Constitución Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

download Constitución Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

of 143

Transcript of Constitución Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    1/143

    ANDE

    Li Gas

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    2/143

    Editado por

    Decidamos, Campaa por la Expresin CidadanaColn 1700 esq. Pars

    Telfono: 425 850/2

    Fax: 421 888

    Diseo diagramacin: diseo tercermndo

    Compuesto en la familia tipogrca Jeroky, 9/11pts.

    Tirada: 1.000 ejemplares

    Mao 2007

    con el apoo de:

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    3/143

    Techaukaha

    16

    19

    20

    21

    2121

    2222

    22

    2323

    24

    242424252525262627

    end

    Moepyrmyvorew.Kuaapyr Mopyrendaha rehegua,

    Derecho, Deber haGaranta-kura rehegua

    tepys p. Kuaapyr Mopyrendahakura reheguaart.1 . Estado ha tekui rehegua

    art.2.

    Puakapav jeheguiete reheguaart.3 . Estado ha tekui rehegua

    tepyspp. Derecho, Deer ha Garanta-kura rehegua

    art.4 . Derecho ojeikovvo reheguaart.5 . Tortura ha amue temiapo vai rehegua

    art.6 . Yvypra rekove por rehegua

    moakhai.Tekove ha Tekoha reheguapehnguea.Tekove rehegua

    pehngueaa.Tekoha reheguaart.7 . Derecho tekoha resi reheguaart.8 . Tekohre eangareko rehegua

    moakhaii.Tekos reheguaart.9 . Yvypra rekos ha

    jeiko kyhyje reheguaart.10 . Temiguiramo jeiko reheguaart.11 . Liertad jepea reheguaart.12 . emonami ha emokoty reheguaart.13 . Devehre preso jeho reheguaart.14 . Li pyahu emojevykuaa reheguaart.15 . Justicia jejupe apokuaa reheguaart.16 . Defensa juicio-pe reheguaart.17 . Proceso-hapegua derecho-kura reheguaart.18 . emomeu remirupity rehegua

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    4/143

    art.19 . Prisin preventiva reheguaart.20 . Maerpa pena rehegaart.21 . Tekove emokoty reheguaart.22 .

    Proceso jekuaauka reheguaart.23 . Aetegua jehechauka reheguaart.24 . Liertad, religin ha ideologa reheguaart.25 . Teko tee eanduka reheguaart.26 . Jee jeesva ha ikatva

    oemomeu reheguaart.27 . Temiporu marandu mosaramiha rehegua

    art.28.

    Marand jehpit rehega derechoart.29 . Tekos periodismo-pe emaapo reheguaart.30 . Seal electromagntica jerereko reheguaart.31 . Marandupavha Estado mava reheguaart.32 . Liertad atyr ha eandukar reheguaart.33 . Derecho teko aohapegua reheguaart.34 . Koty oemotvare

    ndojepokivo rehegua derechoart.35 . Kuatia mva kuaaukaha reheguaart.36 . Kuatiakura ha comunicacin

    privada rehe ndojepokivo reheguaart.37 . Derecho oemotovvo

    pyaremiandu oipotava reheguaart.38 . Derecho oepysyrvo opavavpe

    ou porva reheguaart.39 . Derecho oemuengovivo perjuicio reheguaart.40 . Derecho oemaejerurvo

    muruvichakurape reheguaart.41 . Derecho ojeguatvo ha ojepytvo

    tekohpe reheguaart.42 . Liertad joaju apo ha@ua reheguaart.43 . Derecho de asilo rehegaart.44 . Tetme ojehepymeva reheguaart.45 . Derecho ha garanta-kura ojeeva rehegua

    7

    7

    8

    8

    8

    8

    9

    9

    9

    00

    5

    5

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    5/143

    5

    art.49 . emoanga rehe eangareko reheguaart.50 . Derecho ojererekvo familia reheguaart.51 . Menda ha joajurei rapykuere reheguaart.52 . Joaju menda rupi rehegua

    art.53.

    Mitngra rehegaart.54 . Mit angareko reheguaart.55 . Sy reko ha tva reko reheguaart.56 . Mit pyahukura remiapor reheguaart.57 . Tekove ikaarmava reheguaart.58 . Tekovekura o^mava derecho reheguaart.59 . emoanga mae teva rehegua

    art.60 . Maretgui epysyr reheguaart.61 . Mit reru yvy ri ha

    kua imemva resi rehegua

    moakhaiii.Jojareko reheguaart.46 . Yvypora-kura pete^chapanteha reheguaart.47 . Joja reko aete reheguaart.48 .

    Derecho joja kua hakuimavape @uar reheguamoakhaij.Derecho oguerekova familia rehegua

    moakhaj.Ypykura Ret reheguaart.62 . Ypykura ret ha ijatykura reheguaart.63 . Ypykura reko tee reheguaart.64 . Imae rereko oondivepa reheguaart.65 . Derecho ojeparticipvo reheguaart.66 . Tekomoe ha pytyv reheguaart.67 . Jejopy rehegua

    moakhaji.Tesi reheguaart.68 . Derecho tesi rehegaart.69 . Tet remimo^my tesir reheguaart.70 . Tekoporma ojoapytpe reheguaart.71 . Kaamonge evende,

    hiu ha jekuera jey reheguaart.72 . Maeapopykue jehecha rehegua

    5

    6

    6

    6

    7

    7

    7

    78

    8

    8

    8

    9

    9

    9

    0

    0

    0

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    6/143

    6

    art.73 . Tekomoe jehupyty ha maerpa reheguaart.74 . Derecho arandu kuaa pyhy ha

    eporomovo jejoko reheguaart.75 . Mva ppepa o^vaer tekomoe reheguaart.76 . Estado ojapvaer katuete reheguaart.77 . e tepe eporomoe reheguaart.78 . Aporeko ehekomoe reheguaart.79 . Universidad ha moeha yvateve reheguaart.80 . Viru tekomoe pytyvor rehegua

    art.81.

    Tet mae teva temikuaa reheguaart.82 . Iglesia Catlica-pe temiechakuaa reheguaart.83 . Tetygua maekuaa mosarami

    ha impuesto jepaga reheguaart.84 . emosaraikura ratapya reheguaart.85 . Igure presupuesto-pe o^vaer rehegua

    moakhajii.Tekomoe ha Aranduka rehegua

    moakhajiii.Maapo rehegua

    pehnguea.Maapo rehegua Derecho-kuraart.86 . Derecho o^va oemaapvo reheguaart.87 . emaapopaite reheguaart.88 . omojoavy reheguaart.89 . Kuangura maapo reheguaart.90 . Mitmaapo reheguaart.91 . Ara oemaapo ha ojepytuvaer reheguaart.92 . Maapo jehepyme reheguaart.93 . Maapohrape @uar pytyv reheguaart.94 . emongui jehepyme reheguaart.95 . Segridad social rehegaart.96 . Maapohra joaju rekosy reheguaart.97 . e omejoa rehegaart.98 . Helga ha paro apo rehegaart.99 . Maapopegua li emoaete rehegua

    art.100 . Derecho ga jeguereko rehegua

    5

    5

    5

    5

    66

    6

    7

    7

    7

    8

    8

    8

    8

    9

    99

    50

    50

    50

    5

    5

    5

    5

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    7/143

    7

    art.101 . Estado-pe omaapovakura reheguaart.102 . Derecho oguerekva Estado-pe

    @uar omaapva reheguaart.103 . Juilacin reheguaart.104 . Oemomeuvaerha katuete

    ojererekva ha oeganva reheguaart.105 . Moki sueldo jererekokuaa reheguaart.106 . Estado-pe omaapva

    responsailidad rehegua

    pehngueaa.Tet remijokuaipy rehegua

    moakhaik.

    Derecho Econmico haReforma Agraria rehegua

    art.107 . Maapo he emumegua liertad reheguaart.108 . Maerepy gueroguata jejoko reheguaart.109 . Mae tee reko reheguaart.110 . Derecho mae apoha

    ha apytu remiapo reheguaart.111 . Empresa Plica eme

    particular-pe reheguaart.112 . Estado mava reheguaart.113 . Cooperativa-kura rehegua

    pehnguea.Derecho econmico rehega

    pehngueaa.Reforma Agraria reheguaart.114 . Reforma agraria remireka reheguaart.115 . Reforma agraria ha okaraygua

    akrapu pyrenda reheguaart.116 . Yvyguasu rekorei rehegua

    moakhak.Tet emoguatar Derecho ha Deerart.117 . Derecho tet emoguatar reheguaart.118 . Voto mo^ reheguaart.119 . Voto mo^ atyha mich^vvape reheguaart.120 . Poravokura reheguaart.121 . Referendum rehegua

    5

    5

    5

    5

    5

    5

    5

    5

    5

    55

    55

    55

    55

    56

    56

    58

    58

    59

    59

    59

    59

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    8/143

    8

    art.127 . Li emoaete rehega

    art.128.

    Opavave remipota itenondevaerhaha pytyv o^vaerha reheguaart.129 . Servicio Militar reheguaart.130 . Tet psrhare rehega

    art.122 .eporanduguasu pogupe hoava reheguaart.123 . Tetygua ikatuha omoepyr

    li apo rehegaart.124 .

    Partido Poltico-kura rekoha remiapor reheguaart.125 . Joaju poltica pegua rekos reheguaart.126 . Partido ha Movimiento-kura

    ikatuva ojapo reheguamoakhaki.Temiapor tee rehegua

    moakhakii.Jeroviakura Leiguasu pegua reheguaart.131 . Jeroviaukakura reheguaart.132 . Ohova Leiguasre rehegua

    art.133 .Haeas Corpus reheguaart.134 . Amparo rehegaart.135 .Haeas Data reheguaart.136 . Jue-kura ikatva ojapo

    ha hova hesekura rehegua

    voreww.Tet rekui emohenda reheguatepys p. Tet ha estado rehegua

    moakhai.e ropytakura reheguaart.137 . Leiguasu puakapav reheguaart.138 . Orden jrdico epsr rehegaart.139 . Tet reko rechaukaha reheguaart.140 . engra rehega

    moakhaii.Tet amue ndive omoir reko reheguaart.141 . Tet amue ndive eme reheguaart.142 . eme emondoro rehega

    60

    60

    60

    6

    6

    6

    6

    6

    6

    6

    6

    665

    65

    66

    68

    69

    69

    70

    70

    70

    7

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    9/143

    9

    art.146 . Tetga tee rehegaart.147 . Mva tetygua jepeakuaa reheguaart.148 . Derecho emoparaguair reheguaart.149 . Nacionalidad heta rehegaart.150 . Nacionalidad re jepyta reheguaart.151 . Nacionalidad honoraria rehega

    art.152.

    Cidadana rehegaart.153 . Ciudadana jeporu jejoko reheguaart.154 . Poder Judicial aoite ikatva ojapo rehegua

    art.143 . Tet amue ndive omoir reko reheguaart.144 . orair motove reheguaart.145 . Tet arigua leikura reko rehegua

    moakha

    iii

    .

    Tetygua reko ha Ciudadana rehegua

    moakhaij.Tet Yvy emohenda reheguapehnguea.Apoukapy opaichagua rehegua

    art.155 . Tet yvy puakapav haemohasakuaa amue akre rehegua

    art.156 . Estado smyhyr emohenda reheguaart.157 . Capital rehegaart.158 . Servicio tetme @uarva reheguaart.159 . Departamento ha municpio-kura reheguaart.160 . Regin-kura rehegua

    pehngueaa.Departamento-kura reheguaart.161 . Departamento smyhyha reheguaart.162 . Oekotevva reheguaart.163 . Temiapor reheguaart.164 . Viru temiappe @uar reheguaart.165 . Intervencin rehegua

    pehngueaaa.Mnicipio rehegaart.166 . Jekue jehegui reheguaart.167 . Municipalidad smyhy reheguaart.168 . Temiapor katu reheguaart .169 .ga ha yvy jererekre, jehepyme rehegua

    7

    7

    7

    7

    7

    7

    7

    7

    7

    77

    7

    75

    7575

    76

    76

    76

    76

    7777

    78

    78

    79

    79

    80

    8

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    10/143

    0

    art.182 . O^va ipype reheguaart.183 . Congreso-pe emyaty reheguaart.184 . emyatykura reheguaart.185 . Cmara aty aondiveguva reheguaart.186 . Comisin-kura reheguaart.187 . Poravo ha ieime pukukue reheguaart.188 . Juramento tr eme reheguaart.189 . Senador-va hekove pukukue aja reheguaart.190 . Reglamento reheguaart.191 . Jepoko reheguaart.192 . Informe jerre rehegaart.193 . eheni ha ehakio reheguaart.194 . Voto de censra rehegaart.195 . Comisin myeskhar rehegua

    art.170 . Guerokopy angareko reheguaart.171 . Categora rehega

    moakhaj.Fuera plica reheguaart.172 .

    Ipype o^va reheguaart.173 . Fuera Armada-kura reheguaart.174 . Triunal Militar-kura reheguaart.175 . Polica nacional rehega

    moakhaji.Estado poltica econmica rehegapehnguea.Tet akrapu rehegua

    art.176 . Akrapu mongakuaa rehegua

    art.177.

