Mociño05-web

41
José Mariano Mociño y Martín de Sessé La Real Expedición Botánica a Nueva España Volumen V

description

Volumen V José Mariano Mociño y Martín de Sessé 1 2 José Mariano Mociño y Martín de Sessé Volumen V De familia Chloranthaceae a familia Euphorbiaceae Ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda 3

Transcript of Mociño05-web

Page 1: Mociño05-web

1

José Mariano Mociñoy Martín de Sessé

La Real Expedición Botánica a Nueva España

Volumen V

Page 2: Mociño05-web

2

Page 3: Mociño05-web

3

José Mariano Mociñoy Martín de Sessé

La Real Expedición Botánica a Nueva España

Volumen VDe familia Chloranthaceae a familia Euphorbiaceae

Ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy

y Juan de Dios Vicente de la Cerda

Page 4: Mociño05-web

4

QK5M6352010 Mociño, José Mariano La real expedición botánica a Nueva España / por José Mariano Mociño y Martín de Sessé ; ilustraciones de Atanasio Echeverría y Godoy y Juan de Dios Vicente de la Cerda. — México : Siglo XXI, 2010. 368 p., 175 láms. Coedición: UNAM : El Colegio de Sinaloa Contenido: v. V. De familia Chloranthaceae a familia Euphorbiaceae

ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa) ISBN: 978-607-03-0191-9 (v. 5) 1. Expedición Botánica a Nueva España, 1787-1803. 2. Botánica – México. 3. Botánica – Nueva España. I. Sessé, Martín de, coaut. II. Echeverría y Godoy, Atanasio, il. III. de la Cerda, Juan de Dios Vicente, il. IV. t . V. Ser.

las ilustraciones de la obra de mociño y sessé señaladas como colección torner fueron otorgadas por cortesía de:hunt institute for botanical documentation, carnegie mellon university, pittsburgh, pennsylvania, torner collection of sessé and mociño biological illustrations.

y las ilustraciones señaladas como rjb div. V fueron otorgadas por cortesía de:real jardín botánico, consejo superior de investigaciones científicas, madrid.

agradecemos el apoyo de las siguientes instituciones mexicanas:acervo histórico de la biblioteca del instituto de biología / unam; archivo general de la nación; biblioteca nacional y hemeroteca nacional / fondo reservado.

© siglo xxi editores, s.a. de c.v.ISBN: 978-607-03-0170-4 (obra completa)ISBN: 978-607-03-0191-9 (v. 5)

© universidad nacional autónoma de méxico

diseño de la colección: pablo labastidaportada: gabriela sánchez téllez.ilustración de las páginas 6-7: felipe de la torre.participaron en la formación y la diagramación: pablo labastida, lorena romero y gabriela sánchez téllez.revisión de textos y corrección: silvia gómez looh, odeth aída montero alfaro y alejandro reza.

derechos reservados conforme a la leyimpreso y hecho en méxico

Page 5: Mociño05-web

5

La Real Expedición Botánica a Nueva España Coordinador General Jaime Labastida Coordinadora Académica Estela Morales Campos Coordinadores de Botánica José Luis Godínez Ortega Fernando Chiang Cabrera y María Hilda Flores Olvera Coordinadoras de Filología Aurelia Vargas Valencia y Martha Elena Montemayor Aceves

Volumen V

Realizaron el estudio botánico y sistemático de las familias de Angiospermae los siguientes académicos del Instituto de Biología de la Universidad Nacional Autónoma de México:

Chloranthaceae Esteban Martínez Chrysobalanaceae Gilda Ortiz Calderón Cistaceae Fernando Chiang Cabrera Clethraceae Fernando Chiang Cabrera Clusiaceae Fernando Chiang Cabrera Combretaceae Antonio Lot Helgueras y Martha Olvera García Commelinaceae Adelaida Ocampo López* Convolvulaceae Esteban Martínez Coriariaceae Esteban Martínez Cornaceae Esteban Martínez Costaceae Fernando Chiang Cabrera Crassulaceae Abisaí Josué García Mendoza Cucurbitaceae Esteban Martínez Cyperaceae María Hilda Flores Olvera Dilleniaceae Esteban Martínez Dioscoreaceae Fernando Chiang Cabrera Ebenaceae Fernando Chiang Cabrera y María Hilda Flores Olvera Elaeocarpaceae María Hilda Flores Olvera Ericaceae Rafael Torres Colín Eriocaulaceae Antonio Lot Helgueras y Martha Olvera García Euphorbiaceae Esteban Martínez

Realizaron el estudio filológico y las traducciones de los textos latinos de Sessé & Mociño, Plantae Novae Hispaniae y Flora Mexicana de este volumen, los siguientes académicos del Instituto de Investigaciones Filológicas de la UNAM:

Omar Daniel Álvarez Salas Elvia Carreño Velázquez María Eugenia García Gómez María Fernanda González Gallardo Martha Elena Montemayor Aceves Julio Pimentel Álvarez Dumar Daniel Rinaldi Pollero Aurelia Vargas Valencia Germán Viveros Maldonado

La revisión de las traducciones y la estandarización de los términos botánicos estuvieron a cargo de:

Fernando Chiang Cabrera Omar González Zorzano

*Consultora externa

Page 6: Mociño05-web

6

Page 7: Mociño05-web

7

Láminas

Page 8: Mociño05-web

8

Chlo

rant

hace

ae

Hedyosmum mexicanum C. Cordem.

