4. O MUNDO GREGO A civilización grega xurdiu no sur da Península dos

Balcáns e extendeuse posteriormente por diversas terras, a través de colonias gregas:

illas do Mar Exeo.

costas de Asia Menor (actual Turquía).

Sicilia e sur de Italia (“Magna Grecia”).

outras zonas do Mediterráneo occidental (Ex: Ampurias en España)

Os gregos chamaban a todo este espazo a “Hélade” (= territorio dos gregos), xa que compartían: lingua (grego) e relixión (politeista)

Principais polis gregas

A) HISTORIA DOS GREGOS.

A historia da antiga Grecia divídese en 6 grandes etapas:

1) CIVILIZACIÓN MINOICA (OU CRETENSE):

- desenvolveuse na illa de Creta.

- a partir do terceiro milenio a.C.

- destacou a capital Cnossos polos seus palacios.

2) CIVILIZACIÓN MICÉNICA (OU AQUEA):

- xurdiu cara o 1400 a.C.

- fundada na Península dos Balcáns polos aqueos, pobo guerreiro procedente do norte.

- destacaban as súas cidades amuralladas, sobre todo a capital Micenas.

CIVILIZACIÓN MINOICA

Imaxes do Palacio de Cnossos (Creta)

Máscara de Agamenón

Porta dos Leóns do palacio de Micenas

CIVIL IZACIÓN CIVIL IZACIÓN MICÉNICAMICÉNICA

3) ÉPOCA ESCURA: desde o século XI a. C. ao IX a.C. Pouco se sabe desta etapa.

4) ÉPOCA ARCAICA: entre os séculos IX e VI a.C.

Durante esta etapa os gregos foron agrupándose en polis = cidades-Estado independentes con goberno, leis e exército propios (Ex: Atenas, Esparta, Corinto, Tebas…).

O poder e o goberno destas polis recaía nunha minoría privilexiada de familias ricas (aristoi = “os mellores”). De ahí provén a palabra aristocracia. (Ex: Esparta).

Nalgunhas polis producíronse cambios e apareceu unha nova forma de goberno, a democracia (goberno do pobo), no que os cidadáns reuníanse en asembleas para tomar decisións e elixir aos cargos públicos. (Ex: Atenas).

Acrópolis de Atenas

Institucións democráticas atenienses

Entre os séculos VIII e VI a. C. produciuse en Grecia unha época de crise, as causas eran as seguintes:

A poboación creceu moito, pero a terra era pouco fértil e apenas producía alimentos para tanta xente.

A maior parte das terras pertencía aos A maior parte das terras pertencía aos aristócratasaristócratas, mentres a maioría da poboación era pobre e pasaba fame.

Como consecuencia moitos gregos abandonaron a península grega e emigraron a terras extranxeiras a través do Mediterráneo, onde fundaron colonias (Sur de Italia, Sicilia, Sur de Francia e a Península Ibérica).

Principais colonias gregas e fenicias

4) ÉPOCA CLÁSICA: época de esplendor entre o S. V a.C e primeira parte do IV a.C.

A época clásica = época de esplendor da cultura grega. Ten 2 etapas ben diferenciadas:

a) Guerras Médicas (500-440 a.C.).

b) Guerra do Peloponeso (c. 430 a.C.- 404 a.C).

aa) Guerras Médicas (500 -440 a.C.)) Guerras Médicas (500 -440 a.C.) = enfrontamento = enfrontamento entre os persas e os gregos debido á entre os persas e os gregos debido á invasión das polis invasión das polis gregas da costa xónicagregas da costa xónica (Asia Menor) (Asia Menor) por parte do por parte do Imperio persa.Imperio persa.

- As polis gregas uníronse fronte aos persas.As polis gregas uníronse fronte aos persas.

- Tras tres guerras os gregos, liderados por Atenas, Tras tres guerras os gregos, liderados por Atenas, conseguiron a victoria.conseguiron a victoria.

- Atenas convertiuse na polis máis rica e influinte e durante o S.V a.C. Atenas viviu un período de esplendor, especialmente na etapa de Pericles, gobernante que favoreceu a democracia, economía e cultura

Leónidas Leónidas nas nas

TermópilasTermópilas

(J.L.David(J.L.David))

Acrópole de Atenas

Busto de Pericles

b) b) A Guerra do Peloponeso (431 – 404 a.C.).A Guerra do Peloponeso (431 – 404 a.C.).

