7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
1/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
2/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
3/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
4/324
Historia de las relaciones internacionalesde Mxico, 1821-2010
Vum 3
C
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
5/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
6/324
Historia de las relaciones internacionalesde Mxico, 1821-2010
Coordinacin generalMrcd d Va
Vum 3
C
Raa Rja y Aa Cvarruba
DiReCCin geneRAl Del ACeRVo histRiCo DiploMtiCo
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
7/324
seCRetARiA De RelACiones eXteRioRes
parca ea Caa
ConsUltoR JURDiCoJ A. hrdz garca
DiReCtoRA geneRAl Del ACeRVo histRiCo DiploMtiCoMrcd d Va
DiReCtoR De histoRiA DiploMtiCA Y pUBliCACionesVcr M. tz
prmra dc, 2011
D.R. Direccin GeneralDel acervo Histrico Diplomtico,secretaraDe relaciones exteriorespaza Jurz 20, Cr hrcDac Cuaumc, 06010 Mxc, D.F.
isBn: 978-607-446-024-7 (bra cma)isBn: 978-607-446-027-8 (vum 3)
imr Mxc /Printed in Mexico
sRe
327.72h673hra d a rac raca d Mxc, 1821-2010 / Mrcd d Va
Armj, crd. -- Mxc : scrara d Rac exrr, Drcc grad Acrv hrc Dmc, 2011.
7 v.
Cd: v. 1. Amrca d nr -- v. 2. Cramrca -- v. 3. Carb -- v. 4. Am-rca d sur -- v. 5. eura -- v. 6. Aa -- v. 7. rca y Md or.
isBn 978-607-446-024-7 (obra cm.)
isBn 978-607-446-027-8 (v. 3)
1. Mxc - Rac xrr - hra. 2. Mxc - pca y br -hra. i. Va Armj, Mrcd d, crd. ii. hrrra, ocav, cau. iii. saaCruz, Arur, cau. iV. Vzquz ovra, Mar, cau. V. Ca, Mau ,cau. Vi. tua, Mca, cau. Vii. Rja, Raa, cau. Viii. Cvarruba,
Aa, cau. iX. paac, gurm, cau. X. Cvarruba, Aa, cau. Xi. p-sur,Aa, cau. Xii. Rua, lra, cau. Xiii. Ruzz, pa, cau. XiV. l,J lu, cau. XV. har, Fracc Javr, cau. XVi. Ramrz, Jua J, cau.XVii. Vara, hda, cau. XViii. scz, idra ia, cau. XiX. Mxc. scra-ra d Rac exrr. Drcc gra d Acrv hrc Dmc.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
8/324
ndiCe general
prac. tm ara ua rx:mmra, vcac y vcu d Mxc 11
U r acd 13Rccr ara rcauzar 13sfcad y d d a cmmrac 15Cd rvadr 16
irducc ra 21
primeraparteMXiCo Y el CARiBe, 1821-1959
Raa Rja
Cau 1. er a xa y a da, 1821-1847 27 Fr a Carb a 29 e rccm d vc 36
Cau 2. Fr a vc mc, 1848-1878 45 gurra araa Carb 54
Cau 3. e ca d Carb c, 1879-1901 63 emrac y dardad 64 la a rvda 71
Cau 4. la Rvuc y Carb ca, 1902-1933 81
Dmaca y x 89
Cau 5. Mxc y a dcadura carba, 1934-1959 97 Rvuc y x 100 Baj a Dcra erada 110
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
9/324
seGunDapartelAs RelACiones MXiCo-CUBA, 1959-2010
Aa Cvarruba
irducc 127
Cau 1. la Rvuc cubaa y Mxc: c d modus vivendi, 1959-1964 131
la Rvuc cubaa y br mxca:r a maa y a c 131
e rbma cuba a oea 136
Cau 2. Cuba aa a rvc y Mxc rv? 151
la Crca trca y mvm uda d 1968 151 la rvc d Mxc rc cuba 159
Cau 3. nada rarm cra Cuba; ram r 167 e mvm rcrmuda 167 e cc cramrca 172
Cau 4. er a cudad y camb 183 Qu acr c Cuba? 183
Cau 5. e drr y a rmazac? d a rac bara 199 la dmcraca Mxc, y Cuba? 199 la rac r br d Mxc y Cuba
y rac am rma 208
Cau 6. e cmrc y a vr 215
Cau 7. la rac a uur 233
Ax 235
8 CARiBe
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
10/324
terceraparteel CARiBe Y lA poltiCA eXteRioR De MXiCo, 1960-2010
Aa Cvarruba
irducc 241Cau 1. la va adud
a a Rbca Dmcaa, 1965 245 la ruura d rac dmca r Mxc
y a Rbca Dmcaa, 1960 246 la va adud 247 la c d Mxc 249
Cau 2. Mxc y a r d Carb, 1970-1983 255
la ca rcrmuda y Carb 255 e cc Cramrca y a va a graada 260
Cau 3. ha y a ca xrr d Mxc 265 l cc aa d 1994 y 2004 266
Cau 4. Mxc y Carb ayr, y y maaa 273
Ax i 279
Ax ii 280
Ccu 291
Fu 295 prmra ar 295
suda y rcra ar 311
sa y acrm 315dc mc 317
nDiCe geneRAl 9
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
11/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
12/324
[11]
PresentacinTesTimonios para una reflexin:
memorias, evoCaCiones y vnCulos de mxiCo
e dc ccbr ua cmmrac mar cua a racqu a rdad aqu qu cmmra. D a cmrm qu mu a scrara d Rac exrr (sre) a a vauab r-udad d rxar vz aa, aa r ruamudad, r a a ra d a rac raca d Mx-c c mv d bcar d u iddca y d car d u
Rvuc.n abcam c a a ara, r ambca m rura, d
abrdar a m a d vac aada a bra En busca deuna nacin soberana. Relaciones internacionales de Mxico, siglos xixy xx,ub-cada r a Cacra 2006, ara u rabaj m xauv quaazara, dd d u, a rycc d Mxc mud aarr d a rac abcda c dm a a ar d u -ra cm ac dd.
s rcur craar cc cvca d ra d a dma-ca c ua ra d a rac raca d a m abarcadra,qu cra a a rac rubrama y ca a r d crcuaca, d acr y acr qu a a r rma dvr raca d ub.
A u v armca, a ccc dra cmmrava aadua c arcuar dr rc rc y xca urca caracrca c cducr a dvr cm a c-rucc, cdac y rdfc d ead mxca a a uz d a -
rc d Mxc ma raca, vcuad u ca xrrc a ca ra; rc c, cmc, ca y cuu-ra qu a ccad a a a c qu cua acuam mb raca, y darr d qubr d dr r Mxc y a bqu c qu a mad rac, y a rucura ddr raca y ra qu a cdcad a rac xrrd Mxc.
iua d mra u dacar a v d a dd cr d
dr muda y dd a rrc aca dc cr: udar a
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
13/324
12 CARiBe
rcc qu a rvacd Mxc acrca d a c qua d rac y a d aca Mxc; cmrdr vcu ra raa d darr y a rycc d Mxc ccr d aac, y dd u drma a d a raa a rac
raca d ur a.pr qu rfr a a mda acada, a vac buca-
r rac d cauadad y arcuac, y rvar carcmd a raycra rca d Mxc mb raca. Amm, arac raca d a ur aazada dd mb mu-ara, bara, ra y ubra, u ra jrcc d qu da cua d a dmca d a rac, a dd a rcvad Mxc cm dd a ca d a r cu, ca y a
mdda qu ud dr d a u. s var y rcurxr a ura qu a r a mad r a Mxcy, r m, dfr r: Amrca d nr, Cramrca, Carb, Amrca d sur, eura, Aa, y rca y Md or; cada ua uda u vum d.
la radc bra y bradra qu da rx a r ar y a accr d ub, arraada Mxc a ba d uca y -urz a ar d u ra, am a a Cacra a aumr ara dvac, a, dc y drbuc d ma racad c aaccdada y rca raycra dmca d a, aa acr d a sre ud rca cr qu rmuv a vac y dc d a -ra d a rac raca.
hay, dd u, mra rabaj br a rac d Mxc cdr a, r xa bra qu rvara a rac d ac dr r dd 1821 aa ur da. A rd a vdadd a ccc.
A rud daca d cuaqur qu rdra uur u
uua xam d ccca c cbrac mrcd, a rcrda-c madura d bcar d a iddca y d car d a R-vuc ba, r u ad, a acar a vab brca r qu ama a y qu ucva rac d mxca m rad, yr r, a rar rua ccra, maava y vab qu c-rbuya a rducr a a d crc qudad rucua bua -c.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
14/324
pResentACin 13
unHonrosoanteceDente
la mra abr dra d a scrara d Rac exrr daa d1920, cuad gar erada u mbrad fca mayr d a ddca.
e caab rvdr bc u r mdrzar rvc xrrmxca y ru cm mcam d r u rur xam d c-cm ara ara a ur a carrra dmca.
e 1923 erada, cuya bdad dv rr bad, cr aDrcc d pubcac, acd drc d qu ra Acrvhrc Dmc, dd ubc rcam aa dcuma-. e d, vcu d aHD c uvrdad bca y rva-da a acuadad m d y mjr crdad, ua rucra
rrac d ca y vaa arac rcrca.A a ca, a rca uc d Acrv hrc a cuda
y rdac d acrv dcuma y bbrfc, a cm a raza-c d vac rca, uzad udamam acrvdcuma d a scrara, a ubcac d a vac u d-r r y a du d ruad d a vac y d aubcac. e a qu a scrara cvca, dd ac a, a udd rmr v, y a cud v d a rducc d cc-m mara d rac raca.
Amad r acd, ara a ambca ccc ca-m rabaj d ar a a acadmc d rbada xrca y amarcva, dr d u marc d ay ara a ma razac d uara y d cua u bjv bc: ccr m y dudr mjr rc ra d Mxc y u rac raca.
l arr c u r frm qu rbaa vav y racd dra: abr dd am, rvar dbdad y m, a cm ar-vcar r y xrca, abda cua d qu a mmra rca db
ar a ba d a ca d ead cm u d u braa.
reconocernosparareencauzarnos
obrvaba pdr hrquz Ura a rcra dcada d aad :
Aa am d a a ub ca a quma d a d-
dca, acudm ru d mdz y dcaram r br uur.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
15/324
14 CARiBe
Mud vr, brad rc acda, rbca rm, ardram-
carada a a mra ua: aqu aba d crar uva ar,
a uva. nura rra, ura vda br, da u xr.
Ardua xrca a d laamrca, cm a d ra r drb, d mzar a r ub br cuad r vaba ya m djrcr cm a. e ca d Mxc, c d d aa d-dzadr y a ua cura d u rvuc, bra y crvadr,urza y amrcaa, aaa y acaa, ra -dava armzar u vc ua bquda cm d mjr ccu-ca. la a duma rz y urz rrad rdrumb.
iddad camada r, m rcua a, dvdda y dmradar r y, dd u, r xra, a d ur ub arcra uarma uc d juca, abu y xac a arr d uada quvcada aa arxmada d r mm, d ura vaa ybdad, aa acr dcr a a Ram lz Vard
M rma d da a cura
rcc m u aua ua,
u mma quja y u ra ura.
A dc a d a iddca y a c d cada a Rvu-c bada, u, ua ma d ccca qu ya adm aaza-m m ar r qu a d a ac mxca-a, cu ya d qu crrd r, a arr d u rm, d u bdad maac, cauzad r u a-m, r dcac y ara bfc d r. edr a ba-zac cm uar cm cm rcca cdaa d rx ara
r a mjr c.A c a cvd rrar cc cm dbdad, mrara-
c, drrm, cmj mca, ara rrzar r a bacua dbrada ura vcma y bfcar, a, d ruad: d-c a a abac rucua, a r car y a quja cvr-da b qu mvza. Ccr y rccr cabam ura -ra dv c vauab cra ara cv c daam.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
16/324
pResentACin 15
siGnificaDoysentiDoDeestasconmemoraciones
Cuad crr cmba gabr garca Mrquz rcb prm nbd lraura, rfrd a eura a: n dc dr qu a-
raca d ad d mud, xaad a cmac d ura cuura, aya qudad u md vd ara rrar.
tracurr m ara qu amad uv mud cra d uarraa ra qu rrara, varara y dra a ccr. era amad vj mud qu, dd u cdc d cquadr y c-zadr, aca u ra rrac y acaba uar ccu au ra abr y dr, a arr d u quma y add a u r c vad, cm brvara c audza radr ed-
mud o'grma.ea uc d mc, r cdcad y a v u-
ara y rca aca ub amrca r ar d eura, au-mr u ddad caa r jrcda varabm u accy ada rrac, ara dcr a a a A Macad
Caa mrab, ayr dmadra,
vua u ara drca cua ra.
pr racurrda ca d cura d u ddca, Mxc ud ur ducad cmr aja cuad d mara rr-xva cu dbrada u rmvd y amad a ra crc a ub aamrca. A d ca ca a u-ra c arvcada bdad raca ba, marc d arxva y madura cmmrac bcara, a rvar, racr y acrr ru aamrcaa xcuabm rad.
Qu au c acad c u a, rad bua
mdda a ca d d xac d r ub y d u xcu dccm, r qu ub, cuda a vaa r d r Brav aR d a paa, ya a cudd radc ccda c mur damac, vcdad c mm admrac c rac.
A a uz d a cmmrac, a aja cmucac qu aarad a a ac aamrcaa ua d ra, c a mrara cm-cdad ay qu aar ara ya rmr d cr cav da, y bfc ca xcuv d raz vc d nramrca, car-
c d cuaqur jufcac ca rca.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
17/324
16 CARiBe
emr, a crb raca rcrca xbda r aamr-ca acrca d u r ub ma ud rrcar dccm- a r a y c, m c r bcam cmcy c ua ma qu aa rbaa varac arquca, krca,
ca y arqucca, mjr d ca.Ara, m arbur a eura y a ead Ud a r-
juc y r r a Amrca laa, va ur rab-zad a a aa ca aa d ur rcv auaam, muar cam a xam d r u rac dca ycmrca a rav d md d cmucac?