    Apopyr reko akrapur reheguamoakhaji.Viru eorgania rehegua

    art.178 . Mae herekopy Estado mava reheguaart.179 . Triuto-kura emo^ reheguaart.180 . Impesto joa rehegaart.181 . Triuto jojareko rehegua

    tepys pp. Estado yta ha iorganiacin rehegua

    moakhai.Poder Legislativo reheguapehnguea.Opaichaga disposicin

    8

    8

    8

    8

    8

    8

    8

    8

    8

    85

    85

    85

    86

    86

    87

    88

    88

    8989

    89

    89

    90

    90

    9

    9

    9

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    11/143

    art.196 . Ojoguerahava reheguaart.197 . Ikatuva reheguaart.198 . Amue ikatuva avei reheguaart.199 .

    Maaporeja mone^ reheguaart.200 . Muruvichakura poravo reheguaart.201 . Tekokuaaha jepea reheguaart.202 . Ikatva ojejapo rehegua

    pehngueaa.Leikura apo ha imone^ reheguaart.203 . Moepyr reko reheguaart.204 . Leir emone^ha ikuaauka rehegua

    art.205.

    emone^ jeheguirei reheguaart.206 . Aporeko emotovepaitr reheguaart.207 . Aporeko moamuepar reheguaart.208 . Motoveite reheguaart.209 . emotovepaite reheguaart.210 . Jehecha pyae reheguaart.211 . Oemoajva ijehegui rehegua

    art.212 . Jehejarei reheguaart.213 . emoaje ha jekuaauka reheguaart.214 . e ojeportava reheguaart.215 . Temiapo atype emohasa reheguaart.216 . Prespesto gas Tet rehegaart.217 . Presupuesto ojeporvaerva rehegua

    pehngueaaa.Congreso pega ComisinPermanente rehega

    art.218 . Ipypeguakura reheguaart.219 . Hemiapor reheguaart.220 . Temiapokue momeu paha rehegua

    pehngueab.Diputado-kura Cmara reheguaart.221 . Ippega rehegaart.222 . Diptado Cmara aoite

    remiapor rehegua

    9

    9

    9

    9

    9

    9

    95

    97

    97

    9798

    98

    99

    99

    00

    00

    00

    0

    0

    0

    0

    0

    0

    0

    0

    05

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    12/143

    art.226 . Imoguata rehegua

    art.227.

    Vicepresidente rehegaart.228 . Tekotevva reheguaart.229 . Are pukukue reheguaart.230 . Jeporavo reheguaart.231 . Tetsme jejupi reheguaart.232 . Tets japh rehegaart.233 . Pore rehegua

    art.234 . Tet Smyhyha reheguaart.235 . Ikatuha reheguaart.236 . Ikatuha Leiguasu contra-pe

    oes rpi rehegaart.237 . Ojoguerahava reheguaart.238 . Replica Presidente remiapor

    tee ha hemiapor katu reheguaart.239 . Replica Vicepresidente remiapopyr

    katuete ha ikatva rehegua

    pehngueb.Senador-kura Cmara reheguaart.223 . Ippega rehegaart.224 . Cmara de Senadores

    aoite remiapor reheguapehngueba.Juicio Poltico reheguaart.225 . Aporeko rehegua

    moakhaii.Poder Ejecutivo reheguapehnguea.Presidente de la Replica ha

    Vicepresidente rehega

    pehngueaa.Ministro-kura ha Ijaty reheguaart.240 . Temiapor tee reheguaart.241 . Tekotevva, tekojogueraha

    ha jepoko reheguaart.242 . Ministro-kura remiapo tee

    ha hemiapo katu reheguaart.243 . Ministro aty ha hemiapor tee

    ha hemiapor katu rehegua

    05

    05

    06

    07

    0707

    08

    08

    08

    08

    09

    090

    5

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    13/143

    art.244 . O^va pype reheguaart.245 . Tekotevvakura ha imo^ reheguaart.246 .

    Temiapor tee hatemiapor katu rehegua

    pehngueaaa.Replica Procuradura General rehegua

    art.258 . Ipypegua ha oekotevva reheguaart.259 . Temiapor tee ha temiapor katu reheguaart.260 . Sala Contitucional remiapo tee

    ha remiapo katu reheguaart.261 . Ministro-kura Corte Suprema

    de Justicia pegua emongi rehegua

    moakhaiii.Poder Judicial reheguapehnguea.Opaichaga disposicin rehega

    art.247 . Temiapor tee ha ipypegua reheguaart.248 . Poder Judicial kue jeheguiete reheguaart.249 . Vir por jehegi rehega

    art.250.

    eme rehegaart.251 . Jue-kura mo^ reheguaart.252 . Jue-kura emongui reheguaart.253 . Jue jeprocesa ha jeity reheguaart.254 . Ikatuva reheguaart.255 . Jepoko reheguaart.256 . Juicio apo rehegua

    art.257 . Tekotevha oepytyvjusticia remiapo regegua

    pehngueaa.Corte Suprema de Justicia rehegua

    pehngueaaa.Magistratta Consejo rehegaart.262 . Ippega rehegaart.263 . Oekotevva ha temiapo arekue reheguaart.264 . Temiapor tee ha temiapor katu reheguaart.265 . Triunal de Cuenta ha amue Magistratura

    ha temimo^ pytyvrngura rehegua

    5

    5

    6

    6

    6

    7

    77

    8

    8

    8

    9

    9

    9

    9

    0

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    14/143

    pehngueab.Ministerio Plico reheguaart.266 . Ipypeguakura hemiapor reheguaart.267 . Tekotevva reheguaart.268 .

    Temiapor tee hatemiapor katu reheguaart.269 . Jeporavo ha jeiko arekue reheguaart.270 . Agente Fiscal-Kura reheguaart.271 . Cargo jejaph rehegaart.272 . Polica Judicial rehegua

    art.281 . Heko, hetakue ha o^ arekue reheguaart.282 . Momeu ha jehechakue remiandu reheguaart.283 . Temiapor tee ha

    temiapor katu reheguaart.284 . Jepoko, ikatuva ha emongi rehegua

    pehngueb.Justicia Electoral rehegua

    art.273.

    Ikatva ojapo reheguaart.274 . emo^ma reheguaart.275 . Triunal Superior de

    Justicia Electoral reheguamoakhaij.Amue organismo-kura

    Estado pega rehegapehnguea.Tetga psrha rehega

    art.276 . Tetga psrha rehegaart.277 . Tae ae, emo^ ha emoingi reheguaart.278 . Oekotevva, jogueraha

    ha jepokuaa reheguaart.279 . Temiapor tee ha

    temiapor katu reheguaart.280 . Temiapor tee rehegua

    pehngueaa.Contralora Generalde la Replica rehegua

    pehngueaaa.Banca Central del Estado rehegaart.285 . Heko hemiapor tee ha

    hemiapor katu rehegua

    123124

    124125125125125

    125126

    126

    127127

    127

    128128

    129129

    130131

    131

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    15/143

    5

    art.289 . emopyahu reheguaart.290 . ematr rehegaart.291 . Tet Atyuguasupav

    mo^mahra pokatu rehegua

    art.1 .

    art.2 .

    art.3 .

    art.4 .

    art.5 .

    art.6 .art.7 .

    art.8 .

    art.9 .

    art.10 .

    art.11 .

    art.12 .

    art.13 .

    art.14 .

    art.15 .

    art.16 .

    art.17 .

    art.18 .

    art.19 .

    art.20 .

    tepys q. Temimo^ ipahapegua ha sapyagua

    art.286 . Ikatuva reheguaart.287 . Ijoaju reko ha iemongue rehegua

    tepys ppp. Estado de Excepcin rehega

    art.288 .

    Kuaapyr, maicharpa, ipukukueha arapangura reheguatepyspq. Leiguasu emopyahu

    ha iematr rehega

    5

    5

    6

    7

    7

    7

    8

    8

    89

    9

    9

    0

    0

    0

    0

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    16/143

    6

    Aporeko:

    Ara pa:Arandukuaa:Ary Jevyjevy:

    Ary:Hae ae:

    Jerovia repy:Kyhyje:

    Mar:Mbaekuaaver:Mbotove:

    Mboereko:Mone^:av:

    ekuavejoja:

    Nembojevykuaa:emoanga:

    embohasahra:eme:

    engra:Poguype:

    Pokatu - Puaka:

    Puakapav:Pysyr:

    endy

    Procedimiento, tcnica.

    Plazo.Cultura.Cada ao, Anualmente.

    Ao.Libre, por s solo.Fianza.Seguridad.

    Mancha, defecto, impureza.Fines cientcos.

    Denegar, rechazar.SistemaPermitir, consentir, aprobar.Cada.Reciprocidad.

    Irretroactividad.Familia.Intrprete.Promesa.

    Abogado.Independiente.Poder:

    Soberana.Defender(oepsr:se deende).

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    17/143

    7

    Teko Marangatu:

    Tekoavy repy:Tekome, tembiapoukapy:Tekos:

    Tekongatu:Tekui:

    Tekuaitra:Tembiapokue rechaukaha:

    Tembiapor katu:Tembiapor tee:Tet rembijokuai:

    Tetve tee:Tetave tee:

    Tuva reko:

    Yta:Jeroviauka:

    Monyrhra:Rangavoaha:

    Gueroro:Ijapy:

    Tembiasakue:

    Mbohapy vorgui moki:Irundy vorgui pete^:

    Dignidad humana.

    Multa.Ley, resolucin.Libertad.

    Accidente, catstrofe.Gobierno.Gobernador.Prueba

    Atribucin.Deber.Funcionarios oempleados pblicos.Mayora absoluta.Mayora simplePaternidad.

    Base, estructura, fundamento.Garanta.Reparador.Sello.Condenar, Censurar.Su lmite.Historia, trayectoria.

    Dos tercios.Cuarta parte.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    18/143

    8

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    19/143

    9

    Moepyrmy

    Tet Paragui, hra tepe oemyatva rupive TetAtyguasupav Mo^mahrape, imanduvo Tupre,ohechakuavo teko marangatu, omoaetepotvotekos, joja ha tekokatu omoaetvo tekuitetygua remo^mva, temijokui rupiguva,omonguva tetygua voi ha ijahpe maymva,

    omomae jeyjevo ipuakapav ha ijeiko hae ae,ojehevo mayma tetre, omoaete ha omoajeko Leiguasu.

    Paraguay, jasypote^, 20, 1992-me.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    20/143

    0

    Kaapr Moprendaharehegua, Derecho, Deer

    ha Garanta-kura rehegua.

    Vore w

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    21/143

    tepys p . KupyMopyendhku ehegu

    a r t c u lo 1 .Esdo h ekui* ehegu

    Paragui Replica opaite rama oikta hae ae* ha po-guype*. Hae Estado ojeikohpe leietre ha oean-garekohpe tetygure, ipete^ ha oemojaokuavaha oguerekopava pete^ hendpe ipokatu* smyhyr,

    Leiguasu ha leikura heihicha. Paragui ret oipuru i-emoguatpe tekui tetygua remimo^mva, jokuaihrarupiveguva, ijahpe tetygua maymva, opaichaguva,ha ipyendva teko marangatu* jehechakuape.

    a r t c u lo 2 .Pukpv* jeheguiee ehegu

    Paragui retme puakapav o^ tetyguakura ppe, hava oipuru ko Leiguasu omohendahicha.

    a r t c u lo 3 .te puk* ehegu

    Tetyguakura oipuru ipuaka vto rupive. Tekui omo-guata oondive Poder Legislativo, Ejecutivo ha Judicial;

    maymva oguereko hemiapor tee, omandare ojue-he; oomoir, oopytyv ha omaa ojuehe. Mavavvako Poder ndikati ome ijupe tr amupe, tr pete^yvypra r yvypra atpe, pokatu o^va lipe, tromyatypa ipogupe puakva o^va. Dictadura ostevoi ligui.

    K U A A P Y R M O P Y R E N D A H A K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    22/143

    tepys pp . Deecho, Debe hGn-ku ehegu

    Moakha i . Tekove ha Tekoha rehegua

    Pehnge a . Tekove rehegua

    a r t c u lo 4 .Deecho ojeikovvo ehegu

    Mayma yvypra oguereko ijeheguiete voi derecho oi-kovvo. Ko derecho iaetvaer, ikatma guive, ma-ymvape oikove ypy guive isy ryeppe. Jue ndaikatiojukauka avavpe hemiapo vaikure. Estado oanga-rekvaer mayma tekovre oemyai ha@ua hete haiakme, hra ha heraku porme. Lipe o^vaer momevpa pete^ tapicha ojapokuaa ojaposva hetgui oi-

    pytyvmotvo maekuaaver tr tesir.

    a r t c u lo 5 .tou h mbue embipo vi ehegu

    Avavre ndojepuruvaeri tortura tr emosari vaiojojava yvypra rekre. Jejukapaguasu, tortura, yvypraemohapykuerekay maretpe, ha jeporojuka poltica-

    kure, jepeve arma oiko hague, ndopytareivaeri.

    a r t c u lo 6 .Yvyp ekove po ehegu

    Estado oehane yvyporakura rekove ipor ha@ua, haupevar omo^ne temiapor ohechakuava o^ha imori-ahuetva, o^maporva, imititerei, ha ikaarmava. Es-tado oipytyvvaer avei oemyesak ha@ua opa mae

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    23/143

    tetygua reko rehegua, maichapa upva ojoaju aka-rapu ndive, tekoha emyai ndive, ha yvyporakurareko porve ndive.

