TURISMO BULEGOAK - OFICINAS DE TURISMOLEKEITIO
Independentziaren enparantza, z/gTel.: 946 844 017 Faxa: 946 844 167
ONDARROA Erribera, 9
Tel./fax: 946 831 [email protected]
SOS Deiak.........................................112
Ertzaintza / Policía............................. 946 832 700
Suhiltzaileak / Bomberos................... 946 167 168
Gurutze Gorria / Cruz Roja................ 946 831 929
Bizkaibús.......................................... 902 222 265
PESA................................................ 902 101 210
Euskotren......................................... 902 543 210
Gipuzkoan dagoen Done Jakueko azken tokia Astigarribia, utzi ondoren, eta Deba eta Artibai ibaien isurialdeak bereizten dituen Arno mendiaren bide maldatsuak igo eta gero, kostaldeko Done Jakue bideak Arnoaten uzten gaitu.
Arnoate, antzinatik, Bizkaiko lurretan sartzeko atea izan da, Europa osotik etorrita, Kantau-ri kostaldeko bidea aukeratu zuten erromes guztientzat. Historian zehar gutxiago aipatu bada ere, badirudi zaharrena dela, eta, logikaz, Apostoluaren aztarnak aurkitu izanaren berria zabaldu zen bidea.Kontuan izanik garai haiek (IX. mendea) bat etorri zirela penintsulan musulmanek izan zuten hedapen handiarekin, Kantauri kostaldeko bidea, seguruena zenez, badirudi lehenbiziko erromesek Galiziako “Finisterrera” heltzeko erabili zuten bidea izan zela.
Lea Artibaiko Done Jakue Bidea altxor txikiz beterik dago, horietako asko Done Jakueri buruzko ahiko argitalpenetan aipatu ere egiten ez badira ere: Magdalen, Santi Kurutz, Arretxinaga, Artako San Pedro, Erdotzako Andra Mari, Ziortza, Santa Marina, Aldakako Santa Luzia edo Santiago. Bertako hormen artean Done Jakue bidea bezain eta batzuetan hura baino zaharragoa den his-toria biltzen da.
Tradizioaren arabera, Ziortza 968koa bada ere XI. mendekoa da abatetxe zahar honi buruzko lehenengo dokumentazio fidagarria.
Done Jakueren kostaldeko jatorrizko bidearen toki garrantzitsua da Ziortza, eta antzina izan zuen garrrantzia aintzat hartu beharra dago, Bizkaiko gizon nagusien jarraigoko abadearen bo-tereak erlijio-esparrua gainditzen baitzuen.
Elezaharraren arabera, 968ko Jasokunde egunean, bertoko fededunak Garain, Santa Luzia elizan, Gerrikaitz barrutian, meza santua entzuten zeudela, arrano batek eliza horretako hilobi batetik garezur bat hartu zuen. Han zeudenak zur eta lur gelditu ziren arranoak buruzurra bere atzaparretan eraman, sasi batean utzi eta Ziortzako erlijio-guneko kokalekua seinalatu zuenean. Orduz geroztik, Ziortzak arranoa eta bere atzaparretan daraman garezurra izan zituen bere ar-marri.
1954ko urriaren 15ean sute bat gertatu zen, eta suak monumentuaren zati bat erraustu zuen. Suteak ospitale zaharra, abadearen etxe berria, klaustroaren aldamenko kolonoen etxe batzuk eta klaustroa bera suntsitu zituen. Sute hau gertatu zenetik, monumentuaren itxura erabat aldatu zen. Azken urteotan abadetxea zaharberritzeko hainbat lan egin dira. Gaur egun, Ziortzako mo-nasterioa Euskadiko monumentu nazionala da.
DONE JAKUE BIDEA
CAMINO DE SANTIAGO
Lea Ibarra
Tras dejar el último enclave jacobeo guipuzcoano de Astigarribia y ascender por los empinados caminos del macizo de Arno, divisoria de las vertientes de los ríos Deba y Artibai, la ruta costera jacobea nos deja en Arnoate.
Arnoate, desde hace muchos siglos, ha representado la puerta de entrada en tierras de Bizkaia para aquellos peregrinos que, procedentes de toda Europa, optaron por la ruta costera cantábri-ca. Esta ruta, aunque menos mencionada a lo largo de la historia, debió ser más segura, llevó a los primeros peregrinos hasta el “Finisterre” gallego durante la dominación musulmana.
El camino de Santiago en Lea Artibai está repleto de pequeños grandes tesoros, muchos de ellos ausentes en las páginas de las habituales publicaciones jacobeas. Lugares como la Magda-lena, Santikurutz, Arretxinaga, San Pedro de Arta, Santa María de Erdotza, Ziortza, Santa Marina, Santa Luzia o Santiago de Aldaka, encierran entre sus muros una historia tan antigua o con unos orígenes a veces más lejanos que la propia ruta jacobea.
