Kautxua

Ezer baino lehen, pneumatikoaegiteko erabiltzen den eta lehengainagusi den kautxuari buruz argibidebatzuk emango ditugu. Jatorriz Bra-silekoa den kautxu izeneko landa-rearen azalari ebakia egiten bazaio,esne antzeko likidoa jariatzen du; la-texa hain zuzen. Latexaren herena,goma hutsezko partikulaz osatuadago.

Goma, material interesgarria zenjoan den mendearen hasieran. Ma-terial iragazkaitzak osatzeko egokiaizango zela pentsatzen zuten, bainagoma eguraldi hotzetan substantziagogorra zen eta eguraldi berotanbigun eta itsaskorra. Charles Good-year iparrameriketarra, gomarenarazoak 1834. urtean kilikatu zuen.

PPPPPPnnnnnneeeeeeuuuuuummmmmmaaaaaattttttiiiiiikkkkkkooooooaaaaaakkkkkkaaaaaauuuuuurrrrrrtttttteeeeeennnnnn111111000000000000 uuuuuurrrrrrtttttteeeeee

Jon Otaolaurretxi

1887. urtean, John Dunlop albaitariak bere semearen trizikloarigurpil pneumatikoa ipini zion Belfast-en. Hurrengo urtean paten-

tatu zuen eta 1890. urteanhasi ziren DDuu nn lloo pp CCoo mm pp aa nn yy enpresan pneumatikoak

fabrikatzen. Dena dela, gurpil pneumatikoaren printzipioa1846.ean patentatua zegoen jadanik, geroago jakingo zenez, bainaXIX. mendearen bukaeran hedatuko zen bazter guztietara automo-

bilaren arrakastarekin batera.hasieran kautxu naturala, baina ge-roztik Asiako hegoaldeko basoetatikateratzen dute ia dena.

1910. urtean kautxu naturalarenprezioa oso altua zen, eta estatuindustrializatuek kautxua artifizialkilortzeari ekin zioten. Alemanian adi-bidez, 1912. urtean kautxu sintetikoz-ko pneumatikoak fabrikatu ziren. Kau-txu naturalaren prezioa jaitsi egin zenordea, eta sintetikoa egiten lehenmundu–gerran hasi ziren berriro.1918.ean sintetikoa baztertu egin zenostera.

Dena dela 1932. urteaz gerokautxu naturalak jasandako pre-zioaren gorakadak, kautxu sintetikoaegitera behin betirako bultza zituenfabrikatzaileak. Gainera kautxu sin-tetikoak, petroliotik ateratakoak, bi-garren mundu-gerraz gero naturala

Ezaugarri egonkorrak zituen gomalortzearren, beste batzuek bezalagoma sufrearekin nahastu zuen. Egunbatean, nahastea ustekabean sua-ren ondoan gelditu zen, eta oso erreaez zegoen alderdiak elastikotasunaproposa zuen. Zati hura, goma le-hor eta malgua zen; berotutakoan etahoztutakoan bere ezaugarriak gal-tzen ez zituena. Gero Goodyear-ekgoma eta sufrezko nahasteak tenpe-ratura altuagotara ipini zituen etagoma bulkanizatua lortu zuen. Good-year-ek 1844. urtean patentatua dabulkanizazioa .

Joan den mendearen bukaeraneta mende honen hasieran, kautxunaturala erabiltzen zen erabat pneu-matikoak egiteko; landareari kendu-tako latexa alegia. Hegoameriketanoihan tropikalean produzitzen zen

Pneumatikoabarrutik

Pneumatikoa, ibilgailuen piezagarrantzitsuenetakoa da. Gidariareneta bidaiarien segurtasuna, pneuma-

1894. urtean, pneumatikoak zal-di-kotxetan erabiltzen hasi ziren, etaurtebete geroago (1895.ean), lehe-nengo aldiz automobilari ipinizizkioten. 25 km/h abiaduran Eclairizeneko autoak Parisetik Bordele-rainoko bidaia egin zuen.

Lau urte geroago, 1899.ean, 100km/h abiadura gainditu zuen lehenaldiz pneumatikoz hornitutako auto-mobil batek; Jenatzy jauna 106 km/habiaduraraino iritsi bait zen bere boli-do antzeko automobilean.