    Pehnge aa . Tekoha rehegua

    a r t c u lo 7 .Deecho ekoh esi ehegu

    Mayma yvypra oguereko derecho oikovvo tekohahesivape, oguerekopva tekover. Tenondetegua tem-iapor, tekohre eangareko, oemyai ha@ua, iporporve ha@ua, ha picha omoir ha@ua yvypra akarpu.Ko temipota rapykuri okuvaer leikura ha tekuai-tra remiapo.

    a r t c u lo 8 .tekohe engeko eheguLi ohechvaer temiapo ikatva opoko vai tekohre. Ika-tu voi ojoko umva umi temiapo ohechakuar omyaneha@ua. Ko tetme ndojejapovaeri arma atmica, avei armaahapva ha onvenenva tekoha; kova ndaikati ojejapo,ojegueru amue tetgui, ojejogua, ojeguereko tr ojepuru;

    upichante avei ndaikati oemoinge ko tetme koicha-gua veneno remyre. Li omo^ngekuaa voi ko ikatuvaojeguereko apytepe hetave mae omyaikuava tetresireko. Lipe o^vaer maicharpa oiko delito tekohacontra-pe ha mae castigo-pa oguerekvaer. Oemyartekoha oemopor jey ha ojehepymevaer.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    24/143

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha ii . Tekos* rehegua

    a r t c u lo 9 .

    Yvyp ekos h jeiko kyhyje* eheguMayma yvypra oguereko derecho oeangarekvohese iliertpe ha kyhyjere oiko ha@ua. Avavpe ndika-ti ojejopy ojapo ha@ua Li omandava, tr ojejokochugui ojapvo Li oproiviva.

    a r t c u lo 10 .

    tembiguimo jeiko eheguNdaikati ojeguereko temigui ramo yvyprape; upi-cha avei amue pogupe jeiko, tr jejogua ha evendemvape. Lipe o^vaer jokuaipy ikatva ojejapo Esta-do-pe @uar.

    a r t c u lo 11 .

    Libed jepe eheguAvavgui ndaikati ojepea hekosy tr ojeprocesahekope; o^vaer marepa ha oikvaer heihichaLeiguasu ha amue leikura.

    a r t c u lo 12 .emonmbi h embokoy ehegu

    Avave ndikati ojejoko ha oemonami, muruvichae-tva nomei rire ramo kuatia upevar, ndahai ramoojejapyhva hemiapo vai javete. Opaite oemokotvaoguereko derecho:

    1 Oemomevo chupe, mamo ojejapyhyhpe, marepaojereraha preso; ndojejopivo oe ha@ua ha oipytyv-

    vo chupe pete^ engra* ijeroviaha. Oporomonamijave, muruvicha ohechaukvaer kuatia heva ikatuhaupva ojapo;

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    25/143

    5D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    2

    Pyae ojekuaaukvo hogaygupe tr hae oipotvape,opytaha oemokoty;

    3 Ojehejvo chupe oe oesva ndive, noimima guivepete^ Jue heva ndaikatuiha ojuecha avave ndive. Jep-mo o^ incomunicado iengra ndive ikatvaer oe,ha maevichar ndaikati hiarevvo lipe hevagui;

    4 Oomo^vo chupe, oikotev ramo, e mohasahra*; ha5 Oemo^vo jugado pogupe veinticuatro aravo ohasa

    moyve, ojejapo ha@ua lipe heva.

    a r t c u lo 13 .Devehe peso jeho ehegu

    Avave ndaikati oemonamvo idevehre. Jue hera-mo upicha ha@ua mante, nomohasi hagure hoga-ygupe hiupyr, tr ohepymerngue tekoavy repy*ha jerovia repy*.

    a r t c u lo 14 .Li pyhu embojevyku ehegu

    Maevichagua li ndaikati ojeporu hae os moyveoikovaekure; oime ramo ou porve procesado ha con-denado-pe mante.

    a r t c u lo 15 .Jusici jejupe poku ehegu

    Avave ndaikati ojapo justicia ipo rupi tr ojerure ide-recho maretpe. Ha katu oemoaete pysyr tee ije-heguva opavavpe.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    26/143

    6

    a r t c u lo 16 .Defens juicio-pe ehegu

    Avavgui ndaikati ojepea idercho oepysyrvo juicio-

    pe. Maymvape ohugavaer triunal ha Jue upevaro^va, ijeheguva oporomojojva.

    a r t c u lo 17 .Poceso-hpegu deecho-ku ehegu

    Proceso-pe temiapo vaikure, tr mamo ikatutahpeoecondena, maymva tapicha oguereko derecho:

    1 Ojererekvo hemiapovaiva ramo;

    2 Ojehugvo emihape; ikatuvaer amuehicha Jueohecha ramo tekovha, oepysyrmotvo amue de-recho-kura;

    3 Noecondenivo juiciore, li osvaekue ojeprocesamoyve rupi, ndaikati avei ojeprocesa triunal oemo^vachupe @uar ante rehe;

    4 Ndojehugajoivo pete^ mare. Ndaikati oemoe-pyr jey pete^ proceso opamavaekue, o^meramo ojeju-hu ikatva ou porve oecondenavaekupe, li procesorehegua ohechaukahpe;

    5 Oepysyrvo hae aete, tr oepysyrukvo ijeroviahahae oiporavva rehe;

    6 Omevo chupe Estado reiete ipysyrharar ndoguere-kiramo ohepyme ha@ua ijehegui;

    7 Oemomeupaporvo ichupe, oepyr moyve, mapaoemoja hese ha upicha avei, oemevo chupe kuatia

    iproceso rehegua ha opaite oikotevva, oemosakoiha@ua oepysyrvo ha tojehecha chupe toe oesvandive;

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    27/143

    7

    8 Oikuavevo, ojapvo, oguerekvo hespe ha omoto-vvo hemiapokue rechaukaha*;

    9 Ndojepurivo hese temiapokue rechaukaha ha opaite

    mae ojehekiva lipe o^hicha;10 Ikatvo ohecha haete tr iengra* rupi opaichagua

    kuatia iproceso rehegua. Umva ndaikati maeveicha-vr ojejapo emihpe chugui ha sumario ndaikati ohopukuvvo lipe hevagui;

    11 Ohepymevo chupe Estado, sapynte oecondenare-

    ramo, Jue ojejavy rupi.

    a r t c u lo 18 .emombeu embiupiy ehegu

    Avave ndaikati ojehekojopy hei ha@ua ivava ijehe,hemirekre, imna tr hekoirre, ha ipariente a@ui

    rehe. Tapicha remiapo vaikue ndohupiti hogayguatr iparientekurape.

    a r t c u lo 19 .Pisin peveniv ehegu

    Namis sapyarer @uarguva ojepurukuaa tekotevjave mante, oipytyvramo oho por ha@ua juicio rehe-

    gua temiapo. Maeveichavr ndaipukuvevaeri penamich^vvagui, ikatuva os chupe hemiapo vaikure.

    a r t c u lo 20 .Mep pen ehegu

    Umi tekojejopy oipeva tekos ojeaplicta jahechpanoemoguatajei tape pot^re umi hemiapo vavapeha avei ojeproteje ha@ua sociedad. Ndaiporimovimaarakaeve pena-ramo propiedad jepea ha tetgui emos.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    28/143

    8

    a r t c u lo 21 .tekove embokoy ehegu

    Opaite oemokotva li rupi ojererekvaer ga upei-

    charichagupe ojeheahpe kua ha kuimava. Imi-tva ndaikati oemotvo kakuaavakura ndive. Umiojepyhvaekue ojekuaareka ha@ua hemiapokue, ndo-jererekovaeri oecondenmava apytpe.

    a r t c u lo 22 .Poceso jekuuk ehegu

    Ojekuaauktar marandu rupi umi proceso judicial o@ua-h moyve hume, ojejapvaer ojeere mapaoepensa hese ha maichapa vaicha opatahna. Oje-procesvare ndojeevaeri haeha katuetei mae vaiapohare os moyve icntrape sentencia ikatuvemavaoemojevy.

    a r t c u lo 23 .aeegu jehechuk eheguUmi juicio ojejapva o^gui pulicacin oheja vava mvarra, heraku por tr heko por, har delito privadotr conducta privada ijahpe Jue-kura pokatu, heguiupicha ko Leiguasu tr li sai, ndojeporuvaeri aeterechaukaha ramo umi mae vai oiko hague aetehpe

    tr ojee hagure ojekuaapaha voi. Ko pruea ikatuojeporu tet remigui remiapo vaikure ha avei umili heihpe ikatuha ojepuru.

    a r t c u lo 24 .Libed, eligin h ideolog ehegu

    Ojehechakuaa opaite tapichpe hemireroviapykuramaymva, ndohima guive ko Leiguasu ha leikura con-tra-pe. Estado nahemireroviapi. Estado ojoguerahne

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    29/143

    9

    iglesia Catlica ndive tae ae opytyv ha poguyperupi. Oemoaete tae ae ha poguype maymva tupoha maereroviappe; ko Leiguasu ha leikura heihicha

    ikatu oemaapo ha ojerereko umi temireroviapy. Ava-ve ndaikati ojejopvo odeclara ha@ua imaereroviapytr ijideologa kusare.

    a r t c u lo 25 .teko ee enduk ehegu

    Maymva tetygua oguereko derecho oeandukvo

    oipotahicha heko tee, oguenohvo iapytu poty haojekuaaukvo haechaite. Oemoaete ikatuha o^ opai-chaga ideologa.

    a r t c u lo 26 .Jee jeesv h ikv oemombeu ehegu

    Ikatu ojee ha oemosarami oimehichagua temiandu

    ha apytu poty, oecensurare, ndohapejokima guiveko Leiguasu; upvare noeguenohvaeri li ojokvako derecho. Ndaiporimoi delito de prensa, o^tar jepedelito comn oikva prensa rupive. Maymva oguerekoderecho omohei, omyaty, tr omosaramvo oime-hichagua marandu, ha ikatu avei maer ojeguerekoopaichagua temiporu, proividoma guive.

    a r t c u lo 27 .tembipou mndu mosmbih ehegu

    Temiporu marandu mosaramiha, o@uah rupi opa-vavpe, ndaikati oemoty ni ojejoko hemiappe.Ndaikati o^vo prensa ismyhyhra jekuaava. No-emojoavyvaeri avavpe oeme tr oevendeku-vo chupekura oikotevva prensa-pe @uar, noehe-

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    30/143

    0

    nondeavaeri radio e rape, ndojehapejokovaerimaeveichavr peridico, liro, revista ha opaichaguapulicacin oguerekma guive responsale hesegua.

