Modelo Riesgo Necesidad Gechi 2009
-
Upload
gabriel-freire-gonzalez -
Category
Documents
-
view
116 -
download
1
Transcript of Modelo Riesgo Necesidad Gechi 2009
MÓDULO DE INTERVENCIÓN PSICOSOCIAL
ESPECIALIZADO EN FACTORES DE RIESGO DINÁMICOS
PROG
ESSA
“Nue
stro
Nor
te
es e
l Sur
”
JOR
NA
DA
DE
CA
PA
CIT
AC
IÓN
P
AR
A A
PL
ICA
CIÓ
N P
ILO
TO
M
ÓD
ULO
D
E I
NT
ER
VE
NC
IÓN
PS
ICO
SO
CIA
L
ES
PE
CIA
LIZ
AD
O E
N F
AC
TO
RE
S D
E R
IES
GO
DIN
ÁM
ICO
S
PR
OG
ESS
A -
GEN
DA
RM
ER
ÍAD
E C
HIL
E
Sacadm
e d
e a
quí.
De m
i cárc
el
de b
arr
as d
e p
apel
más firm
es
que r
eja
s d
e c
eld
a.
Sacadm
e d
e a
quí
que y
a n
o r
ecuerd
oel fr
escor
del ro
cío
en m
is p
ies d
escalz
os.
S A C A D M E D E A Q U Í
MO
DE
LO D
E R
IES
GO
—N
EC
ES
IDA
D—
DIS
PO
SIC
IÓN
A
RE
SP
ON
DE
R[R
ES
PO
NS
IVIT
Y],
DE
BO
NT
A Y
AN
DR
EW
S
PR
INC
IPIO
DE R
IESG
O:
Según B
onta
y A
ndre
ws,
est
e p
rinc
ipio
afir
ma
que l
a re
inci
denc
ia p
uede
ser
redu
cida s
i el
niv
el d
e l
as
pres
taci
ones
entr
egad
as
al
infr
acto
r es
propor
cion
al
al
riesg
o
de
rein
cidenci
adel
indiv
iduo.
La
inve
stig
ació
n
mues
tra
que
los
pro
gra
mas
que
cu
mp
len
con
est
e princ
ipio
, re
duce
n la
rein
cidenc
ia e
ntr
e u
n 1
0 a
l 30%
; y
los
progr
amas
que
viola
n
est
e
princ
ipio
aum
enta
n
la
proba
bili
dad
de
rein
cidenc
ia
en
los
usu
arios
con b
ajo
rie
sgo
de r
ein
cidenc
ia.
EXPLIC
AC
IÓN
PR
OB
AB
LE P
AR
A E
STE H
ALLA
ZG
O
LO
WEN
KA
MP
Y L
ATESS
A (20
04)
�In
fluen
cia
de
Par
es:
cuan
do
los
infr
act
ore
s de b
ajo
rie
sgo
son c
olo
cad
os
en
inte
rvenci
on
es
más
inte
nsa
s, e
s pro
bable
que e
stén e
xpu
est
os
a i
nfr
act
ore
s de e
leva
do r
iesg
o d
e r
ein
cid
enci
a,
y se
sabe q
ue l
os
pare
s so
n u
n f
act
or
de
riesg
o im
port
ante
.
�R
endim
iento
inte
lect
ual
el in
div
iduo:
seg
ún lo
s a
uto
res,
rara
vez
se e
valú
a
est
e
fact
or
de
dis
posi
ción
a
resp
onder
cuando
se
form
an
los
gru
pos
de
trata
mie
nto
; y
puede
ocu
rrir
que
los
infr
act
ore
s de
baj
o
riesg
o
que
dan
a
merc
ed
de
infr
act
ore
s de
alto
rie
sgo
más
sofis
ticados
inte
lect
ua
lmente
y
psi
cop
átic
os.
�R
elac
iones
pro
soci
ales
y pro
gra
mas
re
strict
ivos:
por
defin
ició
n,
los
infr
act
ore
s de b
ajo r
iesg
o s
on m
ás
pro
-soci
ale
s, y
cuan
do
son c
olo
cado
s en
un p
rogra
ma m
uy
est
ruct
ura
do y
rest
rictiv
o,
se a
fect
an l
os
fact
ore
s que l
os
hace
n t
en
er
un
menor
riesg
o.
Otr
a ex
plica
ció
n:
Cuando
un
ind
ivid
uo
con
baj
o
riesg
o
de
rein
cide
nci
a
es
colo
cado e
n u
n p
rogra
ma in
tensi
vo,
en e
l cual s
e r
ela
cion
a c
on p
are
s co
n m
ayo
r rie
sgo
de
rein
cide
nci
a,
el
suje
to
refu
erza
su
per
cepci
ón
que
es
un
“del
incu
ente
”.
Princip
io
de R
iesgo
Eva
luació
n/Id
entifica
ció
n d
el
Rie
sgo d
e R
ein
cid
encia
Los
infr
acto
res
de
bajo
riesg
o
de
rein
cidenc
ia d
eben
ser
exc
luid
os
de
las
pre
staci
ones
de
trata
mie
nto
in
tensi
va
Es
nece
sario
conta
r co
n in
stru
men
tos
est
andar
izados
de
pre
dic
ción
del
riesg
o de
rein
cidenc
ia.
PR
INC
IPIO
DE N
EC
ESID
AD
El
trata
mie
nto
pena
l de
be
esta
r ce
ntr
ado
en
las
nece
sid
ades
crim
inógenas
. Las
nec
esid
ades
cr
imin
ógenas
so
n
fact
ores
de
riesg
o
din
ám
icos
(e
s de
cir,
que
puede
n
cam
bia
r)
y qu
e
está
n
vincu
lado
s
direc
tam
ente
con e
l com
por
tam
iento
infr
act
or.
Facto
res
de
ries
go e
stá
ticos:
Fac
tore
s his
tórico
s que
no
pued
en s
er
cam
bia
dos
, sin
o q
ue s
ólo
pueden
aum
ent
ar.
Eje
mplo
de e
stos
fact
ore
s so
n l
a e
dad
de l
a i
nic
iaci
ón e
n e
l de
lito y
la
his
toria d
elic
tual.
Los
indiv
iduos
puede
n te
ner
muc
has
nece
sidade
s de
tra
tam
iento
, per
o no
todas
esa
s ne
cesi
dade
s es
tán
asoc
iada
s co
n el c
omport
amie
nto
infr
acto
r
La in
vest
igaci
ón h
a r
eco
noci
do 7
fact
ore
s ce
ntr
ale
s
de r
iesg
o/n
ece
sid
ad (
nece
sida
des
crim
inó
gen
as)
:
Contr
arr
esta
r la
s
racio
nalizacio
nes c
on
actitu
des p
ro-s
ocia
les;
constr
ucció
n d
e u
na
identidad p
rosocia
l.
Racio
nalizacio
nes p
ara
la
com
isió
n d
e d
elito
s,
actitu
des n
egativas h
acia
la
ley.
Actitudes
pro-criminales
Constr
ucció
n d
e
habilid
ades p
ara
el
manejo
de s
i m
ism
o,
enseñar
habilid
ades d
e
manejo
de la r
abia
.
Impuls
ivid
ad, búsqueda
de p
lacer
en a
ccio
nes
riesgosas, agre
siv
idad e
irrita
ció
n.
Pauta de personalidad
antisocial
Metas de la
intervención
Indicadores
Principales factores
de riesgo/necesidad
FA
CTO
RE
S C
EN
TR
ALES D
E R
IESG
O/N
EC
ESID
AD
Fom
enta
r la
part
icip
ació
n e
n
activid
ades r
ecre
ativas p
ro-
socia
les, enseñar
pasatiem
pos y
deport
es p
ro-
socia
les.
Ausencia
de p
art
icip
ació
n e
n
activid
ades r
ecre
ativas/d
e
ocio
pro
-socia
les.
Actividades recreativas
pro-sociales
Fom
enta
r la
s h
abilid
ades
para
el tr
abajo
/estu
dio
, fo
mento
de r
ela
cio
nes
inte
rpers
onale
s d
entr
o d
el
conte
xto
del tr
abajo
y la
escuela
.
Desem
peño b
ajo
, bajo
s
niv
ele
s d
e s
atisfa
cció
n.
Escuela/trabajo
Enseñar
habilid
ades
pare
nta
les, fo
menta
r el
vín
culo
y e
l cuid
ado d
e o
tros.
Monitore
o y
estr
ate
gia
s d
e
dis
cip
lina d
e los p
adre
s
inapro
pia
das, re
lació
n
fam
ilia
r débil.
Relaciones
familiares/matrim
onio
Reducir e
l consum
o a
busiv
o
de d
rogas, fo
menta
r altern
ativas p
ara
el consum
o
de s
usta
ncia
s.
Consum
o a
busiv
o d
e a
lcohol
y/u
otr
as d
rogas.
Consumo de sustancias
Reem
pla
zo d
e los a
mig
os
crim
inale
s y
asocia
dos p
or
am
igos p
ro-s
ocia
les y
asocia
dos.
Am
igos c
rim
inale
s,
ais
lam
iento
de p
ers
onas p
ro-
socia
les.
Apoyo social para el delito
Metas de la intervención
Indicadores
Principales factores de
riesgo/necesidad
FA
CTO
RE
S C
EN
TR
ALES D
E R
IESG
O/N
EC
ESID
AD
Defo
rmid
ad fís
ica, nutr
ició
n d
eficie
nte
.Salud física
Esquiz
ofr
enia
, tr
asto
rno b
ipola
r, e
tc.
Trastorno m
ental mayor
Ansie
dad, sentirs
e d
eprim
ido.
Sentimientos vagos de
tensión personal
Sentim
iento
s d
ébiles d
e a
uto
estim
a y
auto
valía.
Autoestim
a
Indicadores
Necesidades menores,
no criminógenas
PR
INC
IPIO
DE D
ISPO
SIC
IÓN
A R
ESP
ON
DER
[R
ESPO
NSIV
ITY
]:
Est
e p
rinc
ipio
se r
efie
re a
l hech
o q
ue l
as inte
rvencio
nes d
e a
pre
ndiz
aje
socia
l son
las
form
as
más
efect
ivas
de
ense
ñar
nuevo
s
com
por
tam
iento
s a
las
pers
onas
, co
n
inde
pendenc
ia
del
tip
o
de
com
por
tam
iento
. La
s est
rate
gia
s de a
prendiz
aje
cogn
itivo
soci
al o
pera
n d
e
acu
erd
o a
dos
princi
pio
s:
(1)
Princip
io d
e la
rela
ció
n(e
stab
leci
mie
nto
de u
na a
lianza
de t
rabajo
cá
lida, r
espetu
osa
y c
ola
bora
dor
a c
on
el c
liente
), y
(2)
Princip
io d
e l
a est
ructu
ra(influ
enci
ar l
a d
irec
ción
del
cam
bio
hac
ia
las
act
itudes
y c
om
por
tam
iento
s pr
o-so
ciale
s a t
ravé
s del
mod
ela
je,
refu
erzo
, res
olu
ción d
e p
roble
mas
, etc
.)
La d
ispos
ició
n a
res
pond
er
espec
ífica
indic
a que
la
s in
terv
enc
iones
de
trata
mie
nto
deben c
ons
ider
ar la
s fo
rtale
zas/
com
pete
nci
as
per
sona
les
y lo
s
fact
ore
s bio
-psi
co(p
ers
onalid
ad)-
soci
ale
s de lo
s in
div
iduos
. El tr
ata
mie
nto
debie
ra adap
tars
ea es
os
fact
ores
, en la
m
edid
a que
ello
s tie
nen e
l
pote
ncia
l de fa
cilit
ar
u o
bsta
culiz
ar e
l tra
tam
iento
.
