Euskal Pizkundea
Click here to load reader
description
Transcript of Euskal Pizkundea
![Page 1: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/2.jpg)
Testuinguru soziokulturala
• Industrializazio prozesu izugarria• Hirien hedapena• Langileen klase-kontzientzia (sindikatuak, partiduak…)• Langile etorkinak (hirietako biztanle nagusiak) • Abertzaletasuna Europa osora hedatzen da.• Sabino Arana izan zen euskal abertzaletasunaren gidari nagusia, eta 1893an EAJ sortu
zuen.
![Page 3: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/3.jpg)
Lirika XIX. mende bukaeran
Lore Jokoak eta Koplaren guduak (literatur lehiaketak):
Olerkariak: Emeterio Arrese-Beitia, Elizanburu…Erromantizismoarekiko hurbiltasunaTradizioarekin jarraitu: tonua, gaiak (herri-kultura eta bertsolaritzakoak) Irudibukolikoak
Euskal Jaiak: narratiba eta antzerkia
AnttonAbbadia
![Page 4: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/4.jpg)
Foruak galduta, abertzaletasuna hizkuntzari lotzen zaio: euskararen
bultzada arlo guztietan:
• Euskaltzaindia (1918) • Resurrección María Azkue (1864-1951) Dialektologoa eta Euskaltzaindiko
lehen lehendakaria • Julio Urkijo (1871-1950) RIEV aldizkariaren sortzailea (Revista Internacional de
Estudios Vascos) 1907
• Kazetaritza. Aldizkarien ugaritasuna. Euskal kultura zabaltzea helburuEskualduna, Euskalzale, Euskal-Erria, Euskal-Esnalea, Euzkadi, Jakintza
• Gerra aurreko garaian Euskalgintzaren eragileak : Aitzol (1896-1936) Prentsako artikulu mordoa idatzi eta eragin handia garaiko giro politikoan (1936an fusilatua). Berari zor zaio euskal kulturaren sustapena eta euskal literaturaren Pizkundea. Euskaltzaleak elkartea sortu zuen (1927).
![Page 5: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/5.jpg)
Olerkariak taldea, edo 30 urteko belaunaldia
Euskaltzaleak antolatutako olerki txapelketetan sortu ziren
Aurreko poeten abertzaletasuna oinarri, baina literatura europarraren ildoari jarraitu.
Jose Mari Agirre “Xabier Lizardi” (1896-1933)
Esteban Urkiaga “ Lauaxeta ” (1905-1937)
Nikolas Ormaetxea “ Orixe ” (1888-1961), bere poema Euskaldunak euskal olerki
nazionala izan nahi zuen.
Joakin Bedoñakoa “ Loramendi ” (1907-1933)
• Subjektibotasun handia (sentimenduen adierazpena)
• Izadiaren eta itsas zein baserri-giroaren erakargarritasuna (hiriari kontrajarrita)
• Euskararen goraipamena, baina europar ereduetara hurbilduz
• Galdera existentzialak (bizitzaren zentzua…)
• Elitismoa (kultura jasoaren jabeei zuzendua)
![Page 6: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/6.jpg)
Olerkarien bide berriak
Bertsolariak
• Gai tradizionalei: aberria, herria, erlijioa, baserriariekiten diete.
• Gizartearen lekukoak eta moralistak
• Denotazioa
• Zortziko handia eta txikia
• Haien euskara ulerterrazada.
Berrizaleak• Europako literaturan jorratutako
gaiei ere ekiten diete.
• Subjektibismoara jotzen dute(barneko mundua).
• Konnotazioa.
• Berrikuntza handia egiten dute.
• Tropo eta estilo baliabide guztiakerabili dituzte:
• Zer esan baino nola esan dagarrantsitzuagoa.
• Euskara landua sortu nahi dutebatzuetan euskara ulergaitza)
![Page 7: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/7.jpg)
Esteban Urkiaga "Lauaxeta" (Laukiz, 1905 - Gasteiz, 1937)
• Haurra zelarik, familia Mungiara joan zen bizitzera, lau haizetara zegoen etxebatera.
• Durangoko jesuitekin ikasi, eta hamasei urterekin Loiolara joan zen. Han literaturzaletu eta euskaltzaletu zen.
"Txikitan euzkeraz itz egina nozu, baina gero aztu jatan"
• Euzkadi aldizkarian hasi zen idazten, Orixeren laguntzaile.
• Eusko Alderdi Jeltzalean, alderdiaren teoriko bihurtu zen eta mitinlari sutsua.
• Gerra hasi eta berehala Lauaxeta gudarien komandante izendatu zuten
• Gernikako bonbardaketa zela eta, argazkiak egin nahi zituen kazetari frantsesbati laguntzera joan zenean harrapatu zuten.
• Gernikatik Gasteizera eraman, eta han fusilatu zuten.
• Olerkigintzako liburuak:
Bide barrijak (1931)
Arrats-Beran (1935)
![Page 8: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/8.jpg)
Olerkigintzaren ezaugarriak
• Europako modernitatea euskaraz eman nahi zuen, gaia etahizkuntza berritu.
• Liburuak eztabaida sortu zuen euskaltzaleen arteanplanteatzen zituen ideia modernoak zirela eta.
• Bigarren liburuan, Arrats beran (1935) olerkigintzaherrikoia landu zuen: herriko pertsonaiengan oinarriturikobalada, erromantze…
• Herri poesia eta sinbolismoa uztartu zituen estilo berrituaz:musika, metaforak, kolore eta sentsazioak, denborareniragana adieraziz.
• Bere poesia kultua, zaila eta minoritarioa da; hau da, ez daherri-poesia.
• Bere lanetan oso hizkera konplexua darabil.
![Page 9: Euskal Pizkundea](https://reader037.fdocuments.mx/reader037/viewer/2022100500/5595b9be1a28ab2b678b46bb/html5/thumbnails/9.jpg)
NESKATXU GORRISKA BATI
Olerkiaren ezaugarriak:
• Ahozko olerkigintzaren eragina: “izkiñuak” (letrillas)
• Elipsia: Zer gertatzen da? Apolo eta Dafne mitoa. Tempus fugit
• Olerkaria beste pertsonaia bat
• Lorcaren eragina: Romancero gitano bezala, herriko olekigintzan
oinarrituta, baina adierazpena oso abanguardista.
• Modernismoa: Sentsazioak edo pertzepzioak lortu nahi ditu olerkariengan.
Hemen, ikus-pertzepzioak: gorriskea, urre, zidar, argi ori, eguzkija, goiz betea.
Argitasun eta kolore bortizak, sakabanatuta, pintzelkada bezalakoak:
Impresionismoa (koloreak ez paletan, baizik eta koadroan nahasten dira).
Sinestesia: sentsazioen nahazketa: urrea eta zidarra- ukimena eta ikusmena
nahasten diren metaforak.