Nafarroako gehigarria / Ostirala, 1993ko urriak 15 / III. urtea / 97. zenbakia

Aralarko Parke Jurasiko; Jurasikoa, eta Urgonianoa, Senonense, Maektritiense eta ezin konta ahala aro geologiko biltzen dira Euskal Herriko bihotzean dagoen mendizerra honetan. Hori aztertzeko bildu dira asteburu luze honetan Euskal Herri osoko espeleologoak, Lizarrako Ekologista Taldeak antolatutako jardunaldietan. Lau egunetan, Ormazarreta eta Larretxikiko leze famatuetan lurraren sustraiak azaleratu eta ezagutzen ahalegindu dira, eta helburu guztiak bete ez badira ere, garrantzitsuena —euskal espeleologoen arteko ezagutza bultzatzea— lor-tu egin dela esan daiteke. Kaskoak jantzita, alumi-niozko mantak eta karburoa soi-nean, satorren planta dutela diote askok, bai-na beraiei lurra-ren baitan ego-tearen barne poza gelditzen zaio, nonbait.

Kas-koa,

karbu-roa eta zorroa,

hurrengo jardunaldien

zain. ALBERTO

BARANDIARAN

Bihormetara

JOSETXO AZKONA

Bai, jakin badakit goizegia dela Eguberriez mintzatzen hasteko, matraka kontsu-

mista berez helduko baita lasterrean, bain'a, hala ere, gertakizunak merezi duelakoan nago. Aurtengo Egube-rriek badute nobedaderik Iruñean: Takonerako Belen Elektrikoa, alegia. Jenialkeria, nola ez, gure gizon-ema-kumezkorik gertuenei dagokie: zein eta, tamaina haundiko irudiez osatu-riko Belen bat Takonerako fosoetan paratzearena. Aurrekontua, bi milioi-tik gorakoa. Huskeria, Sevilla eta Santiagoko ospakizunetan gertatu behar izanVutenarekin alderatuz ge-ro. Gainera; Xeheki aztertu dituzte oz-topo guztiak. «Demagun oreinak ha-rrotzen.direla, ba... pikutara bidal di-tzakete irudiak adarkadaz, San Jose-rena, esate batera. Untxi ernalduek, bestetik, kumeak egin ditzakete Jesus Haurraren seaskatxoan, eta honez gain, kaka eta pixaz ere likis litzakete Errege Magoen erregaliak... Halako itsuskeriarik gerta ez dadin, hesi elek-triko batekin egokituko ditugu Belen-go hogeitahiru irudiak, piztiek ikara bat soilik izan dezaten. Beraz bada, ez dago ezertan ere kezkatu beharrik. Gu ere ekologistak baikara oso, eta aien-tifikoki neurtu nahi ditugu arrisku guztiak».

Gure Udaleko Kurtsileria Saileko arduradunek —sailik oparoena, duda gabe—, uste dute, finean, ez dela ho-rrenbesterako izango. Ahate, untxi, pauma eta oreinek jasango duten dar-dara«z baita inondik inora heriotz-kondenatu bat hiltzeko edo disidente bat torturatzeko erabili ohi den be-zainbatekoa izango. Teknikariek ongi egokitu dute deskarga. Gehien-gehie-nez, etxeko entxufe baten konponke-tan sufritzen den bezalakoxea izatea espero da.

Burua oraindik ere bi belarrien ar-tean eraman nahi dugun iruñearrok ez dugu halako puniziorik merezi; egia garbi esateko, behin edo beste pekatu larririk egin badugu ere.

Hiriaren gobernabilitatea UPNren esku jarri zenetik —oposizio taldeen onespen inplizitoaz, ez clezagun inoiz atzendu—, geroz eta memeloagoa da gure hiria, geroz eta txiroagoa da bere 'civitas' giroa, eta geroz eta erridiku-loagoa da gure agerpen ofiziala. Ederki gozatuko zuen Pio Barojak egungo Iruñean!

Nola nahi den, irriagoa izan zite-keen udalaren azken jenialkeria. Las-tima, 'Belen-aren' antolakuntza don Santos Begiristaini eman ez izana, ze, Obanosen egin duen gisa berean, kar-toizko irudiak Takoneran paratzeko partez, Alfredo Jaime eta Maribel Be-riain —San Josez eta Ama Birjinaz— jantziko baitzituzkeen, guzion goza-menerako. Orduan joango nintzen Belena ikustera... Keba, ezta holaere!

G u r e a u k e r a k

ERAKUSKETAK Patxi Ezkieta pintore nafarra-ren bi erakusketa ikus daitezke egun hauetan Irufiean, bata Na-farroako Museoan, urriaren 17a arte, eta bestea Kribia Galerian, 30a arte. Erakusketa hauetan, ar-tistak Marokkon egindako azken lanak daude ikusgai.

Ramon Roig artistaren era-kusketa zabalik dago Iruñean, Aurrezki Kutxa Munizipalak Gotorlekuan duen aretoan. Bere lanak ikusteko ordutegia hauxe da: lan egunetan, 19.30etatik 21.00etara, eta jai egunetan, 12.30etatik M.OOetara.

P.Azketa, X.Morras, M.Royo, L. Garrido, P.Oses, A.Sada, Julio Pablo, J.Resano eta P.Salaberri-ren erakusketa egonen da ikus-gai, urriaren 29a bitarte, Iruñeko Pintzel galerian.

ZINEMA 'La madre' izeneko pelikula bo-tako dute asteartean, urriak 19, Olite zinemetan. Zine Sobietarra zikloaren barruan, Nafar Ate-neoak antolatu du. Arratsaldeko 20.00etan hasiko da.

MUSIKA Balerdi-Balerdi. Pottoka eta Los Dinosaurios musika taldeen kontzertua dago bihar larunbata, urriak 16, Zubietako pilotale-kuan, gaueko lO.OOetan hasita.

Urtz eta Ezin Uka musika tal-deekin gaupasa izanen da bihar larunbata, urriak 16, Beteluko plaza berrian, herriko udaletxeak antolatuta. Gauerdian hasiko da eta sarrera dohainik izanen da.

BERTSO SAIOAK Estitxu Arozena, Iñaki Murua, Sebastian Lizaso eta Mañukorta bertsolariak ariko dira bihar la-runbata, urriak 16, Sunbillako ostatuan, gaueko 21.00etan hasi-ta, bertso afaria baitago.

Mañukorta eta Lizaso zaharra bertsolariak ariko dira igandean, urriak 17,Betelukoplazaberrian. Bi saio izanen dituzten, bata baz-kal aurretik eta beste arratsal-dean, 18.30etan hain zuzen.

ANTZERKIA 'Kiki, Koko eta Moko' antzez-lana eskainiko du Azkona tal-deak gaur, urriak 15, Antsoainen. Herriko Ezkaba ikastetxean iza-nen da, arratsaldeko 15.00etan hasita. Sarrera dohainik.

Irulegiko gaztelua Iruñerriari buruzko azalpen

ugari izan dira historian zehar: nondik nora doañ, zenbat herri hartzen duen, zabalera eta abar... Batzuen arabera Iruñeko katedralaren Maria ezkila na-gusia aditzen den tokia da Iru-ñerria. Beste batzuendako baz-kaltzeko ordua da erabakiga-rria: Iruñera garaiz heltzen ba-da toki batetik, hori Iruñerrian dago (mende honen hasierako argudioez ari gara). Vianako Printzearen Erakundean 'Cro-nica' liburuak, bere aldetik, La-kidaingo atakatik Belaskoain-go zubira bitarte. Bertara hur-biltzen denak segituan antze-mango du Iruñerria benetan zer den, garbi asko nabarmentzen baitira mugak eta ertze guztiak.

Ibilbidea Ilundaindik (Aran-guren) ateratzen da, Lakidaine-ra doan bidea hartzeko. If.au da ekialderuntz joanda Iruñerriko herririk urrunena. Eliza ondo-tik mendiruntz doan bidea har-tu eta Lakidaingo atakaraino helduko gara. Bertan nagusi di-ra ameztiak, gizakumearen jar-duera somatu baino lehenago-koak, hain segur, eta egun na-hastuta dago pagadiekin. He-gazti kopuru izugarri altua dute baso hauek, eta arranoetatik

txepetxeraino aurki daitezke. Hortik segituan antzematen da Irulegiko gazteluaren tokia. Gaur egun Lakidaingo mendia, besterik gabe, deitzen dute ton-tor hau, eta Arangurendarrek 'gaztelua' soilik, izen histori-koa aipatu gabe. Bi Irulegi izan ziren Nafarroan, biak desager-turik gaur egun. Bata Araitzen zegoen, eta bestea gaurkoa. Funtsezkoa zen Iruñea eta beste gazteluen arteko lotura gisa. 1494an erregeek suntsitu zu-

ten, Leringo jendea zigortzeko. Inguru honetan, bereziki

Arangurena eramaten duten magaletan, nagusitu dira pinu gorriak, Nafarroa osoan zabal-tzen ari den espezie baita hona-koa. Kaskotik jarraituta Liza-rragako atakara helduko gara, bestaldean Izagaondoa eta Idoate nabarmentzen diren bi-tartean. Atakatik bera Lizarra-ko bidea hartu behar dugu, na-hiko garbi eta argia, berriro Ilundainera haldu arte.

