Tema 10: Tempos de confrontación en España

Verena Vieites Fernandes

1. O declive da quenda dinástica1.1. O rexeneracionismo dinástico.- Programa de reformasO reformismo conservador.- Antonio Maura- Reformismo feito dende a administración “revolución desde

arriba”- Consecuencias:

1. Maior protagonismo dos partidos da oposiciónA Semana Tráxica.- Reclutamento para a Guerra de Marrocos- Consecuencias:1. Gran represión con fusilamento, en especial de Francisco

Ferrer GuardiaO reformismo liberal.- Reformas de Canalejas- Medidas:1. Límite á influencia da Igrexa2. Impulsos das relacións laborais3. Regulación do servicio militar obrigatorio4. Fomento da ensinanza pública- Descentralización (Aparición da Mancomunidade de

Cataluña

1.2. Os grupos da oposición.- Os republicanos: Unión Republicana e Partido Radical

(anticlericais)- Grupos catalanistas: Solidaridat Catalana- O socialismo PSOE e UXT: o deputado Pablo Iglesias- O anarquismo: o anarquismo terrorista e o

anarcosindicalismo (CNT)1.3. A crise de 1917. - Causas:

1. Descontento político polo autoritarismo do conservador de Eduardo Dato

2. Empeoramento das condicións de vida do pobo3. Protesta dos sectores do exército contra o sistema

de ascensos e a Guerra de Marrocos- Asamblea de Parlamentarios que piden a dimisión

do goberno e a convocatoria de Cortes constituíntes- Publicación de queixas dos grupos militares- A CNT e UXT convocan unha folga revolucionaria- Demóstrase que o sistema está en crise, perigo

2. Crise da Restauración e ditadura2.1. A descomposición do sistemaOs gobernos de concentración.- Inestabilidade dos gobernos debido aos

gobernos de concentración. A conflitividade social.- Importantes mobilizacións obreiras e

campesiñas- Ocupacións de terras e enfrontamentos coa

Garda Civil (Trienio Bolxevique)- Traballadores industriais, folgas- Pistoleirismo social- Asasinato de DatoA derrota de Annual.- Abd el Krim- Derrota española no Rif- A derrota provoca un debate e investigación

pola desastre (Expediente Picasso)- Golpe de Estado en 19232.2. A ditadura de Primo de Rivera - Miguel Primo de Rivera- Apoios:

1. Grupos políticos conservadores e a monarquía- Xustificación:1. Sistema parlamentario estaba desprestixiado2. Orde social3. Revolución social

O Directorio Militar.- Suspensión da Constitución, liberdade e cargos políticos- Forte represion:1. Liberdades: prohibíronse partidos políticos, etc.2. Movemento obreiro: CNT e o Partido Comunista3. Os nacionalismos- Desembarco de Alhucemas 1925 (Pacificación Marrocos)O Directorio Civil.- Influencia fascista, italiana- Organizouse un partido único a Unión Patriótica- Fórmase unha Asemlea Nacional Consultiva que non era

elixida democraticamente- Economía dirixida: obras públicas (autopistas, carreteras,

escolas), Expo de Barcelona , monopolios do Estado (Telefónica, Iberia, Campsa)

- Aumento económico e o clima de oposición á ditadura en 1929

- “Ditabranda” do xeneral Berenguer - Dimisión en 1930

Primo de Rivera

3. Da monarquía á República3.1. A proclamación da República.- Eleccións municipais do 12 de abril de 1931- Os partidos monárquicos reséntanse divididos- Os partidos antimonárquicos unidos mediante o Pacto de

San Sebastián- Resultado das eleccións

1. A nivel xeral, victoria dos monárquicos2. Nas principais cidades, victoria dos republicanos- Proclamación da República de forma espontánia- Proclamación pacífica- 14 de abril de 1931 proclámase a República3.2. O goberno provisional.- Composición do goberno: republicanos de centro e

esquerda, socialistas e nacionalistas- Primeiras reformas1. Amnistía2. Leis sociais3. Establecemento da Xeneralidade provisional de Cataluña4. Nova ordenación electoral- Problemas de orden público:1. Queima de conventos2. Folgas obreiras anarquistas- Eleccións a Cortes Constituíntes, fan a Constitución

3.3. A Constitución de 1931- Plenamente democrática e social- Principios:

1. Descentralización, gobernos autónomos2. Separación de poderes, lexislativo unicamerado

(só Cortes)3. O poder executivo dividido no Consello de

Ministros e Presidente da República4. Independencia xudicial5. Créase un Tribunal de Garantías Constitucionais6. Sufraxio universal femenino7. Aconfesionalidade do Estado8. Permítese o divorcio e o matrimonio civil9. Recoñécense os dereitos individuais10. Liberdades públicas11. Dereito á educación e ó traballo12. Propiedade privada e podíase expropiar bens

considerados de utilidade pública- Presidente da República: Alcalá Zamora- Presidente do Goberno: Manuel Azaña