    Oemoaete marandu opaichaguva Li omohendaporvaer pulicidad rehegua temiapo ojeprotegeporve ha@ua mit, kariay, kuata^, umi oleeva ha kuaderecho-kura.

    a r t c u lo 28 .Mndu jehupiy ehegu deecho

    Oemoaete maymvape iderecho oemevo chupemarandu aeteguva ha hendpe por ojeva. Ndaipori-vaeri avei jejoko oimerava ohupity ha@ua oimehaicha-gua marandu muruvichakuragui. Lipe oemo^vaermaeichaitpa ojejapta kva ko derecho ojepuru [email protected]^r opyta vava marandu ijapva, tr hesak porvarupi, oemosarmivaekue, oguereko derecho ogueno-

    huka jevo iepyr hagueichaite amue marandu ohejapor jeyvaer ichupe, ha ikatu avei ojehechakuaa chupeoimerava mape perjuicio oikva hese.

    a r t c u lo 29 .tekos peiodismo-pe embpo ehegu

    Oemaapo ha@ua periodismo-pe, tahae haehicha,

    o^ liertad ha nakotevi oemone^ ra. Umi perdiodista,ojapokuvo hemiapo, ndaikati mavave ojopy chupe-kura ojapo ha@ua iconciencia heihicha, ahnirirkatu omomeu ha@ua imarandu mamguipa ogueno-hrae. Umi omaapva marandpe ikatu ohai ogue-noh hemiandu, hra reheve, pe Medio omaapohpe,ojeporavore ichugui hemiapokue. Huvicha katu omo-meu kuaa ojoavyha upe temiandu ndive ha ojehekiupicha responsailidad-gui. Periodista-kurape oe-

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    31/143

    rrekonose haeha hemiapokue jra, tahae temiapoarandu, mae jegua, tr taanga rehegua, tahae aporekooimehichaga, li heihicha.

    a r t c u lo 30 .Sel elecomgnic jeeeko ehegu

    Umi mae jehechava omyenyhva arapy ha ojeporvaoemosarami ha@ua yvytre e, tyapu ha tanga, um-va Estado mae; ha hae, omoaetvo tet puakapav,omohapvaer ojeporupaite ha@ua, tet mae tee rupi,

    ha omohendahicha em haipyre amue tetngurandive. Li oaseguravaer, oporomojuavyre, ikatuhamaymva oiporu umi mae ha tomipurukura heseguaavei, omyaty ha omyatyrva marandu tet rehegua; lihevaer maichapa ojeporta, ha jekopyty tet amuendive aoite ikatu omopychi^ ko mae jeporu. Muru-vichakura oasegurvaer ani ojepurtei ko mae oe-

    myai ha@ua mva reko, hogaygua reko, ha avei oenegaha@ua derecho aete ko Lei Guaspe o^va.

    a r t c u lo 31 .Mndupvh Esdo mbv ehegu

    Umi marandupavha Estado mava, li hevaermaichapa oemohekta amaapo ha@ua, ha oe-

    moaetvaer ikatu ha@uicha maymavva aty oipurupete^chapa , ojeporavore ha eporomojoavyre.

    a r t c u lo 32 .Libed y h enduk ehegu

    Mayma yvypra oguereko derecho oemyaty ha oean-dukvo pyaguappe, armare ha iporvar, tekotevereupevar ojerure emone^; upichante avei oguereko de-recho ndojejopivo chupe ko atyr. Li saive hevaer

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    32/143

    maichapa ojeporta ko derecho kva, mae aravo haguataha rupipa, ojeho ha@ua amuekura derecho contra-pe ha emohenda li omo^va contra-pe.

    a r t c u lo 33 .Deecho eko ohpegu ehegu

    Ndaikati ojepoko aohapegua ha ogapypegua tekorehe, ha avei emoaje o^vaer teko ogapy rehe. Yvyp-ra reko ndohiramo hna emohenda tetpypeguacontra-pe, tr amuekura derecho contra-pe, ndoi

    muruvicha pogupe. Oemoaete mayma yvyprapeangareko heko ogapre, heko marangatu ha mandua-por hesegre.

    a r t c u lo 34 .Koy oembove ndojepokivo ehegu deecho

    ga imaeme ndaikati mavave oikntevo Ikatuvaer

    jepe ojeike tr onemotyete, Jue ojapouka ramo lipeheihicha. Ikatta avei ojeike oiko jave uppe temiapovai, tr upva ojejokopotvo oikta katuetr, avei oje-

    joko ha@ua ivava oiktar tapicha tr imae tee rehe.

    a r t c u lo 35 .Kui mv kuukh ehegu

    Avavgui ndaikati ojepea kuatia ikuaaukaha tr omom-eva hemiapo r hemiapokue. Muruvichaku-ra ndaikati oheja umi kuatia noimiramo li upichaheva.

    a r t c u lo 36 .Kuiku h comuniccin pivdehe ndojepokivo ehegu

    Ndaikati ojejavyky umi kuatia pete^ tapicha maeteva,upichante avei imarandu tr iomongetaha carta, tel-

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    33/143

    fono, telegrama ha opaichagua, avei hemiongatupy pemvape @uarnte ovalva. Ndaikati ojehecha tr ojepeachugui ndaipriramo orden judicial upevarite osva ha

    tekotevtar katuete oemyesak ha@ua juicio-pe oikva.Li avei heivaer maicharpa ikatne muruvichaku-ra ohecha liro comercial ojerahahpe contailidad trregistro maapo rehegua. Opaite mae hekope oje-kuava, ndovali ojepuruvaer juicio-pe. Opaichavvoojeguerokirir^vaer umi mae oguerekova relacinoemyesaksva hna ndive.

    a r t c u lo 37 .Deecho oemboovvopyemindu oipov ehegu

    Maymva ikatu omomar temiapopy ohejava chu-pe ojapo ipya remiandu ha itupandu ko Leiguasu haleikura omohapma guive.

    a r t c u lo 38 .Deecho oepysyvo opvvpe ou pov ehegu

    Mayma yvypra oguereko derecho, haeo r amue-kura ndive, ojerurvo muruvichakurape tomo^ tem-iapor oipysyrva tekoha, oemyai ha@ua; avei o^ha@ua tesi, angareko tet reko tee rehe, ha consumi-

    dor-kura derecho rehe; toipysyryr tekove comunidadreko iporve ha@ua.

    a r t c u lo 39 .Deecho oemuengovivo pejuicio ehegu

    Mayma yvypra oguereko derecho Estado omuengo-vivo chupe, hendpe ha hekpe por, perjuicio chuguiohupitva. Li saive omohendavaer ko derecho kva.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    34/143

    a r t c u lo 40 .Deecho oembejeuvo mbuuvichkupe ehegu

    Mayma yvypra, haeo tr amuekura ndive, oguereko

    derecho ijeheguiete omaejerurvo, kuatia rupive, muru-vichakurape, ha kova omohovaivaer ra pame liheihicha. Nomohoviri ramo upe ra pame heisenoemoe^riha ojejerurva.

    a r t c u lo 41 .Deecho ojeguvo h ojepyvo ekohpe ehegu

    Mayma paraguayo oguereko derecho oikovvo hetme.Tetyguakura ikatu oemongue iliertpe por tetpre,ova hga tr hekohgui, oho tet amure ha upi oujey hetme, ogueru imaekura tr ogueraha kogui,ojapma guive li kova rehegua heihicha. Jeike haes rehe oevaer umi li hesaivva, oguerekoku-vo hesa renondpe ko derecho. Pytaguakura jeike

    ovaitere kope, lipe oemo^-vaer ojehechakuapy-pe tetngura jekopyty kova ko mae rehegua. Pyta-guakura opytaitmava, ndaikatuvmai oemos koguiJue nomeir kuatia upevar.

    a r t c u lo 42 .Libed joju po h@u ehegu

    Mayma yvypra ikatu oomoir ha ojoaju iporvar;upicha avei avavpe ndaikati ojejopy oike ha@uapete^ atyhpe. Li heivaer maichapa profesional-kura ojoajta. Ndaikati ojejapo joaju emi, ha umi atyparamilitar.

    a r t c u lo 43 .Deecho de silo ehegu

    Paragui omomaete asilo eme ijyvpe ha iemajda-pe umi hetgui oemuvape poltica kure ha opaite

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    35/143

    5

    mae upva rehehpe ojapo hagure, hemimo ha hem-irerovire. Muruvichakura omevaer chupe pyaepor, kuatia hra kuaaukaha ha salvoconducto oemo-

    ngue ha@ua. Mavave ojeasilva poltica-kure ndaikatiojererahvo maretpe upe tet oemua hagupe.

    ar t c u lo 44 .teme ojehepymev ehegu

    Avave ndaikati ojejopvo ohepyme ha@ua tetme tromaapvo chupe @uar, oimema guive lipe, tapykue-

    vma osvaekue. Ndojejopyvaeri avavpe ome ha@uajeroviarepy hateitareva ha tekoavyrepy ipohyirasva.

    ar t c u lo 45 .Deecho h gn-ku ojeev ehegu

    Derecho ha garanta oemohysiva ko Li Guaspe,ndeisi oemotoveha umi amue asva voi yvypra

    rekgui, jepevnte kope noemo^ri. Ndaipri hagureli orreglamentva, ndeisi oemotove kuaaha trndojejapi ha@ua maevr umi derecho ha garanta.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha iii. Jojareko rehegua

    a r t c u lo 46 .Yvypo-ku pee^chpneh ehegu

    Opaite oikva ko Replica-pe pete^chapnte hekokatuha iderchope. Ndaikati oeporomojoavvo. Estadoojapne tekotevva upicha oiko ha@ua. Joja reheangareko ndojehechavaeri oeporomojojava ra-mogicha.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    36/143

    6

    a r t c u lo 47 .Joj eko ee ehegu

    Estado amoaetvaer maymvape:

    1 Jojareko justicia rovake; upevar oipene umi ohapejo-kva;

    2 Jojareko leikura rovake;

    3 Jojareko oike ha@ua omaapo tet remijokuir, ojei-keha rupi, voto rehe ae, ikatupyrma guive temiapor-me; ha

    4 Jojarekpe ohupity ha@ua yvy remimo^ngue, opaite he-rekopy ijapopyre ha arandukuaa.

    a r t c u lo 48 .Deecho joj ku h kuimbvpe @u ehegu

    Kua ha kuimae ojoja idercho-pe: oporoporavvo,

    ojeporavvo, oemomavo hekpe, maerekoppe haarandukuape. Estado ojapovaer tekotevva upe joja-reko upva iaete ha@ua, oipevo opaite maeojokvaijapo ha omohapvo kuangurape oike ha@ua omaapoopa mape tet tuichakue javeve.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha ij . Derecho oguerekvafamilia rehegua

    a r t c u lo 49 .emong* ehe engeko ehegu

    emoanga omopenda tetgra at. Estado ojapo-vaer tekotevva, oeangareko pormaite ha@ua hese.Ojeguereko avei emoanga ramo, kuimae ha kua

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    37/143

    7

    joaju marete, tayrakura ndive ha comunidad oikvaemoare sy reheve ao tr tva reheve ao.

    a r t c u lo 50

    .Deecho ojeeekvo fmili ehegu

    Maymva oguereko derecho oguerekvo hemimoanga,ha upva appe, kua ha kuimae pete^chante hamia-por katu ha temiapor tee.

    a r t c u lo 51 .

    Mend h jojuei pykuee eheguLipe o^vaer maichapa ojejapta omenda ha@ua kui-mae kua ndive, mapa oekotevta upevar, mai-chapa ikatu ojueja jey hikui, ha oparei jerpa mae ha-pykuere; o^vaer avei lipe maichapa ojeporta maeoguerekva hikui; hevaer avei mae mapa hemia-por katu ha hemiapor tee mokivva. Umi ojoajureva,

    ikatma guive omenda ojuehe, ha oikma guive hikuiomendaitvaicha, oheja hapykuere ku omendaitr gui-cha, ndohima guive li contra-pe.

    a r t c u lo 52 .Joju mend upi ehegu

    Kuimae ha kua joaju, menda rupigua, hae emoanga

    yta tee pete^va ha tenondetegua.

    a r t c u lo 53 .Mingu ehegu

    Tva ha sykura oguereko hemiapor katu ha hemia-por teva ramo oangarekvo mitngura iemoarerehe mich^ aja, omongarvo ha ohekomovo. Lipeo^vaer tekojopy umi omohasavape @uar imitngu-rape hiupyr. emoare okakuaapa pyre oangareko haoipytyvvaer isy ha itvape, kova oikotevr. Lipe

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    38/143

    8

    havaer maichapa oepytyvta iemoare retvapeha kua imenavape, omyakva hogapy. emoarekurapete^chapa li renondpe. Kva omone^vaer jeporeka

    tuvareko rehegua. Ndaikati oemo^ kuatia kuaaukahpepe mvapa mitrei terpa omendva emoare.

    a r t c u lo 54 .Mi ngeko ehegu

    emoanga*, tapicha aty ha Estado omoaetvaer mit-me okakuaa por ha@ua ha oipuru ha@ua mayma tekokatu:

    ndojehejavaeri haeorei prupi, tr iemyahi, oe-emosari hese, ojejopyeterei hendive, oevende troemomaapo vaipa. Kova mae oikr, oimeravaikatu ojerurejopy muruvichpe opa ha@ua ha ojeheko-jopy ha@ua ijapohakura. Mit rekokatukura itenond-vaer amue tekokatu rovi, o^r ontende.

    a r t c u lo 55 .Sy eko h v eko eheguSy reko ha tva reko ohechagiva hemiapor rehe, Es-tado oangarekvaer ha oehane omo^ tekotevvaumi mae ojejapo por ha@ua.

    a r t c u lo 56 .Mi pyhuku embipo ehegu

    Estado oehavaer ikatu ha@uicha mit pyahukuraoike ha omaapo avei amuekura javeve tet ha te-tygua akrapurre, opaichagua temiappe.

    a r t c u lo 57 .tekove ikmv ehegu

    Maymva tekove ikaarmava ohvo oguereko derechooipytyv ha oangarekvo hese hogayguakura, tetygua

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    39/143

    9

    aty ha Estado avei. Muruvichakura aehavaer ojuhujeiko porve ichupekura, jeykeko rupi, ohechakuavaerhemikotev okaru ha oepohno ha@ua, ga oiko ha@ua,

    hekoarandu ha hekorei omyenyh [email protected] r t c u lo 58 .tekoveku o^mbv deecho ehegu

    Oemoaete tekove o^mavape iderecho oeangarek-vo hese, hesi, oehekomoe, oiko pytuu rory ha@ua, haavei oemokatupyry ha@ua oimerava temiappe ikatu

    ha@uicha oike ha ojehea hapichre. Estado omo^vaermaichapa oehenondeta mae vai ikatva ojehuumi tekovpe, o^mava hetpe, iakme ha heteandpe,ha oipytyvvaer opicha kovape hemikotev ohupityha@ua. Ojehechakuavaer ko tekovpe opichaguatekor ko Leiguasu omeva mayma yvypra tetpre oi-kvape, oemojoavyre, ikatu ha@uicha ogueropuaka

    por hekove ku o^maitr guicha.

