Irakurmena lantzeko materialak · Irakurmena lantzeko ikas-materialak Hizkuntza komunikabideetan 2...

1

IRAKURMENA LANTZEKO IKAS-MATERIALAK

HIZKUNTZA KOMUNIKABIDEETAN

Abel Camacho

http://ireki.blogspot.com/

2000-2001 ikasturtean egindako materialak

Ikas-material hauek Creative Commons by-nc-sa 3.0 lizentziaren mende

daude

http://ireki.blogspot.com/

Irakurmena lantzeko ikas-materialak Hizkuntza komunikabideetan

2

IKAS-MATERIALEN NONDIK-NORAKOAK Direla egun batzuk, beste dokumentu baten bila ari nintzela, aspaldi egindako material hauek

topatu nituen. Antza denez, 2000-2001 ikasturtean egindakoak dira eta gezurra badirudi ere,

zeharo ahaztuta eduki ditut azken urte hauetan.

Ondo gogoratzen ez banaiz ere, garai hartan Batxilerrerako ikasleei begirako ikas-materialak

sortzeko proiektu batean parte hartzeko gonbitea jaso nuen. Proiektu hartan irakurmena eta

idazmena lantzeko zenbait ariketa-sekuentzia diseinatzea egokitu zitzaidan. Urtebete lehenago-

edo, Irakurriz ikasi

(http://www.buruxkak.org/liburuak/110/irakurriz_ikasi__2__argitalpena_.html) liburua

argitaratu nuen eta ildo metodologiko bereko materialak idazteko eskatu zidaten proiektu

berrirako.

Testuen aukeraketa egitean, kontuan hartu beharreko testuingurua komunikabideak izan ziren,

horietan hizkuntzaren zer-nolako erabilera gertatzen den aztertu ahal izateko. Testu guztiak,

seigarren unitatekoa izan ezik, idatziak dira eta garai hartako Euskaldunon Egunkarian argitara

emandakoak.

Kontua da proiektu hori bertan behera geratu zela eta neu zeharo ahaztu nintzela egindako

lanaz. Orain, berriz, topatu dudanean, pentsatu dut inori gertatu ahal zaiola erabilgarri. Esan

bezala, ez dut ezer ere ukitu, zeuden-zeudenean daude hemen, errore ortografiko bakar batzuk

salbu.

Irakurmena lantzeko materialak bakarrik bildu ditut zeren idazmenari dagozkionak

zirriborratuta baino ez daude. Ordu batzuk egin behar nituzke horretarako eta agian, animatzen

banaiz, aurrerago helduko diet horiei.

Material hauek 7 unitatek osatzen dute:

UNITATEAK LANGAIAK

1. Nola irakurtzen duzu normalean

Irakur-estiloak

Irakur-helburuak

2. Ebola, etsai ikustezina Zailtasunen aurrean zer egin

Hitz gakoak

3. Kontsumitzaileei oharra Testuaren informazio orokorra

Testuaren asmo komunikatiboa

Testuaren informazio xehea

4. Bai mundu berria! Irakurri aurreko hipotesiak

Informazio berria aurre-ezagutzekin lotu

5. Irakurleak mintzo Testuen asmo komunikatboa

6. Gaur egun Ahozko ulermenerako estrategien lanketa

7. Hiztegi transgenikoa Testuari eta errealitateari buruzko aurre-ezagutzen garrantzia

Portzierto, bila nenbilena ez nuen inondik inora topatzerik izan.

2011-10-17

http://www.buruxkak.org/liburuak/110/irakurriz_ikasi__2__argitalpena_.html


3

1. UNITATEA

NOLA IRAKURTZEN DUZU NORMALEAN?


4

NOLA IRAKURTZEN DUZU NORMALEAN?

NOLA IRAKURRIKO ZENITUZKE TESTU HAUEK?

Hona hemen zenbait irakur-egoera posible. Bakarka zaudela, saia zaitez egoera horretan

nola irakurriko zenukeen zehazten. Honetarako, jar itzazu beheko irakur-estiloak dagozkien

laukietan (lau estilo izan arren, bost egoera azalduko dira):

Azkar: gainetik irakurri

Azkar: zerbaiten bila irakurri

Arretaz irakurri ( bi aldiz)

Atseginez irakurri

- Egunkari edo aldizkariren bateko artikulua duzu aurrez aurre. Irakurriko duzun ala ez erabakitzeko,

begiratu bat ematen diozu. Zeri buruzkoa den jakin

nahi duzu.

- Zinemara joan nahi duzu, baina ez dakizu zein zinematan ematen duten ikusi gogo duzun pelikula.

Hartara, egunkaria hartu duzu.

- Asteon azterketa garrantzitsu bat izango duzu. Hau dela eta, apunteak ari zara irakurtzen.

- Asteburuan lagun batzuk afaltzera datozela eta, janari gozo eta berezia prestatu nahi duzu. Errezeta-

liburua hartu duzu.

- Nobela, komiki, poema-liburua,... irakurtzen ari zara. Izan ere, irakurzale porrokatua zara, eta

horretan ematen duzu denbora luze.

Bikoteka zaudetela, komenta ezazue aurreko ariketa. Modu berean irakurriko zenukete

denok? Saia zaitezte beste egoera batzuk asmatzen, bizitza errealekoak ahal dela, eta nola

eta zertarako irakurriko zenuketen adierazi.

Zer irakurri Zertarako irakurri Nola irakurri

1


5

IRAKUR-HELBURUAREN ARABERAKO IRAKURKETA

Errepara iezaiozu beheko eskemari (Iturria: HABE: Irakurmena, argitara eman gabeko

txostena).

IRAKURKETA

ESTILOAK (nola) ARRAZOIAK (zertarako)

azkar

gainetik

Testuari buruzko informazioa lortzea:

testua zeri buruzkoa den ikustea du

helburua, muinaz jabetzeko.

zerbaiten bila (xehea)

Testutik jasotzen den informazioa lortzea:

informazio jakin eta zehatza bilatzea

du helburu. Testua gainbegiratu eta

interesatzen zaigun informazio zatian

geratu eta irakurtzen da.

arretaz (intentsiboa)

Testutik jasotzen den informazioa lortzea:

sakoneko ulerkuntza du helburu,

mezuaren aldetik zein formarenetik

atseginez (estentsiboa)

Atsegina edo interesa:

irakurlearen atsegina eta plazerra du

xede. Ulermen globala adierazten du,

zati bakoitzaz jabetzea beharrezkoa

izan gabe.

2


6

NOLAKO TESTUA, HALAKO IRAKURKETA

Ataza honetan testu batzuk dituzu. Lehenik eta behin, gainetik begiratu eta irakurriko dituzu, testuari buruzko informazioa topatzeko. Honetarako beheko taula erabil zenezake.

Bost minutu dituzu hiru testuak gainetik irakurtzeko, gero, patxada handiagoz irakurtzeko

modua izango duzu eta.

1. TESTUA: BETI ESANEN DUT EGIA. Gabriel Aresti

Gaia Testu-mota Testuaren asmo komunikatiboa

Zure interesa, egoera,... Zertarako irakurriko zenuke? Nola irakurriko zenuke?

BETI ESANEN DUT EGIA

Beti esanen dut

egia.

Nire ahotik ezta hitzik aterako,

egia eztena.

Ezpainak apurtuko zaizkit,

mihia ebakiko didate,

baina nik

eztut

gezurrik

esanen.

Eta inoiz,

nire juramentua hautsirik,

gezur bat badiot,

izanen da

eguzkia ilundu eztadin,

ilargia argitu dadin,

arrosak orriren bat irabaz dezan,

klabelinak usainik gal eztezan,

haurra beti ditiaz goza dadin,

edo dontzeiliari

birjindadea joan dakion

nobleziaz.

Gabriel Aresti

Maldan behera

3


7

2. TESTUA: ENERGIA AURREZTEKO AHOLKUAK. Euskaldunon Egunkaria



ENERGIA AURREZTEKO AHOLKUAK

Nork bere esku du energia aurreztea eta ingurugiroa zaintzea eguneroko bizitzan kontu pixka

bat izanik

Askotan, aldameneko lantegiak kutsatu egiten duelako kexatzen gara, baina gero, etxean, ez

ditugu ingurugiroa zaintzeko beharrezko neurriak hartzen. Badirudi, ingurugiroa zaintzea beste

batzuen ardura dela, gure egungo bizimodua dela-eta sortzen ditugun alferrikako hondakinak eta

erabiltzen dugun energia piloa guk geuk gutxitu beharrean. Hona hemen energia aurrezteko eta

kutsadura nahiz hondakinak gutxitzeko aholku batzuk.

