BERTSOEN

DAMA

GOIZTIARRAK ETAGAUTXORIAK:Ezberdin eginak

K22009ko Abendua

KAKABIAren 1 zenbakia

ARGITARATZAILEA: EHUko inprimategia

ERREDAKZIOA: Internet

DISEINUA ETA MAKETAZIOA: Patricia Garcia

EGOITZA: Uribarri, Bilbo

3

BI K2

AURKIBIDEA

4 Eman espazioa zurekulturari

10 Exposición universal Shangai 2010

12 Denborapasak

13 Errezeta

14 Iritzia

15 Horoskopoa

Goiztiarrak eta gaut-xoriak, ezberdin eginak

5Maialen, txapeldun

7

Eman espazioa zure iritziari

Zer dago A gripearen zurrun-biloaren atzean, interes me-

dikuak ala ekonomikoa?HAIZEA (TXURDINAGA)

ORAIN HILDAKOEZ ARDURATZENGARA? ETA ZER GERTATZEN DAHIESA, MALARIA ETA BESTE GAIXOTA-SUNEKIN?

SALOA (URIBARRI)INTERES EKONOMI-KOAK, DIRUA ATERANAHI DUTE KOSTAAHALA KOSTA

IKER (URIBARRI)

AKASO EZ DIRA BERDINAK?

ANDONE (URIBARRI)

EEBBak SORTUA

4

Goiztiarrak eta gautxoriak,

Z i e n t z i a

ezberdin eginak

Pertsona batzuk goiz jaikitzen dira; beste batzuk ahal duten beranduena.Batzuk goizez aktibatzen dira, eta besteak ezin dira gelditu gauetan. Ez daohitura-kontua soilik. Ikerketa batek argitu duenez, garunean dago gautxo-rien eta goiztiarren arteko diferentzia.

Kanadako Albertako Unibertsitateko zientziala-riek pertsona goiztiarrak eta gautxoriak aztertzekoesperimentu bat egin zuten. Galdeketa bat eginondoren, neurozientzialariek 18 parte-hartzaileaukeratu zituzten. Bederatzi goiztiar eta bederatzigautxori. Goiztiarrek beren eguna goizeko boste-tan hasten zuten, eta gautxoriak esna egoten zirengoizeko hirurak arte.

Esperimentuetan, bi alderdi hartu zituzten kon-tuan: alde batetik, garun-jarduera, eta, bestetik,parte-hartzaileek muskuluen uzkurtze maximoe-tan zenbateko indarra egin zezaketen. Ikertzai-leek, korrontea erabiliz, parte-hartzaileen

garun-azala eta bizkarrezur-muina estimulatu zi-tuzten, biak gorputzaren mugimenduaren kontro-lean zerikusia dutenak, eta muskuluen erantzunarierreparatu zioten.

Ezberdintasunak garun-jardueran

Neurketak eguneko ordu ezberdinetan egin zituz-ten, goizeko bederatzietan, eguerdiko ordu ba-tean, arratsaldeko bostetan eta gauekobederatzietan, eta ikusi zuten goiztiarrek eta gaut-xoriek erantzun ezberdinak izan zituztela garun-jardueran, orduaren arabera. Bizkarrezur-muinean

Goiztiarren garun-jarduerak goizean hartzen du mailarik altuena, eta jaitsiz joaten daegunean zehar.

Nerea Korta Hernandez

ww

w.ju

stfo

cus.

org.

nz

5

Z i e n t z i a

beren eraginkortasun maximoa, garun-jardueraez doalako bat bizkarrezur-muinarekin. Gautxo-rietan, ordea, bizkarrezur-muinak eta garun-jar-duerak gauean lortzen dute maila gorena, bateradoaz. Horregatik, gauez errendimendu maximoalortzen dute.

Muskulu-indar maximoa neurtu zuen probaridagokionez ere, gauzaleek goiztiarrek bainoemaitza hobeak lortu zituzten. Izan ere, gautxo-riak, egunak aurrera egin ahala, indartuz joanziren fisikoki. Goiztiarrek, berriz, indar berazuten egunean zehar egindako muskulu-uz-kurtze maximoetan.

