EGIPTOKO MITOLOGIA ETA MITOLOGIA KLASIKOA

Amaia Estebanez, María Gómez eta Leire Zarate

Aurkibidea

1.- Zer da mitologia?

2.- Egipto

2.1. Sorkuntzaren teoria

2.2. Jainkoak

2.2.1. Faraoiak

2.3. Ka eta Ba

2.4. Hil ostea

3.- Grezia

3.1. Mitologiaren ardatzak

- Jainkoak, heroiak, munstroak

3.2. Mitoak

- Sorkuntzaren teoria

- Teseo eta minotauroa

- Pandoraren mitoa

- Midas-en mitoa

3.3. Erroma

EGIPTO, GREZIA ETA ERROMAKO MITOLOGIA

1.- Zer da mitologia

Kontzeptu abstraktuak, naturako indarrak eta giza izaera azaltzen dituzten alegiazkokontakizun multzoa, herri baten tradiziozko pentsamendua eta sinesmenak biltzendituena. Hauen protagonista Jainkoak, heroiak eta izaki fantastikoak dira.

2.- Egipto

“Los Textos de las Pirámides”, “Los Textos de los Sarcófagos” eta “Libro de losMuertos” hartzen dira oinarritzat Egiptoko mitologia eta haien sinesmenak ulertzeko.

2.1. Sorkuntzaren teoria.

Hiri bakoitzak (Heliópolis, Tebas, Memphis) bere teoria propioa zuen munduarensorkuntzari buruz. Hala ere, denek zuten oinarri bera: izaki jainkotiarrak, Kaosari aurreegin zion eta ordena ezarri zuen.

Kosmogonia heliopolitanaren arabera (Heliopolis hirian garatutako doktrina)

“Ra-ren mito”-ak azaltzen du Munduaren sorkuntza eta jatorria, Egiptoko sinesmenenarabera. Honen lehen aipamenak lehen aipatutako “Textos de las Pirámides”-en daude,piramideetako barruko hormetan dauden grabatuak dira. Honetaz gain, bertan erritu,zeremoni eta beste hainbat sineskera agertzen dira.

Grabatu hauek diotenaren arabera, hau litzateke munduaren sorkuntza:

Munduaren hasieran, ur masa mugagabe bat besterik ez zegoen, Nun, bizitzarengermenak zituena. Bertatik sortuko zen dena, ez baitzegoen ez zerurik, ez lurrik, eztabizitzarik.

Ur masa hartatik sortu zen lehen tontorra eta horretaz baliatuz, jaioko zen Munduasortuko zuen Jainkoa, Ra. Honek, bertatik, Eguzkia sortu zuen dena argituz. Gero, Shueratu zuen, haizea; ostean, Tefnut, euria hasiz. Bi hauek bi seme-alaba izan zituzten:Geb, lurra eta Nut, zerua. Bi hauek ere ezkondu ziren.

Ra-k mundua gobernatzen zuela, entzun zuen Nut eta Geb-ek, inoiz semeren batizatekotan, hau Egiptoko errege izateko asmoa zutela. Horrela, madarikatu egin zituenumerik izan ez zezaten urteko edozein egun zein gautan. Nut-ek jakintzaren Jainkoariaholkua eskatu zion eta honek, Jainkosa maite zuenak, lagundu egin zion.

Ilargiaren Jainkoarekin apustu bat egin zuen eta irabazi, horrela bere argiaren zati batberetzat hartuz. Ilargiak, harrezkero ez du argi nahikorik hilean zehar distiratzeko.Horregatik, txikitzen eta errekuperatzen da hilero, ilbehera eta ilgora eratuz.

Jakintzaren Jainkoak, Ilargiaren argi horrekin, urte amaieran beste 5 egun gehitu zituen.Hauek ez ziren urte zaharraren ezta berriaren parte, horrela, egun haietan, Nut-ek seme-

alabak izan zitzakeen. Horri esker, lau seme-alaba izatea lortu zuen: Osiris, Isis, Seth etaNeftis.

Osiris jaio zen lehena, Jainko zintzo eta ongiletzat zuten eta emankortasunaren islatzat.Ostean, Seth etorri zen, eta ez zen behar zen bezala jaio. Honek, alde iluna (iluntasuna)eta idortasuna islatzen zituen. Isis jaio zen hurrengo eta azkenik Neftis. Lehena, Isis-ekamatasuna eta jaiotzaren isla zen eta Neftis, “etxeko andrea”-ren isla.