Dd u, a ccc cmmrava ubcada y r a srequr r, adm d rx br a bdad d ra-
c vrdadram umaa r a da ac, amada y aara qu caacdad d dc y ccca d cmrmca rc.
conteniDorevelaDor
trabaj r dm ambc, a ccc qu y ram abrda -ma cm rra, vr, rcamb, a, mrac, drcuma, dcuca razada y rcur aura, a cm uc-v rccm d ura braa y a ardua crucc d a.Am d u radad, vm abr umrab aara a cudad vava d ud, a a vz qu aa ca-m a ur ara racr y afar a dfc d a ca xrr y m r qu m.
Y b a ca drma a rac d u a cr, fdad d acr d muy dvra d cdca qu ra
r ead acac ra d vrdadra qudad c r d aamra y dmc a b cad. Mcam d c-rac vrdadram ra r a ua ra y ua radad cmuca d cuaa duda rca r adar.
n baa dma, r cumbr mar ara drrbar barrracuda rjuc rcrc. e mrav aard a rac u-brama a a crrac r ac, y d a a a dc,bdad, rma, xr r af, mda a aac
cjua d rcamb qu aa m qumrca a rac r
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
18/324
pResentACin 17
ur ub, cuya ada ca rbaar, ara a caba ua rc-ca d u braa, mram c y cmc.
A, vum d a rac d Mxc c Amrca d nr r-d racdr a ra dmca cvca a f d ardr
rc d racc m am, y rc ua cc d ma qurm dr a a crucc drcada d a braa, cmu camb a ar d ucva aa.
la rac r Mxc y ead Ud dd c d Mxcdd aa a aa cuma d a Rvuc mxcaa, qu xa-m ocav hrrra, rja u urbu, marcad r cury dcur r amb a, rduc d xam y mr-ca mraa adud, a cm d a rca y bquda d
afrmac ra d a ac mxcaa. la maud, dad y cm-jdad d accm r a ar d dca cura y aa rvaca d ua xrcab vcdad rfca, rauar buamdda a aua d a ca xrr d Mxc.
pr u ar, Arur saa Cruz, qu ud a rac d Mxcc ead Ud y Caad d 1920 a 2010, aua qu r vc d uead qu rcamaba drc d uaj br d u c cr-am u u cv baa fcaz ara abrar ua dcra d -ca xrr dva. l rc d audrmac uadad jurdcad ead , bua mdda, ua racc a a Dcra Mr.
e br d Mau Ca, Mca tua y Mar Vzquz o-vra, br a rac dmca d Mxc c a ac d a vcar cramrcaa, ac ua rv daada d a ucuac x-rmada vcu a ar d rd d ud. A, aurxama dd a ra d rc d dfc d m,cuaca a a rmac d ead aca, aa a ada d aca acua, a cua mura u arama dvr amb d c-
radcc y . A a vz, aruma qu cju d rac a d qu rar caram u cmj d ma d r du r m am, ar r d a r d Amrca d nr,r amb r rc a a bazac y a rac d bqu,caracrc d a ca cmra. e d ca, am rcrrdrc razad vdca a cac a dad ya mcac d a rac r Mxc y au d a d ar, amb carcr ayab qu x marc
d r c y dmc d br y a cdad mxca.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
19/324
18 CARiBe
e vum qu aaza a rac d ur a c Carb,cuad r Aa Cvarruba y Raa Rja, rcrr a ra d caqu c a c cvrr ead qu ur dfd rma yrmua ara racar r , c ba u rc r y
a uca d dr acr ca y xraca. eccuca, a d Mxc ara Carb y d a carbara Mxc a varad a cdc ra d cada u d ,y d a ra.
A rrr a a rac Mxc-Cuba mcad ud aa qu b cr qu amb a a d r r rcam- bara u vcu dmc, amc ay duda cua a auca drca drca qu a d a c adud
rc a cada a, a a rac bara y a a ca ra. la mad drrcar a br d Fd Car, d aar dmca y cmca-m a Cuba, d cdar u aaza c a U svca d rmvra dmcraca y drc uma a a, dfr y ca d-fd a ca ra aca Cuba, ya a a avr cra, y a-c d Mxc ara dr d a ca adud.
e rabaj crrd a a rac c Amrca d sur d1821 a 1945, gurm paac ubraya, r r ac, qu abr d xx Mxc raa d rcrdar qu rma ar d ua rd a qu xcud ead Ud; raa d rrzar u rca a uadad amada laamrca ara baacar b a rca daqu a u rra r y ur. s rfr d a mma mara a aca d a u d a ama, cm u dcur rrc qu c-ra a a radad cruda d r aca qu vuv da- a dardad amrcaa.
pr u ar, Aa Cvarruba aaza mb muara d qu Mx-c rma ar dd 1945. exama a c mxcaa rc a a -
rac cmca aamrcaa y dmura qu br r arac c ead Ud y Caad tlcan; mbar, a ar-ura cmca u ua ca ra qu cuy a Amrca d sur r qu a rac cmrca aumar d mara fcava. e -c, br mxca a mad u uaj d acrcamc a udamrca dvr urz d ccrac ca.la arcac mxcaa urz a u d maf a c-cdca y drca c a d a r dr ma, cu
rr a au d ca ra.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
20/324
pResentACin 19
e arum ra d aur d m rr a a racr Mxc y eura, darrad r Aa p-sur, pa Ruzz ylra Rua, qu a mraca d a rac ara amba ar u,dd a iddca aa y, ua raycra d dc rrumda d
rma rm r d d ccdca y acrcam. e cxbar d a gurra Fra u avrab a a rcrucc d a rac,marcada r a aa d cvrca a ada d a d ar.
Dd fa d a aad ud, a racvac da rac c eaa, u dmcrazac y urzac y a crracd Mxc a a cma ba rmr rar a dca d aja-m, rvrra. la ucazac d a rac Mxc-Ueura, c traad d Acac d 1997, u a cd d racr-
cam, r d d ru qu raba d . Fur rcara y ra ca ajad a amb c y dja car qua rac cua u uar cudar r a rrdad d u y r, yqu a ada cm ma r dbaj d u mraca ca.
e vum rr a Aa, aur Fracc Javr har, Jlu l y Jua J Ramrz daca r rc d racbcam rubrama a rac dvrfcada, raca a arruc a ra raca d m acr ca mxca.ordad a arr d u qu mc, br abc cm ccra mrac, cmrc, dmaca y ram. la vacmura qu a rycc raca d acr mxca a radarddr d r j cav. U, a vuc d a cma muda cmdrma d a arac d a mxcaa ara racdr d arducc y xrac d mara rma a a rducc y xracd mauacura. or, uj mrar raca cm u ac- ca d a rac c a m mra. Y r m, aca xrr d br adud, qu a crd cu
drmad a ca xrr d u craar mxcaa rc a Aa.e m acrca d a rac r Mxc y rca y Md or,
a car d hda Vara idra ia scz, raa qu vcu r-aca r amba ar a d rud ca, qu a caracrzad r ua ca ambua y d cr acac, dadabr d r ar d br mxca dd rc d drcraca. Amm, a rac bara a crcucr a ac dmc y cuura, y qu mb a rcamb
cmrca. n ba, ubraya amb qu a ca damm d
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
21/324
20 CARiBe
a rac d 1863 a a acuadad, rca y Md or ud r-mr a ur a a dvrfcac cmrca, a cm car c aad a dc d ca raca, a vcu dr r-car u ac d cdarr, acd qu amb uj ac-
v a rac raca y a brvadr d u macarzad r ua amra d dr.
e , b a a ra d aazar dvr rc d Mxcdvr aur dda r dad rr cmram-, u acm y ucv racr a d m qu rbmc,crcuaca a qu d ua u ra mara a crbud a a dmrad ua ra a qu mxca am u vrdadr raay rca rmr.
merceDesDe veGa
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
22/324
[21]
inTroduCCin general
la ra d a rac r Mxc y Carb a ra d adczac, d a uca r a rmac d ead y d a df-c d md c y cmc. e u ra, amb, d cambm mra d ma raca d xix a xxi: a cada dmr y dbam d rad dr ur, a crac duv ead, urm d ead Ud cm a ca ra
y d a U svca cm ca muda, a drac d ama, a rca d ua eura uda y a rac ra, r r.e mb d a rac raca, Mxc y Carb a damm car d a rcca d u d u m dfr: arvc. D a mara, a arr d a rvc y u rcaz, dcc rrra, d a du d da, d abcm d aazay d a bquda d qubr aca y ra m rma a racd Mxc c a d u rcra rra.
e a a u, cr rcrrr a ra d ca quc a c cvrr ead y qu ur dfd rma yrmua ara racar r , c ba u rc r y auca d dr acr ca y xraca. e ad Mxc ara Carb y d a carb ara Mxc, ccu-ca, a varad a cdc ra d cada u d , y d ara. A u, cuad Mxc r u ddca Carb u uac d da ara var a rcqua aa y gra Braa uaad. e crc dr adud a ar d xix, mbar-
, cmc m a ca ra. l br mxca, a ar cmruad d u cc r, cdrar a bdad d a axd Cuba a Mxc, d u ddca. e u ccu uv mrr d d var a rca dcub y dma d eadUd Cuba, pur Rc y Carb ra. e bjv, ddu, r, qu z qu u rac c a ca y a carb Mxc uvra qu bucar qubr r y c ea-d Ud y a ur. e qubr ra a ca x-
rr d Mxc a d, dura muc a, r aca d Mxc.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
23/324
22 CARiBe
A ar d ca d xix, a rac cmrca y car Mxc y Carb uvr marcada r a rca d a aaaa a dvra ca ca ura (eaa, gra Braa,Fraca, hada, cra). Cuad ha a rc d a cura sa
Dm a mdad d a mma acazar u braa, a ca yead Ud qu afrmara u ma ra a arr d 1848 djar d acar vcu r Mxc y Carb. e a ma dca-da d aqu , a c d Mxc a r cd, cm c cmrca rcur dmc d Carb c, uda-mam, cm rcr d c d xad, qu muar addca d u a dd a vc.
C a Rvuc mxcaa, a rac mrara crm-
ar. Muc mxca, d a m dvra crr ca, xa-r Cuba r 1910 y 1927, y muc rvucar cuba x-ar Mxc r 1927 y 1959, dd crar ua amrarca ara darr d ryc c acaa. Auqu br d Mxc rvucar mauvr vcu ravamab c a dcadura d a r, radada a u vz r eadUd, Dr Fdra u ru rma d rvucar car-b, u a rm d ac. la cx mbca r aRvuc mxcaa d 1910 y a Rvuc cubaa d 1959 daa daqua dcada d mdad d xx.
e c, Carb rvd, drca drcam, rma rmm, r a Mxc u car uv. ead U-d aba a: c rca mar, mda acurd cmc ab ccda emda pa, qu a cur a Cuc cu-baa. e Mxc rvucar, ccuca, raba a ead U-d Mxc y a r; qubr vva m dc d acazar.pr r ad, a carb daba a a dvr ru c-
c, mra qu a da rvucara ua u cdad. Afazar a rvuc a uac rvr: cuad aurar adcadura mar a cm Cuba, a Rbca Dmcaa y ha,Mxc u u ac d ru ara u r. la da d a Rv-uc cubaa d 1959 dudr r a r, y Mxc u axcc. e ramam qu aba caracrzad a a ca xrr dMxc Carb cm mjr rum a bquda d qu-br mauv, br d ca d br caa d Fd
Car. la rac r Mxc y a Cuba caa ur muab
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
24/324
dura a gurra Fra, r ub u m ca u a caa-cdad d br d d a d car u drca y x-ar u cvrca. D a rma, c a d c qu uvua aaza rma c a U svca, qu rm rac c ea-
d Ud y qu muca ca uv ua ca xrr r-vca mar d r , mauv dura muc a uac rua aca Mxc. Mxc, r u ar, y r da ra-z, uv rac c Cuba qu rjudcara u vcu cead Ud. n u aa f d a gurra Fra, aradjcam,cuad a rac r Mxc y Cuba mzar a drrar, ca au d rmm rma 2004. obvam Mxc y Cuba ra mm a a, ca y a c d xxi y -
ma ra amc: u Mxc c ua cma abra, c cmrcad ead Ud y c u rd rv d ard d c, pan, y ua Cuba caa u aad vc, cr cmca ycrrada c a d qu rdfr u rac bara. e r-c dava rma.
