6

Ontsa Hiltzeko Bidea

DiccionariotrilingüeDonostia,1745.ManuelLarramendi.

El imposiblevencido

Euskararen lehen gramatika zabala.

Salamanca(Espainia), 1729.

Manuel Larramendi.

Euskeraren Berri OnakIruñea, 1761.

Agustin Kardaberaz.

Euskal Herri osoaren lehenengo historia, latinez.

Notitia utriusque Vasconiae.Paris (Frantzia),1638.Arnaut Oihenart.

JesusenBihotzarenDebozioaDonostia, 1747. SebastianMendiburu.

Atsotitzak etaNeurtitzakParis (Frantzia),1657.Arnaut Oihenart.

Lau-UrdiriGomendiozko KartaIrakaskuntzan euskara

sartzeko lehen ahalegina.Sarako Etxeberri, 1718.

MANUEL

LARRAMENDI.

Apologistaospetsua.

Hegoaldekoliteratur mugi-

menduaren suspertzailea.

Ontsa Hiltzeko

BideaZubererazidatzitako

lehenengo obra.Ortese (Frantzia),1666.

.Joan Tartas.

✵ heriotzaz✵ 1666an✵ tesia

✵ kapitulutan✵ aszetikoa

✵ bitxia✵ entzuleari✵ eruditua

✵ handikoak✵ sermolaritzaren✵ argudioak

Irakur itzazu informazio horiek eta bete hutsune-ak beheko zerrendetako hitzak aukeratuta.

Amets misterios bat. Erantzun galderei.

1. Zer esan nahi du «neure orenen erraiten» esaldiak?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Sermolaritzaren tankera eta hurbiltasuna lortze-ko adibiderik ba al da testuan? Zein?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Nola sortu zitzaion obra egiteko ideia?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Zein izango da obraren tesia edo ardatza?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Idazten hasi zela esateko, zein esamolde erabilidu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Joan Tartasen obrak

BB i obra idatzi zituen: Ontsa Hiltzeko Bidea,

. . . . . . . . . Ortesen argitaratua eta Arima

Penitentearen Okupazione Debotak, 1672an.

Lehena obra . . . . . . . . . . . . . . . da, eta

obraren . . . . . . . . . . . zera da: ondo hiltzeko,

Jainkoaren grazian hiltzeko alegia, biderik ego-

kiena bizitzan zehar . . . . . . . . . . . . . . . oroi-

tzea dela.

Bigarrena hiru . . . . . . . . . . . . . . . . . .

banatua dago eta latinez, frantsesez eta euskaraz

moldatua.

• Tartasen estiloa

ZZ ubereraz idatzi zuen lehen idazlearen estiloa

aski . . . . . . . . . . da: zuberera eta beste hiz-

kera molde batzuk nahastu zituen bere obretan.

Elizgizona izanik, bere lanetan . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . tankera nabaria da: irakurleari beharrean

. . . . . . . . . . . . . . . zuzentzen zaiola ematen du;

oso biziak dira azalpenak, erritmo . . . . . . . . . . . ,

esaldi labur ugari, eta etenak (komak) eta dei fun-

tzioko hitz asko. Gainera, aipamen eta istorio anitz

txertatzen du . . . . . . . . . . . . . . . . . biribiltzeko,

beraren tesia frogatzeko; . . . . . . . . . . . . . . da.

NNNNeure adiskidea: igaran1 udan egun bateznengoela zuhaitz baten itzalpean2, neureorenen erraiten nintzela loak harturik, egindut neure loan amets handi eta misterios bat.

1 joan den, pasa den 2 gerizpetan

35

LLLLoak eta ametsak eta ametsaren arrapos-tuak3 iziturik eta lotsaturik, iratzartu nintzeneta hartu luma eskura euskaldunen faboretaneuskaraz frogatzeko, ontsa hiltzeko bidea delaherioaz eta hiltzeaz ardura4 oroitzea etasalbatzeko ez dela bide hoberik munduan.

• Datu biografikoak

Joan Tartas Sohütan jaio zen,Zuberoan, 1611. urtean. Arue eta

Atharratzeko erretore izan zen.

Bi obra idatzi zituen zubereraz,biak ere erlijio gaikoak. Euskal lite-raturaren historian bera dugu zube-reraz idatzi zuen lehenengo idazlea;ez, ordea, lehenbiziko idazle zubero-tarra.

Datu gutxi dago haren bizitzaz.Ez dakigu zein urtetan hil zen.

3 erantzunak 4 sarri

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:50 Página 35

36

Bilatu testuan markaturiko hitzen sinonimoakedo egituren parekoak eta idatzi lerrootan.

Lehoia eta azeriarena. Markatu aukera zuzenak.

❍ Hasiera-hasieran tesia jarri du, hots, zein izangoden pasartearen mezu nagusia.

