1

CULTURA CLÁSICA

ROMA

A ORGANIZACIÓN MILITAR

De guerras e tratados

Roma conquistou e conservou baixo o seu dominio un gran imperio cun exército

relativamente reducido1. Aínda que a guerra fora a base do seu poder, nunca se

botaron a ela os romanos se ter feito antes todo o posible por evitala. Só o

Senado e o pobo poder declarala, e antes de emprendela débense cumprir

determinadas cerimonias relixiosas. Cando Roma se consideraba agraviada,

trataba de obter a debida reparación por medios pacíficos, e só declaraba a

guerra no caso de que estes non se levaran a cabo ou a reparación lles parecera

insuficiente.

O encargado da conservación e cumprimento dos ritos relixiosos que regulaban

a declaración de guerra e a conclusión dos tratados de paz, era o colexio dos

fetiales. Estaba composto por 22 membros, recrutados entre os cidadáns máis

notables e normalmente actuaban en grupos de dous ou catro, o seu xefe era o

pater patratus e desempañaba o papel do pai ou representante do pobo romano;

outro era o verbenarius, ou portador das herbas sagradas (sagmina, verbenae).

Debían entrar en contacto co inimigo de xeito persoal e inmediato sobre o seu

territorio. O pater patratus abría as hostilidades lanzando unha xavelina

ensanguentada a territorio inimigo. Cando o territorio romano acadou unha gran

extensión, este ritual converteu o desprazamento en algo complicado, de modo

que, a cerimonia realizábase na mesma Roma, preto do templo de Belona. Unha

vez declarada a guerra abríase o templo de Xano, para que o deus puidera acudir

en auxilio do pobo romano.

1 Durante a época de Octavio Augusto non pasou dos 300.000 efectivos.

2

Os fetiales tamén interveñen nos tratados de paz. Lido e xurado o tratado

(foedus), conságrase co sacrificio dun porco, que o pater patratus bate (foedus

percutere, ferire) cun coitelo de sílex, lembranza de épocas primitivas, nas que

ese material era utilizado como instrumento cortante.

O exército

Ao longo do tempo, o exército romano sufriu sucesivas transformacións. Ao

principio, quedaban fóra do servicio militar os cidadáns pobres. Cando se

proclamaba a leva, os cidadáns agrupábanse por gentes, é dicir, por familias, e

cada un armábase pola súa conta. Unha vez rematada a campaña, todos volvían

ás súas obrigas cotiás.

Coa reforma atribuída ao rei Servio Tulio, aumentouse o número de soldados e

se regularizou o seu armamento, pero a última clase do censo aínda quedaba

excluída do exército. Os ricos seguiron formando a cabalería (equites,

cabaleiros).

Máis tarde, na época de Camilo, ao non permitir a

prolongación das operacións o

retorno dos soldados ao seu traballo,

o Estado asignoulles unha paga, e en

lugar de ser distribuídos por clases

sociais, foron agrupados segundo o

seu valor, aptitudes e tempo de

servizo, aínda que seguían a ser

propietarios-soldados. Mario

introduciu unha innovación

revolucionaria, orixe de todos os

cambios políticos que levaron á

creación do réxime imperial: alistou no

exército aos proletarios, co que o

exército pasou a ser profesional,

formado por homes cuxo medio de vida era a milicia.

Unificouse o armamento, e a cabalería deixou de ser un

corpo militar exclusivo dos cidadáns ricos. Así

Ilustración 2 Signifer

Ilustración 1 Aquilifer

3

organizouse definitivamente a lexión, cuxo símbolo (signum) era un aguia

(aquila) de prata, levada polo soldado máis forte e valente (aquilifer, signifer).

A lexión

Era unha unidade táctica completa, que comprendía infantería lixeira e pesada,

cabalería e máquinas de guerra. O seu gran espírito cívico, produto do

sentimento nacional, identifica a este corpo militar coa propia Roma e é a clave

dos seus trunfos. Para formar parte dela era condición previa ser cidadán; se

eran recrutados escravos, libertos ou bárbaros, declarábaselles ao mesmo

tempo cidadáns. Os seus membros prestaban xuramento (sacramentum) ao

xeneral (imperator), o que creaba un vínculo entre este e o exército. Isto explica

a autoridade persoal crecente dos xenerais que rematou no réxime imperial.