Cm vr a cuac, a rac c Cuba a d vcu mur y rma d Mxc c Carb. ha u u acr a cdrardu d u ddca, cuad cvr a ca ra,r u rac c Mxc u fcava avaz xix ydura xx. s va y a rc d xxi, cuad acrxr vvr a rvr a, uv u uar a ca xrr dMxc; r r bara, cm ua rudad mda acua br mxca rrar rc d rvc, 1994, y qur mdfcar a acar a rvc ccva d aorazac d a nac Uda aca 2004. hy da, ha -fcav ara Mxc a rcca ay a a dmcracaa arr d a ayuda umaara y a crac raca.
e ca d a Rbca Dmcaa mar a aa: Mxc ar-c a ca ra cuad ead Ud rv marm a 1965. e cdc d gurra Fra, du d qu u a car-b, Cuba, abcra ua aaza c a U svca y a rcc- d a xa cmua c uyra dcvam a ca xrr adud, br d Mxc cdr uda-ma ddr rc d rvc a rac rr-a. idcam Mxc dda rm dmcrc r, ra-
mcam, rcazaba a jrca y rucaba a avr d drc d
intRoDUCCin geneRAl 23
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
25/324
24 CARiBe
audrmac d ub. Ua vz m, a ca mxcaa r-d caram a r d a rac bara Mxc-RbcaDmcaa, a ua c raca m ra c qumara amb du d a va adud a graada 1983.
e r d Carb a rac a d u rcu-r mra a rac raca d Mxc, xc m-m muy cfc. U d u a dcada d 1970, cuad r-d lu ecvrra varz rmv u acrcam a Carb bquda d ay a u ca rcrmuda, qu ra a crac du uv rd cmc raca a arr d am cu-d a Carta de los Derechos y Deberes Econmicos de los Estados. AuquMxc uv aua rca Carb a, vcu c a
qua a ur muy rc. A arr d a arura cmrca ya adc d br cmrc, br mxca rrar a Car-b ara rafrmar u ca a avr d a rac ra y br c-mrc. e rr, mbar, amc a raducd racm crcaa y uaca r Mxc y Carb. ea radad am-ra, d ua mara, var d a ra r Mxc y u rcra r-ra; ar d a ra d Mxc, ha, Cuba, a Rbca Dmcaay r a qu, r qu qu a, a d ar d u ma -raca qu a ud y a qu a ud. Auqu quz uur aum a mraca d Mxc ara Carb, y vcvra, am-ba ar cuar cmard u ac y ua ra. a razufc ara mar a ac u rac bara.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
26/324
prmra armxiCo y el Caribe,
1821-1959
rafaelrojas
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
27/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
28/324
[27]
Captulo 1enTre la expansin y la defensa,
1821-1847
e v udaca d a ra d Carb mdr u a Rvucaaa, qu uv uar a ar ccda d a a d sa Dm,r 1791 y 1804. Baj c d camb rvucar rducd Fraca, a d r y mua mvzar a avr d a abc da cavud, d a uadad c bac y d f d rm ca ra-c. e u ar d a, cc racaz c a rvc d
a ra d rad ca ura d Carb, ma d a Fracarvucara: gra Braa dd Jamaca, y eaa dd sa Dm.1
Fr a a amaza xra, a rmra rbca raca abc uaaaza c Fra D. tua l'ouvrur, rca dr rvucarr. Cm a arrad admrabm C. l. R. Jam, tua, c 4,000mbr a u mad, u a rac y, m d cc a, xu- d rrr a y a. Aqu ru u ucdd r uaurra cv r r y ur d a mad ccda d a a, a qu,uvam, tua ru vcdr. er 1801 y 1803, mra -aba mmar ua rrma arara, a qu rar d a a-ac dba cmarr u r c x cav aaarad, na- dcd rcurar a aua ca. l jacb r d ha, u dr qu u caurad y mur ua r raca, drrar a ujrc d 58,000 mbr vcdr iaa y e y rcamara ddca d a rbca, baj mad d Ja Jacqu Da.2
Dura d a rr a a ddca, a ra d Daraar d crar a ar ccda d a a, dava ma d na-
. e 1805, aa rrar d rrr dmca y cc-rar rrzar u dr, c ay d ead Ud, a ca caaca qu rcc a rbca ra d Carb. Cuad 1808 rdu-c a va aca eaa y ca rc c d a d-dca mud c, ya aca cuar a qu ucaba u ead
1 Frak Mya p et al., Historia del Caribe, Barca, Crca, 2001, . 9-15.2 Cyr l Rbr Jam, Los jacobinos negros. Toussaint L'Ouverture y la Revolucin de
Hait, Mxc, turr/Fd d Cuura ecmca (fce), 2003, . 191-226.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
29/324
28 CARiBe
dd Carb. e a d a rbca, cm aad y cm -m d radcazac ca, r a u vc aamrca, a dc varad r a rraa d a r y mrc au cmar.
M a d ccd mac d a Rvuc aaa a cma d
aac azucarra d Cuba, pur Rc y sa Dm, a rbca ra,mra urra cv, ra aa d Da 1806, y ramadar a ua r marqua d r y rubca d ur, cvr u rr d a ddca aamrcaa. e 1808,cuad dmca vaa cra a dmac raca, baj ma-d d Jua scz Ramrz, dad uar, rmr, a a cuac a d1809 y, u, a rr d a braa aa, ry d a ar r, hrCr, y rd d a ar ur, Axadr p, car ua -
ca d a a a ddca d u vc carb qu, bua md-da, aba mvada r a arac d rcquar a ar ra d a a.
e ccd rad d p a a ddca vzaa y -raada, 1816, cuad Bvar, c 6,000 u, dr y vara a,dad r aa, mbarc l Cay d sa lu rumb a aia Marara. e avac d Bvar aca trra Frm y a abc d a -cavud Cara y ocumar racad c rad aa.Bvar u muy cc d aqu ay y, r v, darr ua r-uda admrac r a rbca aaa y ua amad c u mxmdr, rmr c p, y u c u ucr Ja-prr Byr, qubr a a, cm rd vac, r 1818 y 1843.3 e Dcurrducr a a Cuc d Bva (1826), Bvar crb qu m-d qu ra ra d ha, a rbca m dmcrca d mud, cuya Cuc d 1816 aba abcd, r rmra vz a r-, a rdca vaca:
la a d ha aaba urrcc rma: du d abr
xrmad mr, r, a rbca, d br cc-d y au m, v bada a rcurrr a ur p ara qu a
ava. Cfar , y d vacar m. nmbrad p
rd vac c acuad ara r a ucr, a mur d
rad mbr a uc d uv rd a cauad mr r
3 Fracc Cuva Cac, Bolvar en el tiempo, Mxc, e C d Mxc, 1984,. 189-197; J lyc, Simn Bolvar. A Lie, nw hav, Ya Uvry pr, 2006,
. 97-109.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
30/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 29
ead; d a marcad baj d Byr, a cama d u r
m. pruba rua d qu u rd vac, c drc ara
r ucr, a rac m ubm rd rubca.4
la aaza r Byr y Bvar uv ccuca dcva ara a -ra d Carb y u rac c Amrca laa. e 1822, a a ama-za d ua va d rcqua raca, qu arra d Marca aca aar ra d a a, y cra a bdad d qu avazara a da d uaax d a za aa a a gra Cmba, dr dmca Jnz d Ccr ac a ddca d eaa baj rm dua u c a rbca aaa. Dura 20 a, dcr, dd 1822aa a cada d Byr, 1844, jacb r dmar a a. e a
mad aa, aa mur u ca maca y aca-va, ead cfc rra d a ia y d acdad, cavrc brad rar jrc, y ha cvr, aqua rm-ra dcada ca, a rmra ca d Carb.5
frenteal caribeespaol
tra a cumac d a iddca d Mxc, mbr d 1821,a uva ac mamrcaa db razar u ca aca Carb -mad cua dca ma. e dcm br Cuba y purRc, rad r a Cm d Rac exrr d a sbraaJua gubrava d imr Mxca, 19 d dcmbr d 1821, rdac-ad r Jua Frac Azcra, J scz ec y Mau d hras, ababa d a a cm ac dd y rcmdabaauxar u mvm araa c f d mdr qu a - aa d Carb acua cm aarma d a rcqua d Mx-
c r Frad Vii.6 Dd c, y aa mdad d ra, a dad u aux a a ddca d Cuba y pur Rc, dd Mxc, aruda a rccm d a c ca d ha a r.
4J lu Rmr, Pensamiento conservador (1815-1818), Caraca, Bbca Ayacuc,1986, . 6.
5 F. Mya p et al., op. cit., . 23-31.6Jua Fracc Azcra, Un programa de poltica internacional, Mxc, scrara d R-
ac exrr, 1932; Raa Rja, Cuba mexicana. Historia de una anexin imposible, Mxc,
scrara d Rac exrr, 2001, . 146 y 147.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
31/324
30 CARiBe
Aqua ca aca Carb, baada a cmr d qu d-m a br a cuca ra rjudca ara Mxc, u qu c-ua a rca ba d rac ava cra a uva ac, c-d a arr d r a a rbca dra y dura br d
guadau Vcra (1824-1828) y Vc gurrr (1829). Fu baj ardca yrka qu a da d ua va araa a Cuba, ddMxc, avaz m dr d a ca dra. e ma uvdad vua Cr dra r 1824 y 1829 y r, adm dau ryc arcuar, cm d A lz d saa Aa,ca dba bc El guila Mexicana, El Sol, El Veracruzano Libre,El Oriente de Jalapa, El Correo de la Federacin y r rdc d a ca.7
la cyuura qu cdar ryc d xdc ara-
a a Cuba y pur Rc aqua qu abr c f d r bra(1821-1823), eaa, y rr a abum rada, c ayd Fraca y a saa Aaza.8 l d mm d mayr amaza d r-cqua mar, r vra d 1824 y a rmavra d 1825, cuad ama va r cr d ca d sa Jua d Ua, Vracruz, y vra d 1829, cuad a va d idr Barrada r tamc, ,amb, d mayr arxmac a a da d ua cur carba ddMxc. e rmr ca, saa Aa a rur 4,000 mbr Vra-cruz, r a rd d br d Vcra uca . e ud, a Fca Mr y J iac Baadr ar a abrar ua d va qu amc u aurzad r gurrr.9
l ama d crbur a a ddca d Cuba vr acma-ad r ur dba a bca, qu rv muyacvam a ca d xad cuba, y qu aar crd a dua r a a maca yrka y cca.10 para a rm-ra, cm abd, ua va araa a a a da r a m f-caz qu a y d xu d a d Mxc qu a mma r-
mvr 1827 y 1829. la uda, mbar, a qu mjrara a abdad d a uva rbca ra a rrvac d ac d u-dad r uar y cr carad r pa d iuaa. la arava
7Va R. Rja, op. cit., . 148-183.8 Mu Ara, La Espaa de Fernando VII, Madrd, eaa Ca, 1999, . 644-666.9 R. Rja, op. cit., . 183-215.10 Raa Rja, La escritura de la independencia. El surgimiento de la opinin pblica en Mxico,
Mxc, tauru/Cr d ivac y Dcca ecmca (ciDe), 2003, . 126-155.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
32/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 31
d var a ddca a Carb dd Mxc u u d u- d dcrda r a d a prmra Rbca Fdra.11
Dura c a qu mda r dcm d a Jua gu-brava d imr (1821) y ru d a ra d Mau Mr y tr
y A lz d saa Aa br rcquadr d tamc (1829),a ca mxcaa aca a ddca d Cuba y pur Rc u raua udama. la rmra u cdrar dr d a b u-c a a braa d a a, qu crrara a Mxc. la udau arazar a c rvada d Mxc ra d uca car-ba, r a ra rbca aamrcaa rada, cm Cm-ba. Y a rcra u car c ead Ud y gra Braa, drca aad raca d a uva ac, cuaqur cava a
avr d f d dm a br Carb.Au dcum rm brvar a cudad. e rmr
aaj d aqu dcm d 1821 rrd xram a a d-dca d Cuba y pur Rc:
la a d Cuba y pur Rc ra a mma cvca
mar d nr qu a Maraa y a Fa sur. la rmra a
arcab r ar uada a bca rada d s Mjca, ua
caa uma ara buqu d imr qu avu r mar.
Cuad a, r r a mayr d a Aa, muy r y cr a y
a dvr r caac d acr a uca d u r muy -
dr, xa ac d a, a dcudar ram y a
vaja qu drua a db cam a u mma racdad eaa
qurr aurar d da va r md d a urza armada c qu
a uarzca y rcurar qu mm a a a, rcarda d
mu. smja cdrac dd ara rava ya br a-
c d aqu urad , y caram rducr
c d qu a jm d imr. Rdad d a qu albrad a fjad u r, ar rda a a vc d a raz qu
camar cam ara qu a a z c u vc, c qu
r raz d u ra cadad dr u rca rac. e
11 Mca C, La Primera Repblica Federal de Mxico (1824-1835), Mxc, fce,1975, . 115-136; hard sm, La expulsin de los espaoles de Mxico (1821-1828), Mxc,fce, 1974, y hard sm, La reconquista de Mxico. Historia de los atentados espaoles, 1821-1830,
Mxc, fce, 1984.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
33/324
32 CARiBe
mm d cr ca mrar aux d imr r a ma-
yr rac qu c a u.12
Auqu m ada rdacr d dcam, Azcra, hra y s-
cz ec, cmaba a bdad d qu a a d Carb aara ua urra d ddca, u d arda d a ca m-ra dcaaba br a bdad d u aux a araa crd a a. e ca d qu rduj, Cuba y pur Rc dba rc d ac d a uva dmaca mxcaa r r ba auraara zar a Mxc y r r u rac d crabad Carb. sbr m d rca d Cuba a ra d uca da Amrca sra, Azcra, hra y scz ec ra cu,
a rcrdar ay facr qu dura brd vrra d anuva eaa a a Caaa gra d a a r md d situados.
