lizentziapean banatzen da (Aipamena).

Txosten hau Creative Commons

lizentziapean banatzen da (Aipamena).

Lana edonola ustiatzea baimentzen da, honen ondoriozko lanen sorkuntza barne, eta hauen banaketa ere baimenduta dago ezein murrizketarik

gabe.

Ikerbasque 2007an sortu zen Eusko Jaurlaritzaren bultzadaz,

bikaintasunezko ikertzaileak erakarri eta talentua berreskuratzeko, eta

horren bitartez, ikerketa zientifikoaren garapenean laguntzeko asmoz.

Horren haritik, Ikerbasqueren eginkizuna Euskadiko zientzia sistema

sendotzea da, ikerketa arloko bikaintasunaren Europa mailako

erreferentziatzat kontsolidatzeaz gain.

Gaur egun, Ikerbasquek talentua erakarri eta berreskuratzeko bi

programa ditu: Research Professor (kontratu mugagabeko ikertzaile

seniorrak) eta 2012an abian jarritako Research Fellow, etorkizun

oparoa duten ikertzaile gazteentzat. Pertsona hauek guztiek Euskadi

osoko unibertsitateetan, BERC zentroetan, IKZetan, ikerketa

biosanitarioko zentroetan eta zentro teknologikoetan lan egiten dute,

eta iaz, ekoizpen zientifiko osoaren %15ean parte hartu zuten.

Ikerbasquek Plan Estrategiko berri bat onartu du aurten 2014-2017

epealdirako, 140 ikertzaile berri kontratatu eta Euskadik zientzia

arloko erreferentziazko eskualdetzat duen mundu mailako

posizionamendua hobetzeko asmoz.

Sarrera ................................................................................................................................................................................... 5

Zientzia Euskadin ............................................................................................................................................................10

Giza-kapitala................................................................................................................................................................10

Emakumeak zientzian ..............................................................................................................................................13

Ikerketaren finantzaketa .........................................................................................................................................17

Errendimendua eta inpaktua ................................................................................................................................21

Espezializazio tematikoa .........................................................................................................................................26

Euskal zientziaren nazioartekotzea ....................................................................................................................28

Transferentzia teknologikoa .................................................................................................................................30

Metodologia eta datuak ..............................................................................................................................................31

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Sarrera

[5]

Sarrera

Zientzia gizateriaren erronka kolektibo nagusietako bat da. Ezagutza berria

sortzeak, adimenduenek planteatutako galderei erantzunen bilaketak, talentu

onenak eta finantza-baliabide asko mobilizatzen ditu.

Bibliometriak edo orokorrago, zientziometriak, zientziaren aurrerapena ikerketen

emaitzak trukatzean oinarritzen dela suposatzen du. Aldizkari zientifikoetan

argitaratutako dokumentuak zientziaren aurrerapenaren adierazle gisa hartuz,

posible da zientzia-sistema eta hura osatzen duten eragileen jarraipena egitea,

sendotasun zientifikoak hobeto aprobetxatuz eta landu beharreko ahuleziak

aurkituz.

Ikerbasquek 2010 urtean Ikerboost - Zientzia eta Teknologiaren Euskal Behatokia

jarri zuen martxan, ikerkuntza jarduerei lotutako 50 adierazle baino gehiagorekin;

alegia, ikertzaile, ikerketa-emaitza, ikerketaren pizgarri, teknologiaren transferentzia

edo ikertzaileen hezkuntzarekin erlazionatutako adierazleak. Ikerboost –en zeregin

nagusietako bat urtero Euskadiko Zientziari buruzko txostena argitaratzea da, hots,

Behatokiaren datu esanguratsuenak biltzen dituen dokumentua.

2014 urteko Txostenak 2004-2013 aldia hartzen du eta, beraz, Euskadin abian

jarritako azken Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza planen eragina islatzen du.

Lehenengo orriak mundu mailako eta zientzia-ekoizle herrialde nagusien bilakaera

aztertzen dute, euskal zientzia sistemaren tamaina testuinguruan jarriz.

Txostenaren muina, Euskadiko emaitzen inguruan ardaztuta, zazpi ataletan

banatzen da. Lehenengo bi atalak pertsonei buruz hitzegiten dute: alde batetik,

Euskadiko I + G -aren giza kapitala aztertzen da, ikertzaileen, unibertsitateko

irakasleen eta etorkizuneko harrobiaren, hots, doktoregoen, eboluzioa; bestetik,

emakumeek Euskal zientzian duten rolaren analisi zehatzagoa egiten da, generoen

arteko aldea eta karrera zientifikoan aurrera egin ahala ematen diren

ezberdintasunetan hausnartuz.

Hirugarren atala finantzaketaz dihardu, bide batez Euskal Zientzia Sistemako

eragileek dagoeneko amaitu den Europar Batasuneko VII Esparru Programan izan

dituzten emaitzak ebaluatuz.

Azken lau ataletak eragile ezberdinek lortutako emaitzetan, inpaktuan,

espezializazio tematikoan, nazioarteko lankidetzan eta teknologiaren

transferentzian sakontzen dute.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Nazioarteko testuingurua

[6]

Nazioarteko testuingurua

Oraintsu arte, ikerkuntzaren mundu mailako egoera oso-oso homogeneoa zen.

Gertaera zientifiko garrantzitsu gehienak Europan eta Ipar Amerikan ematen ziren.

1973an, Web of Knowledge-k indexatutako ikerketa arloko ia 400.000 argitalpenen

bi heren inguruk G7ko herrialdeetako (Alemania, Kanada, Estatu Batuak, Erresuma

Batua, Japonia, Frantzia, Italia) egilea zuten.

Gaur egun, hori erro-errotik aldatu da. Munduko ekoizpen zientifikoa etengabe

hazten ari da urtez urte, eta horren haritik, 2013an, ia 2,5 milioi argitalpen indexatu

dira Scopus-en.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

Mundua 1428825 1579776 1754189 1841329 1941918 2018771 2107939 2214438 2341086 2432850 2499563

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

1. Irudia Munduko ekoizpen zientifikoa (Scopus)

Mendebaldeko Europa, Estatu Batuak, Kanada eta Japonia izan ziren zientzia-

ekoizle nagusiak XX. mendean. Azken hamabost urteotan, BRICS izenaz ezagutzen

diren herrialdeek egundoko hazkundea izan dute ekoizpen zientifikoari

dagokionez, zientzia-ekoizle nagusien taldearekin bat eginez.

Gaur egun, dokumentuen erdiek baino ez daukate G7ko egilea, gutxi gorabehera.

Aldaketa hori, hein handi batean, orain arte garapen-bidean zeuden bost herrialde

hauetan –Brasil, Errusia, India, Txina eta Hego Korean– ikerkuntzak izandako

hazkunde azkarraren ondorio izan da. Herrialde hauen inpaktua, Hirsch indizearen

arabera neurtuta (herrialdeak h argitalpen ditu, eta horietako bakoitzak h aipamen

gutxienez), tradizio zientifikoa duten herrialdeena baino txikiagoa da, eta hala ere,

orain gertatzen ari den bateratasun-prozesuaren haritik, mundu mailako egoera

aurreko hamarkadetan baino heterogeneoagoa izango dela aurreikus daiteke, eta

eszenatoki horretan herrialdeek zuzentasun handiagoaz lehiatuko dira lasterketa

zientifikoan.

2,5 milioi dokumentu

indexatuta mundu

osoan 2013an.


[7]

Baina ekoizpen zientifikoaren neurria ez da aldagai kritiko bakarra, herrialde batek

munduko zientzian duen inpaktua azaltzeko: berariaz aipatzeko modukoak dira

Herbehereak, Suitza, Kanada edota Australiaren kasuak. Herrialde hauek H indize

altua dute, baina argitalpen-kopuru txiki samarra.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

H in

diz

ea

20

13

ko e

koiz

pe

n z

ien

tifi

koa

Ekoizpen zientifikoa 2013 H indizea

2. Irudia Munduko zientzia-ekoizle nagusien ekoizpen zientifikoa eta H indizea (Scopus)

Euskadik munduko eszenatoki honetan duen pisua etengabe haziz joan da azken

hamarkadan, munduko batez bestekoaren gainetik izan dituen hazkunde-tasei

esker. 2013an, Euskadiko ekoizpen zientifikoa munduko ekoizpen zientifiko osoaren

ehuneko 0,19 izan da.

4,16 4,01 4,31 4,32 4,63 4,75 5,05 5,15 5,48 5,740,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

Eusk

adir

en

pis

u e

rlat

ibo

a m

un

du

an

Eusk

adir

en

pis

u e

rlat

ibo

a Es

pai

nia

n

3. Irudia Euskadiren pisua Espainiari eta munduari dagokienez (Scopus)

%5,74 Euskadiko ekoizpen

zientifikoak Estatuko

ekoizpen zientifiko

osoaren gainean duen

portzentajea

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Nazioarteko testuingurua

[8]

Gainera, Espainiako ekoizpen zientifikoa geldituta dagoen une honetan, Euskadiko

ekoizpen zientifikoaren pisuak hazten jarraitu du Espainiako ekoizpen osoaren

barruan. 2013an, Euskadiko argitalpen zientifikoek Estatuko ekoizpen osoaren

ehuneko 5,74 suposatu dute. Hamarkada eskas batean, Euskadiren pisu erlatiboa

ehuneko 1,5 gehitu da.