Cada lexión estaba formada por entre 4200

e 6000 infantes (pedites) e 300 xinetes

(equites). Os pedites divídense en hastati,

principes e triarii. O número destes últimos

non variaba: era un título honorífico que se

lle daba aos veteranos máis bravos, que so

actuaban en situacións moi

comprometidas, polo que , para sinalar que

algunha empresa militar atravesara por

grandes dificultades, creouse a frase res ad

triarios pervenit. A infantería estaba

dividida en 60 centuriae; dúas centurias

formaban un manipulus; tres manípulos

unha cohors; dez cohortes, unha legio. A

cabalería estaba dividida á súa vez en

grupos de dez (decuria); tres decurias formaban un escuadrón (turma); en cada

lexión había dez turmae. A infantería lixeira (velites) combatía fóra das filas da

lexión.

Despois do xeneral en xefe do exército (consul, dux, imperator), o mando

supremo da lexión corresponde aos seis tribuni militum, que exercían o mando

de xeito alternativo. Antigamente eran nomeados directamente polos cónsules,

4

logo polo pobo; na época imperial, polo

emperador. Polo xeral eran nobiles adulescentes

que fixeran as súas primeiras campañas na

cabalería (equo merere) ou como contubernales

ou comites imperatoris, é dicir, no séquito dun

imperator. Despois de Augusto creouse o legatus,

con autoridade sobre os tribunos.

Os 60 centuriones eran oficiais permanentes,

cada un deles mandaba unha centuria. O seu

distintivo era un bacelo de videira (vitis) e a súa

categoría dependía do manípulo, a cohorte e a

clase de soldados que mandaban. O manípulo da

dereita era superior; a cohorte interior era a 10ª;

os soldados de máis

categoría, os triarios.

Os lexionarios ían armados cun casco (galea) de

bronce, unha coiraza (lorica) de coiro, gornecida con

placas de ferro, e un escudo cadrado longo (scutum)

de madeira cuberta con coiro e con aplicacións

metálicas, cun saínte alombado no centro (umbo). A

súa espada (gladius) era curta, ancha e de dous fíos,

e levaban unha xavelina (pilum) de case dous metros,

coa que alcanzaban unha distancia de 25 ou 30

metros.

Ían vestidos cunha túnica de manga curta e un capote

militar (sagum) e calzados coas caligae, botas de sola

grosa e con cravos e cuxas correas chegaban ata

media perna. Os velites (ou levis armatura) levaban un

casco de coiro, escudo pequeno (parma), e unha

xavelina curta (iaculum). Os equites, un casco pesado (cassis) escudo redondo

(clipeus), coiraza de bronce, lanza (hasta) un unha espada máis longa que a dos

lexionarios. O seu estandarte era vermello (vexillum).

Ilustración 3 Centurión coa súa vitis e con condecoracións (phalerae) sobre o peito.

Ilustración 4 Lexionario cargado coa súa bagaxe

5

O campamento

O exército romano acampaba sempre pola noite, tal é así que contaban as súas

xornadas de marcha polo número dos seus campamentos.

Nunca combatían sen

establecelo antes. Nas

marchas adiantábase un

tribuno con varios centurións

para elixir o emprazamento

adecuado e facer o trazado,

asignando o lugar que debía

ocupar cada unidade. Ao

chegar, as lexións debían

fortificalo, cavando arredor un foso (fossa) de 12 pés de profundidade e outros

12 de anchura. Coa terra cavada facíase un terraplén (agger) e sobre este

plantábase un valado (vallum). Se se estaba fronte do inimigo, os triarios e a

cabalería permanecían en orde de batalla, para impedir que foran molestados os

que traballaban. O campamento (castra) quedaba, así pois, convertido unha

praza forte, dentro da cal cada un tiña o seu lugar determinado de antemán. O

atrincheiramento quedaba separado das tendas por un espazo libre duns 200

pés de ancho (intervallum), que preservaba do fogo e dos dardos inimigos.

Unha vez determinado o emprazamento do campamento, sinalábase cunha

bandeira o lugar que debía ocupar a tenda do xeneral (praetorium). Ao seu redor

marcábase un cadrado, de

modo que os seus lados

estiveran a 100 pasos desa

bandeira. A ámbolos dous

lados do praetorium, e

aliñado con el, levantábase

a fileira de tendas dos

tribunos, cuxas portas

quedaban abertas cara a

parte ocupada polas tropas.