- Enfrontamento entre polis gregas, polo Enfrontamento entre polis gregas, polo excesivo poder excesivo poder acadado por Atenas.acadado por Atenas.

- As polis dividíronse en 2 bandos:As polis dividíronse en 2 bandos:

Liga de DelosLiga de Delos = Atenas e os seus partidarios. = Atenas e os seus partidarios.

Liga do Peloponeso Liga do Peloponeso = Esparta e os seus partidarios= Esparta e os seus partidarios

- - A guerra terminou coa vitoria de Esparta, que se converteu A guerra terminou coa vitoria de Esparta, que se converteu na polis máis poderosa, pero a guerra foi tan destructiva na polis máis poderosa, pero a guerra foi tan destructiva que provocou unha gran crise nas polis gregas ao longo do que provocou unha gran crise nas polis gregas ao longo do S.IV a.C.S.IV a.C.

5) ÉPOCA HELENÍSTICA: desde mediados S.IV a. C ao I a.C.

A guerra entre as polis gregas debilitounas provocando unha crise que foi aproveitada por Macedonia (extenso reino situado ao norte de Grecia), liderada polo rei Filipo II, para conquistar e unificar todo o territorio grego.

Tras o asasinato de Filipo II, sucedeuno o seu fillo Alexandre “Magno” (grande) que continuou as conquistas.

En dez anos, as falanxes macedonias de Alexandre conquistaron todo o imperio persa, chegando ata o río Indo.

Conquistas de Alexandre Magno

Nos territorios conquistados Nos territorios conquistados Alexandre fundou Alexandre fundou numerosas cidadesnumerosas cidades (Ex: Alexandría en Exipto) e a (Ex: Alexandría en Exipto) e a cultura grega extendeuse por todo Oriente. Así, cultura grega extendeuse por todo Oriente. Así, a a cultura grega e a oriental fusionáronse, dando lugar ao cultura grega e a oriental fusionáronse, dando lugar ao helenismohelenismo..

Alexandre morreu en 323 a.C.Alexandre morreu en 323 a.C. (con 33 anos de (con 33 anos de idade), sen ter organizado aínda o seu imperio.idade), sen ter organizado aínda o seu imperio.

O seu imperio dividíuse entre os seus xenerais, quenes adoptaron o título de reis, dando lugar ás monarquías helenísticas (Ex: Macedonia, Mesopotamia e Exipto).

A época helenística finalizou no S. I a.C coa conquista das monarquías helenísticas por Roma. Grecia perdeu a súa independencia e pasou formar parte da República romana.

Alexandre Magno na batalla de Is sos .

B) SOCIEDADE GREGA.

A sociedade grega estaba dividida en 2 grupos:

Cidadáns: eran homes, habitantes da polis e libres. Participaban na vida política, gozaban de todos os dereitos e tiñan que pagar impostos. Había cidadáns de todas as clases sociais (ricos e pobres).

Non cidadáns: non tiñan dereitos e non podían participar en política. Había tres tipos

Estranxeiros: persoas libres. Adicábanse ao comercio e artesanía.

Escravos: non eran persoas libres e traballaban para un amo. Eran prisioneiros de guerra ou fillos de escravos.

Mulleres: carecían de todos os dereitos. Estaban sometidas sempre a un home (pai ou marido).

Texto: As mulleres

Que podía saber ela cando a tomei por esposa? Ela non tiña máis de quince anos cando chegou á miña casa; desde ese día viviu baixo unha estrita servidume; debía ver as menos cousas posibles, entender o menos posible e facer as menos preguntas posibles.

JENOFONTE, A economía

Texto: Os escravos

Nunha casa precísase un determinado número de instrumentos. Parte deles son inanimados, os outros están vivos. O escravo é un instrumento vivo, unha propiedade que vive, sometida á autoridade dun señor. Hai persoasinferiores: o emprego da súa forza corporal é a mellor parte que se pode sacar deles.

ARISTÓTELES, Política

C) ECONOMÍA.

Os habitantes das polis gregas vivían fundamentalmente de tres tipos de actividades:

$ Agricultura e gandería: polo clima cálido e seco os cultivos principais eran o trigo, a vide e a oliveira (triada mediterránea).