Mendearen hasieran, 1905. ur-tean, izotz gainean ibiltzeko pneu-matikoei kanpokaldetik iltzeak ipin-tzen hasi ziren lehenengo aldiz.1908.ean berriz, autobusetan atzekogurpiletan pneumatiko bikoitzak ipinizituzten. 1914. urtean automobiletangurpil desmuntagarriak ipintzen hasiziren. 1937.ean, hari metalikoz egin-dako bastidorea zuten pneumatikoakagertu ziren. 1946.ean, pneumatikoerradiala agertu zen. 1954.ean be-rriz, kamararik gabeko pneumatikoakegin zituzten lehen aldiz.

Eta horrela, urtez urte hoba-kuntzak ezarriz, gaur egungo per-fekzio ikaragarria lortu da hainbesteexigitzen zaion eta askotan hain bal-dintza txarretan lan egiten duen pie-za biribil honetan.

bezain elastikoak dira, eta polibuta-dienoak adibidez, kautxu naturalakbaino bi aldiz gehiago irauten du.

Ondoko taulan urte desberdi-netako kautxu natural eta sintetikoenmunduko kontsumoak ematen dira:

kautxu kautxuUrtea naturala sintetikoa

(tonatan) (tonatan)

1955 1.800.000 1.063.0001964 2.260.000 2.748.0001970 2.888.000 4.530.0001972 3.120.000 5.365.000

Gaur egun kautxu sintetikoaerabat nagusitu da pneumatiko-gintzan, prezio eta kalitatea medio,eta kautxu naturala gero eta gutxiagoerabiltzen da.

Bizikletatikautomobilera

Dunlop-ek 1887. urtean beresemearen trizikloari pneumatikoa ipi-ni zioenetik, beste fabrikatzaile bat-zuk ere hasi ziren lan horretan.Edouard eta Andre Michelin anaiekadibidez, bizikletentzako pneumatikoberria patentatu zuten 1891. urtean.Pneumatiko desmuntagarria zenhura; barruan kamara independenteazuena.

1. irudia.Lehen pneumatikodesmuntagarria.1891. urtea

tikoekin hertsiki lotuta dago hein handibatean. Horregatik pneumatikoa ezda kautxu-pusketa bat. Pneumatikoaegiteko material desberdin asko beharizaten da; 200 produktu kimiko des-berdin baino gehiago. Kautxu natura-la ala sintetikoa, ikatzezko beltza,altzairua, kotoia edo rayona, sufrea,plastikotzaileak, azeleratzaileak, anti-oxidatzaileak, oxido metalikoak, kolo-ratzaileak, pigmentuak etab. zehatz-mehatz konbinatu behar izaten dira.

Pnumatikoek barruan zer izatenduten erakusteko, ondoko irudianaltzairuzko hariz egindako ehunakdituen pneumatiko erradiala hartudugu oinarritzat.

Normalean pneumatikoak altzai-ruzko hariak paraleloki (erradialki)ipinita osatzen den (1) bastidoreaizaten du. Errodadur bandaren az-pian, altzairuzko hariz egindako ehu-nak (2) gurutzatuta ipintzen zaizkio,eta orpoan (7), babesgarri (3) batenbarruan altzairuzko kablez egindako(4) uztaiak ditu. Kanpotik, (5) erro-dadur banda ikus daiteke bere (6)eskultura eta guzti. Saihetsa (8) ereikusten da.

Garai bateko pneumatikoen bas-tidorea, ehun desberdinak diagonalkiipinita osatzen zen eta gurpila birakaari zenean diagonalki ipinitako ehu-nen artean marruskadurak sortzenziren. Horrek beroa ere berekin zueneta pneumatikoaren iraupena la-burragoa zen. Bastidore diagonaleangainera, saihetsa lodiagoa da etakurbatan errodadur banda osorik lu-rraren kontra egon dadin oztopo erebai.

Pneumatiko erradialek, bastido-reko hariak erradio eran daudelakosaihets malguagoa dute eta kurbatanerrodadur banda lurrari itsatsita ego-ten da. Bestetik bero gutxiago sort-zen da pneumatiko erradialetan etairaupen luzeagoa dute. Bastidorekoaltzairuzko hariak, 0,1 mm-ko dia-metroa eta 250 kg/mm2 erresistentziadutenak iza-ten dira.

Gezurra badirudi ere, formulakoautomobilak izan dira pneumatikodiagonalak erabiltzen gehien aritudirenak. Duela hiruzpalau urte ba-karrik hasi bait ziren hauek erradialak

Paris-Brest-Paris karreran ziklis-ten artean arrakasta handia izanondoren, pneumatiko-mota hau era-bat hedatu zen.

barneko aldean apoiatzen da etaarriskurik gabe jarrai daiteke garaje-raino. Pneumatikoa zulatuta 100 kmlasai egin ditzake automobilak 80 km/h abiaduran.

