GALIZIAGALIZIAEZAGUTZENEZAGUTZEN

HISTORIAHISTORIA

HIZKUNTZA ETA LITERATURAHIZKUNTZA ETA LITERATURA

IAGOBA PEREZ IGLESIASIAGOBA PEREZ IGLESIAS

AURKIBIDEAAURKIBIDEAGalizia hizkuntza eta historia--------------------------3-8.Galizia hizkuntza eta historia--------------------------3-8.

Espainiako Estatuko hizkuntzen egoera----------------9 .Espainiako Estatuko hizkuntzen egoera----------------9 .

Pako Aristi eta Dario Xohan Durangoko Azokan---10-11.Pako Aristi eta Dario Xohan Durangoko Azokan---10-11.

Idazleen Pausaleku(Jon Kortazar)-------------------12-13.Idazleen Pausaleku(Jon Kortazar)-------------------12-13.

Anton Reixa Durangoko Azokan elkarrizketa-------14-15.Anton Reixa Durangoko Azokan elkarrizketa-------14-15.

Galiziako lehen biztanleek jatorri indoeu-

roparraurrekoa zuten eta, Zelten antzera,

beren arrastoa utzi zuten gure hizkunt-

zan. Erromatarrak Galiziara iritsi ziren (K.a. III.men-

dea). Horrela, erromanizazio berantiarra hasi zen eta

horrek galiziarrak hizkuntza sistema berri batean sart-

zea ekarri zuen: latin hizkuntzan.

Erromanizazio prozesua geldoa izan zen eta hizkuntza

berri bat sortu zen bertako hizkuntzen eta lanitaren

nahasketatik:galegoa. Beste nazio batzuen etorrerak,

Sueboak adibidez, Galizian Europako lehen erresuma

sortu zutenak, eta Britainiatik zetozen zelten samal-

dek eragina izan zuten sorrera horretan. Penintsulan

arabiarrak egoteak garapen burujabea bultzatu zuen

Galizian, gainerako Hispanian kultura berri bat jaiot-

zen zen bitartean.

ERDI AROAERDI AROA

IX.mendean penintsulako iparmendebaldeko ertzean

hitz egiten zen hizkuntzak eta latinak ez zuten inolako

zerikusirik: bi hizkuntza zeudela pentsa genezake,

beraz: latina eta galegoa. Baina ez dugu galegoz idatzitako

testurik aurkitu XII.mendearen amaiera arte: bitartean, lege-

dokumentuetan, liturgian eta eskoletan, latinak kultur hiz-

kuntza izaten jarraitu zuen, ez bakarrik Gallaecian, baita Erdi

Aroko Europa osoan ere.

Galizia, VIII.mendetik aurrera, Asturias, Leon eta Portugalko

iparraldea hartzen dituen eskualde bateko eragin-gune nagu-

sia da. Testuinguru horretan, galegoa soilik erabiltzen da hitz

egiteko orduan eta latin idatziaren lehia gero eta ahulagoa da.

XIII.mendeko ahozko elebakartasun horren indarrez, latina

eta galegoa koofizialak izango dira notari agirietan, ediktue-

tan, auzietan, eta abar, nahiz eta latinak, oraindik ere, kultura-

ren hizkuntza unibertsalaren maila izaten jarraitzen duen.

GALIZIA HIZKUNTZA ETA HISTORIA

HASTAPENAKHASTAPENAK

3

Gaur egun ezagutzen dugun literatur agiri zaharrena Ora

faz osto señor de Navarra kanta satirikoa da, Joan Soares

de Paiva-k 1200 urte inguruan idatzia. Literaturari ez da-

gozkion galegoz idatzitako lehen agiriak XIII.mendearen

hasierakoak dira, Noticia de Torto (Tortoko berri) (1211)

eta Testamento de Alfonso de Portugal (Portugalgo Al-

fontsoren Testamentua) (1214) Erdi Aroko prosa tabelio-

nikoaren adierazgarri.

