vita trentina Der òlderhaileng ist noch za riven A · 2016. 1. 7. · Òlderhaileng ist noch za...
1
Òlderhaileng ist noch za riven ont dòs billt song as pol bart men griasn der schanmikeal, s schea’nste mu’net van jor. S leiste mu’net ist òlbe s sèll voll va gadònken ont guata zaitn as leing vroa en de hèrzn va òll oa’n. S ist mu’net as s zoagt s riven van jor ont men hòltet se au za tschbinnen en òlls sèll as men hòt gatu’ derbail s jor, abia as men sait gabèckslt ont bos as men hòt gatu’ za kemmen finz sèmm. En de luft heift men schoa’ u’ za hearn s lonksom kemmen va de Bainechtn. Men tschbinnt en Kristpa’m as pol bart men miasn mòchen ont de liachter za leing ausbende ont innbende ver za schea’nern s haus. Men denkt en de vrai’nt as lem vèrr ont en de sèlln as, laider, kònnt men gea’ za vinnen sa lai asn vraitoff. Ober bichte ist, as men hòltet s en òlbe a platz en hèrz. De oa’zege ding as s traibt aus, ist s bètter. S ist òlbe asou schea’ hèll ont de sunn plaibt hoa ont ver en gònze to en himbl. De ist sbeicher, ober men embort sa nou. Zobenz ont schecket vria ist vrisch, ober s pariart nèt òlderhaileng. Dòs s tant miasn sai’n s mu’net van earste schnea oder va de earste kelt as mòcht u’leing de reck ont araus nemmen de dickestn gabanter ver za lucken se schea’. Men paroat se, alura, en kemmen va de bainechtnzait ont ver dòs, hom schoa’ au’gatu’ de boch vergòngen, de haisler van marketl ka Persn. S sai’n haisler as vinnen se umadum van bedler van zentrum bou verkaft men kloa’na gatotlerai ont bou meicht men se au’hòltn za trinken eppes bòrm ont èssn eppes guats. Derbail der binter finz en de earstn ta van genner, bart men meing toalnemmen en de trèffn as kemmen envire trong. Eppes ver za vertraim se a ker der nomitto, sechen eppes nais ont stea’n en mittelt en òndera lait. Chiara Pompermaier I 60 egn de l’ospedel de Ciavaleis tang un vo dise, a khutta segno, iz no zo krapàra sedegual azta stèrm di altn laüt bo da se ren. Dar Heine heft å schraibante ke azpar pensàrn in a zung odar in a kultur bo da sterbet mochtaz nètt khemmen in sinnt di tribù von Pigmee bo da bogram in lest albar von rengbalt, odar di Indiee bo da haüt håm khindar bo da ren lai ingles zoa zo lega soi snàbl aft YouTube un Facebook. No, dise soin bait, un soin nètt alumma. In Europa di zungen nå zo sterba soin di sèlnen von Frise (1000 laüt bo da nó ren disa zung), von Livonian (20 laüt), von Karaim (50), von Votic (20), von Wilamowie (70-100), von Umesamie (30), von Walser (200), von Turke vo dar Cappadocia, von Belesan vo Corfu, von Gardiol (340), un an lestn ånka da sèll von Zimbarn vo Lusérn (1000). Nìamat vo üs hatt lust zo giana zo lega di nas in haus von åndarn, un no mindar zo zela urn odar tang z’sega benn un ber ‘z khearta au di fötsch. Sichar iz ke vor ma schraibet asó baz möchatma vorstìan ke Di foldje zeln di tang von zungen foto Zotti haüt iz kartza palle zo reda – an åndra bòtta – vo ünsarna zung az pi a toat bo da iz nå zo valla nidar in grapp. Azparaz saung å in di oang sebar ke di zimbarn, in ta’ vo haüt, soin kartza stoltz zo lazza gian zo vorlur a söttaz bichtege sachan az bi’ zung un kultur, un a bolta segno djungen soin nå zo lirna zimbar alz muatarzung. Di zait bèkslt alz baztada iz af di bèlt, un asó di börtar, di zungen un di traditziongen, ma baztada iz in hèrtz mage nètt stèrm asó dèstar. l ISOLE 35 22 novembre 2015 vita trentina LADINO MOCHENO di Luca Zotti A bbiamo appena superato la metà di novembre, ma già si respira l’aria del Natale. I mercatini di Pergine hanno già dato il via alla loro stagione, lo scorso week end. Si prospettano dei fine settimana alternativi tra le casette di prodotti tipici e artigianali, con spettacoli e manifestazioni varie che si organizzeranno nel corso delle serate fino a gennaio. Europa bo da soin nå auz zo stèrba. Daz sèll bo da hatt furse gihatt in sint zo khöda dar groaz tagefoldjo iz gest ke in Europa soinda merar baz zboahundart zungen