❍ Pasartearen helburua istorio bat kontatzea da,entretenigarria, irakurleek gozatzeko.

❍ Alegia edo fabula baten adibidea aukeratu du,Esopo alegialari grekoarena (K.a. VI).

❍ Lehoia heriotzaren metafora da, eta azeria herio-tzari ihes egin zion izaki azkarrarena.

❍ Autoreak narrazioa eta elkarrizketa espresaerakerabili ditu alegia azaltzeko.

❍ Pasarteko azken paragrafoa argumentatiboa da.

❍ Kontaketa iraganaldian eginda dago osorik.

❍ Egileak, hurbiltasuna lortzeko, kontaketan den-bora aldaketak egin ditu.

❍ Elkarrizketan, orainaldia erabilita, alegiako biprotagonistak aurrez aurre, hurbilago jartzendizkio irakurleari.

❍ Oratoria klasikoaren teknika erabili duela esandaiteke: gaia aurkeztu, arrazoiak eman, adibi-deekin hornitu eta ondorioa atera.

1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

alai

apropos

modu

betekada

gizarajo

lepotik

txandan

oinatzak

Hortaz

izan ezik

etortzeko

horretara (iritsita)

NOLA ONTSA HILTZEKO BIDEA DEN HERIOAZ OROITZEA

AAAAesopus, espiritu alegera1 eta plazent2 hark, kon-tatzen du ederki bere liburuan eta bere fabuletan,egun batez lehoia, baita animal ororen erregeaeta nobleena, eritu3 zela eta zahartu, edoaumens4 egin zuela eriarena; eta leize barnabaten zolara5 joanik, han zegoela heda-heda6

etzanik, noiz lo, noiz iratzarririk.

Lehoi honen eritasunaren berria bertze ani-maliek entzun zutenean, orok, nork bere aldian,bedera-bedera7 bere bisita eman zutela lehoi hari,eta oro joan zirela haren ikustera.

Zer uste duzu, lehoi hark zer finezia8 eta jokoegiten zuela? Joan bezanbat hiltzen zituen oro; etamoien9 hartzaz, eri zela estakuru10 hartan, berezilotik eta bere leizetik higitu gaberik, bonaxera11

egiten zuen, eta bere denbora ontsa12 eta alegera-ki iragaten, animali miserable13 haien odolarendispendioz14.

Finalki, zer heldu zen? Axeria, baita animaleororen finena. Joan da bere tornian15 lehoi honenbisitatzera, eta bere erregeari bere eginbideenerrendatzera16. Heldu denean leize eta zilo harenfinira eta mugara, so17 bat eginik leize hari, ikusiditu gainetik behera joan ziren animalien hatzaketa herexak18, eta ez du ediren, ez ikusi, bat erehatzik, ez herexarik, behetik gora, leize zolatikgora itzultzen zenik. Hainbateki19 jujatu20 du zu-hurki axeriak, leize hartarat joan ziren anima-liak oro galdu eta peritu zirela, zeren ez baitzenbat ere goiti itzuli, ez bihurtu. Jujatu du, halaber,ez dela on eta segur leize hartan behera joatea.Pentsamendu hartan zegoela, noizbait hasi dalehoia mintzatzen, eta dio:

«Ma comere, sar zaite, abantza zaite; bertzeorok zuk baizi21 ikusi naute neure ohean, eta bisi-tatu neure eritasunean. Zuk ere ikus nazazu». Axe-riak arrapostu22 emaiten du ederki lehoiari, eta dio:

«Ene erregea, eri bazira, sendo zite ordu onian.Hementik zure ikusteaz kontent niz; ez naite habo-ro23 abantza. Bidea ikusten dut zuganat jiteko24,baina ez dut ikusten biderik zuganik hunat jiteko.Jainkoa lagun dakizula, eta sendo zitzala».

Gisa hartan azeriak bere bizia salbatu zueneta itzuli gibelerat.

Neure adiskidea, gure aitzinekoak25 oro joandira, hil dira; gu ere hilen gara, eta gure ondoko-ak ere bai. Behin hil dira sekulakotz, bat ez daitzultzen herioaren zilotik eta hobitik. Behin hari26,otoi, gogoa emazu. Ordea, falta egin badezazu,jagoitikoz27 galdu zara. Eta azken oren hartan,zure azken urratsa eta jauzia ontsa egin dezazun,zure bizi orotan prepara zaite, zaude zentine-lan28. Zure denbora orotan ez duzu behar ikasi lek-zione bakoitz bat baizik: hori da ontsa hiltzea.

Bil ezazu alegiaren argumentua. Funtsezkoenabaino ez duzu azaldu behar.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Aro klasikoa-Ikas 28/11/03 09:50 Página 36