Orain arte inork ez zuen frogatu goiztiarren ga-runek eta gauzaleenek ezberdin funtzionatzenzutenik. Eta oraindik ez dakite “kronotipo” batedo beste izatea, hau da, gautxoria edo pertsonagoiztiarra izatea, genetikoa den ala ohituretatikdatorren. Baina ikerketaren emaitzei erabilerabat aurkitu diete. Zientzialarien ustez, ezberdin-tasun horien berri izateak aukera emango lukejarduerak hobeto antolatzeko, pertsona bakoitza-

ean egindako estimuluak handituz joan ziren egu-nean zehar, baina, goiztiarretan, garuneko zelulakgoizean pizten ziren, eta, gautxorietan, gauean.

Beraz, pertsona goiztiarren garun-jarduerak goi-zean hartzen zuen bere mailarik altuena, etajaisten joaten zen egunean zehar. Gautxoriekin,ordea, alderantziz gertatzen zen: egunak aurreraegin ahala, indartuz joaten ziren, eta jarduera-mailarik altuena gaueko bederatzietan izatenzuten.

Beste zerbaitekin ere ohartu ziren: bizkarrezur-muinaren kitzikakortasuna handitu egiten zenegunean zehar bi taldeetan. Hortik ondorioztatuzuten pertsona goiztiarren garun-jarduera maxi-moa goizean izaten zenez, eta bizkarrezur-mui-naren kitzikakortasun maximoa gauean lortzenzutenez, pertsona horiek ez zutela inoiz lortzen

Gautxorietan, bizkarrezur-muinak eta garun-jarduerak gauean lortzen dute maila gorena.Horregatik, gauez errendimendu maximoa lort-zen dute

Gautxoriak indartuz joaten dira egunak au-rrera egin ahala

ren jarduera maximoko uneari probetxu aterat-

zeko.

Hemendik aurrera ezingo zaio eskatu goiztiar

bati gauean erne egotea, edo gautxori bati goi-

zean denak emanda lan egitea. Euren garunek

horrela funtzionatzen dute.

Ale

ssan

dro

Zan

grill

i

6

«Mila zorion ta goraintzi/ eman gabenola utzi/ Euskal Herriko txapelahorra Maialeni jantzi/ al dezun ar-tean eutsi/ ez dezu meritu gutxi/ ema-kumerik oraindik ez da hortarairitsi». Horixe Joxe Agirrek MaialenLujanbiori kantatutako bertsoa.Hernaniarrak txapela buruan etairribarrez begiratzen zion ondotik.Txapelaren itzalak ez zituen iluntzenmundua desberdin ikusten duten be-giak, mundukoak desberdin kontat-zen dituen ahoa. Aurpegi horrenargia gailentzen zen, txapelik gabebezala, txapelarekin. Hasi eta bukatubordatu zuen saioa Maialenek, josibaino gehiago egin zuelako. Eta ber-dintsu Amets Arzallusek, txapeldu-nordeak. Ez zelako beste txapelik,bestela Arzallusek beste bat era-mango luke. Galdetu, bestela, BE-Ceko olatuari.

MAIALEN,

TXAPELDUN

Amagoia Mujika

Ze ondo ematen dion txapelak Maialeni. Mundua des-

berdin ikusten eta ikusarazten duten begi horiekin distira

berezia hartzen du txapelak. Hasi eta bukatu, goiz eta arrat-

salde, lan handia egin zuen hernaniarrak eta, azkenean, txa-

pela burura, ondo irabazita, ondo merezita. Bera, pozik

etaBEC,txoratzen.

Txapelduna bera zela jakin zenean, Ametsengana hurbildu

eta sekulako besarkada eman zioten elkarri. Elkarrekin josi

zuten saioaren azken txanpa, buruz burukoa, eta oso une

polita izan zen. Buelta eman, eta, nola ez, Andoni Egaña-

rentzat besoen beroa. Egaña, eleganteetan eleganteena.

Esana zuen emozionatu egingo zela txapela beste baten

buruan ikusita eta

halaxe gertatu zen.

Berak ere jaso zuen

txalo dosi ederra,

merezitakoa, eta

«Andoni, Andoni»

oihukatuz eta zutik

tartea eman zuen

BECeko olatuak.

Eta azken agurrean

txapelketaz agurtu

zen txapeldun handia: «...nik erabakia hartu dut hemendikan

lau urtera/ nahiz diferentzia badagon egon jeiztetik jeistera/

ni oso harro pasako naiz naturala horixe da/ behien aulkiak

aipatzetik behian aulkiak jartzera».