bo da khemmen giredet alle di Der òlderhaileng ist noch za riven L a storia de l’ospedel de Ciavaleis che chest an festejea l 60 ejim cedean se pel la veder duta te la mostra orida angern domesdì tel prum partiment de la strutura e che sarà a la leta fin a la fin del meis: fotos da zacan, documenc de canche la Magnifica Comunità à fat i prumes varesc per averjer l’ospedel de Fiem, amò i projec e la pruma creatura nasciuda, avisa trei dis dò la orida. L jornalist e storich Mario Felicetti à metù adum n codejel che l ten laite duta la fajes storiches. L’era l prum de mè del 1955 che l’é vegnù inaudà a na vida ufizièla, con 110 posc let, per n cost dassen aut a chel temp: 580 milions de lires. Era stat l rejultat de na regoeta de fonds metuda a jir anter i Vejins de la Comunità, dapò 80 milions de lires era ruedes dal ministèr dei lurieres publics e da l’ECA, l ent de assistenza. Per l 60 ejim cedean é ruà na neva per l’ospedel: un ecograf spezièl da poder mever, per l repart de Anestesia e Rianimazion, ruà col sostegn de Comun Generel de Fascia, di 7 comuns de la val adum a la Comunità de Fiem e a la Casses Rurales de la doi valèdes. L’evestiment é stat de 5000 euro, deschè segnel concret de la vejinanza de la istituzions e con l’obeitif de tegnir en pé la strutura. Anchecondì l’ospedel de Ciavaleis è a rijie, ajache amò en discuscion é la costion del mantegniment de la sentes periferiches. A la provinzia de Trent é jà ruà sun desch n document sotfirmà da duc i comuns de Fascia e de Fiem a una. Sabeda passeda tel palaz de la Magnifica Comuntà a Ciavaleis l ‘é stat n moment de comemorazion per i 60 egn da la costruzion del Ospedel de Fiem, che serf anchecondì la comunanzes de Fascia, Fiem e ence Cembra, con na sala piena de aministratores, medizi e personel sanitarie en servije e chi jic en pension. L Scarie Giacomo Boninsegna à metù al luster la storia del ospedel, che tel 1955 aea jà i reparc de Medejina, Chirurgia, repart de la mères e di picoi e laboratoires. Col scomenz di egn 70 l’era vegnù dezedù de potenzier l’ospedel, con l’inaudazion de na neva ala, avisa tel 1974. Con l’ an 2000 l’é vegnù rejonà per la pruma outa de restruturazion, con la metuda a l’incant dei lurieres tel 2001 e con un nia de fat tel 2006. Dò neva declarazions da pert de la jonta provinziela videda dal president Rossi, ven spetà ades te la tant prometuda restruturazion e de la costruzion amò de n’ala neva. L assesor Gilmozzi, presejent a la senteda a confirmà: sarà fat sù na neva strutura te la pert sud de chesta e i luieres meterà man dant de la fin del 2016. m.d. I l quotidiano tedesco Die Welt ha dedicato un articolo alle lingue europee che stanno morendo. Tra queste è citato anche il cimbro di Luserna, riaprendo così il dibattito sul futuro del nostro idioma e sul destino della nostra cultura. Di boch pasàrt ummandar von groazarstn tagefoldje von Taütschlånt – Die Welt – iz auzgånt pitt a foto von vraithof vo Lusérn in da earst sait. No, ‘z iz nètt gest pitt ‘nan artikl aft Åldarhailegen, ma aft ünsarna zung. Un bintsche untar izta gest gischribet “Auf dem Friedhof des norditalienischen Dorfs Lusern liegen mehr Sprecher des Zimbrischen, als noch unter den Lebenden weilen”. Sichar iz bar daz sèll bo da da iz gischribet. Bar machan fadige zo vorstìana umbromm dar djornalìst Matthias Heine khütt ditza proprio vo Lusérn un von Zimbarn, umbromm in anìagladar kantou vo dar bèlt, vor anìaglana zung groaz odar khlumma aze iz, soinda hèrta merar toate laüt bo da se håm giredet baz månnen un baibar bo da se ren haüt. Az par lazzan vorliarn foto un didaskalia bo da soin gånt auz ånka aft internet, Facebook un Twitter, un lesan baztada iz gischribet in artìkl von djornalìst vo Die Welt vorsteabar ke ‘z iz an tòko af di zungen vo CIMBRO Ma heft bidar å zo khöda ke disa kultur bart gian biane bait
Transcript of vita trentina Der òlderhaileng ist noch za riven A · 2016. 1. 7. · Òlderhaileng ist noch za...