Uraren erabilera zaindu ezazu

1. Dutxatzea bainatzea baino egokiagoa da. Bainatzerakoan 300 litro ur gastatzen

ditugu eta bost minutuko dutxa batean,

berriz, 100 litro ur.

2. Egunean behin baino gehiagotan dutxatzea ez da higienikoki gomendagarria. Beraz,

askotan dutxatzeagatik ez gara garbiagoak

izango. Dutxatzerakoan ur epela eta xaboi

neutroa erabili.

3. Ez bota alferrik komuneko katetik: 10 litro ur inguru gastatzen ditugu hori egiten

dugunero.

4. Iturriak ondo itxi. Minutuko 10 tantek, 2.000 litro ur osatzen dute urtebetean,

beraz, ezin da tanta bat bera ere alferrik

galdu.

5. Ez erabili ontzigarbigailua beterik ez dagoenean: garbiketa bakoitzean 40 litro ur

inguru gastatzen baitugu. Gainera, ontziak

garbitzeko xaboiak osagai kutsagarriak

ditu; ahalik eta kopuru txikiena erabili.

Gauza bera egin garbigailuarekin.

6. 60 graduko ur beroa nahikoa dugu: hori baino ur beroagoa erabiltzeak energia

alferrik gastatzera behartzen gaitu.

Horrezaz gain, beharrezkoa denean

bakarrik erabili ur beroa.

Hondakinak gutxitu itzazu

1. Erabili eta bota egiten diren produktuak ez erosi, denbora gehiago irauten dutenak

kalitate handiagokoak dira eta, gainera,

hondakin gutxiago sortzen dute. Paperezko

musuzapiak eta behar direnean bakarrik

erabili.

2. Litro laurdeneko lau botila txikik litroko botila batek baino hondakin gehiago

sortzen dute. Beraz, hondakin gutxiago

sortzen duten produktuak erosi.

3. Ez nahastu hondakinak. Beira, papera eta kartoia beste zakarrontzi batera bota,

bakoitza bere zakarrontzira. Horrela,

gero,birziklatu egingo ditugu.

4. Birzikla daitezkeen produktuak erosi.

5. Ez gastatu alferrik papera. Alde batetik bakarrik idatzita dagoenean beste aldea ere

erabili.


8

6. Ez bota hondakinak komunetik behera. Errekak eta ibaiak kutsatu eta hodiak

hondatu egiten dituzte.

7. Ez bota pila elektrikorik zaborretara, oso kutsagarriak dira. Erabilitako pilak biltzen

dituzten ontzietara bota.

Berogailua gutxiago erabil ezazu

1. Berogailua gutxiago erabiltzeko, zure etxearen aislamendu termikoa hobetu

ezazu. Etxeko leihoak zabalik

edukitzeagatik, kristalak finak izateagatik

edota zirrikitu batetik, etxeko

tenperaturaren %15etik % 20ra galtzen da.

2. Energia gutxiago gastatzen da eta sanoagoa da, berogailua piztu beharrean

arropa janztea.

Sukaldean energia aurrezteko moduak

1. Ontzi handiak eta tapa dutenak erabili. Presiozko ontzia erabili, denbora gutxiago

eta energia gutxiago behar du.

2. Sukalde elektrikoetan, jana egosi baino lehenago itzali sua, bertan gelditzen den

beroak egosiko du jana.

3. Hozgailuko izotza sarritan urtu ezazu: 5mm-ko izotz lodierak % 30era igotzen du

energia kontsumoa. Era berean, ez sartu

hozgailura oso gauza beroak, lan bikoitza

egin beharko baitu hori hozteko.

4. Ez erosi beharrezkoak ez diren tresna elektrikoak.

5. Ez ireki labearen atea, hori egiten dugunero labearen beroaren % 20a galtzen

baita.

Aholku orokorrak

1. Itzali telebista, argiak, irratia eta antzeko tresnak erabiltzen ari ez zarenean.

2. Energia gutxiago kontsumitzen duten bonbilak erabili, merkeagoak dira.

3. Zaindu aluminioaren erabilera; edari baten lata bat egin ahal izateko, gasolina lata

baten erdia erabili behar baita.

Garraioa: zer, non eta nola erabili

1. Hiri barrura joateko kotxerik ez erabili; energia kontsumoa asko handitzen da.

Oinez edota garraio publikoa erabiliz joan.

2. Kotxea geldirik denbora luzean eduki behar baduzu, motorea itzali.

3. Autoaren iheste-hodia ondo ote dagoen maiz begiratu, kutsadura gehiago ez

sortzeko.

4. Abiadura handian gehiago kontsumitzen eta kutsatzen dute kotxeek. 100-80

kilometro orduko abiadura nahikoa da.

5. Hiri barruan bizikleta erabili. Jende askok erabiliz gero bizikletan ibiltzeko bideak eta

erraztasunak lortzeko aukera gehiago dago.

6. Garraio publikoa erabili. Gutxiago kutsatzen dute eta energia gutxiago

kontsumitzen dute.

7. Autoaren gainean zerbait eramateak energia kontsumoa % 16 gehiago igotzen

du.

8. Kotxearen gurpilak egoera onean edukitzeak energia kontsumoaren % 10a

aurrezten du.

Euskaldunon Egunkaria

1996-6-1


9

3. TESTUA: INDUKZIO ELEKTROMAGNETIKOA. Harluxet Fundazioa



Indukzio elektromagnetiko. FIS. Eremu magnetiko baten barnean kokatutako eroale elektriko

batean, fluxu magnetikoaren eta eroalearen artean higidura erlatiboa gertatzen denean

(eroalea edota eremu magnetikoa mugitu delako) edo fluxu magnetikoaren intentsitatea

aldatzen denean, eroalean indar elektroeragile bat sortzen da. Induzitutako indar

elektroeragilea eroalea zeharkatzen duen fluxuaren etete-abiadurarekiko proportzionala

da, eta haren korronte induzituak indukzioa eragin duen kausa, fluxu-aldaketa alegia,

oztopatuko duen norantzakoa da beti. Indukzio elektromagnetikoaren fenomenoa oso

baliagarria da eta garrantzi itzela du: transformadore elektrikoak, irrati-zirkuituak, energia

mekanikoa energia elektriko bihurtzen duten sorgailuak (dinamo eta alternadoreak) eta

energia elektriko energia mekaniko bihurtzen duten motore elektrikoak indukzio-

fenomenoetan oinarritzen dira.

(Euskal Hiztegi Entziklopedikoa, 5. liburukia, 1673 or.)

NOLAKO INTERESA, HALAKO AUKERA

Zein testu izan duzu intereseko edo gogoko? Zer dela eta interes hori? Zer lortu nahi

zenuke irakurketarekin? Aukera ezazu hiru testu hauetako bat, irizpide hauek kontuan

hartuta. Erabil ezazu zeure irakur-helburuarekin lotzen den estiloa irakurketan zehar.

Irakur-estilo bera aukeratu duzuenok, nahiz testu ezberdina izan, bildu eta egizue

irakurriaren ebaluazioa, beheko irizpideei jarraituta.

1. Zergatik aukeratu duzue testu hori edota estilo hori?

2. Nolako informazioa atera duzue? Informazio orokorra, xehea, interpretazioa,...

3. Nolako zailtasunak izan dituzue irakurketan?

4. Hemendik aurrera, nolako inplikazioak izan ditzake norberaren kasuan era honetan

irakurtzeak?

Edozer irakurtzen ari garela, beti izango dugu irakurtzeko arrazoi bat, helburu bat. Helburu edo

arrazoiaren arabera, modu batean ala bestean arituko gara irakurtzen. Beraz, beti ez dugu

irakurtzen den-dena ulertzeko edota ñabardura guztiei erreparatzeko. Irakurle ona, neurri handi

batean, helburu eta asmoaren arabera irakur-estilo jakin bat aukeratzen dakiena dela esan

dezakegu. Testu beraren irakurketa gure interesak, egoerak, gaiak eta abarrekoek baldintzatuko

dute.

4


10

zuzenketa-orria

- Egunkari edo aldizkariren bateko artikulua duzu aurrez aurre. Irakurriko duzun ala ez erabakitzeko, begiratu bat

ematen diozu. Zeri buruzkoa den jakin nahi duzu.

Azkar: gainetik irakurri

- Zinemara joan nahi duzu, baina ez dakizu zein zinematan ematen duten ikusi gogo duzun pelikula. Hartara,

egunkaria hartu duzu.

Azkar: zerbaiten bila

irakurri

- Asteon azterketa garrantzitsu bat izango duzu. Hau dela eta, apunteak ari zara irakurtzen.