6

Diante do praetorium e destas tendas dos tribunos corría unha rúa ampla (via

decumana). A ámbolos dous lados acampan os equites romani das dúas lexións,

e detrás destes, os triarii, principes e hastati. A partires dos hastati deixábase

outra rúa e enfronte acampaban os equites sociorum e pedites sociorum. Entre

a 5ª e a 6ª cohorte había outra rúa (via quintana). Detrás das tendas dos tribunos

a ámbolos lados do praetorium quedaban dous grandes espazos libres, o forum,

co tribunal das arengas (contio); o quaestorium, cos aprovisionamentos, e o

augurale, onde se tomaban os auspicios. Aos lados destas prazas acampaban

os equites delecti e algúns pedites delecti, e detrás, os equites e pedites

extraordinarii. Tiña catro portas: praetoria (fronte ao praetorium), decumana (do

lado oposto), principalis dextra e principalis sinistra. A porta praetoria quedaba

orientada cara o leste, ou cara ó inimigo, para permitir unha saída rápida e

ordenada das tropas.

Tamén había campamentos estables (castra stativa) de inverno (castra hiberna)

e navais (castra navalia).

A marcha. O combate

Os lexionarios realizaban

as súas marchas con

asombrosa rapidez (magnis

itineribus), cargados cunha

bagaxe persoal pesadísima

(sarcina), na que levaban

ferramentas, armas e

víveres, ás veces para un

mes. Naturalmente, para combater desembarazábanse (expedire) de semellante

peso, que chegaba ata os 20-25 quilos. Ás veces, sen embargo, un ataque

repentino do inimigo obrigábaos a loitar sub sarcinis, en inferioridade de

condicións.

A columna en marcha (agmen) comprendía a vangarda (primum agmen), o

centro (medium agmen) e a retagarda (agmen extremum, agmen novissimum ou

simplemente novissimi). As lexións constituían normalmente o centro e a

cabalería e os aliados cubrían os extremos e os flancos. Durante a marcha, a

7

disciplina non permitía saírse da fileira, co

obxecto de estar sempre en disposición de

entrar en combate. Cando a columna era

demasiado longa, o que aumentaba o risco de

ser cortada por un ataque inimigo de flanco, ou

cando se avanzaba preto do inimigo,

adoptábase o agmen quadratum, pilatum ou

densum, orde á vez de marcha e de combate,

coa bagaxe no centro.

Nunha primeira etapa, a orde de batalla (acies)

era compacto. Con Camilo, e logo con Mario,

a táctica foi evolucionando e o manípulo

converteuse na unidade básica de manobra.

No acies triplex, na primeira liña, colocábanse

os manípulos de hastati; detrás os de

principes, e na terceira, os de triarii ou pilani.

Para dar a orde de batalla, sonaba a trompeta (tuba), mentres o estandarte

vermello (vexillum) enarborábase (proponere) diante do praetorium. Dado o sinal

de combate (dare signum pugnae), os lexionarios botábanse con enerxía ao

ataque (facere impetum), botando o grito de guerra (clamor). Ao chegar a poucos

pasos do inimigo, botaban (conicere) a xavelina (pilum) e logo xa non loitaban

de lonxe (eminus), senón corpo a corpo (comminus) coas espadas (gladiis rem

gerere), ate que facían retroceder (loco movere) ao inimigo, que abandonaba as

súas posicións (loco cedere) e fuxía (fugae se dare, fuga salutem quaerere),

mentres a cabalería (equitatus) desbarataba aos fuxitivos (trucidare fugientes)

ou os facía prisioneiros (captivus).

Nese momento, o exército botaba o grito da vitoria (victoriam conclamare), erixía

trofeos (tropaeum) e retornaba ao campamento ao darse o sinal de retirada

(receptui canere). Logo o combate, o vencedor retiraba aos feridos, enterraba

aos seus mortos e despoxaba (spoliare) os cadáveres dos inimigos.

8

O asedio

Cando unha praza forte (oppidum) era de difícil asalto (oppugnatio), recorríase

ao asedio (obsidio). As cidades antigas estaban polo xeral rodeadas de

poderosas murallas e fortificacións (moenia, murus, munitiones) e se procuraba

a súa rendición (deditio) por fame. Para iso adoitaban trazarse liñas de

contravalación, para impedir o socorros aos da cidade (oppidani) e o ser

atacados polas costas, e outras liñas de circunvalación para rexeitar os

contraataques e saídas (eruptio) dos sitiados.