A v
ece
s se
ránec
esar
io t
rata
r pr
imer
o l
a a
nsi
eda
d d
esg
ast
ante
o u
n
tras
torn
o m
enta
l en e
l in
div
iduo p
ara
posi
bili
tarle
asi
stir y
par
ticip
ar
en u
n
pro
gra
ma c
uyo
obje
tivo s
on la
s ne
cesi
dades
crim
inóg
enas
.
Si
los
indiv
iduos
tie
nen
habili
dades
verb
ale
s lim
itadas
y
un
est
ilo
de
pens
am
ient
o co
ncre
to,
el
progr
ama
deb
e
ase
gura
r un
mín
imo
de
conc
epto
s abs
trac
tos
y fo
menta
r la
prá
ctic
a c
onduc
tual.
A s
u v
ez,
deb
en c
onsi
der
ars
e estrategias para fomentar la motivación
de los individuos para adherir al tratamiento
, y
reducir l
as b
arr
eras
para
incorp
ora
rse a
tra
tam
iento
.
Los
auto
res
indic
an q
ue e
sto
últi
mo
pue
de
ser
par
ticula
rmen
te i
mpor
tante
en e
l tra
tam
iento
de m
uje
res
y de in
frac
tore
s que
pert
enec
en a
una e
tnia
origin
aria.
ADIO
S, MI PEZ
Adiós, m
i pez.
Quétorpe fui !
guardando en m
i corazón
palabras para tí.
Aquellas que nunca te dije
esperando un m
añana
que ya no verán tus ojos.
Llévate al menos
mi últim
o beso.
Mi primer
único beso.
NEC
ESID
AD
ES C
RIM
INÓ
GEN
AS E
N M
UJER
ES
Y E
L P
RIN
CIP
IO D
E D
ISPO
SIC
IÓN
A R
ESPO
ND
ER
[RESPONSIVITY]
How
ells
(2000
):
•R
esp
ons
abili
dad e
n e
l cuid
ado d
e lo
s hi
jos
•P
roble
mas
fina
nci
eros
•O
por
tunid
ade
s lim
itadas
de
habili
dades/
opor
tunid
ad
es la
bor
ale
s•
Depr
esió
n c
línic
a a
ctua
l•
Consu
mo
de d
rogas
act
ual
•A
use
ncia
de r
ela
ciones
est
able
s•
Pare
s y
actit
udes
antis
oci
ale
s•
Falta
de a
filia
ción c
on a
gen
cias
pro-
soci
ale
s•
Pro
ble
mas
educa
ciona
les
•P
roble
mas
de p
erso
nalid
ad y
pro
ble
mas
condu
ctuale
s
NEC
ESID
AD
ES C
RIM
INÓ
GEN
AS E
N M
UJER
ES,
QU
E R
EQ
UIE
REN
MA
YO
R IN
VESTIG
AC
IÓN
:
•N
ece
sidade
s psi
quiá
tric
as/p
sico
lógic
as•
Consu
mo
abu
sivo
de d
roga
s•
Tra
stor
no d
e e
stré
s po
stra
um
átic
o•
Baja
auto
estim
a•
Tra
stor
no d
e p
ers
onalid
ad
•P
roble
mas
de s
alu
d•
Abuso
sexu
al/f
ísic
o•
Heridas
auto
-infli
ngid
as
y su
icid
io e
n p
risi
ón
•M
ate
rnaje
[Parenting
]
Resp
ect
oal p
rinc
ipio
de la
dis
pos
ició
na r
espo
nder
[responsivity],
How
ells
, ci
tando
a P
ete
rs
et
al.
(1997)
, su
gie
re
que
de
ben
cons
idera
rse
los
múlti
ple
s pr
oble
mas
ps
icos
ocia
les
de
la
pob
laci
ón
fem
enin
a,
y el
trata
mie
nto
de tr
ast
ornos
conco
mita
nte
s.
Cam
ino d
e la
cár
cel
Desd
e m
i balc
ón
veo p
asa
r vi
ejo
sque v
an a
la c
árc
el.
Lle
van c
arg
as
pesa
das
y lo
s ojo
s ce
rrad
os.
Desd
e m
i balc
ón
veo p
asa
r vi
ejo
sque v
uelv
en d
e la
cárc
el.
Lig
ero
s de e
quip
aje
y lu
z en la
s m
ira
das.
Yo
so
y jo
ven
pero
un
día
de
est
os
baja
réde m
i balc
ón
y m
e v
erá
n p
asa
r.
Cam
ino
de la
cárc
el.
1900
-195
0C
ast
igo y
Est
rate
gia
s de d
isua
sión
1950
-197
0T
rata
mie
nto
P
enal:
Inst
ituci
ones
“corr
ecc
iona
les”
, y
Filo
sofí
a o
rienta
da a
l tra
tam
iento
1970
-199
0
“Nada F
unci
on
a”
Regre
so a
l cast
igo y
a la
s est
rate
gia
s d
e d
isu
asi
ón
(E
jem
plo
: “T
our
de c
árc
ele
s”“P
rogra
mas
de
bota
s”.
1990
-200
8
“¿Q
ué
funci
ona?
”
(1)
El c
ast
igo e
mpeora
la r
ein
cidenci
a.
(2)
Inve
stig
ació
n d
e m
eta-
anál
isis
para
Ide
ntif
icar
los
trata
mie
nto
qu
e t
ienen m
ayo
r pro
bab
ilidad d
e r
educi
r la
rein
cide
nci
a
S. W
alte
rs,
M.
Cla
rk, R
. G
ingerich
and M
. M
eltz
er
(2007
)
“LO
QU
E F
UN
CIO
NA
”
Aplic
aci
ón
de
lo
s E
stán
dare
s de
la
Me
dic
ina
Basa
da
en
la
Evi
de
nci
a
para
dete
rmin
ar
trata
mie
nto
s efe
ctiv
os.
Est
udio
s de m
eta-
anál
isis
que in
clu
yen lo
s si
guie
nte
s tip
os
de in
vest
igaci
one
s:
•E
xperim
ento
s co
ntr
ola
dos
con a
sig
naci
ón a
l aza
r d
e l
os
suje
tos
al
gru
po
exp
erim
enta
l y a
los
gru
pos
contr
ol;
•In
vest
igaci
one
s co
n
un
núm
ero
su
ficie
nte
mente
gra
nde
de
suje
tos
exp
erim
enta
les;
•E
studio
s co
n p
obla
cion
es
esp
ecí
ficas;
•E
studio
s co
n
anális
is
cua
ntit
ativ
o
y co
n
un
dis
eño
exp
erim
enta
l cl
aro
(T
rata
mie
nto
entr
egad
o b
ajo
el f
orm
ato
de u
n M
anu
al,
y en
tregado
en f
orm
a
est
ándar
a lo
s su
jeto
s e
xperi
menta
les)
CO
NC
LU
SIO
N D
E L
OS E
STU
DIO
S D
E M
ETA
-AN
ALIS
IS
Los
trata
mie
nto
s penale
s Cognitivo-Conductuales
son e
fect
ivos
para
la r
educc
ión
de la
rein
cid
en
cia.
(B. W
els
h a
nd D
. F
arr
ingto
n,
2005)
Pro
gra
mas
cogniti
vo-c
ond
uct
uale
s m
ás
difu
ndid
os
en
el
trata
mie
nto
de i
nfr
act
ore
s de le
y:
�R
easo
nin
gand
Rehab
ilita
tion
(R &
R);
Ross
and
Fabia
no.
1985)
�S
traig
ht
Thin
king
on
Pro
batio
n(S
TO
P):
Pens
ando e
n f
orm
a
corr
ect
a e
n la
libert
ad v
igila
da.
�E
nhance
dT
hin
king
Ski
lls(E
TS
): F
om
ento
de H
abili
dades
del
pensa
mie
nto
.
�T
hin
kF
irst: A
nális
is d
e d
elit
os
�T
hin
king
for
a C
han
ge:
reest
ruct
ura
ció
n c
og
niti
va y
entr
en
am
iento
en h
ab
ilidad
es.
PR
INC
IPIO
S T
EÓ
RIC
OS S
UB
YA
CEN
TES A
ESTO
S T
RA
TA
MIE
NTO
S
No s
upone
a la
condu
cta a
ntis
ocia
l de lo
s in
fract
ores
com
o e
l
refle
jo d
e u
na
psi
copato
logí
a s
ubya
cente
, si
no q
ue c
onsi
der
a
que
los
infr
act
ore
s
no
han
sid
o
bie
n
socia
lizados,
care
ciendo d
e v
alo
res,
act
itudes,
raz
onam
iento
y h
abili
dades
soci
ale
s nec
esar
ias
para
el a
just
e s
ocia
l; y
esa
s habili
dades
pueden s
er enseñadas
.
�D
esa
rro
llar
habilid
ades
soci
ales
por
med
io d
el a
pre
ndiz
aje
de h
abili
dade
s
de
la
com
unic
aci
ón
efic
az,
entr
ena
mie
nto
ase
rtiv
o,
habili
da
des
inte
rpers
ona
les,
entr
enam
iento
en r
eso
luci
ón d
e c
on
flict
os
y m
ane
jo d
e l
a
agre
sivi
da
d.
�Id
entif
icar
los
pen
sam
iento
s au
tom
átic
os
y la
s dis
tors
iones
cognitiv
asy
lueg
o a
bord
ar
las
creenci
as
sub
yace
nte
s ce
ntr
ale
s q
ue e
stán a
soci
ados
con
aque
llos
(pro
ceso
de “re
estr
uct
ura
ción c
ognitiv
a”).
�D
esa
rro
llar
habilid
ades
par
a vi
vir
en
arm
onía
co
n
la
com
unid
ady
des
empeñ
ar c
om
port
amie
nto
s que
contr
ibuya
n a
resu
ltad
os
posi
tivo
s
en
la
soci
edad
;por
medio
de
la
const
rucc
ión
de
act
itudes
y d
e
las
habili
dades
nece
sari
as
para
se
r m
ora
lmente
re
spon
sable
s,
desa
rrolla
r
em
patí
a e
inte
rés
por
el b
iene
star
de lo
s de
más
y la
soci
edad.
LO
S O
BJETIV
OS D
EL T
RA
TA
MIE
NTO
APU
NTA
N A
:
Sin
em
bar
go:
�S
on
efe
ctiv
os
los
progr
am
as
que
pose
en
inte
gridad
teórica
y m
eto
doló
gic
a.
�S
on e
fect
ivos
sólo
los
prog
ram
as p
ara
los
infr
act
ore
s q
ue finalizan
el
trata
mie
nto
.
�Los
est
udio
s
exper
imen
tale
s(d
iseñ
ados
pr
obar
un
a
teor
ía
o
un
méto
do
de
trata
mie
nto
),
y lo
s es
tudio
s cu
yo
obje
tivo
de
ser
una
dem
ostr
ació
n,
han
resu
ltado
ser
4
vece
s m
ás
efe
ctiv
os
que
lo
s tr
ata
mie
nto
s co
gniti
vo-c
onduct
uale
s entr
ega
dos
en for
ma r
utin
aria
.
QU
ÉPR
OG
RA
MA
S S
ON
EFEC
TIV
OS
La d
isposi
ció
n a
resp
onder
no s
ólo
se r
ela
cion
a c
on
el
est
ilo d
e a
pre
ndiz
aje
de
l in
div
idu
o
(mo
delo
de
Bonta
y A
ndre
ws)
, si
no
que
esp
eci
alm
ente
co
n
su
motiva
ción
.
¿C
ÓM
O M
EJO
RA
R L
A E
FEC
TIV
IDA
D D
E L
OS T
RA
TA
MIE
NTO
C
OG
NIT
IVO
-CO
ND
UC
TU
ALES E
N IN
FR
AC
TO
RES D
E L
EY?