Arretaz irakurri

- Asteburuan lagun batzuk afaltzera datozela eta, janari gozo eta berezia prestatu nahi duzu. Errezeta-liburua

hartu duzu.

Arretaz irakurri

- Nobela, komiki, poema-liburua,... irakurtzen ari zara. Izan ere, irakurzale porrokatua zara, eta horretan ematen duzu

denbora luze.

Atseginez irakurri


11

2. UNITATEA

EBOLA, ETSAI IKUSTEZINA


12

EBOLA, ETSAI IKUSTEZINA

ZER EGITEN DUZU HITZEN BAT EZ DAKIZUNEAN?

Sarritan irakurtzen ari garen testuan ezagutzen ez ditugun hitzak azalduko zaizkigu.

Hau edozein hiztunentzat, bai eta gaitasun maila oso altua duenarentzat ere,

zeharo normala da. Zer egiten duzu zuk, ordea, honelakoetan? Bakarka zaudela,

erantzun beheko galdetegiari.

Zer egiten duzu hitzen bat ez dakizunean? BAI EZ

1. Hitz bat ezagutu ezean, irakurtzen jarraitzen dut hurrengo

esaldietan argitu baitaiteke horren esanahia.

2. Hiztegian begiratzen dut.

3. Segun eta zein den, albo batera uzten dut, ulerkuntzarako oztopo ez

delakoan.

4. Testuinguruak lagun dezake hitz ezezagun baten esanahia argitzen.

5. Hitz ezezaguna eta nik ezagutzen ditudan atzizkiak erlazionatzen

saiatzen naiz.

6. Hitz ezezaguna eta nik ezagutzen ditudan antzeko hitzak

erlazionatzen saiatzen naiz.

7. Berriro irakurtzen dut hitz hori agertzen deneko pasartea, ea ezer

iradokitzen didan.

8. Sintaktikoki zer gogorarazten didan pentsatzen dut, hau da,

ezagutzen ditudan bestelako egituren artetik zeinen antza duen.

9. Aukeratu dudan irakur-estiloari esker (gainetik irakurri, kasu) lasai

asko uzten ditut albo batera hitz ezezagun mordoa.

Taldean jarri eta komenta itzazue emandako erantzunak. Zer egiten dute ikaskideek

zuk egiten ez duzunik? Gogoratu ikaskideei asko ikasi ahal diegula!

1


13

GAINETIK IRAKURRI

Hona hemen Euskaldunon Egunkarian 1995ean azaldutako erreportaje baten hasierako

pasarteak. Azkar irakurriko duzu testuari buruzko informazioa lortzeko. Ez duzu interes

handirik, baina irakurketan zehar testua interesatuz gero, ez duzu albo batera uzten arreta

handiagoz irakurtzen hastea,

Testu-era Testu-mota Irakur-helburua Irakur-estiloa

Egunkariko erreportajea

Azalpena

Testuari buruzko

informazioa: nolakoa

den ikusi

Azkar irakurri: gainetik

EBOLA ETSAI IKUSTEZINA

Sudan eta Zaire arteko Ebola ibaiaren ertzetan aurkitu zuten 1987an. Hortik datorkie izena

birusaren bi agerpen nagusiei: Sudango Ebola eta Zaireko Ebola. Jende askok horrela uste badu

ere, birus gaizto horren bidea ez da Afrikara mugatzen.

Kutsatutakoen % 90 birusarekin kontaktua izan eta hamar egunetara hiltzen da

1967an Alemaniako Marburgo hirian 31 laguni eraso zien birusak. Behring Work

laborategiko langileak ziren guztiak. Hasieran amorruaren agerpen bortitza izan zitekeela

aipatu bazen ere, birusak eraso zien 7 lagun kutsatu eta egun gutxitara hil egin ziren

odolgabetuta. Birusak barne-odoljarioak sortzen ditu. Gorputza odolbilduaz josi eta ehunak

karraskatu egiten ditu. Aurpegiko eta hanketako azala usteldu eta nerbio-sistema erasotzen du

azkenik. Aluzinazio bortitzen ostean, birusak Marburgoko 31 lagunak eraman zituen.

Laborategiko tresneria eta laginketak aztertu zituzten, baina ez zuten arrastorik aurkitu. Gerora

jakin ahal izan zenez, Ugandatik ekarritako lau tximinoen odola aztertuta atzeman zuten

biruasaren agerpena. Transmisio-mekanismoei dagokienez, giza gorputzaren fluidoen bidez

kutsatu zela baieztatu ahal izan zuten.

Nolako informazioa lortu duzu testutik? Bikoteka zaudetela beheko galderei

erantzun a eman:

1. Zein da gaia?

2. Zer lortu nahi du idazleak?

3. Zer iradokitzen dizu? Nola jarraituko du?

4. Zure interes edo gogoko testua da? Irakurtzen jarraituko zenuke?

2


14

ZER EGITEN DU IRAKURLE TREBEAK?

Testu-pasarte honetan zenbait hitz azpimarratu ditugu. Ikus dezagun irakurle estrategiko

batek zer egin lezakeen hitz horiek ezagutu ezean.

EBOLA ETSAI IKUSTEZINA 1. Ertzetan: Ez dakit zer den

ertzetan, baina non aurkitu

baldin bada, ertz izango da

hitza. Pluralean jokatuta

dago. Ibaiek ba omen

dituzte ertzak. Orilla izan

liteke? Ez dakit baina

zentzua du, aurrera!

Sudan eta Zaire arteko Ebola ibaiaren ertzetan

aurkitu zuten 1987an. Hortik datorkie izena

birusaren bi agerpen nagusiei: Sudango Ebola

eta Zaireko Ebola. Jende askok horrela uste

badu ere, birus gaizto horren bidea ez da

Afrikara mugatzen.

2. Datorkie: dator eta kie. Zaie baina pluralean

zaizkie. Izena haiei

datorkie. Etorri baina nor-

nori

3. Agerpen: agertu hitza eta –pen atzizkiaz osatutako

hitza dirudi, itxaropen

bezalakoa. Aparecer bada,

aparición izan liteke?

4. Amorruaren agerpen

bortitza: testuinguruagatik

badakit hasieran pentsatu

zuten gaixotasunaren

arrazoi posiblea dela.

Astiroago irakurrita, ikus

dezaket neskaren etxe

handia bezalako sintagma

dela. Beraz, amorrua eta

agerpen izenak izan

daitezke eta bortitza

adjektiboa. Gainera, agertu

-> agerpen izan daitekeela,

iruditu -> irudipen bezala.

Amorratu badirudi

amorru-ren aditza dela.

1967an Alemaniako Marburgo hirian 31

laguni eraso zien birusak. Behring Work

laborategiko langileak ziren guztiak. Hasieran

amorruaren agerpen bortitza izan zitekeela

aipatu bazen ere, birusak eraso zien 7 lagun

kutsatu eta egun gutxitara hil egin ziren

odolgabetuta. Birusak barne-odoljarioak

sortzen ditu. Gorputza odolbilduaz josi eta

ehunak karraskatu egiten ditu. Aurpegiko eta

hanketako azala usteldu eta nerbio-sistema

erasotzen du azkenik. Aluzinazio bortitzen

ostean, birusak Marburgoko 31 lagunak

eraman zituen. Laborategiko tresneria eta

laginketak aztertu zituzten, baina ez zuten

arrastorik aurkitu. Gerora jakin ahal izan

zenez, Ugandatik ekarritako lau tximinoen

odola aztertuta atzeman zuten birusaren

agerpena. Transmisio-mekanismoei

dagokienez, giza gorputzaren fluidoen bidez

kutsatu zela baieztatu ahal izan zuten.

5. Barne-odoljarioak: badirudi birusaren

efektuak direla. Odol

badakit zer den. Barne ere

bai (barru edo barruko).

Beraz, agian gorputzaren

barruan odola zabaldu edo

sakabanatzea izango da.

Hemorragia izango ote

da? Interna baina?

6. Odolbilduaz josi: diruz josita dago esamoldea

gogorarazten dit. Lehen

barne-odoljarioa agertuta,

hitz hau izango da posible

asko, horren ondorioa. Ez

dakit, baina!

