PERTSONAI MITOLOGIKOAKPERTSONAI MITOLOGIKOAK AIREGAIZTOAAIREGAIZTOA HERENSUGEAHERENSUGEA LAMIAKLAMIAK TARTALOTARTALO AKERBELTZAKERBELTZ JENTILAKJENTILAK IRATXOAK – GORRITXIKIAKIRATXOAK – GORRITXIKIAK EGUZKI ETA ILARGIAEGUZKI ETA ILARGIA MATEO TXISTUMATEO TXISTU MARIMARI SORGINASORGINA OLENTZEROOLENTZERO

AIREGAIZTOAAIREGAIZTOA Izaki gaizto honek ekaitzak zuzentzen ditu, eta Izaki gaizto honek ekaitzak zuzentzen ditu, eta

bere eragin txarretatik babesteko, etxe atarian bere eragin txarretatik babesteko, etxe atarian eguzki-lorea edo ereinotz-adarrez egindako eguzki-lorea edo ereinotz-adarrez egindako gurutzea jartzen ditugu. Hurritzaren adarrak gurutzea jartzen ditugu. Hurritzaren adarrak jartzea edo aizkora bat gora begira jartzea ere jartzea edo aizkora bat gora begira jartzea ere ohikoa da.ohikoa da.Lainogaixto eta Aidegaxto izenak ere hartzen Lainogaixto eta Aidegaxto izenak ere hartzen ditu.ditu.

HERENSUGEAHERENSUGEA

Herensugea edo Dragoia mundu osoko Herensugea edo Dragoia mundu osoko

mitologian agertzen den animalia-izakia da,mitologian agertzen den animalia-izakia da,

baita Euskal Herriko mitologian ere. Zazpi baita Euskal Herriko mitologian ere. Zazpi

buru zituen sugea da. Leize batean biziburu zituen sugea da. Leize batean bizi

zen animaliak eta gizakiak janez.zen animaliak eta gizakiak janez.

Aspaldian lortu zuten Herensuge Aspaldian lortu zuten Herensuge

akabatzea, eta harrezkero lasai bizi gara.Antzinako akabatzea, eta harrezkero lasai bizi gara.Antzinako kulturen ikusmolde telurikoaren osagai garrantzitsu bat kulturen ikusmolde telurikoaren osagai garrantzitsu bat da eta herrien erlijiozko sinesmenetan eragin handia da eta herrien erlijiozko sinesmenetan eragin handia dauka. dauka.

LAMIAKLAMIAK Lamiak edo amilamiak erreka zuloetan egoten dira ilea Lamiak edo amilamiak erreka zuloetan egoten dira ilea

urrezko orraziaz orrazten. Hankak oiloenak bezalakoak urrezko orraziaz orrazten. Hankak oiloenak bezalakoak izaten dituzte, eta gizakumeak liluratuta lagatzen dituzte. izaten dituzte, eta gizakumeak liluratuta lagatzen dituzte. Kostaldean, lamiak gerritik behera arrain dira eta Kostaldean, lamiak gerritik behera arrain dira eta itsaslamia izena dute.itsaslamia izena dute.

Ostadarraren muturrean lamia bat egoten da ilea Ostadarraren muturrean lamia bat egoten da ilea orrazten, eta eguzkiak bere adatsean joz zabaltzen du orrazten, eta eguzkiak bere adatsean joz zabaltzen du ostadarra.ostadarra.

Lamia arrak ere badira eta sekulakoLamia arrak ere badira eta sekulako indarra dute. Gauez trikuharriak egiten indarra dute. Gauez trikuharriak egiten dituzte batzuetan, eta etxeetan sartzendituzte batzuetan, eta etxeetan sartzen dira askotan etxekoak oheratutakoan. dira askotan etxekoak oheratutakoan.

TARTALOTARTALO

Begi bakarreko izaki Begi bakarreko izaki gaiztoa da. gaiztoa da. Haitzuloetan bizi da Haitzuloetan bizi da eta gazteak harrapatu eta gazteak harrapatu eta jan egiten ditu. eta jan egiten ditu.

AKERBELTZAKERBELTZ

Akerbeltz lur barruan bizi eta mendean morroi Akerbeltz lur barruan bizi eta mendean morroi asko dituen ahaidea da. asko dituen ahaidea da.

Ba du ekaitzak sortzeko indarra; eta bere Ba du ekaitzak sortzeko indarra; eta bere zainpean dituen abereak oker eta gaitz zainpean dituen abereak oker eta gaitz guztietatik gordetzen ditu. Horregatik baserri guztietatik gordetzen ditu. Horregatik baserri askotan aker bat hazten dute etxeko abereen askotan aker bat hazten dute etxeko abereen artean. artean.