€ Artesanía: destacan as cerámicas e os tecidos.

¥ Comercio: actividade económica principal. Os gregos comerciaban por todo o Mediterráneo, grazas aos seus barcos.

D) RELIXIÓN GREGA.

Os gregos eran politeístas (crían en numerosos deuses).

Os deuses gregos eran inmortais pero tiñan aspecto e comportamento humanos (comían, bebían, amábanse, loitaban entre sí…).

Cada polis grega tiña unha divinidade protectora a quen lle rendía culto.

Os deuses residían no monte Olimpo (monte sagrado dos gregos).

Os gregos celebraban competicións deportivas en honor aos deuses = os Xogos Olímpicos, celebrados cada catro anos en Olimpia en honor a Zeus. A eles acudían atletas de todas as polis gregas, pero as mulleres tiñan prohibido a asistencia.

Lume sagrado en Olimpia

E) CULTURA.

Ademáis do teatro os gregos fixeron unha aportación fundamental á cultura da Humanidade: a Filosofía e a Ciencia.

Por que? Os gregos foron os primeiros pobos da Antigüidade en buscar unha explicación dos fenómenos a través da lóxica e a razón (non a través dos mitos nin da relixión).

Na antiga Grecia destacaron filósofos como Sócrates, Platón, Aristóteles e científicos como Pitágoras, Arquímedes ou médicos como Hipocrates (fundamentais para a cultura posterior)

Hipócrates atendendo a uns pacientes

Arquímedes tras descubrir a teoría de frotación.

F) ARTE GREGA.

1. Arquitectura. Os edificios máis importantes eran os templos

= “casas” onde residían a divinidade. Trazos dos templos gregos:

pequeno tamaño.

forma rectangular (habitualmente).

material: pedra ou mármore

función: albergar a estatua do deus o deusa a quen se lle adicaba o santuario.

Teitos alintelados (planos) con frontón (remate triangular) e tellado a dúas augas.

Segesta, Sici l ia

Tholos (templo

circular) de Delfos.

Templo da Concordia, Agrigento, Sicilia

AC R PO L E D E Ó

AT E N AS

2. Escultura.

- Características:

♧ Función relixiosa: Función relixiosa: a maioría representan a deuses ou heroes.

♡ Tentan representar a beleza ideal Tentan representar a beleza ideal do corpo humanodo corpo humano. Son naturalistas (imitan a natureza).

♤ Materiais:Materiais: mármore e bronce principalmente.

♢ Gran calidade: Gran calidade: así serviron de modelo para artistas de épocas posteriores

Venus de Cnido (Praxíteles, S IV a.C.)

ESCULTURA ARCAICA (Ss VII-VI a.C.)

Kurós Koré

ESCULTURA CLÁSICA (Ss V- ½ IV a.C.)

Discóbolo Doríforo Venús Cnido

ESCULTURA HELENÍSTICA (Ss ½ IV - I a.C.)

5. ROMA A civilización romana desenvolveuse en torno ao Mar

Mediterráneo, chamado “mare nostrum” polos romanos xa que chegaron a dominar todas as terras que o rodeaban.

Orixe na cidade de Roma, na península itálica, que tiña unha posición estratéxica no centro do Mediterráneo.

A formación do imperio romano foi un proceso moi longo, que tivo tres etapas principais:

♛ Monarquía (S. VIII a.C.- S.VI a.C.).

República (S.VI a.C. – S. I a.C.)

♖Imperio (S. I a.C. – S. V d.C.)

Mapa da expans ión romana

a) Monarquía romana (753-509 a.C.)

Segundo a lenda, Roma foi fundada no ano 753 a.C., polos latinos (habitantes do Lacio = centro de Italia).

Roma era gobernada por un rei elixido polos patricios (= conxunto de familias máis importantes e ricas da cidade).

O rei era axudado polo Senado = asemblea formada polos cabezas das familias principais.

No S.VI a.C. Roma foi conquistada polos etruscos (pobo do norte da península itálica). No ano 509 a.C. o último rei etrusco foi destronado por unha rebelión que proclamou a República.

A FUNDACIÓN DE ROMAA LENDA DE RÓMULO E REMO

Loba capitolina.