ASTEKO PERTSONAIAK

Patxi Eugi Pilotaria

Binakako Txapelketan, oraindik behintzat, ez du parte hartuko Patxi Eugik. Gau txarra igaro omen zuen joan den asteazkenean, eta on-

doezik jaiki ostean, medikuarengana jo zuen. Aztertu eta gero, eskubi-ko eskuaren tendoiak erabat hazita ditu, eta hiru asteko atsedenaldia hartu beharko du. Beraz, bihar Bergaran zuen partidua ez du jokatzerik izango, eta bere ordez, Alfredo Balerdi Lizarrakoa ariko da Ladis Ga-larzarekin batera. Gainera, Klinika Unibertsitarioko medikuak esan zuenez, bere aginduak betetzen ez baditu, eskuan duen lesioa kroniko bihur daiteke. Okerreko bidetik hasi da Binakako Txapelketa hau, bi-kote garrantzitsu bat desegin baita. Bazegoen Galarza Eugirekin ikus-teko gogoa, agoizkoa joko bolada onean ez zegoela jakina izan arren.

Mikel Bujanda Kazetaria

Euskalerria Irratiak aurkeztu du aste honetan aurtengo programazio berria, egunero bost ordukoa hain zuzen. Irrati lokal honen asmoa,

Iruñerrian euskaraz dagoen bakarra, euskara zabaldu eta euskaldun guztietara iristea da, hemen inguruan gertatzen denaren berri emanez. Jakina denez, oraindik legez kanpo dago irratia, orain dela hiru urte egindako eskaintzan lizentziarik gabe utzi baitzuen Gobemuak. «Bal-dintza guztiak beteak ditugu legalak izateko, baina ez digute kasurik egiten», adierazi zuen Mikel Bujanda irratiko buruak. Hala ere, orain, ahalegin handienak irratigintza hobetzen egin behar dituztela azpi-marratu zuen, beste gaiakr ahaztu gabe. Programazioari dagokionez, iaz baino ordubete gehiago emitituko dute, programa berriak sortuz.

Mikel Rekalde Intsumisoa

Joan den asteazkenean hamabost intsumisoen epaiketa zeuden ira-garrita Iruñeko Entzutegian. Azkenean, hamaika ospatu ziren, hiru

gazte azaldu ez zirelako, eta laugarrena urriaren 19an egitekoa, atze-ratu zutelako. Arrazoia zera izan zen, Mikel Rekalde Beteluko intsu-misoak euskaraz egin nahi zuelaepaiketa, eta itzultzailerik aurkitu ez zutenez, atzeratu egin zen. Goiz osoa itxaroten igaro ondoren, itzul-tzailea Madrilen zegoela esan zioten, eta bi aukera zituela, erdaraz epaitu edo beste egun baterako utzi. Azkeneko hau erabaki zuen. «Sentitzen dut laguntzera etorri direnak hainbeste denbora itxaroten egon direlako, baina nik euskaraz egin nahi dut, oso garbi daukat». Berak, beste guztiekin batera, epaiketak «fartsa» hutsak direla zioen.

AHAZTU GABE!

EUSKARAREN aldeko Jaialdi Handia eta beste ekitaldi ba-tzuk izanen dira asteburu ho-netan Burlatan, bertako Eus-kara Zerbitzuak antolaturik, Udazkeneko Kultur Zikloaren barruan. Gaur bertan hasiko da egitaraua, Zanpanzar Txikia eta Takolo, Pirrutx eta Porrotx pailazoen saioarekin. Arra-tsaldeko 18.30etan hasiko da Eugenio Torres plazan edo Hilarion Eslava II Ikastetxean. euria egiten badu.

Bihar, urriak 16, Burlatako Txistulariak, Gaiteroak eta Larratz dantza taldearen saioa izanen da, arratsaldeko 19.30etatik aurrera, Elizako plazan. Ondoren, Drindots musika taldearekin dantzaldia antolatu dute.

Igandean ere ekitaldi ugari daude. Eguerdiko ordu batean eta Elizako plazan, San Blas Abesbatza, Larratz eta Har-tzara dantza taldeak eta Axular Fanfarrea ariko dira. Ondoren, herri bazkaria antolatu dute.

Askatasuna pilotalekuan, eguerdiko 14.30etan hasiko da. Arratsaldeko lauak aldera, Euskararen Aldeko Jaialdi Haundia izeneko hasiko da, asteburuko ekitaldi bereziena. Unai Agirre eta Aitor Mendi-luze bertsolariak eta Burlatako txistulariak, gaiteroak, dan-tzariak, abeslariak eta metal-taldearen partehartzearekin.

ADI' ' » ^ ^ • • CKXX)000C>C)00C>TXXXXXX300000000000CXXXXX3

EUSKALERRIA IRRATIA FM91.4

Egunero, astelehenetik ostira-

lera, 'Zokobetailu' goizeko

lO.OOetatik ll.OOetara.

XORROXIN IRRATIA FM 107.5

Egunero 20.00etatik 22.00eta-

ra... Karakola segi hola gaz-

teendako saioa.

RNE RADIO 1 QM 835

Astean zehar 20.30etatik

22.30etara... Zuri eta Beltz Elkarrizketak, erreportaiak,

musika.

ARALAR IRRATIA FM 106.2

Astean zehar 13.30etatik ' 14.00etara...Bertako bizilagun eta pertsonai ospetsuei elka-rrizketak.

'HELDUEN ORENA' Irati irra-tiak ostegunetan egiten duen saioan Californian bizi diren euskaldunen bizitzari buruz hitz eginen dute. Horretara-ko, Jesus Pedrarena Garral-dako semea baina EEBBetan bizi denarekin elkarrizketa-tuko dira. Pedrarena Califor-niako euskaldunen elkarteko (NABO) idazkaria da, eta ze-haztasun ugari emanen ditu saioan.

HERRIZ BERRI

Lesaka

Lerako txakurren lasterketa PATXI UIAIAR / 1RUNEA

Bihar eta etzi jokatuko da Le-Isakan II. Lerako Txakur Laster-keta, Beti Gazte elkarteak anto-latuta. Hogeita bi partaide bildu-ko dira lau mailatan, Igeritokie-tatik atera eta Fraingo auzotik abiatuko den ibilbidea zeharka-

I tzeko. Partaideak Euskal Herri-hoak ezezik Bartzelona, Huesca

eta Soriakoak ere izanen dira, eta hxapelketa ofizialen barruan ez

ere, neguan izanen diren I lasterketa garrantzitsuak behar bezala prestatzeko balio izaten

I zaie zaletuei. Lau mailatan daude sailkatuta

I partaideak: lehen maila, hau da, txakur bat mendiko bizikletatik tiraka; C-1 izenekoa, siberian husky arrazako lau txakurrekin; C-2, hau da, lau txakurrekin, baina samoyedo, malamute edo «roenlandiar arrazakoekin eta A maila, zortzi-bederatzi txaku-

Irrekin. Gehienak, ohi den mo-duan, C-1 izeneko mailan ariko

I dira. Lasterketa bi egunetan ba-natuko da, eta larunbatean arra-tsaldeko 3.30etatik aurrera iza-nen da lehen txanda, eta igan-dean, goizeko 9etatik aurrera bi-

| «arrena. Hau izanen da Euskal Herrian

lantolatzen den lehen lasterketa, kirol hau oso berria baita. Koiki-li Fagoaga lesakarra bultzaile nagusienetakoa izan da, eta iaz bigarrena gelditu bazen ere,

Lerako txakur rek Alaskan dute j a to r r i a .

«txakurrekin entrenatzerik ez bainuen izan», aurten «irabaz-teko asmoz» ekingo dio laster-ketari.