Osiris bere arreba Isisekin ezkondu zen eta Seth, berriz, Neftisekin. Isis, neba-arrebaguztietatik azkarrena zen eta Ra-ren benetako izen sekretua eskuratu zuen, boterea etahanditasuna ematen zizkiona. Horrela, Osiris Egiptoko faraoia egin zen eta jakinduriazgobernatu zuen. Garai hartan, gizakia basati moduan bizi zen eta kanibalismoa zennagusi. Osirisek irakatsi zien laborantza eta elikadura teknikak bakea nagusituzgizartean. Horretaz gain, Jainkoenganako errespetua eta goraipamena ere zabalduzituen.

2.2. Jainkoak

Egiptoko Jainkoak elementu naturalen, bizitzako gertaeren eta sentimenduenpertsonifikazioak ziren. Egiptoarrentzat Jainkoak lurrean bizi ziren, tenpluetan, eta gurtuegin behar ziren bertan bizitzen jarraitzeko.

IV.en milurtekoaren erdialderantz agertu ziren Jainkoen lehen errepresentazioak, haienizaera abstraktua galduz eta zoomorfismorantz (animali itxura), antropomorfismorantz(gizaki itxura), edo bien konbinaketa baterantz eginez: giza gorputza eta animalienburua edo alderantziz.

2.2.1. Faraoiak

Egiptoarren erregea faraoi izenez ezagutzen da. Honek botere guztiak zituenbere esku: legeak ezartzen zituen, herrialdea gobernatzen zuen, lur handien jabeazen, merkataritza eta ejertzitoa kontrolatzen zituen…

Horretaz gain, faraoiak izaki jainkotiartzat hartzen ziren lehen dinastietan etaHorus jainkoarekin parekatzen zituzten. V.en dinastiatik (K.a. 2500-K.a. 2350)aurrera “Ra-ren seme”-tzat hartzen ziren. Ondorioz, haien aurrean belaunikatzenziren eta ezin zuten ukitu ezta aurpegira begiratu ere. Magia egin zezaketela ustezuten, adibidez, Nilo haztea eragin.

Ez ziren hil ostera arte Jainko egiten. Hil eta gero faraoiek Osiris Jainkoarekinbat egiten zuten hilezkortasuna lortuz, orduan gurtzen zuten Jainko moduantenpluetan.

2.3. Ka eta Ba

Egiptoarrek sinesten zutenaren araberan gizakiak, gorputzaz gain, beste bi elementuespiritual zituen: Ba, arimaren antzeko kontzeptua; eta Ka, gorputzaren doble antzekobat. Heriotzak elementu bi horien eta gorputzaren arteko zatiketa zekarren. Hala ere,haien ustez, Ka-k ezin zuen gorputz gabe iraun eta horren ondorioz hau mantentzekoteknika bereziak erabiltzen zituzten, baltsamamendua.

2.4. Hil ostea

- Sarkofagoak eta Momiak

Hasieran, biluzik lurperatzen zituzten gorpuak, basamortuko harean, lur emankorretatikurrun eta fetu-jarreran burua hegoalderantz jarria. Basamortuko klimak eta hare beroaklehortzaile natural bezala jokatzen zuten, gorpuetako likido guztiak xurgatzen zituen,hauek usteltzetik babestuz. Gero haizearen, animalien eta lapurren eraginez gorpuakdesestaltzen ziren eta honek heriotzaren osteko bizitza baten sinesmena zabaldu zuen.Horren eraginez, janaria eta ondasunak eramaten zizkieten hildakoei, honek hil osteanerabil zitzan. Horretaz gain, hilerri sakon eta handiagoak eraikitzen hasi ziren.

Momifikatutako hilotzari, hil ostean, hurrengo bizitzan ezagutu ahal izateko, bendengainean maskara bat jartzen zitzaien erretratu idealizatu gisa. Faraoien maskarak urrezeta lapis lazuliz egina zegoen.

Gorpuaren kontserbazioa oso garrantzitsua zen, Ka eta Bak baldintza onetan zegoengorpua aurkitu ezean, ezin baitziren batu eta ondorioz, hildakoa ezin zen hurrengobizitzara igaro.