    a r t c u lo 59 .emong mbe ev ehegu

    Ojehechakuaa pe emoanga mae teva tekotevha o^oiko porve ha@ua tekovekura oondivepa; lipe ha-vaer maichapa oemohendta. Nemoanga mae

    tevape oike ga oijeikoha tr yvy oeemitha, temi-poru ogapypegua ha maapohapegua, ha va maendaikati ojepea devehre maeveichavr.

    a r t c u lo 60 .Mbegui epysy ehegu

    Estado omohapevaer ani ha@ua marete oike ojo-hogayguakura pame, ha upicha avei ani ha@ua oikeijapytepekura mae vai ikatva omoingo me@ua oo-ndive.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    40/143

    0

    a r t c u lo 61 .Mi eu yvy i h ku imembv esi ehegu

    Estado ohechakuaa tekor katu yvypra oguerekva

    ijeheguiete oguervo mit yvy ri, hetakupe haypyingupe; avei ahupitvo tekomoe, emohapekuaapyrme ha angareko hekoitpe, tet remijokuai-py epytyv rupi. Oemo^vaer aporekor hesi ha@uaoemova, kua imemva ha mit mich^ imoriahu-vva apytpe.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha j . Ypykura Ret rehegua

    a r t c u lo 62 .Ypyku e h ijyku ehegu

    Ko Leiguasu ohechakuaa o^ha ypykura ret, pete^cha hekoteva, o^mavaekue voi oiko moyve Estado paraguayo.

    a r t c u lo 63 .Ypyku eko ee ehegu

    Ojehechakuaa ha oemoaete tekor katu ypykura retoguerekva oangareko ha omomaretvo heko tee

    hekohaitpe. Upicha avei oguereko derecho oiporvo,apytire, heko yma, tekoha emoguatpe, jeiko oo-ndivpe, mae jererekpe, teko rechaukahpe, ha maereroviappe. Upichante avei oikovaer heko ymrenomomarima guive umi tekor katu o^va ko Leiguas-pe. Indgena rekokue emyesakme ojehechvaer haojeporu hekor katu imae teva.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    41/143

    a r t c u lo 64 .Imbe eeko oondivep ehegu

    Indgena retngura oguereko derecho oiporvo yvy

    oondivepa tuichakupe hemikotev hei hicha, haiporngupe heko tee rehegua angareko ha imyakra-pu ojerurehicha. Estado ome rentevaer chupeku-ra ko yvy, ha va ndaikati ojejopy, oemojao, oe-mohasa amue akre; ndaikati avei o^ oemojravahese arma oipuru hagure, tr ojepea devehre, trojepuruka; ndopagavaeri avei impuesto. Ndaikati oe-

    mos tr ojeguerova hekohgui haekura nomone^riramo upva ijeheguiete.

    a r t c u lo 65 .Deecho ojepicipvo ehegu

    Oemoaete indgena retngurape tekor katu oikvotet Paragui rekovpe, herekopyr appe, jeiko porme,

    tet samyhpe ha arandukuape, teko yma, Leiguasu haleikura heihicha.

    a r t c u lo 66 .tekomboe h pyyv ehegu

    Estado omoaetvaer ypykura reko yma, tenonderitetekomoe rehegupe. Oeangarekne avei, ani ha@ua

    ipokve ohvo, oemyai ha ykyapa ha@ua hekoha;ani oemomaapo reipa chupekura, ha ani ha@ua tekoamue ojapyhy vai.

    a r t c u lo 67 .Jejopy ehegu

    Indgena-kura ndojejopvaeri ojapo ha@ua temiapoEstado mava, ha cuartel-pe jeho; ndohupiti avei chu-pekura umi tet remiapoukapy* o^va lipe.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    42/143

    Moakha ji . Tesi rehegua

    a r t c u lo 68 .

    Deecho esi eheguEstado oangareko ha omomarete tesi, hae rupi kvayvypra derecho tenondegua ha comunidad remipota.Avavpe noemoykvaeri Estado angarekgui, oje-hapejoko tr oemonguera ha@ua maasy opaichaguatr plga; avei oiko jave saramiguasu ha tekongatu*.Mayma yvypra ojapvaer katuete temiapor li

    omo^va tesir, nomomarima* guive teko marangatu.

    a r t c u lo 69 .te emimo^mby esi ehegu

    Estado omoguatvaer temimo^my tesir ikatuhpetemiapokura oomoir ha oomo^ma; tomo^ aveitape ikatu ha@ume o^ ejoja, ha opytyv Estado ha

    tetyguakura oondive.

    a r t c u lo 70 .tekopomb ojopype ehegu

    Li rupive oemohendvaer temiapo tetygua rekoporr ha imoguatpe ipyendvaer tekomoe tesirha tekohayguva omoirme.

    a r t c u lo 71 .Kmonge evende, hiu h jekue jey ehegu

    Muruvichakura ojopvaer ani ojejapo ha oevendekaamonge ha opichagua droga tekove myaiha; upi-cha avei ojokvaer pirapire umvagui guare ani ojeporu.Ojopne avei ani ha@ua umi droga ojeporu ojeporuha@ume. Li hane maichapa ojeporvaer pohramo. Oemo^ne apopyr oemoe ha@ua ani ojeporu

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    43/143

    droga ha oemonguera jey ha@ua umi ojepokuaamavae-kupe hese, atyha tet mae pytyv reheve.

    a r t c u lo 72

    .Mbepopykue jehech ehegu

    Muruvichakura ojapne tekotevva ipor ha@ua maeapopyre: Hiupyr, poha@ua, kmikova ha opaite mae te-kove reheguva, ojejapohpe, ojereru jave amue tet ru-pigui ha oevende jave. Upicha avei, Estado ojapvaerikatva moriahu ohupity ha@ua umi poh tekotevva.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha jii. Tekomboe haAranduka rehegua

    a r t c u lo 73 .tekomboe jehupyy h mep eheguMaymva oguereko derecho oemoeukvo hekpepor, tekotevhicha, ojejapohicha voi opavave tetyguaemoeukpe. Tekomoe remiapor hae: yvypra-pe omongakuaapvo hekpe, tekosa emyaire hapyaguapyr; hae avei tekojoja ha opytyv jepyso ha

    tetngura joaju emomarete por; oemoaje derechohumano ha democracia pyenda, oemomarete tet ra-yhu, oemomae guasu Paragui reko; oemomgakuaaapytu remiapo; oemomareteve teko marangatuha tapicharayhu; upicha avei, ojepeapaite umi maeoporomojojava arandukuape. Kuatia moekuaaopaitvaer ha oemokatupyrvaer maymvapeomaapo kuaa ha@ua.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    44/143

    a r t c u lo 74 .Deecho ndu ku pyhyh epoombovo jejoko ehegu

    Oemoaete tekor katu ojekuaa pyhvo arandu ha te-kojojpe por ikatvo maymvape ija ohupitvo yvyprarehegua ikuaapy, opichagua maekuaa ha mae apokuaa rehegua katupyry. Oemoaete avei oeporomovotekosme por; upevar tekotevnte upe oporomovaikatupyry aete hemiappe ha heko por, upicha aveioguereko derecho omovo temirerovia ha temiandu

    iamuva.

    a r t c u lo 75 .Mv ppep o^ve ekomboe ehegu

    Tekomoe o^vaer tetygua aty ppe ha tenonderi-te emoanga, municipalidad-kura ha Estado ppe.Estado omohapvaer temiapopy mitngura te-

    mimoe omokarapachi ha@ua hemiu moehapeha avei ohupity ha@ua hemikotev moehape umioguerekokatuva hepyr.

    a r t c u lo 76 .Esdo ojpve kuee ehegu

    Mit moe oikvaer katuete. Moehao tet mavape,

    upva revaer. Estado oipytyvvaer oiko ha@ua e-moporomoe mytepegua, oeporomokatupyry ha@uamae appe, maapo kokupe, myma mongakuape,industria appe ha pe yvatevegua tr universitaria-pe;upicha avei arandu pypukuve ha mae apo kuaa rek-pe. eporomoarandu rehegua temiapo, hae Estadoremiapor tee. Ha ijappe oikvaer avei tetygua aty.Upe temiapo ahupity tet jokuappe ha jokuaipype,moehape ha moehaope.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    45/143

    5

    a r t c u lo 77 .e epe epoomboe ehegu

    Moehaokurape iepyrr mitme oemovaer

    hogaygua e tepe. Upicha avei oemoarandvaerchupekura mokive Paragui eme. Umi tapicha, te-tygua aty imovyvva, noeiva guaranme, oiporavokuaa Paragui e pete^va oemoeuka ha@ua.

    a r t c u lo 78 .apoeko ehekomboe ehegu

    Estado oipytyvvaer maymva ikatupyry ha@ua maa-ppe, oemoe rupi chupekura upevar, ikatu ha@ui-cha tet oguereko oikotevva oakarapu ha@ua.

    a r t c u lo 79 .Univesidd h mboeh yveve ehegu

    Universidad ha umi moeha yvateve oguerekvaer

    hemiapo tenondete ramo, oporomoarandu pypuku por-vo, ohekvo arandukuaave ha aporeko kuaave, ha upichaavei, omosaramvo universidad remiapo. Universidad-kura oiko ijehegui. Oikuane haekueraite maichapaoesmyhvaer, oikuane mapa omovaer omo-jojma guive temiapor ehekomoe rehegua Estadoomo^vare tet akrapur. Oemoaete eporomoe

    tekosme. Universidad-kura tahae tet mae trimae, oikoypyvaer li rupive, heva mae mapaoemovaer ipype, ha mae temiappe @uarpatekovta ttulo universitario.

    a r t c u lo 80 .Viu ekomboe pyyvo ehegu

    Lipe hene oemo^vaeraha viru oepytyv ha@ua aran-du kuaa, mae apo kuaa ha arte-pe @uar tenondete umiimoriahuvva ykekor.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    46/143

    6

    a r t c u lo 81 .te mbe ev embiku ehegu

    Ojejapvaer tekovetevva antei oemyai umi mae,

    kuatia haipyre ha tenda tet remiasakue rehegua, arteha monumento ymaite guarva, tekove ha myma ymaretepore, mae por ha kuaa arandu apopyre ha upichaavei umi kova jerre o^va, hava tet mae teee haoemyar katu oemyatyrjevaer. Estado oikuaa haomoguapvaer kuatipe umva umi mae ojekuavao^ha kope, ha o^r tet amure, ajererukvaer kope.

    Tet remijokui upevar o^va oguenohvaer tesari-gui umi tetygua maekuaa ojehaiva ha umi mandua-r ojererekva tet mae tee; oipytyvvaer ijeheguiomaapvape ko mae pysyrme. Ndojeporvaerioimehaicharei umi tet mae tee, noemoamuvaeri,ndojeguerovvaeri henda ypgui ha noemevaerivirre ojererahauka ha@uicha tet amure.

    a r t c u lo 82 .Iglesi Clic-pe embiechku ehegu

    Ojehechakuaa Iglesia Catlica-pe hemiapo pornguetet emongakuape ha tetygua maekuape.

    a r t c u lo 83 .teygu mbeku mosmbih impueso jepg ehegu

    Estado ha Municipalidad nomo^vaeri impuestoumi mae, henohmy ha tetygua maekuaa rere-kua rehegua ri. Lipe o^vaer ko eoneracin haoemokyrevaer temiapo ojereru ha@ua tetmeopichagua temiporu tekotevva oemaapo ha@uaarte-pe, investigacin cientca ha tecnolgica-pe ha

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    47/143

    7

    avei oemosarami ha@ua ko mae tetpre ha tetamue rehe.

    ar t c u lo 84

    .embosiku py ehegu

    Estado ohatapyvaer emosari, tenonderite umindahaiva profesional, ha omokyreva tete moe reko;omemotvo pytyv omo^vaer lipe impuesto jepa-ga ko mare. mokyrevaer avei tetygua ohoha@ua umi oha oikohpe tet amue rupi.

    ar t c u lo 85 .Igue pesupueso-pe o^ve ehegu

    Viru tekomoer o^va Presupuesto de la Nacin-pe namo-vyvevaeri sgui mokipa (20%) mayma viru Estado-pe@uar oikvagui, ojepapare ojeporva amue tetguiha aomerenteva tetme.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha jiii. Mbaapo rehegua

    Pehnge a . Maapo reheguaDerecho-kura

    a r t c u lo 86 .Deecho o^v oembpvo ehegu

    Maymva tetygua iderecho oguerekvo oimehichaguatemiapo iporma guive, oiporavovaekue ijeheguiete haomoguatva t^ndyre tekojojpe. Li oipysyrvaermaapo opaichagua ha umi derecho ameva maapo-hrape ndaikati hae oiporuvo.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    48/143