Nolako estrategiak erabili ditu irakurle trebe horrek? Unitate honen lehen ariketan

hainbat estrategia zenituen zerrendatuta. Bertara jo eta zehaztu horietatik zein erabili

dituen:

IRAKURLE TREBEAREN

ARAZOAK

ERABILITAKO ESTRATEGIA

1. Ertzetan 2. Datorkie 3. Agerpen 4. Amorruaren agerpen bortitza 5. Barne-odoljarioak 6. Odolbilduaz

3


15

ZURE TXANDA

Hona hemen testu osoa. Saia zaitez gainetik irakurtzen eta ezagutzen ez dituzun hitzen

esanahia ateratzen, gorago ikusi ditugun estrategiez baliatuz. Honetarako, egizu gure

irakurle trebeak egin duen bezala, hau da, zure arrazonamenduak idatziz eman.

EBOLA ETSAI IKUSTEZINA

Sudan eta Zaire arteko Ebola ibaiaren ertzetan aurkitu zuten 1987an. Hortik datorkie izena

birusaren bi agerpen nagusiei: Sudango Ebola eta Zaireko Ebola. Jende askok horrela uste badu

ere, birus gaizto horren bidea ez da Afrikara mugatzen.

Kutsatutakoen % 90 birusarekin kontaktua izan eta hamar egunetara hiltzen da

1967an Alemaniako Marburgo hirian 31 laguni eraso zien birusak. Behring Work laborategiko

langileak ziren guztiak. Hasieran amorruaren agerpen bortitza izan zitekeela aipatu bazen ere, birusak

eraso zien 7 lagun kutsatu eta egun gutxitara hil egin ziren odolgabetuta. Birusak barne-odoljarioak

sortzen ditu. Gorputza odolbilduaz josi eta ehunak karraskatu egiten ditu. Aurpegiko eta hanketako azala

usteldu eta nerbio-sistema erasotzen du azkenik. Aluzinazio bortitzen ostean, birusak Marburgoko 31

lagunak eraman zituen. Laborategiko tresneria eta laginketak aztertu zituzten, baina ez zuten arrastorik

aurkitu. Gerora jakin ahal izan zenez, Ugandatik ekarritako lau tximinoen odola aztertuta atzeman zuten

birusaren agerpena. Transmisio-mekanismoei dagokienez, giza gorputzaren fluidoen bidez kutsatu zela

baieztatu ahal izan zuten.

EEBB-ETAKO AGERPENA 1989an

EBBetako hiriburutik 15 kilometrora dago Reston hiriko Research Production laborategian ere

izan zuten Ebolaren berririk 1989an.

Marburgon gertatutakoa berrituz, gaixotasun ikaragarriaren sintomak Filipinetako 100 bat

tximinok pairatu zituzten eta horien odola Fort Dietrick ikerketa-zentro militarrean aztertu eta

gero, Ebolaren mamua berriro zabaldu zen. Ofizialki esan zenez. birusak ez zuen gizakirik kutsatu eta

birusa desagertarazi zuten eramaileak akatuz. “New Yorker” egunkariko Richard Preston kazetariak,

ordea, besterik dio. Erakunde militarrek giltzapean gorde zituzten dituen arabera, Ebola arma

bakteriologiko gisa erabiltzea aukeretako bat izan omen zen. EEBBetako agerpenak berezitasun

garrantzitsu bat du: lehen aldiz, Ebola birusa airearen bidez kutsa daitekeela frogatu zen. Gizakiei eraso

ez bazien ere, fluidoen kontakturik gabe ere kutsa daitekeela onartu zuten ikerlariek.

Bazterrak harrotu dituen Ebolaren agerpen berria Zairen gertatu da. 1976an Sudango Nzara eta Maridi

herrietan gertatutakoa berritu egin du bertakoen oroimenean. Herri horietan ehundaka lagun hil zituen

birusak. Ihes egitea lortu zutenen artean, birusaren eramaileak zeuden. Egun gutxitan, Zaireko muga

zeharkatu eta Yambutuko misiora iritsi ziren. Hortik 35 bat herritara hedatu zen birusa, milaka lagun

heriotzara kondenatuz. Marburgon gertatu bezala, Zaireko Ebola birusa gaixoen fluidoekin zuzeneko

kontaktuaren bidez kutsatu zen, odola edo malkoen bidez, besteak beste.

IKERLARIAK EZINTASUNEAN ORAINGOZ

aitzaren transmisio-bideak listua eta odola direla zabaldu da. Horiekiko zuzeneko kontaktua

gertatu behar omen da gaixotasuna kutsatzeko. Restongo agerpenak, ordea, aire-bidezko

kutsadura gerta daitekeela baieztatu zuen. Zairen gertatzen ari den izurritean orain arte Ebolak

erakutsi dituen aurpegi desberdinak bilduko ote dituen ez daki inork.

Agidanez, birusak odolaren koagulazio-sistema erasotzen du lehen-lehenik. Kutsatu orduko, beraz,

odolgabetzea da heriotza ekar dezakeen lehen arrazoia. Sukarrak, goragaleak eta beherakoak Ebolak eraso

dien gaixoen babesak minimoetara eramaten dituzten bitartean, birusak erasotzen segitzen du. Ehunak eta

organoak -gibela eta birikak, bereziki- usteltzeraino karraskatu egiten ditu.

4

E

G


16

E Z A U G A R R I A K

Jatorria: Zaire eta Sudan arteko Ebola ibaia

Sintomak: Zefaleak, beherakoa, sukarra eta barne-odoljarioak.

Transmisio-bideak: Zaireko eta Alemaniako agerpenetan

gorputzeko fluidoak. Restongo agerpenean gorputzeko fluidoak eta

airea.

Hilkortasun-tasa: % 90

Hilkortasunak damaio Ebolari birusik arriskutsuenaren ospea. Kutsatutako gaixoen %90 hil egiten

dira birusarekin lehen kontaktua izan eta 10 egunetara. Momentuz, ez dago birus ikaragarri horren bidea

geldiaraziko duen sendabiderik.

Ikerlarien ahalegina, izurritea gelditzeaz gain, Ebola birusaren agerpen bortitza azkartzen duten

arrazoiak argitzea da. Horretarako, birusa kutsatzen duten eramaileak isolatzea beharrezkoa da. Birusaren

jatorrizko eramaileek dituzten babes-sistemak laborategian birsortzea gaitzaren kontrako sendabidea

lortzeko lehen urratsa da. Oraingoz, ez da eramailerik isolatzea lortu.

Inork ez daki birusaren agerpena zerk azkartzen duen. Batzuen iritziz, Ebola birusak desoreka

ekologikoarekin zerikusia izan dezake. Horren arabera, birusak animaliak kutsatzen ditu lehenbizi eta

airearen edo odolaren bidez gizakiongana iritsi.

TXIMINOEK ERRURIK EZ

bola birusa filobirusen multzoko agerpena da. Animaliek kutsatutako birusa dela uste bada ere, ez da

oraindaino teoria hori baieztatzerik izan. Afrikako edo Filipinetako tximino berdeei egotzi izan zaie

Ebolaren transmisio-bide izatea. Aitzitik, bere eramailea azkar hiltzen duen birusak transmisio-

bideak moztu egiten ditu eta ez da hori gertatu Ebola birusaren kasuan. Tximinoak azkar hiltzearen

arrazoia beste eramaileren batek kutsatu izana omen da. Hipotesi horren arabera, tximinoak bigarren

mailako eramaileak dira eta ez, askok dioen moduan, jatorrizko eramaile.

BIOSEGURTASUNA

bola birusa manipulatu ahal izateko Nazioarteko Osasun-Erakundeek P-4 biosegurtasun-maila

eskatzen dute. Segurtasun-maila hori eskaintzen duen instalazio gutxi dago munduan. Gizakiaren

heriotza eragiten duten birus edota bakterioak aztertzen dira bertan. HIESaren GIB birusa

manipulatzeko, esaterako, P-2 eta zenbait kasutan P-3 biosegurtasun-mailak eskatzen dira. Ebolaren

arrisku potentzialak maila horiek gainditu egiten ditu eta, halaber, neurri bereziak hartu behar dira birusa

ikertzeko garaian.

EEBBetako Atlanta hiriko Gaixotasunen Kontrolerako Ikerketa-Zentruan (CDC) burutzen ari dira

Ebola birusari buruzko azterketak. Ikerlariek segurtasun-arropak jantzi behar dituzte, ezinbestez,

bakterioarekin edo birusarekin kontakturik ez izateko. Laborategia erabat isolatuta dago: bertan sartzeko

arestian aipaturiko arropa bereziak jantzi behar dira eta bertatik ezin da deus ere atera. Horrezaz gain,

ikerlariek hartzen dituzten oharrak fax-ez edo posta elektronikoz bidaltzen dira laborategitik kanpora.

Ezbairik gabe, ikerlarien zein guztion babeserako hartu beharrekoak dira neurri guzti horiek.