- Azken judizioa eta zigorra

Hildakoak Osirisen auzitegi aurrean erantzun behar zuen, hau “Azken auzia” bezalaezagutzen da eta “Sala de las dos verdades”-en egiten zen. Honen bidez, hildakoaparadisura igaroko zen ala ez aztertzen zen.

Erritu honetan Anubisek bihotzak pisatzen ditu egindako bekatu kopurua jakiteko etaegiaren lumarekin parekatzen du. Bihotza luma baino arinagoa bazen, hildakoa betirakobiziko zen. Gehiago pisatuz gero, ordea, Osirisen auzitegiak kondenatzen zituen etazigor latza jasatzen zuten: zigor-gelatan giltzapetuta, burua mozten zitzaien, baita erreeta bihotza atera. Horrela haien Ba desagertu egiten zen eta “ez-izate” egoeran geratzendira, hil-osteko bizitza bat izatea eragotziz.

3.- Grezia

Mitologia grekoa Jainko eta heroiei, munduaren sorkuntzari, erritoei eta munduariburuzko mito eta elezahar edo kondairak osatzen dute. Kontakizun hauek ez zutenerlijio bat eratzen, antzinako greziarrek munduari eta gizakiari buruz zituztensinesmenak baizik. Hala ere, bazuten erlijioarekin nolabaiteko zerikusia.

Kondaira hauek ahoz transmititzen ziren, poetek edo idazleek idatzi zituzten arte.Horrela heldu zaizkigu gaur egunera arte hauen bertsio desberdinak.

Mito hauetako protagonistak gizaki itxurako Jainkoak ziren eta hauen antzera jokatzenzuten. Horregatik, batzuk zintzoak ziren, justuak eta beste batzuk, aldiz, krudela etamendekuzaleak. Jainkoak gurtzen ziren, sakrifizioak eginez adibidez, hauen faboreaklortzeko eta norberaren alde izateko.

3.1. Mitologiaren ardatzak

Mitologiak, greziarrak batez ere, LAU ARDATZ nagusi aurkezten digu.

- KOSMOGONIA: Munduaren edo unibertsoaren sorrerari buruzko teoria; munduarensorrera azaltzen duen Mitologiaren zatia.

- TEOGONIA: Jainkoen sorrera eta genealogiari (jatorria, arbasoak) buruzko doktrina.

- MITO ANTROPOLOGIKOAK: Gizakiaren sorrerari eta gizakiari buruzko mitoenbilduma.

- JAINKOAK, HEROIAK, PERTSONAIAK: Mitologian nolabaiteko hierarkizazioadago. Lau maila ezberdin nabari ditzakegu, goitik behera hauek lirateke:

1.- Jainko olinpikoakHauek dira Jainko garrantzitsuenak. Olinpo mendian bizi ziren, gizakien bizitzakgobernatuz. Gizakien antzera bizi ziren haiek bezalako sentimenduak eta jokabideakizanik.

- Lehen belaunaldia:

· Zeus: tximista, jainko gorena· Hera: familia· Hestia: etxea· Demeter: laborantza· Poseidon: itsasoa· Hades: infernua

- Bigarren belaunaldia:

· Hefesto: sua, burdina lantzea· Ares: guda· Dioniso: ardoa· Hermes: jainkoen mezularia· Atenea: jakinduria· Artemisa: ehiza· Apolo: edertasuna, artea· Afrodita: maitasuna eta edertasuna

2.- Gainerako Jainkoak

- Asclepio: medikuntza- Fobos: beldurra- Hécate: magia- Morfeo: ametsak- Selene: ilargia- Tyche: zortearen jainkosa- Tánatos: heriotza- Musak: zientzia eta artea (bederatzi emakume)

3.- Heroiak, pertsonaiak

· Ulises (Odiseo): greziako mitologian heroi aipagarria. Troyako gerranerabilitako “Troyako zaldia”ren estrategia ezaguna berari bururatu zitzaiolaesaten da.

· Teseo: bere abentura ezagunenetariko bat, Teseo eta minotauroaren mitoa da.

· Perseo: Medusari burua moztu zion.

4.- Munstroak

· Medusa: Harri bihurtzen zuen begietara begiratzen zuen edonor.