IlustracIón Colección Torner 0720. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 22-1; parte inferior: escrito a lápiz 132 y por DC. Urticea? aff. thoae?Nota: Véase también Colección Torner 0529 (página 10 de este volumen).

Page 9: Mociño05-web

9

Page 10: Mociño05-web

10

Chlo

rant

hace

ae

Hedyosmum mexicanum C. Cordem.

IlustracIón Colección Torner 0529. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 22-1; parte inferior: escrito a lápiz 132 y por DC. Urticea? Nota: Véase también Colección Torner 0720 (página 8 de este volumen).

Page 11: Mociño05-web

11

Page 12: Mociño05-web

12

Chry

soba

lana

ceae

Couepia polyandra (Kunth) Rose

IlustracIón DC. 302. Colección Torner 0103. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel;medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 11-1; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Hirtella dodecandra.BIBlIografía DC. Prodr. 2: 529. 1825. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 458. 2000.

Page 13: Mociño05-web

13

Page 14: Mociño05-web

14

Chry

soba

lana

ceae

Couepia polyandra (Kunth) Rose

IlustracIón Colección Torner 1388. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.

Page 15: Mociño05-web

15

Page 16: Mociño05-web

16

Chry

soba

lana

ceae Hirtella racemosa Lam.

var. hexandra (Willd. ex Roem. & Schult.) Prance

IlustracIón Colección Torner 1393. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.Nota: Véase también Colección Torner 0503 (página 18 de este volumen).

Page 17: Mociño05-web

17

Page 18: Mociño05-web

18

Chry

soba

lana

ceae

IlustracIón Colección Torner 0503. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.BIBlIografía DC. Prodr. 2: 529. 1825. McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 458. 2000.Nota: Véase también Colección Torner 1393 (página 16 de este volumen).

Hirtella racemosa Lam.

var. hexandra (Willd. ex Roem. & Schult.) Prance

Page 19: Mociño05-web

19

Page 20: Mociño05-web

20

Chry

soba

lana

ceae

IlustracIón Colección Torner 1978. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 31 x 22 cm; parte superior: a tinta Tab. 7; parte inferior: a tinta 87, Hirtella americana?, escrito a lápiz por DC. Hirtella octandra.BIBlIografía DC. Prodr. 2: 529. 1825. McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 458. 2000.

Hirtella sp.

Page 21: Mociño05-web

21

Page 22: Mociño05-web

22

Chry

soba

lana

ceae

Hirtella sp.

IlustracIón DC. 304. Colección Torner 1526. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm.BIBlIografía DC. Prodr. 2: 528. 1825. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 458. 2000.Nota: McVaugh (l.c.) menciona que Standley la señala como especie dudosa y probablemente se trate de Hirtella triandra Sw. (=Hirtella castanea DC.).

Page 23: Mociño05-web

23

Page 24: Mociño05-web

24

Cist

acea

e Helianthemum astylum Moc. & Sessé ex Dunal

IlustracIón Colección Torner 1866. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: a tinta Cistus, escrito a lápiz por DC. Helianthemum astylum.BIBlIografía DC. Prodr. 1: 284. 1824. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 127. 2000.

Page 25: Mociño05-web

25

Page 26: Mociño05-web

26

Cist

acea

e Helianthemum glomeratum (Lag.) Lag. ex DC.

nomBre orIgInal Cistus mexicanus Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 82. 1893; Fl. Mex. ed. 2. p. 130. 1894.

DescrIpcIón orIgInal Mexicanus. Cistus foliis alternis, stipulatis, oblongis,

pedunculis racemosis. Fl. Mex. Ic. 97.Suffrutex sesquipedalis, thymi facie.Rami numerosissimi, erecti.Folia alterna, oblonga, basi parum attenuata,

integerrima, subtomentosa, sessilia.Pedunculi terminales, racemosi.Flores lutei, pedicellis inæqualibus.Habitat in Sanctæ Rosæ oppido prope Guanaxuatum.

