RESTAURACIÓN&CONSERVACIÓN

Tratamento de restauración de

“Cabeza de cabalo”

O primeiro que é necesario ter en conta cando temos que restaurar unha obra de

arte é que debemos realizar nela a mínima intervención posible que asegure a súa vida

no futuro e co máximo respecto, porque cada obra é única. Outra cousa moi

importante a considerar é que os tratamentos sempre deben ser reversibles e

que os materiais utilizados deberán ser compatibles cos da pintura orixinal.

É necesario facer unha profunda observación

da pintura e o seu estado de conservación:

fixarnos no estado do soporte (lenzo, neste

caso), o estado do bastidor e a capa

pictórica.

Para iso, utilízanse diversos métodos, como a luz rasante que nos permite ver claramente as deformacións do soporte; os raios UV (para ver as capas superficiais da pintura como as vernices e o seu estado -se están

oxidadas ou non, o seu espesor...-); os raios infravermellos (para ver capas máis internas: debuxos preparatorios ....)

Raios UV:

A luz Ultravioleta revélanos o estado

superficial da pintura. Neste caso vese

claramente a zona na que durante unha

limpeza, aínda permanece a verniz oxidado.

Raios IR: A luz infravermella mostra en moitas ocasións os debuxos preparatorios que

subxacen debaixo da capa pictórica.

Detallada observación da pintura

Zona con

verniz

Zona xa

limpa

Así mesmo realízanse numerosos estudos analíticos

que nos permiten coñecer a obra en maior

profundidade co fin de determinar o tratamento

de restauración adecuado: cortes estratigráficos (a

través dos que podemos ver a estrutura da pintura

en estratos ou capas: soporte, preparación, capa

pictórica, verniz); microscopía óptica,

espectroscopía infravermella, microanálisis,

cromatografía de gases, espectrometría de masas

que nos posibilitan a identificación de pigmentos,

aglutinantes.

Corte estratigráfico

(100 aumentos)

Soporte

a. Preparación

b. Capa pictórica

c. Verniz

En ocasións utilizamos reactivos que colorean a mostra

indicándonos que tipo de aglutinante presenta a preparación,

graso ou magro (normalmente é graxa cando a técnica

utilizada é ó óleo e magra ó temple.

cando por exemplo é ó

temple) .

Exemplos de luz rasante

Deformacións

por golpes

Todos os procesos de restauración están precedidos

por un estudo histórico-artístico da obra para

coñecer a súa orixe, a escola, o artista que o

executou (non sempre é posible identificalo) ...

Neste caso, descubrimos que a nosa pintura era

unha copia exacta dunha cabeza de cabalo

realizada anteriormente por Velázquez nun dos

seus retratos ecuestres.

Así mesmo, é necesario facer un estudo detallado

dos danos que presenta e o tratamento que imos

seguir.

Estudio histórico- artístico

Obra a restaurar

Detalle da obra de

Velázquez

Estado do bastidor: hai que ver o tipo de unión, se presenta como neste caso

ataque de xilófagos (insectos que se alimentan da madeira). O bastidor estaba en

moi malas condicións, fora atacado por insectos, por este motivo decidimos

cambialo por outro novo.

Hai que fixarse tamén no estado do soporte: se presenta

rachaduras, rasgados, faltas de soporte, oxidacións polos

cravos, deformacións…

...e como non, o estado da capa pictórica: se está desgastada,

se desapareceu formando lagoas, se presenta algún tipo de

alteración ou desprendemento.

• Nesta zona había unha gran perda de

soporte que a facía demasiado fráxil, polo

que foi necesario, como veremos máis

adiante, reforzar o tecido orixinal

adherindo outra peza de tea á parte de atrás

despois da eliminación dos parches de

restauracións anteriores que perderan a súa

función.

A parte inferior dá obra atopábase nun estado

pèsimo

É importante deterse na observación da obra polo reverso para ver o seu estado:

podemos atopar ademais de firmas, inscricións que sirvan para documentar a

peza, parches (como neste caso) de intervencións anteriores que poidan perder a

súa eficacia ou mesmo estar a provocar danos na obra.

Un parche é un pedaciño

de tea deflecado polos

bordos que serve para

protexer polo reverso un

dano do soporte: un

rasgado.

Exemplos de parches noutra obra: ás veces os tratamentos de restauración

provocan danos nunha pintura, o colocar un parche sen deflecar, nunha

posición ou cun adhesivo inadecuados poden provocar que se marquen na

pintura polo anverso.

En ocasións, no canto de parches colócanse de forma

perpendicular ao roto fíos adheridos.