la ruura c eaa cmzaba a brur cmrc d Mxc cCuba, qu aba d a mra ara vrra va. la ur-ca d razar ua raa rca aca Carb bdca a raz d -urdad aca y, amb, d cac d r cmrca, a r, d rca aad d Mxc dd: a gra Braa.or dcum dd aarc a a mara d a ca mxcaaaca Carb a rr a a ddca Memorndum(1825) qu, a mbr d cacr luca Aam y rd Vcra, -vara J Mara Mca a Fr ofc brc. A cdraba abdad d ua ddca d Cuba y a d Mxc a mma:
lad ca, dra r dd?, arar a aua ra
ca d C Amrca? u d a cu, y br
cua dara ccr a d br brc. Baa car ua
va br maa y mdr a daca qu ay r cab Cac y
cab d sa A, ara cvcr d qu a a d Cuba u ad-c d c mxca, a cua arc abr ad uda m
arr. Cuba ud cdrar cm u ra amac y ar r-
mad r a auraza ara u d Mxc. e f, cdra qu a
a a av d ra br cuya ba xd a bac mx-
caa, cm cvcr qu ua ca amrcaa mjr
drc qu Mxc, ara rcamar a d Cuba, cuad u
12
J.F. Azcra, op. cit.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
34/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 33
ca d arar d eaa, accm qu rc rvr, y qu a
rudca acja a br d Mxc d r d acurd c d
a gra Braa br au d a aa racdca.13
Mca ababa r a ra mayra d a ca d Mxc -dd, a a cua arca aura ua crrac d a a a auva drac vca. la rcuc c gra Braa br ma, r-mvda r mr d ldr Mxc, hry gr Ward, bucabarad ara aqua dca ca, r a a c d eadUd, cuy rra, J R. p, cabdaba am a avr dqu Mxc dcara a da d ua xdc araa a a a. Dura m qu rcdr a a rmuac d a Dcra Mr (1823), Wa-
aba djad car u rcaz a qu cuaqur ca ura cuaquruva rbca aamrcaa auxara a cuba u ddca,ara u rcdr a ax d a a. la c d ead Ud y d d brc d crar uv cc c ramrcaar br a dc d Mxc d vadr Cuba r 1825 y 1829.14
la rraa acaa mxcaa y cubaa a ru dvrarca a a cdrac d ryc axa qu mrr du-ra dba br a mjr mara d ddr a a uva ac d a am-aza d a saa Aaza.15 s mbar, a rmac dmca br ma abuda, mraa y caram racada, c, c acc d a ma ramrcaa qu a rcba cm -r. Dd 1823, r jm, mr d Mxc Fadfa, J A. t-rr, rra ua cvrac qu uv c duad bra Mr gu-rra, xad ra a raurac rada, a qu amb cma acdad d qu Mxc ada a r brc y ramrca Carb y rar cram ua xdc a a a d Cuba, auqu ur m qu ara mvr aqu y djar rdad c r, u
d r md a a va a r d dd dd a rarru urza cva.16 Dura u cac c vad brc
13 Fdrc gamba, La diplomacia mexicana, . i, Mxc, scrara d Rac exr-r, 1910, . 169-171.
14 Ibid., . 171.15Va, r jm, laura Muz, En el inters de la nacin. Mexicanos y estadounidenses
en el Golo-Caribe, 1821-1830, Mxc, iu Mra, 2004, . 33-61.16 Fdrc gamba et al., La diplomacia mexicana, . ii, Mxc, tar d Ar grfca,
1912, . 42.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
35/324
34 CARiBe
Mack, vra d 1824, guadau Vcra auda a a ccdca quxa r ldr y Mxc br a abua brad d la habaa, -r br a m mra qu mdr qu a cu ua ca xraa, d-jad arbr d aqua a cur r mma ur a Mxc.17
Auqu a va araa axa a Carb rduj,Cuba y pur Rc ur rdda d va r a dmaca mxcaa da a rmra dcada rubcaa. e aqu a a da d a ax dCuba a Mxc u rcurr, cm ud caar cm rcrvum d La diplomacia mexicana, cmad 1913 r eub gmzd a pu.18 Ua mra rd d a y cradr, udada rlaura Muz, vucr aqu ryc mra cudadcarba, ramrcaa y ura, cm la habaa, Fadfa y l-
dr.19
Du d a drra d Barrada tamc, 1829, a amazad rcqua mauvr dura var m. tdava ju d1830, rd Aaa Buama, u dcur d arura d a d Cr gra, afrmaba qu ejrc y a Armada mxca- aba du a vadr Cuba, ra car, y qu caba c aaurzac d a aura dra ara acr:
e ab d Madrd, carmad r a ara qu a badra
aa urr tamc a arr, r vadr, y
aua ra a d ya madada d a pua y d a a Caara
a la habaa. la ca a d ar, cmucada fcam a
a aurdad, a baad ara xcar arm mxca: cada da
rcb av d a uma qu ra dav ara qu d
ra, y d rcm qu ac ara u mauc r d-
a crrac y arcuar, cd ya c a d u mr
cdrab d dad ara ca d a va y mra qu a
dur. e ejcuv a mad da a rvdca qu u acu-
ad, ara r a a Rbca ad d adqurr uva ra, r m d u ddca y brad a r a ra
vz .20
17 Ibid., . 127.18 eub gmz d a pu, La diplomacia mexicana, . iii, Mxc, eub gmz d
a pu edr, 1913, . 41, 103, 125, 160 y 161, 170, 197, 209.19 l. Muz, op. cit., . 63-107.20 Cmara d Duad, Los presidentes de Mxico ante la nacin. 1821-1966, . i, Mxc,
XXVi laura d a Cmara d Duad, 1966, . 124 y 125.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
36/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 35
Aa md a du, r d 1831, Buama dra a Cr- dra c r uaj: m r y xr aba d r-rmd, crd y a cfaza rabcd, a amad c a caama rcada y aumad mr d a r rccm qu
a c d a ddca Bra y a Fraca.21 e dcur d Bua-ma y, ra, a ca d amad ab d mbr d b(1830-1832), drada r luca Aam, ccaba uv cxur cad r a Marqua d Ju raca, qu dra u macdcv br m a d Frad Vii eaa. e mm a,cm abd, ry, rm d a, rmua a pramca sac, rmd d a cua rma a ua dcd mujr rdar r a,rd c a bdad d u cc d uc.
l m a d Frad Vii, cm rcurda Mu Ara, auqu -cr abum, rdujr ua xbzac dca qu, ju a auca d a Fraca bra d lu F d ora, rvc abad d ryc d rcqua. tra uc d la graja, 1832, cuad ardar d r rdr, Car Mara idr, aar rr, Frad Viir mr, a d mrr, r d u ja iab ii. Cmz c uar rd d rca (1833-1843) a ra d eaa, cuy mm- m bra avaz a rmazac d rac dmca c Mxc yra rbca aamrcaa. Dura rmr a d rduc eau Ra d 1834, qu maa carcr abua d a m-arqua caca. pr a arr d a rvua d ar d la graja, 1836,y ac a a rdca d br d Jua varz Mdzba, cmz arac aca rm bra carad a Cuc d 1837.22
e cx d r c qu cda a dca arccm d a uva Rbca mxcaa y a a rmazac d-mca r a x ca y u aua mr. Ya dd ua dCj d gbr d Madrd, dcmbr d 1833, bra pdr Au-
gr, Marqu d a Amara, aba abad d a mraca d qua Ra Ra y gbradra, Mara Cra, d a mar c-drac a vaja ma qu ur a r d acar cua aa rac ama d u bd c a d Amrca.23 er
21 Ibid., . 130.22 M. Ara, op. cit., . 736-752.23Jam Dad, Espaa y Mxico en el siglo xix. 1820-1830, . ii, Madrd, Cj d i-
vac Cfca, 1950, . 16.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
37/324
36 CARiBe
1834 y 1835, a rca aa dcd aar a bdad d ua -cac r md d u rra par y ldr. Mxc crr-d a a c mbram, 1835, d Mu saa Mara,cm car a a gra Braa, c ad ara avazar a
mara cvrac c amb rc mbrad mr a, ldr, Mu Rcard d ava.24
la rarmac ca d Mxc, qu rvc r aca aRbca Craa (1835-1846), amb u avrab a dmc eaa.25 l uv bra mxca (Mu Barra, J JuCrr, Aaa Buama) y u cacr (J Mara gurrz erada,J Mara orz Mar, Mau Dz d Ba, lu g. Cuva, rr) djaba ar bram ab d a v y bucaba
ua rcrucc d vcu d a uva ac c eura. la racc ead Ud cmzaba a vvr abrb y ra y a -ca ura da rcr u marc d cmac y qubr qu ayu-dara a Mxc a brvar aqua vcdad. e traad d paz y Amad,saa Mara-Caarava, r a Rbca mxcaa y bd d s. M.Caca, 1836, u a cumac d rc y, a mm m, u d arda d ua uva rac d Mxc c Carb c, a qu mara, dura vara dcada, a amaza a a ddcamxcaa dd a za y d arar a a d eaa.
elreconocimientoDelosvecinos
haca mdad d a dcada d ra d xix, a r carba dbadaar a u rc d rmazac dmca r a uva r-bca aamrcaa y a vja marqua ura. la ucadadca d ra, qu a Carb a cm ha aba a-
d ada a a r a rcqua brbca y a xa d a-ram aamrca, camb. e r d aqua rmazac ar mamrcaa, cramrcaa y carba, acad a traadsaa Mara-Caarava d dcmbr d 1836, r Mxc y eaa. Amba vva r c cyuura ca avrab a a rccac:
24 Ibid., . 168-174.25 Mca C, La Repblica central en Mxico, 1835-1846. Hombres de bien en la poca
de Santa Anna, Mxc, fce, 2000, . 70-126.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
38/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 37
a x mr, a mur d marca Frad Vii aba rad uacmcada rac bra a a marqua aramara, qu qudara -abcda a Cuc d 1837; Mxc, a d dram acram, mm a, a a vz qu rduca ua mdrac -
ca r a amazaba a rdad rrra d a rbca, cbr ca Zacaca, Jac, Yuca y txa.26
Amb a craba, u, u mm d rducc d ucadad raca y acurd d 1836 rjaba, d amd, a vurabdad d d ac rac ca. Au a, traad saa Mara-Caarava, ucr r a Ra gbradra MaraCra d Brb, a mbr d su Majad Caca, iab ii, cmr d dad, y br r d rd Ju J Crr, buc
rcmr a aaza raca d eaa y Mxc c ba a m-a madra br Carb a. e acurd abca rccm- d a Rbca mxcaa cm ac br, braa dd,ra u a vd d aad y ua ama ra y cma arad mjca y a, xcc aua y aucaba a raccrac d u traad d Cmrc y navac.27
s mbar, arr r a x mr y a x ca djaba ac- m d a duda d Mxc c eaa, cua ra mv d rcu-rr cc a dcada u y, adm, araba a a ca-c u arcu cr adca, r md d cua a ar cmrma a mdr u rcv rrr y da ma-quac cra a urdad rr xrr d dm d a raar craa, y da crac ayuda a ac, br r-a qu uda aar urra cra a, drja a rmvr mar dad, urrcc u r da cra a mma.28 erra d Mxc, rubca vracruza Mu saa Mara, quaba d ardar d rad mxca a a ddca d Cuba y
pur Rc, db djar caca d a vuad d uv rm cra-a d rar a braa aa br a a:
26J prz, Historia de Espaa, Barca, grjab, 2000, . 464-468; M. C,op. cit, . 70-126.
27Jfa Zrada Vzquz, Mxico, Gran Bretaa y otros pases (1821-1848), . ii, Ba-ca trr (crd.), Mxico y el mundo. Historia de sus relaciones exteriores, Mxc, e C dMxc/sad d a Rbca, 1990, . 237-239.
28
Ibid., . 240.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
39/324
38 CARiBe
e br mxca, dad dar u m xr d u dcdda
dc a cumr y acr cumr ram a xrada ba-
c, y adda a rxmdad qu aa uada rc a a ca
d Mxc vara uramara aa, rm mdr y r-
rmr c a mayr fcaca, cua a dab, d ac d br-dc qu drja cra a cra aua d a, cra r u r
d dm a; y ba adm a qu ca d qu
ubr rducd rdujr rrr mxca aua au-
a ra qu cuaqura d dca aya xcad, r-
mvd mad, xcar, rmvr mar cmc
ra c bj d urara d a fddad y bdca a gbr
d u Majad Caca, rmr qu rda a ca y ur d
a Rbca, a b mar da a mdda cv araqu dd u a aa rar u mr d ua ufc a m-
dr qu dd aqu u uda acr ma a eaa.29
e cmrm d Mxc c a rca d rm ca a- Carb rma c a ca ra d rmr br da Rbca Fdra, d guadau Vcra (1824-1828) y Vc gurr-r (1829), qu aba cmad va araa a Cuba y purRc, cm rua a a vuadad d ua rcqua y, amb, cmar d ua a dca c a crac maca y bvara-a qu razaba xad carb Mxc. e r dmc,qu aba cad dura br d Aaa Buama y lucaAam (1830-1832), cuy dacam r brmxca y dr d x, cm vdca ca d J Marahrda, ua rcrucc d aaza Carb qu cc a ha u ud a. Dura a nuva Rbca Craa (1835-1846),a raa mxcaa Carb mv a avr d ua rmazac
dmca d haamrca c eaa, br a ba d r a a -braa uar Cuba y pur Rc.
e racmd d a ca ra d Mxc ccd c cad a mra ma aaa mud aa. Ja-prr Byr,qu aba d crrdca c Bvar, Vcra y gurrr bra xa rubcaa Carb, mz a r rbma rdd f d v, cm ccuca d a racc d c
29
Ibid., . 241.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
40/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 39
cra a rrma arara. e a ar ra d a a, cmz a vrbraru m aaa qu rcb ay d eaa y Fraca. Byr ru aazar a bac dmcaa r md d rvc m-ar bar, a rbc d caa dcum fca, a
aza bca rac y a rr cra vdad ra y uy cumbr c. e 1830, u dcr d Byr rd a uucd d cud mar y amar y mb d a marqua cacaaa, qu rmaca dfc bc, r mbma d a r-bca d jacb aa.30
e vra d 1838, a cdad cra la trara, cabzada rJua pab Duar, c u crac cra dm aa d a a.para rc d a u dcada um a a c dmcaa a
rca dr d ha cra dr d Byr, drada r raCar hrard, qu r a avr d f d u ar mada y d uarrma d a Cuc d 1816, qu abca a rdca vaca. lacada d Byr a rmavra d 1843 a mvm araa d-mca y a a u dmca, drd ara r rapdr saaa, rcamar u ddca. Auqu a urra r hay sa Dm xd aa 1846, dd 1844 dr dmcacaba u rccm raca cm rbca ddqu cuvra a amaza aaa. e rccm d a Rbca Dm-caa r Fraca, 1848, rr u rmdab adaraz a d-da d sa Dm y ua araa d az mra ara ambamad d a a.31
e a d Mxc cc u ca mrcb. Cm a a-ad Jfa Zrada Vzquz, a rac rrara d Mxc a rrmra dcada ca, dd u d va dmc y cmr-ca, u c a gra Braa.32 e r d Mxc cm rducr d aa,cm d d vr y cm mrcad ara mauacura x y
ca dura r ua ra ac d Fr ofc. Rcardpakam y hry J tm (rd pamr) ur uuam acu mxcaa dura a v, ra y cuara y mauvra cac br a rcamac brca md d ccc ead Ud, a arr d a urra d txa d 1836, y c Fraca
30 F. Mya p et al., op. cit., . 29.31 Ibid., . 33-34.32
J.Z. Vzquz, op. cit., . i, . 113-123.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
41/324
40 CARiBe
1838. Cm rcurda Vzquz, 1836, mra r cuca acram rvcaba mvm ca Zacaca, Jac, Yuca- y txa, br d Mu Barra, J Ju Crr y AaaBuama y, ca, cuar d u cacr (J Mara gurrz e-
rada, J Mara orz Mar, J Mara Bcara y Mau eduardgrza) ar mar a cac d a d a dudaa y aa aumr a rabdad d daar cmrm d ad d au rm dra.33
e aqua dcada a cvua ara a rac raca mx-caa, vcu dmc c a gra Braa brvv y, d a md,ubrd a c d Mxc aca Carb. Dura a urra d txa, Fr ofc xd fc d mdac a br mxca, a ar d
qu a maa r a ddca xaa va cam mada r rcaz d brc d a cavud, ua uc qu c cmbaa cu cc la habaa, Davd turbu. e 1838, gra Braa vv arcr rvc d mdac dmca dura a gurra d pa dMxc c Fraca, bucad, bua mdda, drr cc qu dd a arr a br d Buama c Fr ofc r a rdf-c d a rra c Bc.34 C traad d paz y Amad prua,r Mxc y Fraca, 1838, frmad r Mau eduard grza, gua-dau Vcra y Car Baud, y rccm d a ddca dtxa r gra Braa mm a, a ca carba d br d Bu-ama ucrba a v ca d Carb ddda r pakam ypamr.