Munduko espezializazio tematikoari dagokionez (Scopus-ek jakintza-arlo bat edo

gehiago egokitzen dio argitalpen bakoitzari, zein aldizkaritan argitaratu den

gogoan izanda), medikuntza arloko ikerketa da ekoizpen zientifiko handieneko

eremua, eta azken hamarkadan ez da garrantzizko aldaketarik gertatu kontu

honetan. Argitalpen zientifiko guztien %26 baino gehiago medikuntza arloko

aldizkarietan plazaratu da. Bigarren lekuan daude ingeniaritza arloko argitalpenak,

argitalpenen %20 baino gehiagorekin, eta hirugarren postuan biokimika, genetika

eta biologia molekularrarekin lotutako argitalpenak daude (%12).

0

5

10

15

20

25

30

AGRIARTS

BIOC

BUSI

CENG

CHEM

COMP

DECI

DENT

EART

ECON

ENER

ENGIENVIHEAL

IMMU

MATE

MATH

MEDI

MULT

NEUR

NURS

PHAR

PHYS

PSYC

SOCI

VETE

2004 2013*

4. Irudia Munduko zientziaren espezializazio tematikoa (Scopus)

Fisikak, Kimikak, Konputazio-Zientziek eta Materialen Zientziek osatutako diziplina-

multzoak munduko ekoizpen zientifiko osoaren %10 baino gehiago suposatzen du.

Gizarte-Zientziak, Arteak eta Giza-Zientziak, Matematikak, Energia eta bereziki

Konputazio-Zientziak dira azken hamar urteotan pisu erlatiboan hazkunderik

handiena izan duten esparruak.


[9]

Gizarte-Zientzien eta Giza-Zientzien kasuan, gehikuntza hori, hein handi batean,

argitalpen-ohituretan izandako aldaketen ondorio izan daiteke, Scopus bezalako

datu-baseetan ikusgai diren aldizkarien garrantzi gero eta handiagoaren haritik.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Zientzia Euskadin: Giza-Kapitala

[10]

Zientzia Euskadin

Euskadiko ikerketa zientifikoa itzel aldatu da urte gutxiren buruan. Gaur egun,

Euskadik gogoan hartzeko moduko ikertzaile-kopurua du bere tamainari

dagokionez, baita ikerketa-zentroen ekosistema dibertsifikatua ere, eta emaitzek

Euskadiren posizio erlatiboa hobetzen duen joera positiboa erakusten dute.

Txosten hau pertsonei eta finantzaketari dagozkien adierazle kuantitatiboen

azterketatik abiatu da. Gure zientzia-sisteman gizon eta emakumeen arteko aukera-

berdintasuna garatzeko zain dagoen kontua izanik, emakumeek euskal

zientziagintzan duten parte-hartzea aztertu da bereziki.

Ondoren, euskal zientziaren errendimendua aztertu da ekoizpen zientifikoarekin

lotutako adierazle bibliometrikoen laguntzaz, ekoizpen horren tamaina, inpaktua,

nazioartekotzea eta espezializazio tematikoa ebaluatzeko.

Giza-kapitala

Euskadiko komunitate zientifikoa nabarmen hazi da azken hamarkada honetan.

Hori bi faktore hauei esker gertatu da: doktore berriak sortzeko gaitasuna duen

unibertsitate-sistema eta Euskadik ikertzaileentzako lan-eremutzat duen

erakargarritasun gero eta handiagoa.

Euskadin doktoratutako pertsona-kopuruak hazten jarraitu du, eta 2012-2013

ikasturtean maximo historikoa lortu du, Mondragon Unibertsitateak eta Deustuko

Unibertsitateak gero eta pisu handiagoa dutela.

202234

200254 251

280 305 328 326364

20

57

29

36 3735

2433 34

57

2

2

2

6 1825 18

15 13

25

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

UPV/EHU DEUSTUKO UNIBERTSITATEA MONDRAGON UNIBERTSITATEA

5. Irudia Euskal unibertsitateetan irakurritako doktorego-tesi kopurua (Hezkuntza, Kultura eta

Kirola Ministerioa - TESEO)

446 doktorego tesi irakurri

dira Euskadin 2012-2013

ikasturtean, maximo

historikoa.


[11]

Euskadin ikertzen diharduen pertsona-kopurua, biztaleria aktiboaren

portzentajetzat neurtuta, Estatuko eta Europako batez bestekoa baino handiagoa

da, eta herrialde liderrekin parekatzeko joera du, azken urteotan izandako bilakaera

positibo etengabeari esker.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Luxenburgo

Finlandia

Euskadi

Jeponia

EB 15

Eurogunea

EB 28

Espainia

6. Irudia Ikertzaileen portzentajea (Dedikazio Osoaren Baliokidetasunean) biztanleria aktiboari

dagokionez. (Eurostat)

2012an, Euskadin ikerketa eta garapen arloko jardueretan diharduen langile-

kopurua gehitu egin zen, guztizko ikertzaile-kopurua Dedikazio Osoko

Baliokidetzako (DOB) 12.000 ikertzaile inguruko kopurura hurbilduz. Jarduera

osoaren baliokidetasuna kalkulatzeko, jarduera osoko langileei, zatikako lanaldian

diharduten langileek I+G arloko jardueretan ematen duten denbora gehitu behar

zaio.

9243 951210328

11341 1185812566

13118

1481415559

1660317217 17301 17636

5494,0 5806,7 6294,87142,1 7414,2 7819,7 8145,0

9220,4 9640,110386,2

11070,811283,111771,6

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Guztira DOB

7. Irudia Euskadin I+Gko jardueretan diharduten ikertzaileak (Eustat)

11.771 ikertzaile jarduera

osoaren

baliokidetasunean 2012.

urtean.


[12]

Pertsona hauek lan egiten duten sektoreei dagokienez, enpresa arloari atxikitako

ikertzaile-kopurua egonkortu egin da, eta gehikuntza ia osoa goi-mailako

irakaskuntzari eta ikerketa zentruei dagokio.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

DOB Enpresan DOB AAPPetan DOB Goi-mailako irakaskuntzan

8. Irudia Euskadiko ikertzaileak gauzatze-sektoreen arabera (Eustat)

Ikertzaileetako batzuek baino ez dute lan egiten ikerketa zientifikoan, eta ez dago

horren inguruko estatistika sendorik. Nolanahi ere, unibertsitatea dugu, zalantzarik

gabe, esparru honetan pertsona-kopururik handiena duen arloa.

UPV/EHU da goi-mailako irakaskuntzako erakunde nagusia irakasle eta ikertzaile

kopuruari dagokionez. 2012-2013 ikasturtean, Euskal Herriko Unibertsitateak 4.500

irakasle eta ikertzaile inguru zituen. Euskadiko beste bi unibertsitateek, Deustuko

Unibertsitateak eta Mondragon Unibertsitateak, beste mila irakasle eta ikertzaile

dituzte bien artean.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013

UPV/EHU DEUSTU MONDRAGON

9. Irudia IILen (Irakaskuntza eta Ikerkuntzako Langileak) bilakaera euskal unibertsitateetan

(Hezkuntza Ministerioa)

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Zientzia Euskadin: emakumeak zientzian

[13]

Emakumeak zientzian

Munduko zientzia arloan dagoen gizon eta emakumeen arteko aukera-

berdintasunik eza luze eta zabal aztertu da azken urteotan, eta horren ondorioak

eztabaidaezinak dira. Euskadi ez da errealitate horretatik kanpo egon.

Euskadiko ikertzaile-kopuruaren hazkundeak ez du lagundu genero-etena

gainditzen. Zenbait urtetako bateratasun azkarraren ondoren, XXI. mendearen

hasieran Euskadin emakumezko ikertzaile bakoitzeko 2,5 gizonezko ikertzailea

egotea lortu zen, baina ratio hori 0,2 puntu baino ez da hobetu azken hamarkada

honetan. 2012an 1,84 gizonezko ikertzaile zeuden emakumezko ikertzaile

bakoitzeko.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012D

OB

eko

G/E

rat

ioa

DO

Be

ko ik

ert

zail

eak

DOBeko gizonezkoak DOBeko emakumezkoak DOBeko G/E ratioa

10. Irudia Euskal Autonomia Erkidegoan I+Gan diharduten langileen sexuaren araberako

banaketaren bilakaera (Eustat)

Ehunekotan, ikertzaileen %35 emakumezkoak dira, eta 2004az geroztik ez da

aldaketa handirik izan portzentaje horretan.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

DOBeko gizonezkoak DOBeko emakumezkoak

11. Irudia Euskal Autonomia Erkidegoan I+Gan diharduten JOBeko ikertzaileen sexuaren

araberako banaketaren bilakaera portzentuala (Eustat)

1,84 gizonezko ikertzaile

daude Euskadin

emakumezko ikertzaile

bakoitzeko


[14]

Alde hori ez dator bat ikertzaile-karrera hasi nahian dabiltzan emakumeen

kopuruarekin. Azken hamarkada honetan, doktorego-tesia defendatu duten gizon

eta emakumeen kopuruak antzekoak izan dira. Azken bost ikasturteotako hirutan,

emakumezko doktore berrien kopurua gizonezko doktore berrien kopurua baino

handiagoa izan da euskal unibertsitateetan.