Lasterketak, jakina, elurraren gainean egiten ohi dira, baina elur eskasiak eta txakurrekin aritu be-harrak belar gainera edo mendira ere zabaldu dute Alaskan jatorria duen kirol hau. Horretarako txa-kur eta bizikleta batekin nahikoa da, baina benetako gozamena,

diotenez, hiru bat txakur eta lera batekin izaten da. Bertan erabil-tzen dira txakur onenak —sibe-rian huskyak—, eta bakarrik hiru txakur izateak gidaria ere behar-tzen du laguntzera. Horrela lor-tzen da kirola eta abentura, goza-mena, batzea. Kontrakoa iruditu arren, zortzi bat txakurrekin ari-tzea motelagoa da, eta erresisten-tzia handiagoa lortzen bada ere, askoz ere zailagoa da lera erama-

teko, bistan denez. Txakurren entrenamendua

erresistentzian zein sprintean egiten da, tarteka, eta belar gai-nean edo pistetan aritu beharrak sortzen dituen orbainak eta ubel-durak saihesteko, eskularruak paratzen zaizkie txakurrei han-ketan. Hala ere, asko entrenatuta ere, txakur ona denari segituan antzematen zaiola diote adituek, «eta zail dira aurkitzen».

Iruñea

Mitoei buruzko jardunaldiak •P.'.U. / IRUNEA

'Mito, Erritu eta sineskeriak' izenburupean, IX. Folklore eta Kultura Tradizionalari buruzko Jardunaldiak ospatzen ari dira egunotan Nafarroako Museoan, Ortzadar Euskal Folklore Tal-deak antolaturik. Asteazkenean hasi- baziren ere, Alberto Arin-tzibiak eta Joxe Ulibarrenak pa-ratutako erakusketarekin, atzo izan zen benetako hasiera, Maria Teresa Navarro Salazarrek Teo-dosio Goñikoaren leiendari bu-mz aurkeztutako txostena eta Andres Ortiz-Osesek eta Jose Maria Satrustegik emandako hi-tzaldiekin.

Gaur eta bihar izanen dira, baina, egunik garrantzitsuenak. Gaur hiru txosten aurkeztuko di-

arratsaldeko 19.30etatik au-tfera. Joxemiel Bidadorrek 'Eus-kal formulakuntza erritualaren hurbiltze baterako' izenekoa es-_ kainiko du; Pello Iraizotzek 'Zu-haitzaren sinbolismo sakratua euskal kulturan' eta Alfredo

Sinismena euskal ku l tu ra ren o inarr ie tako bat da .

Asiainek 'Iniziazio errituak Na-farroako kontakizun folklorikoe-tan' izenekoa. Ondoren Eugenio Monesmak bideo etnografikoa-ren emanaldia eskainiko du.

Bihar, larunbata, eta goizeko 9etatik aurrera, hamar txosten

aurkeztuko dira eta horien artean azpimarratzekoak dira Jose An-tonio Quijeraren 'Su-ur bino-mioa euskal mitologian' izene-koa, edota Angel Goikoetxearen 'Emankortasunari buruzko ne-kazaritza errituak' deritzona.

Etxalar

'Usategietako Eguna' antolatu du Altxata

elkarteak

P U / IRUNEA

Asteburu honetan ospatuko da 'Usategietako Eguna', Altxata Kultur Elkarteak, herriko gaz-teek eta Udalak antolaturik. La-runbatean kontzertua izanen da gaueko 10etatikhasita,Etxalarko plazan, eta bertan 'EH Sukarra', 'Hor Konpon' eta 'Amets Gaiz-to' izanen dira. Ondoren, berbe-na, 'Izan' taldearekin. Igandean, goizeko 9.30etatik aurrera, men-di ibilaldia antolatu dute, gaupa-saz gozatzeko gogoa edo indar nahikoa izan ez dutenendako. Etxalartik atera,ZentinelaetaPe-ña Platatik Usategietara helduko dira, Etxalarrera berriro jaisteko. 16 kilometroko ibilaldia, lau or-duz egitekoa. Arratsaldean, 17.30etan, Gure Txokoa Berako Dantza Taldeak emanaldia eskai-niko du plazan, eta asteburua bu-katzeko 'Egan' taldeak girotuko du arratsaldea, 19.00etatik au-rrera.

LIZARRAko ikastolaren Kirol Kultur Elkarteak antolatu duen Gazteendako VII. Euskararen Eguna ospatuko da bihar, larun-bata. Ekitaldiak, hala ere, gaur bertan hasiko dira, arratsaldeko zortzietan Oncinedako antzerki taldeak Barojaren ' Jaun de Alza-te' obra eskainiko baitu. Larun-baterako antolatu dituzten ekital-diak, berriz, goizeko hamarretan hasiko dira, ordu horretan egingo den lasterketarekin, hain zuzen ere. Ondoren, arratsaldeko ordu batean mus, xake eta partxis txa-pelketak izango dira eta bosteta-tik aurrera, saskibaloi, futbito eta pilota partiduak. 21.00etan, be-rriz, herri afaria egingo dute Li-zarrakoek eta 22.30etatik aurre-ra, dantzaldia izango da 'Amai-gabe' taldearekin. Egun guztian egingo diren txapelketen sariak banatuko dira ere, gaueko 23.30etatik aurrera. A1 Askaren jaialdiak emango dio amaiera Gazteendako VII. Euskararen Egunari. |

TUTERAko Fronton Kirol El-kartea lanean ari da piraguismoa berreskuratzeko, orain dela bost urte desagertu eta gero. Orain be-rriro 40 haur eta gazte inguru hasi dira entrenatzen Fronton Elkar-teak eskuratu dituen hamabi pira1

guekin. Beste hamahiru ere kon-pondu egin dituzte eta hauekin batera, eserlekuak, palak, eta konponketak egiteko tresnak erosi dituzte. Juan Andres Mar-mol da piraguismo atal honen zu-zendaria.

BELTZUNTZEn alokatua duen etxearen ondotik zazpi katu gazte eta hiru txakur hilda aurkitu du Animalien Babesarako Elkar-teak, eta hilketa salatu. Bertan egokitu behar dute euren egoitza elkartekoek eta hori dela eta, jen-de&k bertara eramaten ditu ani-maliak, txakurrak edo katuak, ge-hienbat. Hau, bestalde, ez dute begi onez ikusten herrikoek eta horren ondorioz gertatu dira, Animalien Babesarako Elkar-teak adierazi duenez, hilketa hauek. Elkarteak bere haserrea adierazi du gertatutakoarengatik eta Beltzuntzen hartu duen etxea-ren helburua, «izaki bizi guztien-ganako errespetua» bultzatzea dela azpimarratu du. Era berean, «animaliak babestuko dituen le-gedi edo araudirik ez dagoenez», animaliak edozein lekutan uzten dituzten jabeek inolako zigorrik ez dutela jasotzen nabarmendu eta salatu du Elkarteak.

L u r azpian ikusitakoa paperean isiadatu behar da azaleran. ALBERTO B A R A N D I A R A N

0 rduak eta orduak ematen dituzte lur az-pian, sustraiak miatzen, eta asteburu luze honetan egon dira Aralarren, be-

rez ezkutua dena azaleratu nahian. Euskal He-

rri osotik etorriak, ez zuten helburu guztiak bete, baina, ezinbestez, lur azpian bederen lurrak berak agintzen baitu. Sator lana eginda ere.

Sator zientzilariak ALBERTO BARANDIARAN / ARALAR

Aurpegi nekatuak eta gorputz makurtuak baina pozik, beti ere. Asteartea gauzak biltzeko eguna zen, lan neketsuena eta baita le-hendabiziko emaitzen berri ema-tekoa ere, egindakoa lasaitasunez begiratu eta az'tertzekoa. Ez zen lortu helbururik nagusiena—edo gogo nagusia, espeleologian hel-buruak, inon baino gehiago, na-turak agintzen baititu—, eta Or-mazarrateko leze izugarri horren akaberan zegoen ditxosozko si-foiaren bestaldean zer dagoen eta pasatzerik dagoen jakin gabe gelditu dira berriro ere.

Ez da erraz azaltzen ahal zer-tarako eman dezakeen pertsona batek 17 ordu lur azpian, horma-turik, blai eginda eta nekatuta, «miseria gorrian», beraiek esaten duten bezala; zertarako hainbeste neke, gero gauez ateratzeko, eta, akaso, egunsentiaren zain ego-teko, aterperako bidea ez baita inondik inora antzematen. Nekez azaldu daiteke sator lan honek —esamoldeak daukan azepzio positibo bakarrenetakoa— ema-ten dituen bame pozak, eta, hala ere, espeleologoek badute azal-penik. Edo bilatzen diote. «Jaki-na, kirola bada, eta gainera ikus-garria, normalean egiten denetik kanpo, abenturarekin eta guzti. Baina horretaz gain arlo zientifi-

koa ere lantzen da, zerbait gehia-go bilatzen zaio». Koldo Sansi-nenea Donostiako Arantzadi El-kartekoa beteranoa da lurraren sustraiak miatzen, eta jardunaldi hauetan egin den esperientzia ga-rrantzitsuenean parte hartu du.