D acurd c a v, Carb dba r ua za d rfc cmr-ca, cava, a qu dcv d a ma d ca uracm eaa y Fraca ura rmazad r ac d drc d uva rbca amrcaa cm ead Ud y, mrmdda, Mxc. e ay d brc a a ddca d txa d
Mxc y d sa Dm d ha dmura ua racadad qu aabar a drbuc d a braa a r d mxca y Carbc y rac. l brc, qu madra cr d Jamaca y da qua a d Carb urra rra (Baama, sa Crbay nv, trdad y tba, Aua y Barbuda, saa luca, Dmca y gra-ada) dura d xix, aba qu c Fraca rducda a a Mar-
33 Ibid., . 137-140.34
Ibid., . 141-149.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
42/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 41
ca, a guadau, sa Barm, sa Mar y ra qua aa ra-ca, y eaa dr d Cuba y pur Rc, abra bdad dcrur uva ma amaza Carb. la va qu, aarr d 1838, brc car cra a cavud y a raa a r-
uv camada, bua mdda, a mdr crcm d d-r cmc y cmrca d ead Ud gra Carb.
Ua urfca brvac d maa carb dcrb dr -c d a gra Braa da ra d a cuca. Auqu a a daura qua, u ubcac rma a ldr mar ua ucamar y cmrca dcva br a r. A ur d r d Cuba abaJamaca y a r a Baama, r qu a mara mar y mrca br-ca aravaba cam pa d V, u rc qu mda
r Cuba y ha. A d pur Rc, dcda a ara ra d aamr ia d Barv qu aba, c trdad y tba y graada,aa a ca r d Vzua. pr a rra d a gra Braa, aza ccva d Carb, ra c Vzua c r d pa Baj, qu daba dm ca d a ia d sav(Aruba, Curaza y Bar). la rac d hada c gra Braa du-ra a rmra mad xix, ra a cada d mr ac, a d-rca d a d R Ud c Fraca, ur bua y rjar ma-yr cc r cr d Carb.
A mdad d a dcada d cuara, aqua dcra brca d adrbuc d braa cmz a r amazada r a xa rrrad ead Ud aca r d d Mxc. Cm rcurda Vzquz, rad brc a a ddca d txa u cducd r grham-grd (Cd d Abrd) y r dr d Fr ofc d amara qu a ax d a rbca cuvra a xa d eadUd aca or y a Cara.35 Cuad brc rcaar dqu ada ddra a br d Jam Kx pk u avac ur, a-
r, cu, a cdrar a vaja d ua raurac mrquca aacm a qu, r 1845 y 1846, vucr a rd Mara pard yArraa, crar d Rac irr y exrr, Jaqu Mara Ca- y laza, d gurra, Jua nmuc Am, mbajadr d ea-a Mxc, savadr Brmdz d Car, y draa d rdc ElTiempo, c luca Aam y J Mara gurrz erada a a cabza.36 la c-
35 Ibid., . 174-187.36
Ibid., . 188-194.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
43/324
42 CARiBe
rac, cm a arrad Jam Dad, cuy amb a a Caaa g-ra d a a d Cuba, c a car d ld o'D, qurcb d ar d rmr mr a, Ram Mara narvz, a rd dayar a c dz m d ra y ua ur ccrac d urza
ava la habaa.37
Cm abd, o'D, du d var a cmada FdrcAbada a rvar c Brmdz d Car Mxc, u a ryc-, uyd dcvam u abad r ar d Madrd. la crca qu vv Mxc vra d 1846, qu v brvm aa rdca a vra ra ur nc Brav, y u a Marasaa, rm r acr abrar a raurac mrquca aa. la u-rra c ead Ud r c u a dcva, c avac d a
ra d Zacary tayr r a rra r y d Wfd sc r Vra-cruz, qu r m puba y amaz a cudad d Mxc. tra a cadad Cauc, mbr d 1847, sc y u mbr rar apaza Mayr d a cudad d Mxc zar a badra adud uaa d paac naca. la drra d jrc mxca rvc u ajud a rra r ead Ud y Mxc, abcda 1819 r traad Adam-o, qu qud amad traad guadau hda, brr d 1848. Aqu raad, amad d az, amad y m, y fr-mad r rd Mau d a pa y pa, cum a crracd m d a mad d rrr d Mxc (txa, Arza, Cara, nuvMxc y ar d Crad, nvada y Ua) a ead Ud.38
la xa rrra d ead Ud aca r d Mxc c-cd c rad d Wa a mvm axa mua-d r c y rad cr Carb. e nuva ora y nuvaYrk, r 1848 y 1855, rur var dr cuba d aqua c-rr, cm gaar Bacur Cr, Crba Mdam, pdr saac-a, Dm gcura Cr Vavrd, qu ar cvcr a a
admrac adud ara qu radara f d dmca a br Cuba y pur Rc, r md d ua ax d aa a ead Ud. l axa cuba ayar r va dra d r vza narc lz a Cuba, r 1848 y 1851, y raa caura y jcuc d lz auxar a B Jurz, Mcr ocam,J Mara Maa y r bra mxca, drrad d Mxc, u
37Jam Dad, La monarqua en Mxico (1845-1847), Mxc, prra, 1990, . 186-188.38
J.Z. Vzquz, op. cit., . i, . 191-212.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
44/324
entRe lA eXpAnsin Y lA DeFensA, 1821-1847 43
c a a dcadura d saa Aa.39 Aqua radua crucc dMxc, Cramrca y Carb cm u ra d uca d eadUd r rma c ca ura cm graBraa y eaa.
l brc cmzar a vr c rcuac qu a va d-mca y cmrca d Fr ofc ara cdar u ra cava Carb va amazada r xam adud, ya qu ua a rrducc d ad cava ur.40 e cqu d c-cc ca, cmca y ca br a r, r ead U-d y gra Braa, u maram arrad r Mau Mr Fraa u br El ingenio (1964). C boom azucarr d Cuba, a ra acarba y a amada ida ora ur dcayd u rduc-
c, a mdda qu avazaba a ur d a raa rra y a abc da cavud, muada r a gra Braa.41 haca 1840, cuad Cuba -draba a rducc azucarra muda, cmrc d Carb a m-z a rar aca ead Ud, auqu mad mravaja cmarava ara eaa. e a dcada u a -ca r cr rrma y cr axa, Cuba y pur Rc,ra rbaada r cc r aram rm, a d c- udama d braa, y r cavm y abcm, dmabc d a cma y a cdad carba xix.
39 grad e. py, Con todos y para el bien de todos. Surgimiento del nacionalismo popular enlas comunidades cubanas de Estados Unidos. 1848-1898, la habaa, edra d Cca sca,1998, . 15-49; Rdr laz, Filibustering and Cuban Exiles in the United States, Ca h,t Uvry nr Cara pr, 2005, . 1-20; Raa Rja, l am cuba dJurz, Istor. Revista de Historia Internacional, m. 33, a iX, vra d 2008, . 42-57.
40 Ramr gurra, La expansin territorial de los Estados Unidos a expensas de Espaa y de lospases hispanoamericanos, la habaa, Cuura, 1935, . 234-251.
41 Mau Mr Fraa, El ingenio. Complejo econmico social cubano del azcar, Barc-
a, Crca, 2001, . 402-411.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
45/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
46/324
[45]
Captulo 2frenTe al veCino hegemniCo,
1848-1878
e rd xaa d a admrac adud d r-d Jam Kx pk (1845-1849), Zacary tayr (1849-1850), MardFmr (1850-1853), Frak prc (1853-1857) y Jam Bucaa (1857-1861) xd, dura m d ua dcada, aa ad d a urracv r nr y sur. la ca aamrcaa d aqua rd-ca, cm arrara radr cuba Ramr gurra, rada a Dc-
ra d D Maf, afrm u ma br Mxc, Cram-rca y Carb, rraram, r md d dvra acc ca:dd a urra cra Mxc aa var d cmra d Cuba ypur Rc, aad r rad a fbur cm Wam Wakr ncaraua y rmr d cr d m d paam.1
Mxc, adm d r u bjv d aqua xa, cm cmr-b c a cmra d la Ma, 1853 y a rdda d a rra a ur d rga y a d r Brav, 1854, xrm dura aqu a uarvrba abdad ca, rvcada r a ma dcadura d Alz d saa Aa, a uca r bra y crvadr y, fam, airvc raca. haa a ccdca mra r a gurra d sc- ead Ud y a rca d bra cra mr dMaxma, a ca d Mxc aca Carb ur mra y dc-ua, dada a ubrdac d a mma a ca camb br dra. s mbar, a ca qudar a mar d a m-ra rvac d a dmaca mxcaa aqua dcada.2
Dura a dcadura d saa Aa (1853-1855), draz d a d-
maca mxcaa (luca Aam, J Mu Arry, Mau Dz d B-a) cmar c d a ma d ead Ud rmd d ua arxmac a marqua ura cm a eaa d iab ii
1 Ramr gurra, La expansin territorial de los Estados Unidos a expensas de Espaa y delos pases hispanoamericanos, la habaa, Cuura, 1935, . 234-282; Rbr e. May, TheSouthern Dream o Caribbean Empire, 1854-1861, Ba Ru, luaa sa Uvry,1973, . 77-110.
2 Baca trr (crd.), Mxico y el mundo. Historia de sus relaciones exteriores, Mxc, e
C d Mxc/sad d a Rbca, 1990, . 68-77.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
47/324
46 CARiBe
y a Fraca d na iii. ea aaza, xa d r cc, rrzar dura br crvadr d Fx Zuaa (1858-1859) y Mu Mram (1859-1860) y dmbcar ryc d airvc raca y mr d Maxma r 1861 y 1867. M-
ra a dmaca crvadra raba aca eura, a bra, cab-zada r B Jurz y Mcr ocam, bucaba ay ead U-d y Amrca laa.
e Carb a y, ca, Cuba, qud araada a r aqua rac dmca. la a u d d c-br x d ua u ra crr la habaa ruar, rmr,Jurz y, u, saa Aa, qu a Caaa gra, a a-ca ca y mar m crcaa d eaa a Mxc, uv qu juar u a
mra rad d Madrd a bad crvadr. A ar d avaja ca qu crvadr rca a r a, -dm r iab ii y Mxc v brud, dd rc, rdrca c m br d saa Aa y c a cuac raca.e cc d 1853 y a c d Jua prm y pra cra d a ir-vc raca ur d mm d rcc r Madrd y cr-vadr mxca.3
e 1853, cacr mxca Dz d Ba y mr d eada Cadr d a Barca udr a cac ra a d a duda qu Madrd aba xd a Mxc acurd d1847 y 1851. ec rra a Mxc, Marqu d aRbra, y rra mxca eaa, Buavura Vv, qu abadmad uc cuar la habaa dura a urra craead Ud, ar a rcbr rucc d qu, ca d qu Mx-c ra acar m d a rcamac, amb ra rm-vd. e vmbr d 1853, drd r r urad raca a arvc ra d saa Aa, qu varaba aam rad d
eaa a u dcadura.4Dura aqua rcac d a duda, ma d Cuba vv a
aarcr a dmaca a-mxcaa. e rra Vv ram- mr rad d Mxc a a ava aa d vdr Cuba aead Ud r ua cra qu, dd 1848, caba r 100 m
3Aa p-sur, El general Prim y la cuestin de Mjico, Mxc, unam/scrara dRac exrr, 1996.
4
B. trr, op. cit, . 69-71.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
48/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 47
y 150 m d dar. l rcamb d Vv ccdr c a-m Maf d od, u dcum rdacad r r mbajadrd ead Ud eura (Jam Bucaa, ldr, J t. Ma, par, y prr su, Madrd), qu raaba d cvcr a Madrd
d qu accdra a a raacc. Mxc maa, c, a mma -c abcda traad saa Mara-Caarava, d 1836, r md da cua a mamrca a a d d qubrar a bra-a aa br a a d Carb.5 e dba r d a braa da a cbr urza, uvam, a bca mxcaa, dd r-dmar a vc crvadra.6
la cx r Mxc crvadr y a Cuba ca arv y rr a a urra d 1847 c ead Ud ma
amb crm qu xrm a va d cav maya a aa. e u ud br ma, Javr Rdruz pa dcrb cm acr d a ma d bra cava a aac azucarra d a a, amdad d xix, rvcada r a camaa cra a raa rra dgra Braa y a dad ra d ead Ud, rduj aum-c dm r a acarcraca uar y a yucaca araur aqu vac.7 la ada d va d cav maya crcr armra mad d a dcada d ccua y cmzar a dcar a f d dc, cuad a raa rcur raca a ay d ad ur- adud.8 l a d crcm d a va d cav mayaa Cuba ur amb d mayr du d ryc axa d aa y a ua dd ead Ud.9
e 1854 rduc ua brv mra r a ca mxcaa y aaa, a arr d b rra, cabzad r Badmr ear-r a ua, y a Rvuc d Ayua y rd d a Rrma Mxc.10 Cuad a urra cv aa, 1856, br bra y -br crvadr mrd ca xrr dvr: rmr,
5 lv Marrr, Cuba: economa y sociedad. Azcar, Ilustracin y conciencia (1763-1868), . XV,Madrd, paza Mayr, 1992, . 201-205.