Tales liñas de bloqueo, como podemos

deducir a partires das que César

construíu diante de Alesia, eran

complicadas. Constaban, no

fundamental, dun gran foso (fossa) e un

terraplén (agger) fortificado cun vallum e

turres. Diante do foso cavábanse pozos

de lobo (lilium), trampas (stimulus) e se

construían todo tipo de obstáculos. Unha

vez cercada a cidade, colocábanse a

unha distancia convinte as máquinas de

guerra (tormenta, balista, catapulta, onager...), baixo cuxa protección comezaba

a acercase os arietes, para golpear as murallas e abrir nelas unha brecha; os

atacantes traballaban ao abrigo de vineae, testudines e plutei e ás veces tamén

se abrían grandes galerías (cuniculi), para socavar as murallas. Ás veces, os

sitiadores levantaban, con grande esforzo, unha rampa, con obxecto de igualar

a altura das murallas e permitir así o ataque, xa que por el subían as máquinas

de guerra e as turres movibles e de varios pisos (contabulata), desde as que

podían dominar aos sitiados.

Desta maneira, mentres os arietes golpean as murallas, e as béstas, catapultas

e demais tormenta botan sobre os sitiados unha chuvia de proxectís de todo tipo,

os lexionarios, formando a tartaruga (testudo), colocando os escudos coma se

fora un tellado sobre as súas cabezas e subíndose outros enriba trataban de

escalar (ascendere) os muros inimigos.

Ilustración 5 Sistema defensivo de Alesia

9

Os defensores, pola súa banda,

procuraban por todos os medios

neutralizar e destruír os traballos do

adversario, incendiando o material e

obras nas frecuentes saídas. Cando

o ariete golpeaba, tentaban enlazar

a súa cabeza cunha soga e

destruílo. Tamén minoraban o

efecto dos seus golpes colocando

diante del materiais elásticos, acolchados... Cobrían as brechas cun segundo

muro, e botaban contra os atacantes toda clase de armas arreboladeiras (tela),

pez (pix) ardendo, etc. No famoso sitio de Siracusa, Arquímedes inventou

enxeñosas máquinas de defensa que puxeron aos romanos en serios

problemas. Unha destas máquinas levantaba no aire as naves romanas para

logo botalas contra os cantís.

A guerra naval

Ao longo de moitos séculos, os romanos careceron dunha poderosa flota

permanente de guerra. Só en determinadas ocasións recorreron á construción

de escuadras, ás veces numerosas, como ocorreu durante as súas loitas contra

os cartaxineses. Unha vez vencidos estes, e sometida Grecia, Roma creuse

dona do Mediterráneo e abandonou de novo a mariña, ata que a ameaza dos

piratas fixo precisa a creación dunha forte escuadra. Logo das guerras civís e da

vitoria en Actium, Octavio Augusto, coas súas naves e as capturadas a Marco

Antonio, formou unha flota poderosa, á que asignou bases navais en Forum Iulii

(Frejus), Miseno e Rávena. Tamén había, durante o Imperio, numerosas flotas

auxiliares en Britania, Alexándría, Ponto, Siria, e nos grandes ríos fronteirizos:

Éufrates, Danubio e Rin.

As naves de guerra (navis longa) tiñan a quilla de madeira de aciñeira, para

darlles maior resistencia. A madeira traballábase antes de secarse, para podela

curvar; as xuntas calafateábanse con estopa, cera, resina e outras materias.

Para diferenciar os navíos poñíanse figuras na proa. A popa adoitaba rematar en

forma de cola de cisne e constituía un trofeo. A babor e estribor tiña uns buracos,

Ilustración 6 Modos de asalto e defensa

10

a modo de ollos, que primitivamente lle daban ao navío a aparencia dun ser vivo,

e logo serviron para facer pasar os cables das áncoras. Como medios ofensivos

dispoñían na proa dun esporón metálico (rostrum), e de outros adicionais, en

forma de tridente, para facer máis grande a brecha que producía na nave

adversaria. Tamén levaban unha torre desde onde podían lanzan proxectís.