Bi eremu zituen aztertzeko Aralarreko Guardetxen finkatu den espeleologi talde anitz ho-nek, eta horietako bat Aralarren dagoen leze handienaren sako-

neko ikerketa. Nolabait azaltze-ko, Aralarrek lur azpiko zenbait ibai eta ur-sistema dauzka, bere erreka, eta lakuekin. Ormaza-rretakoa da ibai garrantzitsuene-takoak landutako lezea, eta Atau-nen ateratzen da azalera, jaio eta 800 metro beherago. Lezea 530 metroko sakoneraino zegoen az-tertuta baina hor bidea oztopa-tzen zuen sifoia —urez betetako zuloa— gaindiezina zen.

Horretarako aipatu tokian kanpamendu bat paratu zuten es-peleologoek eta igandean talde bat jaitsi zen, miaketa egiteko. Bertan lo egin ondoren, lanari ekin zioten, baina emaitza ez zen espero zutena izan. «Ez dngu lortu, oso erraza ere ez delako. Gure asmoa zen sifoia goitik gainditzea, beste bide bat aurki-tzeko, baina oztopoak gaindiezi-nak egin zaizkigu».

Bertaraino heltzeko zortzi or-duko bidaia egin behar dute espe-leologoek, ibaiak 6,5 kilometro inguruko luzera baitauka sifoi-raino. Bertan ere egon zen Mi-guel Ceniceros lizarratarra, baina bera ibaitik gora zegoena miatuz aritu zen. «Ezaguna baino aztertu gabe zegoen galeria bat miatu dugu, eta beste leze bateraino heldu gara. Behean ibaia entzu-ten zen berriro». 530 metrotara lo egitea «gauza handia» dela dio, eta erreparorik ez du «primeran» egon dela esateko. «Oso konpli-katu eta nekosoa litzateke berta-raino jaitsi, lan egin, eta berriro igotzea, etazortzi orduren buruan lo egitea estimatzen da, hurrengo egunean lanean poliki aritzeko».

Mater ia la ren bilketa izaten da lan neketsuena. A . B.

«MISERIA Hala ere, denek HOR onartzen dute gogo-

BEHEAN>> rra dela, hotza, nekea eta batzutan arriskua nahasten direlako. «Guk miseria deitzen diogu horri, eta frankotan suma-tzen da hor behean. Batez ere gelditzen zarenean, nekearenga-tik edo, gogorra egiten da berriro hastea, hoztu egiten baita gorputz osoa». Hori dela eta, oso garran-tzitsua da sasoian egotea, eta es-perientzia ezak berez zaila dena konplikatzen du franko. Astele-henean, kasu, kanpamendutik zetorren gazte talde baten partai-de berri batek izugarrizko behe-rakada izan zuen leze barruan, eta ez aurrera ez atzera gelditu zen. «Lezeak gainditu zuen» dio Kiko Goñi taldearen partaideak. Kasu hauetan, aluminiozko manta soinean jarri eta anima-tu egin behar dela dio espeleo-logo gazte honek, baina azkenean bere kabuz atera ahal izan zuen, ongi errekuperatu baitzen. La-gun bat gelditu zen bere ondoan, eta besteak janari eta te bila ate-ra ziren azalera. Lezearen sarre-rara itzuli zirenean, baina, atera ziren biak.

Eta zertarako hainbeste neke eta ahalegin? galdetuko du nor-baitek. Erantzun ezberdinak dira, galdetzen zaionaren arabera, bai-na ez dago edonor konbentzitu dezakeenik, berez erakargarria egin dezakeenik. «Mendia era-kargarriagoa da, noski» dio Ki-kok, «espeleologia, berez, beltza baita. Jendeari ez zaio gustatzen zulo batean sartu eta zerri bat bezala ateratzea, gauez, eta ne-katua». Beste batzuek zientifi-koki duen baliagarritasunari atxikitzen diote. «Guk egindako lanari esker» azaltzen du Sansi neneak, «gero eta hobeto ezagu tzen da lur azpiko ur eta ibaien sistema, eta horrek ondorio prak tikoak dakartza. Adibidez, duela gutxi Gipuzkoan urtegi txiki bat egin ahal izan zen Aralarreko urak urte osoan aprobetxatzeko. espeleologoek ikertutakoari es-ker».

Ez dira, baina, jende asko era-kartzeko argudioak, eta taldeek zailtasunak dauzkate partaide berriak lortzeko. Askori gogo-koagoa baitzaio, izan ere, azala azpikoa baino.

Espeleologoak Aralarren mintzoak

Jardunaldiak 1956tik ospatzen dira.

Azaleko istorioak A. B / ARALAR

G o i z e k o bedera tz iak dira, e ta k a f e a k eta e sne be roak a tera tzen du t en lur r inak ez di tu ora indik e s p e l e o l o g o a k iratzarri . As tea r -tea da , azken eguna , d e n a bi l tze-k o a e ta agur rak eta d iosa lak ba -na tzekoa , ' hu r r engo ra r t eak ' nonnah i ad i tzekoa . Ha la ere , e d o hor rega t ik , j e n d e gutxi d a g o ora indik Gua rde txe ren atzeal-d e a n para tu d i ren bi k a n p i n d e n d a e r ra ldo ien azpian . L a n f r a n k o eg in da azken eguno t an , e ta eza -r ian-ezar ian ager tzen d i r enek n e k e a du t e b i s t akoa aurpeg ian , so inean e ta h izkeran , beg iak ia zaba ldu ez inean .

« Jende a sko go izeko ordu bie-tan atera zen lezet ik , ba r ruan 15 o rdu e g o n ondoren , e ta s u m a t z e n zaie». Patxi Azp i l ikue ta gosar iaz a rdura tzen da . Gosar iaz , garb i -ke taz e ta g a u z a guzt iez , antola-tza i l ee takoa izanik lezean e z bai -tu ia sar tzer ik izan. E g u n e r o Le -kunber r i r a ja i ts i , bazka r i a igo, e ta t a ldeak an to la tzen aritu da , irri-ba r rea ga ldu gabe . B a i n a ora in-dik d e n a j a s o beha r dute , e ta zai-l ena lezeen ba r ruan utzi behar izan du t ena izanen da . D a g o e n e -ko lor tu du te ta lde ba ten hi tza ho -r re ta rako , e ta bi aste bar ru dena garbi e g o n e n da . « L a u per-t sonaren ar tean zazpi o rdu tan egin da i teke» . Har r igar r ia da o r d u e z hi tz egi -ten du ten m o -dua . Edoze in a tera ld ik zazpi o r d u k o ibilbi-d e a e s k a t z e n du , e ta e z d a a r r a r o a 15 e d o 18 ordu ba r ruan ar i tzea, akaso sokak eta esp i tak para-tzen , ez bes te- Hirurogei bat

rik. Hor re t a rako b izkor ibili be -har . Ha la ere, bi us tekabe soilik izan dira egun haue tan . L e h e n d a -biz iko e g u n e a n harri bat 'erori e ta lagun bat ko lpa tu zuen eta azken e g u n e a n gazte bat b idean t rabatu zen, bera bakarr ik t rabatu ere.

9 .30ak dira , e ta j e n d e a p ixka-n a k a hurb i l t zen da k a f e a d a g o e n maha i ra , k ruasan eta t ronki toen bila. H a l a ere, geh ienak zakuan

I j j I amaika ordu barruan eman ondo-ren, lainoa zela eta pago baten azpian gelditu zen talde bat, hotzak akatzen eta nekeak akitzen.

d a u d e ora indik , e ta e sped iz ioa ab ia tzen da zarata egi tera , pe tar -do eta guzt i . Gua rde txea ren au-r rean paratu d i ren d e n d a k eta ka -mio i bat d i ra logelak , e ta ha i zea eta eur ia e t engabe aritu ba ld in badu ere , lezea ba ino toki apro-p o s a g o a dirudi ametse rako . Ba -r ruan e g o n d i renak , o rdea , ez dira iritzi be rekoak . « Z u r r u n k a eta

Andreslrujo, ekin eta ekin

lagun bildu dira Aralarren

guzti aritu zen Pel lo , bes tee i loa e ragoz ten» , d io leze h o n e t a n le-h e n d a b i z i k o akl iz sartu den arra-satear hand i ba tek . D e n e k nah ia -go dute ber tan egon , e ta e z goi -z e k o bos te t an a tera z i ren ho -riei ger ta tu z i tza iona j a san . La i -n o a erabat sar tuta , h a m a i k a or-du ba r ruan e g o n ondoren , p a g o ba ten azpian geldi tu beha r izan zu ten , ho tzak aka tzen e ta ne -k e a k aki tzen . Arg i tu zuenean , bi o rdu ge roago , b idea aurki tu zu-ten.