6 laura Muz, la cu d Cuba y a ra mxcaa, 1848-1852, laura Muz,Mxico y Cuba: una relacin histrica, Mxc, iu Mra, 1998, . 17-25.
7Javr Rdruz pa, Guerra de castas. La venta de indios mayas a Cuba, 1848-1861, Mx-c, Cacua, 1990, . 75-98.
8 Ibid., . 99-149.9 lra Caraa Vd, e crrj y a av: Yuca y Cuba a ca xrr -
adud a mdad d xix, l. Muz, Mxico y Cuba, op. cit., . 7-16.10
J prz, Historia de Espaa, Barca, Crca, 2001, . 472-474.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
49/324
48 CARiBe
bucad rad d ead Ud, y ud, ad cdara aaza c eaa y Fraca. D raad raca, frmad auda mad d 1859, ur rrav d a dcma dm-ca: M-Am y Mcla-ocam. Mda rmr, br
crvadr rcca dr d m d a rcamac d eaa a d dmzac r aa d bd a a ac-da d sa Vc y Cccuac y mra d sa Dma, 1856.11 eud ccda, r ra ca, br r d ra, rrc ymuc d urra adud r m d tuac.12
la burcac d a ra dmca d Mxc ruc a mdura a irvc raca y mr d Maxma. l bracuar aad a ua rac rrara c ead Ud, cm
brva raad ara a xradc d dcu, frmad r s-ba lrd d tjada y tma Crw, dcmbr d 1861, ram d 11 m d qu mm mr Crw yqu rcb mr d Rac Mau Dbad, abr d 1862. lcrvadr, r u ar, ra a ly d su d pa, d 29 dju d 1861, dcrada r br juara, crar ua racrrara c Fraca, gra Braa, eaa, pa Baj, iaa y Cudadd Vaca. e dd c uv u mad mac a uar ead Ud y eura r a ma carba.
Dura a dcada qu dur cc r bra y crvadr,la habaa cvr d d x d ua u ra rac -ca. A vvr, cm dcam, A lz d saa Aa y BJurz y a rauar rad d a Caaa gra d a a abad crvadr y a aaza d bra c crcu ax-a cuba. Dd la habaa, Jurz a nuva ora y r cac c pdr saaca, Dm gcura y r xad cuba,ardar d a ax d Cuba a ead Ud, qu ayudar a
, a Mcr ocam, a J Mara Maa y a pca Arraa a darrarrd a ca ura adud, qu ra d ra udad auca cra crvadr, a irvc raca y mr dMaxma.13
11 B. trr, op. cit., . 331-333.12 Ibid., . 335-341; lu g. Zrra, Historia de las relaciones entre Mxico y los Estados
Unidos de Amrica. 1500-1958, . i, Mxc, prra, 1965, . 315-384.13 Raa Rja, l am cuba d Jurz, Istor. Revista de Historia Internacional,
m. 33, a iX, vra d 2008, . 42-57.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
50/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 49
e u ccd ay, Surgimiento y cada del Imperio de Maximiliano(1868), lrd Ac ca muy b a ca ca d aqu ryc.e mbr d a rrac d mud a, na iii, a acad dmc d crvadurm mxca (Jua nmuc A-
m, J Ram pacc, tma Mury, J Mara hda, rr), ma u Mxc mra, aad d Fraca, qu cuvra rr d ead Ud aca sur, crad C d yvad qu ead Ud u a adrar d d d Mx-c, a Aa y Amrca d sur, cvrd c drbud-r d qu rduc nuv Mud.14 e ryc ac cm-aba, ara r d a mra, ua da aaza c mrbra ur y c a ca aa d Carb.
A mar d rcaz d prm a a cuac raca d Mxc, aeaa d a ma dcada aba rcurar u c h-aamrca, m cm rvadad qu cm cvrca c a caaca. e cubr d 1862, ua cuadra aa vucrada uaxdc cfca rv u cd r mra vac yarcur rua, dad uar a a rmra urra d pacfc urraa-udamrcaa. la cuadra aa m a rada d e Caa yu a a Cca. pr y C ur ua aaza va ydva cra eaa, a a qu umar Bva y ecuadr. e cc xd aa 1866, auqu armc dfv r eaa, Bva,C, ecuadr y pr frm, fam, 1871, marcad a racaamrcaa dura da a dcada d a.
e cc sudamrca ccd c u rrzam d a r-ca aa Carb r md d a ax d sa Dm 1861.15 e md d ua ara cr cmca y amazad r u vcaa, ra dmca pdr saaa y F Aau cara iab ii abcm d u rcrad a a ar ra
d a a. e rr d a braa uar, dcdd r ua rccrvadra d a , rvc ua racc va d cr ru-bca, qu car, c rad d rd d ha, Fabrgrard, ua uda urra d ddca cra Madrd. la urra d
14 lrd Ac, Surgimiento y cada del Imperio de Maximiliano, Mxc, e C d Mx-c, 2006, . 27.
15Au scz Adr, eaa y a rax d Rbca Dmcaa, 1861-1865, laura Muz (crd.), Mar adentro. Espacios y relaciones en la rontera Mxico-Caribe, Mxc,
iu Mra, 2008, . 115-133.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
51/324
50 CARiBe
ddca d sa Dm xd aa 1865, dad c au rd d ara abdad ca amba mad d a a.16
Dura a dcada d a, cm a brvad laura Muz Maay Au scz Adr, a dmaca crvadra mra ra d
afazar u rca cuar Carb ab.17 ta dazamuv qu vr, auram, c a rcuc d Fraca y eaa ra, r amb c d d crarrar a uca d brjuara a r. l cu bra Jua Var, Frad saur yRam s. Daz, sa tm, Bc y la habaa, rcvam, cm-aba a rca d cu mra luc nz, J MaraMarz y Ram s. Carba. e ca d Cuba, a rca craca ara amba dmaca, mr abr uva rrac-
cuar cudad cm Maaza, Crda y saa d Cuba.Cuba uc, aqu a, cm ba d rac mar
d rad a a caua crvadra mra y cm cr d cra-c bra y juara. l caa ra Fracc srra (1860-1862), Dm Duc (1862-1866) y Fracc lrud (1867-1868)rccr, rrva y c aua dac, a rrad Mram, Zuaa y Maxma. s mbar, r u cd vra d 1864, r d a aurzac d v d bra aHrcules d la habaa a Camc, qu ura ada r Daz, cubra, abm qu bradr Duc amb mauv rcucc a dmaca juara y qu, au ca, rad a a aqu a vad d cacr J Frad Ramrz. la a d r-a qu Ramrz v a br d iab ii, 22 d a d 1864, rvadra d qu a aurdad mra cdraba ua vacd a uradad aa a cc r bra y crvadr Mxc.18
16 Frak Mya p, la ddca d ha y sa Dm, Frak Mya pet al., Historia del Caribe, Barca, Crca, 2001, . 36-38.
17 laura Muz Maa, D Mr d nc exrajr y Mara. la rac dMxc c Carb dura sud imr, Jaa v gra y laura MuzMaa, El Caribe: regin, rontera y relaciones internacionales, Mxc, iu Mra, 2000, . 23-40; Au scz Adr, la dmaca a-mxcaa: d a rvc rara a acada d imr, Cara lda (cm.), Espaa y el Imperio de Maximiliano, Mxc, e Cd Mxc, 1999, . 105-130; savadr e. Mra, Relaciones intereridas. Mxico y el Caribe.1813-1982, Mxc, scrara d Rac exrr, 2002, . 103-109.
18 Raa Rja, Cuba mexicana. Historia de una anexin imposible, Mxc, scrara d
Rac exrr, 2001, . 310 y 311.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
52/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 51
la rauar r Madrd, Mxc y la habaa, aqua, ruad d a rvadad r ryc mraard d na iii iab ii, Carb, d a rava aumaqu aaba a Caaa gra dr d u au ca. la cda-
c d a a cm rmr rducr d azcar ara mrcad muda amdad d xix y crm d a acvdad ca cra, brd la habaa, z qu Cuba, ju a sa Dm, uvamddzad 1865, cvrra rca r carbd a dmaca mxcaa. Cuad, 1867, ca mr d Maxmay ca a Rbca Raurada, a d a dd ccrara mayr ac d a scrara d Rac exrr y gbrac, acar c d sba lrd d tjada.
e f d a brv ax d sa Dm a eaa y abcm- d ua suda Rbca ad ra d a aua eaa r-duj, r rmra vz, ua rava abzac d a uva braaaca aqua a. e f d dm a r, adm d acdac d ead aca dmca, rccm d har ar d ead Ud, cm a rv a a afrmac d a m-a ra d a ca.19 Cm advrra Car Caa ta, c asuda Rbca dmcaa d 1865 a rm a a rva-dad r ead Ud y a ca ura r a rdmcmc, c y mar a ud d Cuba qu Wa, adaa d a gurra d sc, aba mjr cdc d jrcram ua c a dm a br a a d Cuba y pur- Rc.20
e Mxc d Jurz y lrd, camb, craba ua cdvr: mrd d u ra urra cv, ra a mamrca- caba rcrur u rac c eura. la bua racd Jurz c a suda Rbca dmcaa, a cm a maa d
rd mxca r araa cuba y urrrqu,
19 Da d sa y Vaa pur, Visin general de la historia dominicana, saa-, Rbca Dmcaa, Uvrdad Caca, 1979, . 221-237; Car Fdrc prz,Historia diplomtica de Santo Domingo (1844-1861), . i, sa Dm, Uvrdad nacapdr hrquz Ura, 1973, . 423-427; Mara ea Muz, Historia de las relaciones inter-nacionales de la Repblica Dominicana, . i, Rbca Dmcaa, Uvrdad Auma dsa Dm (uasD), 1979, . 181-214.
20 Car Caa ta, The United States and Santo Domingo, 1798-1873, Bamr, t
J hk Uvry pr, 1938, . 338-399.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
53/324
52 CARiBe
dbra ddbujar a dmaca ramca mrdda r a RbcaRaurada y rdada y cuada, bua mdda, r prfr Daz aarr d 1876.21 la dmaca aa, cm a rcrdad Au s-cz Adr, mv c fcaca Mxc, ad crarrar a
dardad c aram carb qu rmva, r crcubra, pdr saaca y r cbr xad cuba.22 la cvr-ca d a Rbca Raurada (1867-1876) c a urra araa dCuba (1868-1878) y c x rvucar eaa (1868-1874),qu u f a rad d iab ii, c, cm arumara Aa p-sur, a rrdad dmca d Mxc aca eura.23
e carcr ramc d a dmaca bra, a Rbca Rau-rada, uv a qu vr c a dmada d ua ca dmca ur-
da d a cdac d ead aca cm c rrdamc d ra cramrcaa y carba. tra a cada d Maxm-a, f d dm a sa Dm y ru d rabca a gurra d sc, cmz a mrmar a uca da ca ura a r. l brc mauvr crd a ida occda y rac d aua a m a ur, r ar udama d a rvadad mra Carb, qu ra ma-m d dr ava, cmz a rqubrajar. Cm b av laura Muz Maa, mm qu a za carba djad r, ara Mxc, ua aarma d qubr c y mzaa r u rcur d cmac d a crc ma d eadUd.24
C dbam d gra Braa y Fraca a za, eadUd c u rc d xa d u dr ava, cuya rmraa, r 1865 y 1885, ra cmrca, y qu a arr d a ma dcadad xix marzara r md d rcurr rvc. Cm
21 pab A. Marz, Mxico y Repblica Dominicana. Perspectiva histrica y contempornea,Quaa R, Uvrdad d Quaa R, 2001, . 237-260.
22Au scz Adr, la dmaca aa dura a gurra d Dz A, laura Muz, Mxico y el Caribe, . i, Mxc, iu Mra, 2002, . 127-166.
23Aa p-sur, Mxico y Espaa durante la Repblica Restaurada, Mxc, scrara dRac exrr, 1985, . 9-30 y 44-52.
24 laura Muz Maa, Geopoltica, seguridad nacional y poltica exterior. Mxico y el Caribe enel siglo xix, Mxc, iu Mra/Uvrdad Mcacaa d sa nc d hda, 2001,. 147-176; J luca Frac, La batalla por el dominio del Caribe y el golo de Mxico, . ii,
la habaa, Acadma d Cca sca, 1964, . 251-306.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
54/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 53
a v lr D. lay, a caua c qu ead Ud racc eaa dura a urra araa d 1868 Cuba y pur Rc db, bua mdda, a a cvcc d qu Madrd aba cd-rabm dbada r camb c cad r a Rvuc
gra, a ua, y r a caacdad qu dra ara rarmar, aarr d c, ua aaza d r ur a za quva- a a d a ca d a saa Aaza , cu, a a d m ad rad d iab ii.25
25 lr D. lay, Struggle or the American Mediterranean. United States-EuropeanRivalry in the Gul Caribbean, 1776-1904, A, t Uvry gra pr, 1976,
. 107-134.