· Sirenak: Giza gorputza zuten goiko aldean eta beheko aldean berriz, txori hankak.Haien kantuarekin itsasgizonak erakartzen zituzten eta hauek uretara erori ostean janegiten zituzten.

· Harpiak: txori gorpua eta giza burua zuten. Arimak hartu eta umeak bahitzenzituzten.

· Grifoak: arrano-lehoiak ziren, gorputzaren goiko aldeak arranoaren itxura zuen etabeheko aldeak berriz lehoiarena. Moko zorrotza eta atzapar indartsuak zituen.

· Hidra: ur-munstro bat zen, hainbat buru eta hats pozoitsua zituena. Buru batmoztuz gero, bere lekuan bi sortzen zitzaizkion.

· Fenix: 500 urterik behin suntsitu eta gero bere errautsetatik berpizten zen txorimitologikoa. Oso indartsua zen, elefante baten pisua jasateko gai zen.

3.2. Mitoak:

· Sorkuntzaren teoria:Sorkuntzaren aurretik kaosa zegoen, ura, airea eta lurra, mundua eratzen zutenelementuak nahasturik zeuden. Pixkanaka banantzen joan ziren Lurra (Gea) eta Zerua(Urano) sortuz.

Geak eta Uranok Titanak izan zituzten (giza itxurako erraldoiak) baita ziklopeak ere(begi bakarreko izakiak). Horrela, garai hartan, mundua izaki beldurgarriz osatutazegoen: Titanak eta ziklopeak.

Geak Kronos (titanetariko bat) konbentzitu zuen bere aitari (Urano) boterea kenduzezan. Kronosek aita irantzi zuen unibertsoaren kontrola bereganatuz. Rea emaztetzathartu zuen.

Kronosi bere seme-alabetako batek boterea kenduko ziola esan zioten eta hau gerta ezzedin, bere seme-alabak jaten zituen.

Zeus jaio zen arte. Reak bere semearen edertasuna ikusirik, bere patu krudeletik salbatunahian, harri bat bildu zuen oihalekin bere semea izan balitz bezala. Horrela Kronosieman eta honek irentsi egin zuen. Hau aprobetxatuz, bere semea hartu eta ihes egin zuenCretako islara. Bertan, basoko Ninfei utzi zien semea zaindu zezaten.

Zeus osasuntsu hazi zen heldu egin zen arte. Bere aita zen Kronosi zerbait bota zionardora eta oka egin zuen irentsitako seme-alaba guztiak botaz: Poseidon, Hades,Demeter, Vesta eta Hera.

Hiru anaiak elkartu eta bere aitaren eta titanen aurka egin zuten, gerra irabazi ostean,hiru anaiek Kosmosa zatitu zuten: Hadesek infernua, Poseidonek itsasoa eta Zeusekzerua bereganatu zituzten. Horretaz gain titanak tartaroan giltzapetu zituzten etaJainkoek Olimpo mendia hartu zuten bizilekutzat.

· Teseo eta minotauroaren mitoa:Teseo, Egeoren semea zen, Atenaseko erregea zena. Egeok Minosen, Cretakoerregearen, semea hil zuen; ondorioz, Atenasek 14 gazte bidali behar zituen urtekoMinosengana, honek zuen labirintuko minotauroari eskainiz.

Teseok honen berri izan zuenean, bere burua eskaini zuen labirintura joateko. Cretan,Minosen alaba, Ariadne, ezagutu zuen eta maitemindu egin ziren. Honek haril (ovillo)bat eman zion laberintutik irten ahal izateko. Teseo labirintura bideratu zen, minotauroahil zuen eta onik irten zen bertatik, Atenas Minosen zigorretik libratuz eta Ariadnerekinezkonduz.

· Pandoraren mitoa:Egun batean izaki hilkorrak eta Jainko hilezkorrak bereizi egin ziren. Zeusek sua kenduzien gizakiei, baina Prometeok trikimailu baten bidez, berreskuratzea lortu zuen.

Zeusek Pandora sortzea agindu zuen gizakiak zigortzeko eta mendekua lortzeko.Pandora lehen emakumea da (Eva bezala). Jainko bakoitzak ezaugarri bat eman zion:edertasuna, konbentzitzeko gaitasuna, besteak beste; baina Hermesek iruzurra etamaltzurkeria jarri zituen bere bihotzean.