P e t a r d o e k e rag ina i zan du te , e ta j an tok i a be te tzen ari da . H a -m a r r a k d i ra e ta Pa tx i ez d a g o pres t k a f e geh i ago e m a t e k o . Bar t pa r r anda eg in zuenak ga rb ike ta n o n eg i ten den ga lde tzen du . « L a u egun pasa tu o n d o r e n , ez dak izu l a n o n den garb i tze -koa! !?» . G o i z e k o o rdu b i ak arte lan eg i ten aritu zen L u k a s e k be re atzet ik inor ez zela sartii j ak in berr i du lau e g u n e t o b iza r ra m o z -tu ondoren . «Ze r t a r ako aritu n in -tzen b a d a l anean?» , «gaz t eak zi-ren , ez gen ien utzi sa r tzen» , sa ia-tzen dira azal tzen.

Bi ta r tean , l ange lan , a z k e n az-terketat ik a te ra tako da tuak p a -pere ta ra pasa tzen aha leg in tzen dira , Ara lar hobek i e z a g u t z e k o

ba l iagar r ia i zango d e n a be -re tokian para -tzen. G a u z a guz t iak b i l tzen diren b i ta r tean , ta lde osoar i a te-rako za ion ar-gazk iaz eta baz -kar iaz ari d i ra geh i enak . T a l d e txiki bat , 'Pe t i t K o m i t e n ' , H e g o A m e r i k a r a es -ped iz io berr i bat eg i t eko j a s o d u -ten g o n b i d a p e n a az ter tzen ari da . Ba ina hor i bes te kon tu ba t da. . .

• Nafar roan j ende anitz ha-rriturik gelditzen zen 1936ko gerra aurreko urteetan Ma-nuel I rujok, aldi berean leku askotan egoteko eta arazo askori aurre egi teko omen zuen ahalmenarekin. «I rujo etorri da», «I rujo mintzatu da», «Iru-joren esku dago» bezalako erranenpean izkutatzen zena ez zen on Manuejek erdietsi-tako gaitasun mirakulutsu bat, famili oso baten ekintza eta aktibitateen islada baizik.

Izan ere, Nafar roa mailan, ez da inolako gehiegikeria erratea, gure gizaldiaren bigarren ha-markadaz geroztik, euskal abertzaletasunaren historiak eta famil i honetakoak bat egin dutela. Bilakaera hauetan II. Errepubl ikako ministroa iza-nen zen Irujotarrik zaharre-naren iharduera poli t ikoa eza-gunena bilakatu bazen ere, ga inontzeko anai arrebek bu-ruturiko lanak ez ziren batere makalak izan. Eskualde hone-tako orduko gertaera poli t iko zein kulturaletan, batez ere es-parru euskaltzalei begiratuz gero, sarritan, Irujotar batekin edo bertzearekin egiten dugu topo.

Hauen artean, orain dela zen-bait egun Buenos Aireseko er-bestean hil den Andres , akti-boenetako bat genuen. Bere gainontzeko senideak bezala-xe, Lizarran ere, mundura tu zen 1907ko azaroaren 30ean. Zu-zenbideko ikasketak amaitu zi-tuenez geroztik, hiri honetan laketu zen, gerra lehertu bitar-tean, bere anai Manuelekin ba-tera legegizonaren ogibideari eki teko.

Baina honez gain, Santia-goko plazan zuten bulegot ik euskal abertzaletasunaren tau-padak Euskal Herri osoan zehar barreiatu zituzten. Manuel I rujok, Nafa r roako aldundian eta beranduago Madr i lgo gor-teetan aurrera e raman zituen iniziatibak, neurri haundi batetan, Lizarraldetik bere anaiek homi tur iko informa-zioari esker garatuak izan ziren. Loki tz edo Urbasako pa-go batek bezala Manuelek adar sendo eta hosto ugari eta distiratsuak zabaltzen ba-zituen ere, Andres , Eusebio, Josef ina , bertze anaiak, Nafa -r roako lurrari eusten zien enbor eta sustraiak ziren. An-dresi zegokionez, Lizarrako E A J k o zenbait b a m e ardura izatea ez ezik, horko eskualde-ko jendearekin lan egitea ere egokitu zitzaion 1930-36ko tartean.

Guzti hau bertan behera gel-ditu zen 1936ko udako altxa-mendu militarra zela medio . Sendi honetako partaide ge-hienak atxilotu eta gartzele-ratuak izan ziren arren, Andres , bere anaia zen Pello Marirekin batera, uztai leko 18an bertan Donost iratu ziren hor zegoen Manuelekin Erregi

men errepublikarren alde bo-rrokatzeko.

Uda honetan zehar Gipuz-koak izan zituen une larrietan, lurralde honen Defentsarako Juntan Ordenu publ ikoaren ar-dura eskuratu zuen Lizarratar honek. Beranduago bere anaia Manue lek Justizi ministraria-ren eginbeharra hartu zuelarik, bera idazkari bezala lagundu zuen Madri len eta Katalunyan. Gerra amaitu ostean, erbeste oso luze bati hasiera eman zion. Lehenengo urteak Frantzian igaro bazi-tuen ere, 1940ko ekainaz geroztik estatu ho-netan na-ziak jabetu

zirenetik Argent inara , bertze euskaldun anitzen legez, joan zen.

Atlant ikoz ber tzaldeko lu-rralde honetan, berak eta Ixaak Lopez Mendizabalek martxan jarri zuten euskaltzaleek f ran-k ismoaren urte luzeetan, atze-rrian izan zuten saio kultu-ralik sendoena, E K I N argitale-txearena hain zuzen ere. Dik-taduraren urte i lunetan barrena,

1 bi gizon hauen ahaleginei es-ker, euskal idazle eta kulturgi-leek letretara eman zituzten Euskal Herr iko funtsa politi-ko, kultural zein ideologikoak bermatzeko gogokoak zituz-ten lanak.

Andres Irujo eta Ixaak Lopez Mendizaba len argitaletxean euskal kul tura eta historiogra-f ia nazionalis taren lan klasi-koak (Orueta, Boissonade, Garate , Kanpionenak. . . ) argi-taratzeaz gain, o rduko buruzagi poli t ikoek (Agirre, Gal indez, M.Irujo. . . ) izkiriaturiko leku-kotasun eta oro imen l iburuek ka lea ikusi zuten. Andres I rujok berak egunerokotasun poli t iko zein iragan historikoari arreta berezi bat eskeini zion bere idazlanetan. Lehenengoar i da-gokionez, nahikoa da aipatzea bere 'Los Vascos y la Republ i -c a ' l iburua. Bigarrenari buruz, 'Bolet in del Instituto Amer i -cano de.Estudios Vascos ' de-lakoan argitaratutako makina bat artikulu eta berak elkarte honetan har tutako e tengabeko ardurek arras ongi f rogatzen digute.

Horre lako lanetan, Buenos Airesko 'Laurak Ba t ' egoitza-ko gela xume batetan aritu da bere bizitza luzea itzali den ar-te. Berarekin batera gerra au-rreko urtetako nafar abertza-leen azkenetako lekuko joan bazaigu ere, edozein bibl ioteka ala apalategian E K I N e k o libu-ruxka bat an tzemango dugula-rik, zalantzarik gabe, Lizarrako abertzale kementsu honetaz gogoeta atsegin bezain sendoa edukiko dugulakoan gaude.

I O S U Chueca Historia irakaslea

G a z t e e n d a k o Z o k o a

X A K E A N

Nafar roako Taldekako Xake Txapelketaren 3. Jardunaldiko partida. 1993ko urriaren 9an jo -katua. Koldo Flores, 1.820 E L O (Arrano Elkartea)-Jesus Mena , 1.805 E L O (Casco Antiguo) .

Ld4,e6; 2.c4,Zf6; 3.Zf3,d5; 4.e3,bZ-d7; 5.Ad3,c5; 6.0-0, Ae7; 7.De2,0-0; 8.b3,b6; 9 . G d l , Ab7; 10.Ab2,Gc8; l l , b Z - d 2 , Ze4; 12.d5,d5; 13.Aa6,Aa6; 14.Da6,dZ-f6; 15 .aG-cl .

Ez zegoen gazteluaren peoia jaterik, dama galduko bailukete.

15...,Dd6; 16.c5,Zc5; 17.De2, cZ-e4; 18.Ze4,Ze4; 19.Zd4,Af6 20.Gc8,Gc8; 21 .Dg4,Dd8; 22 Zf5 . Ikus koadroa. B e l t z e k ' A b 2 daukate. Baina, 23 .Ze7 xa, De7 24 .Dc8 xa,Df8; 25.Dc2. Arrisku gehiago eramanen lukete txuriek.

22..., Gc2. Beltzen erantzunak txuriak lur jota utzi zituen.

23 .Af6 ,Df6; 24.Gd5. Urrats okerra. Gareti ordainduko dute. Baina zein da jokaldi ona? ' Z f 5 ' azkarregi jokatu zuten lehenago. 24. . . ,Gcl xa; 2 5 . G d l , D f 5 . Txu-riek amore eman zuten. Kalku-luak gaizki egiteak ondor io kon-ponezinak dakartza.