El e
quip
o d
e t
rata
mie
nto
debie
ra h
ace
rse la
s si
guie
nte
s pre
gunta
s:
“(1)
¿C
uán p
repara
da e
stá
est
a p
ers
ona p
ara
cam
bia
r est
e c
om
port
am
ien
to?;
(2)
¿D
ebid
o a
qué
po
drí
a e
sta p
ers
on
a q
uere
r ca
mbia
r est
e c
om
port
am
iento
?,
y
(3)
¿Q
ué
tipo d
e in
tera
cció
n s
erá
más
efe
ctiv
a c
on e
sta p
ers
ona?”
(S. W
alte
rs,
M.
Cla
rk, R
. G
ingerich
and M
. M
eltz
er,
2007)
Est
e p
roble
ma
ha l
leva
do r
eci
ente
me
nte
a d
ar
import
anci
a e
n e
l co
nte
xto d
e l
os
trata
mie
nto
s p
enale
s a e
valu
ar
la d
isposi
ció
n d
e l
os
indiv
iduos
para
im
plic
ars
e e
n
un p
roce
so d
e c
am
bio
, y
no s
ola
me
nte
a c
onsi
dera
r la
est
imaci
ón d
el
riesg
o d
e
rein
cidenci
a p
ara
pre
scrib
ir un
tra
tam
iento
.
Desde el punto de vista del programa:
�U
n f
undam
ento
teóric
o c
laro
,
�C
once
ntr
ars
e e
n e
l tra
tam
ien
to d
e n
ece
sida
des
crim
inóge
nas,
�La m
eto
do
logía
debe s
er
clara
, y
�Los
pre
stad
ore
s deben e
star
capaci
tados
pa
ra la
entr
eg
a.
Desde la perspectiva de los usuarios:
�D
ebe
n h
aber
sido e
leg
idos
de a
cuerd
o a
la
nece
sidad
de t
rata
mie
nto
para
ello
s y
�D
ebe a
com
od
ars
e a
las
vari
able
s de l
a d
isposi
ción a
re
spond
er
de l
os
usu
ari
os.
EN
RESU
ME
N,
UN
PR
OG
RA
MA
DE T
RA
TA
MIE
NTO
PO
TEN
CIA
LM
EN
TE E
FE
CTIV
O,
DEB
E T
EN
ER
:
Ante
cedente
Los
sist
emas
de t
rata
mie
nto
pen
al
no
pose
en u
n m
arco
teór
ico q
ue d
é
cuen
ta
de
la
adhe
renc
ia
o
no
adh
ere
nci
a
de
los
infr
acto
res
a
los
pro
gra
mas
de tr
ata
mie
nto
(ta
nto
en e
l sis
tem
a c
erra
do c
omo e
n e
labie
rto).
WE
n
realid
ad,
his
tórica
mente
lo
s si
stem
as
de
trata
mie
nto
pen
al
han
usa
do
com
o “m
otiv
ador
”,
las
estr
ate
gia
s bas
ada
s en
la
teor
ía
de
la
dis
uas
ión (
evi
taci
ón d
el
cast
igo)
Wla
que s
abem
os h
ace
much
o t
iem
po
que n
o s
irveW
Pro
pos
ició
n(C
lark
et
al.,
2006;
McM
urra
n,
2002
; G
insb
urg
et a
l., 2
002;
Mill
er,
1999
; Walte
rs e
t al.,
2007;
entr
e o
tros)
:
Tom
ar p
rest
ado e
l mar
co c
once
ptu
al d
el M
OD
ELO
TR
AN
ST
EO
RIC
O D
EL
CA
MB
IO
TE
RA
PE
UT
ICO
, desa
rrolla
do
origin
alm
ente
por
Pro
chask
a
y
DiC
lem
ente
en 1
984 p
ara
dar
cuent
a de l
a a
dher
enci
a a
tra
tam
iento
de
pers
onas
con
com
por
tam
iento
s adic
tivos;
y q
ue e
stá
aplic
ándos
e h
ace
más
de
una
déc
ada
en
el
ámbito
de
la
ate
nci
ón
en
salu
d para
el
cam
bio
/adq
uis
ició
n d
e e
stilo
s de
vid
a s
alu
dable
.
1.
La m
otiv
aci
ón e
s m
odifi
cable
.
2.
La m
otiv
aci
ón e
s pro
babilí
stic
a.
Por
lo t
anto
, la
s in
terv
enci
ones
para
influ
enci
ar
la
motiv
aci
ón
so
n
aq
uella
s que
aum
enta
n
o
dis
min
uye
n
efe
ctiv
am
ente
la
pro
ba
bili
da
d d
e u
na a
cció
n.
3.
La m
otiv
aci
ón
es
un f
enóm
en
o i
nte
rpers
on
al,
alg
o q
ue o
curr
e y
cam
bia
dentr
o
del c
onte
xto d
e r
ela
cio
nes
hu
manas.
4.
La m
otiv
aci
ón
es
a m
enud
o m
uy
esp
ecí
fica p
ara
un c
urs
o d
e a
cció
n.
Un
a
pers
on
a
pue
de
est
ar
no
motiv
ada
(pro
babili
dad
ba
ja)
para
un
tipo
de
trata
mie
nto
o c
am
bio
, pero
mu
y d
ispu
est
a a
part
icip
ar
en o
tro.
5.
La m
otiv
aci
ón e
s in
trín
seca
y e
xtrí
nse
ca.
Aunqu
e e
s posi
ble
oblig
ar
al
cam
bio
de c
om
port
am
iento
cuand
o u
no t
iene e
l co
ntr
ol
de l
as
contin
ge
nci
as
ext
ern
as,
es
más
pro
ba
ble
que p
erd
ure
el c
am
bio
motiv
ado in
trín
seca
mente
.
6.
La m
otiv
aci
ón i
ntr
ínse
ca p
ara
el
cam
bio
es
ext
raíd
a m
ás
que i
nst
ala
da e
n l
a
pers
on
a.
MO
DE
LO
TR
AN
ST
EÓ
RIC
O
DE
L C
AM
BIO
TE
RA
PÉ
UT
ICO
La
motiv
aci
ón
para
e
l ca
mbio
es
un
pro
ceso
.
Es
un p
roce
so d
isco
ntin
uo,
qu
e s
e d
a e
n
fase
s.
El
pro
gra
ma
de
trata
mie
nto
de
be
adapta
rse/a
com
odars
e
a
las
fase
s del
cam
bio
en
el
cual
se
en
cuentr
a
el
indiv
idu
o.
Jam
es
Pro
chask
aC
arlo
DiC
lem
ente
“Pert
urb
aci
ón”
motiv
aci
onal
Pla
n/p
rogra
ma
de t
rata
mie
nto
Fase
s de
la
M
otiv
aci
ón
para
e
cam
bio
Cuando
bus
cam
os f
omenta
r la
dis
posi
ción h
aci
a e
l ca
mbio
de e
stilo
de
vida
de
los
inte
rnos,
es
tam
os
implic
ando
que
nue
stra
s in
terv
enc
iones
bus
can
PE
RT
UR
BA
RP
ER
TU
RB
AR
al u
suar
io.
Es
dec
ir,
“inm
uta
r, t
rast
ornar
el
orden
y co
ncie
rto
, o
la q
uie
tud o
el
sosi
ego d
e a
lgo o
alg
uie
n”
(Diccionario de la
Lengua Española,
Vigésima Primera Edición).
El
resu
ltado d
e e
sa p
ertu
rbaci
ón n
o d
epende d
e n
oso
tros
, si
no q
ue
de lo
s pro
ceso
s re
flexi
vos
de lo
s usu
ario
s.
“El
cam
bio
se p
roduc
e c
om
o re
sulta
do d
e la
s alte
raci
ones
en
la
org
aniz
ació
n y
est
ruct
ura
del
sist
ema
de s
ignifi
cad
os
preexi
sten
te
[en e
l indiv
iduo] (
Kar
l Tom
m, 1
988)
.
Eta
pas d
e la
motiva
ci
Eta
pas d
e la
motiva
ci óó
n p
ara
el c
am
bio
y tare
as d
el t
era
peuta
n p
ara
el c
am
bio
y tare
as d
el t
era
peuta
Ayudar al consultante a renovar el proceso de contemplación,
preparación y
acción, sin que aparezca un bloqueo o una
desm
oralización debidos a la recaída.
Recaída
Ayudar al consultante a identificar y a utilizar estrategias para
prevenir recaídas.
Mantención
Ayudar al consultante a dar los pasos hacia el cambio.
Acción
Ayudar al consultante a determ
inar el mejor curso de acción
que hay que seguir para conseguir el cambio.
Preparación
Inclinar la balanza de los pro y los contra –evocarlas razones
para cambiar y los riesgos de no cambiar; aumentar la auto-
eficacia para el cambio de la conducta actual.
Contemplación
Aumentar la duda –aumento
de la percepción del consultante
acerca los riesgos y problemas de su conducta actual.
Precontemplación
Tareas motivacionales del terapeuta
Etapa
(Miller y Rollnick, 1999, p. 41)
EN
TR
EV
IST
A M
OT
IVA
CIO
NA
L D
E
MIL
LE
R Y
RO
LLN
ICK
(199
1, 2
002)
Enfo
que d
e t
era
pia
bre
ve d
irect
iva q
ue b
usc
a f
om
enta
r y
ap
oya
r la
motiv
aci
ón
intrínseca
para
el c
am
bio
, la
que s
e s
up
one ll
eva
ráal i
nd
ivid
uo a
inic
iar,
pe
rsis
tir y
cum
plir
co
n lo
s esf
uerz
os
para
el c
am
bio
de c
om
port
am
iento
.
Debe e
nte
nd
ers
e c
om
o enfoque directivo
a u
n e
nfo
qu
e e
n e
l cual e
l tera
pe
uta
tie
ne
un
pro
pósi
to:
influenciar
al
clie
nte
. E
n
est
e
conte
xto,
influ
enci
arl
o
motiv
aci
onalm
ente
.
Act
uar
en f
orm
a d
irect
iva no
debie
ra e
nte
nd
ers
e c
om
o u
na
influ
enci
a h
aci
a m
eta
s pre
fija
das
por
el t
era
pe
uta
.
William R. Miller
Stephen Rollnick
Los
ele
men
tos
bási
cos
de
la
Entr
evi
sta
Mot
ivaci
onal
son un
est
ilo de
conversación
que
busc
a de
sarr
olla
r un
víncu
lo t
erapé
utic
o pos
itivo
con
el
cons
ulta
nte
(a
travé
s de
inte
racc
iones
del
tera
peuta
que
pued
en
ser
defin
idas
com
o
com
unic
aci
ón
empát
ica
o
escu
cha
act
iva;
e
intr
oduc
ir
com
enta
rios
o
pregu
nta
s que
va
riará
n
de
acu
erdo
a
la
dis
pos
ició
n
motiv
aci
onal d
el u
suar
io.
FIL
OS
OF
IA D
E L
A E
NT
RE
VIS
TA
MO
TIV
AC
ION
AL
La m
otiv
aci
ón p
ara
el c
am
bio
es
ext
raíd
a d
esd
e e
l mis
mo c
liente
, n
o im
pu
est
a
desd
e a
fuera
.
Es
tare
a d
el c
liente
, no d
el t
era
peuta
, art
icu
lar
y re
solv
er
su a
mbiv
ale
nci
a.
La p
ers
uasi
ón d
irect
a n
o e
s u
n m
éto
do
efe
ctiv
o p
ara
reso
lver
la a
mbiv
ale
nci
a
haci
a e
l cam
bio
de c
om
port
am
iento
.
El
est
ilo d
e l
a c
onse
jerí
a e
s en g
enera
l un e
stilo
pausa
do
y d
e e
xtra
cció
n d
e
pro
ceso
s d
el c
liente
.