4. O Bienio Reformista4.1. As reformas republicanas.- Obxetivos:

1. Estado democrático, laico e descentralizado2. Reformas socioeconómicas pendentes- Reforma do exército: modernizar a institución- Reforma relixiosa: diminuír o peso da Igrexa católica

mediante a educación- Reforma educativa: educación laica, obrigatoria e

gratuíta- Reforma territorial: autonomía. Descentralizar o Estado- Reformas agrarias:1. Acabar co latifundismo e do paro dos xornaleiros2. Conseguir apoio campesiño para a República3. Aumentar a capacidade adquisitiva dos campesiños

para modernizar o país- Créase o IRA (Instituto de Reforma Agraria)4.2. A oposición ás reformas.Desde o conservadorismo.- Grandes propietarios agrarios- Xerarquía católica- O exército (poder fáctico)- Amplos sectores das clases altas e medias- Golpe do xeneral Sanjurjo

- Organizacións políticas da dereita:1. A CEDA (Confederación Española de Dereitas

Autónomas). Figura de José María Gil Robles2. Os monárquicos: Renovación Española de

José Calvo Sotelo, e os carlistas3. A Falange Española (FE): José Antonio Primo

de Rivera. As Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalistas (JONS), que se uniron á FE

Dende o obreirismo.- Certos grupos campesiños, xornaleiros e

obreiros- A radicalidade da UXT, (un sindicato do

PSOE)- Os anarquistas, en especial a CNT e a FAI- Manifestacións:1. Levantamentos obreiros e campesiños

(Casas Viejas, 1933)

José Antonio Primo de Rivera

5. O Bienio Conservador e a Fronte Popular

5.1. Os gobernos de dereitas.- Represión de Casas Viejas- Convocatoria de eleccións- Parlamento de centro de dereita- O presidente do Goberno é Alejandro Lerroux, líder do

Partido Radical apoiado pola CEDA- Política do novo goberno:

1. Paralizar todas as reformas2. Amnistía ao xeneral Sanjurjo- Aumento da mobilización social da esquerda polo medo

ao fascismo5.2. As revoltas de 1934.- Revolución de Asturias e Cataluña- Causa Asturias:1. Entrada de ministros da CEDA no goberno (Asturias)2. Anarquistas, socialistas e comunistas (Asturias)3. Revolta reprimida duramente polo exército- Cataluña:1. Insurrección nacionalista que proclama o Estado

Catalán2. Lluís Campanys3. O goberno suspende o Estatuto de Autonomía

5.3. A Fronte Popular (1936)- Causas:

1. Coalición gobernamental (Partido Radical e CEDA)2. Escándalos de corrupción dos radicais- Fronte Popular = coalición de partidos de

esquerdas e republicanos, incluso anarquistas- Proxecto: retomar as reformas- Dereita máis dividida- Nas eleccións de Febreiro gaña a Fronte Popular- Casares Quiroga, xefe de goberno- Medidas do Fronte Popular:1. Amnistía para os sublevados da revolta de 19342. Continuación da reforma agraria3. Dispersión dos xenerais sospeitosos de golpismo4. Restauración da Generalitat de Cataluña5. Reiniciouse o proceso autonómico do País Vasco6. Aprobación do Estatuto de Autonomía en Galicia

5.4. A preparación do golpe de Estado.- Clima social problemático- Os sectores máis radicais de esquerda falan dunha revolución- A extrema dereita defendía a necesidade dun golpe de Estado- Prodúcense certos enfrontamentos na rúa- Asasinato do deputado de dereitas José Calvo Sotelo (isto acelera o golpe de Estado)- Asasinato tamén de José Castillo, militante socialista

6. O estalido da Guerra Civil6.1. Do golpe de Estado á Guerra Civil.- 17 de xxullo de 1936 en Canarias e en prazas africanas- 18 de xullo na Península- Xenerais: Franco, Mola, Sanjurjo, Queipo de Llano- O alzamento apoiado por organizacións políticas

antirrepublicanas, como os falanxistas, tradicionalistas, monárquicos

- A favor da República: algúns núcleos do exército e da Garda Civil, Garda de Asalto, Clases populares e parte das clases medias

- Actuación do Goberno nos primeiros días do alzamento- Xefe do Goberno: José Giral- Entrega de armas ás milicias dos sindicatos e dos partidos

da Fronte Popular- O alzamento triunfa nas rexións agrícolas e conservadoras.

Triunfa en Canarias, Marruecos, parte de Andalucía, case toda Castela e León, Navarra, Galicia, Baleares agás Menorca, boa parte de Aragón e parte de Estremadura

- O alzamento fracasa onde había grandes cidades e nas rexións industriais e obreiras. Fracasa en Asturias, Cantabria, Cataluña, todo o Levante, Madrid, Castela-A Mancha e a maior parte do País Vasco e Andalucía

- O golpe de Estado convértese nunha Guerra Civil

As causas da Guerra Civil.PROFUNDAS:- Grandes desequilibrios socioeconómicos de España- Oposición dos grupos sociais privilexiados ao reformismo

republicano- Deriva das clases privilixiadas cara a solucións autoritarias

(fascismo) ante o temor dunha revolución social- Desengano dos traballadores ante a lentitude das

reformas republicanas- Radicalización das forzas políticas e sindicais de esquerda- Tradición intervencionista do exércitoINMEDIATAS:- Polarización social e violencia política- Conflitividade social. Deterioración da orde pública- Intención de rematar co goberno da Fronte Popular. Golpe

de Estado do 18 de xullo de 1936.