S egundo a lenda amamantou aos 2 irmáns

que fundarían Roma: Rómulo e RemoPlano dos sete outeiros de Roma

b) República romana (509 – 27 a.C.).

Tras a expulsión dos reis etruscos, en Roma estableceuse a República = forma de goberno con maior participación dos cidadáns. 3 institucións principais:

Comicios: asembleas nas que se reunían os cidadáns romanos para votar leis e elexir aos maxistrados.

Maxistrados: eran cargos do goberno, cunha duración anual. Os máis importantes eran os 2 cónsules, que dirixían goberno e exército.

Principais maxistraturas romanas

Senado: institución con maior poder. Formada por anciáns cabezas das familias máis ricas (patricios). Establecía as leis, dirixía a política exterior e controlaba aos maxistrados.

Funcionamento da República

romana

A Republica romana enfrentouse a dous graves problemas: as loitas sociais e as guerras no exterior.

A sociedade romana dividíase en 2 grupos principais enfrontados:

☹ Patricios: minoría formada por familias ricas e poderosas. Só eles podían acceder ás maxistraturas e ao Senado.

☺ Plebeos: o resto da poboación. Ao non poder acceder ás institucións de goberno, os plebeos rebeláronse contra os patricios. Finalmente conseguiron a igualdade cos patricios

MAPA CONCEPTUAL DAS LOITAS INTERNAS NA REPÚBLICA ROMANA

CONFLITOS

Os plebeos querían ter os mesmos

dereitos ca os patricios

SÉCULO V a.C.

Creación doTRIBUNO DA PLEBE

Representante da plebe que defendía os seus intereses

no Senado

SÉCULO IV a.C.

Os plebeos adquiriron o dereito a ser

MAXISTRADOS

Patricios.Podían ser

maxistrados

Plebeos.Non podían

ser maxistrados

Roma comezou na República a súa expansión, tentando dominar toda a península italiana. No sur de Italia (Sicilia) entrou en conflito con Cartago, potencia naval do norte de África (actual Túnez).

Houbo tres guerras entre romanos e cartaxinenses (Guerras Púnicas) entre o S.III e II a.C.

Finalmente Roma saíu victoriosa e extendeu o seu dominio a todo o Mediterráneo, grazas ao poderío do seu exército (as lexións romanas).

AS LEXIÓNS ROMANAS

1. Tenda do xeneral. 2. Porta decumana. 3. Tendas das tropas auxiliares. 4. Vía principalis. 5. Tendas de lexionarios. 6. Vía praetoria. 7. Tenda de centurión. 8. Cerco de estacas afiadas.

Campamento romano

No S. I a.C. comezou un período de crise, na República romana. Extendéronse a corrupción, as loitas internas e as revoltas (Ex: rebelión de escravos dirixida por Espartaco).

Para tentar deter a desorde e a crise a mediados do S.I a.C. formáronse os triunviratos = alianzas de tres homes para repartirse o poder durante algún tempo.

2 triunviratos:

a) Primer triunvirato:

- Formado por Xulio César, Pompeio e Craso.

- Terminou nunha guerra civil entre César e Pompeio.

- César saiu victorioso. Foi proclamado dictador perpetuo e asumiu todos os poderes.

- Un grupo de senadores partidarios da República asesinouno (44 a.C.).

XULIO CÉSAR

Asasinato de César

César conquista as

Galias

b) Segundo triunvirato:

- Tres partidarios de Xulio César fixéronse co poder para perseguir aos seus asasinos: Marco Antonio, Octavio e Lépido

- Rematou en guerra civil entre Octavio e Marco Antonio.

-Octavio saíu victorioso e o Senado concedeulle plenos poderes, convertíndose en emperador.

Marco Antonio no funeral de

César

Emperador Octavio Augusto

Mapa conceptual da crise da República romana

Octavio vence e é nomeado EMPERADOR (27 a.C.)

EMPOBRECEMENTO DOS PLEBEOS

CORRUPCIÓN POLÍTICA

COMPLOTS POLÍTICOS

Formado por Xulio César, Pompeio e Craso.Desacordos entre César e Pompeio desataron a guerra civil.César, vitorioso, é nomeado ditador perpetuo.

PRIMEIRO TRIUNVIRATO

Formado por Marco Antonio, Lépido e Octavio, sucesores de César.Desacordos entre Marco Antonio e Octavio desataron a guerra civil.