JENTILAK JENTILAK Kristo aurreko pertsonaiak Kristo aurreko pertsonaiak

ziren. Jentilek bazekiten ziren. Jentilek bazekiten beraien ohiturak aldatuko beraien ohiturak aldatuko zituen norbait etorri behar zela, zituen norbait etorri behar zela, eta Kixmi izena jarri zioten. eta Kixmi izena jarri zioten.

Gizon handi eta basati hauek Gizon handi eta basati hauek mendian bizi ziren eta mendian bizi ziren eta izugarrizko indarra zuten. izugarrizko indarra zuten. Euren indarrez harri handiak Euren indarrez harri handiak mugitzeko gai ziren eta harri mugitzeko gai ziren eta harri horiek gaur egun monumentu horiek gaur egun monumentu

megalitikotzat dauzkagu.megalitikotzat dauzkagu.

IRATXOAK - GORRITXIKIAKIRATXOAK - GORRITXIKIAK

Izaki txikiak dira, prakagorriak bezalakoak. Izaki txikiak dira, prakagorriak bezalakoak. Batzuetan kalte egiten duteBatzuetan kalte egiten dute..

EGUZKI ETA ILARGIAEGUZKI ETA ILARGIA

Lurraren alabak dira eta egunero euren ibilbidea Lurraren alabak dira eta egunero euren ibilbidea egin ostean lurrera joaten dira. Eguzkia edo Ekia egin ostean lurrera joaten dira. Eguzkia edo Ekia Jaungoikoaren begia da, eta Ilargia aurpegia. Jaungoikoaren begia da, eta Ilargia aurpegia.

Baserri atarietan eguzki lorea jartzen dugu Baserri atarietan eguzki lorea jartzen dugu eguzkiaren omenez. eguzkiaren omenez.

MATEO TXISTUMATEO TXISTU Apaiz ehiztari hau meza Apaiz ehiztari hau meza

ematen zegoela, txakurrak ematen zegoela, txakurrak zaunkaka entzun zituen, erbi zaunkaka entzun zituen, erbi bat zebilelako seinale. Meza bat zebilelako seinale. Meza bertan behera laga eta, bertan behera laga eta, eskopeta hartuta, erbiaren eskopeta hartuta, erbiaren atzetik joan zen. Harrez gero atzetik joan zen. Harrez gero hor dabil bere txakurrekin. hor dabil bere txakurrekin. Ekaitza egunetan txakurrei Ekaitza egunetan txakurrei entzuten zaie, eta haize-entzuten zaie, eta haize-boladak daudenean, bera hor boladak daudenean, bera hor dabilen adierazgarria da. dabilen adierazgarria da.

Beste izen batzuk ere Beste izen batzuk ere badauzka, Juanito Txistularia, badauzka, Juanito Txistularia, Abade Txakurra, Ehiztari Abade Txakurra, Ehiztari Beltza, Errege Salomon... Beltza, Errege Salomon...

MARIMARI Mari da gure irudirik behinena. Lurraren antzirudia da, Mari da gure irudirik behinena. Lurraren antzirudia da,

eta ahaide edo jenio guztien ama. Ume bi izan zituen eta ahaide edo jenio guztien ama. Ume bi izan zituen senar Majurekin: Atarrabi eta Mikelats. Majurekin senar Majurekin: Atarrabi eta Mikelats. Majurekin elkartzen denean sekulako ekaitzak sortzen ditu. Beste elkartzen denean sekulako ekaitzak sortzen ditu. Beste izen batzuk ezagutzen dizkiogu: Maya, Ioana Gorri…eta izen batzuk ezagutzen dizkiogu: Maya, Ioana Gorri…eta beste batzuk ere.beste batzuk ere.

Mariren etxea leizea da. Etxe asko ditu Marik, eta denak Mariren etxea leizea da. Etxe asko ditu Marik, eta denak gure mendietan: Anboton, Oizen, Mugarran, Aketegin, gure mendietan: Anboton, Oizen, Mugarran, Aketegin, Aizkorrin, Txindokin, Murumendin, Gorbeian eta abar. Aizkorrin, Txindokin, Murumendin, Gorbeian eta abar. Mari lur barrutik kobazuloetan zehar mugitzen denean, Mari lur barrutik kobazuloetan zehar mugitzen denean, ahuntz edo oilo hankak izaten ditu; eta leizeetatik ahuntz edo oilo hankak izaten ditu; eta leizeetatik ateratzen denean, emakume eder moduan azaltzen ateratzen denean, emakume eder moduan azaltzen zaigu. zaigu.