    8

    a r t c u lo 87 .embpopie ehegu

    Estado oipytyvvaer o^ ha@ua temiapo maymvape

    @uar ha oemokatupyry ha@ua hemiappe tapichaku-ra, tenondete voi umi maapohra tetyguvape.

    a r t c u lo 88 .ombojovy ehegu

    Noemojoavyvaeri maapoharakurape ijypykue re-i rehe, kuimae tr kua hagure, ituja, i@uai@ui, tr

    imit hagure, itupandu rekre, henda sociedad-pegureha poltica tr maapohra aty ijeroviahre. O^mavahetpe tr iakme remiapo oepysyrvaer pete^rreimaappe.

    a r t c u lo 89 .Kungu mbpo ehegu

    Kua ha kuimae omaapva pete^chante hemiaporkatu ha hemiapor tee maappe, ha syreko katuoemotenondvaer pytyvme; oeangarekvaersy rehe ha opytuvaer tekotev hicha, movyvrdoce semana. Kua ndaikati oemogivo imaapo-hgui hyeguasu aja ha opytuvaer imemy moyve haimemy rire avei. Lipe hane kuimae ikatuha ndohi

    imaapohpe hemireko imemyha ra.

    a r t c u lo 90 .Mimbpo ehegu

    Oemotenondvaer mit maapo rehegua derecho-kura oemoaete hegu chupe okakuaa porvo, oe-moarandvo ha oemoheko porvo.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    49/143

    9

    a r t c u lo 91 .a oembpo h ojepyuve ehegu

    Hetave oemaapr ndohasavaeri ocho aravgui pete^

    rape ha cuarenta y ocho aravo pete^ semana-pe, arakuperamo; lipe o^ne maicharpa ikatu oemaapo hetave.Lipe o^vaer avei maichapa oemaapta umi tendahesiha rupi, ipeligrosoha rupi, ipohyiha rupi, pyhare-kue oemaapr ha umi temiapo oemondohoharupi. Pytuu sapyagua ha umi ary pahpe guva, ojehepy-mevaer li heihicha.

    a r t c u lo 92 .Mbpo jehepyme ehegu

    Omaapva oguereko derecho ojehepymevo chupehekpe hemiapokure, ikatu ha@uicha hae ha hogay-gua oikove jejopyre ha teko marangatu ojerure hicha.Li hene movpa igure tekotev oegana, ha pva

    okuevaerha ha oguerekvaer avei maaporepy mo-joaha ao pahapegua, hogaygupe ojehechakuaaha ra-mogua, jehepyme maapo hesiva tr ipeligrsovarehegua, ra ipukuvr rehegua pyharekue ha pytuuhara jave rehegua. Pete^chagua temiapre pete^cha aveiojehepymevaer.

    a r t c u lo 93 .Mbpohpe @u pyyv ehegu

    Estado ohechakuaa ha omokyrevaer empresa-kurapekova ome ramo imaapohara-kurape sueldo ri amuepytyv. Kova ndoikeihna umi jehepyme tapiaguvapeha amue pytyvngura li voi omo^vape.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    50/143

    50

    a r t c u lo 94 .emongui jehepyme ehegu

    Oemoaete amaapvape noemongirivo imaapo-

    hgui, li heva ohupityha peve, upicha avei ojehepy-mevo chupe virpe sapynte aemosr maevere.

    a r t c u lo 95 .Seguidd socil ehegu

    Lipe o^ne maapohra ha hogaygua oguerekovaerhakatuete seguro social. Oeehavaer kva ohupity ha-

    @ua mayma tetygupe. Seguridad social ikatu o^ Estadotr particular r katu mokivva ppe tahae hava,Estado tapiaite oguerekvaer hespe. Viru ijatva se-guro social-pe @uar ndaikati ojeporu amue mape,o^vaer tapiaite ojepru hua@uicha hendpe; hetaveha@ua mante ikatu oemohenda o^ por ha@ume.

    a r t c u lo 96 .Mbpoh joju ekosy eheguMayma omaapva Estado tr particular-pe @uaroguereko derecho ojapvo sindicato oikotevere upe-var permiso. Ko derecho ndohupyti Fueras Armadasha polica-kurape. Upeichaitnte avei umi oporomaa-pva ikatu ojapo ijatyha. Avavpe ndaikati ojejopy

    oike ha@ua pete^maapohra atyhpe. Estado omoaeteha@ua pete^ sindicato ha pva oemo^ ha@ua hemiapotepe, tekotevta ojehai hra institucin del Estado upe-var o^vape, ha upvantema. Sindicato smyhyhra mo^ha iemoguata ojejapvaer democracia rekpe, lipeo^hicha; li avei omoaetvaer sindicato smyhraokui ha@ua imaapohgui.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    51/143

    5

    a r t c u lo 97 .e omejo ehegu

    Sindicato-kura oguereko derecho omo^vo oondivegua

    temiapor ha oemo^vo pete^ eme poromomaapo-hra ndive temiapo emoguatar. Estado oipytyvvae-r oe@uah ha@ua jekopytpe ha oiko ha@ua ejojao^ jave ontende maapohpe. Ikatu ojejerure mohe-ndahra pytyv.

    a r t c u lo 98 .

    Huelg h po po eheguMayma omaapva Estado ha particular-kurape oguerekoderecho ojapvo huelga, sapyante o^ramo ontendeimomaapohakura ndive. Upicha avei, oporomomaa-pva oguereko derecho ojokvo maapo umcha jave. Koderecho kova, huelga ha paro rehegua, ndohupytiFuera Armada ha polica-kurape. Lipe o^vaer mai-

    chapa ojeporta ko derecho opoko ha@ua umi apopyopavave oikotevva rehe.

    a r t c u lo 99 .Mbpopegu li emoee ehegu

    Leikura emoaete, maapo, eangareko ha maa-poha pot^ rehegua, hae muruvichakura remiapo tee;

    kova oguerekvaer hespe leikura remimo^ngue;haekura avei amevaer tekojopy umva umi li ae-momar ramo.

    a r t c u lo 100 .Deecho g jegueeko ehegu

    Mayma tetygua iderecho oguerekvo ga hekope-guva. Estado omohapvaer iaete ha@ua ko dere-

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    52/143

    5

    cho; ha upevar omoguatne temiapo ga emopurehegua, oikotevvape @uar, ipuaka ha@uicha hesehepmeme.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Pehnge aa . Tet remijokuaipy rehegua

    a r t c u lo 101 .Esdo-pe ombpovku ehegu

    Mayma tet remijokui o^ tetygua remijokuaipy ramo.

    Mayma paraguayo oguereko derecho omaapvo Es-tado oporomaapohpe tr ojupvo muruvicha ramo.Li rupi oemohenda porne mamo mampa ikatukuaaoemaapo Estado-pe @uar, tahae Judicial, poromoe,diplomacia, consular, arandu hypyve ha apokuaa reka, te-tygua pytyv, militar ha polica tr amue hicha.

    a r t c u lo 102 .Deecho ogueekv Esdo-pe@u ombpv ehegu

    Opaite omaapva Estado-pe @uar oguereko umi de-recho omo^va ko Leiguasu maapohrape, tekojojpeopaichagua emaapoha ndive, li heva ohupityha peve,opytarere tekorngatu ohupitmavaekue.

    a r t c u lo 103 .Jubilcin ehegu

    Li omohenda por vaer maichapa umi tet rem-ijokui ojejuilta tet remimo^my epytyv aeterehegua ryeppe, ojejapo ha@ua ko temiapo kva Es-tado eangarekpe, ha upvape teike avei maymva, to-

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    53/143

    5

    maapo rae hna omaapohicha Estado remijokuir.Li omoaetne juilacin ojoja ha@ua opaite ra, umiEstado-pe @uar omaapva gueteri hna rehe.

    a r t c u lo 104 .Oemombeuveh kueeojeeekv h oegnv ehegu

    Opaite omaapva Estado remijokui ramo, umi oju-pivaekue voto rupi jepeve, umi tet rrape omaapvaamue tet ndive, umi tet empresa heko jeheguvape

    momaapva, ha amo ipahpe opaite ogana tapivaEstado-gui, omomevaer oguerekva ha oganvaquince da ahasa moyve ojupi hague ha oheja hagueguive imaapoha.

    a r t c u lo 105 .Moki sueldo jeeekoku ehegu

    Oimehichagua omaapva Estado remiguir ndaika-ti oguerekvo moki tr hetave maapo repy oo-ndive, ndahai ramo eporomoe repy.

    a r t c u lo 106 .Esdo-pe ombpv esponsbilidd ehegu

    Opaite omaapva Estado-pe @uar ndaikati ojehekivo

    hemiapokugui. Ojehekoavy tr hemiapo vai ramoomaapohpe, hae omyatyrvaer jehepyme rupi; upi-cha avei Estado o^ta responsale omyengovia ha@ua upemaeavykue ha ikatu oho hemijokui ri upe rire.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    54/143

    5 D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha ik . Derecho econmico haReforma Agraria rehegua

    Pehnge a.

    Derecho econmico rehegaa r t c u lo 107 .Mbpo he emumegu libed ehegu

    Maymva oguereko derecho omaapvo omaapo-svape, hekopeguma guive, tekojojpe por. Oe-moaete opavavpe oemu jojvo. Ndojehejavaeri

    avavpe omae monomaguasu, ha avei ojehupi haoemoguejvo hekope maerepy omohasvaeremu joja por. Viru poruka hepy ha maerepy opo-romyava eme, ohekojopvaeri li.

    a r t c u lo 108 .Mbeepy gueogu jejoko ehegu

    Opaite mae ojejapva tetppe, ha umi amue tetguihekpe por ojererva, ojegueroguatakuaa jejokoretet tuichakue javeve.

    a r t c u lo 109 .Mbe ee eko ehegu

    Oemoaete mae tee reko, ha li havaer mamo pe-

    vpa, ojehechakuaa pype o^ha akrapur ha jeikoporrha tekoteveha ohupity opavavpe. Mae tee reko rehendojepokvaeri. Avavgui ndaikati ojepevo imaetee, ndahai ramo sentencia judicial rupi, ikatu jepe oje-pea tet ha tetygua oikotevramo, li rupive. Li aveiomoaetvaer jehepyme ojepea moyve, pete^ e-me ijra ndive, r katu sentencia judicial rupi, ndahairamo yvyguasu rekorei ikatva ojepea Reforma Agrariape@uar, heihicha li upevar o^va.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    55/143

    55

    a r t c u lo 110 .Derecho mbae apoha ha apytu rembiapo rehegua

    Opaite mae apohra, mae moepyrhra tr emu-

    hra, hae hemiapokue jra tee, lipe o^hicha.a r t c u lo 111 .Empes Pblic eme picul-pe ehegu

    Estado omohasta ramo pete^ empresa plica trimae o^va pype, sector privado-pe, omotenondvaerijogupe umi ipype omaapovakurape ha avei umi sec-

    tor upe empresa ndive ojoajvape. Li hevaer mai-chapa oikta upe emotenonde.

    a r t c u lo 112 .Esdo mbv ehegu

    Estado mavaer opaite mae yvygupe o^va ijehe-gui voi, hidrocaruros, ha opaichagua mineral, tahae

    hatva, hykva, tr ot^mva, ojejuhva tet tuichakue javeve; ndahaima guive ita, yvyrei ha cal-kura. Es-tado ikatu ome mvape tr umi empresa tet mae,imaevape ha ojehevape, apeguva ha tet amue-peguvape, oikuaa ha, oheka, ojepovyvy, ojoo ha ogue-noh ha@ua umi mae, oemeha ra peve chupekura.Lipe oemone^ne maichapa ojejapvaer ko mae

    oupor ha@ua Estado-pe, umi empresa oemehpe hayvy jarakurape.

    a r t c u lo 113 .Coopeiv-ku ehegu

    Estado omokyrevaer ojejapo ha@ua cooperativa haamue hichagua joaju ojejapo ha@ua maerepy ha te-miapo techakuaar, oemopyrendva opytyvmpeha akrapu oondiveppe, ha vape oemoaetvaer

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    56/143

    56

    oiko ha@ua ijeheguiete ha poguype. Umi pyenda ypye-te omomaretva cooperativa reko, oemosaramvaertekomoe tet ojapva rupi.