0,00

0,20

0,40

0,60

0,80

1,00

1,20

1,40

1,60

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

G/E

rat

ioa

Do

kto

ratu

tako

pe

rtso

nak

Gizonezkoak Emakumezkoak G/E ratioa

12. Irudia Euskadin doktoratutako pertsonak sexuaren arabera eta gizon/emakumeen ratioa.


Unibertsitate publikoko irakasle eta ikertzaileen kategoria eta sexuaren araberako

banaketak erakusten duenez, katedradunen %80 gizonezkoak dira, eta alde handia

dago oraindik doktoratzen direnen eta irakasle edo ikertzailetzat kontsolidatzen

direnen artean. Ratioak antzekoak dira txosten honetan aztertutako epealdi osoan.

100 80 60 40 20 0 20 40 60 80

Beste batzuk

Urgazlea - Doktore urgazlea

Kolaboratzailea

Elkartua - Osasun ZZetako elkartua

Kontratatutako doktorea

Titularra

Katedraduna

Gizonezkoak Emakumezkoak

13. Irudia Ikertzaile eta irakasleen banaketa kategoria eta sexuaren arabera, UPV/EHUn


213 emakume doktoratu

ziren Euskadin 2011-

2012 ikasturtean, 194

gizonen aldean.

%78 UPVEHUn gizonen esku

dauden katedren

portzentajea.


[15]

Unibertsitate pribatuei dagozkien datuek (irakasle eta ikertzaile kopuru txikiagoa

dute) banaketa parekatuagoa erakusten dute. Irakasle elkartuen portzentajean

dugu salbuespen bakarra: %80 ingurukoa.

100 80 60 40 20 0 20 40 60 80

Lagintzailea

Doktore urgazlea

Kolaboratzailea

Elkartua

Kontratatutako doktorea

Agregatua / Titularra

Zuzendaria / Ohikoa / Katedraduna


13b Irudia Ikertzaile eta irakasleen banaketa kategoria eta sexuaren arabera, Euskadiko

unibertsitate pribatuetan (Hezkuntza Ministerioa)

Karrera zientifikoan lana uzten duten emakumeen fenomeno hau argi eta garbi

atzeman daiteke ikerketa-zentroetako ikertzaileen banaketan.

Txosten honetarako, BERC eta IKZ zentroetako ikertzaile-kopuru osoari buruzko

azterketa egin da, eta horren arabera, 2014ko maiatzean, zentro horiek 1.053

pertsona kontratatuak zituzten (UPV/EHUn dauden adskripzio bikoitzeko langileak

barne). Zentro bakoitzeko kategoriak bost taldetan banatu dira: doktoregoko

ikasleak, laborategi propiorik zuzentzen ez duten doktorego-ondoko ikertzaileak,

talde edo laborategi propioak zuzentzen dituzten ikertzaile seniorrak, eta

zentroetako zuzendaritza zientifikoetako kideak. Ikertzaile bisitariak eta antzekoak

“Beste ikertzaile batzuk” delako atalean sartu dira. Zentroetako langile guztiak

sexuaren arabera sailkatu dira.

Emakumezkoak gehiengo dira doktoregoko ikasleen artean, baina haien pisu

erlatiboa goitik behera murrizten da ikerketa-karreran aurrera egin ahala. Gutxiago

izan ohi dira, doktoregoa amaitu ondoren, zientzian jarraitzen duten

emakumezkoak, eta galerarik handiena, posizio egonkorrak kontsolidatu eta

laborategi eta ikerketa-talde propioak zuzentzerakoan gertatzen da.

%75 gizonen esku dauden

senior posizioak BERC

eta IKZ zentroetan.


[16]

100 80 60 40 20 0 20 40 60 80

Beste ikertzaile batzuk

Doktore-aurrekoa

Doktore-ondokoa

Seniorra

Zuzendaritza

Gizonezkoen portzentaia Emakumezkoen portzentaia

14. Irudia BERC eta IKZ ikerketa-zentroetako ikertzaileen banaketa, kategoria eta sexuaren arabera

(Ikerbasque)

Karrera zientifikoak kontsolidatzeko zailtasun horien berezko ondorio gisa,

ikerketa-zentroetako zuzendaritza zientifikoetan gizonezkoak dira nagusi. BERC eta

IKZ zentroetan, zuzendaritza karguen %87 gizonezkoen esku daude gaur egun.

%87

%13


15. Irudia BERC eta IKZ zentroetako zuzendaritza zientifikoaren banaketa sexuaren arabera

(Ikerbasque)

BERC eta IKZ zentroak nahiko erakunde berriak dira: zentro hauetako gehienek

bost-hamar urte daramate jardunean. Hala ere, askoz ere erakunde aspaldikoagoen

ereduak errepikatzen dituzte, arazo hau zientzia-sistema osoaren zeharkako arazoa

dela frogatuz.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Zientzia Euskadin: ikerketaren finantzaketa

[17]

Ikerketaren finantzaketa

Euskadi da Ikerketan eta Garapenean BPGaren portzentajerik handiena zuzentzen

duen autonomia erkidegoa. Ekonomiako ziurgabetasuna nagusi den egungo

testuinguruan, I+Gan %2 baino gehiago inbertitu zuen autonomia erkidego bakarra

izan zen 2012an.

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Euskadi

Nafarroa

Madril

Katalunia

Espainia

Gaztela eta Leon

Andaluzia

Valentzia

Kantabria

Aragoi

Asturias

Errioxa

Galizia

Murtzia

16. Irudia I+G arloko gastuaren portzentajea BPGari dagokionez (INE)

Finantzaketa hau ez da soilik zientziara mugatzen. Innobasqueren arabera,

Euskadiko jarduera-mixak erakusten duenez, 2012an, gastu horren %14 baino ez

zen zuzendu oinarrizko ikerketara.

13% 11% 13% 12% 13% 16% 13% 14%

37% 43% 42% 43% 45% 42% 50% 47%

50% 46% 45% 45% 42% 42% 37% 39%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Funtzesko ikerkuntza Ikerkuntza aplikatua Garapen teknologikoa

17. Irudia Euskadiko jarduera-mixa (Eustat)

%14 Euskadin 2012an

oinarrizko ikerketara

bideratutako I+G arloko

gastuaren portzentajea.


[18]

Kopuru hori finantzaketa publikoa (tokikoa, estatukoa eta nazioartekoa) eta

pribatuaren artean bana daiteke. Oinarrizko ikerketa, bere izaeragatik,

Administrazio Publikoek finantzatzen dute nagusiki.

Europako funtsek gero eta garrantzi handiagoa dute Euskadiko I+Garen

finantzaketan, eta sistemaren sendotasunaren adierazletzat ere erabil daiteke,

finantzaketa hori lehiaketa-deialdietan lortzen baita nagusiki.

2013an VII. Esparru-Programa (VII. EP) amaitu zen, 2007-2013 epealdiari zegokiona.

Innobasquek 2020rako Koaderno Estrategikoan bildutako datuen arabera,

Euskadiko erakundeek 904 proiektutan parte hartu eta 460,65 milioi euroko

finantzaketa lortu dute.

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,90

1,00

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Eusk

adir

en

par

te-h

artz

ea

eh

un

eko

tan

Mili

oi

eu

ro

Euskadik lortutako milioi euroak Euskadiren parte-hartzea ehunekotan

18. Irudia Euskadik Esparru-Programetan duen parte-hartzearen bilakaera (Iturria: Innobasque)

Gainera, Euskadiren parte-hartzeak, programaren aurrekontu osoaren

portzentajetzat neurtuta, goranzko joerari eutsi dio, Europako Batzordeak VII.

Esparru-Programarako esleitu duen aurrekontu osoaren %1era hurbildu delarik.

Esparru-Programako arlo tematikoen edo azpi-programen araberako banaketari

dagokionez, nanozientziak, nanoteknologia, materialak eta produkzio-metodo

berriak (NMP) biltzen dituen arloa izan zen finantzaketarik handiena lortu zuena,

bereziki arlo honen eta zentro teknologikoen (Tecnalia eta IK4) espezializazioaren

arteko bat-egiteari esker.

Garraioa, IKTak eta Energia izan ziren Euskadin finantzaketa gehien lortu zuten

beste esparruak; lehenengoak 70 milioi euro, eta beste biek 50 milioi inguru.

460,65 milioi euro lortu dituzte

euskal erakundeek VII.

Esparru-Programan.

NMP Nanozientziak,

nanoteknologiak,

materialak eta

produkzio-metodo

berriak (NMP) dira VII.

Esparru-Programan

finantzaketarik handiena

lortu duen arloa.