Dama elegantea eta ederra da Mari, lurpekoen andere, trumoi eta Dama elegantea eta ederra da Mari, lurpekoen andere, trumoi eta tximisten gidari, aberatsa eta ibiltaria: zazpi urtetik zazpi urtera tximisten gidari, aberatsa eta ibiltaria: zazpi urtetik zazpi urtera mugitzen da leize batetik bestera argi biziz inguraturik, suzko bola mugitzen da leize batetik bestera argi biziz inguraturik, suzko bola baten moduan; lau zaldik eramandako gurdi baten gainean, edo baten moduan; lau zaldik eramandako gurdi baten gainean, edo ilargi betearen aurrean ere ikusi izan dute. Urrezko orrazi batez ilargi betearen aurrean ere ikusi izan dute. Urrezko orrazi batez orraztu eta orraztu dihardu egun guztian.orraztu eta orraztu dihardu egun guztian.

Badaki gaiztoak zigortzen eta zintzoak saritzen. Gezurra, Badaki gaiztoak zigortzen eta zintzoak saritzen. Gezurra, lapurreta, harrokeria gaitzesten ditu; eta hitza bete, elkar lapurreta, harrokeria gaitzesten ditu; eta hitza bete, elkar onartu eta elkarri laguntzea eskatzen du. Gaiztoei uztak onartu eta elkarri laguntzea eskatzen du. Gaiztoei uztak hondatzen dizkie, eta zintzoei lurreko emaitzak hondatzen dizkie, eta zintzoei lurreko emaitzak ugaritzen, iturriko ur onak ematen. Mariturri dute izena ugaritzen, iturriko ur onak ematen. Mariturri dute izena halako iturri batzuek. halako iturri batzuek.

Anbotoko damaren leizera joaten ziren urtero inguruko Anbotoko damaren leizera joaten ziren urtero inguruko artzainak, arkumetxo edo antxume bana eskuetan haren artzainak, arkumetxo edo antxume bana eskuetan haren laguntzaren eske; urtero opari bat eroateko ohitura zen. laguntzaren eske; urtero opari bat eroateko ohitura zen. Kobazuloetara txanponak eta harriak botatzen ziren Kobazuloetara txanponak eta harriak botatzen ziren Mariren omenez. Gehien gustatzen zaion oparietako bat Mariren omenez. Gehien gustatzen zaion oparietako bat aharia da. Bere ohe buruan bat daukala esaten dute eta aharia da. Bere ohe buruan bat daukala esaten dute eta haren adarrak harilkai erabiltzen dituela. haren adarrak harilkai erabiltzen dituela.

Mariri beti hika egin behar zaio. Ezin da bere aurrean Mariri beti hika egin behar zaio. Ezin da bere aurrean eseri, eta bere kobazulotik sartutako eran atera behar eseri, eta bere kobazulotik sartutako eran atera behar

da.da.

SORGINASORGINA Sorginak Mariren leizetan Sorginak Mariren leizetan

haren neskame dauden haren neskame dauden ahaideak dira. Pizti itxura ahaideak dira. Pizti itxura hartzen dute sarritan, eta hartzen dute sarritan, eta gorputz atal bat falta zaie gorputz atal bat falta zaie gehienetan, eskua, hanka edo gehienetan, eskua, hanka edo burua; katu itxura hartzen dute burua; katu itxura hartzen dute maiz. maiz.

Gauerdian hasi eta goizaldeko Gauerdian hasi eta goizaldeko oilarraren kukurrukuraino oilarraren kukurrukuraino bakarrik iristen da euren bakarrik iristen da euren aginpidea. Zuberoan Belegile aginpidea. Zuberoan Belegile izena hartzen dute. izena hartzen dute.

Katu itxuraz azaltzen dira Katu itxuraz azaltzen dira askotan, eta sorginkeria askotan, eta sorginkeria kentzeko, katuaren itzalari kentzeko, katuaren itzalari egurra eman behar zaio. egurra eman behar zaio.

OLENTZEROOLENTZERO Kixmi jaio zenean, Jentilek Kixmi jaio zenean, Jentilek

horren berri jakin zuten. Horrek horren berri jakin zuten. Horrek eragin zuen beraien eragin zuen beraien desagerpena, baina haietako desagerpena, baina haietako bat menditik herrira jaitsi eta bat menditik herrira jaitsi eta jendeari Jesusen berri eman jendeari Jesusen berri eman zion. zion.

Guk ikazkin mozkortia dela Guk ikazkin mozkortia dela esan ohi dugu menditik etorri esan ohi dugu menditik etorri zelako eta Gabonetan (urteko zelako eta Gabonetan (urteko egunik motzenetan) jai egiten egunik motzenetan) jai egiten dugu berak ekarritako berri dugu berak ekarritako berri ona ospatzeko. Herri askotan ona ospatzeko. Herri askotan Gabon gauean enbor zati bat Gabon gauean enbor zati bat erretzen dute beheko suan.erretzen dute beheko suan.

EUSKAL MITOLOGIAREN EUSKAL MITOLOGIAREN VIDEOAVIDEOA