Galiziako literaturaren aldirik oparoena XII. eta

XV.mendeen artekoa izan zen. Galegoa hizkuntza lirikoa

bihurtu zen penintsula osoan, Katalunian izan ezik (tro-

balarien poe-

sia). Izan ere,

berez, galiziar-

portugaldar li-

rikaz hitz egin

beharko ge-

nuke. Gale-

goak garai

hartan nazioar-

teko hizkuntza

baten maila

zuen, Galizia, Portugal, Gaztela, Okzitania, Sizilia eta

abarreko egileek erabiltzen baitzuten, baita errege eta

aristokraziaren gorteetan ere (Santiago, Toledo, Coim-

bra, Lisboa). Horrela, gure literaturak Meendiño, Xohan

Airas, Eans do Coton, Pero da Ponte edo Martin Codax

bezalako izen unibertsalak eman zituen, eta horren maila

garaia lortzen du ezen, literatur sorkuntza unibertsal han-

dienetako bat bihurtzen baita.

ErdiAroa amaitu zenean (XIV-XV.mendeak),

galiziar letrek, galegoak eta literaturak gain-

behera egin zuten. Gertakari ugarik eragin

zuten mailakako gainbehera hura, besteak beste: bertako

nobleak baztertuak izan ziren, Gaztelako koroaren aurka

borroka dinastikoak galdu baitzituzten, lehena, Pedro

Igoaren alde, Trastamarako Enrike II.aren aurka, eta ge-

roago, (1475-1479) Xoana Beltranexakoaren alde erre-

gina izango zen Isabel Katolikoaren aurka: Galiziako

erdiko klasea, batez ere gure itsas bideak erabiliz merka-

taritza arrakastatsuan

ziharduena, babesik

gab egelditu zen: Ga-

liziako elizak buruja-

betasuna galdu zuen

eta abar.

Hiru mende luzeetan

zehar-XVI, XVII

ETAXVIII MENDE

ILUNAK izenekoak-

ez zen galegorik idatzi. Espainera, alderantziz, batasun

bidean sartzen da, kodetu egiten da, eta horrek kultur

hizkuntzaren maila ematen dio. Baina oraindik ere gale-

goa ia biztanleria osoaren komunikazio-hizkuntza nagu-

sia da.

Mende ilunakMende ilunak

4

Gure literatura Berpizkundetik eta

Barrokotik urrun mantentzen da:

aldi ilun hura espainiar literatura-

ren Urrezko Mendearekin batera

gertatzen da. Hala ere, baditugu

aldi horretako hizkuntza nolakoa

zen erakusten diguten gutun, agiri

eta literatur adibide bakan batzuk.

Literatur erudituan izandako gabe-

zia harekin batera, sehaska kantak,

ihauteriak, iragarpenak, kondairak,

erromantzak, ipuinak, fartsak eta

tankerako lirika herritarrak bizirik

dirau. Haietako gehienak ahozko

tradizioari esker ezagutzen ditugu

gaur egun.

XVIII.mendean “ilustratuen” sala-

keta-ahotsak entzuten

hasten dira, Galiziaren

azpigarapenak kezkatu

egiten baititu. Ekonomi,

gizarte eta kultur bizitza

suspertzeko proposame-

nak egiten dituzte.

Erakunde batzuk sortzen

dira, adibidez, Landa La-

gunen Ekonomi Elkar-

teak eta Galiziako

Erresumako Nekazaritza

Akademia.

Susperraldia, (Rexurdi-

mento) izenez ezagutzen

dugu XIX.mendea gure li-

teraturaren historian eta literaturare-

naz gainera, kulturaren, politikaren

eta historiaren susperraldia adieraz-

ten du.

Mende osoan zehar, absolutismoa-

ren amaiera eta monarkia konstitu-

zionalaren ezarreraren ondoren,

Galiziaren berezitasunaren eta norta-

sunaren aldeko galiziar higikunde

ugari sortzen dira. Haietako lehe-

nengoa 40ko hamarkadaren ingu-

ruan sortu zen, “Provincialismo”

izenekoa, alegia. Higikunde hark

Galiziaren isolamendua salatzen

zuen eta bere artearen, ohituren eta

historiaren gizarte-balioespena se-

gurtatu nahi zuen. Higikunde horiek

politikatik aldendu ziren Solisen

matxinada militarrari babesa eman

eta hark porrot egin ondoren, Carral

martirien exekuzioa-eta kultur eta li-

teraturaren inguruan babestu ziren.