El
conse
jero
es
dire
ctiv
o
en
ayu
dar
al
clie
nte
a
exa
min
ar
y re
solv
er
la
am
biv
ale
nci
a.
La d
isposi
ción p
ara
el c
am
bio
no e
s un r
asg
o d
e p
ers
ona
lidad d
el c
liente
, si
no
que u
n p
roduct
o f
luct
uante
de
la in
tera
cció
n in
terp
ers
onal.
La
rela
ció
n
tera
pé
utic
a
es
más
com
o
una
rela
ció
n
en
tre
pers
ona
s o
com
pañ
ero
s q
ue los
role
s e
xpert
o/r
ece
pto
r.E
l te
rape
uta
resp
eta
la a
uto
nom
ía
y la
lib
ert
ad d
e o
pci
ón d
el
clie
nte
(y
las
conse
cue
nci
as)
resp
ect
o a
su p
ropio
com
port
am
iento
.
FA
SE
S D
E L
A E
NT
RE
VIS
TA
MO
TIV
AC
ION
AL
(1)Construcción de motivación para el cambio
.
Desa
rrollo
de
la m
otiv
aci
ón d
el
clie
nte
para
hace
r un
cam
bio
en
su e
stilo
de v
ida.
Est
e e
s un
pro
ceso
gra
dua
l cu
ya v
elo
cidad d
epen
der
áde l
a dis
pos
ició
n m
otiv
aci
onal d
el in
div
iduo.
(2) Fortalecimiento del compromiso para el cambio
.
Const
rucc
ión d
e c
am
bio
cua
ndo e
l clie
nte
est
ápreparado
para
hac
er
cam
bio
s re
spect
o a s
u e
stilo
de v
ida.
En c
ada f
ase
, el t
era
pe
uta
/co
nse
jero
util
iza d
istin
tas
técn
icas.
•Resistencia disminuida.
El c
liente
dej
a d
e a
rgum
enta
r, in
terr
um
pir,
den
egar
u
obj
eta
r.•
Menos preguntas acerca del problema.
El c
liente
pare
ce t
ener
sufic
iente
in
form
aci
ón a
cerc
a d
el p
roble
ma y
de
ja d
e h
ace
r pre
gunta
s.•
Decidido.
El c
liente
pare
ce h
aber
llegad
o a
una r
eso
luci
ón y
podrí
a e
star
más
pací
fico,
calm
ado,
rela
jado,
desp
ejado y
ase
nta
do.
Alg
unas
vece
s est
o p
asa
dura
nte
un p
erí
odo d
e a
ngust
ia o
de ll
anto
.•
Afirm
aciones auto-m
otivacionales.
El c
liente
hace
afir
maci
ones
dire
ctas,
auto
-m
otiv
aci
onale
s, q
ue r
efle
jan a
pert
ura
al c
am
bio
(“T
engo q
ue h
ace
r alg
o”)
y
optim
ism
o (
“Vo
y a v
ence
r est
o”)
.•
Más preguntas acerca del cambio.
El c
liente
pre
gunta
qué
pued
e h
ace
r a
cerc
a
del p
roble
ma,
cóm
o c
am
bia
la g
ente
un
a v
ez
se h
a d
eci
did
o a
hace
rlo,
y así
suce
siva
mente
.•
Visualización.
El c
liente
com
ienza
a h
abla
r ace
rca d
e c
óm
o s
erí
a s
u v
ida
desp
ués
de u
n c
am
bio
, o a
antic
ipar
las
difi
culta
de
s d
e h
ace
r un c
am
bio
, o a
dis
cutir
las
ven
taja
s del c
am
bio
.•
Experimentación.
Si e
l clie
nte
ha t
enid
o t
iem
po e
ntr
e s
esi
ones,
podrí
a h
aber
com
enza
do a
exp
erim
enta
r co
n a
cerc
am
ien
tos
posi
ble
s pa
ra u
n c
am
bio
.
Señale
s pa
ra p
asa
r a la
Segunda
Fas
e: F
ort
ale
cim
ien
to d
el
com
prom
iso p
ara
el c
am
bio
Cin
co p
rinc
ipio
s ge
ner
ale
s en la
Entr
evi
sta M
otiv
aci
ona
lC
inco
princ
ipio
s ge
ner
ale
s en la
Entr
evi
sta M
otiv
aci
ona
l
1. Expresi
Expresi óón de empat
n de empat ííaa
Media
nte
la e
scuch
a a
ctiv
a (c
om
pre
nsió
n e
mpátic
a) lo
s te
rapeu
tas
inte
nta
n
com
prende
r lo
s se
ntim
iento
s y
per
spec
tivas
de
los
cons
ulta
ntes
, sin
juzg
arlo
s, c
ritic
arlo
s o
culp
abili
zarlos.
El
tera
peut
a busc
a
com
unic
arse
co
n el
cons
ulta
nte
d
entr
o
del
punto
de v
ista
de é
ste.
Y p
or
lo t
anto
, ace
pta
a l
a a
mbiv
ale
nci
a a
l ca
mbio
com
o u
na p
arte
norm
al
de l
a exp
erienc
ia h
um
ana y
del
cam
bio
.
La r
etic
enc
ia a
aband
onar
un c
ompor
tam
iento
pro
blem
a e
s alg
o pre
visi
ble
en e
l mom
ento
de in
icia
r el t
rata
mie
nto
; de o
tro m
odo,
la
pers
ona y
a h
abrí
a d
eci
did
o c
ambia
r.
2. Crear una discrepancia
Crear una discrepancia
Est
o i
mplic
a c
rear
y p
otenc
iar
una
discrepancia
discrepancia
entr
e la
cond
ucta
act
ual
y lo
s obje
tivos
más
am
plio
s; e
s de
cir,
una
dis
crepan
cia
entr
e d
onde
se e
ncuen
tra e
l cons
ulta
nte
y d
onde q
uerr
ía e
star
.
Por
eje
mplo
, est
o po
dría
pro
voca
rse a
part
ir d
e l
a co
nci
enc
ia d
e lo
s co
stos
de la
cond
uct
a a
ctual.
El
cam
bio
se
hac
e
más
pro
bab
le
cuando
se
cree
que
un
com
por
tam
iento
es
táen
co
nfli
cto
con
obje
tivos
per
sonale
s im
port
ante
s (la
salu
d,
el
éxi
to,
la f
elic
idad f
am
iliar
o u
na a
uto
-im
agen p
ositi
va).
Por
eje
mplo
, se
pod
rían a
clar
ar l
os
obje
tivos
impor
tante
s qu
e pose
e
el
consu
ltante
y
analiz
ar
las
conse
cuenc
ias
reale
s o
pote
ncia
les
de s
u c
ond
ucta
act
ual
y que
entr
an e
n c
onfli
cto c
on
dic
hos
obje
tivos.
3. Evitar la discusi
Evitar la discusi óónn
El
tera
peut
a d
ebe e
vita
r la
s dis
cusi
one
s y
las
confr
ont
acio
nes
ca
ra a
cara
. De lo
con
trar
io,
sola
ment
e o
bte
ndrá
def
ensi
vidad
de
part
e d
el c
onsu
ltante
.
Puede
supon
ers
e
que
la
resi
stenc
ia
del
cons
ulta
nte
es
un
a se
ñal
para
que e
l te
rapeu
ta m
odifi
que l
as
est
rate
gia
s que h
a
est
ado u
tiliz
ando.
4. Dar un giro a la resistencia
Dar un giro a la resistencia
Est
o i
mplic
a esp
erar
el
mom
ento
opo
rtuno
par
a apor
tar
nueva
in
form
aci
ón u
ofr
ece
r nue
vas
pers
pect
ivas.
El
mejo
r m
odo
de
hac
er
esto
es
gene
rando
pr
egu
nta
s o
pro
ble
mas
al c
ons
ulta
nte.
Ust
ed
sie
nte
qu
e u
n p
ito lo
a
yud
a a
re
laja
rse
y a
ale
jars
e d
e la
coc
aín
a. ¿
Pu
ed
e
ha
bla
rme
un
poc
o m
ás
de
aq
ue
llo d
e lo
cu
al n
ece
sita
re
laja
rse
y c
óm
o lo
ayu
da
n lo
s p
itos?
La
ma
rihu
an
a es
un
a d
rog
a, a
l ig
ua
l que
la c
oca
ína
, y u
sted
n
o s
e r
ecu
pe
rará
si c
ont
inú
a fu
ma
ndo
pito
s, u
ste
d n
eces
ita
de
jar
de
cons
um
ir d
rog
as,
y
eso
incl
uye
a lo
s p
itos.
Pu
ed
o c
ont
inu
ar fu
ma
nd
o u
n p
ito d
e ve
z e
n c
uan
do
, me
rela
ja y
me
ale
ja d
e la
co
caín
a.
Pa
rece
qu
e us
ted
est
áfr
ustr
ad
o co
n lo
s m
ed
ica
me
nto
s y
qu
e é
sto
s n
o h
an
func
ion
ado
co
mo
ust
ed
esp
era
ba,
¿p
ue
de
ha
bla
rme
m
ás
de lo
s m
edic
am
en
tos
qu
e n
o le
gus
tan
o q
ue n
o es
tán
fu
ncio
na
ndo
?
Ust
ed
ha
sid
o d
iag
no
stic
ado
co
mo
bip
ola
r y
ne
cesi
ta t
om
ar
los
me
dic
am
ent
os q
ue
le h
an
rece
tado
los
do
ctor
es,
los
me
dic
am
ent
os
lo a
yud
ará
n.
No
qu
iero
tom
ar
los
me
dic
am
ent
os;
no
fun
cio
nan
y n
o m
e g
usta
tom
arlo
s.
Pa
rece
qu
e m
ucha
s p
ers
on
as
lo h
an
esta
do
mo
lest
an
do
dic
ién
do
le q
ue u
ste
d e
s u
n
be
be
dor
, ¿p
ued
e d
eci
rme
qu
éle
ha
n d
ich
o o
tra
s p
ers
ona
s a
cerc
a d
e su
co
mp
ort
am
ient
o?
Ust
ed
ha
reci
bid
o tr
es
san
cio
ne
s p
or m
ane
jar
en
est
ad
o d
e e
bri
edad
, y
lo
de
spid
iero
n d
el t
rab
ajo
po
r lle
ga
r b
eb
ido;
ust
ed
sít
ien
e u
n p
rob
lem
a co
n e
l tra
go
.
No
te
ngo
pro
ble
ma
s co
n e
l tr
ago
, otr
as p
ers
ona
s sí
.
Dando u
n g
iro a
la
resis
tenci
aEnfo
que
confr
onta
cio
nal
Com
enta
rio
del
cliente
5. Fomentar la autoeficacia
Fomentar la autoeficacia
La a
uto
efic
acia
se
refie
re a
la c
reenc
ia q
ue
tiene
una
per
sona
so
bre
su
hab
ilidad
par
a lle
var
a ca
bo
con
éxi
to
un
tare
a
esp
ecí
fica.
Un o
bje
tivo g
ener
al d
e la
entr
evi
sta m
otiv
aci
onal e
s au
ment
ar la
perc
epci
ón
del c
ons
ulta
nte s
obre
su c
apaci
dad
par
a h
ace
fre
nte
a lo
s ob
stácu
los
y te
ner
éxi
to e
n e
l cam
bio.
•La
creenc
ia
en
la
posi
bilid
ad
de
cam
bia
r es
un
fact
or
motiv
acio
nal i
mpor
tante
.
•E
l consu
ltante
es
resp
ons
able
de e
scog
er
y lle
var
a
cabo
un c
ambio
per
sonal.