Òlderhaileng ist noch za riven ont dòs billtsong as pol bart men griasn der schanmikeal, sschea’nste mu’net van jor. S leiste mu’net istòlbe s sèll voll va gadònken ont guata zaitn asleing vroa en de hèrzn va òll oa’n. S ist mu’netas s zoagt s riven van jor ont men hòltet se auza tschbinnen en òlls sèll as men hòt gatu’derbail s jor, abia as men sait gabèckslt ont bosas men hòt gatu’ za kemmen finz sèmm.En de luft heift men schoa’ u’ za hearn s
lonksom kemmen va de Bainechtn. Mentschbinnt en Kristpa’m as pol bart men miasnmòchen ont de liachter za leing ausbende ontinnbende ver za schea’nern s haus. Men denkten de vrai’nt as lem vèrr ont en de sèlln as,laider, kònnt men gea’ za vinnen sa lai asnvraitoff. Ober bichte ist, as men hòltet s en òlbea platz en hèrz.De oa’zege ding as s traibt aus, ist s bètter. S istòlbe asou schea’ hèll ont de sunn plaibt hoa
ont ver en gònze to en himbl. De ist sbeicher,ober men embort sa nou. Zobenz ont schecketvria ist vrisch, ober s pariart nèt òlderhaileng.Dòs s tant miasn sai’n s mu’net van earsteschnea oder va de earste kelt as mòcht u’leingde reck ont araus nemmen de dickestngabanter ver za lucken se schea’.
Men paroat se, alura, en kemmenva de bainechtnzait ont ver dòs,hom schoa’ au’gatu’ de bochvergòngen, de haisler van marketlka Persn. S sai’n haisler as vinnense umadum van bedler vanzentrum bou verkaft men kloa’nagatotlerai ont bou meicht men se
au’hòltn za trinken eppes bòrm ont èssn eppesguats. Derbail der binter finz en de earstn tavan genner, bart men meing toalnemmen ende trèffn as kemmen envire trong. Eppes ver zavertraim se a ker der nomitto, sechen eppesnais ont stea’n en mittelt en òndera lait.
Chiara Pompermaier
I 60 egn de l’ospedel de Ciavaleis
tang un vo dise, a khutta segno, iz no zokrapàra sedegual azta stèrm di altn laütbo da se ren.Dar Heine heft å schraibante ke azparpensàrn in a zung odar in a kultur bo dasterbet mochtaz nètt khemmen in sinntdi tribù von Pigmee bo da bogram in lestalbar von rengbalt, odar di Indiee bo dahaüt håm khindar bo da ren lai ingleszoa zo lega soi snàbl aft YouTube unFacebook. No, dise soin bait, un soinnètt alumma. In Europa di zungen nå zosterba soin di sèlnen von Frise (1000
laüt bo da nó ren disa zung), vonLivonian (20 laüt), von Karaim (50), vonVotic (20), von Wilamowie (70-100),von Umesamie (30), von Walser (200),von Turke vo dar Cappadocia, vonBelesan vo Corfu, von Gardiol (340), unan lestn ånka da sèll von Zimbarn voLusérn (1000).Nìamat vo üs hatt lust zo giana zo lega dinas in haus von åndarn, un no mindar zozela urn odar tang z’sega benn un ber ‘zkhearta au di fötsch. Sichar iz ke vor maschraibet asó baz möchatma vorstìan ke
Di foldje zeln di tang von zungen
foto Zotti
haüt iz kartza palle zo reda – an åndrabòtta – vo ünsarna zung az pi a toat boda iz nå zo valla nidar in grapp.Azparaz saung å in di oang sebar ke dizimbarn, in ta’ vo haüt, soin kartzastoltz zo lazza gian zo vorlur a söttazbichtege sachan az bi’ zung un kultur, una bolta segno djungen soin nå zo lirnazimbar alz muatarzung. Di zait bèkslt alzbaztada iz af di bèlt, un asó di börtar, dizungen un di traditziongen, ma baztadaiz in hèrtz mage nètt stèrm asó dèstar.
�
ISOLE 3522 novembre 2015
vita trentinaLA
DIN
OM
OCH
ENO
di Luca Zotti
A bbiamo appena superato la metà di novembre, ma già si respira l’aria del Natale. Imercatini di Pergine hanno già dato il via alla loro stagione, lo scorso week end. Siprospettano dei fine settimana alternativi tra le casette di prodotti tipici e artigianali, con
spettacoli e manifestazioni varie che si organizzeranno nel corso delle serate fino a gennaio.