Fangeko lurra H A R I T Z A N D U E Z A

Tum, jeneral ixila zen. Ez zen gauza handirik, bere aberrian ba-karrik laugarren izarretako jene-rala baitzen. Bere kargu beste he-rrien aurkikuntza eta morrontza-rako espazio-untzi bat zeukan. Bere lana planeta berriak aurki-tzea zen. Bizirik ez bazegoen —gehiene tan gertatzen zena—, planeta menderatu eta hurbile-nera komunikatu behar zuen. Ge-ro nahiko egun itxaron behar zi-ren zainketa goardia heldu arte, hauen lana mapa galaktikoak be-tetzea baitzen, eta horretarako planeta ikusi behar zuten. Gero beste kasu bat zegoen. Planeta bizia baina ez oso garatua. Izan daiteke bizi ertaina, mikroorga-nismoak, animali sinpleak edo landareak, eta baita adimen gu-txiko animaliak ere. Honelako kasuan 'PET- i ' —Plane t a Ex-plotatzaile Ta ldear i— deitu be-har zion, planeten aprobetxa-mendua egi teko antoFatzen zire-nak. Hauei ere i txaron behar zi-tzaien, eta ez gutxi, noski.

Gero hirugarren talde bat ze-goen, ad imena garatua zuten ani-mali atzeratuak zituzten plane-tak. Hauei urtebeteko jar ra ipena

egiten zitzaien, eta legeak zehaz-ten zituen baldintzen barruan ba-zeuden, espazio-untziaren jene-ralak esklabutasunarako talde bat eska zezakeen. Hauek dena nor-mal zihoala eta legeekin bat zeto-zela ikusten bazuten, operazio-rako ba imena ematen zuten. Hau zen edozein jeneralaren ametsa hamar urtetako karrera baten on-doren. Gero eta azkenik ad imena nahiko garatua zeukaten anima-liak zeuden. Lehenengo ur teko azterketa egin ondoren g o b e m u zentralera deitu behar zuen: zer kultura, energia aurreratua (ato-mikoa, fusiozkoa. . . ) zuten; pla-netaren barruan g o b e m u mota on bat zuten, eta azkenik — e z oso behar rezkoa—, kanpoko espa-ziora joa teko teknologia zuten edo ez jaki teko. Horre la izanez gero, gobernu zentralekoak ha-rremanetan jar tzen ziren planeta horren indar handienarekin. Ohore izugarria zen jenera len-tzat.

Espazio-untziaren giroa na-hasi zegoen. Jendea alde batetik bestera zihoan, denak beren ba-bes-kapsulen barruan, galaxia berri batetara sartzekoak baitzi-ren. T u m eta gida-gelakoak j en-deari begira zeuden, pantai leta-

tik, eta beraiek ez zuten mugi tu behar, bestela espazio-untz ia gi-daririk gabe geldi z i tekeen eta. Beraz , beraien besaulkiak ka-psulak ziren.

Kapsulak itxi z i renean gida-gelako j endea ordenagai luaren esanaren zain zegoen, ordena-gai luak kapsula guzt iak ixteko esan arte ezin baitziren mar txan jarri . Denak urduri zeuden, eta azkenean ordenagai luak agindua eman zuen. Mak inak beraien in-dar gorenean jarr i zi tuzten eta indar handiz galaxiaren aurka j o zuten. Azkenean galaxia ezeza-gun horretan sartu ziren.

— « G a l a x i a berr ian sarturik, arazorik ez, kapsulak irekirik, prest abiatzeko, ag induen zain».

Ag induak azkar e m a n ziren: s is tema hurbi lenera joan eta gi-dari au tomat ikoa jarri . T u m bere logelara joan zen eta hor gobernu zentralari mezu bat bidali zion:

— « G a l a x i a berri bat daukagu, Fangeko lurra haundi tzen doa. Fangeko f lotaren laugarren iza-rreko jenera la».

Mezu honi bi hi labetetako bi-dea geldi tzen zitzaion espazioa barna, gero Fangeko gobernu mil i tarraren l iburutegian hilik geldi tzeko.

Jenero Xumekoak

l lemozta i lear i ad i tu ba ino l ehenagoko ar iketa

T o t saga tebasun santuaren j abe bazara , ze axola behar zaizu z u r i ' nork-zer -esan d u e n ' edo ' nork-zer esan-g o ' ?

J E R E M I A S ERRO

KAZKARROAN

HITZ GURUTZATUAK

E Z K E R - E S K U I N : 1.- Harr iak jaurtikitzeko arma. 2.- Litioa. Gizonezko ba ten tza t senide emea . 3.- Jaus i , Aluminioa. 4.- Ospa! Urtaro bat. 5.- Bat eta bat. Amuaren erduan. 6.- Toka eta gipuzkoan, zuen. Metal mota. 7.- Iridioa. Aintza. 8.- Lurraldeak. Interjekzioa. 9.-Auziak.

GOITIK-BEHERA: 1,-Bizkaiko ibaia. Zilbor. 2.- Hiri nagusia. 3.- Lehenengoa. Gipuzkoako ibaia. Kontsonante bikoitza. 4.- Hegoaldean, gara. Zein lekutara. 5.-Ihardun. Mendebalean, haiz. 6.- Asiako estatua. Bazter . 7.- Egile a tz izkia . Emire r r iko buruzagia . Boka la . 8.-Egokierak. 9.- Sexu eme. Portu.

DERMIOZ-

Montejurra (n)

Gure mendiaren hurbileko kideak ditugu horiek (Al-tsasuko Mendixurbe,

Unanuko Mendixur, Arabako Mendizur herria eta Urraulgo Alda-sur), dudarik gabe. Gainera izena-ren esannahia ere zertxobait argi-tzen digute. Mendi alde batetik eta xur bestetik. Litekeena da bigarren elementu hori xuhur izatea hots 'kaxkarra' , 'apala' , menditxarra edo. Hala ere ez da hori eman den edo eman daitekeen azalpen baka-rra. Agian, izenaren bigarren ele-mentua izurra litzateke hots ' kixku-rra' edo, eta Aldasur, orduan, beste zerbait genuke. Cafiada Justek, bes-te aldetik, honako azalpen hau ema-ten digu. 920. urteko uztailaren 23an, Abd al-Rahmanek Ebro ibaia zeharkatu zuen Di-sarra izeneko lekura joateko. Historialari horrek leku hori Ega ugaldetik hurbil ko-katzen du eta haren ustez Di (i luzea beraz) baliteke Dei izatea are Deio edo Deiu ere (gogora dezagun Di-castillo Deioko gaztelua dela) eta xarra arabea litzateke gaztelerazko sierraren esannahiarekin. Era ho-netan Di-xarra, Deioko mendia, Monte jurra litzateke, Egaibarreko mendirik ikusgarriena. Ene ustez kokapen aldetik azalpen sujerentea bada ere Montejurraren forma eta etimologia ez du ezertan ere argi-tzen. Jurra edo xurra eta xarra edo sierraren artean inolaz ere igaro ez daitekeen amildegi fdnetikoa ireki-tzen baita.

Euskal Herriko Mendizaleen El-kargoak ateratako azken katalogora joko bagenu ezustekoa hartuko ge-nuke. Jurramendi espero litzateke hor, eta hara non Mendixurra ira-kurtzen dugun. Esan gabe doa bai Lur Enziklopedian (hemen Jurra-mendi dugu) eta baita katalogoan ere Euskaltzaindiaren aholku eta oharrak bete dituztela aitortzen de-la. Antza denez, leku izenak, berriz ere, aurkaria erabat aztoraturik utzi du. Jostailu izatetik jokalari maltzu-rra izatera pasa da.

Zer egin, bada, euskaraz? Men-dixurra alaJurramendH Bi formen artean lehendabizikoa egokiena ba-da ere ezin da, ene idurikoz, ez bata eta ez bestea aukeratu. Izen hori ezagutu edo ahoskatzen duen eus-kaldunik gabe eta Mendixurra for-ma agertzen digun inolako agiri ezagunik gabe ezin da gaurko izena den gutxiena ere ukitu, are gutxiago zabaldu eta ofizialtzat hartu. Zer eginen genuke orduan noizbait eta dokumentu izkuturen batean Bar-gajurra, Aizxurra edo Oyanxurra bezalako formekin? Orain arte es-kura ditugun dokumentuetatik Co-leccion Diplomatica de Irache libu-rutik honako hau nabarmenduko nuke: Montexurra, Montehurra 1321koa. Hots, izen erdalduna ez dela atzo goizekoa.