[19]

0

20

40

60

80

100

120

19. Irudia Euskadiren parte-hartzea VII. EPan, gai/azpi-programen arabera, milioi eurotan

(Iturria: Innobasque)

Bestalde, Euskadik garrantzi handiko finantzaketa (47,5 milioi euro) lortu zuen VII.

EPko PEOPLE programan. Honen haritik, Ikerbasquek COFUND ekimenetan

lortutako arrakasta (19 milioi euro baino gehiago 4 ekimenetan), Tecnaliak eta

Bizkaia Xede-k lortutako COFUND laguntzak, eta unibertsitateei (bereziki

UPV/EHUri), zentro teknologikoei, IKZei eta BERC zentroei emandako Mari Curie

laguntzak nabarmendu behar dira nagusiki.

Ikerbasque

Unibertsitateak

ZZTT

IKZ

BERC

Bizkaia Xede ETE Osasun sektorea

20. Irudia Euskadik People programan lortutako funtsen banaketa (Iturria: Innobasque)

ERC Grants-en kasua

Europako Ikerkuntza Kontseiluaren (ERC) laguntzek sostengua ematen diote

ezagutzaren mugetatik harantzago ikerketa-lanean jarraitu nahi duten edozein

nazionalitate eta adinetako ikasleei. ERCek kontzeptu ez-konbentzional eta


[20]

berritzaileak txertatzen dituzten maila zientifiko handiko proposamenak bultzatzen

ditu [ERC, 2012].

Zientzia-arlo guztiak barne hartzen dituzten laguntza horiek lortzeko arrakasta bera

ere bikaintasunaren adierazlea da, horietan erabilitako ebaluazio-prozesu

zorrotzaren haritik.

Espainia zazpigarren postuan dago lortutako ERC Grants laguntza-kopuruari

dagokionez: 253 proiektu guztira, Italiak lortutako kopuruaren oso antzekoa, eta

Erresuma Batua, Alemania, Frantzia, Herbehereak eta Suitzaren atzetik.

983

614570

393332

258 253 253

163 152105 82 70 41 38 37 39 34 14 10 9 6 3 3 2 2 1 1

0

200

400

600

800

1000

1200

Erre

sum

a B

atu

a

Ale

man

ia

Fran

tzia

He

rbe

her

eak

Suit

za

Ital

ia

Esp

ain

ia

Isra

el

Sue

dia

Be

lgik

a

Au

stri

a

Dan

imar

ka

Fin

lan

dia

No

rve

gia

Hu

nga

ria

Gre

zia

Irla

nd

a

Po

rtu

gal

Po

lon

ia

Txe

kiar

Err

ep

ubl

ika

Zip

re

Turk

ia

Bu

lgar

ia

Esto

nia

Eslo

ven

ia

Kro

azia

Isla

nd

ia

Leto

nia

21. Irudia Emandako ERC Grants laguntzak herrialdeka (Iturria: European Research Council)

Euskadik 13 ERC Grant ditu gaur egun (4 Advanced Grants, 1 Consolidator Grant

eta 8 Starting Grants). Kopuru hau dexente txikiagoa da, euskal zientzia-sistemari

tamainaz egotzi beharko litzaiokeena baino. Laguntza horietatik hamar, laguntza

guztien %77, Ikerbasque ikertzaileek eskuratu dituzte.

0

1

2

3

4

5

6

7

UPV/EHU nanoGUNE IKZ biomaGUNE IKZ BCBL BCAM bioGUNE IKZ

Ikerbasque ikertzaileak Gainerakoak

Figura 22 Erakundeek Euskadin emandako ERC Grants laguntzak (ERC)

13 ERC Grants laguntza

ditu Euskadik gaur egun.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Zientzia Euskadin: errendimendua eta inpaktua

[21]

Errendimendua eta inpaktua

Hamarkada eskas batean, Euskadiko ekoizpen zientifikoa bikoiztu egin da, 2004tik

2012ra %144 hazi delarik. Hazkundea nabaria izan arren, hobetzeko tarte

esanguratsua da oraindik, beherago agertzen diren datuen azterketak erakusten

duenez.

16841902

22532429

2785

3161

3580

3975

44564637

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

23. Irudia Euskadiko ekoizpen absolutuaren bilakaera (Scopus)

Euskadi seigarren autonomi erkidegoa da ekoizpen-bolumen absolutuari

dagokionez (24. Irudia), 2009an Gaztela eta Leon gainditu ondoren, eta bosgarren

Autonomi Erkidegoan bihurtzeko zorian dago, Euskadiko ekoizpen zientifikoa

Galiziakoa baino erritmo biziagoan hazten ari baita azken urteotan. Azken

bosturtekoan izandako joeran erabateko aldaketarik gertatu ezean, datorren

urtean, Euskadi bosgarren autonomia erkidegoa bilakatuko da ekoizpen zientifiko

absolutuan.

2113821024

12759

9426

4788 4637 3975 3272 2602 2532 2462 2078 1975 1575 1275 1104 441

0

5000

10000

15000

20000

25000

24. Irudia Autonomia Erkidegoetako ekoizpen zientifikoa 2013an (Scopus)

Produktibitateari dagokionez, mila biztanleko dokumentu-kopuruetan neurtuta,

Euskadi ekoizpen absolutuan baino postu bat beherago dago, zazpigarren postuan

4.637 Scopus-ek 2013an

indexatutako Euskadiko

argitalpen zientifikoak.


[22]

alegia. Emaitza horren zergatian faktore hauek aipa daitezke: CSICen hedapena

(Madril, Aragoi, Kantabria, Katalunia eta Asturias dira CSIC zentro gehien dituzten

Autonomia Erkidegoak biztanle kopuruarekin alderatuta), erkidego bakoitzaren

espezializazio tematikoa (medikuntzak pisu erlatibo handiena duen lekuetan

produktibitatea handiagoa izan ohi da, argitalpen-dinamikaren eraginez), eta

zenbait autonomia erkidegotako unibertsitate-sistema handi samarrak.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Estatuko batez bestekoa

25. Irudia Produktibitatea Autonomia Erkidegoen arabera, 2013an: Argitalpenak / mila

biztanleko (Scopus/INE)

UPV/EHU da Euskadiko erakunde zientifiko nagusia, 2013an Scopus-en

indexatutako 2.453 argitalpen zientifiko zituela. Ondorengoak ospitaleak eta lehen

mailako arreta-zentroak dira, 785 argitalpenekin, eta teknologia-zentroak (Tecnalia

eta IK4 aliantza).

18

18

39

43

45

47

54

56

74

78

82

89

89

114

184

236

241

289

320

785

2453

0 500 1000 1500 2000 2500

Achucarro

BCMaterials

energiGUNE IKZ

BC3

Biofisika Unitatea

BioCruces

BCBL

Polymat

Mondragon Unibertsitatea

bioGUNE IKZ

nanoGUNE IKZ

BCAM

biomaGUNE IKZ

BioDonostia

Materialen Fisika Zentroa CFM

Deustuko Unibertsitatea

DIPC

IK4

Tecnalia

Osasun sektorea

UPV/EHU

26. Irudia Erakunde nagusiek Euskadiko ekoizpen zientifikoan duten parte-hartzea (Scopus)

7.a Euskadiren posizioa

biztanleko ekoizpen

zientifikoari dagokionez.


[23]

Horien ondoren daude BERC zentroak, Deustuko eta Mondragon unibertsitateak,

IKZak eta, lehendabiziko aldiz, BioDonostia eta BioCruces ikerketa biosanitarioko

institutuak (BioDonostiak 100 argitalpeneko marka gainditu du estreinako aldiz).

Eragile desberdinak sektoreen arabera taldekatuz gero, unibertsitateek Euskadiko

zientzia-ekoizpen osoaren %60 berenganatzen dute, eta horien atzetik, osasun

arloko ikerketa eta zentro teknologikoak daude. Azken urteotan, euskal zientzia-

sisteman gero eta garrantzi handiagoa duten eragile berriak sortu dira (BERC eta

IKZ zentroak). BERC zentroetako batzuk (DIPC, Materialen Fisika Zentroa eta

BioFisika Unitatea) BERC programa eratu aurretik sortutakoak dira. 2004ko zientzia-

ekoizpena zentro hauei dagokie.

58,55

22,39

11,888,43

0,24

59,74

16,9312,98 12,40

4,68

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

Unibertsitateak Osasun sektorea

Zentru Teknologikoak

BERC IKZ

2004

2013

27. Irudia Sektore desberdinetako ekoizpen zientifikoaren bilakaera (Scopus)

BERC eta IKZ zentroen ekoizpen zientifikoari erreparatuz gero, guztiek antzeko

ereduari jarraitzen diotela egiazta dezakegu (DIPCek eta CSIC-UPV/EHU Materialen

Fisika Zentroak izan ezik, BERC kategoria hartu aurretik sortu baitziren). Zentro

horietako batzuk urteko 100 argitalpen zientifikoko mugatik hurbil daude.