6.2. A internacionalización do conflito.

- Gran repercusión internacional, dende Eropa ata

América

- Imaxe da Guerra de España: enfrontamento entre

fascismo e democracia

- Francia e Gran Bretaña crean o Comité de Non

Intervención, á que se sumaron outros países

europeos

- Italia e Alemaña axudan (Lexión Cóndor) artillería,

carros e equipos de transmisións

- Voluntarios procedentes de Portugal tamén se

uniron aos sublevados

- A Non Intervención presudicou á República

- Importante axuda da URSS á República

- As Brigadas Internacionais

7. As dúas zonas enfrontadas7.1. A zona republicana: a revolución social.- Causas da revolución social:

1. Poder efectivo en mans dos sindicatos de esquerda- Fórmanse comités obreiros (antifascistas, CNT e

milicianos de esquerdas)- Colectivización de fábricas, confiscación das terras aos

grandes propietarios (latifundistas) e reparto das terras aos campesiños

- Anticlericalismo- Persecución de todo símbolo aristocrático, burgués ou

relixiosoOs intentos de controlar a situación revolucionaria.- Goberno de Largo Caballero:1. Intento de manter a legalidade2. Disolve as milicias voluntarias3. Forma un Exército PopularOs sucesos de Maio de 1937 e o goberno de Negrín.- Fracasos militares- Enfrontamento entre o POUM (anarquistas e trotskistas)- Eliminación dos partidarios dos anarquistas- Goberno de Juan Negrín, socialista con gran influencia

comunista- Trede Puntos de Negrín

7.2. A zona sublevada: unha ditadura militar.A xénese do Estado franquista.- A Xunta de Defensa de 1936, nomea a Franco como

xeneralísimo dos exércitos- Unificación de falanxistas e tradicionalistas nun partido

único (FET y de las JONS) baixo a dirección de Franco- Primeiro goberno de Burgos- Novo Estado que está en contra da democracia,

aspiración fascista (italiana e nazi) obedencia cega ao caudillo, exaltación da violencia. Ditadura no exército, que se erixía en garante dos valores tradicionais e católicos de España

- Espíritu de crizada- Abolición da reforma agraria- Lexislación laboral e social e os Estatutos de Autonomía- Prohibición de todos os partidos e os sindicatos, coa

excepción da Falange- Fin do Estado laicoUnha represión sistemática.- Obxetivos:

1. Eliminación do enemigo2. Atemorización do enemigo- Enterramentos en fosas comúns

8. A evolución bélica8.1. O desenvolvemento do conflito.- Durou 33 meses- Mellor organizado e equipado- Levou sempre a iniciativa- Republicanos á defensa- República máis desorganizada, menos apoio exteriorO avance cara a Madrid.- O paso do estreito de Xibraltar- Ocupación de Estremadura e Toledo- O goberno da República, ante un ataque inminente,

abandonou Madrid e instalouse en Valencia- Fracaso na batalla de Madrid- Batallas do Jrama e Guadalaxara: intento de entrar en

MadridA Batalla do Norte.- Bombardeo de Guernika e a toma de Bilbao, Santander e

Asturias- Pequenas ofensivas republicanas: Belchite, en Zaragoza,

e Brunete, en MadridA Batalla do Ebro.- Batalla de Teruel (ofensiva republicana) as tropas de

Franco reconquistan a cidade, avanzaron sobre Aragón e chegaron ao Mediterráneo pola zona de Castellón, co que Cataluña quedou illada do resto do territorio republicano

- Ofensiva republicana, Batalla do Ebro- Caída de Cataluña

A fin da guerra.- Consello Nacional de Defensa que intentou negociar sen

éxito con Franco- O 1 de abril rematouse de conquistar os territorios

restantes8.2. Consecuencias da guerra.- Perdas demográficas e económicas:

1. Morreron medio millón de persoas entre exiliados e mortos

2. Destrución de infraestruturas e das vías de comunicación3. Descenso da produción agraria e industrial- Perda da democracia- Ruptura da convivencia

9. Galicia no primeiro terzo de século XX

9.1. A crise da Restauración en Galicia- Resistencia do caciquismo, nunha sociedade rural- O republicanismo só tivo reprensentación nalgúns

concelleiros do Concello da Coruña- O nacionalismo fundou Solidaridad Gallega- O agrarismo- Lei de Redención de Foros de 19269.2. A Segunda República e a Guerra Civil.- A ORGA (Organización Republicana Gallega

Autónoma), cuxo líder, Casares Quiroga, foi membro do goberno central

- Nas eleccións do 36, Galicia votou á Fronte Popular- Creación do Partido Galeguista en 1931- Convocación do referendo sobre o Estatuto- O pronunciamento militar triunfou en Galicia e a rexión

quedou na zona nacional- Unha dura represión