Gurpil berri honek, beste arazobat ere konpontzen du. Izan ere ba-tezbeste automobil-gidariak bosturtetik behin izaten du gurpil-zula-keta. Horregatik, bere ibilgailuanbostgarren gurpila erabili behar iza-ten du beti. Sistema berri honekinberriz, bostgarren pneumatikoarenpremiarik ez legoke.

Pneumatikoakjasan behar duena

Automobil handi bat jendez be-teta dagoenean, 1.500 kg pisatzerahel daiteke eta 160 km/h abiaduranjoatea nahikoa normala da gaur egun.Abiadura horretan, pneumatikoek 44metro egiten dituzte segundo bakoi-tzean. Horrek zera esan nahi du:minutuero 1320 aldiz tolestatzen etadestolestatzen zaiola saihetsa.

erabiltzen.

Pneumatikoak errodadur bandandituen kanalak (eskultura), urarenkontrakoak dira. Errepidea bustiadagoenean, ura kautxuarentzat la-baingarria da. Horregatik errodadurbandan kanal batzuk egiten dira, etabentosa-efektua eginez, ura kanporabidaltzen da. Horrela pneumatikoalurrari hobeto itsasten zaio.

Pneumatiko barruko ehunak egi-teko, garai batean kotoia erabiltzenzen, baina rayonak baztertu eginzuen. Gaur egun altzairuzko ehunakasko erabiltzen dira, baina azkenaldian zuntz bereziekin probak egitenhasiak dira.

Gurpil-zulaketarenarazoa

Automobiletan askotan arrisku-tsua gertatzen da (abiadura handiabada batipat) arantza, iltze edo zer-baitek pneumatikoa eta kamara zu-latzea. Barruko airea irten egiten dagurpil horretatik eta automobilak nahizmotoak desoreka arriskutsua jasatendu.

Arazo hori konpontzearren,1954. urtean Estatu Batuetan ka-mararik gabeko pneumatikoa agertuzen. Kamararen ordez, barruko al-detik goma bigunezko geruza bat dupneumatiko honek. Iltzeren bat sart-zen denean airea irteten hasten bada,barruko goma bigunak zuloa ixteko

3. irudia.Gurpil normala (ezkerrekoa) eta

berezia (eskuinekoa),beteta (goian) eta hustuta (behean).

2. irudia.Pneumatiko erradial

baten ebakidura.

joera du eta pneumatikoak presioapolikiago galtzen du. Llanta bereziakbehar dituzte pneumatiko hauek,orpotik airea gal ez dezaten. Balbulaere llantan bertan izaten dute.

Azken aldian ordea, gurpil–zulaketaren arazoa konpontzekobada proposamen berriagorik. Llantaeta pneumatiko berezia ikus daitekeondoko irudian, normalaren ondoan.Bi pneumatikoak beteta eta hustutaerakusten dira bertan. Pneumatikoberezian, zulatuta husten denean,llanta berezia errodadur bandaren

4. irudia.Lasterketa-automobiletan pneumatikoegokien aurrerapenak berebizikogarrantzia du lasterketa irabazi

nahi bada.

Pneumatikoak gainera, eginkizunasko du. Automobilaren pisua beregain du, eta baita bideko zenbait koskajan beharra ere. Motoreak emandakopotentzia transmititu behar duibilgailua aurrera joan dadin, etanorabideari eutsi behar dio gidariakbolanteari eragiten dionean obedituz.Bidean doala, indar zentrifugoak etaalboko haizearen eraginak jasanbehar ditu.

Gidariak frenoa sakatzen due-nean, pneumatikoak lurrari itsatsitasegitu behar du; baita errepidea bus-tia badago ere. Horretarako gainera,lurrarekiko kontaktu-azalera orrihonena baino txikiagoa da.

Pneumatikoak isila izan behardu, errodadur erresistentzia txikikoa,presioari denbora luzez eutsiko diona,aldatzen erraza, etab.

Guzti hori lortzen du pneumatikoonak, askotan horretaz konturatzenez bagara ere.

Duela 100 urte John Boy Dunlopjaunak bere semearen trizikloaripneumatikoak lehen aldiz ipini ziz-kionetik, buelta asko emana dapneumatikoa, baina teknika berrien

laguntzaz, are eta gehiago ematekodauzkala esan daiteke. Izan ereinformatika, X izpiak, espektrografia,mikroskopio elektronikoa, erreso-nantzia magnetiko nuklearra, zine-matografia ultraazkarra eta abarrenbidez egiten diren ikerketek berenfruituak emango bait dituzte.