Euskal herriko erliebe
Click here to load reader
-
Upload
marije-aguillo -
Category
Education
-
view
17.180 -
download
16
Transcript of Euskal herriko erliebe
EUSKAL HERRIKO ERLIEBEA
EUSKAL HERRIKO ERLIEBEA
2. BATXILERGOKO GEOGRAFIA
IES MUNGIA BHI - Irakaslea: Marije AGUILLO
Kokapenaren ezaugarriak
• 41º 54’ – 43º 32’ arteko Ipar Latitudean
• Bizkaiko Golkora begira
• Erliebea: E-M norabidean • Ur-muga atlántiko-mediterranearrak
Euskal Herria erdibitzen du bi isurialde oso
disimetrikoetan:» Ipar isurialdea 50 km baino gutxiago
itsoraino
» Isurialde mediterranearra: ibai luzeagoak
• Tontorrik gehienak 700 – 1500 arteko m
altitudean daude
Aizkorri
Geomorfologiaren historia
• Lehen Aroa edo Paleozoikoa (600-225 milioi urte)
– Orogenia hertziniarra– Ebroren mendigunea– Higadura prozesua
• Bigarren Aroa edo Mesozoikoa ( 225 – 66 milioi urte)
– Sedimentazioa Euskal fosan
Salvada Mendizerra
Geomorfologiaren historia - 2
• Hirugarren Aroa (66 – 1,8 milioi urte)– Orogenia alpetarra (Eozenoan)– Erliebe unitateak:
– Pirinioak eta Euskal-Kantabriar mendikatea– Erribera, Arabar-errioxa, Nafarroako erdialdea eta
Akitaniako arroa urpean – Ebroko eta Akitaniako sakonuneak sedimentazioz bete
ziren– Trebiño-Biasteriko lakuko urak Erriberakora hustu ziren
Las Conchas de Haron irekitako zulo batean barrena
• Laugarren Aroa (1,7 milioi urte gaurkoraino)
– Sedimentazio kuaternarioa
Arbelak, eskistoak, dolomiak,
Igeltsuak, margak
GEOLOGIA HISTORIKOAREN MAPA
Flysch, kare-harri, margak
Buztinak, limoak
Kareharria
Hareharriak
konglomeratuak
Buztinak
Hareharri eta kararri hareatsua
Metaketa alubiala
Konglomeratuak
Konglomeratuak
Euskal Erliebearen ezaugarriak
• Cenozoikoan, orogenia Alpetarrarekin sortuak• Euskal Mendiak estrukturalki Pirinioen jarraipena dira.• Bere harri nagusiak:
– Flysch uren banalerrotik iparralderantz nagusitzen da, – Kareharria lurralde osoan. – Material paleozoikoak Pirinioen ardatzan eta EAE-ren ekialdean
(Aiako Harria) • Ez dira garaiak oso altuak (Pirinioak izan ezik) eta bere
altitudeak ekialdetik mendebalderantz joaten dira jaisten.• Erliebe forma nagusiak :
– monoklinalak dira (ikusgarria da forma hau Jaizkibel eta Salvada m-an) – sinklinal eskegiak eta – erliebe karstikoa (Gorbeia, Aizkorri, Urbasa,...)
ERLIEBE UNITATE HANDIAK• Pirinioak
– Ardatza axiala– Barrualdeko mendilerroak– Barrualdeko sakonunea– Kanpoaldeko mendilerroak
• Euskal Mendiak– Kostako antiklinorioa– Bizkaiko sinklinorioa– Bizkaiko antiklinorioa– Uren banalerrotik hegoaldeko erliebea
• Gasteizko lautada • Erdialdeko mendikateak• Mendebaldeko eta Hegoaldeko mendilerroak
• Ebroko Sakonunea (Bardeak)
PIRINIOAK• Itxura latzekoa
kuaternarioan jasandako higaduragatik– Ibaiena– Glaziarrena
Mendilerro alpetar tipikoa
Monte Perdido
ARDATZEKO PIRINIOA• Erronkariko ekialdetik Bortzirietako mazizoraino (Cinco Villas)
• Euskal gaiurrik altuenak, material kretazikoak eta azelaratze magmatikoak
– Oroz-Betelu mazizoa (Auñamendi , 2.504 m; Hiru Errege Mahaia, 2.444 m: Orhy, 2021 m))
– Aldudeko Mazizoa (Quinto Real)
– Bortziriko Mazizoa (Cinco Villas)
– Aiako Harria (Mendebaldeena, 800 m))
» Batolito granitikoa
» Mendi ez oso garaia baina malda handikoa
» Ibaien jarduera, Bidasoa,oso bizia da eta
haitzarte sakonak sorrarazi ditu: Botziriko mazizoan material
paleozolikoak eta magmatikoak
(Eskistoak, harbelak, kuartzitak, granitoak) agertzen dira.