Kontua da bide okerretik abiatu garela. Dudaren aurrean berriz ere. Jurramendi, Mendixurra, Monte-jurra, denak nahas mahas. Serioena Montejurra erabiltzea da.

M I K E L B E L A S K O

Biz i B i z i a n

eldu den astetik aurrera izanen da Iruñean III. Bertso Astea, eta bihar bertan, larunbata, osatu berri den Zortziko Ttikia bertsolari gazteen

elkarteak antolaturiko I. Xalto Saria jokatuko da Goi-

zuetan. Uda bukatua, denboraldi berria hasi da Nafa-rroako bertsolaritzan. Bi helburu izanen ditu: bertso-laritzak Nafarroan duen bizitasuna erakutsi eta egin diren hausnarketak plazaratzea.

Bertso denboraldiaren hasiera PATXI UIAIAR / IRUNEA

Heldu den asteartetik aurre-ra ospatuko da Iruñean III. Ber-tso Astea, mahainguru, bertso saio eta hitzaldiekin. Bi helbu-ru izanen ditu ekitaldiak: ber-tsolaritzak Nafarroan duen bi-zitasuna erakutsi eta egin be-rri diren hausnarketak plaza-ratzea. Astea, Iruñeko Udalak antolatuta, Nafarroako Bertso-larien Lagunak elkartearen la-guntzarekin, Xabier Amuriza bertsolariaren hitzaldiak za-balduko du, Jon Sarasuak 'Bertsomintza' izeneko gogoe-tarako prestatutako txosten ba-tekin. 'Bertsolaritzaren" fun-tzioak' izenekoa, aho^çylitera-turak nekazaritza gifotik hirira egin duen bidaia azter-tzen da bertan, ardatz nagusi baten inguruan: hizkuntzak betetzen dituen funtzio guztiak bertsolaritzak ere bete ditzakee-la.

Hilak 21, osteguna, hiru txa-peldunen —Jon Lopategi, An-gel Mari Peñagarikano eta Mano-lo Arozenaren— arteko saioa izanen da, baina gairik eta gido-rik gabe. «Txapela horiek lehia-keta jakin batzuetan gaiari txu-kun eta egoki erantzunez esku-ratutakoak dira» azaldu dute an-tolatzaileek, «baina gairik eta gi-doirik gabe uzten badugu?». Hi-lak 22, ostirala, bertso zaharren kantaldia eskainiko du Xabier Letek, eta hilak 26, asteartea, 'Bertsolaritzaren sustapena eta geroa' gaia duen mahainguruan izango da Joxerra Garziak, Mi-kel Mendizabalek eta Estitxu Femandezek osatzen duten hi-rukotea.

Jokin Sorozabal .

Bertsolarien garai fuer teena pasata ere, orain da i r akaskun tza ren txanda .

BERTSO Hurrengo egunean, SAIO hilak 27, Nafarroa Be-

APARTA hcreko bertsoak abes-tuko ditu Erramun Martinikore-nak, eta bertso saio apartak itxi-ko du aste hau hilaren 29an, os-tirala. Bertan Andoni Egaña, Xa-bier Euzkitze, Jokin Sorozabal, Estitxu Arozena, Maddalen Lu-janbio eta Iratxe Ibarra ariko dira kantari, hau da, hiru ber-tsolari profesional hiru gazte-ren aurka. Gainera gazteak nes-kak direnez bada hor berritasu-nik.

Bertso Aste honek zabaltzen ohi du denboraldia, nolabait esa-teko, eta aurrean dagoena iragar-tzeko balio duen bezala, gibelean utzi dena aztertzeko beta ere

ematen ohi du. Eta azterketa ezin positiboagoa. Bertso afariek gora egin dute nabarmen Malerreka, Baztan eta Sakanan, gero eta he-rri gehiagotan eskatzen baitira bertso saioak, batzuk punta-puntakoak. Eta toki batzutan gordetako grinak eta zaletasunak

da honetan gora egin dute nabarmen bertso afariek, eta gero eta saio gehia-go eskatzen dira hainbat tokitan.

berpiztu dira, Sakanan kasu. «Beti esan da Sakanan ez dagoe-la zaletasunik» azaldu du Lon-txo Aburuza elkartearen bu-ruak, «baina konturatu gara jendea gose zela, azpian bada-goela zerbait. Adibidez, aurten egon ziren Bittor Elizagoien, Manolo Arozena eta Estitxu Fer-nandez, eta, beren harridurara-ko, bi ordu isildu gabe egon on-doren, jendeak isilik jarraitzen zuela konturatu ziren. Azkenean agortuak sentitu eta urduri jarri ziren. Hori ez da normalean ger-tatzen, eta gosea eta zaletasuna badagoela erakusten du. Ara-zoa, baina, bertsolari falta da, bertsolari gazteek ez baitute no-ri jarraitu».

Gazteak, zortziko ttikian P U /IRUNEA

Urteak berritasun garrantzi-tsua dakar: Zortziko Ttikia elkar-tearen osaketa. Hamalauetik eta 30 urte bitarteko bertsolariei zu-zenduta, urtean hiru alditan topa-ketak egitea, gazteek berez jorra-tu behar dituzten hausnarketak bideratzea, elkarren artean zu-biak jartzea eta aurpegi gazteak plazara eramatea ditu helburuak. «Eskola mailatik helduen mai-lara dagoen salto hori bete nahi dugu», azaldu du Manu Gomez idazkariak, «eta, berez, nahiko gauza berria da, Gipuzkoa eta Bizkaian ez dutelako horren be-harrik».

Horrelakorik sortzea ez ze-goen oso garbi «bertsolariak be-

rez anarkoak baikara, eta anto-lakuntza den -guztiari ihes egi-ten diogulako», baina azkenean gorpuztu egin da, gazteek be-raiek bultzatuta. Hortik ere be-raien jarduera bideratzeko diru-laguntzak jasoko dituztelakoan daude.

I. Ez dute, alabaina, den-XALTO bora alferrik galdu eta SARIA bjhar bertan, larunbata,

I. Xalto Saria antolatu dute Goi-zuetako zineman, gaueko lOetan. 'Xalto' Andres Narbarte bertso-lari goizuetarraren izengoitia zen eta jaialdian 12 bertsolari izanen dira: Iparraldeko bat, Bortzirie-tako zazpi eta Sakana, Araitz, Goizueta eta Leitzako bana. «Iru-dia izan da orain arte Bortzirie-

tako bertso eskolakoak soilik ate-ratzen zirela, baina honen bidez beste tokietakoak ere badaudela adierazi nahi dugu».

Halaber, urtean hiru alditan topaketak egiteko asmoa dago, «gazteena baita bide berria eta bide berria egiteko teorizazioa behar da». Horretarako bertsolari ezagun eta peto batekin ariko dira topaketa hauetan. Dagoeneko Xabier Amurizarekin izan dira, Zubietan, eta aurrerantzean beste bertsolari ospetsuekin biltzekoak dira. Horietaz gain, haien arteko harremana ziurtatu nahi da. «Erraza dute Bortzirietakoek el-karrekin aritzea, baina Sakana-koek Baztangoekin zaila da. Be-raz, elkartearen bidez zubiak jarri nahi dira».

Lontxo Aburuza .

TXAPELKETAREN Bukatu den MAIZTASUNA u r t e honen

EZBAIAN gertakizun handiena izan da, nola ez, txa-pclketarena, horrek belaunaldi gaztca ezagutzera eman baitu, aspaldiko partez. Jendea erakarri du berriro ere bertsoetara, eta hil-tzear zegoena berpiztu du izuga-rri. Baina honekin batera, gauza batzuk ere galdu dira, eta bertso-lari zaharrei kalte egin die, gaz-teei on egin dien moduan. Iaz ez-tabaida izan zen horren inguruan, eta aurten ere hika-mika franko adituko dira. «Trantsizioan dago Nafarroako bertsolaritza» dio Aburuzak, «eta hurrengo txapel-keta oso gauza behartua izango da. Ikusi beharko dugu zer pun-tutaraino egin behar den horre-lako ahalegin berezia». Elkartea-ren buruak azaldu duenez, ez da txapelketa bera ezbaian jartzen, maiztasuna baizik. «Urtero egi-teak merezi ote duen eztabaidatu beharko genuke».

Estitxu Arozena.

Pantxo Egozkue Pilotoa

P antxo Egozkue atarrabiarrak

| Europako mendiko automobi-lismo txapela bereganatu zuen

joan den hilaren 3an Asturiasen. Txikitatik maite du berebilen mun-

dua eta bederatzi urterekin gidatzen ikasi zuenetik, ezin izan du bere bi-zitza gurpiletatik urrundu. Egun, Eu-ropako txapela eskuan duela, nahi zuen guztia lortu duela aitortu du.