Xunto cos remeiros (remex) e

mariñeiros (nauta), ían soldados de

mariña (classiarii) moi exercitados

e ás veces lexionarios correntes. A

loita era parecida á terrestre. Se

non se fundira (mergere) a nave

contraria, por medio da acometida

frontal do esporón no seu costado,

procedíase á abordaxe

(trascendere in navem), para o que

os romanos inventaron uns

grandes ganchos (manus ferrea) e

unha ponte con garfos no seu

estremo (corvus). Apresada a nave

inimiga, desenvólvese un

verdadeiro combate de infantería.

Antes do comezo da batalla, o comandante da flota tomaba os auspicios e, se

estes eran favorables, izábase na nave capitana (navis praetoria) o estandarte

vermello de combate. A este sinal, as naves avanzaban procurando atacar o

costado do navío contrario.

As naves eran de diversas clases e tamaños. As máis coñecidas son as de tres

fileiras de remos (triremes).

As recompensas militares. O trunfo

Os romanos concedían condecoracións e premios ao valor: colares (torques),

brazaletes (armillae), placas (phalerae), coroas (coronae). Esas podías ser de

diversas clases: cívica, obsidional, mural, valar, naval, etc., segundo foran

Ilustración 7 Trireme romana armada co corvus

11

concedidas por salvar a un cidadán, liberar unha cidade do asedio ou ser o

primeiro en escalar unha muralla, asaltar un campamento ou pasar á nave

contraria nunha abordaxe.

Pero o maior honor que

ofrecía o Senado a un

xeneral vencedor é o trunfo

(triumphus), honra que máis

tarde quedaron para si os

emperadores. Desde o

campo de Marte entraba o

cortexo pola Porta

Triumphalis na cidade en

festa. Espectáculo incomparable na antiga Roma. Avanzaba o desfile vitorioso

pola Via Sacra; abrían a marcha os trompeteiros, diante dunha longa fieira de

carros onde ía o botín. Tocadores de frauta (tibicines) precedían á vítima, un

touro branco adornado con bandas de lá (infulae); detrás, os sacerdotes que

realizarían o sacrificio. Estandartes arrebatados ao inimigo, prisioneiros de

guerra encadeados, líctores con fasces... Por último, o xeneral triunfador, vestido

cun manto de púrpura sobre a túnica bordada con palmas de ouro, coroado con

loureiro, co cetro de marfil na dereita, avanzaba orgulloso no carro triunfal, tirado

por catro cabalos brancos. No seu carro o acompañaban os seus fillos máis

novos e un escravo, que, mentres sostén sobre a súa cabeza unha coroa de

ouro lémbralle que só é un mortal. Detrás, os fillos maiores, no medio dun séquito

formado por legados, tribunos e cabaleiros. Servidores que levaban pancartas,

nas que aparecen escritos os nomes das súas vitorias e dos países

conquistados, precedían ás lexións, que avanzaban cantando himnos de

louvanza ou cancións de burla.

Entre as aclamacións do pobo, o xeneral triunfador chegaba ata o Capitolio, onde

ofrecía un sacrificio a Xúpiter e poñía aos pés da súa estatua a coroa triunfal.

Despois do trunfo, a ovatio constituía a maior recompensa militar.

Outorgábaselle aos xenerais que obtiveran importantes vitorias, sen poñer fin a

unha guerra, ou aos vencedores de inimigos irregulares (piratas, escravos,

pobos semisalvaxes...), ou cando a guerra non fora declarada segundo os ritos

12

tradicionais prescritos. O xeneral galardoado entraba na cidade a pé ou a cabalo,

ao son de frautas, precedido das súas tropas, que levan ramas de oliveira. Ía

vestido de branco con bordados de púrpura e coroado con mirto. Senadores,

cabaleiros e destacados cidadáns acompañábano ata o Capitolio onde se

sacrificaba unha ovella.

A disciplina: os castigos

Unha das características propias das lexións romanas era a súa disciplina e a

orde, esta orde non era consubstancial senón que había de manterse mediante

a vixilancia e a corrección cando se torcía. As penas ían desde unha mera rifa

ata o décimo dunha lexión.

Estes son algúns dos castigos aplicados aos homes ou exércitos que

desobedecían ou amosaban un comportamento indigno no campamento ou no

campo de batalla:

Castigos individuais

castigatio: Este castigo era impartido polo propio centurión e consistía nun golpe

co vitis ou unha verdadeira malleira a paus. É ben coñecida a anécdota dun

centurión do século I d.C. que era coñecido como “dame outra” debido a que

adoitaba romper estes bastóns nas costas dos seus lexionarios.