Aiako Harria
HIRU ERREGEEN MAHAIA – La Mesa de los Tres Reyes
2.444 m:
Erliebe monoklinalak oso nabariak dira
PIRINIOEN HEGO ISURIALDEAA) Barrualdeko mendikateak
• Material sekundarioz osatutako mendilerroa.
• Ardatzari itsatsita
• Kareharriak eta hareharriak , margak eta flysch material nagusiak
• Horma bertikalak eta gain malkarrak
BARRUALDEKO SAKONUNEA
– Lunbier zintzurratik Iruñeraino (Arakil
igarobidetik Gasteizko lautadarekin
komunikatzen da)
• Flysch-en eta tuparrien
sektoreak bereiz daitezke
• Erliebea: lerrokatzez eta sakonunez
paraleloak (E-M)
• Sare hidrografikoak perpendikularki
ebakitzen ditu arroilak eratuz
Lumbierreko zintzurra
Irati ibaiak Lumbier zintzurra eratu du
Lumbierreko zintzurra
Arakil
igarobidea
Bortziriko Mazizoa
Aiako Harria
Galdameseko eta Trianoko mendiak
Iruneko sakonunea,
KANPOALDEKO MENDIKATEAK
– Leire, Izko, Alaitz, eta
Erreniega (El Perdón)
– Ebroko sakonunearen gaineko
zamaldura edo lerradura-
mantoak
• Leire eta Alaitz mendi
zakarrak
• Izko eta Erreniega profil
biribulduagoak
Erreniega Mendizerra
Euskal Mendiak
1 Euskal mendiak uren banalerroaren iparraldean• a) Kostako mendikate tertziarioa
• b) Kostako Ipar antiklinorioa • c) Bizkaiko sinklinorioa• d) Bizkaiko antiklinorioa
2 Hegoaldeko mendikate eta arroak, uren banalerroaren hegoaldean
• Arabako lautada• Mendebaldeko mendikateak• Erdialdeko mendikateak• Hegoaldeko mendikateak• Ebroko sakonunea
b
c
d
Antiklinorioa
Sinklinorioa
Euskal mendiak banalerroaren iparraldean
Ezaugarriak• Kostaren paraleloak (IM-HE)• Bidasoa ibaitik Barbadun ibaiaraino• Flysch, kareharria eta hareharria harri nagusiak• Aralarr-ean glaziarismo aztarna batzuk• Erliebe monoklinalak eta sinklinal eskegiak forma
nagusiak• Modelatu karstikoa (Gorbea eta Aralar bi adibide)• Itsasotik barrukalderantz lau unitate bereizten dira
Sierra de Elguea (Aizkorriren hegoaldean)
Kostako Mendiak
• a) Kostako mendikate
tertziarioa• Getariatik
Hondarribiaraino» Jaizkibel-
Mendizorrotz (410 m) -Ulia lerrokadura
• Erliebe monoklinala• Hareharria
nagusia hareharria
Jaizkibel
Arno-ren lerrokatzea
b) Kostako Ipar antiklinorioa
- Bortzirietako mendikatetik
Matxitxako lurmuterreraino
(Bermeo-Tolosa norabidea):
Ekialdetik Mendebalderantz
• Ernio (1.072 m)
• Izarraitz (1.026 m)
• Arno (602 m)
• Sollube (684 m)
- Erliebe karstikoa: dolinak
eta lenarrak
c) Bizkaiko sinklinorioa
• Punta Galeatik Bortzirietako Mazizorantzako norabidea • Kostako antiklinorio eta Bizkaiko sinklinorioen arteko
eskualde uhiunduna– Unbe (301 m), Bizkargi (563 m), Oiz (1.026 m), Urko (700 m),
Elosua (700 m), Murumendi (864 m)
• Litologia nagusia: flysch (kare-harriak, margak) eta
basalto azaleratzea (Fruiz)
• Erliebe forma biribilduak
• Ibai-haran estu eta sartuak, Butroi eta Ibaizabal kasuak
izan ezik
Antiklinorio eta Sinklinorioren
eskema
Kostako antiklinorioa
Sollube, Arno, Izarraitz, Ernio
Bizkaiko Sinklinorioa
Bizkaiko Antiklinorioa
Ebaketa topografikoa
A
B
FLYSCH (Zarauz)
Plentziako kosta (Flysch harria)
Barrikako kosta
(Flysch)
San Vicente de la Barquera (Kantabria)Kareharria
d) Bizkaiko antiklinorioa
• Bortzirietako mazizotik Ordunteko mendietaraino– Aralar (1427 m), Aizkorri (1554 m), Anboto, Gorbeia (1.475 m)
Ganekogorta (998 m) eta Ordunteko m. eratzen dute (E-M)
• Litologia mesozoikoa: • kareharriak• Erliebe karstikoak
• Erliebe monoklinalak • Aldapa morfología nagusi
Larrunarri/Txindoki desde el
collado de Otola.