Zeusek kutxatxo bat eman zion, inoiz ez irekitzeko esanez. Maiteko zuen gizon bataurkituko ziola ere esan zion, Epimeteo (Prometeoren anaia) eta ezkondu egin ziren.

Gau batean, Epimeteo lo zegoela, Pandorak kutxa ireki zuen barruan zeuden txarguztiak kanpora ateraz, barruan itxaropena soilik utziz eta gizakien mundua txarkeriazjosiz. Horrela, Zeusek bere mendekua lortu zuen.

· Midas-en mitoa: Midas Frigiako erregea zen, diru eta ondasun ugari zituena, hala ere, diru-gosea izugarrizuen eta zuena baino gehiago nahi zuen. Egun baten, Silenorekin topo egin zuen,Dioniso Jainkoaren laguntzaileetariko bat, hau basoan zegoen bakarrik eta Midasekezagutu eta bere gaztelura gonbitatu zuen. Bertan, adeitsu tratatu zuen denetarikeskainiz. Gero Dionisiorengana eraman zuen. Honek, Midasen adeitasunaren trukegurari bat eskaini zion. Midasek ukitzen zuen guztia urre bihurtu zedin eskatu zuen.

Asko poztu zen hasieran, baina eskatutakoaren ondorioz, ezin zuen jan ezta edan ere.Bere seme-alabak ere urre bihurtu zituen besarkatzerakoan. Hau ikusita eta horrenbesteurrez nekatuta, Dionisorengana joan zen berriz ere eskatutakoa desegiteko asmoz, honekbaietz esan zion, eskatutako guraria deuseztatzeko Pactolo ibaian sartu behar zelaesanez. Midasek horrela egin zuen berriro ere lehengora itzuliz.

3.3. Erroma

Erromako mitologia eta Greziakoa oso antzekoak dira, erromatarrek Greziakomitologiaren sintesi bat egiten baitute, haientzat onena dena hartuz. Askotan nahasiegiten dira eta askotan multzo berean sartzen dira “greko-erromatarra” edo “klasikoa”terminoetan bezala.

Biek dituzte Jainko ugari, giza itxurakoak, eta Jainkoa hauek protagonista direnkontakizunak erabiltzen dituzte munduaren eta gizonaren sorkuntza eta beste hainbatgalderari erantzuteko.

Desberdin duten gauzetariko bat Jainkoan izenak dira, Jainkoek izatez atributu eta itxuraberdinak dituzte, izena besterik ez diote aldatzen. Hala ere, batzuetan badaudedesberdintasun txiki batzuk, adibidez, Ares eta Marteren artean. Biak ziren gudarenjainkoak, baina Grezian Ares gudaren Jainko beldurgarritzat zuten, eta Erroman Martegudu, nekazaritza eta laborantzaren jainkotzat zuten. Hau da, jainko grekoaheriotzarekin lotzen zen, erromatarra, berriz, bizitzarekin.

Bibliografia

http://es.wikipedia.org/wiki/Dioses_ol%C3%ADmpicos#Ol.C3.ADmpicos_cl.C3.A1sicos

http://www.webmitologia.com/dioses-mitologia-romana.html

http://sobreleyendas.com/2008/12/13/el-mito-de-ra-y-la-creacion-del-mundo/

http://biblion-thekes.blogspot.com.es/2010/11/isis-y-osiris-mito-egipcio.html

http://www.egiptologia.org/mitologia/leyendas/osiris/

http://www.egiptologia.com/momias-el-culto-a-la-vida/3261-viaje-al-pasado-las-momias-egipcias.html?start=2

http://es.slideshare.net/leidyq/mitologia-egipcia-6855877?qid=9232f925-8f14-424c-82ab-401eb76f82d9&v=qf1&b=&from_search=5

http://sobreleyendas.com/category/mitologia/mitologia-egipcia/

http://loshombresdenegro.blogspot.com.es/2008/08/las-creencias-religiosas-del-antiguo.html

http://www.kelpienet.net/rea/pers.php?ns=5

http://es.slideshare.net/cavetecanes/mitologia-klasikoa-euskaraz

http://es.slideshare.net/izr/grezia-7814729