0

50

100

150

200

250

300 DIPC

Materialen Fisika Zentroa CFMBCAM

biomaGUNE IKZ

nanoGUNE IKZ

bioGUNE IKZ

Polymat

BCBL

Biofisika Unitatea

BC3

energiGUNE IKZ

Achucarro

BCMaterials

28. Irudia BERC eta IKZ zentroetako ekoizpen zientifikoaren bilakaera (Scopus)

%60 Unibertsitate-sistemak

Euskadiko ekoizpen

zientifikoan duen parte-

hartzea.


[24]

Ekoizpen zientifikoaren inpaktua

Ekoizpenaren bolumena emaitza zientifikoen aipamenarekin eta ondoriozko

oihartzun eta nabaritasunarekin lotzen baldin badugu, askoz ere argiago atzeman

daiteke nazioarte mailako ikusgaitasuna.

Ondoko irudian, zirkuluek eskualde bakoitzaren 2013ko ekoizpen zientifiko osoa

adierazten dute; ardatz horizontalak ekoizpena biztanle-kopuruarekin alderatuta

(2013), eta ardatz bertikalak inpaktu normalizatua, dokumentuak zein aldizkaritan

argitaratu ziren gogoan izanda. ICONO-FECYTek azken balio honetarako emandako

datuak 2011. urtekoak dira eta, seguruenik, ez dute islatzen euskal zientziaren

bilakaera.

29. Irudia Ekoizpen zientifikoaren inpaktua eta produktibitatea Autonomia Erkidegoetan,

2013an (Scopus, FECYT)

Irudi honetan ezin hobeto ikus daiteke Euskadik produktibitatean egindako

aurrerakada, eskualde liderretatik gero eta hurbilago jartzen gaituena.

Argitaratutako zientziaren kalitatearen beste adierazle bat, lanak argitaratu dituzten

aldizkarien inpaktua da. Aldizkariak inpaktuaren arabera antolatzen dira zenbait

indizeren laguntzaz, inpaktu-faktorea deritzona edota Scimago ikerketa-taldeak

urtez urte argitaratzen duen SJR delakoa tarteko direla.


[25]

Indize hauetako kuartil gorenean kokatutako aldizkariak dira komunitate

zientifikoan inpakturik handiena dutenak.

51,38%

47,67%50,54% 49,81% 49,13% 50,34% 49,10%

52,17%54,27% 54,70%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

30. Irudia SJReko lehen kuartileko argitalpenen portzentajea (Scopus, Scimago-k

emandako SJR balioekin)

Euskadik portzentaje egonkorra mantendu du azken hamarkada honetan: artikulu

zientifikoen erdiak, gutxi gorabehera, arlo bakoitzeko inpaktu handieneko

aldizkarien %25ean argitaratu dira.

Lehen sinatzailea Euskadiko erakunderen bati atxikitako pertsona bat duten

argitalpenen portzentajeari dagokionez, azken urteotako beheranzko joera

alderantzikatu da, eta horrenbestez, gaur egun, Euskadiko erakundeak partaide

dituzten argitalpenen ia %65en lehen edo bigarren egilea gure Erkidegoan ikertzen

diharduen pertsona bat da.

69,92% 68,20%65,87% 64,21% 64,42%

61,27% 60,71% 58,88%62,54% 64,70%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

31. Irudia Argitalpenetako lidergoaren portzentajea (Scopus)

%54 Euskadiko argitalpen

zientifikoak SJReko

lehen kuartileko

aldizkarietan.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Espezializazio tematikoa

[26]

Espezializazio tematikoa

Scopus datu-baseak kategoria bat edo gehiago esleitzen dio argitalpen zientifiko

bakoitzari, zein aldizkaritan argitaratu den gogoan izanda. Kategoria hauek,

diziplina bakoitzak zientzia-sistema baten barruan duen pisu erlatiboa eta

espezializazio erlatiboa neurtzeko balio dute.

Euskadin, Medikuntza, Ingeniaritza, Fisika, Materialen Zientziak, Kimika eta

Biokimika, Genetika eta Biologia Molekularra dira, zalantza-izpirik gabe, pisu

handiena duten arlo tematikoak. Banaketa hau bere horretan mantendu da azken

hamarkada honetan.

Gizarte-Zientziak, Arteak eta Giza-Zientziak, Matematikak, Energia eta bereziki

Konputazio-Zientziak dira, azken hamar urteotan pisu erlatiboan gehien hazi diren

arloak. Gizarte-Zientzien eta Giza-Zientzien kasuan, gehikuntza hori, hein handi

batean, argitalpen-ohituretan izandako aldaketen ondorio izan daiteke, Scopus

bezalako datu-baseetan ikusgai diren aldizkarien garrantzi gero eta handiagoaren

haritik. Dinamika hauek antzekoak dira mundu osoan.

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

AGRIARTS

BIOC

BUSI

CENG

CHEM

COMP

DECI

DENT

EART

ECON

ENER

ENGIENVIHEAL

IMMU

MATE

MATH

MEDI

MULT

NEUR

NURS

PHAR

PHYS

PSYC

SOCI

VETE

2004 2013*

32. Irudia Ekoizpenaren banaketa Scopus arlo tematikoen arabera (Scopus)

%7,22 Scopus-ek Gizarte

Zientzietan sailkatutako

aldizkarietan kaleratu

diren argitalpenen

portzentajea.

[27]

Gure zientzia-sistemaren bereizgarritasunak aztertu ahal izateko, interesgarria da

diziplina bakoitzak munduko batez bestekoaren aldean duen pisu erlatiboko

desberdintasunak bereiztea.

Kategoria tematiko bakoitzak Euskadiko zientzia-ekoizpenean duen pisuari

erreparatuz eta kategoria horrek munduko ekoizpenean duen pisuarekin alderatuz

gero, gure Erkidegoak batez bestekoaren gainetik garatuak dituen arloak detekta

ditzakegu.

Euskadi Fisikan, Materialen Zientzietan, Kimikan eta, neurri txikiago batean,

Ekonomian eta Erabaki-Zientzietan espezializatuta zegoen duela hamar urte, eta

horrela jarraitu du geroztik ere. Bestalde, 2004an, Euskadik pisu erlatiboa txikiagoa

zuen Neurozientzietan, Psikologian, Energian, Ingeniaritza Kimikoan eta Giza-

Zientzietan, eta orain pisu erlatibo handiagoa du arlo horietan guztietan. Datu

hauek azken urteotako politika zientifiko eta teknologikoko estrategiekin eta

esparru horietan lanean diharduten erakundeen (IKZ eta BERC zentroak)

sorrerarekin lotuta daude. Giza-Zientzien pisu handiago hori, arestian azaldu den

bezalaxe, agitalpen-ohituretan izandako aldaketen ondorio da, neurri batean.

Gizarte-Zientzietan, Erizaintzan, Enpresan, eta Biokimikan, Genetikan eta Biologia

Molekularrean ere, Euskadiko zientzia-ekoizpenak dexente gora egin du, munduko

batez bestekoarekin parekatuz edo nabarmen hurbilduz.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

Ch

em

istr

y

Ph

ysic

s an

d A

stro

no

my

Mat

eri

al S

cien

ce

Ne

uro

scie

nce

Psy

cho

logy

Ch

em

ical

En

gin

eeri

ng

Ene

rgy

Art

s an

d H

um

anit

ies

He

alth

Pro

fess

ion

s

De

cisi

on

Sci

ence

s

Eco

no

mic

s, E

cono

me

tric

s an

d F

inan

ce

Nu

rsin

g

Envi

ron

me

ntal

Sci

ence

Mat

he

mat

ics

Soci

al S

cie

nces

Bio

che

mis

try,

Ge

neti

cs a

nd

Mo

lecu

lar …

Me

dic

ine

Co

mp

ute

r Sc

ien

ce

Agr

icu

ltu

ral a

nd

Bio

logi

cal S

cie

nces

Imm

un

olo

gy a

nd

Mic

rob

iolo

gy

Eart

h a

nd

Pla

ne

tary

Sci

ence

s

Engi

ne

eri

ng

Ph

arm

aco

logy

, To

xico

logy

an

d …

Bu

sin

ess

, Man

age

men

t an

d A

cco

unti

ng

De

nti

stry

Mu

ltid

isci

plin

ary

Ve

teri

nar

y

2004 2013* Mundua

33. Irudia Euskadiko espezializazio tematikoa, munduarekin alderatuta (Scopus)

Neuro Duela hamar urte,

Euskadi ez zegoen

espezializatuta

Neurozientzietan, ezta

Psikologian, Energian,

Ingeniaritza Kimikoan,

Giza-Zientzietan eta

Osasun Publikoan ere,

baina orain bai.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Euskal zientziaren nazioartekotzea

[28]

Euskal zientziaren nazioartekotzea

Euskadin etengabe gehitu da azken hamarkada honetan beste herrialde batzuetako

erakundeekin batera lantzen diren argitalpen zientifikoen portzentajea, 2008az

geroztik ehuneko hamar puntutik gorako jauzi ikusgarria eman delarik. 2013an,

Euskadin landutako argitalpenen %47,10 beste herrialde batzuetako erakundeekiko

lankidetzaz gauzatu da.