URBIAKO LANDA: Sinklinal eskegia
Flysch-aren aldetik higatu da antiklinala hustuz
Erliebe monoklinalaren adibidea
Arantzazu
ALDAPA ERLIEBEA (Galdames)Egitura monoklinala
2. Hegoaldeko mendikatea eta arroak
• a) Arabako Lautada
• b) Mendebaldeko mendikateak
• c) Erdialdeko mendikateak
• d) Hegoaldeko mendikateak
• e) Ebroko sakonunea
2 Hegoaldeko mendikatea eta arroak
• Mediterraneoko isurialdean Araba eta Nafarroaren artean
• Material ugarienak Goi-Kretazikokoak eta Tertziarioak
• Sinklinal zintzilikatuak eta erliebe monoklinalak egitura-formak
• Sare hidrografikoak Ebron du oin-maila,• Ibai-terrazak eta haran irekiagoak
A) Arabako Lautada
• Pirineo aurreko sakonune jarraipena da
• Arakil ibaiaren korridorearen bidez bat
egiten du Iruña eta Lunbierrekin
• Sinklinorio forma erliebe hondoratuta
• Batez besteko 500-600 m-ko altitudea
b) Mendebaldeko mendikateak
Salvada, Arkamo, Badaiak, (Urduña hegoaldean)
• Mendikateek mendebaldetik ixten dute Arabako lautada
• Kareharri eta margak dira material nagusiak
• Malda-erliebeak eta
kluse izeneko
formazioak
(Baia ibaiak eginikoa
adibidez)
Salvada Mendizerra
Erdialdeko mendikateak
• Araba eta Nafarroako lurraldeetan
zehar hedatzen dira
• Pirinioetako koanpoaldeko mendikateen jarraipena
– Andia, Urbasa, eta Gasteizko mendiak (E-M)
• Andia eta Urbasa sinklinan zintzilikatuaren egitura Lizarragoko
failak erdibanatuta
• Gasteizko mendiek Lautada eta Trebiñoko sakonunea bereizten
dituzte
• Trebiñoko arroa, Gasteizko mendiek eta Toloño mendikateen
artean, sinklinak esekia.
BERIAIN (San Donatoko Mendiserra) Nafarroaren mendebaldean
Altsasutik ikusita
Urbasa
Mendizerra
Goikoaldea
Forma ahurra
Du. Sinklinal eskegia da eta.
Sierra de Aralar / Aralar Mendizerra azkenean Urbasako profila ikusten da. Bien artean Arakil ibaia doa bi sakonuneak komunikatzen (Iruñakoa eta Gasteizkoa)
d) Hegoaldeko mendikateak• M-tik-E-ra
• Kantauriko mendilerroa
• Toloño eta
• Kodes mendizerrak
• Trebiñoko arroa eta
Errioxa bereizten ditu.
• Aldapa erliebeak
ErrioxaKantauriko m.
Kantauriko m.
Toloño m.
Ebroren sakonunea• Iparraldean Kantauriar, Andia, Urbasa eta Izko
mendizerrek
• Hegoaldean Ebro Ibaiak mugatzen dute
sakonunea
• Aro Tertziarioko kubeta sedimentarioa– Hasieran, Sakonune endorreikoa, itsas-sedimentazioa, gero
kontinentala
– Tertziarioaren amaieran penintsula goratu eta Mediterraneoa
hondoratzean, Ebro ibaia itsasora iritsi zen
– Gaur egungo erliebea eratu zen: glazis- eta terraza mailarekin
Erdialdeko Nafarroakosakonunea
– Aintzira endorreiko tertziarioaren ertzean egon zen
• Hareharriak, kareharriak eta konglomeratuak
– Kuaternarioko higadurak:
• Aldapa eta gandor
-erliebea sortu ditu
• Material bigunagoen
azaleratzea: marga,
buztin, igeltsua
Bardeak– Bardea Zuria
• Litologiarren ezaugarria: higadurari
erresistentzia maila desberdina
geruzen txandaketa
• Materialak: igeltsuak, igeltsu-margak,
buztin gorriak, hareharriak eta
kareharria material garrantzitsuena.
• Erliebea: muino lekukoak, paramoak
eta karkabak
– Bardea Beltza
• Kararrizko plataforma, behe-geruzak
babesten dituena da.
Bardea zuria
Bardea beltza