SusperraldiaSusperraldia

5

1863an Rosalia de Castrok erabat galegoz idatzi-

tako Cantares Galegos (Galiziar Kantak) lanak sus-

perraldia hasi zuen bete-betean. 1880.urtea oso

emankorra izan zen argitalpenei dagokienez. Aldi

hartako egile ospetsuenen lanak argitaratu ziren:

Follas Novas (Orrialde Berriak), Rosalia de Castro-

rena: Aires da miña Terra (Nire Lurreko Doinuak),

Curros Enriquecena eta Saudades Gallegas (Gali-

ziar Saudadeak), Lamas Carvajalena.

Rosalia de Castrok gure mugetatik kanpora zabaldu

zuen bere lanaren kalitatea eta hala, literatura uni-

bertsalaren historian sartu zen. Bere bertsoak azter-

keta ugariren gai izateaz gainera, hizkuntza

askotara itzuli dira.

Curros Enriquez bere garaiko

irakurleen idazlerik gogokoe-

netako bat izan zen, zalantza-

rik gabe, bere poesiak

bidegabekeriak salatu (zapal-

kuntza, emigrazioa...) eta

ideia aurrerakoiak defendat-

zen zituelako.

Pondalek, Galiziako himnoa-

ren egileak, bere herriko sus-

trai zeltikoak arakatu zituen

eta kultur elementua nabar-

mendu zuen haren garrantzia

goratzeko, banakotasunetik

hasita.

Galiziar prosa ez zen

XX.mendera arte finkatu: ha-

lere, XIX.mendearen amaie-

ran aurrekari nabarmenak

aurkitzen ditugu: Maxina ou a

filla espurea (1880), Marcial

Valladares-ek idatzia, lehen

galiziar eleberri garaikidea.

Beste idazlan azpimarragarri

bat O Catecismo do Labrego

izan zen, errebindikazioa eta

salaketa biziki erabiltzen ditu

eta.

6

Gaur egun egunkarietan galegoak erabiltzeak entzutea

ematen dio hizkuntzari. 1876an, erabat galegoz idatzitako

egunkarien aitzindaria, O Tio Marcos de Portela argita-

ratu zen, Valentin Lamas Carvajalek sustatuta. 1886 eta

1888 artean galiziar kazetaritza

sendotu egin zen ekimen eleba-

kar berrien agerpenarekin: Oga-

liciano Pontevedran, AMonteira

Lugon eta As Brugas Ourensen.

XX.mendean susperraldiaren

azken adierazpenetako bat Gale-

goaren Errege Akademiaren

(Real Academia Galega) sor-

kuntza izan zen (1905).

XX.mendearen hasieran, aurre-

rapen bat gertatu zen hizkuntzaren identifikazioan eta ho-

rrek jauzi koalitatibo bat ekarri zuen erabileran.

Irmandades da Fala (Hizkuntza Anaitasunak) deritzonak

sortzen dira eta Galizia Genevako Nazioen Elkartean sart-

zen da.

1920an Nos-en argitalpena agertzen da, belaunaldi horrek

folkloretik eta Gaztelako kulturaren aldebakarreko eragi-

netik galiziar literatura ateratzea segurtatu (eta lortu)

zuen. Galiziako kultura Europako ideia estetikoekin ha-

rremanetan jartzen da eta galegoa lan zientifikoetan era-

biltzen da.

20ko hamarkadan Galiziar Ikaskuntzen Mintegia sortu

zen eta Europako abangoardiako higikundeak sorkuntza

aldetik guztiz eraberritzaileak 2Xeracion do 25”

(1925eko Belaunaldia) izenaz ezagutzen dira. Aldi har-

tako irudirik azpimarraga-

rriena Castelao izan zen,

klasiko bat galiziar kulturan.

Arlo ugaritan gorpuztu zuen

bere artea eta garrantzi poli-

tiko handia izan zuen, bai

saiakera lanen bitartez-Sem-

pre en Galiza- bai alderdi

Galeguistan (galiziar) egin

zuen lan handiagatik: ga-

rrantzi handiko eginkizuna

izan zuen 1936an onartu zen

Galiziako Autonomi Estatu-

tuaren prestaketan. Galegoak

“Galiziako hizkuntza ofizia-

laren” onarpena izan zuen lehen aldiz Estatutu honetan

nahiz eta ez zen aplikatu gerra zibilaren hasieraren erruz.