Aunque la tradición remonta los orígenes de Cenarruza al año 968, la primera documentación fidedigna relativa a esta antiquísima abadía data del siglo XI.
Cenarruza, un importante enclave de la primitiva ruta jacobea de la costa, debe ser contem-plado como lo que antaño representó: un importante centro donde el poder del abad, integrado dentro del cortejo de hombres principales de Bizkaia, superaba al ámbito meramente religioso.
La leyenda asegura que el día de la Asunción del año 968, hallándose los fieles del lugar oyendo la santa misa en la iglesia de Santa Lucía de Garai, término de Gerrikaitz, un águila tomó de uno de los enterramientos de dicha iglesia una calavera. Ante el asombro de los presentes la llevó entre sus garras para depositarla en un matorral y señalar el emplazamiento del complejo reli-gioso de Cenarruza. Desde entonces quedaron como armas de Cenarruza el águila y la calavera que lleva en sus garras.
El 15 de octubre de 1954 se produjo un incendio que destruyó parte del monumento. En dicho incedio desaparecieron el antiguo hospital. La casa nueva del abad y unas casas de colonos co-lindantes al claustro. En los últimos años se han llevado a cabo numerosas obras de restauración en la actualidad, el monasterio de Cenarruza esta declarado Monumento Nacional de Euskadi.
Ispaster
Lekeitio
Mendexa
Gizaburuaga
Amoroto
Berriatua
Aulesti
Markina-Xemein
Etxebarria
Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz
Ziortza-Bolibar
Mendazoa Elexalde
Barainka
Soloaran
Solarte-Gallete Kurtziaga-ArropainLikoa
Leagi
Zelaia
Iturreta
Asterrika
Ugaran
Lariz
ErkiagaOkamika
Laxier
Elexalde
Merelludi
Odiaga
Nare
Urberuaga
TotorikaBerreño
Meabe
Larruskain-Amalloa
Erbera
AltzaaZeinka-Zearregi
Munitibar
Gerrikaitz
Ziortza-Goierria
Arta
Erdotza
IturretaGalartza
Unamuntzaga
Barinaga
Illaldapa
Kortazar
Gardata-Artika
Artika (Zatika)
Arbazegi
Uriona
Gerrika
Santikurutz
San Martin
Santiago
Santa Katalina
Aita Piel
Santa Luzia
Oibar
San Anton
Santa Barbara
San LorentzoAntiguakoAndra Maria
Santa Kurutze
Andra Maria
San Juan
Santa Kurtze
San Antolin
Aingeru Guardakoa
Magdalena
Santa Rosa
San Juan
Santutxu
Santa Eufemia
San Vicente Martir
San Pablo
San Juan
SantaMagdalena
San Lorentzo
San Martin
San Cosme etaSan Damian
Andra Maria
Magdalena
“Plazatorre”
“Arismenditorre”
Santa Luzia
San Salbador
San Lorenzo San Miguel
San Juan
San Kristobal
Magdalena
San Pedro
San Zeledonio etaSan Emeterio
San Lorenzo
EdurtzetakoAndra Maria
San Kristobal
San Martin
Sta. Engrazi
Sta. Kruz
Sta. Mariña
San Miguel
San Jazinto Sta. Ana
Santiago
Ot
Lu-
Paguko
Zaldi-
Si-
Elex- Kurutze-
Torre-
Orueta-
Goiko-
Urkiaga-
Kala-
Kuru
Arte-
Ar-
Airo-
Oñiz-
Kapela-
Baraikua-
Txin-
Ituiño-
Illun
Tontorra-
Olabe-
Kaltzakor-
Arriku
Gorostolamendi489 m.
Erribaso567 m.
Jaungoikomendia533 m.
Egiluz497 m.
Otxortia522 m.
Korosamendia495 m.
Urkarregitxikiko-Gana458 m.
Urkarregi374 m.
Lapion450 m.
Max-Kalamua750 m.
Arantzamendi520 m.
Beramo410 m.
Mendibil600 m.
Ilunpe537 m.
Lexartzaburu400 m.
Aranbaltz491 m.
Gorriaga541 m.Oiz
1023 m.
Astoagaburu803 m.
Lozio610 m.
Garinduagatxa625 m.
Markizburu461 m.Otsandategigana
520 m.
Arnaotegi436 m.
Muskarregi307 m.
Astorregi359 m.
Motrollo592 m.
Kanponamendi505 m.
Lekoiz403 m.
Urregarai705 m.
Zapola562 m.
Akarregi436 m. Oreguntza
396 m.
Bedart-
Urkamendi441 m.
Tala
Zabala-
Urka-
Urkieta302 m.
Legar-Madalengana
295 m.
Ama-
Otame
Arrano-
UMendi-Gala-
Elbit-
Miñarria457 m.
Erragaiztiburu506 m.
Anglis395 m.
Okiz550 m.