BIRUSAREN ERASO BORTITZA

lemaniako, EEBBetako eta Zaireko gaixotasunak Ebola birusaren agerpen desberdinak direla onartu

dute ikerlariek. Kutsatzeko zein mekanismo erabiltzen duen ez dute oraindik erabat argitu.

Mikroskopio elektronikoaren bidez ikusi ahal izan dutenez, birusak erasotzen dien zelulak erabat

suntsitu egiten ditu.

Gainera, zelulak berak erakarri egiten du birusa. Behin zelulan sartuz gero, ordu gutxi behar ditu

Ebolak bere funtzio guztiak gerarazi eta zelula bera usteltzeko. Prozesu berbera behin eta berriro

errepikatzen da zelula guztietan gorputz osora zabalduz. Horren ondorioz, organo guztiei erasotzen die eta

ehunak usteldu.

Euskaldunon Egunkaria, 1995eko maiatzaren 18a

E

E

A


17

HITZ GAKOAK

Orain erdarazko testutxo bat irakurriko duzu. Azalpenezko testua da baina oso erregistro

teknikoan idatzia. Daitekeena da, beraz, gaia ezezaguna gertatzea edota hitz asko ere

ezagutzea. Edozein kasutan, ziur ulertuko duzuna. Honetarako, nahikoa duzu hitz gakoei

erreparatzea, hau da, ulerkuntzarako gakoak direnei. Saia zaitez hitz horiek topatzen.


Testu-liburua

Azalpena

Testutik jasotzen den

informazioa: zer dioen

ikusi

Arretaz irakurri

Las posposiciones son elementos que juegan el papel de indicadores de función, en

relación con ciertos casos, pero que son separables, es decir, existen en otros puntos de

la cadena. En cambio, los sufijos son monemas funcionales, es decir, elementos no

analizables encargados de conferir la autonomía al nominal al que acompañan. Los

sufijos siguen siempre al nominal y se distinguen de las posposiciones en que no

aparecen jamás en otros puntos de la cadena. Son, pues, elementos ligados

Luis Villasante: Estudios de sintaxis vasca, 1983, 48 or.

Zein dira ulerkuntzarako hitz gako horiek? Zein lokailuri esker igarri dugu

testuaren egitura?

1. Hitz gakoak:

2. Lokailua:

Testuko hitz guztiak ezagutu ez arren, gaia identifikatu dugu? Mezu orokorra jaso

dugu? Gutxieneko informazioa atera dugu? Taldean eztabaida itzazue puntu hauek. Testu jakin bat ulertu ahal izateko, ez da nahikoa hizkuntzaren ezagutza eta praktika handia

izatea. Honetaz gain, ulermenerako erabateko garrantzia duten beste hainbat alderdi ere kontuan

hartu beharra izango dugu, hala nola:

1. Gaiari buruzko aurre-ezagutza

2. Testu-mota eta egituraz dugun ezagutza

3. Erabilitako hizkuntz erregistroa

4. Hitz gakoei erreparatzea, gainerakoak bazter utzita

ONDORIOAK ATERA NAHIAN Taldean zaudetela, saia zaitezte zenbait ondorio ateratzen: zer egin behar genuke

hemendik aurrera modu eraginkorragoan irakur dezagun?

5

6


18

3. UNITATEA

KONTSUMITZAILEEI OHARRA


19


ETA ZUK ZER USTE DUZU?

Komenta itzazue honako puntu hauek:

1. Kontsumitzaileen eskubideak ezagutzen dituzue?

2. Zein dira eskubide hauek?

3. Oro har errespetatzen dira?

TESTUAREN INFORMAZIO OROKORRA

Hona hemen Euskaldunon Egunkariaren zuzendariari izeneko atalera bidalitako eskutitz bat. Behean aurkituko duzu testuaren zenbait ezaugarri.

Testu-era Testu-mota Erregistroa

Eskutitza

Argudioa

Formala

Irakur ezazu azkar eta saia zaitez testuaren ideia nagusiak atzematen (gehienez ere bi edo hiru ideia):

Irakur-helburua Irakur-estiloa

Testuari buruzko informazioa:

nolakoa den ikusi

Gainetik irakurri

IDEIA NAGUSIAK

1

2


20


Berriro ere, Donostian agertu dira

merkatal establezimenduetatik kanpo eta

gonbidapen bidez beren produktuak saltzen

dituzten enpresak. EKAk (Euskal Herriko

Kontsumitzaileen Antolaketa) era honetan

egiten diren erosketek dakartzaten arriskuez

donostiarrak ohartarazi nahi ditu.

Enpresa hauek zenbait produkturen

aurkezpenera gonbidatzen dituzte

herritarrak. Hotel batera joateko

gonbidapena bidaltzen dute, eta opari baten

amua erabiliz herritar asko horietara joaten

dira. Behin oparia jasota, saltzaileek, ederki

ezagutzen duten estrategia erabiliz, eroslea

beren produktuak erostera nolabait

bideratzen dute. Halere, esan behar da

salmenta mota hau ez dagoela galerazita,

eta beraz araututa dagoen aktibitatea dela.

Salmenta mota honen aurrean, EKAk

kontsumitzaileak ohartarazi eta zenbait

aholku eman nahi ditu. Lehenik eta behin,

legeak salmenta hauen gainean zer dioen

argituko dugu.

26/1991 Lege honek, Europar

Batasuneko Aholku Zuzendaritzak dendaz

kanpo egiten diren kontratuetan

kontsumitzaileen eskubideak babesteko

neurriak Estatu espainiarraren zuzenbidean

jasotzea du helburu. Europear Arau honek

zenbait neurri ezartzen ditu gai honen

inguruan, batipat dendaz kanpo egiten diren

kontratuetan zenbait irregulartasun

gertatzen direlakoan, hala nola, salneurri eta

kalitatearen arteko alderaketa egin ezina.

Legeak, kontratuaren agiria jasotzea eta

kontsumitzaileak hala nahi izanez gero

kontratu hori deusezteko edo eteteko

eskubideak jasotzen ditu.

Dendaz kanpo egiten diren kontratuek

ezaugarri hauek bete behar dituzte:

Kontsumitzaileari kontratuaren kopia bat

ematea, deusezte agiria bertan agertzea eta

kontsumitzailearen sinadura.

Kontratu agiriak kontsumitzailearen

sinadurarako tokiaren gainean kontratu hori

deusezteko duen eskubideari buruzko

azalpen argi eta garbia eduki behar du.

Deusezte agiriak titulu hori beraxe eduki

behar du letra argiz goikaldean eta bidali

behar zaion pertsonaren izen eta helbidea.

Horretaz gain, kontratuaren identifikazio

datuak eta kontratatzailearenak ere azaldu

behar dute.

Behin kontratua sinatu eta gero

kontsumitzailearen kopia bat emango zaio.

Baldintza hauek guztiak ez badira betetzen

kontsumitzaileak lehen aipaturiko

guztiarengatik kontratua anula dezake.

Kontsumitzaileak inolako arrazoirik

eman gabe kontratua anulatu dezake,

produktua jasotzen duenetik 7 egunetako

epean. Horretarako nahikoa da deusezte

agiria bidaltzea edota produktuak itzultzea;

hala ere, kontsumitzaileak frogatu beharko

du deusezte eskubidea erabili duela.

Eskubide hau erabiltzeak ez dio

kontsumitzaileari inolako kosturik

suposatuko, eta honetaz gain erositako

produktuak sortutako gastuak jasotzeko

eskubidea du.

Kontsumitzaileak erositako produktuak

galdu arren, kontratua deusezteko

eskubidea du. Kontsumitzaileak erositako

produktua ezin badu bueltatu, ordaindu egin

beharko du.

Joseba Zinkunegi

(EKAko Komunikazio Batzordekoa)

1998-11-21

Taldeka jarri eta komenta itzazue ateratako ideia nagusiak. Saia zaitezte zerrenda bakarra egiten. Gogora ezazue testaren informazio orokorra baino ez dugula lortu nahi.


21

Nolako helburuz idatzi du egileak testu hau? Zer lortu nahi zuen? Taldeka segitzen duzuela, zehaztu testuaren asmo komunikatiboa zein den.

TESTUAREN ASMO KOMUNIKATIBOA

TESTUAREN INFORMAZIO XEHEA

Orain astiroago irakurriko duzue testua eta informazio xehea lortzen saiatuko zarete. Ondoko puntuei buruzko informazioa lor ezazue:


Testutik jasotzen den informazioa lortzea: mezuari

edota formari erreparatzea

Arretaz irakurri

26/1991 Legearen helburuak eta nolakotasunak

Kontratuen ezaugarriak

Kontratua anulatzeaz

3


22

Erantzun honako galdera hauei:

1. Ilegalak dira gonbidapen horiek?

2. Demagun pertsona batek erosten duela horrelako produktu bat, baina jasotakoan

konturatzen da ez zela berak espero zuenaren modukoa. Zer egin lezake?