SEGUNDO TRIUNVIRATO

GUERRAS CIVÍS REVOLTAS DE ESCRAVOS

FORMACIÓNDE TRIUNVIRATOS

Asasinato de Xulio César (44 a.C.)

CLEOPATRA, RAIÑA DE EXIPTO, AMOR DE XULIO

CÉSAR E MARCO ANTONIO

A morte de Cleopatra

c) Imperio romano (27 a.C.-476 d.C.)

Tras a súa victoria nas guerras civiles, Octavio foi investido co título de Augusto (emperador) (27 a.C.).

O emperador acumulaba todos os poderes do estado romano:

Dirixe as forzas armadas (lexións romanas).

Dirixe a política exterior.

É o pontífice máximo (sumo sacerdote).

Dictaba as leis e aprobaba os impostos.

O Senado seguíu existindo, pero a súa única función era confirmar as decisións do emperador

Augusto como sumo pontficeí Augusto como xefe das forzas

armadas (imperium) Augusto como senador

Na historia do Imperio romano (27 a.C.-476) destacan 2 grandes etapas:

Alto Imperio (S. I a.C.- III d.C.):

- Época de máximo esplendor.

- Culmínanse as conquistas grazas ás lexións romanas, e Roma acada a súa máxima expansión.

- Iníciase un período de paz dentro do Imperio (pax romana).

- Forte desenvolvemento económico e comercial.

- As cidades enchéronse de grandes construcións e obras públicas

GRANDES CONSTRUCCIÓNS ROMANAS

Coliseo (Roma)Panteón (Roma)

Teatro romano (Mérida)

Point du gard

(Francia)

Vía XVIII (Ourense)

Mapa das calzadas romanas

Acueducto (Segovia)

Baixo Imperio (S.III-V):

- Época de crise, sobre todo no S.III, debido a:

Revoltas sociais: de campesiños e militares, pola mala marcha da economía.

Guerras civis: entre os pretendentes ao trono.

Abandono das cidades e marcha da poboación ao campo. Así, a artesanía e comercio diminuíron moito.

Os pobos bárbaros (estranxeiros) comezaron a presionar e invadir o limes romano (= fronteiras). Polo norte destacaban os xermanos e polo leste os persas.

No S. IV houbo unha certa recuperación, sobre todo durante o reinado de tres emperadores:

♕ Diocleciano: saneou a economía e reforzou o limes.

♕ Constantino: tolerou o cristianismo e fundou Constantinopla (actual Estambul), onde fixou a súa capital.

♕ Teodosio: convertiu o cristianismo na única relixión oficial e dividiu o imperio en dous entre os seus fillos:

a) Imperio romano de Occidente, con capital en Roma.

b) Imperio romano de Oriente, con capital en Constantinopla

División de Teodosio

Sen embargo, a finais do S. IV os xermanos penetraron masivamente no imperio, que escapaban dos hunos (pobo guerreiro de xinetes das estepas asiáticos).

Durante o S.V as 2 partes do Imperio evolucionaron de forma distinta:

☹ Occidente: os emperadores foron incapaces de frear aos xermanos, que foron creando reinos bárbaros dentro de territorio romano. O último emperador foi deposto no 476, e así púxose fin ao imperio.

☺ Oriente: o imperio mantívose mil anos máis, co nome de Imperio Bizantino.

Así terminaba a Idade Antiga e comezaba a Idade Media.

Mapa de Europa no S.VI

d) Economía.

- Tiña tres características:

$ Urbana: O centros económicos eran as cidades e, en primeiro lugar, Roma.

$ Escravista: Todas as tarefas produtivas eran realizadas polos escravos.

$ Predadora: Explotaron masivamente as riquezas dos territorios conquistados (terras, minas, manufacturas...) orientaron as distintas provincias do Imperio a producir aqueles bens que máis beneficio lles reportaban.

- Para mover esta grande cantidade de produtos estableceron un sistema de rutas comerciais, tanto terrestres (calzadas) como marítimas, de gran eficacia.