«Nahi nuen guztia lortu dut» EDURNE ELIZONDO / IRUNEA

P a n t x o E g o z k u e mex ika r r a da

j a io t zez ba ina a tar rabiarra b iho-

tzez. Bedera tz i ur terekin ikasi

zuen g ida tzen eta hemere tz i r e -

•kin, B a d o z t a i n g o igoeran parte

hartu zuen lehen aldiz, pi lotu bai-

m e n a atera e ta aitari ko txea ken-

du ondoren . B igar rena geratu zen

aldi har tan eta o rduz geroz t ik , be-

rebi len m u n d u a k l i luratuta, ahal

zuen beza la las terketa guzt ie tan

par te har tzen hasi zen. Inoiz es -

pe ro ez b a z u e n ere, ze r rendaren

lehen pos tu ra ai legatu da eta

egun , E u r o p a n irabazi ondoren ,

38 ur terekin be rean o n e n a da.

EGUNKARIA.— Ze in b ide ja r ra i -

tu duzu E u r o p a k o txape lduna

iza teko?

PANTXO EGOZKUE.— L a n egi-

ten i rabaz i tako lehen d i ruarek in

S i m c a 1.000 ba t erosi nuen eta

harek in hasi n in tzen zenbai t

igoera tan par te har tzen, B a d o z -

ta ingoan eta abar. O n d o r e n , 29

ur tekin , F o r m u l a l e a n e m a n ni-

tuen lehen pausoak p ro fes iona l

„ m o d u r a . Ema i t za o n a k lortu ni-

tuen eta nere mai lan aur rene-

ko pos tue tan n e n g o e n beti . Ho-

nela , 1985ean, lehen aldiz hartu

nuen par te Espa in i ako txapel -

ke tan . Eg ia erran, ne re b u r u a

eze r gutxi eg i teko gai ikusten

nuen ba ina lehen ur tean, b iga-

r rena geratu n in tzen . O n d o r e n ,

86 , 87, 88 eta 89an txape lke ta

i rabazi nuen eta E u r o p a n hi rutan

saiatu ondoren , txapela lortu dut

aur ten ere.

EGUNKARIA.— Z e r ekarr i dizu

E u r o p a k o txape la i rabaz teak?

EGOZKUE.— Beti izan nahi du-

dana lortzea ekarr i dit . H e m e n -

dik aur re fa , E u r o p a k o txape la

berr i ro i rabaz tea lor tzen ez ba-

dut ere , au r t engoa ez dit inork

k e n d u k o eta hori da gar ran tz i -

t suena neretzat . Bizi guzt ia e m a n

dut hau lor tzeko lanean. Hasie-

ran e z nuen nere b u r u a h o n a iris-

t eko gai ikus ten ba ina saiatu, e ta

beh in txape lke ta ren ba rnean

egonda , eg in ahal nue la j abe tu

n in tzen .

EGUNKARIA.— M e n d i k o au to-

m o b i l i s m o a beza l ako kirol ba-

tean zerbai t lo r tzeko, f u n t s e z k o

al da laguntzai le sendoa eduk i -

tzea?

EGOZKUE.— Lagun tza i l e e d o

babes le bat eduk i t zea oso gar ran-

tzi tsua da diru ma i l an , diru a sko

beha r ba i ta ma i l a h o n e t a k o txa-

pe lke te tan par te hartu ahal iza-

teko. M e n d i k o a u t o m o b i l i s m o a n

ko txe on bat edo inguruan ta lde

on bat i za teko f u n t s e z k o a da la-

guntza i le bat eduki tzea . N ik gai

hone t an ez du t zor te handi r ik izan

eta izan d i tudan laguntza i le ge-

h ienak ga ldu di tut . I ruñeko Pu-

rroy ana iek in hasi n in tzen eta

Cespsakoek in e re ibili ondoren ,

da tor ren denbora ld i r ako bal i teke

Cent ra l H i s p a n o izatea nere la-

guntza i lea . Ha la ere, F o r m u l a l a

ez beza la , m e n d i k o a u t o m o b i -

l i smoak ez du ha inbes t eko o ihar-

tzunik komin ikab idee t an e ta hori

de la eta, e z du te er rentagarr i tza t

jo tzen .

EGUNKARIA.— A s k o r e n us te tan,

b i r aguneak direla eta, o so arr is-

ku t sua da m e n d i k o au tomobi l i s -

m o a eta erotza t har tzen di tuzte

p i lo toak.

EGOZKUE.— Bai , e ta eg ia er ran ,

kirol hone tan j a rdu t eko , e ro xa-

m a r r a e g o n behar da . H a l a ere ,

kirol hau ez da j e n d e a k us te d u e n

beza in ar r i skutsua . P i lo toak ba-

daki zer ari den egi ten eta zai la da

istr ipu bat sor dezakeen hu t sa

egi tea . Ag ian a r r i skutsuena ,

e r rep ide e r tzean j a r t zen den j e n -

dea da, ez bait ira du ten eta era-

gin dezake ten arriskua-z j a b e -

tzen. K o n t u a n hartu beha r da

ere, p i lo toak lasa i tasuna beha r

due la , duen guzt ia e m a n beha r

bai tu 10-15 k i l o m e t r o k o luzera

d u e n las terketa ba tean . E r l o j u -

p e k o a izanda ga inera , s e g u n d u

bat ga l tzea las terketa ga l tzea izan

da i teke eta hor rega t ik k o n z e n -

t raz io h a n d i a beha r da . Ikus leak

asko tan e z dira hone t az k o n t u -

ra tzen .

EGUNKARIA.— A n d r e s V i l a r iño

eta zure ar tean p o l e m i k a sortu da .

Z e r de la e ta?

EGOZKUE.— Vi la r iño e ta b iok

o s o lagun o n a k izan ga ra o ra in

arte, e lkar rek in en t rena tu izan

JOXE LACALLE

gara e ta a s k o l agundu d ida la ai-

tortu beha r dut , eze r b a i n o lehen .

Ora in hase r re g a u d e e ta eg ia

e r ran ez daki t zerga t ik . A n t z a de -

nez , ' D i a r i o de N a v a r r a ' e g u n -

kar iar i n ik eg in n i zk ion ad ie -

r azpen b a t z u k d i ra hase r rea ren

so rburua . E g u n k a r i • h o n e t a k o

kaze ta r i ak l agun tza i l e t az ga lde tu

z idan , V i l a r iñok ze rga t ik z u e n

b a b e s p e n mai l hor i e ta n ik a ld iz

ez . N o n b a i t t agun t za i l e ek iko

h a r r e m a n e t a n o n a ez n in tze la

ertsona ona da Andres Vilariño, bai-na ez daki galtzen. Hori da arazoaren muina, galtzaile txa-rra dela».

e ran t zun nuen . O r d u z geroz t ik ,

Vi l a r iñok ez z idan hi tz ik e re

e r ran . O n d o r e n , bes te ad i e r azpen

ba t zuk eg in z i tuen be rak , ne re

ga r a ipenak zor teak e rag i ten zi-

tue la e r ranez . E u r o p a k o txape l -

ke ta b e r a k i r abaz iko zue la e r ran

z u e n e ta niri e ska in iko z ida la ga -

ra ipena .

EGUNKARIA.— T x a p e l k e t a zuk

i rabazi ondoren , no la d a u d e gau-

zak zuen ar tean?

EGOZKUE.— B a k o i t z a k be re bi-

dear i ja r ra i tu dio. Ad i sk ide t a -

sun ede r ra izan g e n u e n ba ina

ge r t a tu t akoak , aur re ra ja r ra i -

t zeak ez due la p e n a merez i f r o -

gatu dit . Pe r t sona o n a da Vi l a r iño

b a i n a ez dak i ga l tzen . Hor i da

a razoa ren m u i n a , ga l tza i le txarra

dela .

EGUNKARIA.— E u r o p a k o txa-

pe lke ta ren o n d o r e n , zer?

EGOZKUE.— E s p a i n i a k o txa-

pe lke ta b u k a t z e k o bi f r o g a bes -

ter ik ez d i ra ge ra t zen eta ora in-

g o z l e h e n e n g o a naiz . Ba l i t eke

aur ten e re i rabaztea . Lo r t zen ba -

dut , E u r o p a k o a e ta E s p a i n i a k o a

e s k u r a t z e n duen l e h e n e n g o a

i z a n g o naiz . H a l a ere , E u r o p a k o a

lortu e ta ge ro , be te nahi n u e n a

be t e dut . H a l a ere, ahal d u d a n

b i ta r tean aur re ra j a r r a i t zeko as-

m o a dut . Nere tza t b e h a r r e z k o a

da . Kirol h o n e t a n b i r a g u n e a k

ahal ik e ta azkar ren ha r t zeko gai -

t a s u n a da f u n t s e z k o a eta o ra in-

goz , ho r re t an j a r ra i t zea d a nah i

d u d a n a .