    Pehnge aa . Reforma Agraria rehegua

    a r t c u lo 114 .refom gi embiek ehegu

    Reforma Agraria hae pete^ mae tenondete omopyre-

    ndva akrapu, okarayguakurape @uar. Upevarokarayguakurape oike aetne tet remiapoguasuakrapurme. Oemevaer yvy oeporomojoavyre,oemohapvaer viru jeporuka ha pytyv aporeko, te-komoe ha tesirme; oemokyrevaer cooperativaapo chokokura apytpe ha opichagua amue joaju;ha oeehavaerha hetave ha@ua maerepy, toei-

    ndustrialisa ha ievende tojejapo hekpe ikatu ha@uaoakrapu opicha okaraygua.

    a r t c u lo 115 .refom gi h okygukpu pyend ehegu

    Reforma Agraria ha okaraygua akrapu oemopyre-

    nda kovape:

    1 O^vaer impuesto jepaga omokyreva okaraygupeoprodusive ha@ua ha omokangva yvyguasu jereko;oemoaetvaer umi yvyi ha tuichaiteva jerereko,ha ijra akrapu, ikatuhicha ha mamo ikatuhpe;

    2 Ojejapo ha oemohenda porve vaer yvy jeporu ha e-mit reko, ani oemyai ohvo yvy, ha oeehavaeravei ajeprodusi pyaeve ha oeot hetave mae;

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    57/143

    57D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    3 Oemokyrevaer aty emitr mich^va ha tuichai-teva;

    4 Oemohendvaer okaraygupe; oeme chupe ijyvy

    teer, hama guive Reforma Agraria-pe mae jarar haojechvaer opytaite ha@ua pete^ hendpe, o^pa tape haupicha avei oehekomoe ha oepohanouka ha@ua;

    5 Oemo^vaer sistema ojehepyme por ha@uichachokokupe imaerepre;

    6 Ojeporukvaer viru, hepyeteva ha oporopandyvare,

    emitr tr myma emongakuaar;

    7 Oepysyr ha oeangareko por vaer tekohre;

    8 Oemo^vaer seguro agrcola;

    9 O^vaer pytyv kua okaraygupe tenonderite umikua ga omyakvape;

    10 Kua okaraygua oikvaer kuimae ndive pete^cha Re-forma Agraria remiappe;

    11 Okaraygua maapohrape oehendvaer Reforma Agra-ria ojejapokuvo ha oemotenondvaer iorganiacinoepysyr ha@ua hemikotev, ijeykeko ha hemikuaa;

    12 Oemotenondvaer tetygua Reforma Agraria remia-ppe;

    13 Oehekomovaer chokokue hahogaygua ikatuha@uicha ikatupyry ha omaapo kyre tet akru-purre;

    14 Ojejapovaer atyha ojekuaaha ha@ua yvy, ha ojekuaa

    mapa oeotta umi yvy umvape;

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    58/143

    58

    15 Oemohapvaer epytyv o^ ha@ua emit ha mymaemongakuaa, ha ojejapo atyha katupyryr temiapo oka-raga rehega, ha

    16 Oemokyrevaer okaraygua jeva pete^ hendgui amuehendpe, tetpre ojehechakuavo tetygua retakue, teko-tev vaite ha jeikoondive.

    a r t c u lo 116 .Yvygusu ekoei ehegu

    Ikatu ha@uicha opa ohvo meguekatpe umi yvyguasurekorei, li omavaer umi yvpa ome opu porha@ua kga, o^pa tekotev yvypra oasingva koku-re apytpe ha ojekuapa ojejapvaer okakuaa jojaha@ua temiapo emit, myma mongakuaa, yvykuraha industria rehegua; ha upicha avei ojeporpa heko-pete ha tekotev haichaite umi mae omeva ijehegui

    voi ha oeangarekpa tekohre. Ojepea ha@ua ijra-gui umi yvyguasu rekorei, tekotevva Reforma Agraria-r,asvaer li pete^te^vare ha ojehepymevaer hae hei-hicha, maichapa ha arakapa.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha k . Tet emboguatarrehegua Derecho ha Deber

    a r t c u lo 117 .Deecho e embogu ehegu

    Tetyguakura, kua ha kuimava pete^cha oguerekoderecho oikvo tet emoguatpe, ijeheguiete tr

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    59/143

    59D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    amue rupi, heihicha ko Leiguasu ha leikura. Oe-mohapvaer kua oike ha@ua umi tet remiappe.

    a r t c u lo 118

    .Voo mo^ ehegu

    Muruvichakura jeporavo hae tetygua remiapor teeha hemiapor katu. Omopyrenda democracia rekpe;oguata voto rupive, ha pva hae maymva remiapor,jejopyre, jejokuaire, mvarepa, pete^chapa; voto jepa-pa oikvaer tesarekohra renondpe, ha umi ojeporav-

    va ojepoka voto retakure ha oikvaer joja rame.

    a r t c u lo 119 .Voo mo^ yh mich^vvpe ehegu

    Umi partido poltico, umi sindicato ha organiacin so-cial smyhyhra ojeporavo ha@ua, ojejapovaer yvateojee haguichante avei.

    a r t c u lo 120 .Povoku ehegu

    Hae poravohra voto rupi mayma Paraguayi oikvaParaguipe, oemojoavyre, omotma guive 18 ary.Mayma tetygua, ikatuhicha oiporavo muruvichar, ika-tu avei ojeporavo maevichagua jejokore, ndahaima

    guive umi o^va ko Leiguasu ha amue Leikurape. Pytaguaoikoitva ko tetme oguereko avei derecho ovotvo mu-nicipalidad-kuera smyhyhra emo^me.

    a r t c u lo 121 .refeendum ehegu

    eporanduguasu li rupive ojapva Congreso, ikatu oe-moaete tr nahniri. Li oe vaer hese.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    60/143

    60

    a r t c u lo 122 .epondugusu pogupe hov ehegu

    Ndaikati oiko eporanduguasu kovare:

    1 Jekopyty amue tetngura ndive, ha eme oikvahendivekura;

    2 Jepea ijragui imava;

    3 Tet pysyr;

    4 Yvre emo^ maicha pevpa ojeguerekokuaa tui-

    chakupe;5 Impuesto emyaty rehegua; avei tet viru ha anco-kura

    remiapo rehegua; viru ojeporukva Estado-pe; tet pre-supuesto guasu; ha

    6 Jeporavoguasu tetpypegua, departamento ha municipio-pe ojejapva.

    a r t c u lo 123 .Tetygua ikatuha omoepyr li apo rehegua

    Ojehechakuaa umi ovotakuavape okuvo ijehegui haomo@uah Congreso-pe lir. Lipe havaer mai-chapa upva o@uahvaer ha movy poravohrapaomo^vaer hese hra.

    a r t c u lo 124 .Pido Polico-ku eko h embipo ehegu

    Partido poltico-kura hae mva li renondpe. Ijvaeripype opaichagua tetygua, ha hemiapor hae: oipytyvmuruvichar emo^me, omohape Estado remiaportet tuichahicha ha ipehnguehicha; ha oipytyv te-tygua ehekomope.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    61/143

    6

    a r t c u lo 125 .Joju polic pegu ekos ehegu

    Mayma tetygua oguereko derecho ojoajvo jejopyre

    Partido ha movimiento Poltico appe, oipytyv ha@ua,democracia ojerure hicha, muruvichar jeporavpe, koLeiguasu ha amue likurape o^hicha; avei omohapeha@ua Estado-pe hemiapor. Li oevaer Partido hamovimiento Poltico-kura emohenda ha emonguerehe ikatu ha@uicha oguata democracia heihicha. Juemante kuatia rupive oipeakuaa Partido ha Movimiento

    Poltico-kuragui imva reko li renondpe.

    a r t c u lo 126 .Pido h Movimieno-ku ikuv ojpo ehegu

    1 Oepytyvuka virpe tr hemiapor emohappeatyha r Estado pytaguvape;

    2 Ojapo joaju ojeporu ha@uicha marete poltica appe;ha

    3 Oemo^ omyengovia ha@uicha maretpe tekos hatekui tetygua remimo^mva tr omo^ peligro gupeReplica rekove.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha ki . Tembiapor tee rehegua

    a r t c u lo 127 .Li emoee ehegu

    Mayma yvypra ojapvaer li hava. Ikatu ojee ojee-sva lire, ha katu ndaikati ojee ojejapo ha@ua he-miapoukapy.

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    62/143

    6 D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    a r t c u lo 128 .Opvve embipo ienondevehh pyyv o^veh ehegu

    Maeveichavr umi pete^te^va remipota ndosakuaiopavave remipota ri. Mayma tetygua oipytyvvaeroho por ha@ua ko tet, ha ojapvaer katuete umi te-miapor tetyguahicha li oitva hiarikura.

    a r t c u lo 129 .Sevicio Mili ehegu

    Mayma Paraguayo oemosakoi ha oearmvaer oi-pysyr ha@ua tet. Pevar oemo^ servicio militar oli-gatorio. Lipe hevaer maeichaitpa ojejapta kotemiapor kva. Servicio militar apokuvo oemoaj-vaer tekovereko. Ha orairguasu mae ndoikr, ndai-pukuvevaeri dse jasgui. Kua ndojapvaeri ServicioMilitar, oipytyv peve vaer, tekotevr, orairguasu

    aja amue tet ndive. Umi oikuaaukva hemireroviapyndohejaiha chupe ojapo, umva ojejokuivaer amuehenda tekoteveha rupi. Oemoheko ha aemoguatvoko derecho, ndojejapvaeri chugui tekojopy ha ndaipo-hyivvaeri servicio militar-gui. Ndaikati ojejapo serviciomilitar lipe o^va, tr pete^ mva r entidad privadaprovechornte. Lipe o^vaer pytaguakura pytyv rehe-ga tet psrme.

    a r t c u lo 130 .te pysyhe ehegu

    Umi oorairvaekue Chkope ha amue tet ndiveorair oiko jey ramo, tet pysyrpotvo, umva oje-hecharamo ha oemomaeguasvaer, oemo^vaerchupekura pensin oiko ha@ua jejopyre, itenond-

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    63/143

    6

    vaer tesi angarekpe, ha pva rentevaer. Virujehupitpe opytvaer hekovia ramo hemirekore mitaky tr o^mava; kope oikvaer avei umi oman-

    mavaekue emoare ko Leiguasu os moyve. Ndoje-pokvaeri temime oemo^va tet pysyrharpe rehe,ha oemevaer ojekuaa rehe voi haeha chakore. Umioliviano prisionero-kuva, ijeheguiete opytaitvaekueko tetme chakoreichantnte avei ojeguerekvaer viru

    jehupitpe ha tesi angarekpe.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

    Moakha kii. Jeroviaukakura Leiguasupegua rehegua

    a r t c u lo 131 .Jeoviukku ehegu

    Ojeporu aete ha@ua maymva derecho o^va ko Leigua-spe, oemo^ avei jeroviaukakura hysiva ko moakhakvape; li omohapvaer ijeporu.

    a r t c u lo 132 .Ohov Leiguse ehegu

    Corte Suprema de Justicia ipokatu havo o^merava li

    ha o^vva temiapoukapy jue-kura oguenohvaekue,ndohoiha Leiguasre. Omoguatvo kva ko temiapo,nosvaeri ko Leiguasu ha li havagui.

    a r t c u lo 133 .Hbes Copus ehegu

    Kva ko jeroviauka ikatu ojerure tapicha ojejopva, ije-hegui tr amue rupi, tekotevre ome pokatu upe-

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    64/143

    6

    var; oimerava jue de 1ra. Instancia-pe ikatu ojerureko jeroviauka. Haeas Corpus ikatu ojerure:

    1 Sapyarer @uar: kva rupi, o^merava tapicha, ohe-

    chr oemonamta katueteha maretpe, ojerurekuaaoehesaijo por ha@ua ikatpa aete oiko hese pe haeoimova; ikatu avei ojerure jue-pe opi ha@ua pe teko-jopy o^va hiri;

    2 Moyrhra: kva rupi, oimerava tapicha oemonam-vaekue hekope, ikatu ojerure oemyatyr ha@ua

    muruvicha jejavykue. Jue hevaer ojereru ha@uahendpe pe detenido muruvicha imonamihare ma-randu reheve; pva oikvaer mokipa irundy aravoahasa moyve ejejerure hague guive. Ndojereri ramoJue rendpe, kva ohvaer detenido o^ hpe ha up-pe omohapvaer tekojoja, ku ojereru ramo guichahendpe pe detenido, muruvicha marandu reheve.

    Ndaipri ramo marehepa oemonamrae pe mva-pe lipe heihicha, opoiukvaer chugui pyaepor; o^ramo kuatia pe emonamir omevaekue pete^ Jue,ojererahaukvaer kvape kuatiakura detenido rehe-gua; ha

    3 Genrico: kva rupi, oimerava tapicha ikatu ojerure

    oemyatayr ha@ua oikvaekue hese, oemonami rupi,tr oikomovaekue hese, ndahaima guive pete^vaumi moki kso tenondeve ojehechvaekue. Upichaavei, ko jeroviauka ikatu ojejerure ojejopy vai ramo pet^tapichpe omyai ha@uicha hete, iak tr heko por,

    jepmo leitre oikrae iemonami.