3. Pertsona batek halako produktu bat erosi du. Erosi eta bizpahiru egunetara, kontratua

deseustatze eskubidea erabiltzea erabaki du. Produktua itzuli eta dirua ere jaso du baina

bidalketa-gastuak ordaintzeko exijitu diote. Honela behar du?


23

4. UNITATEA

BAI MUNDU BERRIA


24

BAI MUNDU BERRIA!

NOLAKO AURRERAKUNTZEK LILURATU GAITUZTE?

Irakurriko dugun artikulu hau Iñaki Irazabalbeitiak 1999an idatzi zuen, XXI. mendea hasi

aurretik. Bertan, pasa den mendeko aurrerakuntza zientifiko eta teknologikoez hitz egiten

digu. Beraz, artikulua irakurri aurretik, jarri taldeka eta saia zaitezte hipotesiak

formulatzen:

ZEIN DIRA...

gure aitite-amamak gehien

liluratu dituzten aurrerakuntzak?

-

-

-

gure gurasoak gehien liluratu

dituzten aurrerakuntzak?

-

-

-

geu gehien liluratu gaituzten

aurrerakuntzak?

-

-

-

Komenta itzazue denon artean taldeotan jasotako erantzunak.

ARTIKULUARI BURUZKO HIPOTESIAK

Esan bezala, Iñaki Irazabalbeitiak idatzitako artikulu bat irakurriko dugu. Hona hemen

egilearen hainbat datu:

IÑAKI IRAZABALBEITIA

1957an jaiotako donostiar hau ikasketez kimikaria da. Aspaldidanik zientzia eta teknologiaren

zabalkunde-lanetan aritu da. Elhuyar kultur elkarteko partaidea da. Hainbeste artikulu eta liburu

argitaratu ditu euskaraz, hala nola, Prekozenoen sintesibidean. Anetol eta deribatuen eraztun

aromatikoaren hidroxilazio eta nitrazioa (1985), Kimika: materiaren muinean.BBB 3 (1986),

Hautsi ditugu kateak, espaziora goaz (1989), e.a.

1

2


25

Iñaki Irazabalbeitiaren datu biografiko labur hauek irakurrita, zer-nolako testua idatz

lezake Euskaldunon Egunkarirako? Egin itzazue hipotesiak beheko galdetegiaz baliatuz eta

zuritan dauden atalei erantzunez:

Testu-mota: Azalpena

Testu-era: Artikulua

Argitaratze testuingurua Euskaldunon Egunkaria

Erabiliko duen hizkuntz erregistroa

Artikuluaren asmo komunikatiboa

Azpimarratuko dituen aurrerakuntzak

- gure aitite-amamak gehien liluratu dituzten aurrerakuntzak

- gure gurasoak gehien liluratu dituzten aurrerakuntzak?

- Geu gehien liluratu gaituzten aurrerakuntzak?

- XX. mendeko zientzia eraldatu duten aurrerakuntzak

HIPOTESIAK BAIEZTATU / EZEZTATU

Irakur ezazue testua bakarka, eta konpara itzazu lehengo hipotesiak testuak dioenarekin.

Zein asmatu duzu? Zein ez?

BAI MUNDU BERRIA

Gure aiton-amonei galdetuko bagenie

bere bizitzan zehar zein berrikuntza

zientifikok edo teknologikok liluratu zituen

gehien, erantzun-sorta oparoa jadetsiko

genuke. Nireek, bederen, oso gaitza izango

lukete horien artean bat bakarra aukeratzea:

automobila, abioia, irratia, telebista, bonba

atomikoa, gizakia ilargian, penizilina...Hain

izan da bizkorra XX. mendeko zientzia eta

teknologiaren bilakabidea!

Mendearen erdialdean sortu ginenok

etxekoak ditugu kontzeptu eta ezagutza

asko. Eskolan ikasi ditugu edo etxeko

sukaldean ezagutu, baina, halaber, gu ere

iraultza teknologiko horren lekuko izan

gara. Gure aiton-amonentzat arrotz izan

ziren neutroiak, fotoiak, kuantuak edo

geneak; guretzat, aitzitik, ezagun. Bidean

ikasi ditugu gerorrek, bestalde, txip,

klonazio edo pultsare modukoak.

Zientziak eta teknologiak berebiziko

iraultza ezagutu dute agortzear dagoen

mende honetan; arian-arian, etenik gabe,

gainera. XIX. mendeko fisikari

handienetako batek, James C. Maxwell-ek,

kontzeptualki oso arrotz izango lituzke

egungo fisikaren atal asko, adibidez.

3


26

Munduari begiratzeko ditugun betaurrekoek

kristal berriak dauzkate.

Hala ere, eraldaketa zientifiko eta

teknologiko horretan zeintzuk izan dira

egiazko formulazio iraultzaileak? Zeintzuk

aldarazi dute munduaren gure ikuspegia?

XVII. mendeko zientziaren garapenean

Newton-en legeak mugarri izan ziren legez,

zerk zedarrituko du XX. mendeko zientzia?

Ausardia izanik ere hiru jaulkiko ditut:

teoria kuantikoa, ADNaren aurkikuntza eta

ordenadorea. Teoria kuantikoak materiaren

egitura azaltzeko erreminta izateaz gain,

unibertsoaren jatorria eta bilakaera

ulertzeko giltza damaigu. ADNaren helize

bikoitzak kode genetikoaren liburua

irakurtzeko bideak ireki ditu.

Ordenadoreek, azkenik, transistorearen

aurkikuntzaren ondorioz, informazioa

biltzeko, prozesatzeko eta kudeatzeko

ahalmen izugarriz hornitu gaituzte. Beste

makina bat aurkikuntza eta kontzeptu

txundigarri ere garatu dira joan diren ehun

urteotan, baina oinarria horietan dago:

materian, bizian eta garunean.

Gaurtik aurrera Teknopolis-en

zientzia ulergarri zure esku.

Iñaki Irazabalbeitia

EUSKALDUNON EGUNKARIA

1999-2-20

Komenta ezazue denon artean zertan asmatu duzuen eta zertan ez.

Zein hizkuntz erregistro darabil?

Zein da artikuluaren asmo

komunikatiboa?

IÑAKI IRAZABALBEITIAREN USTEZ...

gure aitite-amamak gehien

liluratu dituzten aurrerakuntzak

gure gurasoak gehien liluratu

dituzten aurrerakuntzak

geu gehien liluratu gaituzten

aurrerakuntzak

XX. mendeko zientzia eraldatu

duten aurrerakuntzak


27

Edozer ulertu nahian gabiltzala, ahoz zein idatziz, jasoko dugun informazio berria guk

lehenago dakigunarekin lotu behar dugu. Prozesu horretan, dakigunetik abiatuta, entzun

edo irakurriko dugunaz hipotesiak egiten jardungo dugu, geroago baieztatu ala

ezeztatzeko.

ZER DIRA BAINA...?

Gure aitona-amonentzat arrotz eta guretzat ezagun bide diren zenbait kontzeptu eta

ezagutza aipatzen ditu idazleak. Baina, benetan al dakigu zer diren neutroiak, fotoiak,

kuantuak, geneak, txipak, klonazioa edo pultsareak, adibidez? Taldeka jarrita, saia zaitezte

idatziz banan-banan definitzen. Har ezazue kontuan, neurri handi batean, geure aurre-

ezagutzetan oinarrituta, hipotesiak egingo dituzuela, gerora baieztatu ala ezeztatu beharko

ditugunak.

neutroiak

fotoiak

kuantuak

geneak

txipak

klonazioa

pultsareak

Bila itzazue hiztegi entziklopedikoren batean aurreko definizioak. Aldera itzazue zeuen

definizioak entziklopediakoekin. Honetarako, gida hau erabil ezazue.

Edukiaren berrikusketa

1. Informazioaren nolakoa

- Ondo definitu duzue kontzeptua? - Zuek azaldu ez duzuen daturik

zekarren entziklopediak? Zein?

- Entziklopediak azaltzen ez duen daturik jarri duzue? Zein?

2. Informazioaren ordena

- Entziklopediak nolako ordenan ematen du informazioa? Eta zuen

testuek?

Formaren berrikusketa

1. Lexikoa

- Antzeko hitzak erabili dituzue? Zein bai eta zein ez?

- Entziklopediaren definizioa ikusirik, ba al da zuen definizioan

erregistro formalari ez dagokion

hitzik?