28,91%30,95% 30,67%

32,54% 33,52%36,23%

39,01% 39,23%41,70%

47,10%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

40,00%

45,00%

50,00%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*

34. Irudia Nazioarteko lankidetzan gauzatutako argitalpenen portzentajea (Scopus)

Estatuko lankidetza-harreman handieneko erakundeei erreparatuz gero, elkarrean

artean landutako argitalpen-kopuruetan neurtuta, oso lankidetza aktiboa atzeman

daiteke estatu mailako Medikuntzaren arloan: erakunde gehienak, hiri nagusietako

unibertsitate gutxi batzuk izan ezik, Espainia osoko ospitaleak dira.

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Hospital Regional Universitario Carlos Haya

Institute Catala Oncologia

Hospital Ramón y Cajal

Hospital Universitario Virgen del Rocio

Universidad de Oviedo

Hospital Universitario La Paz

Hospital Clinico San Carlos de Madrid

Hospital General Universitario Gregorio Marañon

Hospital Universitari de Bellvitge

Universidad de Zaragoza

Universidad Complutense Madrid

Universidad Autonoma de Madrid

Hospital 12 Octubre

Universitat de Valencia

Hospital Universitari Vall d'Hebron

Universidad Autónoma de Barcelona

Hospital del Mar

Hospital Clinic Barcelona

Universidad de Navarra

Universitat de Barcelona

35. Irudia Lankidetza-harreman handieneko Euskaditik kanpoko erakundeak

(estatukoak): elkarren arteko argitalpenak 2013an (Scopus)

%47,1 beste herrialde

batzuetako

erakundeekin landutako

argitalpenen

portzentajea.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Euskal zientziaren nazioartekotzea

[29]

Ikuspegia mundu osora zabalduz gero, Euskadin ikertzen diharduten pertsonekiko

lankidetza-harreman handienak dituzten herrialdeak Estatu Batuak eta Europako

zientzia-ekoizle nagusiak dira. Lehenengo bost postuak (Estatu Batuak, Erresuma

Batua, Alemania, Frantzia eta Italia) ez dira aldatu azken hamarkada honetan.

123

124

126

136

169

351

397

463

481

526

0 100 200 300 400 500 600

Estatu Batuak

Erresuma Batua

Alemania

Frantzia

Italia

Herbehereak

Suedia

Danimarka

Belgika

Errusia

36. Irudia Lankidetza-harreman handieneko herrialdeak: elkarren arteko argitalpenak 2013an (Scopus)

Lankidetza-hitzarmen handieneko nazioarteko erakundeen azterketak estatuko

erakundeen inguruko azterketaren antzeko ikuspegia eskaintzen du, medikuntza

arloko ikerkuntzarekin eta unibertsitate handi batzuekin estu-estu lotutakoa.

0 10 20 30 40 50 60 70 80

CNRS Centre National de la Recherche Scientifique

University of Manchester

Technische Universitat Munchen

University of Sidney

Ecole Polytechnique Federale de Lausanne

Centro Per lo Studio e la Prevenzione Oncologica

Hellenic Health Foundation

German Institute of Human Nutrition

International Agency for Research on Cancer

Umea universitet

Nationa Institute of Public Health and Environment

Aarhus Universitet

Fondazione IRCCS Instituto Nazionale del Tumori, Milan

Universita degli Studi di Napoli Federico II

University of Oxford

German Cancer Research Center

University Medical Center Utrecht

Imperial College London

University of Cambridge

Inserm (Institut national de la santé et de la recherche médicale)

37. Irudia Lankidetza-harreman handieneko nazioarteko erakundeak: elkarren arteko

argitalpenak (Scopus)

AEB Euskadin ikertzen

diharduten pertsonekin

lankidetza handiena

duen herrialdea

Amerikako Estatu

Batuak (AEB) dira; 526

argitalpen herrialde

horretako erakundeekin

batera landu dira

2013an.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Transferentzia teknologikoa

[30]

Transferentzia teknologikoa

Ezagutza berriaren sorkuntza da zientziaren helburu nagusia. Ezagutza berri hori

era askotara azalera daiteke: prestakuntza handiagoko gizarteak, argitu gabe

zeuden galderetarako erantzunak edota gizartearen erronkei aurre egiteko tresna

eta teknologia berriak.

Patenteak dira emaitza hauetako batzuen neurri kuantitatiboa. Patenteek

ezagutzatik teknologiara egiten den transferentzia islatzen dute.

Patenteen ekoizpenari dagokionez, Espainiako Patente eta Marken Bulegoak

(OEPM) PCT (Nazioarteko Patente Eskaera) bidez egindako 217 patente-eskaera

erregistratuak ditu Euskadin 2013an, azken urteotako kopururik handiena.

13 24 18 15 20

25

3626

15

3620

2532

20

38

84

66 86

62

72

48 3237

40

51

0

50

100

150

200

250

2009 2010 2011 2012 2013

V. Beste eremu batzuk

IV. Ingeniaritza mekanikoa

III. Kimika

II. Tresnak

I. Ingeniaritza elektrikoa

38. Irudia Euskadik eskatutako PCT patenteak (OEPM)

217 patente eskaera PCTren

bitartez 2013an.

ZIENTZIA TXOSTENA 2014 | Metodologia eta datuak

[31]

Metodologia eta datuak

Euskadiko Zientziari buruzko 2014ko Txostenak 2004-

2013 epealdia biltzen du, eta adierazle bibliometriko

eta sozioekonomikoak erabiltzen ditu euskal zientzia

sistemaren eta Estatuko nahiz munduko

panoramarekin duen loturaren irudi osoa islatzeko

asmoz.

Bibliometria edo era globalago batez zientziometria

deritzonaren aburuz, zientziaren aurrerapena ikerketa

emaitzen trukaketan oinarrituta dago. Literatura

zientifikoak ezagutza zientifikoaren aurrerapena, I+G

arloko produktibitatea eta honen nazioarteko inpaktua

islatzen dituzten adierazleak eskaintzen dizkigu. Honek,

sektore zientifiko eta teknologikoen antolaketa,

indexatutako argitalpenak eta patenteak bezalako

iturrietatik abiatuta aztertzeko aukera ematen digu,

zientziaren eragileak eta hauen hartu-emanak eta

joerak identifikatzeko asmoz.

Txosten honetan, dokumentuak aipatzen ditugunean,

nazioarteko datu-baseetan eta bereziki Scopus-en

indexatuta daudenei buruz hitz egiten dugu.

Beste giza-esparru batzuetan bezalaxe (e.b., ingurune

sozioekonomikoko BPG), zientziometrian ere,

ikertzailearen, ikerketa-unitatearen, erakundearen,

eskualdearen edota estatu eta nazioarteko

testuinguruaren posizio erlatiboari erantzun erraza

emateko moduko adierazleak identifikatu nahi dira.

Zientzia-arlo desberdinen artean dagoen aldea da

eremu honetako oztoporik handiena, baita emaitza

zientifikoen datuak jasotzeko sistemen berezko

mugapena ere (batez ere nazioarteko datu-baseetan),

oso zatika biltzen baitute zientziaren arloko argitalpen

eta biltzarren espektro zabala, bereziki, Gizarte-

Zientzien, Zientzia Juridikoen eta Giza-Zientzien

esparruan.

Estaldura hori zatikakoa izan arren, komunitate

zientifiko-teknologikoan erabilpen eta ospe handiena

lortu duten baliabideak biltzen ditu, mundu osoko

testuinguru zientifikoaren gaineko eraginak barne.

Web of Science-n (WoS) eta Scopus-en bildutako

datu-baseak dira izan ohi dira era honetako

ikerketetan erabilitako informazio-iturriak.

WoS-ek aldizkari zientifiko nagusietako 9.000 mila

izenburutik gorako informazioa biltzen du, eta

erreferentziazko tresna bihurtu da mundu osoan

informazioa berreskuratu eta zientziari buruzko

ebaluazio-ikerketak egiteko. Scopus-ek, aldiz,

indexatutako 15.000 aldizkari biltzen ditu eta

nazioarteko erakunde nagusiek aintzakotzat jotzen

duten iturri bibliometrikoa bilakatu da.

Aztertutako gaiei dagokienez, Scopus-ek ahalegin

berezia egin du Zientzia, Teknologia eta Medikuntza

arloetan, baita Psikologian, Soziologian eta Ekonomian

ere, Gizarte-Zientzien esparruan. Orohar, Scopus-ek

WoS-ek baino estaldura zabalagoa eskaintzen du,

Hizkuntzan, Literaturan, Filosofian eta Teologian izan

ezik.

Web of Science-k indexatutako aldizkari guztien %25

estaltzen du, gutxi gorabehera, eta Scopus-ek, %50

[Scimago, 2006]. Hala ere, bi datu-baseak erabiliz

lortutako emaitzek elkarren arteko lotura sendoa dute,

eta bata eta bestearen artean, nazioarteko ikerkuntza

arloko ekoizpenaren irudi fidagarri eta inklusiboa

eskaintzen dute.