Floret Julio. .

traDuccIón Mexicanus. Cistus con hojas alternas, estipuladas,

oblongas, pedúnculos racemosos. Fl. Mex. Ic. 97.Sufrútice de un pie y medio [48.75 cm], con aspecto de

tomillo.Ramas muy numerosas, erectas.Hojas alternas, oblongas, poco atenuadas en la base,

completamente enteras, subtomentosas, sésiles. Pedúnculos terminales, racemosos.Flores amarillas, con pedicelos desiguales.Habita en el pueblo de Santa Rosa, cerca de

Guanajuato [Gto.]. Florece en julio. Perenne.

IlustracIón Fl. Mex. Ic. 97. DC. 46. Colección Torner 0382. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 13; parte inferior: a lápiz 164, a tinta Cistus obcordatus N., escrito a lápiz por DC. Helianthemum? triphyllum.BIBlIografía DC. Prodr. 1: 284. 1824. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 126. 2000.

Page 27: Mociño05-web

27

Page 28: Mociño05-web

28

Cist

acea

e Lechea tripetala (Moc. & Sessé ex Dunal) Britton

IlustracIón DC. 47. Colección Torner 0473. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 13-1; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Helianthemum? tripetalum.BIBlIografía DC. Prodr. 1: 284. 1824. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 127. 2000.

Page 29: Mociño05-web

29

Page 30: Mociño05-web

30

Clet

hrac

eae Clethra mexicana DC.

IlustracIón DC. 731. Colección Torner 0021. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 77 y 10-1; parte inferior: a tinta Clethra integrifolia N.BIBlIografía DC. Prodr. 7: 590. 1839. - McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 127. 2000.Nota: Véase también Colección Torner 0077 (página 32 de este volumen).

Page 31: Mociño05-web

31

Page 32: Mociño05-web

32

Clet

hrac

eae Clethra mexicana DC.

IlustracIón DC. 732. Colección Torner 0077. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 10-1; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Clethra ovalifolia.BIBlIografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 127. 2000.Nota: Véase también Colección Torner 0021 (página 30 de este volumen).

Page 33: Mociño05-web

33

Page 34: Mociño05-web

34

Clus

iace

ae Rheedia edulis (Seem.) Planch. & Triana

nomBre orIgInal Rheedia lateriflora [L.] sensu Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 80. 1893.

DescrIpcIón orIgInal Lateriflora. Rheedia pedunculis axillaribus ternis,

foliis lanceolatis. Fl. Mex. Ic. 385.Van Rheedia folio subrotundo fructu luteo. Plum.

Gen. 45, t. 257.Calyx nullus nisi bracteas duas, subrotundas,

concavas, parvas, deciduas pro calyce velis.Corolla. Petala quattuor,1 subrotunda, concava,

patentia, sessilia.Stamina. Filamenta viginti circiter, filiformia, corolla

parum longiora; antheræ simplices, subrotundæ.Pistillum. Germen globosum, stylus cylindricus,

brevissimus, stigma obtusum.Pericarpium. Bacca subovata, basi attenuata, stylo

persistenti, umbilicata, pulposa, trisperma.Semina tria, ovato-oblonga, glabra.Arbor vigintipedalis.Rami oppositi, geniculati,2 juniores patentissimi,

parum compressi, glabri.Folia opposita, lanceolata, integerrima, utrinque

glabra, breviter petiolata.Stipulæ axillares, numerosissimæ, confertæ, setaceo-

squammosæ.Pedunculi axillares, terni, filiformes, simplices, erecti,

fructu maturascenti admodum elongati, nutantes.Baccæ parva pomi magnitudine, glabræ, viscido

pulposæ, dulces, Indigenis edules.Habitat in calidioribus Americæ locis. Floret

Septembri. .

1 quatuor ES.2 jeniculati ES.

traDuccIón Lateriflora. Rheedia con pedúnculos axilares ternados

hojas lanceoladas. Fl. Mex. Ic. 385.Van-Rheedia con hoja subrotunda fruto amarillo. Plum.

Gen. 45, t. 257.Cáliz nulo excepto dos brácteas, subrotundas,

cóncavas, pequeñas, deciduas en lugar de cáliz con velo [sic].

Corola. Pétalos 4, subrotundos, cóncavos, patentes, sésiles.

Estambres. Filamentos alrededor de veinte, filiformes, un poco más largos que la corola; anteras simples, subrotundas.

Pistilo. Ovario globoso, estilo cilíndrico muy corto, estigma obtuso.

Pericarpio. Baya subovada, con base atenuada, estilo persistente, umbilicada, pulposa, trisperma.

Semillas 3, ovado-oblongas, glabras.Árbol de veinte pies [6.50 m].Ramas opuestas, geniculadas, las más jóvenes

completamente extendidas, un poco comprimidas, glabras.