Kronika

«Gogoratzen naiz lehengoamonen zapi gaineko goba-

raz/ gogoratzen naiz le-hengo amonaz gaurko

amaz ta alabaz/ Joxei tazuei mila zorion miresme-naren zirraraz/ ta amai-tuko dut txapel zati batzuek guztiontzat lagaz/gure bidea ez da erreza

bete legez juizioz trabaz/Euskal Herriko lau ertze-tara itzuliko gara gabaz/

eta hemen bildu dan inda-rraz, grinaz eta poz taupa-daz/ herri hau sortzen segidezagun euskaratik ta eus-

karaz».

Maialen Lujanbioren Agurra.

Jende asko penaz joan zen, txapel bakarra eta txapeldun

asko zegoelakoan. «Hemen etzan inor txarrik/ hau ez da

esan beharrik/ pena bat daukat zortzi buru ta txapel bat ba-

karrik», kantatuz jarri zion Joxe Agirrek ahotsa askoren

sentsazioari.

Zortzi txapel agian askotxo, baina Amets Arzallusek beste

bat merezi zuela entzun zen saioaren ondoren BECeko pa-

silloetan. Saioa amaituta Ametsek zeraman irribarrea iku-

sita, ez zirudien txapelaren hutsune handirik zuenik.

Pozik, egindakoarekin gustura, lasai, hustuta eta beste

ezeren beharrik gabe sumatu genuen.

Egañaren ondoren, atzean txaloka zituen kantukideak be-

sarkatu zituen Maialenek banan-banan. Polita izan zen

Jon Maiak besoetan gora altxatu zuenean. Maia, beti

Maia, konkistatzailea hitzekin eta ekintzekin.

Baina atzokoan, Jon Maiaz gain, izan zen beste konkis-

tatzailerik: Joxe Agirre. Maialeni txapela janztera igo zen

oholtzara. Saroi Jauregik gerturatu eta galdetu zion bert-

sorik botatzeko asmorik ba ote zuen. Joxek sorbaldak alt-

xatu eta, tira, botako zuela. Hasi zen eta ez bat eta ez bi,

lau bertso bota zituen jarraian. Nonbait berak ere surf

egin nahi zuen BECeko olatuan. Eta aretoak olatuekin,

txaloekin, oihuekin eta eromenarekin erantzun zion. Oso

une beroak eta eroak bizi izan ziren azken agurretan. Eta

agurrak hasi eta bukatu entzutea oso zaila izan zen bertso

tarteko txalo zaparradak zirela-eta.

9

R epo r t a j e

EXPOSICIÓN UNIVERSAL SHANGAI 2010

Bilbao viajará hasta Shangai como modelo de re-novación urbanística y gracias a la extraordinariatransformación experimentada en la ciudad en losúltimos 25 años. Las grandes innovaciones reali-zadas en el entorno de la Ría y el conocido como"Efecto Guggenheim" han servido de ejemplo du-rante este tiempo a varias ciudades de todo elmundo, inmersas en procesos similares.

Así, la Expo Shangai 2010 se convertirá en un ex-celente escaparate para la Villa, que ha sido se-leccionada entre 113 candidaturas de 87localidades propuestas de todo el planeta paraparticipar en la denominada Área de MejoresPrácticas Urbanas -una iniciativa pionera dentrode la Exposición Universal en la que estarán pre-sentes 55 proyectos-, en el apartado de CiudadHabitable.

Además de Bilbao, Barcelona estará presentetambién en la sección de Ciudad Habitable y Ma-drid y Santiago de Compostela han sido elegidaspor la construcción de viviendas con criterios desostenibilidad -en el caso de la primera- y por unaejemplar recuperación del Casco Histórico -la se-gunda-.

El Comité Internacional de Selección -compuestopor miembros de diversos organismos internacio-nales: PNUMA, PNUD, UNESCO, Banco Mun-dial, OCDE, entre otros, y representantes dedistintas ciudades, de autoridades chinas y deExpo 2010- ha tenido en cuenta en el caso de Bil-bao la asombrosa recuperación de una zona in-dustrial y su conversión en una ciudad modernay cómoda para sus habitantes.

"Mejor ciudad, mejor vida" es precisamente ellema de esta Exposición Universal, que se centraen la calidad de la vida urbana y se propone re-solver los retos que plantean las grandes megaló-polis en el futuro y el imparable crecimientourbano en el S. XXI.