7

Galiziako ardorik onena

ALBARIÑOALBARIÑOProbatu eta gozatuProbatu eta gozatu

Gerra Zibilaren amaierak eta “gau lu-

zearen” hasierak galegoa eremu pu-

blikotik, hezkuntzatik eta jarduera

sozioekonomikotik desagertzea eka-

rri zuten. Irtenbide bakartzat erbestea

izan zuten gizon

haiek- Caste-

lako, E. Blanco

Amor, Luis Seo-

ane, Rafael

Dieste...- kultur

sugarra, hiz-

kuntza eta gali-

ziar nortasuna

piztuta man-

tendu zuten. Ga-

liziako

kulturaren gara-

penak Argentina,

Venezuela, Me-

xiko eta Kuban

du tokia orain, besteak beste.

Galego idatziaren berreskuratzea

1950ean hasi zen, Galaxia Argitalet-

xea sortu zenean. Eragile nagusiek,

Oter Pedrayo, Ramon Piñeiro, F.Fer-

nandez del Riego eta beste batzuek,

agerian utzi zuten galegoaren balioa

edozein gai edo auzitan erabiltzeko.

Galaxia aldizkari ugariren ardatz bi-

hurtuko da: Revista de Economia de

Galicia (Galiziako Ekonomi Aldizka-

ria), Atlantida kultur eta arte aldizka-

ria, eta Grial pentsamenduzko

aldizkaria.

60ko hamarkadatik aurrera aldaketak

izango dira ekonomi eta gizarte sek-

torean, eta zentsura zertxobait arin-

duko da. Galiziako Letren Eguna

finkatzen da eta argitaratzaileen ko-

purua zabalduko da Edicios do Cas-

tro-rekin (Castro Argitaletxea),

galegoa defendatzeko kultur elkar-

teak sortzen dira... Galiziako Uni-

bertsitateari ez zaizkio kezka horiek

arrotz eta gogoz parte hartzen du be-

rrezkuratze-prozesuan:1965ean gale-

goaren eta galiziar literaturaren

katedra sortzen da, eta sei urte gero-

ago, Galiziako Hizkuntza Institutua.

Espainian eregimen

demokratikoa berre-

zartzen denean, gale-

goa normalizatzeko

baldintzak finkatzen

dira. 1978ko Espai-

niako konstituzioan

xedatzen denaren ara-

bera, Galiziako Auto-

nomi Estatutuak

(1981) galegoa onart-

zen du, espainiarrare-

kin batera, Galiziako

hizkuntza ofizial gisa.

1983ko ekainaren 15ean, Galiziako

Parlamentuak, talde guztien adosta-

sunaz, Galiziako Hizkuntza Normali-

zaziorako Legea onarzten du eta lege

hori bihurtuko da, galiziarren hiz-

kuntza- eskubideak babestuko dituen

legezko tresna.

8

Joan den ekainaren 13an

Europako Batasuneko ( EB

hemendik aurrera) Kanpo

Arazoetarako Ministro Bat-

zordeak ofizialtasun estatu-

sik ez duten hizkuntzak

Europako Kont-

seiluan eta EBko

erakunde eta or-

gano ezberdinetan

ofizialki erabili

ahal izatea onartu

zuen, betiere hiz-

kuntza horiek

EBko kide diren

estatuen konstituzioetan

aintzatetsiak badira. Esta-

tuek erabaki horretaz ba-

liatu nahi badute Europako

Kontseiluarekin eta EBko

bertze erakundeekin hitzar-

menak egin eta haien hiz-

kuntza (k) erabiltzeak

sortzen dituen itzulpen gas-

tuak euren gain hartu be-

harko dituzte.

Berriak oihartzun zabala

izan du hedabideetan eta

ordezkari publikoen artean,

bereziki hizkuntza koofi-

zialak dituzten autonomi

erkideegotan.

Ulertu beharra dago era-

baki hori Ministro Batzor-

deak, 2004ko abenduaren

13an Espainiako Gober-

nuak aurkeztu zuen Memo-

randum Linguistico

dokumentuan biltzen den

eskakizunari emandako

erantzuna dela. Izan ere,

Espainiak 1/1958 Hiz-

kuntza Arautegia aldatzea

eskatu zuen euskara, gali-

ziera eta katalana Euro-

pako hizkuntza ofizialak

izan daitezen (eskatutako

ofizialtasuna ez zen ordea,

ofizialtasun oso-osoa).