Europa bo da soin nå auz zo stèrba.Daz sèll bo da hatt furse gihatt in sint zokhöda dar groaz tagefoldjo iz gest ke inEuropa soinda merar baz zboahundartzungen bo da khemmen giredet alle di
Der òlderhaileng ist noch za riven
L a storia de l’ospedel de Ciavaleis che chest an festejea l 60ejim cedean se pel la veder duta te la mostra orida angerndomesdì tel prum partiment de la strutura e che sarà a la
leta fin a la fin del meis: fotos da zacan, documenc de canche laMagnifica Comunità à fat i prumes varesc per averjer l’ospedel deFiem, amò i projec e la pruma creatura nasciuda, avisa trei dis dòla orida.L jornalist e storich Mario Felicetti à metù adum n codejel che lten laite duta la fajes storiches. L’era l prum de mè del 1955 che
l’é vegnù inaudà a na vidaufizièla, con 110 posc let, pern cost dassen aut a chel temp:580 milions de lires. Era stat lrejultat de na regoeta defonds metuda a jir anter iVejins de la Comunità, dapò80 milions de lires era ruedesdal ministèr dei lurierespublics e da l’ECA, l ent deassistenza. Per l 60 ejim
cedean é ruà na neva per l’ospedel: un ecograf spezièl da podermever, per l repart de Anestesia e Rianimazion, ruà col sostegnde Comun Generel de Fascia, di 7 comuns de la val adum a laComunità de Fiem e a la Casses Rurales de la doi valèdes.L’evestiment é stat de 5000 euro, deschè segnel concret de lavejinanza de la istituzions e con l’obeitif de tegnir en pé lastrutura. Anchecondì l’ospedel de Ciavaleis è a rijie, ajache amòen discuscion é la costion del mantegniment de la sentesperiferiches. A la provinzia de Trent é jà ruà sun desch n
document sotfirmà da duc i comuns de Fascia e de Fiem a una.Sabeda passeda tel palaz de la Magnifica Comuntà a Ciavaleis l ‘éstat n moment de comemorazion per i 60 egn da la costruziondel Ospedel de Fiem, che serf anchecondì la comunanzes deFascia, Fiem e ence Cembra, con na sala piena de aministratores,medizi e personel sanitarie en servije e chi jic en pension.L Scarie Giacomo Boninsegna à metù al luster la storia delospedel, che tel 1955 aea jà i reparc de Medejina, Chirurgia,repart de la mères e di picoi e laboratoires. Col scomenz di egn70 l’era vegnù dezedù de potenzier l’ospedel, con l’inaudazionde na neva ala, avisa tel 1974. Con l’ an 2000 l’é vegnù rejonàper la pruma outa de restruturazion, con la metuda a l’incant deilurieres tel 2001 e con un nia de fat tel 2006.Dò neva declarazions da pert de la jonta provinziela videda dalpresident Rossi, ven spetà ades te la tant prometudarestruturazion e de la costruzion amò de n’ala neva. L assesorGilmozzi, presejent a la senteda a confirmà: sarà fat sù na nevastrutura te la pert sud de chesta e i luieres meterà man dant dela fin del 2016.
m.d.
Il quotidiano tedesco Die Weltha dedicato un articolo allelingue europee che stannomorendo. Tra queste è citato
anche il cimbro di Luserna, riaprendocosì il dibattito sul futuro del nostroidioma e sul destino della nostracultura.
Di boch pasàrt ummandar vongroazarstn tagefoldje vonTaütschlånt – Die Welt – iz auzgåntpitt a foto von vraithof vo Lusérn inda earst sait. No, ‘z iz nètt gest pitt‘nan artikl aft Åldarhailegen, ma aftünsarna zung. Un bintsche untarizta gest gischribet “Auf demFriedhof des norditalienischen DorfsLusern liegen mehr Sprecher desZimbrischen, als noch unter denLebenden weilen”.Sichar iz bar daz sèll bo da da izgischribet. Bar machan fadige zovorstìana umbromm dar djornalìstMatthias Heine khütt ditza propriovo Lusérn un von Zimbarn,umbromm in anìagladar kantou vodar bèlt, vor anìaglana zung groazodar khlumma aze iz, soinda hèrtamerar toate laüt bo da se håmgiredet baz månnen un baibar bo dase ren haüt.Az par lazzan vorliarn foto undidaskalia bo da soin gånt auz ånkaaft internet, Facebook un Twitter, unlesan baztada iz gischribet in artìklvon djornalìst vo Die Welt vorsteabarke ‘z iz an tòko af di zungen vo
CIMBROMa heft bidar å zo khöda ke disakultur bart gian biane bait