1. Taula

Arlo zientifikoen estaldura orokorra nazioarteko

indizeetan [Moed, 1988]:

Arloa Estaldura

Biokimika eta Biologia Molekularra

%80

Biologia eta Gizaki Zientziak

Kimika

Medikuntza Klinikoa

Fisika eta Astronomia

Fisika eta Kimika Aplikatua

%60-80

Animali eta Landare Biologia

Psikologia eta Psikiatria

Geozientziak

Medikuntza eta Osasun Zientziak

Matematikak

%40-60 Ekonomia Zientziak

Ingeniaritzak

Gizarte Zientziak

<%40

Giza Zientziak eta Arteak

Zientzia-arloen arabera, argitalpen eta aipamen tasak

asko aldatzen direnez, unibertsitateak eta, analogiaz,


[32]

nazioak heterogeneoegiak dira konparazio zehatzak

egiteko [Collins, 1985]. Horrez gain, zientzia-arloek ez

dute hesi iragazgaitzik, gaiak bata bestearen gainean

gainjartzen baitira.

Behar-beharrezkoa da aurkeztutako adierazleen

oinarrizko hiru ezaugarriak kontuan izatea [Moreno,

2004]:

Partzialtasuna

Horietako bakoitzak egiten ari den

ebaluazioaren alderdi bakarra erakusten du.

Bateratasuna

Adierazle guztiek bat egiten dute ebaluatzen

ari den jarduerari buruzko ezagutza ona

emateko, eta horren haritik, ezagutza

zatikakoa izateko arriskuari aurre egiteko,

behar besteko adierazle kopurua erabiltzea

gomendatzen da.

Erlatibotasuna

Eskaintzen duten informazioa aztertutako

diziplinari dagokio eta ezin da beste diziplina

batzuetarako erabili, beste komunitate-

zientifikoen argitalpen ohiturak desberdinak

direla frogatu baita.

Datu bibliometrikoak 2014ko ekainean eguneratu dira.

Datu-baseen berenezko funtzionamendu-dinamikaren

ondorioz, 2013. urteko datuak behin-behinekoak dira

eta izartxo batez (*) markatuta daude, oraindik

dokumentu berriak indexa daitezkeelako, betiere

2013ko ekoizpen osoa handitzeko, ez txikitzeko.

Adierazle sozioekonomikoak erakunde publikoek

(Eustat, Estatuko Estatistika Institutua, Hezkuntza

Ministerioa, Espainiako Zientzia eta Teknologia

Fundazioa) emandako serie estatistikoen laguntzaz

antolatu dira. Adierazle bakoitzaren datuen jatorria

dagokion irudian zehaztu da.

BERC eta IKZ zentroetako genero-azterketarako datuak

zentro bakoitzaren webgunetik atera dira 2014ko

maiatzean eta ekainean.

ADIERAZLEAK

1. adierazlea - Munduko ekoizpen zientifikoa.

Scopus-en indexatutako dokumentu guztiak, urte

bakoitzeko.

2. adierazlea - Munduko zientzia-ekoizle nagusien

ekoizpen zientifikoa eta H aurkibidea.

Ekoizpen zientifikoa, 2013 urtean zehar argitaratutako

dokumentuetan, gutxienez herrialdeeko erakunde

bateko egile bat dutenak. H indizeak, herrialde

horretako h dokumentuek gutxienez h aipamen jaso

dituztela adierazten du.

3. adierazlea - Euskadiren pisua Espainiari eta

munduari dagokienez.

Munduko eta estautko ekoizpen osoan, gutxienez

Euskadiko erakunde bateko ikertzaile bat duen

ekoizpenak suposatzen duen ehunekoa.

4. adierazlea - Munduko zientziaren espezializazio

tematikoa.

Munduko ekoizpen osotik Scopus-ek (dokumentua

argitaratu duen aldizkariaren arabera) kategoria zehatz

bati esleitu dizkion dokumentuek suposatzen duten

ehunekoa. Argitalpen bakarra hainbat kategorietan

agertu daiteke aldi berean.

5. adierazlea - Euskal unibertsitateetan irakurritako

doktorego-tesi kopurua.

Euskadiko unibertsitate bakoitzan defendatutako

doktorego tesiak, ikasturte bakoitzeko, Hezkuntza,

Kultura eta Kirol Ministeritzaren (HKKM) TESEO

doktorego tesien datu-basearen arabera.

6. adierazlea - Ikertzaileen portzentajea (Dedikazio

Osoaren Baliokidetasunean) biztanleria aktiboari

dagokionez.

I+G ekiintzetan diharduten ikertzaileek (kopuru hori

ateratzeko, batura hau egin behar da: lanaldi

osoko langileak, gehi lanaldi-zatikoak I+Gko

jardueretan aritzen diren denbora-zatiak) eskualde

edo herrialde bakoitzeko biztanlego aktiboan

suposatzen duten ehunekoa, Eurostat-en datuen

arabera.

7. adierazlea - Euskadin I+Gko jardueretan

diharduten ikertzaileak.

Datuen iturri den Eustat-en definizioa jarraituz,

“jakintza, produktu, prozesu, metodo eta sistemak

sortzeko edo asmatzeko lanetan diharduten

zientzialari edo ingeniariak dira. Hor sartuta daude,

berebat, ikerlarien lanaren alderdi zientifiko eta

teknikoak planifikatu eta kudeatzen lan egiten

duten kudeatzaile eta administratzaileak, bai eta

I+Gko jarduerak egiten dituzten graduatu ondoko

ikasleak ere”. GUztirako datua pertsonna kopurua

erakusten du, eta DOB zenbakiak Dedikazio

Osoaren Baliokidetasunean erakusten du (Ikus. 6.

Adierazlearen azalpena).

8. adierazlea - Euskadiko ikertzaileak gauzatze-

sektoreen arabera.

DOB ikertzaileak (Ikus. 6. Adierazlearen azalpena),

Eustat-ek Frascati gidaliburua jarraituz esleituriko

sektoreen arabera.


[33]

9. Adierazlea - IILen (Irakaskuntza eta Ikerkuntzako

Langileen) bilakaera euskal unibertsitateetan.

Euskadiko unibertsitate bakoitzeko Irakaskuntza eta

Ikerkuntzako Langile kopurua, HKKMko datuen

arabera.

10. adierazlea - Euskal Autonomia Erkidegoan

I+Gan diharduten langileen sexuaren araberako

banaketaren bilakaera.

Euskadiko DOB ikertzaileak (Ikus 6. adierazlearen

azalpena), sexua eta urtearen arabera. Ratioa ikertzaile

gizonezkoen kopurua ikertzaile emakumezkoen

kopuruagatik zatituz lortzen da.

11. adierazlea - Euskal Autonomia Erkidegoan

I+Gan diharduten DOBeko ikertzaileen sexuaren

araberako banaketaren bilakaera portzentuala.

Euskadiko DOB ikertzaileak (ikus 6. adierazlearen

azalpena) sexua eta urtearen arabera, guztiaren

ehuneko bezala.

12. adierazlea - Euskadin doktoratutako pertsonak

sexuaren arabera eta gizon/emakumeen ratioa.

Euskadiko unibertsitate bakoitzean defendatutako

doktorego tesiak, ikasturtearen eta sexuaren arabera,

HKKMaren TESEO datu-baseko datuen arabera. Ratioa

doktorego gizonezkoen kopurua doktorego

emakumezkoen kopuruagatik zatituz lortu da.

13. adierazlea - Ikertzaile eta irakasleen banaketa

kategoria eta sexuaren arabera, UPV/EHUn.

UPV/EHUko Irakaskuntza eta Ikerkuntza Langileen

ehuneko banaketa kategoriaren arabera, HKKMaren

datuen arabera.

13b adierazlea - Ikertzaile eta irakasleen banaketa

kategoria eta sexuaren arabera, Euskadiko

unibertsitate pribatuetan.

Euskadiko unibertsitate pribatuetako Irakaskuntza eta

Ikerkuntza Langileen ehuneko banaketa kategoriaren

arabera, HKKMaren datuen arabera. Kategoria

bakoitzeko ehunekoak unibertsitate bietako langile

guztien gehiketatik ateratzen da.

14. adierazlea - BERC eta IKZ ikerketa-zentroetako

ikertzaileen banaketa, kategoria eta sexuaren

arabera.

BERC eta IKZ zentruetako langileen multzoa bost maila

ezberdinetan banandu da: Doktorego aurrekoak

(doktorego ikasleak), Doktoratu ondokoak (ikerketa-

taldeak ardurapean ez dituzten doktoreak), senior

(ikerketa-taldeen arduradunak diren edo autonomía

zientifiko sosoa duten doktoreak), Zuzendaritza

(zentruko zuzendaritza zientifikoaren parte diren

ikertzaileak) eta Beste ikertzaile batzuk (langile

bisitariak, egonaldi laburrak, ikerketa-laguntzaileak).

Maila bakoitzeko sexuen araberako ehunekoen

banaketa erakusten da.

15. adierazlea - BERC eta IKZ zentroetako

zuzendaritza zientifikoaren banaketa sexuaren

arabera.

BERC eta IKZ zentruetako zuzendaritza zientifikoaren

sexuaren araberako banaketa.