Baina Ministro Batzordeak

ez du Estatu espainiarraren

eskakizuna onartu, hau da,

haren hizkuntza koofizialei

Europan ofizialtasuna ai-

tortzea, Hizkuntza Araute-

gia aldatzeak Europako

Batasunaren Ituna aurretik

aldatu beharra zekarrela ar-

gudiatuz.

Espainiako Gobernuak es-

katutakoaren beharrean Lu-

xemburgek-estatu horrek

baitu seihileko honetan Ba-

tasunaren Lehendakaritza-

aurkeztutako alternatiba

orokorra da berriki onartu

den proposamena. Erabaki

horri esker, Estatuko eus-

kaldunek, galiziarrek eta

katalanek euren hizkuntza

erabili ahal izanen dute Eu-

ropako erakundeetara idat-

ziz jotzeko eta erantzuna

erabilitako hizkuntzan be-

rean jaso ahal izanen dute.

Halaberean, Eu-

ropako Kontsei-

luaren eta

Europako Parla-

mentuaren le-

gezko erabakiak

hizkuntza horie-

tara itzuli eta era-

kunde horien

web guneetan agertuko

dira. Eta Espainiaren edo

erkidegoetako ordezkariek

kontseiluan eta bertzelako

foroetan Estatuko hiz-

kuntza koofizialetan ahoz

egin ahal izanen dute arra-

zoizko epean hala eskatzen

badute eta horretarako bi-

tartekorik badaude.

EEssppaaiinniiaakkoo EEssttaattuukkoo HHiizzkkuunnttzzeenn EEggooeerraa

9

Galegoz eta euskaraz, Gali-

zia eta Euskal Herriaz, be-

rriketaldian, literaturak

hizkuntza bietan duen ego-

eraz hausnarketa egin

zuten Pako Aristik eta

Dario Xohan Cabana

idazle galegoak.

Galegoz mintzatu ziren

atzo Durangoko Euskal Li-

buru eta Disko Azokako

aretoan batutako idazleak.

“Taberna girokoa da nire

galegoa” galegoz esanez

hasi zuen bere berriketaldia

Pako Aristik, eta bukaera

arte kultura gonbidatuaren

hizkuntzan hizketan aritu

zen Dario Xohan Cabana

idazle galiziarrarekin. Ga-

legoz eta euskaraz, Galizia

eta Euskal Herriaz? gaia

jorratu zuten. Euskal He-

rrian bizi den Xose Estevez

idazle galiziarra izan zuten

zirikatzaile. “Nire aberriak

atsekabea sortzen dida-

nean, hauteskundeetan,

adibidez, Euskal Herriak

poztasuna ematen dit”,

azaldu zuen. Galegoz egin-

dako 153 lan euskarara it-

zuli direla azpimarratu

zuen, eta hori guztia Pako

Aristi eta Karmelo Landari

esker izan dela gogoratu

zuen.

Pako Aristi eta Dario Xohan Cabanarenhausnarketak Durangoko Azokan

10

Hizkuntza gutxituetan lan egiten

duten idazleak batu beharraz hitz

egin zuen Dario Xohanek. “Gure lite-

raturak ezberdinak dira, kasu nazio-

nal bakoitzari berezko zaiona, baina

estaturik gabeko idazleok indarrak

batu beharrean gaude arriskuan diren

hizkuntzen idazleak garelako. Barri-

kadaren alde berean gaude”.

Euskal Herrian dugun elebitasun des-

orekatuaren gainean jardun zuen

Pako Aristik. “Estatu serioek diru la-

guntzak ematen dituzte euren herriko

literatura garatu dadin”. Espainiako

Estatutik galegoa eta euskararen kon-

tra neurri zapaltzaileak baino ez ja-

sotzea salatu zuen. “Eusko

Jsurlaritzak sei milioi euroko diru la-

guntza eman du Basque Culinary

Center delako sortzeko. Bertako kide

izateko euskara edo ingelesa jakitea

eskatzen da, lotsagarria benetan!”:

Hizkuntza gutxituen egoera “tamal-

garriaz” hitz eginez hizlariek eguno-

tan irrati batean egindako

elkarrizketa aipatu zuten. “Zergaitik

galdetu behar digute zer dela eta au-

keratu dugun euskaraz edo galegoz

idaztea? Denok aukeratzen dugu

idazteko hizkuntza, eta zergaitik ez

diote galdetzen Euskal Herrian bizi

den idazle bati zer dela eta idazten

duen gaztelaniaz?”, galde egin zuen

Aristik. Xohanek gaineratu zuen “ta-

malez” galiziar askok nahiago dutela

bigarren mailako espainiar izan lehen

mailako galiziar baino.