•E
xist
e u
n c
iert
o g
rado
de e
sper
anz
a e
n l
a a
mplia
va
riedad d
e d
ifere
nte
s tr
atam
iento
s de
los
que s
e
dis
pone
.
MÓDULO DE INTERVENCIÓN PSICOSOCIAL
ESPECIALIZADO EN FACTORES DE RIESGO DINÁMICOS
PROG
ESSA
“Nue
stro
Nor
te
es e
l Sur
”
JOR
NA
DA
DE
CA
PA
CIT
AC
IÓN
P
AR
A A
PL
ICA
CIÓ
N P
ILO
TO
M
ÓD
ULO
D
E I
NT
ER
VE
NC
IÓN
PS
ICO
SO
CIA
L
ES
PE
CIA
LIZ
AD
O E
N F
AC
TO
RE
S D
E R
IES
GO
DIN
ÁM
ICO
S
PR
OG
ESS
A -
GEN
DA
RM
ER
ÍAD
E C
HIL
E
Sacadm
e d
e a
quí.
De m
i cárc
el
de b
arr
as d
e p
apel
más firm
es
que r
eja
s d
e c
eld
a.
Sacadm
e d
e a
quí
que y
a n
o r
ecuerd
oel fr
escor
del ro
cío
en m
is p
ies d
escalz
os.
S A C A D M E D E A Q U Í
MO
DE
LO D
E R
IES
GO
—N
EC
ES
IDA
D—
DIS
PO
SIC
IÓN
A
RE
SP
ON
DE
R[R
ES
PO
NS
IVIT
Y],
DE
BO
NT
A Y
AN
DR
EW
S
PR
INC
IPIO
DE R
IESG
O:
Según B
onta
y A
ndre
ws,
est
e p
rinc
ipio
afir
ma
que l
a re
inci
denc
ia p
uede
ser
redu
cida s
i el
niv
el d
e l
as
pres
taci
ones
entr
egad
as
al
infr
acto
r es
propor
cion
al
al
riesg
o
de
rein
cidenci
adel
indiv
iduo.
La
inve
stig
ació
n
mues
tra
que
los
pro
gra
mas
que
cu
mp
len
con
est
e princ
ipio
, re
duce
n la
rein
cidenc
ia e
ntr
e u
n 1
0 a
l 30%
; y
los
progr
amas
que
viola
n
est
e
princ
ipio
aum
enta
n
la
proba
bili
dad
de
rein
cidenc
ia
en
los
usu
arios
con b
ajo
rie
sgo
de r
ein
cidenc
ia.
EXPLIC
AC
IÓN
PR
OB
AB
LE P
AR
A E
STE H
ALLA
ZG
O
LO
WEN
KA
MP
Y L
ATESS
A (20
04)
�In
fluen
cia
de
Par
es:
cuan
do
los
infr
act
ore
s de b
ajo
rie
sgo
son c
olo
cad
os
en
inte
rvenci
on
es
más
inte
nsa
s, e
s pro
bable
que e
stén e
xpu
est
os
a i
nfr
act
ore
s de e
leva
do r
iesg
o d
e r
ein
cid
enci
a,
y se
sabe q
ue l
os
pare
s so
n u
n f
act
or
de
riesg
o im
port
ante
.
�R
endim
iento
inte
lect
ual
el in
div
iduo:
seg
ún lo
s a
uto
res,
rara
vez
se e
valú
a
est
e
fact
or
de
dis
posi
ción
a
resp
onder
cuando
se
form
an
los
gru
pos
de
trata
mie
nto
; y
puede
ocu
rrir
que
los
infr
act
ore
s de
baj
o
riesg
o
que
dan
a
merc
ed
de
infr
act
ore
s de
alto
riesg
o
más
sofis
ticados
inte
lect
ua
lmente
y
psi
cop
átic
os.
�R
elac
iones
pro
soci
ales
y pro
gra
mas
re
strict
ivos:
por
defin
ició
n,
los
infr
act
ore
s de b
ajo r
iesg
o s
on m
ás
pro
-soci
ale
s, y
cuan
do
son c
olo
cado
s en
un p
rogra
ma m
uy
est
ruct
ura
do y
rest
rict
ivo
, se
afe
ctan l
os
fact
ore
s que l
os
hace
n t
en
er
un
menor
riesg
o.
Otr
a ex
plica
ció
n:
Cuando
un
ind
ivid
uo
con
baj
o
riesg
o
de
rein
cide
nci
a
es
colo
cado e
n u
n p
rogra
ma in
tensi
vo,
en e
l cual s
e r
ela
cion
a c
on p
are
s co
n m
ayo
r riesg
o
de
rein
cide
nci
a,
el
suje
to
refu
erza
su
per
cepci
ón
que
es
un
“del
incu
ente
”.
Princip
io
de R
iesgo
Eva
luació
n/Id
entifica
ció
n d
el
Rie
sgo d
e R
ein
cid
encia
Los
infr
acto
res
de
bajo
riesg
o
de
rein
cidenc
ia d
eben
ser
exc
luid
os
de
las
pre
staci
ones
de
trata
mie
nto
in
tensi
va
Es
nece
sario
conta
r co
n in
stru
men
tos
est
andar
izados
de
pre
dic
ción
del
riesg
o de
rein
cidenc
ia.
PR
INC
IPIO
DE N
EC
ESID
AD
El
trata
mie
nto
pena
l de
be
esta
r ce
ntr
ado
en
las
nece
sid
ades
crim
inógenas
. Las
nec
esid
ades
cr
imin
ógenas
so
n
fact
ores
de
riesg
o
din
ám
icos
(e
s de
cir,
que
puede
n
cam
bia
r)
y qu
e
está
n
vincu
lado
s
direc
tam
ente
con e
l com
por
tam
iento
infr
act
or.
Facto
res
de
ries
go e
stá
ticos:
Fac
tore
s his
tórico
s que
no
pued
en s
er
cam
bia
dos
, sin
o q
ue s
ólo
pueden
aum
ent
ar.
Eje
mplo
de e
stos
fact
ore
s so
n l
a e
dad
de l
a i
nic
iaci
ón e
n e
l de
lito y
la
his
toria d
elic
tual.
Los
indiv
iduos
puede
n te
ner
muc
has
nece
sidade
s de
tra
tam
iento
, per
o no
todas
esa
s ne
cesi
dade
s es
tán
asoc
iada
s co
n el c
omport
amie
nto
infr
acto
r
La in
vest
igaci
ón h
a r
eco
noci
do 7
fact
ore
s ce
ntr
ale
s
de r
iesg
o/n
ece
sid
ad (
nece
sida
des
crim
inó
gen
as)
:
Contr
arr
esta
r la
s
racio
nalizacio
nes c
on
actitu
des p
ro-s
ocia
les;
constr
ucció
n d
e u
na
identidad p
rosocia
l.
Racio
nalizacio
nes p
ara
la
com
isió
n d
e d
elito
s,
actitu
des n
egativas h
acia
la
ley.
Actitudes
pro-criminales
Constr
ucció
n d
e
habilid
ades p
ara
el
manejo
de s
i m
ism
o,
enseñar
habilid
ades d
e
manejo
de la r
abia
.
Impuls
ivid
ad, búsqueda
de p
lacer
en a
ccio
nes
riesgosas, agre
siv
idad e
irrita
ció
n.
Pauta de personalidad
antisocial
Metas de la
intervención
Indicadores
Principales factores
de riesgo/necesidad
FA
CTO
RE
S C
EN
TR
ALES D
E R
IESG
O/N
EC
ESID
AD
Fom
enta
r la
part
icip
ació
n e
n
activid
ades r
ecre
ativas p
ro-
socia
les, enseñar
pasatiem
pos y
deport
es p
ro-
socia
les.
Ausencia
de p
art
icip
ació
n e
n
activid
ades r
ecre
ativas/d
e
ocio
pro
-socia
les.
Actividades recreativas
pro-sociales
Fom
enta
r la
s h
abilid
ades
para
el tr
abajo
/estu
dio
, fo
mento
de r
ela
cio
nes
inte
rpers
onale
s d
entr
o d
el
conte
xto
del tr
abajo
y la
escuela
.
Desem
peño b
ajo
, bajo
s
niv
ele
s d
e s
atisfa
cció
n.
Escuela/trabajo
Enseñar
habilid
ades
pare
nta
les, fo
menta
r el
vín
culo
y e
l cuid
ado d
e o
tros.
Monitore
o y
estr
ate
gia
s d
e
dis
cip
lina d
e los p
adre
s
inapro
pia
das, re
lació
n
fam
ilia
r débil.
Relaciones
familiares/matrim
onio
Reducir e
l consum
o a
busiv
o
de d
rogas, fo
menta
r altern
ativas p
ara
el consum
o
de s
usta
ncia
s.
Consum
o a
busiv
o d
e a
lcohol
y/u
otr
as d
rogas.
Consumo de sustancias
Reem
pla
zo d
e los a
mig
os
crim
inale
s y
asocia
dos p
or
am
igos p
ro-s
ocia
les y
asocia
dos.
Am
igos c
rim
inale
s,
ais
lam
iento
de p
ers
onas p
ro-
socia
les.
Apoyo social para el delito
Metas de la intervención
Indicadores
Principales factores de
riesgo/necesidad
FA
CTO
RE
S C
EN
TR
ALES D
E R
IESG
O/N
EC
ESID
AD
Defo
rmid
ad fís
ica, nutr
ició
n d
eficie
nte
.Salud física
Esquiz
ofr
enia
, tr
asto
rno b
ipola
r, e
tc.
Trastorno m
ental mayor
Ansie
dad, sentirs
e d
eprim
ido.
Sentimientos vagos de
tensión personal
Sentim
iento
s d
ébiles d
e a
uto
estim
a y
auto
valía.
Autoestim
a
Indicadores
Necesidades menores,
no criminógenas
PR
INC
IPIO
DE D
ISPO
SIC
IÓN
A R
ESP
ON
DER
[R
ESPO
NSIV
ITY
]:
Est
e p
rinc
ipio
se r
efie
re a
l hech
o q
ue l
as inte
rvencio
nes d
e a
pre
ndiz
aje
socia
l son
las
form
as
más
efect
ivas
de
ense
ñar
nuevo
s
com
por
tam
iento
s a
las
pers
onas
, co
n
inde
pendenc
ia
del
tip
o
de
com
por
tam
iento
. La
s est
rate
gia
s de a
prendiz
aje
cogn
itivo
soci
al o
pera
n d
e
acu
erd
o a
dos
princi
pio
s:
(1)
Princip
io d
e la
rela
ció
n(e
stab
leci
mie
nto
de u
na a
lianza
de t
rabajo
cá
lida, r
espetu
osa
y c
ola
bora
dor
a c
on
el c
liente
), y
(2)
Princip
io d
e l
a est
ructu
ra(influ
enci
ar l
a d
irec
ción
del
cam
bio
hac
ia
las
act
itudes
y c
om
por
tam
iento
s pr
o-so
ciale
s a t
ravé
s del
mod
ela
je,
refu
erzo
, res
olu
ción d
e p
roble
mas
, etc
.)
La d
ispos
ició
n a
res
pond
er
espec
ífica
indic
a que
la
s in
terv
enc
iones
de
trata
mie
nto
deben c
ons
ider
ar la
s fo
rtale
zas/
com
pete
nci
as
per
sona
les
y lo
s
fact
ore
s bio
-psi
co(p
ers
onalid
ad)-
soci
ale
s de lo
s in
div
iduos
. El tr
ata
mie
nto
debie
ra adap
tars
ea es
os
fact
ores
, en la
m
edid
a que
ello
s tie
nen e
l
pote
ncia
l de fa
cilit
ar
u o
bsta
culiz
ar e
l tra
tam
iento
.