2. Sintaxia

- Nolako aldea dago bi testuen sintaxiaren artean? Zertan dira

berdinak eta zertan ez?

4


28

5. UNITATEA

IRAKURLEAK MINTZO


29

IRAKURLEAK MINTZO

NOLAKO GUTUNAK AZALTZEN DIRA HEDABIDEETAN?

Normalean egunkarietan azaltzen diren irakurleen eskutitzak irakurtzen dituzue? Nolakoak

izaten dira? Zertarako? Bikoteka zaudetela, erantzun iezaiezue beheko galderei:

1. Nolako helburuz idatzita daude eskutitz hauek? Zertarako?

2. Zein testu-mota izaten dira?

3. Nolako gaiak ukitzen dituzte?

4. Zuek inoiz idatzi duzue horrelako eskutitzik?

ASMO KOMUNIKATIBOA

Komunikatzen garenean, ahoz edo idatziz, helburu jakin batek gidatuko du geure jarduna.

Horri asmo komunikatiboa deituko diogu. Horretaz gain, halako tonuan komunikatzen gara.

Irakur ezazue beheko taula.

ASMO KOMUNIKATIBOA TONUA

- Informatzea, hartzaileak ezagutzak edo bestelako informazioren bat beregana

dezan

- Argibideak ematea, hartzailea, arazoren bat edo gertakizunen bat ulertzeko,

argibideen jabe izan dadin

- Hartzailea konbentzitzea, norabide jakin eta zehatz baterantz pertsuaditzeko

- Harreman bat sortzea, solaskideen artean harremanak hasi eta jarraitzeko asmotan

- Ekintza bat egitera bultzatzea edo jokabide gidatzea

- Hartzailea laketzea, olgatzea, bere irudimena garatzea

- Serioa

- Barregarria

- Neutroa

- Ironikoa

- Kritikoa

- Objektiboa

- Subjektiboa

- Exageratua

- Zinikoa

- Dramatikoa

- Aurreko bat baino gehiago nahas ditzake.

Zeintzuk?

1

2


30

IRAKUR DEZAGUN ESKUTITZ PAREA!

Hona hemen Euskaldunon Egunkaria-ra bidalitako bi eskutitz. Bakarka irakurri eta aurki

ezazue eskatzen zaizuen informazioa:


Testuari buruzko informazioa:

nolakoa den ikusi

Gainetik irakurri

1. ESKUTITZA:GURE ESKOLA: FRANTZISKO DEUNA ESKOLA

ZEIN DA...?

Gaia Testuaren tonua Asmo komunikatiboa


Eskutitza

GURE ESKOLA: FRANTZISKO DEUNA ESKOLA

Joan diren egunetan, Frantzisko Deuna Eskoletan, Nafarroako liburutegia jartzeko aukeraren

berri irakurri dugu prentsan.

Bertan aritzen diren haurren gurasoak garen aldetik eta gure seme-alaben etorkizunaz

kezkaturik, honetan zuzeneko eragina izanen bailuke, bai Nafarroako Gobernuari, bat Iruñeko

Udalari, honetaz pentsatu duten guztiaren informazioa eskatzen diegu.

Gure seme-alabak handik hona eta hemendik hara eraman daitezkeen hiriko mobleria ez

direla zer esanik ez. Are gutxiago arlo guztietan baldintza onik ez badu.

Bi instituzioen arteko joan-etorri guzti honek, joan den ikasturtean, eskolako teilatua

konpontzeko 24 milioi pezetako partida galtzea ekarri zuen, eta ikasturte berri honetan, behin

betiko erabaki artean perspektiba bera du.

Geroz, behin eta berriz informaturik izateko eskubidea eta hartzeke izan daitezkeen

erabakietan gure parte hartzea eskatzen dugu.

Gure auzoan, Alde Zaharreko eskola bakarrean, gure eskola: Frantzisko Deuna Eskola.

Lourdes Mendiozar

(Frantzisko Deuna Eskolako Guraso Elkarteko kidea)

IRUÑEA


1998-11-21

3


31

2. ESKUTITZA:HAS TENTSIOA + HAZ TENTSIOA = AHAZ TENTSIOA

ZEIN DA...?



Eskutitza

HAS TENTSIOA + HAZ TENTSIOA = AHAZ TENTSIOA

Arazoa ez da. Arazorik sekula ez dugula

izaten irakatsi zigun Konfuzio txinatarrak.

Alegia: arazorik bada, konponbidea

emaiozu eta ez duzu arazorik izango.

Arazoak konponbiderik ez badu, berriz,

kezkatzeko arrazoirik ez duzu, arazoak

bereganatu zaituelako, zu ere bazarelako

arazo hain zuzen. Horrelakoetan arazoa

duzu bizimodu.

Arazoa egotekotan, arrazoi edo zioren

batek sortua omen da. Hortxe dago koska.

Izan ere, koskak, gorpuztu ahala, hozka

egin ohi digu gure baitan eta tentsioa hasten

da. Has tentsioa dator, ondorioz.

Arazoa konpondu ezik, tentsioa, hazi,

hezi, zuzendu, zabaldu egiten da-dugu gure

inguruan. Haz tentsioa-ri bide ematen

diogu horrela. Bien bitartean, arazoa

mendean hartuko dugulakoan-edo, koxka

bera onartu eta askotxotan nagusitzen ere

lagundu izan diogu tentsioa txalotuz,

goratuz eta kantatuz. Abes tentsioa eragiten

ari gara orduan.

Arazoa koxkortuz gero, koxka bihurriari

bultzaka gain hartzerik ez da izaten, disko-

jogailuak darabilen diska xahar koxkatuari

goldari dabilkion orratz tematsuaren

tankera. Beraz, mikro-ildo beretik ekinda,

ezin da. Kaxkarra da irtenbidea. Zergatik?

Nekea dela, asperra dela edo alferra dela,

auziari ez diogulako behar beste atentzio

jartzen, aurrena. Hura konpontzeko

intentzioa moteltzen zaigulako, hurrena.

Kafean azukre koxkorra desegin bezala

barneratu, busti, gozotu, asimilatu,

disimulatu, ahaztu egiten dugulako hazitako

tentsioa, azkenik. Horra ahaz tentsioa,

geure buruaren jabe.

Arrazoi koxkagilerik ezean, ordea,

zalapartaka zioaren alde abesten iharduterik

ez dago, arazoa ez delako sortu. Koxkarik

gabe kezkarik ez, eta alderantziz. Hortaz,

gauza bagara, ikasiko dugu ahazten zioa

edo kausa antxintxika ibili barik nor bere

auto-bidean. Halaxe aterako da gugandik at

tentsioa. Baina askatuta tentsioa, ABS

delakoa erabiltzea ba ote?

Arrazoiak arazo. Arazoak marrazo.

Marrazoak kosk. Koxkak kezka. Kezkak

koxkor. Koxkorrak konfusio. Konfusioak

konfusio, Konfuziok arrazoi. Disketxeek

ere bai: Imagination. Just an illusion.

Illuuuusioooon!

Josu Kintas (Gasteiz)



32

IDATZ DEZAGUN ESKUTITZA!

Demagun egunkari edo aldizkariren batera gutuna idatzi nahi duzuela. Zertarako bidaliko

zenukete? Nolako helburuz? Nolako itxuraz? Taldeka zaudetela, bete ezazue beheko taula:

GURE ESKUTITZA:

ZEIN DA...?



Eskutitza

Ideiak

Komenta ezazue denon artean hartutako erabakiak.

Eskutitzaren planifikazioa egin duzuela, idatz ezazue bakarka.

4


33

6. UNITATEA

GAUR EGUN ALBISTEGIA


34

GAUR EGUN ALBISTEGIA

EGIN DEZAGUN HAUSNARKETA!

Euskaraz zerbait entzuten duzunean, zer / nola saiatzen zara ulertzen? Erantzun

iezaiezu bakarka honako galdera hauei:

ADOS AURKA

1. Zerbait entzuten dudanean gai horretaz zer dakidan hasten naiz

berehala pentsatzen

2. Jasotzen dudan informazio berria dakidanarekin kontrastatzen

dut

3. Gai horretaz ulertzen ez dudana testuinguruaren bitartez saiatzen

naiz ateratzen

4. Entzun bitartean, hitz solteak edo esaldi / pasarte osoak ulertzen

ez baditut, ez naiz blokeatzen eta aurrera segitzen dut adi-adi eta

etsi gabe. Zerbait, behintzat, ulertuko ahal dut!

Komenta itzazue denon artean emandako erantzunak. Zein dira, zuen ustez, erabilgarrien

suerta daitezkeen ulermen-estrategiak? Egizue zerrenda laburra.