Hizlariek aipatu zuten literatura ba-

koitza sortu eta garatu egiten dela

egoera historiko, politiko, ekonomiko

jakin zehatzetan. Euskal literatura eta

galiziarrarena osasuna ona dela gai-

neratu zuten, hizkuntzaren egoera

bestelakoa bada ere. Xohanek azpi-

marratu zuen literatura galegoa

nazio-tresna gisa sortu zela, eta baita

nazio-fabrika modura ere. “Jakin ba-

dakit Rosalia Castro eta Eduardo

Pondalen aurretik ere egon zela beste

ezer. Zorte onekoak izan gara, bazte-

rrean utzi den Europako txoko pobre

honetan, geure literatura modernoa-

ren hastapenetan bi poeta jeinu izan

ditugulako. Rosalia eta Pondal, garai

hartan Iberiar penintsulan egon zen

gauzarik modernoena izan ziren, Por-

tugal barne”.

11

Verines herriaren izena aspaldi zabaldu zen euskal letren

eremuan, azken urte hauetan pixka bat ilundu bada ere

haren ospea. Aurten, baina, 18 urte bete ditu ekintza ho-

rrek eta haren ibilbideari errepasoa egitea ez da Garizu-

mako baraua.

Verines, Llanes, Asturiasko herriaren auzo txiki bat beste-

rik ez da. Baina bertan du Salamancako Unibertsitateak

indiano etxe bat, kurtso labur eta mintegietarako erabilt-

zen duena, eta hantxe hasi ziren 1985.urtean eta gaur

egun Espainiako Hizkuntza Akademiako Zuzendari den

Victor Garcia de la Concharen gidaritzapean idazle eta

kritikoen arteko elkarrizketa horiek.

Elkarrizketaren egitura sinplea da, berez. Gai bat aukerat-

zen da, eta zenbait idazle gonbidatzen dira gai hari buruz

hitz egin dezaten. Gaiak askatasunez tratatzen dira, idaz-

leak eurak baitira publiko bakarra, eta eztabaidarako gune

berezi bihurtzen da horrela elkarrizketa.

Literatura lanez aparte, idazleen artean garrantzitsuak dira

topaketak eta literaturaren inguruko ekintzak. Eta horre-

tan Verinesek paper berezia jokatu du, idazleak elkar eza-

gutzeko plataforma bihurtu delako, literaturari buruz

hausnartzeko bidea eskaini duelako, idazle profesionalen

kezkak zeintzuk diren ezagutzen utzi dielako idazle gaz-

teei eta gurea bezalako literatura txikitik etorritakoei.

Bernardo Atxagak, adibidez, askotan esan du euskal lite-

ratura ez dela bera Verinesen aurretik eta ondoren. Suso

de Toro idazle galiziarrak adierazten du Verinesen ikasi

zuela ez egile izaten, baina bai idazle izaten, hantxe ikasi

zuelako bere burua idazle gisa onartzen, hantxe jo zue-

lako zein zen idazle profesional baten egin beharra.

Eta euskal idazle bat eta galiziar bat aipatu ditugu, eta

banda ordua Verinesko beste ezaugarri garrantzitsu bat ai-

patzeko. Espainiako hizkuntza guztien literaturak daude

presente: espainola, euskara, galiziera, katalana eta ba-

blea. Eta denek dute aukera bera aniztunaren aldeko apus-

tuarekin jarraitu du Verinesek.

Verines topaleku bat da, atseden lekua ere bai, zeren elka-

rrizketak amaitzen direnean hasten dira bazkari zein afa-

rietako elkarrizketa zuzenagoak. Eta elkar ezagutzeko

balio izan die idazleei, baina bakoitzaren lanak irakurt-

zeko ere bai, eta gauzak nondik nora doazen ikusteko.

badira bertan, gutxi dira-zazpi besterik ez- haietan esan-

dakoa bilduz argitaraturiko liburuak, nahiz eta bere pre-

sentzia finkoagoa izan fikzioan.

Batez ere, hara doazen idazleen artean mantentzen du

bere xarma topaleku horrek. Bada han maitemindu zen

idazlerik, eta ondoren han ezagututakoarekin ezkondu

zena. Beraz, biografiak ere markatu ditu Verinesek. Gai-

nera, zenbait nobeletan ageri da, idazle batzuk omenaldi

gisa jarri dituzte zenbait ekintza bertan.