Astarloako atxa636 m.
Apaliola490 m.
Suldipe396 m.
Legarregi256 m.
Txantela410 m.
Altxa-
Ikara-
Moko-
Urkarregi523 m.
Erribaso357 m.
Usozabal367 m.
Oreguntzazabal420 m.
Irazabal365 m.
San Migel deArretxinaga
JasokundearenAndra Maria
“Aranatorre”
“Leagitorre”
“Aranzibia”
“Andonegi”
“Torrezarra”
“Ugartetorre”
“Torrebidarte”
“Munibe”“Ansotegi”
“Kareaga”
“Bengolea”
“Barroeta”
Ogella
Lea
Lea
Lea
Lea
Lea
Artibai
Artib
ai
Artibai
Arti
bai
Urko
Urk
o
Urko
Garraitz
Bizkaiko G
olkoa
PHs
Hs
P
H
Arnoate
Oritzate
Sakoneta
Atzorinzabal
Amulategil
Damukorta
Gorostola
GR Bidezidorra
Lehentasuneko errepidea
Eskualdeko errepidea
Tokiko errepidea
Baserri errepidea
Autobus geltokia
Ikuspegi panoramikoa
Eliza
Baseliza
Dorretxea
Iturria
Hotel
Pentsioa
Nekazalturismoa
Landetxea
Aterpetxea
Ostatua
0-100
100-200
200-300
300-400
400-500
500-600
600-700
700-800
800-900
900-1000
Sendero GR
Carretera preferente
Carretera comarcal
Carretera local
Carretera rural
Parada de Bus
Vista panorámica
Iglesia
Ermita
Casa Torre
Fuente
Hotel
Pensión
Agroturismo
Casas Rurales
Albergue
Hospedería
0-100
100-200
200-300
300-400
400-500
500-600
600-700
700-800
800-900
900-1000
P
H
Hs
Gorostola
1 2 3 4 5 76 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
100
200
300
400
500
600
20 21
Damukorta
ArnoateSakoneta
Atzorinzabal
Amulategi
Oreguntzazabal
BarroetaMarkina-Xemein
Iruzubieta Ziortza-Bolibar
Kolegiata
2423
Jaungoikomendia
Uriona
Munitibar
St. Aldaka
Astorkigana
22 25 26
Gontzugaraigana
(Met
rota
n)
(Kilometraia)
700
EzBai
I
H
M E
Olatz
Gernika-Lumo
GERRIKAKO SANTA LUZIA BASELIZAElezaharraren arabera, 968. urtean hilobiak zi-tuen tenplua zen Santa Luzia. Hala egiaztatzen dute inguruetako hilobiek, hots, XI. Mendeko hilobi monolitiko batek eta hilobiko estalki ba-tek. Bizkaiko nobleziaren leinu nagusienak zi-ren Santa Luziako eliztarrak, eta aitoren seme-alabek bertan zituzten beren hilobiak, elizaren inguruko zelaian.Elezaharrak dioenez, Santa Luzia eliza Zior-tzako kolegiataren tokira lekualdatu zen 968an, eta Santa Luzia baseliza bilakatu zen.Baselizako hormetan tradizio mozarabiarreko hiru baoko leiho ederra dago. Barrualdean, Santa Luzia, San Antonio eta Ama Birjinaren Sortze Garbiaren imajinak. Baselizaren xalota-suna ingurune paregabeak nabarmentzen du, bertatik bista ederrak daudela.Abenduaren 13an ospatzen dituzte jaiak, eta hurrengo igandean meza -eta antzina erromeria- ospatzen dute.
ERMITA DE SANTA LUCÍA DE GERRIKALa leyenda sitúa en el año 968 la existencia de un templo con enterramientos en Santa Lucía, hecho avalado por la existencia en sus proximidades de restos funerarios, un sepulcro monolítico y una cubierta sepulcral del s. XI. Pertenecían como feligreses y parroquianos de Santa Lucía las casas de más reconocida nobleza de Bizkaia, cuyos dueños y señores poseían en ella sus sepulturas, colocadas en el campo alrededor de la iglesia.Como explica la leyenda, la iglesia de Santa Lucía fue trasladada al lugar que ocupa la co-legiata de Cenarruza (año 968), convirtiéndose así Santa Lucía en ermita.Empotrada en sus muros, la ermita conserva una bella ventana de tres luces de tradición mozárabe. En su interior se encuentran tres imágenes: Santa Lucía, San Antonio y la ima-gen de la Inmaculada. La sencillez de la ermita está resaltada por un entorno paisajístico úni-co con bellas panorámicas.
Ziortzako kolegiataColegiata de Zenarruza
Santa Luzia baselizaErmita de Santa Lucia
Arnoate
Iraupena gitxi gorabehera 9 h. 30’ Horario aproximado
DurangoErmua
Elgoibar
LekeitioOndarroa
Top Related