LA MA MY ra can - Marxists Internet Archive · 2015. 1. 6. · lµ cuéc ®Êu tranh cña b¸o "Tia...

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i !

V.I. Lª-Nin Toµn tËp

6

V.I. Lª-Nin

Toµn tËp

TËp 6

Th¸ng Giªng - th¸ng T¸m 1902

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

© Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1975

10 102⎯888 Л014(01)⎯75 - 715 - 74

Lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn çch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn çc tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lªnin (22-4-1870 - 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n bé s¸ch quý V. I. Lªnin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ hai tËp tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lªnin - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ kû XX.

* * *

TËp 6 cña Bé s¸ch V. I. Lª-nin - Toµn tËp bao gåm çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin viÕt trong thêi gian tõ th¸ng Giªng - th¸ng T¸m 1902.

Néi dung chÝnh cña tËp 6 lµ nh÷ng luËn chøng vµ ph¸t triÓn mét çch phï hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö míi, nh÷ng t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ ®¶ng; ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn lý cña häc thuyÕt vÒ ®¶ng kiÓu míi, ®¶ng çch m¹ng v« s¶n; vµ çc tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ çc B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V. I. Lª-nin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lª-nin; Chó thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 7 n¨m 2005

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

Lêi tùa

TËp 6 trong Toµn tËp V. I. Lª-nin gåm cã cuèn "Lµm g×? Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta" (mïa thu 1901 - th¸ng Hai 1902) vµ nh÷ng t¸c phÈm viÕt vµo th¸ng Giªng - th¸ng T¸m 1902.

ë n−íc Nga trong thêi gian ®ã diÔn ra cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ngµy cµng s©u s¾c vµ gay g¾t; phong trµo çch m¹ng chèng chÕ ®é ®Þa chñ - chuyªn chÕ ngµy cµng mang tÝnh chÊt quÇn chóng. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh vµ b·i c«ng cña c«ng nh©n ë Pª-tÐc-bua, £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, R«-xtèp trªn s«ng §«n, Ba-tum vµo th¸ng Hai - th¸ng Ba 1902, nh÷ng cuéc biÓu t×nh ngµy 1 th¸ng N¨m ë Xa-ra-tèp, Vin-n«, Ba-cu, Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt vµ nh÷ng thµnh phè kh¸c chøng tá râ r»ng tÝnh tÝch cùc vµ sù tr−ëng thµnh vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n - ®éi tiÒn phong trong cuéc ®Êu tranh cña toµn d©n chèng chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng - t¨ng lªn. N«ng d©n çc tØnh Kh¸c-cèp, P«n-ta-va, Xa-ra-tèp næi dËy chèng l¹i bän ®Þa chñ; "nh÷ng cuéc næi lo¹n v× ruéng ®Êt" còng lan sang nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c, nh÷ng cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n Gu-ri-a (tØnh Cu-ta-i-xi) ®· tá ra rÊt ngoan c−êng vµ cã tæ chøc. "N«ng d©n ®· quyÕt ®Þnh, ⎯ vµ hä ®· quyÕt ®Þnh hoµn toµn ®óng, - r»ng thµ chÕt trong cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng kÎ ¸p bøc cßn h¬n lµ chÕt ®ãi mµ kh«ng ®Êu tranh" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 6, tr. 451).

Lêi tùa

VIII

Trong t×nh h×nh ®ã, cuéc ®Êu tranh cã ý nghÜa cùc kú to lín lµ cuéc ®Êu tranh cña b¸o "Tia löa" lª-ni-nÝt chèng "chñ nghÜa kinh tÕ" - trë ng¹i chñ yÕu cña phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga - nh»m ®oµn kÕt vÒ t− t−ëng vµ tæ chøc çc phÇn tö m¸c-xÝt çch m¹ng trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga, nh»m x©y dùng mét ®¶ng kiÓu míi, kh«ng dung thø chñ nghÜa c¬ héi, kh«ng cã ®Çu ãc tiÓu tæ vµ kh«ng cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i, mét ®¶ng lµ ng−êi l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n, ng−êi tæ chøc vµ l·nh tô cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chèng chñ nghÜa t− b¶n.