    Li omohape ha hevaer maeichaguaite HaeasCorpus pa o^ta ha haekura ikatvaer ojeporu Esta-

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    65/143

    65

    do de ecepcin aja avei. Iemoguata pyae, mykyha revaer ha ikatvaer voi Jue omoguata avaveojerurere.

    a r t c u lo 134 .ampo ehegu

    Maymva tekove oimo ramo oikoha hese mae vaitr ohecha ramo oikta katuete hese, tr ojepetachugui iderecho tr jeroviauka o^va ko Leiguasu haamue lipe, o^gui pete^ muruvicha tr muruvicha

    ojapva mae hendape, tr ndojapiva ojapvaer,ha ndaikati ramo Jue omohenda ikso jepiveguicha,tekotevgui ojehecha pyae oiko moyve ivava, ikatuojerure Amparo Jue upevar o^vape. Temiapo upvapyae, myky ha revaer ha ikatvaer omoguata te-tygua aty, upeichavaerha hei ramo lipe. Jue oguere-kvaer pokatu oipysyr ha@ua derecho tr jeroviauka,

    tr omohenda jey ha@ua oes ramo li rapgui. Umvaoiko ramo jeporavor rehegua rehe, tr organiacinpoltica rehe, jue oguerektava pokatu, haevaer jus-ticia electoral-pegua. Amparo ndaikati ojejerure juiciomytpe ni rgano Judicial-kura remiapo contra-peni umi li appe. Li omohapvaer aporeko kovarehegua. Jue heva Amparo jerurpe, ikatu ojehecha

    jey ha oemoamue avei.

    a r t c u lo 135 .Hbes D ehegu

    Mayma Tekove ikatvaer oikuaa marandu ha dato-kurahesegua tr herekopy imava rehegua o^va umi Re-gistro ocial tr privado-ha rupi; ikatvaer avei oikuaamaichapa ojeporu umi mae ha maerpa ojeguereko.Ikatu ojerure jue upevar o^vape oemopyahu, oe-

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    66/143

    66

    moamue tr oemyaipaite ha@ua umi marandu ha dato-kura no^ri ramo hekpe tr opokta ramo iderchore.

    a r t c u lo 136

    .Juez-ku ikv ojpo h hov heseku ehegu

    Jue oguerekva pokatu ndaikati ohechagvo recursoojejerurva chupe umi artculo kva moyve o^va hei-hicha. Ndohechasi ramo maevere, oenjuicivaerupvare ha tekotev ramo, oemongivaer.

    Jue hevaer avei hemiapoukappe mamo mevpa

    oho muruvicha jejavykue ha ojejuhu ramo maevai apope tekoavpe, amonamiukvaer mae vai apoharpeha ojapvaer tekotevva oemoaete ha@ua pe res-ponsailidad. Oguereko ramo pokatu omoepyrvaersumario omyesak ha@ua mae vai apokue ha omo-mevaer Ministerio Plico-pe, r katu omoha-svaer kuatiakura hesegua hapicha jue ipokatvape

    omosyryry ha@ua upe temiapo.

    D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    67/143

    67

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    68/143

    68

    Tet Rekui emohenda rehegua

    Vore ww

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    69/143

    69

    tepys p . te h Esdo ehegu

    Moakha i.

    e ropytakura reheguaa r t c u lo 137 .Leigusu pukpv ehegu

    Replica li pav hae Leiguasu. Constitucin, e-memyre amue tetngura ndive, oemoe^ ha oe-moaetvaekue, leikura Congreso remimo^ngue ha

    temiapoukapy oemoe^vaekue avei upe rire, kovahae derecho positivo Paraguipe ha ojererekvaerovalekupe kope hysi hicha. Oimerava omoa-muesva kva ko temimo^my tape omo^va Leiguasurehe oguatare, ojekoavy ha hemiapo vaikure, liohekojopvaer chupe. Ko Leiguasu ndopytareivaerioemomar hague rehe marete rupive tr ojehejarei-

    se ramo hape tee rupi. Ndaikati oemovale mae-vichagua temiapoukapy ha temiapokue opuva koLeigas rehe.

    a r t c u lo 138 .Oden judico epysy ehegu

    Mayma tetygua ikatu ojepytaso, opaite mae ohupitva

    reheve, umi hekope tets ojapyhva renondpe. Oi-merava tr tekove aty, tahae hava rrape, o^r koLi Guaspe, ojapyhy ramo tets, ndaikati omovalehemiapoukapy ha upvare, tetygua iderechope porikatu opu hesekura ha ndojapi haekura heva. Tetamuekura ojokupytva oimerava mare umi mare-tpe ajapyhvaekue tets ndive, ndaikati upe rire omo-hra umi temiapor omoir hague, ojopy ha@ua tetParaguipe omoaete ha@ua umi e memyre.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    70/143

    70

    a r t c u lo 139 .te eko echukh ehegu

    Kova hae tet Paragui mva reko rechaukaha:

    1 Tet Poyvi;2 Tet Raangavoaha (sello)

    3 Tet Praheigas.

    Lipe oemo^ne maeichagua vaerpa ha maicha-pa ojeporne umi tet mva reko rechaukaha o^va upe

    Congreso General 25 de Noviemre de 1842 remia-poukappe.

    a r t c u lo 140 .engu ehegu

    Paragui hae tet hemikuaa arandu heta ha iemokiva. Estado e tee hae castellano ha guarani. Li-

    pe havaer maichapa ojeporta mokivva. Maymaypykue emoare e ha opaite imovyvva e haetet remikuaa arandu avei.

    Moakha ii . Tet ambue ndiveomoir reko rehegua

    a r t c u lo 141 .te mbue ndive eme ehegu

    Umi eme amue tet ndivegua oemoaete por haoemone^vaekue li rupi, hesegua kuatia oemohasma-va ojupe, opyta avei tet leikura apytpe ha oemohe-ndne ko Leiguasu omohendahicha artculo 137-pe.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    71/143

    7

    a r t c u lo 142 .eme emondoo ehegu

    Umi eme amue tet ndive, derecho humano rehe-

    guva ndaikati oemondoro oimehicha rei, ojejap-mantevaer Leiguasu emyatyrr aporeko rupive.

    a r t c u lo 143 .Tet ambue ndive omoir reko rehegua

    Tet Paragui iomoir rekpe omoaje derecho inter-nacional ha ojehekomojoja ko mae rupive:

    1 Tet jeiko poguype;

    2 Tetngura jeiko ijehegui;

    3 Tetngura omojoja por;

    4 Tetngura opytyv ha temiappe omoir;

    5 eangareko derecho humano-re;

    6 Ysyryguasu ojepysva heta tetre jeporu joja;

    7 Tetngura jeike ojohekovpe; ha

    8 Opichagua dictadura, tet oporojopva ha imperialismo,geror.

    a r t c u lo 144 .oi mboove ehegu

    Paragui omotove aete orair, ha katu omone^ tetepysyr hekopeguva. Upva nomyari derecho haememyre, oguerekva Organiacin de las Nacio-nes Unidas ndive, Organiacin de Estados Americanosndive, tr umi tet omoir remiapo ndive.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    72/143

    7

    a r t c u lo 145 .te igu leiku eko ehegu

    Tet Paragui, jojpe por amue tetngura ndive,

    omoaje leikura o^va tet ri jey ogarantiva dere-cho humano, tekoguapy, tekokatu, opytyv akrapur,tekuipe, mae jererekpe, jeiko ondivpe ha arandukuape. Ko mae oiko ha@ua oemo^vaer ooememokive Cmara Congreso pegua, tetave tee rupi.

    Moakha iii . Tetygua reko haCiudadana rehegua

    a r t c u lo 146 .teygu ee ehegu

    Paragao tr paragaa teete hae:

    1 Opaite onacevaekue tetppe;

    2 Mva isy tr itva paraguayo-va, onacvaekue omaa-po jave Estado-pe @uar tet amupe.

    3 Isy tr itva paraguayo-va, onacvaekue amue tetme,ovo Paraguipe opytaite; ha

    4 Umi mit ojejuhu reva tetpre, ojekuaava itva ha isy.

    Oemoaete paraguayo-ha, pe peh mohapyhpeo^va, oikuaauka hagure ipyapy, omoty vove 18 aos.Nomoti ramo gueteri katu, tva tr isy ikatu oehese, upi hae okakuaapa rire omoaete.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    73/143

    7

    a r t c u lo 147 .Mv eygu jepeku ehegu

    Mavave Paragui emoare tegui ndaikati ojepevo

    inacionalidad, ikatu jepe hae orrenuncia ijeheguietechgi.

    a r t c u lo 148 .Deecho embopgui ehegu

    Pytaguakura ikatu oemoparagui naturaliacin rupi;ohechaukma guive ko mae pe hysiva:

    1 Okakuaapamaha;

    2 Oikmaha igure tres aos ko tetme;

    3 Omaapomaha ko tetme o^merava mape; ha

    4 Teko por, lipe heihicha.

    a r t c u lo 149 .Ncionlidd he eheguNacionalidad heta ikatu ojeguereko eme rupiamue tet ndive. Ikatu avei, upicha hegui pytaguaret Leigas.

    a r t c u lo 150 .Ncionlidd e jepy ehegu

    Umi Paraguio naturaliado ikatu opyta jey inacionali-dare iporeramo kogui, oire marepa, tres aosaja pukukue, upicha her Jue, tr ojapyhy ramo ije-hegui amue nacionalidad.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    74/143

    7

    a r t c u lo 151 .Ncionlidd honoi ehegu

    Pytaguakura oipytyv aete vaekue Paraguipe, ikatu

    ojehechakuaa potvo, li rupi oeme chupekura na-cionalidad honoraria.

    a r t c u lo 152 .Ciuddn ehegu

    Hae cidadano tr cidadana:

    1 Tekove paragui teetva, dieciocho aos omoty guive;ha

    2 Tekove oemoparaguivaekue naturaliacin rupi, oha-sa rire aos oeme hage chpe pe nacionalidad.

    a r t c u lo 153 .Ciuddn jepou jejoko ehegu

    Ojejoko ciudadana tetygugui:1 Ojejapyhr amue nacionalidad, no^rima guive ekua-

    avejoja hesegua;

    2 Juicio rupi ojer upe mva hasyha iakme ha ndaika-tuiha upvare ojapo maeve ijeheguiete;

    3 O^ro tekos reheve, Jue ome rupi chupe jeheko jopy.Ciudadana jejoko opa, opr avei umi causa hesegualipe oemoysiva.

    a r t c u lo 154 .Pode Judicil oie ikv ojpo ehegu

    Lipe o^vaer maicharpa ikatu ojejapyhy naciona-lidad ha avei maicharpa ikatu ojejoko ciudadana.Poder Judicial aoite oguerekta pokatu kova maeomohenda ha@ua.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    75/143

    75

    Moakha ij . Tet Yvyemohenda rehegua

    Pehnge a.

    Apoukapy opaichagua rehegua

    a r t c u lo 155 .te yvy pukpv h embohskumbue ke ehegu

    Tet Paragui yvy arakaeve ndaikati oemevo, oe-

    mohasvo amue okre, ojeporukvo, ha maeveicha-vr ojehejvo, tasapynte jepe, mavave tet amupe.Umi Estado oguerekva tet Paragui ndive relacionesdiplomticas ha umi tet atyha o^hpe avei hae, ikatuojogua kope yvy vore oikotevva omopu ha@ua ipypega irrepresentacin-kura rendagu, ha upva ojejap-vaer lipe heihicha. Upicha ramo jepe umi yvy peh

    akinte opyta tet puakapav pogupe.

    a r t c u lo 156 .Esdo smbyhy emohend ehegu

    Ikatu ha@uicha oesmyhy ha oemoguata Estado,tet yvy oemojoa Departamento ha Municipio-pe, hava ko Leiguasu ha leikura haiha peve oikvaer ijehe-

    gui iemoguatpe, ha hekor emo^me ha ijeheguieteoipuru hagu opaite mae oguerekva.

    a r t c u lo 157 .Cpil ehegu

    Tva Paraguay hae tet Paragui tavaguasu ha Estadopokatukura renda. Hae pete^ municipio, o^va mavavedepartamento-pe. Lipe o^vaer mamo mampa ijapy.

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    76/143

    76

    a r t c u lo 158 .Sevicio eme @uv ehegu

    Departamento ha municipio-kura ryeppe oemo^tar

    apopyr ohupitva tetygua maymavpe, upe guive oe-moguata ha@ua, li rupive oemo^vaer.

    a r t c u lo 159 .Depmeno h municpio-ku ehegu

    Oemo^ yptar, ha avei oemojoaju tr oemo-amuta ramo Departamento ha itavaguasukura,

    municipio ha distrito-kura, li rupive ojejapvaer,ojeguerekvo tesa renondpe maichapa o^ iakra-pume, yvypra retakue ipype ha tekoha rekpe, kuaa-ha rechaukapy ha temiasakupe.

    a r t c u lo 160 .regin-ku ehegu

    Departamento-kura okatu ojoaju ha ojapo hikui regin,upva rupive ikattar oakrapu pyaeve umi comu-nidad hyeppe o^va. Li hevaer maichapa upvaoikta ha okuta.

    Pehnge aa . Departamento-kura rehegua

    a r t c u lo 161 .Depmeno smbyhyh ehegu

    Departamento oismyhvaer pete^ Tekuaitra ha pete^Junta Departamental. Kovape oiporavo ha omo^vaertetyguakura upe departamento pegua ivto rupive,

    jeporavo guasu tetppe oiko jave, ha o^vaer hemia-ppe cinco aos pukukue. Tekuaitra hae upe Depar-tamento-pe Poder Ejecutivo rrape omoguatva tet

    T E T H A E S T A D O R E H E G U A

  • 8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com

    77/143