Idazleen Pausaleku (Jon Kortazarrekidatzita)

12

Publikorik gabe egiten denez, gogo jardunen antza ere

badu elkarrizketa topa-gune horrek. Baina, eskasa da kan-

porantz duen oihartzuna. Gai oso garrantzitsuak aipatu

badira bertan, gutxi dira-zazpi besterik ez- haietan esan-

dakoa bilduz argitaraturiko liburuak, nahiz eta bere pre-

sentzia finkoagoa izan fikzioan.

1985.urtean Espainiako poesia berria hartu zuen gaitzat

elkarrizketak, eta hara agertu ginen Jon Juaristi, Bernardo

Atxaga, Juan Mari Lekuona, Patri Urkizu eta bostok. Ge-

rora idazle ugari igaro dira topa-gune horretatik. Nobela-

ren egoera, ipuingintzarena, letern berrikuntza, literatura

eta hedabideak, mendebaldeko pentsakizuna, mitoa eta

errealitatea gaurko narratiban, tribuaren hizkuntza: idaz-

keta eta hizkera: letren territorioa, literatura labirintoan...

Aurten hiru gai izan ziren tratagai:idazkera eta oralitatea,

Verinesek suposatu duena eta Carlos Casares (1941-2002)

idazle galiziarrari egindako omenadia.

Hiru gai horiek bilbatzeko Asturiasko auzo horretara hur-

bildu ginen Bernardo Atxaga, Victor Freixanes, Manuel

de Lope, Basilio Losada, Gustavo Martin Garzo, Jose

Maria Merino, Miquel de Palol, Alvaro Ruiz de la Peña

eta Suso de Toro idazle handiak.

Carlos Casares lehen urtetik egon zen presente Verine-

seko elkarrizketa horietan, dekanoa zen, eta bere kontat-

zeko manera zoliagatik afalondo guztietako bihotz eta

gune. Fabulatzaile ezin hobea genuen Casares eta bere

nobelagintzan Europako joera nagusiak agertu bazituen

ere, eta horrela bihurtu zen Nova narrativa galega deitu-

riko eskolako idazlerik garrantzitsuena, Mendez Ferrine-

kin batera, anekdotarik bitxienak ahoz kontatzeko

berebiziko ahalmena zuen. Martxoa honetan zendu zen

bat-batean, lagunen eta irakurleen bihotzetan ezusteko

lazgarria utziaz. Verinesen egondako idazle batek esan

zuenez, Galizia handiago mapetan eta bihotzetan egin zen

Carlos Casaresen idazkerak.

13

«Elkarri egin diezaiokegun mesede handiena existitu

eta erresistitzea da»

Historia doilor eta zitala izan arren, euskarazko nahiz

galizierazko kulturek ikuspegi baikorrez egin behar

dutela aurrera aldarrikatu du Os Resentidos taldeko

kantari ohiak.

Galicia canibal kantu mitikoa bezain ironikoa eta bi-

zigarria izan zen Anton Reixak igande eguerdian Du-

rangoko Azokan egin zuen sarrera hitzaldia. Os

Resentidos taldeko kantari ohia Filmanova ekoizpen

etxeko zuzendaria da egun; horretaz gain, bideo insta-

lazioen erakusketa bat aurkeztu du, harekin lotutako

poema liburu bat kaleratu du, eta SGAE «garden,

deszentralizatu eta federal» bateko lehendakari iza-

teko hautes-lehian sartuko da laster.

Galiziar nahiz euskaldun gisa, deitoreak alde batera utzi,

daukaguna estimatu eta horrekin aurrera egitearen alde

agertu zinen sarrera hitzaldian.

Gure herrien historia izan den bezalakoa izanagatik ere, geure

buruaren, egiten dugunaren eta gertatzen zaigunaren erantzuki-

zuna geure gain hartu behar dugu. Etengabeko deitorea ez da

batere eraikitzailea. Galiziarra edo euskalduna izatea kasuali-

tate biologikoa da, eta behin hori gertatu ondoren askoz ere

osasuntsuagoa da errealitate hori naturaltasunez onartzea, errea-

litate zirraragarria baita, izan ere.