Cuèn "Lµm g×?" cña V. I. Lª-nin xuÊt b¶n vµo th¸ng Ba 1902 ®· ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong cuéc ®Êu tranh ®Ó thµnh lËp mét ®¶ng c«ng nh©n m¸c-xÝt. Trong cuèn s¸ch ®ã, Lª-nin ®· luËn chøng vµ ph¸t triÓn, mét çch phï hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö míi, nh÷ng t− t−ëng cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen vÒ ®¶ng nh− lµ mét lùc l−îng çch m¹ng hãa phong trµo c«ng nh©n, l·nh ®¹o vµ tæ chøc phong trµo ®ã; Lª-nin ®· ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn lý cña häc thuyÕt vÒ ®¶ng kiÓu míi, ®¶ng çch m¹ng v« s¶n. Trong t¸c phÈm xuÊt s¾c ®ã cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga t×m thÊy sù gi¶i ®¸p vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ hä rÊt quan t©m: vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a çc yÕu tè tù gi¸c vµ tù ph¸t trong phong trµo c«ng nh©n, vÊn ®Ò ®¶ng víi tÝnh çch lµ l·nh tô chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n, vÊn ®Ò vai trß cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga trong cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ®ang chÝn muåi, vÊn ®Ò vÒ çc h×nh thøc tæ chøc, vÒ çch thøc vµ ph−¬ng ph¸p thµnh lËp ®¶ng çch m¹ng chiÕn ®Êu cña giai cÊp v« s¶n.

Cuèn "Lµm g×?" ®· hoµn toµn ®Ëp tan vÒ t− t−ëng "chñ nghÜa kinh tÕ" lµ thø chñ nghÜa mµ Lª-nin xem nh− lµ mét biÕn d¹ng cña chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ (chñ nghÜa BÐc-stanh) ë Nga. Lª-nin ®· v¹ch trÇn gèc rÔ cña chñ nghÜa c¬ héi trong hµng ngò phong trµo d©n chñ - x· héi: ¶nh

Lêi tùa

IX

h−ëng cña giai cÊp t− s¶n vµ cña hÖ t− t−ëng t− s¶n ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n, sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña phong trµo c«ng nh©n, viÖc h¹ thÊp vai trß cña ý thøc gi¸c ngé x· héi chñ nghÜa trong phong trµo Êy. Lª-nin viÕt r»ng khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ - xu h−íng nµy h×nh thµnh vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX vµ m−u toan xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c d−íi chiªu bµi "tù do phª b×nh" - hoµn toµn chØ lµ sù cãp nhÆt s¸ch b¸o t− s¶n råi lµm thµnh "häc thuyÕt" cña m×nh, r»ng çi gäi lµ "tù do phª b×nh" ch¼ng qua chØ lµ "tù do biÕn ®¶ng d©n chñ - x· héi thµnh mét ®¶ng d©n chñ c¶i l−¬ng, lµ tù do ®−a nh÷ng t− t−ëng t− s¶n vµ nh÷ng thµnh phÇn t− s¶n vµo trong chñ nghÜa x· héi" (xem tËp nµy, tr. 11).