El Guggenheim y mucho más

El proyecto presentado con la candidatura de laVilla "Bilbao Guggenheim ++" da buena muestrade la revolución urbana experimentada en la ciu-dad en los últimos 25 años, que forma parte de unamplio conjunto de iniciativas integradas con unavisión audaz e inteligente que se han ocupado detransformar Bilbao a través de su Ría, el arte, larecuperación de su Centro Histórico y la recon-versión de una economía industrial en otra muchomás diversificada y centrada en el sector de ser-vicios.

La imagen de la ciudad ha cambiado así de formaradical tanto en el exterior como entre los propios

LA TRANSFORMACIÓN DE BILBAO HA SIDO SELECCIONADA PARA SEREXHIBIDA EN LA EXPOSICIÓN UNIVERSAL SHANGAI 2010

WWW.BILBAO.NET

La Ría de Bilbao, Casco Viejo.

10

Bilbao acompañará a ciudades como Londres,Osaka, Vancouver, Rótterdam, Hong kong, Seúl,El Cairo o Taipei, entre otras. Además de 30 ciu-dades europeas Bilbao se codeará con 16 locali-dades asiáticas, 6 americanas, 2 africanas y unaciudad oceánica.

bilbaínos y bilbaínas, que valoran en un 84 % deforma positiva o muy positiva el cambio experi-mentado en la ciudad.

Un escaparate excepcional

La Expo Shangai tendrá lugar entre el 1 de mayoy el 31 de octubre de 2010 en un espacio de 310hectáreas en el distrito de Pudong, en la ribera delrío Huangpu. Se espera que unos 70 millones devisitantes acudan al evento, batiendo así el récordque ostenta en la actualidad la Expo de Osaka de1970, lo que la convertirá en un acontecimientode extraordinaria relevancia internacional.

Asimismo, el Área de Mejores Prácticas Urbanas,de la que formarán parte las cuatro ciudades es-pañolas, se pondrá en marcha por primera vez enShangai y ocupará un espacio privilegiado de 15áreas del recinto ferial, en una antigua zona in-dustrial rehabilitada.

R epo r t a j e

Rub

én M

erin

o

11

De n bo ra pa s a k

sudoku

ERANTZUNAK

jeroglífico

¿profesión?

¿profesión? sacerdote

potokumeak

Jabe entzun ezazu

txakurran kejua

buruko minez duzu

txakur ________

hanka baldarrak eta

tentsio________

aspirina hartuta

ohera ________

gizajua dijua kojua

majua bajua nijua

Jabe entzun ezazu

txakurran kejua

buruko minez duzu

txakur gizajuahanka baldarrak eta

tentsio bajuaaspirina hartuta

ohera nijua

12

Gazta-krema egiteko osagaiak

Philadephia gazta 450gr

Limoi-azal birrindua 1/2

Kanela apur bat

Azukrea 125gr

Uruna 25gr

Gatza

Arraultzak 2

Gorringoak 1

Yogurtha 1

Azpiko orea egiteko osagaiak

Urun arina 150gr

Gurina 75gr

Arraultza 1

Glass azukrea 50gr

Gatza

Limoi azala birrinduta

Zelan eginAzpiko orea:Urunegaz sumendi bat egiten dugu eta arraultzak izan ezik beste osagai guztiak erdian ipintzen

ditugu, hatzamarrekin nahasten ditugu pomada antzeko bat lortu arte.

Arraultzak gehitu eta urunik gehitu gabe dana nahastu.

Uruna gehitu beste osagaiei, larregi landu gabe, orea orearen aurka joaz eskuaren barruko aldeagaz

baina ez hiru bider baino gehiago.

Orea batu, bai eskuetan bai mahaian gelditu diren apurrak batuaz. Ore trinko bat egin, eta leku

fresko batean utzi ordu betez.

Tarta egiteko ontzia orearekin estaltzen dugu eta 10 minutuz laban sartzen dugu, 150-175 gradutan.

Gazta-krema:

Osagaiak ontzi batean nahasten ditugu, errezetan agertzen diren ordenean banan-banan gehituz.

Laban sartzen da 160gradutan 25-30minutuz.

Egosita dagoenean eta hozten denean frambuesa mermeladaz estaltzen da.