A v
ece
s se
ránec
esar
io t
rata
r pr
imer
o l
a a
nsi
eda
d d
esg
ast
ante
o u
n
tras
torn
o m
enta
l en e
l in
div
iduo p
ara
posi
bili
tarle
asi
stir y
par
ticip
ar
en u
n
pro
gra
ma c
uyo
obje
tivo s
on la
s ne
cesi
dades
crim
inóg
enas
.
Si
los
indiv
iduos
tie
nen
habili
dades
verb
ale
s lim
itadas
y
un
est
ilo
de
pens
am
ient
o co
ncre
to,
el
progr
ama
deb
e
ase
gura
r un
mín
imo
de
conc
epto
s abs
trac
tos
y fo
menta
r la
prá
ctic
a c
onduc
tual.
A s
u v
ez,
deb
en c
onsi
der
ars
e estrategias para fomentar la motivación
de los individuos para adherir al tratamiento
, y
reducir l
as b
arr
eras
para
incorp
ora
rse a
tra
tam
iento
.
Los
auto
res
indic
an q
ue e
sto
últi
mo
pue
de
ser
par
ticula
rmen
te i
mpor
tante
en e
l tra
tam
iento
de m
uje
res
y de in
frac
tore
s que
pert
enec
en a
una e
tnia
origin
aria.
ADIO
S, MI PEZ
Adiós, m
i pez.
Quétorpe fui !
guardando en m
i corazón
palabras para tí.
Aquellas que nunca te dije
esperando un m
añana
que ya no verán tus ojos.
Llévate al menos
mi últim
o beso.
Mi primer
único beso.
NEC
ESID
AD
ES C
RIM
INÓ
GEN
AS E
N M
UJER
ES
Y E
L P
RIN
CIP
IO D
E D
ISPO
SIC
IÓN
A R
ESPO
ND
ER
[RESPONSIVITY]
How
ells
(2000
):
•R
esp
ons
abili
dad e
n e
l cuid
ado d
e lo
s hi
jos
•P
roble
mas
fina
nci
eros
•O
por
tunid
ade
s lim
itadas
de
habili
dades/
opor
tunid
ad
es la
bor
ale
s•
Depr
esió
n c
línic
a a
ctua
l•
Consu
mo
de d
rogas
act
ual
•A
use
ncia
de r
ela
ciones
est
able
s•
Pare
s y
actit
udes
antis
oci
ale
s•
Falta
de a
filia
ción c
on a
gen
cias
pro-
soci
ale
s•
Pro
ble
mas
educa
ciona
les
•P
roble
mas
de p
erso
nalid
ad y
pro
ble
mas
condu
ctuale
s
NEC
ESID
AD
ES C
RIM
INÓ
GEN
AS E
N M
UJER
ES,
QU
E R
EQ
UIE
REN
MA
YO
R IN
VESTIG
AC
IÓN
:
•N
ece
sidade
s psi
quiá
tric
as/p
sico
lógic
as•
Consu
mo
abu
sivo
de d
roga
s•
Tra
stor
no d
e e
stré
s po
stra
um
átic
o•
Baja
auto
estim
a•
Tra
stor
no d
e p
ers
onalid
ad
•P
roble
mas
de s
alu
d•
Abuso
sexu
al/f
ísic
o•
Heridas
auto
-infli
ngid
as
y su
icid
io e
n p
risi
ón
•M
ate
rnaje
[Parenting
]
Resp
ect
oal p
rinc
ipio
de la
dis
pos
ició
na r
espo
nder
[responsivity],
How
ells
, ci
tando
a P
ete
rs
et
al.
(1997)
, su
gie
re
que
de
ben
cons
idera
rse
los
múlti
ple
s pr
oble
mas
ps
icos
ocia
les
de
la
pob
laci
ón
fem
enin
a,
y el
trata
mie
nto
de tr
ast
ornos
conco
mita
nte
s.
Cam
ino d
e la
cár
cel
Desd
e m
i balc
ón
veo p
asa
r vi
ejo
sque v
an a
la c
árc
el.
Lle
van c
arg
as
pesa
das
y lo
s ojo
s ce
rrad
os.
Desd
e m
i balc
ón
veo p
asa
r vi
ejo
sque v
uelv
en d
e la
cárc
el.
Lig
ero
s de e
quip
aje
y lu
z en la
s m
ira
das.
Yo
so
y jo
ven
pero
un
día
de
est
os
baja
réde m
i balc
ón
y m
e v
erá
n p
asa
r.
Cam
ino
de la
cárc
el.
1900
-195
0C
ast
igo y
Est
rate
gia
s de d
isua
sión
1950
-197
0T
rata
mie
nto
P
enal:
Inst
ituci
ones
“corr
ecc
iona
les”
, y
Filo
sofí
a o
rie
nta
da a
l tra
tam
iento
1970
-199
0
“Nada F
unci
on
a”
Regre
so a
l cast
igo y
a la
s est
rate
gia
s d
e d
isu
asi
ón
(Eje
mplo
: “T
our
de c
árc
ele
s”“P
rogra
mas
de
bota
s”.
1990
-200
8
“¿Q
ué
funci
ona?
”
(1)
El c
ast
igo e
mpeora
la r
ein
cidenci
a.
(2)
Inve
stig
ació
n d
e m
eta-
anál
isis
para
Ide
ntif
icar
los
trata
mie
nto
qu
e t
ienen m
ayo
r pro
bab
ilidad d
e r
educi
r la
rein
cide
nci
a
S. W
alte
rs,
M.
Cla
rk, R
. G
ingerich
and M
. M
eltz
er
(2007
)
“LO
QU
E F
UN
CIO
NA
”
Aplic
aci
ón
de
lo
s E
stán
dare
s de
la
Me
dic
ina
Basa
da
en
la
Evi
de
nci
a
para
dete
rmin
ar
trata
mie
nto
s efe
ctiv
os.
Est
udio
s de m
eta-
anál
isis
que in
clu
yen lo
s si
guie
nte
s tip
os
de in
vest
igaci
ones:
•E
xperim
ento
s co
ntr
ola
dos
con a
sig
naci
ón a
l aza
r d
e l
os
suje
tos
al
gru
po
exp
erim
enta
l y a
los
gru
pos
contr
ol;
•In
vest
igaci
one
s co
n
un
núm
ero
su
ficie
nte
mente
gra
nde
de
suje
tos
exp
erim
enta
les;
•E
studio
s co
n p
obla
cion
es
esp
ecí
ficas;
•E
studio
s co
n
anális
is
cua
ntit
ativ
o
y co
n
un
dis
eño
exp
erim
enta
l cl
aro
(T
rata
mie
nto
entr
egad
o b
ajo
el f
orm
ato
de u
n M
anu
al,
y en
tregado
en f
orm
a
est
ándar
a lo
s su
jeto
s e
xperi
menta
les)
CO
NC
LU
SIO
N D
E L
OS E
STU
DIO
S D
E M
ETA
-AN
ALIS
IS
Los
trata
mie
nto
s penale
s Cognitivo-Conductuales
son e
fect
ivos
para
la r
educc
ión
de la
rein
cid
en
cia.
(B. W
els
h a
nd D
. F
arr
ingto
n,
2005)
Pro
gra
mas
cogniti
vo-c
ond
uct
uale
s m
ás
difu
ndid
os
en
el
trata
mie
nto
de i
nfr
act
ore
s de le
y:
�R
easo
nin
gand
Rehab
ilita
tion
(R &
R);
Ross
and
Fabia
no.
1985)
�S
traig
ht
Thin
king
on
Pro
batio
n(S
TO
P):
Pens
ando e
n f
orm
a
corr
ect
a e
n la
libert
ad v
igila
da.
�E
nhance
dT
hin
king
Ski
lls(E
TS
): F
om
ento
de H
abili
dades
del
pensa
mie
nto
.
�T
hin
kF
irst
: Anális
is d
e d
elit
os
�T
hin
king
for
a C
han
ge:
reest
ruct
ura
ció
n c
og
niti
va y
entr
en
am
iento
en h
ab
ilidad
es.
PR
INC
IPIO
S T
EÓ
RIC
OS S
UB
YA
CEN
TES A
ESTO
S T
RA
TA
MIE
NTO
S
No s
upone
a la
condu
cta a
ntis
ocia
l de lo
s in
fract
ores
com
o e
l
refle
jo d
e u
na
psi
copato
logí
a s
ubya
cente
, si
no q
ue c
onsi
der
a
que
los
infr
act
ore
s
no
han
sid
o
bie
n
socia
lizados,
care
ciendo d
e v
alo
res,
act
itudes,
raz
onam
iento
y h
abili
dades
soci
ale
s nec
esar
ias
para
el a
just
e s
ocia
l; y
esa
s habili
dades
pueden s
er enseñadas
.
�D
esa
rro
llar
habilid
ades
soci
ales
por
med
io d
el a
pre
ndiz
aje
de h
abili
dade
s
de
la
com
unic
aci
ón
efic
az,
entr
ena
mie
nto
ase
rtiv
o,
habili
da
des
inte
rpers
ona
les,
entr
enam
iento
en r
eso
luci
ón d
e c
onfli
ctos
y m
ane
jo d
e l
a
agre
sivi
da
d.
�Id
entif
icar
los
pen
sam
iento
s au
tom
átic
os
y la
s dis
tors
iones
cognitiv
asy
lueg
o a
bord
ar
las
creenci
as
sub
yace
nte
s ce
ntr
ale
s que e
stán a
soci
ados
con
aque
llos
(pro
ceso
de “re
estr
uct
ura
ción c
ognitiv
a”).
�D
esa
rro
llar
habilid
ades
par
a vi
vir
en
arm
onía
co
n
la
com
unid
ady
des
empeñ
ar c
om
port
amie
nto
s que
contr
ibuya
n a
resu
ltad
os
posi
tivo
s
en
la
soci
edad
;por
medio
de
la
const
rucc
ión
de
act
itudes
y d
e
las
habili
dades
nece
sari
as
para
se
r m
ora
lmente
re
spon
sable
s,
desa
rrolla
r
em
patí
a e
inte
rés
por
el b
iene
star
de lo
s de
más
y la
soci
edad.
LO
S O
BJETIV
OS D
EL T
RA
TA
MIE
NTO
APU
NTA
N A
:
Sin
em
bar
go:
�S
on
efe
ctiv
os
los
progr
am
as
que
pose
en
inte
gridad
teórica
y m
eto
doló
gic
a.
�S
on e
fect
ivos
sólo
los
prog
ram
as p
ara
los
infr
act
ore
s q
ue finalizan
el
trata
mie
nto
.
�Los
est
udio
s
exper
imen
tale
s(d
iseñ
ados
pr
obar
un
a
teor
ía
o
un
méto
do
de
trata
mie
nto
),
y lo
s es
tudio
s cu
yo
obje
tivo
de
ser
una
dem
ostr
ació
n,
han
resu
ltado
ser
4
vece
s m
ás
efe
ctiv
os
que
lo
s tr
ata
mie
nto
s co
gniti
vo-c
onduct
uale
s entr
ega
dos
en for
ma r
utin
aria
.
QU
ÉPR
OG
RA
MA
S S
ON
EFEC
TIV
OS
La d
isposi
ció
n a
resp
onder
no s
ólo
se r
ela
cion
a c
on e
l est
ilo d
e a
pre
ndiz
aje
de
l in
div
idu
o
(mo
delo
de
Bonta
y A
ndre
ws)
, si
no
que
esp
eci
alm
ente
co
n
su
motiva
ción
.
¿C
ÓM
O M
EJO
RA
R L
A E
FEC
TIV
IDA
D D
E L
OS T
RA
TA
MIE
NTO
C
OG
NIT
IVO
-CO
ND
UC
TU
ALES E
N IN
FR
AC
TO
RES D
E L
EY?