Yucatn
Florida
Cuba
JamaicaHait
Mapa 1.Cuba
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
55/324
54 CARiBe
Guerrasseparatistasenel caribe
e mm d a rcrucc rubcaa y bra d a ca xrrd Mxc, a arr d 1867, u amb d c d ua ara cr-
ac mar r eaa y u ma ca Carb. e d 1868, ccdd c y bua mdda muada r a Rvucgra a ua, qu u f a rad d iab ii, aar, r-mr lar, pur Rc, y u Yara, a r d Cuba, d urrad ddca. Crada u rac c Madrd, dbd a rcc-m a d mr d Maxma, uv br d BJurz db adar ua c r a a urrcc araa.Cm aa vc a y du, cuaqur raa mxcaa aca
Carb dba mar cua, a ar d a dcadca d vj mr, r ur y adud a r.
la auca d vcu dmc c a ua xcua a ea-a d razad d ua ca ra, ya qu a vua rmazac drac c eura ra amb u bjv d ab juara. tamcda dcarar a ma cada vz m da d ead Ud ar, br d u mm qu amb vc mra cmaad d u rcva urra cv. Jurz y bra, cm vm,aba abcd mra rd d ay dr d ead Ud a qu mva ryc d ax d Cuba a a y ur -m aa, mvad r rad d Madrd a cdra-d ur. e ryc, 1868, aba a v y au d urca dr umar a mvm araa a a c axcava d qu dac d cc ura a crrac d a aa a ra drac vca.26
M qu Cuba, a urra araa pur Rc c c r-ad d au br carb y udamrca, cm dmca
d Buavura Bz y c d J Jaqu prz Macaya, cuya arraraba cc c a eaa aba dd rc d aqu-a dcada. e gr d lar, 23 d mbr d 1868, cabzad rMaa Bruma, Mau Rja, Mau Mara gzz y Mau Cbr,u u vaam d c d cr rubca cra d dm- a. l d rca dr cua d mvm, m-dc Ram emr Bac y abad sud Ruz Bv, qu aba
26
l. Marrr, op. cit., . 264-271.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
56/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 55
vvd xad ead Ud, ar radar a urrcc d-d sa Dm y C, cc d qu ayuda xrr ra muydc r a uca. e br rva a, ma d Fra-cc srra, x bradr d Cuba, mabr c fcaca ara mdr
aux c y dmca.27
la urrcc urrrqua dur aa u m y u rrmdavzm r bradr d a a, ra Ju Jua pavalacy y J laura saz y p. e Cuba, mbar, cc r dura dz a, bua mdda raca a a crrac dbua ar d a aadra y azucarra d cr y r d aa y r a crmac d u jrc d cam cr y cavbrad. l dr d mvm, Car Mau d Cd, Fra-
cc Vc Aura, Fracc Mac or, pdr Furd y r,rv u mayra d a cudad d Bayam y afad a a amaca Bua F, aba cc d qu a d Amrca rd-maba bdad ca aaa y a a raza d quAdrw J y Uy s. gra, dd ead Ud, y B Jurz,dd Mxc, ayara.
e 1869, a u a d ad d a urra, dda cuba cmucar c gra, qu aba d c rd d eadUd vmbr d a arr, y c Jurz, vj am d axa d nuva ora. ead Ud y Mxc dmaba y u rad d amb, aba , ra ufc ara xuar a e-aa d Carb. la Aamba d Rra d Cr, ua ur daram arma qu rua a dr araa d a r d Cama-y (iac Aram y lyaz, A Zambraa, Fracc sczBacur, Mu Bacur gurra, savadr Cr Bacur), vua cara a rd d ead Ud, abr d 1869, a qu cbraba a ccdca d ad d a Rvuc cubaa y ac
d dr d gra y caba rad a Wa ara var uaurra dvaadra a a:
parc qu a prvdca a c ccdr accm c a
xaac a pdr d ard qu rr, rqu ay qu d
ard auardam, u a uca cuba c u m
auar, rz, drad y ur, cdra ur rcur
27
Ibid., . 271 y 272.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
57/324
56 CARiBe
ara urra, vcr cuba, , qu mr vc qu rfr a
mur a a rvdumbr, r Cuba qudar dada, aad ur
j y ura mujr r am br qu cmbam, y cuad
d b maf d ur ub, a ra ara qu y
rv d badra, ura a ccar r a qu radc a dead Ud, ra ua ra da y var.28
A ar d a ma ra, caram araa y crara a da -bdad d ax, a urra rduj ua rcrucc d a da ax-a. e dr d a cda, Car Mau d Cd, aba cr arc d r d mm a a u a nuva Yrk ara qucabdara a avr d rccm d a Rbca Arma d cuba-
, a camb, d r rc, d u rcm d crrac d a aa ead Ud.29 mm drra amb a gra ua rm,u c du d a cada cara d a Aamba d Rra d C-r, y a arr d a aac d a Jua Cra Rubcaa d Cuba ypur Rc, nuva Yrk, cabzada r J Mra lmu, madraua rma crrdca, camada a rar aqu bjv.
la rrdad d rbd cuba ra rar u rccm dbraca, r ar d ead Ud y Mxc, qu rmra rcbrabacm y rurz a rav d ur d r d a a. eaad rccm d Wa dmr, r d Mxc u ar-bad r Cr Fdra d Mxc 5 d abr d 1869. la ruau rada, acurd c rd Jurz, r duad brad Camc y tabac, rcvam, Jaqu Barada y Jua sczAzca.30 la dc ra ruad d ua mra camaa a avr d addca cubaa, a bca, y d u m cabd r a Jurz dad r u am cuba pdr saaca y Dm- gcura. e m, r jm, aba cr a Jurz 29 d r
d 1869, dd nuva Yrk, aucd qu r vajara a a a a u-mar a a urra araa. e aqua cara, dca gcura a Jurz:
28 Ramr gurra, Guerra de los Diez Aos, la habaa, iu Cuba d lbr, 1972,. 112.
29J iac Rdruz, Estudio sobre el origen, desenvolvimiento y maniestaciones prcticasde la idea de la anexin de la isla de Cuba a los Estados Unidos de Amrica, Mam, edra Cuba-a, 2001, . 220-223.
30 Mara lz pr d tamay, Mxico y Cuba. Dos pueblos unidos en la historia, . i,
Mxc, Cr d ivac Cfca Jr l. tamay, 1982, . 171-173.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
58/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 57
Y m arv mbr d Cuba, dr a ud u crr mda ara
avara d a drucc qu rm acr a brbar qu a
a dmad, a dad ya ruba l a, r a-
y ada m qu a. Ud. cc. pu b, Mxc
raad ua cdrac ara c eaa, a u ur dbr uar d ur u d arda y razac. pdm car
c ? pdr r Mxc a rmra ac qu dcar bra-
. e ud ur qu ruarm.31
l qu aba gcura c y rbabm u uca rau dmbarc Cay guajaba, ara cuba u arad, cducda la habaa y jcuad, qu dd ad d cc cuba
br d Jurz amb rcb cmucac d u au aad, ra a Jua prm, qu cmaba a avazar ua rmaza-c d a rac a-mxcaa. Cm a dmrad Aa p-sur, ya mbr d 1869 cacr bra sba lrd d tjadac cvrac c Madrd, qu rraar r aa d prma f d 1870, r qu ur rmada a rmavra d 1871 r uv cacr iac Marca y ama mr car deaa Mxc, Fca hrrr d tjada.32
la rrada d Mxc juara d rad a dda cuba-, qu aba d dmrad rccm d braca d abrd 1869, u rcbda r dr d a a dura d a u-. l ara cuba, qu cdraba rdr d urmxca d rc d xix y d bra juara qu abard a va raca y drrcad a Maxma d habbur, vac darad qu Mxc, rmr a rccr u braca, c-mzara a dr c eaa. hay ua ab drca da d cara qu v Car Mau d Cd, rd d a R-
bca Arma, a B Jurz. la rmra, d 9 d ju d 1869,aradca, xcam, a d saaca crca d rd, ycbraba ay d Mxc:
M aam aacr qu Mxc aya d a rmra ac d Am-
rca qu ub maad a u ra maa a a caua d a d-
31 Ibid., . 154.32
A. p-sur, Mxico y Espaa, op. cit., . 70-90; s. e. Mra, op. cit., . 111-114.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
59/324
58 CARiBe
dca y brad d Cuba. n dra rar m d marad qu
a acrfcad d a rca y ru d a brad arracda c ab-
ac y rm d a r d ra. n da rar m,
vuv a dcr, d u j ur d nuv Mud qu c uar ar-
m a abd rmr a cada c qu au qura r cauva aaa ddca d Amrca a dc d a auca y d dr d
Car d eura, dam rd d ru r d Mxc.33
la uda cara qu ccm d Cd a Jurz, cra 13 ddcmbr d 1870, cca dbradam a rcva d quab qu rad d Mxc, a ar d rccm d braca, ara cv. Cd ram a rd mxca qu a
abd r a cuba Jua Cm Za, qu rv cJurz vra, d u r a urra d ddca. pr dr cuba d qu a rcmdac d Jurz a ur da a cfar vur var y r y rvraca quva aua advrca d qu u uca. Cd aca cjd Jurz y, a ar d afrmar qu a raa a cuba cm raaba a mxca da d hda y Vcra, ccuyc ua ra qu caa a ccca d aqua dad: m qu -ar ua a muy rca, a ca vada r ua umraa y am abadad a ur r rcur, a ar d ar cr d a Amrca dd.34
la cac r Marca y hrrr d tjada, c va a cara adar a rmazac dmca r Mxc y eaa, ccuyr vra d 1871. e aqua ca, cm abd, ma d Cuba urma y acurd a qu ar amb br br mm a ba d da a raa dmca aca a a aa dCarb dura a Rbca Raurada y prfra. pr md d aqu
ac, eaa rc a Mxc cmrm d rar qu daarzcauc a drada cm a cavud y qu au maca a uud r ua admrac rca arma c ru mdr.35 Mxc rc a eaa car c ua rca ura-dad d ar d a rbca ca a a urrcc d a xrada
33 M. lz pr d tamay, op. cit., . 174.34 Ibid., . 175.35
s. e. Mra, Relaciones, op. cit., . 115.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
60/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 59
ca: uradad qu var ada d crmdad c a y y dcua ddr d a acc d br y c a Madrd r adara jua, bra y acrada ca ccr a a abc d acavud.36
l cmrm d eaa aba ubrdad a r d u r-c mm d urrc Cuba, ara cua Mxc dbavar qu u ca rva d u d ru a m d eaa,u ur d amac d d ara armam y qu d x-dc y u rrr d ar ara a rmac d acacqu a r bj mcabar drc d eaa u dr u -ra badra.37 sav r a ma dmada, cmrm d ambaar u cumd a r ma dcada d xix. e 1878, c
pac d Zaj, qu u f a a rmra urra d ddca, eaamdrz ma ca d Cuba y pur Rc, rmd rr-ac a Cr d Madrd y amad a brad bca Ca-rb. la cavud u abda amba a 1886 y dura d m Mxc abuv d rmr ay dd u ur ara -bra y rubca carb. l br d Jurz, lrd d tjada,gzz y Daz, r 1871 y 1898, mbar, uca mdr, Mxc, a rmac d cub ardar d a ddca d Cuba ypur Rc.
la caua d a ddca d amba a raba u rad -u r a bra mxcaa. Cm a rcrdad J AbruCard, var fca mxca d a urra cra a rvc ra-ca y imr (gabr gzz gav, F hrrr, J icRac, Raa Bbada, J l Frdz Cca, J Frdz d Mur, r r) ur a cmbar a Cuba cra cam a-.38 la rd dmca d bram mxca ead Udaba cad c ay d mra araa carb y a
urra cra eaa ra amb, cra mdda, cra ua caqu aba aad a crvadurm y a marqum dd mdadd a dcada d cuara, r m. pr a urra d ddca Cuba y, mr mdda, pur Rc, rraba, adm,
36 Ibid., . 116.37 Ibid., . 115.38J Abru Card, Avuaar a r: a xdc a Cuba, l. Muz (cm.),
Mar adentro, op. cit., . 167-192.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
61/324
60 CARiBe
rc d f d a uc d a cavud Carb y d cad a cma d aac azucarra, ada a c d a raa y acrabad cmrca a r. para Mxc rc ad d m-r d Maxma, a cm ara ead Ud d a urra cv,
f d a aac cava Carb rrara vaja cd-rab.39
la rcrucc d uv r azucarr d Carb, cm amaua vz erc Wam, baj a ma d ead Ud, uv umac cdrab a rarmac d cmrc ra.40 C aabc d a cavud 1886, a cma ca cubaa xrm- ua daac d mrcad r y ua dvrfcac d u aararducv, qu umad a cc ca rad r r
a rabaj br, baj u rm aurar y xcuy, xca raar a urrcc uar d 1895 Cuba.41 e mra camb a cdad y a cma carba avrc a racvac dcmrc r Mxc y Cuba, r, dad au ca d a a,mauv a rac dmca ubrdada a a eaa d a rau-rac brbca.
e rc c d a Raurac d A Xii, a ua,rduj ua drcac d a xrca ca d Carb. la R-bca Dmcaa, rccda fam r eaa, r u ar -rd d cvu dmca, marcad r a dcadura d U huraux(l), a ua r caud y a rrza c ha.42 purRc cmz a xrmar u rc d mda aumzac qu d-cdra, bua mdda, a auca d u mvm araa d a d ma dcada d xix.43 e Cuba, mbar, pac dZaj d 1878, qu rma a cc d drc ca mara d pur Rc, r u cmu d rurac r cr, qu
39 erc Wam, From Colombus to Castro. The History o the Caribbean, 1492-1969, ldr,Adr Duc, 1970, . 408-427.