Galiziar nahiz euskaldun gisa, deitoreak alde batera utzi, dau-

kaguna estimatu eta horrekin aurrera egitearen alde agertu

zinen sarrera hitzaldian.

Gure herrien historia izan den bezalakoa izanagatik ere, geure

buruaren, egiten dugunaren eta gertatzen zaigunaren erantzuki-

zuna geure gain hartu behar dugu. Etengabeko deitorea ez da

batere eraikitzailea. Galiziarra edo euskalduna izatea kasuali-

tate biologikoa da, eta behin hori gertatu ondoren askoz ere

osasuntsuagoa da errealitate hori naturaltasunez onartzea, errea-

litate zirraragarria baita, izan ere.

Anton Reixa Durangoko AzokanElkarrizketa

14

Galiziako sortzaile asko aipatu zenituen. Zein egoera-

tan daude literatura, musika, zinema, arte plastikoak

eta abarrak Galizian?

Erdi Aroan bikaintasun aro bat izan zuen Galiziak. Gero,

XIX. mendean hartu zen berriro galiziera kulturako hiz-

kuntza gisa, eta XX. mendean galiziera erregistro berriak

bereganatzen hasi zen. Ordura arte poesia zen galiziera-

ren eremu bakarra, eta XX. mendean beste genero eta

praktika literario askotara zabaldu zen. XX. mendearen

bigarren erdialdean eta XXI.aren hasieran, galiziera len-

goaia berrietan sartu da bete-betean, ikus-entzunezkoen

ekoizpenean adibidez. Gaur egun industria kultural oso

dibertsoa dugu. Lehen galizierazko musikak, literaturak

eta zinemak ezaugarri jakin batzuk zituela interpreta zite-

keen, baina gaur egun ez da hala. Askotariko literatura

dago, askotariko ikus-entzunezkoak... Heldutasun baten

ondorioz.

Nolakoa da industria kultural horren osasuna?

Kulturaren arloko dibertsitateak industria kultural bat

sortu du, une honetan krisi ekonomikoarekin estropezu

egin duena. Neoliberalismoak ez baitu ulertzen kulturak

enplegua indartzen duela, eta are gutxiago ulertzen du au-

toestima kolektiboarentzat onuragarria dela. Gobernu au-

tonomikoak, galiziera balioetsi eta indartzen lagundu

beharrean, hizkuntz normalizazioaren aukerak murrizten

dituzten legeak onartu ditu. Une bereziki zailean gaude,

baina, sarrera hitzaldian esan nuen bezala, daukagun

onena gu geu gara, eta saiatuko gara aurrera irteten.

Prestige-ren auziaren ondotik, 2002an, Galiziako kul-

tura pazientziatik kontzientziara pasatu zela esan ze-

nuen.

Galizierazko kulturan bazegoen konpromiso sozialeko

tradizio errebindikatibo bat, baina tradizio hori etenda ze-

goen Prestige-ren isurketaren auzia gertatu zenean. Au-

ziak mobilizaziora eraman zuen konpromiso sozialaren

garaia ezagutu ez zuen belaunaldia. Ni asko poztu nin-

duen gu baino gazteagoak ziren artistak auzi hartan bene-

tan inplikatuta ikusteak. Mugimendu zibil interesgarria

eratu zen. Gero hori hausten joan zen pixkanaka, nahiz

eta berriro berpiztu neurri batean 2006ko suteen auziare-

kin.

Euskal kulturak eta galizierazkoak elkar ezagutu eta

elkarrekin lan egin behar dutela esaten da, baina eki-

men zehatzak ez dira asko.

Nik kolaborazio harreman estua izan nuen garai batean

hemengo sortzaile batzuekin. M-ak-ekin, Negu Gorriake-

kin… Kaki Arkarazorekin talde bat sortu nuen gero…

[Nacion Reixa]. Pertsonak elkarrekin topo egin eta identi-

fikatzen diren neurrian gertatzen dira horrelakoak. Dena

den, ni ez nintzateke larrituko elkar ezagutza eta elkarlan

maila handia ez delako.Oraindik laugarren ekitaldia baino

ez du, baina nahiago nuke aurrerago gure Culturgalek

egun batean Durangoko Azokak adinako oihartzuna eta

iraupena eskuratuko balitu. Ona da industria kulturala eta

jendea gerturatzea, elkartzea, eta nik oso gustukoak ditut

bi azokak.

15