El e
quip
o d
e t
rata
mie
nto
debie
ra h
ace
rse la
s si
guie
nte
s pre
gunta
s:
“(1)
¿C
uán p
repara
da e
stá
est
a p
ers
ona p
ara
cam
bia
r est
e c
om
port
am
ien
to?;
(2)
¿D
ebid
o a
qué
po
drí
a e
sta p
ers
on
a q
uere
r ca
mbia
r est
e c
om
port
am
iento
?,
y
(3)
¿Q
ué
tipo d
e in
tera
cció
n s
erá
más
efe
ctiv
a c
on e
sta p
ers
ona?”
(S. W
alte
rs,
M.
Cla
rk, R
. G
ingerich
and M
. M
eltz
er,
2007)
Est
e p
roble
ma
ha l
leva
do r
eci
ente
me
nte
a d
ar
import
anci
a e
n e
l co
nte
xto d
e l
os
trata
mie
nto
s p
enale
s a e
valu
ar
la d
isposi
ció
n d
e l
os
indiv
iduos
para
im
plic
ars
e e
n
un p
roce
so d
e c
am
bio
, y
no s
ola
me
nte
a c
onsi
dera
r la
est
imaci
ón d
el
riesg
o d
e
rein
cidenci
a p
ara
pre
scrib
ir u
n t
rata
mie
nto
.
Desde el punto de vista del programa:
�U
n f
undam
ento
teórico
cla
ro,
�C
once
ntr
ars
e e
n e
l tra
tam
ien
to d
e n
ece
sida
des
crim
inóge
nas,
�La m
eto
do
logía
debe s
er
clara
, y
�Los
pre
stad
ore
s deben e
star
capaci
tados
pa
ra la
entr
eg
a.
Desde la perspectiva de los usuarios:
�D
ebe
n h
aber
sido e
leg
idos
de a
cuerd
o a
la
nece
sidad
de t
rata
mie
nto
para
ello
s y
�D
ebe a
com
od
ars
e a
las
vari
able
s de l
a d
isposi
ción a
re
spond
er
de l
os
usu
ari
os.
EN
RESU
ME
N,
UN
PR
OG
RA
MA
DE T
RA
TA
MIE
NTO
PO
TEN
CIA
LM
EN
TE E
FE
CTIV
O,
DEB
E T
EN
ER
:
Ante
cedente
Los
sist
emas
de t
rata
mie
nto
pen
al
no
pose
en u
n m
arco
teór
ico q
ue d
é
cuen
ta
de
la
adhe
renc
ia
o
no
adh
ere
nci
a
de
los
infr
acto
res
a
los
pro
gra
mas
de tr
ata
mie
nto
(ta
nto
en e
l sis
tem
a c
erra
do c
omo e
n e
labie
rto).
WE
n
realid
ad,
his
tórica
mente
lo
s si
stem
as
de
trata
mie
nto
pen
al
han
usa
do
com
o “m
otiv
ador
”,
las
estr
ate
gia
s bas
ada
s en
la
teor
ía
de
la
dis
uas
ión (
evi
taci
ón d
el
cast
igo)
Wla
que s
abem
os h
ace
much
o t
iem
po
que n
o s
irveW
Pro
pos
ició
n(C
lark
et
al.,
2006;
McM
urra
n,
2002
; G
insb
urg
et a
l., 2
002;
Mill
er,
1999
; Walte
rs e
t al.,
2007;
entr
e o
tros)
:
Tom
ar p
rest
ado e
l mar
co c
once
ptu
al d
el M
OD
ELO
TR
AN
ST
EO
RIC
O D
EL
CA
MB
IO
TE
RA
PE
UT
ICO
, desa
rrolla
do
origin
alm
ente
por
Pro
chask
a
y
DiC
lem
ente
en 1
984 p
ara
dar
cuent
a de l
a a
dher
enci
a a
tra
tam
iento
de
pers
onas
con
com
por
tam
iento
s adic
tivos;
y q
ue e
stá
aplic
ándos
e h
ace
más
de
una
déc
ada
en
el
ámbito
de
la
ate
nci
ón
en
salu
d para
el
cam
bio
/adq
uis
ició
n d
e e
stilo
s de
vid
a s
alu
dable
.
1.
La m
otiv
aci
ón e
s m
odifi
cable
.
2.
La m
otiv
aci
ón e
s pro
babilí
stic
a.
Por
lo t
anto
, la
s in
terv
enci
ones
para
influ
enci
ar
la
motiv
aci
ón
so
n
aq
uella
s que
aum
enta
n
o
dis
min
uye
n
efe
ctiv
am
ente
la
pro
ba
bili
da
d d
e u
na a
cció
n.
3.
La m
otiv
aci
ón
es
un f
enóm
en
o i
nte
rpers
on
al,
alg
o q
ue o
curr
e y
cam
bia
dentr
o
del c
onte
xto d
e r
ela
cio
nes
hu
manas.
4.
La m
otiv
aci
ón
es
a m
enud
o m
uy
esp
ecí
fica p
ara
un c
urs
o d
e a
cció
n.
Un
a
pers
on
a
pue
de
est
ar
no
motiv
ada
(pro
babili
dad
ba
ja)
para
un
tipo
de
trata
mie
nto
o c
am
bio
, pero
mu
y d
ispu
est
a a
part
icip
ar
en o
tro.
5.
La m
otiv
aci
ón e
s in
trín
seca
y e
xtrí
nse
ca.
Aunqu
e e
s posi
ble
oblig
ar
al
cam
bio
de c
om
port
am
iento
cuand
o u
no t
iene e
l co
ntr
ol
de l
as
contin
ge
nci
as
ext
ern
as,
es
más
pro
ba
ble
que p
erd
ure
el c
am
bio
motiv
ado in
trín
seca
mente
.
6.
La m
otiv
aci
ón i
ntr
ínse
ca p
ara
el
cam
bio
es
ext
raíd
a m
ás
que i
nst
ala
da e
n l
a
pers
on
a.
MO
DE
LO
TR
AN
ST
EÓ
RIC
O
DE
L C
AM
BIO
TE
RA
PÉ
UT
ICO
La
motiv
aci
ón
para
e
l ca
mbio
es
un
pro
ceso
.
Es
un p
roce
so d
isco
ntin
uo,
qu
e s
e d
a e
n
fase
s.
El
pro
gra
ma
de
trata
mie
nto
de
be
adapta
rse/a
com
odars
e
a
las
fase
s del
cam
bio
en
el
cual
se
en
cuentr
a
el
indiv
idu
o.
Jam
es
Pro
chask
aC
arlo
DiC
lem
ente
“Pert
urb
aci
ón”
motiv
aci
onal
Pla
n/p
rogra
ma
de t
rata
mie
nto
Fase
s de
la
M
otiv
aci
ón
para
e
cam
bio
Cuando
bus
cam
os f
omenta
r la
dis
posi
ción h
aci
a e
l ca
mbio
de e
stilo
de
vida
de
los
inte
rnos,
es
tam
os
implic
ando
que
nue
stra
s in
terv
enc
iones
bus
can
PE
RT
UR
BA
RP
ER
TU
RB
AR
al u
suar
io.
Es
dec
ir,
“inm
uta
r, t
rast
ornar
el
orden
y co
ncie
rto
, o
la q
uie
tud o
el
sosi
ego d
e a
lgo o
alg
uie
n”
(Diccionario de la
Lengua Española,
Vigésima Primera Edición).
El
resu
ltado d
e e
sa p
ertu
rbaci
ón n
o d
epende d
e n
oso
tros
, si
no q
ue
de lo
s pro
ceso
s re
flexi
vos
de lo
s usu
ario
s.
“El
cam
bio
se p
roduc
e c
om
o re
sulta
do d
e la
s alte
raci
ones
en
la
org
aniz
ació
n y
est
ruct
ura
del
sist
ema
de s
ignifi
cad
os
preexi
sten
te
[en e
l indiv
iduo] (
Kar
l Tom
m, 1
988)
.
Eta
pas d
e la
motiva
ci
Eta
pas d
e la
motiva
ci óó
n p
ara
el c
am
bio
y tare
as d
el t
era
peuta
n p
ara
el c
am
bio
y tare
as d
el t
era
peuta
Ayudar al consultante a renovar el proceso de contemplación,
preparación y
acción, sin que aparezca un bloqueo o una
desm
oralización debidos a la recaída.
Recaída
Ayudar al consultante a identificar y a utilizar estrategias para
prevenir recaídas.
Mantención
Ayudar al consultante a dar los pasos hacia el cambio.
Acción
Ayudar al consultante a determ
inar el mejor curso de acción
que hay que seguir para conseguir el cambio.
Preparación
Inclinar la balanza de los pro y los contra –evocarlas razones
para cambiar y los riesgos de no cambiar; aumentar la auto-
eficacia para el cambio de la conducta actual.
Contemplación
Aumentar la duda –aumento
de la percepción del consultante
acerca los riesgos y problemas de su conducta actual.
Precontemplación
Tareas motivacionales del terapeuta
Etapa
(Miller y Rollnick, 1999, p. 41)
EN
TR
EV
IST
A M
OT
IVA
CIO
NA
L D
E
MIL
LE
R Y
RO
LLN
ICK
(199
1, 2
002)
Enfo
que d
e t
era
pia
bre
ve d
irect
iva q
ue b
usc
a f
om
enta
r y
ap
oya
r la
motiv
aci
ón
intrínseca
para
el c
am
bio
, la
que s
e s
up
one ll
eva
ráal i
nd
ivid
uo a
inic
iar,
pe
rsis
tir y
cum
plir
co
n lo
s esf
uerz
os
para
el c
am
bio
de c
om
port
am
iento
.
Debe e
nte
nd
ers
e c
om
o enfoque directivo
a u
n e
nfo
qu
e e
n e
l cual e
l tera
pe
uta
tie
ne
un
pro
pósi
to:
influenciar
al
clie
nte
. E
n
est
e
conte
xto,
influ
enci
arl
o
motiv
aci
onalm
ente
.
Act
uar
en f
orm
a d
irect
iva no
debie
ra e
nte
nd
ers
e c
om
o u
na
influ
enci
a h
aci
a m
eta
s pre
fija
das
por
el t
era
pe
uta
.
William R. Miller
Stephen Rollnick
Los
ele
men
tos
bási
cos
de
la
Entr
evi
sta
Mot
ivaci
onal
son un
est
ilo de
conversación
que
busc
a de
sarr
olla
r un
víncu
lo t
erapé
utic
o pos
itivo
con
el
cons
ulta
nte
(a
travé
s de
inte
racc
iones
del
tera
peuta
que
pued
en
ser
defin
idas
com
o
com
unic
aci
ón
empát
ica
o
escu
cha
act
iva;
e
intr
oduc
ir
com
enta
rios
o
pregu
nta
s que
va
riará
n
de
acu
erdo
a
la
dis
pos
ició
n
motiv
aci
onal d
el u
suar
io.
FIL
OS
OF
IA D
E L
A E
NT
RE
VIS
TA
MO
TIV
AC
ION
AL
La m
otiv
aci
ón p
ara
el c
am
bio
es
ext
raíd
a d
esd
e e
l mis
mo c
liente
, n
o im
pu
est
a
desd
e a
fuera
.
Es
tare
a d
el c
liente
, no d
el t
era
peuta
, art
icu
lar
y re
solv
er
su a
mbiv
ale
nci
a.
La p
ers
uasi
ón d
irect
a n
o e
s u
n m
éto
do
efe
ctiv
o p
ara
reso
lver
la a
mbiv
ale
nci
a
haci
a e
l cam
bio
de c
om
port
am
iento
.
El
est
ilo d
e l
a c
onse
jerí
a e
s en g
enera
l un e
stilo
pausa
do
y d
e e
xtra
cció
n d
e
pro
ceso
s d
el c
liente
.