ZEIN DIRA AZKEN ALBISTEAK?

Taldeka zaudetela, saia zaitezte ustez izan daitezkeen albiste garrantzitsuenak

zerrendatzen. Honekin batera, komenta ezazue labur-labur orain arte zer gertatu den

albiste horien inguruan.

GURE ARTEAN

ESTATUAN

NAZIOARTEAN

KIROLETAN

1

2


35

ALBISTEGIA

Euskal Telebistak egindako Gaur egun albistegia ikusiko duzu segidan. Berri

garrantzitsuenak zein diren jasoko duzu? Jaso ezazu beheko galdetegiaren bitartez

informazio berria:

TITULARRAK

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

ALBISTE GARRANTZITSUENAK

1. GURE ARTEAN

________________________________________________________________

________________________________________________________________

2. ESTATUAN

________________________________________________________________

________________________________________________________________

3. NAZIOARTEAN

________________________________________________________________

________________________________________________________________

4. KIROLETAN

________________________________________________________________

________________________________________________________________

3


36

ZER EGIN DUZUE ENTZUN BITARTEAN?

Benetako albistegi bat entzun duzue gaur. Entzun bitartean erabilitako estrategiak ebalua

itzazue:

1. Hasierako puntuan komentatu dituzuen estrategiak erabili dituzue?

2. Zein bai eta zein ez? Zergatik?

3. Nolako zailtasunak izan dituzue?

4. Zertan lagundu dizuete estrategia horiek?

Hemendik aurrera

Nola jarrai dezakezu zeure kasa entzumena lantzen?

Zer-nolako grabazio, saio, elkarrizketa... entzungo zenituzke? Zergatik?

Etxean honelakorik entzuteko modurik baduzu?

Entzun bitartean posible da lehenagoko estrategiak erabiltzea?

4


37

7. UNITATEA

HIZTEGI TRANSGENIKOA


38


ETA ZUK ZER DAKIZU?

Unitate honetan Luis Fernandezen artikulu bat izango dugu aztergai. Irakurri aurretik,

behean dituzuen datuak irakurri eta saia zaitezte galderei erantzuten, taldeka zaudetela.

Luis Fernandez: 1966an Eibarren jaioa

Kazetaria Argia eta Jakin aldizkarietako kolaboratzailea izateaz gain, Euskaldunon Egunkarian ere

idazten du

Tetris-zutabeak eta lerro solteak (1995) literatur lanaren egile Euskaldun zaharra

1. Eibarren zein euskalki erabiltzen da? Nola egingo du berak lagunartean? 2. Euskararen erregistro formala menderatzen du?

Euskara batua: 1968an Arantzazun sortua

Gipuzkera izan zen oinarri Gainerako euskalkietatik ezer gutxi hartu zen eredu estandarrerako

1. Euskal Herriko zein lurraldek du euskaldun-kopuru altuen? 2. Egun hedabideetan nahiz erregistro formaleko testuinguruetan erabiltzen den

euskarak nongo eragin linguistikoa du?

Elikagai transgenikoak

Genetikoki manipulatutako elikagaiak dira Era honetako elikagaien inguruan polemika handia gertatu da

3. Zer dakizu polemika honetaz? 4. Badugu zein elikagai transgenikoa den jakiteko modurik?

Komenta itzazue denon artean emandako erantzunak.

1


39

ARRETAZ IRAKURRI

Hona hemen Luis Fernandezen artikulua. Irakur ezazu arretaz geroagoko galderei erantzun

ahal izateko.


Iritzi-artikulua

argudioa

Testutik jasotzen

den informazioa

lortzea: mezuari edota

formari erreparatzea

Arretaz irakurri


Ez dut ulertzen ondoegi zein den

gipuzkeraren botere ezkutua, baina hor

dagoenik ezin daiteke uka. Giputz batekin

ezkontzea okurritu zitzaidanetik, nire

aitaren etxean izandako kanbioak harrituta

nauka. 75 urte bete ondoren, ez da bada

geure aita eseri eta asteartea bezalakoak

esaten hasi andrea etxera eramaten dudan

bakoitzean?

Oraindik ez gara iritsi zotinaren eta

bekarraren ordez kika eta makarra

bezalako barbarismoak esatera, baina batek

daki... Edozein egunetan, postrerako pellak

eduki beharrean, igual esango digu aitak

letxe frita daukagula! Hurrengo

inauterietan izango ote da?

Jaki transgenikoak supermerkatuko

latetan bezala, halaxe txertatu zaigu gure

etxean lexiko gipuzkoarra. Gizartearen

aurrerakuntza teknologikoaren ondorio

derrigorrezkoa balitz bezala.

Hiztegi transgenikoaren inbasioak ez du

gelditzerik, itxura batean. Esate baterako,

inork sumatu du irten aditzaren heriotza

misteriotsua? Saritxo bat emango diogu

egunkari honetan irten bat aurkitzen duen

hurrengoari, bale? Orain, atera besterik ez

da existitzen. Garai batean, atera hori

intransitibo soil bat besterik ez zen niretzat,

baina orain, atera transgeniko transitiboak

halako arrakasta ekologikoa izan du, non

honezkero ez den inor inora sekula irteten.

Manifestariak kalera ateratzen dira, eta

jokalari baten ordez, beste bat ateratzen

da... Dinosauruen patua, irten aditzarena.

Bizkaitik idatzitako kroniketan ere ez da

jada hemen haren arrastorik ageri.

Beste adibide bat? Orri hau pasatu eta

hementxe bertan aurkituko duzun

erantzuiguzu sekzioan ere, ezin zaio

irakurleari al partikula ez daraman

galderarik egin. Gipuzkeraren doinuarekin

markatuta galdetzen ez bada, badirudi ez

duela naturaltasunik interpelazio horrek.

Sekzioaren arduradunak gipuzkoarrak

izango direlako izango da (gipuzkera =

batua ekuazioa errazegi egiten duten

horietakoak. akaso); baina hori baino

okerragoa da, itxura guztien arabera,

Bizkaiko kazetariek ere ezin dutela,

dagoeneko, al ditxosozkorik gabeko

galderarik egin elkarrizketetan. Lexiko

transgenikoak menderatu gaitu. Klon

giputzak gara denok jada.


1999-01-28

2


40

INTERPRETA DEZAGUN ARTIKULUA

Saia zaitezte beheko galderoi erantzuten:

1. Zein da artikuluaren tesia?

2. Nola garatzen ditu tesiaren aldeko argudioak?

3. Artikuluaren hasieran zenbait hitzen erabileraz mintzatzen zaigu egilea. Zein dira...

a) Aitak orain darabiltzan hitzak:

b) Betidanik erabilitakoak:

c) Hemendik gutxira erabiliko dituenak:

5. Zer dela eta alderatzen ditu jaki transgenikoak eta aitak lexikoan aldaketarik izatea?

6. Zergatik da irten aditzaren patua dinosauruen bera?

7. Zer da Erantzuiguzu? Zer leporatzen dio?

8. Zein da egilearen asmo komunikatiboa?

ONDORIOAK ATERA NAHIAN

Saia zaitezte beheko galderoi erantzuten:

1. Irakurriko dudan testuaren izenburua, egilea,... ikusi

bezain laster, gaiaz edo egileaz zer dakidan hasten naiz

pentsatzen

2. Irakurtzen ari naizela, zenbait konturi erreparatzen saiatzen naiz, esaterako, gaiaz egiten duen trataeraz

(objektiboa, neutroa, teknikoa,...)

3. Egilearen asmo komunikatiboa atzeman nahian aritzen naiz irakurketan zehar

4. Nolako hizkuntz erregistroa darabilen asmatzen saiatzen naiz

BAI EZ

Ezein testu ulertu ahal izateko, irakurleak gaiari buruzko aurre-ezagutzak izan behar

ditu. Ezagutza hauek izan ezean, nekez ulertuko du ezer. Nolabait esatearren, bestelako

estrategiak eta abarrekoak martxan jarri ala ez, gaiari buruz dakigunak baldintzatuko

du ulermena. Halaber, egilearen asmo komunikatiboa, darabilen hizkuntz erregistroa,

gaiaz egiten duen trataera eta abarrekoak atzematea funtsezkoa izango da ulermena

gertatu ahal izateko.

3

4

Irakurmena lantzeko materialak · Irakurmena lantzeko ikas-materialak Hizkuntza komunikabideetan 2...

Documents

Transcript of Irakurmena lantzeko materialak · Irakurmena lantzeko ikas-materialak Hizkuntza komunikabideetan 2...