40 Ibid., . 428-478.41 Rbcca J. sc, La emancipacin de los esclavos en Cuba. La transicin al trabajo libre
(1878-1895), Mxc, fce, 1989; J A. pqura, Cuba, emporio y colonia, Mxc, fce, 2003.42 Da d sa y Vaa pur, op. cit., 1979, . 239-253.43Jua s, Historia de la nacin puertorriquea, R pdra, ed, 1980, . 189-
238; lda Fura, Breve historia de Puerto Rico, . ii, R pdra, ed, 1977, . 73-144; ldCruz Mcva, Historia de Puerto Rico. Siglo xix, . ii, R pdra, edra Uvrara/U-
vrdad d pur Rc, 1970, . 413-510.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
62/324
FRente Al VeCino hegeMniCo, 1848-1878 61
ju c a zac d a ca uar dmbcar addda d 1895.
la cmjdad d Carb y a ddca ca d eaa d dd u a, Cuba y pur Rc, m a crc uca d ead Ud
Rbca Dmcaa, z qu a dmaca mxcaa a za mvra c um cudad. e aqua dcada, a ca xrr juaray rfra auur ua rma d rac c Carb a qu Mxca rcuc c dvra crr ca d aqua ac, amazar ram a ma d a ca mrca y, ca, acrcd a ua d a ara crarrar rdm d ara. Cm dr prfr Daz m d ua vz m a d u armada, Mxc rraba a u mara a Dcra Mr y a acaba
d acurd c u r ua r rcam duada r rad mr ac.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
63/324
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
64/324
[63]
Captulo 3el oCaso del Caribe hispniCo,
1879-1901
la ma dcada d xix aar a br d a R-bca Raurada y prfra dma dmc d aumr ua -c r a a urra d ddca d Cuba cra eaa. Baj araurac brbca, Madrd aba rad rcrur u racc Mxc y cmrc c Carb aba crmad, rradvaja cmarava a a rbca mamrcaa. e aum d a r-
ca cmca y mar d ead Ud a r, r r ad,ccaba a a ca xrr mxcaa a dyuva d raar cc- a-cuba rdr d va a acrada rarmac -ca qu a uar Carb, r a cua mar, cm a aadJaa v gra, laura Muz y A nk, djaba d rua rac d mxca ara cvrr u Mdrr- amrca.1
la bra mxcaa vr c ccada md da bca r a mra rd d acac ardara d addca d Cuba y d ru d a mxcaa qu mazabac a caua a f y a cab, eaa aba d ua ca maaa 1867, y a amb uy y cmcam dra caaa Mxc, qu raba a br d Jurz, lrd y Dazara qu radara a araa cuba. e dma r, r a, cm u c cc r da y realpolitik r rc- y ramam, da vz qu ara Mxc bra a caua d a d-dca d Cuba crba u ra radc dca, mra
qu a bua rac c eaa ra u cm dab da cdac dmca y ra d ead aca y u vcu cm-ar d a acd ma adud a r. la -ra d rc, mbar, ud acr u ud d amrac cubaa y aa Mxc a f d xix.
1Jaa v gra, laura Muz y A nk, Un mar de encuentros yconrontaciones, Mxc, scrara d Rac exrr, 2006 (Mxc y u Frra: Fr-
ra g-Carb), . 157-196.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
65/324
64 CARiBe
emiGracinysoliDariDaD
la urra d ddca d Cuba, r 1868 y 1898, uvr mrac a rcuc dmca d ead aca mxca dura
a Rbca Raurada y a d rmra dcada d prfra. Aqu c-c armad rar u cdrab uj mrar aca Mxc, ca-m r, qu ara r caazad r a cubaa, cuyx Mxc crc vbdad bca uca ca baj -br d B Jurz, sba lrd d tjada y prfr Daz. D acurdc dd ud qu cra Mara d scrr hrrra Barrda d amrac, dd 1873 carad d c d Mxc la habaa, R-card d Mara y Cam, cmza a rmar a c crar d Ra-
c exrr, J Mara laraua, br crm d a mrac dqu y mda cmrca, acad r a gurra d Dz A.2
l cmar br aqua dra a-cubaa dd dvra cu-dad d a a, rra a dcumac dmca mxcaa, a arr1885, rm d rra Mau Zaaa Vra. pr r 1895y 1898 cuad dar cu mxca a a, Adr Cm Vz-quz, ar d ma ua d a rrdad d a ca xrr d Mxc aca Carb.3 l a d aum d a mrac, majad r hrrra Barr-da, ccd c d mayr dr d a rducc azucarra d a a,rrad r Mau Mr Fraa rcr m d u cc udEl ingenio. Complejo econmico social cubano del azcar (1978). s Mr, arducc azucarra d a a aba cad ca 300 ada 1867, ad ad d a urra, r aba rad rcurar u d rdr dcad ada 1871 y r d 1876-1878.4 s mbar, a dm vaam araa, d 1895 a 1898, a zara cubaa abarducd d u m a m d 300,000 ada aua.5
la adca mrara, majada r hrrra Barrda, aua
qu a mrac cubaa ra d ua 400 ra a a dura a gu-rra d Dz A. lu, r 1880 y 1886, ra a az c eaa y
2 Mara d scrr hrrra Barrda, Inmigrantes hispanoamericanos en Mxico durante elPorriato, d dcrad, Madrd, iu Uvrar ora y ga/Uvrdad Cm-u d Madrd, 2000, . 21-30.
3 Idem.4 Mau Mr Fraa, El ingenio. Complejo econmico social cubano del azcar, . iii, la
habaa, edra d Cca sca, 1978, . 37.5
Ibid., . 38.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
66/324
el oCAso Del CARiBe hispniCo, 1879-1901 65
a mda rrma mrdda u d pac d Zaj, cmza ur ru qu rvr c a abc d a cavud d a y crcm d a dmada d mrcad d rabaj. la uva ada mavad mra cuba a Mxc, r 1895 y 1896, qu ar a m d 800
a a, ccdr, r a, c mm d mxma cr cmcay a raac d a vca a a.6 e ud d a cara d aura-zac, razad r hrrra Barrda, arrja qu a mma xrmaru crcm mra r 1874 y 1876, cuad ar a m d 60 70 a a.7 lu, a mrac crc a m, r rc d aura-zac d u c.
s c mxca d 1900, Mxc vva 2,716 a-cubaa car xx. e u ud d a cara d aurazac, hrrra Ba-
rrda cr ua ra dvrdad ca (carr, aba, mcc,abaqur, ar, uqur, abad, mdc, crba, mc, c-ra) aqua ca mrara.8 la mayra d mra rcda dla habaa, r ua bua cadad amb d la Va, Camay,Maaza y or.9 e ru d abc Vracruz: d a d328 ca d aurazac aazad r hrrra Barrda, 189 rda cudad d a r vracruzaa, 95 a cudad d Mxc y 15 Yuca.10n rar, c, qu cuad J Mar vaja vra d 1894 a Mx-c, u rca d, adm d a cudad d Mxc, ura Vracruz, c f d aar ay r mra cuba d a r.
Dura a aurazac d muc d aqu mra, aa y a, var cuba, cm pdr saaca, Adr CmVzquz y Car Amrca lra, rar rar a ca ca mx-caa. e rmr, yr d Jurz, crar d rd y adr du-ra a Rbca Raurada, u, a vz, a rca fura d a rmcd a dardad c a rvuc araa cubaa d 1868. e ud,ajdrca y crr, amb vucrad a da bca d a caua
d a ddca cubaa, u mbrad cu la habaa 1886 r br d prfr Daz. e rcr ara a r j d dac d -crar d Rac exrr, iac Marca, y u drca c Vz-quz cua a a ca qu dba ur br d Daz r a a
6 Mara d scrr hrrra Barrda, op. cit., . 30.7 Ibid., . 46.8 Ibid., . 69.9 Ibid., . 73.
10
Ibid., . 78.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
67/324
66 CARiBe
urra cubaa d 1895 rvadra d a d aqu xad acrucc d a dmaca mxcaa aca Carb.11
Cm a udad d mara xauva lca Bbada, pard R-vucar Cuba, a rav d u rra Mxc, nc D-
muz Cwa y J Mu Maca, rad a crac d cub ar-c r a bac mrada y r a ama ba ca d bramjuara y rfra.12 Dca d cub ur crad a cudad d Mx-c, puba, Vracruz, Mrda y r u d rrr aca, qu jua a da acvdad d a bca, a avr d rccm dbraca d ar d cuba y d ay a a urra araa, crarua mra rd d dardad c a Rvuc cubaa.n da a - bca mxcaa, mbar, rad a ddca d a a, cm
drd d ud razad r Marara ea Ba r a acraa v br a urra araa d a a qu ramr rdc El Nacional y El Hijo del Ahuizote.13
la dra ca aa d Mxc amb mvz a avr d armaca d rd ca a a y d a rrvac d vcur br d prfr Daz y a eaa d a rca d Mara Cra,arcduqua d Aura. e mr d eaa Mxc dura a urra,J Bru y gay, duqu d Arc, darr ua dmaca ducracrca d rd Daz y d cacr Marca, raz ua fcaz rd daj cra ardar d pard Rvucar Cuba y cr-buy a facam d a ruar a cudad d Mxc,puba, Vracruz y Mrda.14 l a d pard Rvucar Cuba,a y du d a mur d J Mar may d 1895, uvr qu
11 savadr e. Mra, Espacios en disputa. Mxico y la independencia de Cuba, Mxc,Cr d ivac Cfca Jr l.tamay/scrara d Rac exrr, 1998,. 123-134; gabra pud la, Desde Cuba: escenas de la diplomacia porrista, 1887-1901,Mxc, iu Mra, 2000.
12 lca Bbada, La Revolucin cubana en la diplomacia, la prensa y clubes de Mxico, 1895-1898, Mxc, scrara d Rac exrr, 2001.
13 Marara ea Ba, e naca y e hj d Auz: dos visiones de la independenciade Cuba, 1895-1898, Mra, Uvrdad Mcacaa d sa nc d hda, iu divac hrca (iiH), 1998; Yada Jurz hrdz, Rv mrrfca d auca dda cubaa a rav d dar poca d Vracruz. 1897, Mara d RarRdruz Daz y Jr Caada Zavaa, El Caribe: vnculos coloniales, modernos y contemporneos.Nuevas refexiones, debates y propuestas, Mxc, Uvrdad Mcacaa d sa nc d hda-/iu Mra/Acac Mxcaa d eud d Carb (amec), 2007, . 235-248.
14 Raa Rja, Cuba mexicana. Historia de una anexin imposible, Mxc, scrara d
Rac exrr, 2001, . 332-357.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
68/324
el oCAso Del CARiBe hispniCo, 1879-1901 67
rmvr a caua araa d a a ua ra bca dvdda cua- a a braa d Carb.
e md d a r d dda cuba, caaa y xaa adud, a ca xrr d prfr
Daz db raar ma d a a c fcada racadad. Cm a arra-d A hrrra Frayu, J Mar vaj a Mxc vra d 1894 y rv c prfr Daz Ca d Cauc. s ua vrd aqu cur, dava dbada r radr, rd mxca- abra dad ua ayuda d 20,000 a ara cuba, aurar rccm d a braca d ur cuba r ar d -br d Mxc.15 A drca d Jurz 1868, Daz ccd drcd bra a araa uar, r a ua qu u rdcr z
d a bua rac c eaa ua rrdad d a dmaca mxcaa.e u arvcam d a dra cubaa cm acr d a urra
araa, J Mar r a Carb ua mraca arcuar. Dd agurra d Dz A (1868-1878) aba abcd az d dar-dad r rubca cuba, urrrqu y dmca y a -ddca d a r aa aba aad, m d uavz, cm caua cm. A f d aqua urra, cuad Ar MarzCam caba a az d Zaj, r a rcaz d ra AMac a acar a mma, j urrc crb ua rcama a quamaba a rmar ua uva rbca amada c ura rmaa dsa Dm y ha.16 Mar, rrdar d raca d aqu r-yc d cdrac aaa, ruy a a d pard Rvuc-ar Cuba ara qu a a mrac ura, adudy carba cm r a ra d aqua a, cuda Jamaca, rmvra a ddca d a ma ca aa.
e abd qu K, Jamaca, mrad cuba udar cub J Mara hrda, qu ju u a mra rad a a
ddca uar.17 la rac d dda cuba c R-bca Dmcaa aaba r abcm, a ar r-a d a a, d ba mrada, r a rac c ra Mxmgmz, rar d a y j mar mxm d a rvuc. pur
15A hrrra Frayu, Mart en Mxico, Mxc, Cacua, 1996, . 313.16 Rad Rdruz, Cuba: la orja de una nacin, . i, la habaa, edra d Cca
sca, 1998, . 402.17ura Mad Frdz (d.), El Partido Revolucionario Cubano, ovd, Uvrdad d
ovd, 1998, . 55-63.
7/29/2019 Historia de las relaciones internacionales de Mxico, 1821-2010: Volumen 3 Caribe
69/324
68 CARiBe
Rc, r u ad, aba ad a ryc araa cuba dd a uda-c d pard Rvucar Cuba, qu rmr arcu d u ba-, arbada r d 1892, afrmaba cm u rmr bjv rar c urz rud d d mbr d bua vuad, a dd-
ca abua d a a d Cuba, y mar y auxar a d pur Rc. 18
Cm a udad savadr Mra, a c d br dm-ca d U huraux (l) r a a Rvuc cubaa u ambva-. A m qu raba a crac d mrad, b-rua a xdc y aa ayudaba c a dr a gmz y a Mar, br dmca rmaba a rra dmc d e-aa br a acvdad d araa cuba.19 C ua ca dmra m qua, amb ha ju u a rva r-
ad carb a aram cuba. e a gurra d Dz A, rd aa na sa (1870-1874) aba radad a u-rrcc cra eaa a mayr d a Aa, y a d 1895 r-d Frv hy, auqu md a ua ur r d cu-ad a, maz c rra d pard RvucarCuba ha, bayam Ua Dud.20
e ryc rubca d J Mar cmaba a darcuac f-a d Carb ca c, cua dra mra ccucaara a rac d Mxc c a za. er a m cdracqu a cua a rfra u razad d a ca d Mx-c aca a urra cubaa aba mr d qu ead Udacrara a cdac d u ma ra, qu a rd c-mrca r Mxc y Carb, cruda a rav d a Mara y ca-a uar, udra rrumr brucam. er a RbcaRaurada y prfra, cmrc d Mxc c Carb, y ca-m c a Cuba aa, aba crcd abm.er a dcadad a y va d xix, var d a xrac m-
rac r amb a aum aa