E r r e z e t a

PHILADEPHIAZ EGINDAKO TARTA

13

Iritzia

TASIO

Lejos de mi intención amargarles, antes de

que empiecen, las festivas jornadas venideras.Pero mejor anden con tiento, que las tarjetas decrédito las carga el diablo. Me he pasado un parde días ejerciendo de Olentzero, esto es, com-prando los consabidos regalos.

Dos detalles me han llamado la atención en sen-das juguete- rías. El primero. Una mujer, carro enmano, conversaba por teléfono. Supuse, y sigo su-poniendo, que al otro lado de la línea estaba sumarido. Ella le preguntaba si estaba seguro de queel día 24 le ingresaban el dinero. Supuse, y sigosuponiendo, que esta pareja vive con la nariz doscentímetros por encima del agua, lo justo para res-pirar, y que los regalos que pensaban comprar po-dían suponer un torpedo en su línea de flotaciónen caso de que la víspera de la Navidad el espe-rado ingreso bancario no aparezca.

El segundo detalle se sitúa, quizás -al fin y al cabome baso en retazos robados por mis oídos-, en el

polo opuesto. Dos mujeres. Una coge de la estan-tería un juego de mesa, ni sé cuál es ni viene alcaso. La otra pregunta: «¿Eso es para tu casa?».Respuesta: «Sí, es que sólo con la Wii...». ¿Sólo?Desconozco el precio exacto de la famosa con-sola, pero creo que ronda los 200 euros. El desti-natario de los regalos no tendrá queja, supongo.

En resumen, que sólo es un par de ejemplos ytampoco quiero ponerme en plan moralinas niejercer de aguafiestas, únicamente recordarles queenero está a la vuelta del calendario y que enton-ces no valen los lloros y el crujir de dientes. Aquien estas fechas le pongan la carne de gallina,que las disfrute con salud, y para el resto pacien-cia, aunque a veces les entren ganas de realizar laautopsia en vivo al que desde el día 1 de diciem-bre se le ocurre la brillante idea de poner villan-cicos en el hilo musical del supermercado. Entreunos días de vacaciones que me restan y una in-eludible cita médica que me traerán los ReyesMagos, despido esta ventana hasta dentro de unasemanas. Así que feliz 2010 y, como dice Txuat-xenager en «Terminator», «volveré».

Y al final voy y me pongo «ñoñas»

Imanol Inziarte. Periodista (gara)

14

HOROSKOPOAAries (21 martxoa/21 apirila)

Tauro (22 apirila/21 maiatza)

Geminis (22 maitza/21 ekaina)

Cancer (22 ekaina/22 uztaila)

Leo (23 uztaila/22 abuztua)

Virgo (23 abuztua/22 iraila)

Libra (22 iraila/22 urria)

Escorpio (23 urria/22 azaroa)

Sagitario (23 azaroa./22 aben.)

Capricornio (23 aben./23 urt.)

Acuario (21 urt./19 otsaila)

Piscis (20 otsaila/20 martxoa)

A b e n d u a w w w . B e r r i a . i n f o

Hotz handia egiten du, bainaez zaitez berogailura hainbestehurbildu, bestela kiskaliegingo zara.

Horrelakorik ez zenuela sekulaegingo agindu zenuen... Ba-daezpada, hobe isilik egonizan bazina.

Nekatuta zaudela? Aitzakiamerkerik ez. Ingurukoek langehiago egin dute; beraz,lagun iezaiezu.

Berotzeko modu asko daude,baina jaikitakoan pattar botila-tik edatea egokiena iruditzenzaizu?

Aspaldian ureztatu gabekolandare hori zer moduz dago?Zaintzen ez bazara, horrelaxeamaituko.

Gaur ez duzula afaririk pres-tatzeko gogorik? Noren etxerajoan zaitezke? Ziur gonbida-tuko zaituztela.

Maitasun batzuek ez dute betiirauten. Lehenago edo gero-ago, agurtu egin behar izaten.

Ez dizu ezer txarrik esango,hitz polit batzuk besterik ez.Zergatik jartzen zara tomateabaino.

Haiengandik ihes egin nahianzabiltza, baina lehenago edogeroago aurrez aurre izangodituzu.

Horraino iritsi nahi baduzu, le-henengo urrats asko eman be-harko dituzu. Bide luzeaizango.

Kontu handiarekin ibiltzekoesaten dizutenean, egin kasu;badakite zer esaten ari diren.

Dagoeneko erabaki duzu.Ezetz esango diezu. Baina pro-posamena zein den entzun alduzu.

15