El
conse
jero
es
direct
ivo
en
ayu
dar
al
clie
nte
a
exa
min
ar
y re
solv
er
la
am
biv
ale
nci
a.
La d
isposi
ción p
ara
el c
am
bio
no e
s un r
asg
o d
e p
ers
ona
lidad d
el c
liente
, si
no
que u
n p
roduct
o f
luct
uante
de
la in
tera
cció
n in
terp
ers
onal.
La
rela
ció
n
tera
pé
utic
a
es
más
com
o
una
rela
ció
n
entr
e
pers
ona
s o
com
pañ
ero
s q
ue los
role
s e
xpert
o/r
ece
pto
r.E
l te
rape
uta
resp
eta
la a
uto
nom
ía
y la
lib
ert
ad d
e o
pci
ón d
el
clie
nte
(y
las
conse
cue
nci
as)
resp
ect
o a
su p
ropio
com
port
am
iento
.
FA
SE
S D
E L
A E
NT
RE
VIS
TA
MO
TIV
AC
ION
AL
(1)Construcción de motivación para el cambio
.
Desa
rrollo
de
la m
otiv
aci
ón d
el
clie
nte
para
hace
r un
cam
bio
en
su e
stilo
de v
ida.
Est
e e
s un
pro
ceso
gra
dua
l cu
ya v
elo
cidad d
epen
der
áde l
a dis
pos
ició
n m
otiv
aci
onal d
el in
div
iduo.
(2) Fortalecimiento del compromiso para el cambio
.
Const
rucc
ión d
e c
am
bio
cua
ndo e
l clie
nte
est
ápreparado
para
hac
er
cam
bio
s re
spect
o a s
u e
stilo
de v
ida.
En c
ada f
ase
, el t
era
pe
uta
/co
nse
jero
util
iza d
istin
tas
técn
icas.
•Resistencia disminuida.
El c
liente
dej
a d
e a
rgum
enta
r, in
terr
um
pir,
den
egar
u
obj
eta
r.•
Menos preguntas acerca del problema.
El c
liente
pare
ce t
ener
sufic
iente
in
form
aci
ón a
cerc
a d
el p
roble
ma y
de
ja d
e h
ace
r pre
gunta
s.•
Decidido.
El c
liente
pare
ce h
aber
llegad
o a
una r
eso
luci
ón y
podrí
a e
star
más
pací
fico,
calm
ado,
rela
jado,
desp
ejado y
ase
nta
do.
Alg
unas
vece
s est
o p
asa
dura
nte
un p
erí
odo d
e a
ngust
ia o
de ll
anto
.•
Afirm
aciones auto-m
otivacionales.
El c
liente
hace
afir
maci
ones
direct
as,
auto
-m
otiv
aci
onale
s, q
ue r
efle
jan a
pert
ura
al c
am
bio
(“T
engo q
ue h
ace
r alg
o”)
y
optim
ism
o (
“Vo
y a v
ence
r est
o”)
.•
Más preguntas acerca del cambio.
El c
liente
pre
gunta
qué
pued
e h
ace
r a
cerc
a
del p
roble
ma,
cóm
o c
am
bia
la g
ente
un
a v
ez
se h
a d
eci
did
o a
hace
rlo,
y así
suce
siva
mente
.•
Visualización.
El c
liente
com
ienza
a h
abla
r ace
rca d
e c
óm
o s
erí
a s
u v
ida
desp
ués
de u
n c
am
bio
, o a
antic
ipar
las
difi
culta
des
de h
ace
r un c
am
bio
, o a
dis
cutir
las
ven
taja
s del c
am
bio
.•
Experimentación.
Si e
l clie
nte
ha t
enid
o t
iem
po e
ntr
e s
esi
ones,
podrí
a h
aber
com
enza
do a
exp
erim
enta
r co
n a
cerc
am
ien
tos
posi
ble
s pa
ra u
n c
am
bio
.
Señale
s pa
ra p
asa
r a la
Segunda
Fas
e: F
ort
ale
cim
ien
to d
el
com
prom
iso p
ara
el c
am
bio
Cin
co p
rinc
ipio
s ge
ner
ale
s en la
Entr
evi
sta M
otiv
aci
ona
lC
inco
princ
ipio
s ge
ner
ale
s en la
Entr
evi
sta M
otiv
aci
ona
l
1. Expresi
Expresi óón de empat
n de empat ííaa
Media
nte
la e
scuch
a a
ctiv
a (c
om
pre
nsió
n e
mpátic
a) lo
s te
rapeu
tas
inte
nta
n
com
prende
r lo
s se
ntim
iento
s y
per
spec
tivas
de
los
cons
ulta
ntes
, sin
juzg
arlo
s, c
ritic
arlo
s o
culp
abili
zarlos.
El
tera
peut
a busc
a
com
unic
arse
co
n el
cons
ulta
nte
d
entr
o
del
punto
de v
ista
de é
ste.
Y p
or
lo t
anto
, ace
pta
a l
a a
mbiv
ale
nci
a a
l ca
mbio
com
o u
na p
arte
norm
al
de l
a exp
erienc
ia h
um
ana y
del
cam
bio
.
La r
etic
enc
ia a
aband
onar
un c
ompor
tam
iento
pro
blem
a e
s alg
o pre
visi
ble
en e
l mom
ento
de in
icia
r el t
rata
mie
nto
; de o
tro m
odo,
la
pers
ona y
a h
abrí
a d
eci
did
o c
ambia
r.
2. Crear una discrepancia
Crear una discrepancia
Est
o i
mplic
a c
rear
y p
otenc
iar
una
discrepancia
discrepancia
entr
e la
cond
ucta
act
ual
y lo
s obje
tivos
más
am
plio
s; e
s de
cir,
una
dis
crepan
cia
entr
e d
onde
se e
ncuen
tra e
l cons
ulta
nte
y d
onde q
uerr
ía e
star
.
Por
eje
mplo
, est
o po
dría
pro
voca
rse a
part
ir d
e l
a co
nci
enc
ia d
e lo
s co
stos
de la
cond
uct
a a
ctual.
El
cam
bio
se
hac
e
más
pro
bab
le
cuando
se
cree
que
un
com
por
tam
iento
es
táen
co
nfli
cto
con
obje
tivos
per
sonale
s im
port
ante
s (la
salu
d,
el
éxi
to,
la f
elic
idad f
am
iliar
o u
na a
uto
-im
agen p
ositi
va).
Por
eje
mplo
, se
pod
rían a
clar
ar l
os
obje
tivos
impor
tante
s qu
e pose
e
el
consu
ltante
y
analiz
ar
las
conse
cuenc
ias
reale
s o
pote
ncia
les
de s
u c
ond
ucta
act
ual
y que
entr
an e
n c
onfli
cto c
on
dic
hos
obje
tivos.
3. Evitar la discusi
Evitar la discusi óónn
El
tera
peut
a d
ebe e
vita
r la
s dis
cusi
one
s y
las
confr
ont
acio
nes
ca
ra a
cara
. De lo
con
trar
io, so
lam
ent
e o
bte
ndrá
def
ensi
vidad
de
part
e d
el c
onsu
ltante
.
Puede
supon
ers
e
que
la
resi
stenc
ia
del
cons
ulta
nte
es
un
a se
ñal
para
que e
l te
rapeu
ta m
odifi
que l
as
est
rate
gia
s que h
a
est
ado u
tiliz
ando.
4. Dar un giro a la resistencia
Dar un giro a la resistencia
Est
o i
mplic
a esp
erar
el
mom
ento
opo
rtuno
par
a apor
tar
nueva
in
form
aci
ón u
ofr
ece
r nue
vas
pers
pect
ivas.
El
mejo
r m
odo
de
hac
er
esto
es
gene
rando
pr
egu
nta
s o
pro
ble
mas
al c
ons
ulta
nte.
Ust
ed
sie
nte
qu
e u
n p
ito lo
a
yud
a a
re
laja
rse
y a
ale
jars
e d
e la
coc
aín
a. ¿
Pu
ed
e
ha
bla
rme
un
poc
o m
ás
de
aq
ue
llo d
e lo
cu
al n
ece
sita
re
laja
rse
y c
óm
o lo
ayu
da
n lo
s p
itos?
La
ma
rihu
an
a es
un
a d
rog
a, a
l ig
ua
l que
la c
oca
ína
, y u
sted
n
o s
e r
ecu
pe
rará
si c
ont
inú
a fu
ma
ndo
pito
s, u
ste
d n
eces
ita
de
jar
de
cons
um
ir d
rog
as,
y
eso
incl
uye
a lo
s p
itos.
Pu
ed
o c
ont
inu
ar fu
ma
nd
o u
n p
ito d
e ve
z e
n c
uan
do
, me
rela
ja y
me
ale
ja d
e la
co
caín
a.
Pa
rece
qu
e us
ted
est
áfr
ustr
ad
o co
n lo
s m
ed
ica
me
nto
s y
qu
e é
sto
s n
o h
an
func
ion
ado
co
mo
ust
ed
esp
era
ba,
¿p
ue
de
ha
bla
rme
m
ás
de lo
s m
edic
am
en
tos
qu
e n
o le
gus
tan
o q
ue n
o es
tán
fu
ncio
na
ndo
?
Ust
ed
ha
sid
o d
iag
no
stic
ado
co
mo
bip
ola
r y
ne
cesi
ta t
om
ar
los
me
dic
am
ent
os q
ue
le h
an
rece
tado
los
do
ctor
es,
los
me
dic
am
ent
os
lo a
yud
ará
n.
No
qu
iero
tom
ar
los
me
dic
am
ent
os;
no
fun
cio
nan
y n
o m
e g
usta
tom
arlo
s.
Pa
rece
qu
e m
ucha
s p
ers
on
as
lo h
an
esta
do
mo
lest
an
do
dic
ién
do
le q
ue u
ste
d e
s u
n
be
be
dor
, ¿p
ued
e d
eci
rme
qu
éle
ha
n d
ich
o o
tra
s p
ers
ona
s a
cerc
a d
e su
co
mp
ort
am
ient
o?
Ust
ed
ha
reci
bid
o tr
es
san
cio
ne
s p
or m
ane
jar
en
est
ad
o d
e e
bri
edad
, y
lo
de
spid
iero
n d
el t
rab
ajo
po
r lle
ga
r b
eb
ido;
ust
ed
sít
ien
e u
n p
rob
lem
a co
n e
l tra
go
.
No
te
ngo
pro
ble
ma
s co
n e
l tr
ago
, otr
as p
ers
ona
s sí
.
Dando u
n g
iro a
la
resis
tenci
aEnfo
que
confr
onta
cio
nal
Com
enta
rio
del
cliente
5. Fomentar la autoeficacia
Fomentar la autoeficacia
La a
uto
efic
acia
se
refie
re a
la c
reenc
ia q
ue
tiene
una
per
sona
so
bre
su
hab
ilidad
par
a lle
var
a ca
bo
con
éxi
to
un
tare
a
esp
ecí
fica.
Un o
bje
tivo g
ener
al d
e la
entr
evi
sta m
otiv
aci
onal e
s au
ment
ar la
perc
epci
ón
del c
ons
ulta
nte s
obre
su c
apaci
dad
par
a h
ace
fre
nte
a lo
s ob
stácu
los
y te
ner
éxi
to e
n e
l cam
bio.
•La
creenc
ia
en
la
posi
bilid
ad
de
cam
bia
r es
un
fact
or
motiv
acio
nal i
mpor
tante
.
•E
l consu
ltante
es
resp
ons
able
de e
scog
er
y lle
var
a
cabo
un c
ambio
per
sonal.
•E
xist
e u
n c
iert
o g
rado
de e
sper
anz
a e
n l
a a
mplia
va
riedad d
e d
ifere
nte
s tr
atam
iento
s de
los
que s
e
dis
pone
.