16. adierazlea - I+G arloko gastuaren portzentajea

BPGari dagokionez.

Erreferentzi urtean, enpresako ikerketa-unitate edo -

zentroaren barruan, zientzi ikerketako eta teknologi

garapeneko jardueretan eginiko gastuak dira, diruen

jatorria edozein dela ere. Zentrotik at baina barruko

I+G lanei laguntzeko eginiko gastuak ere sartzen dira.

Autonomi Erkidego bakoitzeko Barne Produktu

Gordinaren (BPG) ehuneko bezala aurkezten dira

Instituto Nacional de Estadística-ren (INE) datuak.

17. adierazlea - Euskadiko I+G+b arloko jarduera-

mixa.

Aktibitate-mota bakoitzeko gastua I+Gko gastu

osoaren bezala adierazten da, Enpresa, AAPPen eta Goi

Irakaskuntzako gastuak gehituz, Eustat-eko datuak eta

definizioak erabiliz.

- Funtsezko edo oinarrizko ikerketa: zientzi

jakintza berriak lortzeko helburuz egindako

lan originalak. Xede nagusia ez da helburu

edo aplikazio praktiko espezifiko bat.

- Ikerketa aplikatua: zientzia- edo teknika-

jakintza berriak lortzeko helburuz egindako

lan originalak. Xede nagusia helburu

praktiko jakin bat da.

- Teknologi garapena: dauden jakintza

zientifikoez baliatzea, material, gailu,

produktu, prozedura, sistema edo zerbitzu

berriak sortzeko edo lehendik zeudenetan

funtsezko hobekuntzak egiteko. Hor sartzen

da prototipoak eta ereduzko instalazioak

egitea.

18. adierazlea - Euskadik Esparru-Programetan

duen parte-hartzearen bilakaera.

Euskadiko erakundeek Europar Batasuneko Esparru

Programa ezberdinetan lortutako finantzaketa (milioi

eurotan), eta honek programaren aurrekontu osoaren

zein ehuneko suposatzen du.

19. adierazlea - Euskadiren parte-hartzea VII. EPan,

gai/azpi-programen arabera, milioi eurotan.

Euskadiko erakundeek VII. Esparru Programan arlo eta

subprograma bakoitzean guztira lortutako funtsak.


[34]

20. adierazlea - Euskadik People programan

lortutako funtsen banaketa.

Erakunde/sektore bakoitzak VII. Esparru Programako

People programan lortutako funtsen guztien zein

ehuneko lortu du.

21. adierazlea – Emandako ERC Grants laguntzak

herrialdeka.

ERC Grant guztiak (Starting, Consolidator, Advanced,

Sinergy, PoC) 2007-2013 aldian Host Institution-aren

herrialdearen arabera.

22. adierazlea - Erakundeek Euskadin emandako

ERC Grants laguntzak.

Euskadiko egungo ERC Grant dirulaguntzak

erakundearen arabera, dirulaguntza lortu eta gero

Euskadira etorritakoak kontuan ere izanik.

23. adierazlea - Euskadiko ekoizpen absolutuaren

bilakaera.

Gutxienez Euskadiko erakunde bateko ikertzaile batek

sinatutako Scopus-en indexatutako dokumentuen

kopurua, urteen arabera.

24. adierazlea - Autonomia Erkidegoetako ekoizpen

zientifikoa 2013an.

Gutxienez Autonomi Erkidegoko erakunde bateko

ikertzaile batek sinatutako Scopus-en indexatutako

2013an argitaratutako dokumentuen kopurua.

25. adierazlea - Produktibitatea Autonomia

Erkidegoen arabera, 2013an: argitalpenak / mila

biztanleko.

Gutxienez Autonomi Erkidegoko erakunde bateko


2013an argitaratutako dokumentuen kopurua,

Erkidegoko biztanlegoaz(INEko datuekin) zatituta.

26. adierazlea - Erakunde nagusiek Euskadiko

ekoizpen zientifikoan duten parte-hartzea.

Erakundeko gutxienez ikertzaile batek sinatutako

Scopus-en indexatutako 2013an argitaratutako

dokumentuen kopurua, dokumentu kopuru handienak

dituzten erakundeetan. Ikertzaile bakar batek hainbat

erakundeetako sinadurak izan ditzakenez, dokumentu

bera hainbat erakundeetako kopurura gehitu daiteke.

27. adierazlea - Sektore desberdinetako ekoizpen

zientifikoaren bilakaera.

2004 eta 2013 urteetako ekoizpen zientifikoa, zeinetan

gutxienez sektoreko erakunde bateko ikertzaile baten

sinadura agertzen da. Unibertsitate sektorean

UPV/EHU, Mondragon Unibertsitatea eta Deustuko

Unibertsitatea agertzen dira. Osasun sektoreak

ospitaleak, osasun-zentroak eta Osasun Ikerketa

Zentruak hartzen ditu barne. Zentru Teknologikoen

sektorean Tecnalia eta Ik-4ko zentruak hartzen ditu,

eta BERC eta IKZ sektoreetan kategoria hori duten

zentruak.

Dokumentu bakar batek hainbat erakundeetako

hainbat ikertzaileen sinadurak izan ditzakenez,

dokumentu bera hainbat sektoreetako kopurura gehitu

daiteke.

28. adierazlea - BERC eta IKZ zentroetako ekoizpen

zientifikoaren bilakaera.

Urteroko ekoizpen zientifikoa, zeinetan gutxienez

ikertzaile batek zentruko sinadura duen. Dokumentu

bakar batek hainbat erakundeetako hainbat

ikertzaileen sinadurak izan ditzakenez, dokumentu

bera hainbat zentruetako kopurura gehitu daiteke.

29. adierazlea - Ekoizpen zientifikoaren inpaktua

eta produktibitatea Autonomia Erkidegoetan,

2013an.

Adierazle honek hiru aldagai erakusten ditu: borobilen

azalerak ekoizpen zientifiko osoa erakusten

du(Gutxienez Autonomi Erkidegoko erakunde bateko


2013an argitaratutako dokumentuen kopurua), ardatz

bertikalak inpaktu normalizatua (erkidego bakoitzaren

inpaktu zientifikoa, munduko batez-bestekoarekiko)

eta argitalpenak milaka biztanleko (ekoizpen osoa

INEko datuen biztanlegoaz zatituta).

30. adierazlea - SJReko lehen kuartileko

argitalpenen portzentajea.

Euskadiko argitalpen zientifikoen artean Scimago

Journal Rank-eko (SJR) lehen %25ean sailkatutakoak,

argitaratutako aldizkariaren arabera.

31. adierazlea - Argitalpenetako lidergoaren

portzentajea.

Ekoizpen zientifiko osoan, lehen egileak gutxienez

Euskadiko erakunde bateko sinadura duen

argitalpenen ehunekoa.

32. adierazlea - Ekoizpenaren banaketa Scopus arlo

tematikoen arabera.

Euskadiko ekoizpen zientifiko osoaren zein ehuneko

suposatzen dute Scopus-ek gai-kategoria bakoitzean

sailkatutako argitalpenak, argitaratutako aldizkariaren

arabera. Aldizkari bat hainbat kategorien barne egon

daiteke, eta ondorioz dokumentu bakoitza hainbat

kategoriatan egon daiteke.

33. adierazlea - Euskadiko espezializazio tematikoa,

munduarekin alderatuta.

Kategoria bakoitzak mundo mailan suposatzen duen

ehunekoa eta Euskadin suposatzen duen ehunekoaren

arteko erlazioa.

34. a


[35]

dierazlea - Nazioarteko lankidetzan gauzatutako

argitalpenen portzentajea.

Euskadi ekoizpen zientifiko osoaren zein ehunekotan

gutxienez atzerriko erakunde baten sinadura duen

egile bat agertzen da, urtearen arabera.

35. adierazlea - Lankidetza-harreman handieneko

Euskaditik kanpoko erakundeak (estatukoak):

elkarren arteko argitalpenak 2013an.

Estatu mailan 2013 urtean elkarlaneko (gutxienez

erakuden horretakko egile baten sinadura) argitalpen

zientifiko gehien izandako 20 erakundeen zerrenda,

ekoizpenaren datuarekin.


herrialdeak: elkarren arteko argitalpenak 2013an.

2013 urtean elkarlaneko (gutxienez herrialde horretako

erakunde bateko egile baten sinadura) argitalpen

zientifiko gehien izandako 10 herrialdeen zerrenda,



nazioarteko erakundeak: elkarren arteko

argitalpenak.

Mundu mailan 2013 urtean elkarlaneko (gutxienez

erakuden horretakko egile baten sinadura) argitalpen

zientifiko gehien izandako 20 erakundeen zerrenda,


38. adierazlea - Euskadik eskatutako PCT patenteak.

Eskatutako nazioarteko (PCT) patenten kopurua,

urtearen eta esparruaren arabera, Espainiako Patente

eta Marka Bulegoaren (OEPM) arabera.

lizentziapean banatzen da (Aipamena).

Documents

Transcript of lizentziapean banatzen da (Aipamena).