Pecuniaria multo: Consistía nunha redución da paga dun lexionario ben por ter

causado danos á poboación ou por ter perdido parte do seu bagaxe sen importar

a situación, xa fora en combate, por despiste ou roubo. Os cartos reducidos eran

empregados na reparación dos danos ou na compra da parte do bagaxe perdida.

Munerum indicto: Realización de traballos extra, como a limpeza de latrinas, as

cortes e incluso, realizar as gardas sen cingulum (cinturón) facéndolle parecer

que o lexionario ía vestido de muller. Segundo as fontes, como este castigo

adoitaba ir acompañado de algunha humillación, evitábase, ás veces, por medio

dun intercambio por pecuniaria multo que poderíamos considerar como unha

especie de suborno a o centurión que lle impuxera o castigo. O que podía levar

a que algún centurión puxera algún castigo inxusto para sacar unha paga

adicional.

13

Cando a falta era máis grave obrigaba aos oficiais a empregarse máis a fondo

na aplicación do castigo e, en ocasións podía levar á morte do infractor.

Militiae mutatio: Cando un lexionario perdía o grao ou os beneficios gañados

por antigüidade.

Gradus deiectio: Engadía ao castigo da militiae mutatio, o traslado a outra

unidade de rango inferior, chegándose incluso a trasladalo á infantería de mariña

ou ás tropas auxiliares.

Animadversio fustium:

Aplicábase aos que

quedaban durmidos

durante a garda. Castigo

público e vergoñento

diante da lexión, cohorte

ou centuria na que o acusado é flaxelado co látego.

Fustuarium: Se o soldado quedaba durmido estando en campaña, era

condenado a ser batido ata a morte polos seus compañeiros, aos que puxera en

perigo, ben por medio dunha malleira ou lapidándoo. A sentencia só podía ser

ditada polos rangos máis altos da lexión cun grao mínimo de tribuno militar.

En caso de traizón ou roubo,

era normal que os lexionarios

introduciran ao preso espido

nun saco cheo de serpes e

tiralo a un río.

Agora ben, se un lexionario

morría durante a aplicación

dun castigo pola brutalidade do mesmo, o executor do castigo podía recibir a

mesma pena cando a orde disciplinaria non implicara pena de morte.

Castigos colectivos

Frumentum mutatum: Castigábase á unidade co alimento (frumentum) e perdía

o dereito a algún alimento extra, ou pasaba a consumir alimentos de peor

calidade. Por exemplo, eliminando a carne e substituíndo o trigo por centeo o

14

cebada, que eran alimentos propios do gando. Ás veces o centurión engadía a

redución de salario xeneralizada a este castigo.

Extra muros: Neste caso, a unidade castigada era obrigada a acampar fóra do

campamento e estar así exposta aos posibles perigos que habería fóra do

perímetro amurallado. Moitas veces este castigo acompañaba á decimatio ata

que a unidade recuperara a súa honra.

Misso ignominiosa: Era un dos castigos máis duros para a unidade. Consistía

na expulsión “con deshonra” do exército.

Decimatio: Quizás o máis cruel e duro dos castigos do exército romano e un dos

máis coñecidos pola súa brutalidade. Consistía en diezmar unha unidade ou

incluso unha lexión. É dicir, executar a un de cada dez homes elixidos ao azar e

ser executados polos seus compañeiros por medio de lapidacións ou golpes de

vara e onde non se tiña en conta nin a posición nin os logros militares

acumulados. Se se negaban a facelo eran executados. Aos sobreviventes se lles

aplicaban ademais outros castigos, como o extra muros e o frumentum

mutatum e, ás veces, se lles obrigaba a prestar de novo o xuramento militar

(sacramentum) para garantir que non habería unha nova insubordinación.

Aínda que durante a etapa do Imperio este castigo estaba case en desuso, foi

utilizado en varias ocasións durante a República. A decimatio aparece citada

como castigo xa durante a Primeira Guerra Púnica contra os cartaxineses e só

era empregada en casos

estremos de sedición e

covardía.

Segundo as fontes, foi o

emperador Galba (69

d.C.) o que aboliu este

castigo. Aínda así, os lexionarios que cometían o tipo de faltas que antes levaban

á decimatio, agora acababan crucificados ou botados ás feras.