Principais producións dos territorios do Imperio Romano

Esceas de agricultura e

artesanía romana

Unha explotación romana

A máis importante explotación vinícola do mundo romano coñecida ata hoxe acaba de ser descuberta en Rians (Francia). Este inmenso dominio que data do século I a.C., comprende, ademais dos locais de habitación, unha sala para prensar a uva, catro cubas cunha capacidade global de 24.000 litros, salas de traballo, unha despensa todas as demais instalacións necesarias para o bo funcionamento dunha adega. Descubríronse tamén cinco prensas.Os restos dan unha idea da produción do dominio: 3.000 hectolitros de viño branco dun viñedo de 50 hectáreas.

Le Monde, 21 de setembro de 1995. Adaptado

e) Sociedade.

- Sociedade desigual que evoluciona ao longo do tempo:

1) Monarquía e primeiros séculos da República (S.VIII-S.II a.C): 2 grandes grupos antagónicos (opostos):

Patricios, descendentes dos fundadores de Roma. Minoría aristocrática, rica, que tiña o poder, elaboraba as leis e elixía os cargos políticos.

Plebeos, maioría que no tiñan ningún dereito político; traballaban no campo, nos obradoiros artesáns e no comercio.

2) Fase final da República e o Imperio (S. II a. C- S.V d.C.), segundo se ían conquistando novos territorios, a sociedade fíxose máis complexa:

Cidadáns romanos (patricios e plebeos). Tiñan dereitos políticos, ademáis do poder económico (terras, riquezas...).

Non cidadáns (poboación estranxeira): non tiñan dereitos políticos. Divídense en 4 grupos:

persoas libres (adicábanse a traballar terras, obradoiros artesáns...)

mulleres, sempre sometidas ao home (funcións: reprodución e coidado fogar)

libertos (escravos liberados).

escravos.

f) Cultura e relixión:

- Dous elementos culturais romanos foron herdados pola nosa cultura:

Lingua: o latín. Desta lingua derivan todas as linguas romances (castelán, galego, catalán, italiano, francés. romanés...).

Dereito romano: base das nosas leis e procedementos xudiciais actuais.

- Outro elemento cultural que deu unidade ao Imperio Romano foi a relixión = políteistas, inspirada directamente na grega (a moitos deuses/as se lles cambia só o nome).

Linguas romances (derivadas a partir do

latín)

Durante a época imperial naceu na parte oriental do imperio, (Palestina) unha nova relixión = O Cristianismo, basada nos Evanxeos (escritos que recollen a vida do apóstolo Xesús de Nazaret). Trazos desta nova relixión:

Monoteísta (que adora a un só deus).

Igualdade de todas as persoas ante Deus.

Vida eterna da alma trala morte.

Está nova relixión propagouse rápidamente por todo o Imperio.

Por estos principios o cristianismo foi unha relixión moi perseguida polo poder romano, pois remexía os fundamentos da sociedade escravista romana e negaba o culto debido ao Emperador.

A persecución fixo que os cristiáns pasasen á clandestinidade, que se refuxiaban nunhas galerías soterradas chamadas catacumbas para levar a cabo as súas reunións e cultos

No S.IV a situación mellorou moito para a nova relixión. 2 feitos fundamentais:

Edito de Milán (313) = lei promulgada polo emperador Constantino liberdade de culto relixioso no imperio.

Conversión ao cristianismo do emperador Teodosio. O cristianismo se convertía na nova relixión oficial do Imperio.

Imaxes de catacumbas

cristiás

g) Arte romana:

- No mundo da arte, os romanos copiaron aos gregos (sobre todo en escultura).

- Diferencia na arquitectura = mentres que os gregos buscaban a beleza, os romanos tiñan como meta a procura da utilidade, do práctico. Así, son considerados máis enxeñeiros que artistas. Trazos arquitectura romana:

Utilizaron o arco e as bóvedas, descoñecidos polos gregos.

Copias romanas de esculturas gregas

Construíron moitos tipos de edificios, con funcións propias: templos, basílicas (para actividades comerciais e para administración xustiza), termas (baño), teatros, anfiteatros (espectáculos de gladiadores, loitas de feras...) e circos (carreiras cabalos).

Outro tipo de construcións: calzadas, pontes, acueductos, arcos do triunfo e columnas, para conmemorar os triunfos sobre os inimigos.

Arcos de triunfo romanos: de Tito

(arriba) e de Constantino

(abaixo).

Columna Traxana