Este é un exemplo de obra forrada, puxéraselle unha tea adherida por

detrás. Nas faltas de soporte que presentaba foron adheridos enxertos

polo anverso (ver próxima diapositiva) .

Exemplos de enxertos para liquidar a diferenza de nivel

entre a tea de forrado e a capa pictórica

Proceso de limpeza

Neste proceso, un dos máis delicados, temos que determinar o método máis adecuado de limpeza porque podemos

danar algunhas cores co uso de auga ou certos disolventes. Hai que ser moi cautos e facer probas de

limpeza empezando con disolventes suaves para despois ir aumentando a súa forza se vemos que non obtemos o

resultado esperado. É así mesmo moi importante saber que tipo de tea

presenta a obra, porque o tratamento de limpeza cambia totalmente se unha a tea é de algodón (absorbe moito a humidade, é moi higroscópica, polo que sofre moitos movementos se a pintura límpase con auga podendo

chegar a provocar danos na pintura) ou se é sintética (non lle afecta a humidade), se é de liño.

Proceso de limpeza

Probas de

disolventes

en distintas

cores

Finalmente decidimos adherir polo reverso

unha tea sintética (forrar a obra) na mesa

quente, tras decidir o tipo de adhesivo

adecuado. Con calor e presión (a través

dunhas bombas de succión faise o baleiro)

ambas as teas quedaron unidas

perfectamente.

Mesa quente de succión

Mesa quente de succión

.Unha vez adheridas ambas teas, enchemos a diferenza de nivel entre os

enxertos e a capa pictórica con estuco, unha pasta realizada con

carbonato/sulfato (dependendo do que presente a preparación orixinal),

aglutinante (que pode ser natural ou sintético e un plastificante (mel)

para darlle flexibilidade

Ás veces se colorean para facilitar a reintegración cromática

e en ocasións dáselles textura.

Eliminación de pasmados

As zonas esbrancuxadas que presentan moitas veces as obras débense á microfisuración da verniz . Comunmente denomínanse pasmados. Na capa

de verniz produciríase o mesmo efecto que vemos nun cristal cando se fisura por un golpe.

Fórmase un veo esbrancuxado que non nos permite ver o que hai máis aló, é dicir, a pintura.

Para solucionalo debemos facer probas con diferentes disolventes ata que atopemos aquel

que abrande a capa de verniz e rexenéreo, o que lle vai a devolver a súa transparencia.

Pasmado

Cristal fisurado que

exemplifica o que podería

ser a microfisuración da

verniz (pasmado)

Ao aplicar o disolvente, a

verniz rexenérase e vólvese

transparente

Reintegración cromática

• É un dos últimos pasos antes do vernizado final. Consiste en encher con cor (acuarela e pigmentos á verniz, que son perfectamente reversibles) as zonas estucadas, para que a vista non se centre nas partes que presentan lagoas.

• A reintegración non debe ser discernible de lonxe, debe de haber unha homoxeneidade na obra para que poida comprenderse, aínda que sí de cerca, para distinguir ó orixinal da restauración. Moi importante: os restauradores non somos artistas, non podemos inventar nada.

Reintegración

cromática. Tres métodos dependendo

da necesidade da obra

Rigattino: liñas paralelas

Puntillismo: pequenos puntos

Tratteggio: liñas cruzadas

Vernizado (protección final). Pode facerse con spray, con

brocha dependendo sempre das características da obra, do

tipo de reintegración levada a cabo.

Antes e despois do proceso de

restauración

Outros exemplos de restauraciónsSobre cobre…

E sobre madeira…

Máis exemplos…

OBRADOIRO DE

RESTAURACIÓN DE PINTURA

DO MUSEO DO PRADO

O TRABALLO DO

RESTAURADOR NON SEMPRE

É FÁCIL…

E NOS GUSTARÍA BOTAR A

CORRER

…CANDO CHEGAN

ALGUNHAS OBRAS

(SOBRE TODO

CONTEMPORÁNEAS)…

MARCEL BROODTHAERS

Mexillóns!!!

Como se

restaura unha

casca de

mexillón??

GIOVANNI ANSELMO

LEITUGA????

JANINE ANTONI: Chocolate!!!!

Autorretrato en chocolate exposto

a lamido e autorretrato en xabón

exposto a lavado

PIERO MANZONI:

MERDA DE ARTISTA (30 gramos,

conservada ó natural, producida e enlatada…en maio do

1961…)

80.000-

100.000€…para os

interesados…

Tralala…algún voluntario

para restaurar isto???