Hojas opuestas, lanceoladas, completamente enteras, glabras por ambos lados, cortamente pecioladas

Estípulas axilares, muy numerosas, muy juntas, setáceo-escamosas.

Pedúnculos axilares, ternados, filiformes, simples, erectos, muy alargadas conforme el fruto llega a madurar, nutantes.

Bayas pequeñas del tamaño de una manzana, glabras, víscido-pulposas, dulces, comestibles para los indígenas.

Habita en los lugares más cálidos de América. Florece en septiembre. Leñosa.

IlustracIón Fl. Mex. Ic. 385. DC. 1179. Colección Torner 0758. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel;medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 13-1 y 385; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Leucothea terniflora.BIBlIografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 261. 2000.Nota: Existe una lámina similar en RJB Div. V, lám. 85 (como Rheedia lateriflora).

Page 35: Mociño05-web

35

Page 36: Mociño05-web

36

Com

bret

acea

e

Bucida buceras L.

nomBre orIgInal Bucida buceras [L.] sensu Sessé & Mociño Fl. Mex. ed. 2. p. 114. 1894.

DescrIpcIón orIgInal Buceras. Arbor excelsa, 60 et ultra pedes elata;

trunco sesquiorgyam crasso, cinereo.Rami patentes, dichotomi, teretes, glabri.Folia in ramulorum apicibus conferta, obovata,

integerrima, glabra, subsessilia.Spicæ axillares, filiformes, laxæ.Flores alterni, solitarii.Bractea infra singulum florem subulata, longitudine

germinis.Reliqua ut in charactere.Habitat in aridis locis de Puerto Rico, ubi vulgo

Bucaro adpellatur. Floret Junio.Usus. Cortex ad coria paranda utilis.

traDuccIón Buceras. Árbol alto, de 60 [19.5 m] o más pies de

altura, con tronco de una braza y media [2.92 m] de grueso, cinéreo.

Ramas patentes, dicótomas, cilíndricas, glabras.Hojas muy juntas en los ápices de los rámulos,

obovadas, completamente enteras, glabras, subsésiles.

Espigas axilares, filiformes, laxas.Flores alternas, solitarias.Bráctea subulada por debajo de cada flor, de la

longitud del ovario.Lo demás como en su clase.Habita en lugares áridos de Puerto Rico, donde

vulgarmente se llama Bucaro. Florece en junio. Usos. La corteza es útil para preparar cueros.

IlustracIón DC. 1105. Colección Torner 1399. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte inferior: escrito a lápiz por DC. Bucida spinosa.BIBlIografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 128. 2000.

Page 37: Mociño05-web

37

Page 38: Mociño05-web

38

Com

bret

acea

e

Combretum fruticosum (Loefl.) Stuntz

nomBre orIgInal Combretum secundum [Jacq.] sensu Sessé & Mociño Pl. Nov. Hisp. ed. 2. p. 52. 1893; Fl. Mex. ed. 2. p. 90. 1894.*

DescrIpcIón orIgInal Secundum. Combretum spicis secundis, Jacq. Amer.

103. t. 176. f. 30. lc. 189.Frutex biorgyalis, ramis scabris, cinericiis.1 Folia opposita, ovata, integerrima, subtus incana,

breviter petiolata,Spicæ axillares, secundæ.Flores coccinei, breviter pedicellati.Habitat in calidis Novæ Hispaniæ locis et Indiarum

Carthagine. Floret Maio. .

1 cinericeis ES.

traDuccIón Secundum. Combretum con espigas secundas. Jacq.

Amer. 103. t. 176. f. 30. Ic. 189.Frútice de dos brazas [3.90 m], con ramas escabrosas,

cinéreas.Hojas opuestas, ovadas, completamente enteras,

incanas en el envés, cortamente pecioladas.Espigas axilares, secundas.Flores coccíneas, cortamente pediceladas.Habita en lugares cálidos de Nueva España y en

Cartagena de Indias. Florece en mayo. Perenne.

IlustracIón Fl. Mex. Ic. 189. DC. 346. Colección Torner 1677. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm; parte superior: a lápiz 189 y 8-1; parte inferior: a lápiz 86 y escrito por DC. Combretum mexicanum.BIBlIografía McVaugh. Bot. Res. S. & M. Exp. VII: 128. 2000.

* En Fl. Mex. (l.c.) se cita: “Nace en la montaña de Tepetlapa [Oax.]”.

Page 39: Mociño05-web

39

Page 40: Mociño05-web

40

Com

bret

acea

e

Conocarpus erectus L.

IlustracIón

DC. 441. Colección Torner 1499. Dibujo a lápiz y acuarela sobre papel; medidas 35 x 24 cm;parte inferior: a lápiz por DC. Dufresnia biglandulosae.

Page 41: Mociño05-web

41