Lª-nin chØ ra r»ng gi÷a hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n vµ hÖ t− t−ëng t− s¶n ®ang diÔn ra cuéc ®Êu tranh liªn tôc vµ kh«ng khoan nh−îng: "... VÊn ®Ò ®Æt ra chØ lµ nh− thÕ nµy : hÖ t− t−ëng t− s¶n hoÆc hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa. Kh«ng cã hÖ t− t−ëng trung gian... V× vËy, mäi sù coi nhÑ hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa, mäi sù xa rêi hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa ®Òu cã nghÜa lµ t¨ng c−êng hÖ t− t−ëng t− s¶n" (tr. 49 - 50). Lª-nin gi¶i thÝch r»ng ý thøc gi¸c ngé x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i ph¸t sinh tõ phong trµo tù ph¸t cña c«ng nh©n mµ lµ do ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng ®−a vµo phong trµo c«ng nh©n. Vµ mét nhiÖm vô quan träng bËc nhÊt cña ®¶ng v« s¶n lµ ®Êu tranh cho sù trong s¸ng cña hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa, chèng ¶nh h−ëng t− s¶n trong giai cÊp c«ng nh©n, chèng bän c¬ héi chñ nghÜa - nh÷ng kÎ truyÒn b¸ vµ lµ ®¹i diÖn cña hÖ t− t−ëng t− s¶n trong phong trµo c«ng nh©n.

Lª-nin ®· v¹ch râ vai trß v« cïng to lín cña lý luËn vÒ chñ nghÜa x· héi khoa häc ®èi víi phong trµo c«ng nh©n, ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n: ".. .ChØ ®¶ng nµo ®−îc mét lý luËn tiÒn phong h−íng dÉn th× míi cã kh¶ n¨ng lµm trßn vai trß

Lêi tùa

X

chiÕn sÜ tiÒn phong" (tr. 32). Lª-nin chØ ra r»ng lý luËn tiÒn phong gi÷ vai trß ®Æc biÖt to lín ®èi víi phong trµo d©n chñ - x· héi Nga, do nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö cña sù ph¸t triÓn cña nã vµ cña nh÷ng nhiÖm vô çch m¹ng ®Æt ra cho nã.

Trong cuèn "Lµm g×?" còng nh− trong nhiÒu t¸c phÈm kh¸c cña Lª-nin viÕt trong thêi kú b¸o "Tia löa", Ng−êi rÊt chó ý ®Õn viÖc luËn chøng vÒ s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n Nga vµ ®¶ng cña nã. Lª-nin viÕt r»ng giai cÊp c«ng nh©n cÇn vµ cã thÓ l·nh ®¹o phong trµo d©n chñ cña toµn d©n chèng l¹i chÕ ®é ®Þa chñ - chuyªn chÕ, trë thµnh ®éi tiÒn phong cña tÊt c¶ çc lùc l−îng çch m¹ng vµ ®èi lËp trong x· héi Nga. V× vËy viÖc tæ chøc tè ço chÝnh trÞ mét çch toµn diÖn ®èi víi chÕ ®é chuyªn chÕ lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cña phong trµo d©n chñ - x· héi Nga, lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®Ó gi¸o dôc chÝnh trÞ cho giai cÊp v« s¶n. §ã lµ mét trong "nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch" cña phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga. "Ph¸i kinh tÕ" trong khi truyÒn b¸ nh÷ng quan ®iÓm hÕt søc sai lÇm vµ cã h¹i vÒ cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, ®· h¹n chÕ cuéc ®Êu tranh Êy trong lÜnh vùc kinh tÕ, nghÒ nghiÖp. Mét ®−êng lèi nh− thÕ, mét ®−êng lèi theo chñ nghÜa c«ng liªn, nhÊt ®Þnh ®−a phong trµo c«ng nh©n tíi chç phô thuéc vµo hÖ t− t−ëng t− s¶n vµ chÝnh trÞ t− s¶n. Tr¸i víi ®−êng lèi c¬ héi chñ nghÜa ®ã, Lª-nin ®· nªu lªn vµ luËn chøng luËn ®iÓm quan träng nhÊt cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vÒ ý nghÜa hµng ®Çu cña ®Êu tranh chÝnh trÞ trong sù ph¸t triÓn x· héi vµ trong cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n cho chñ nghÜa x· héi: "... Nh÷ng quyÒn lîi chñ yÕu, "quyÕt ®Þnh" cña çc giai cÊp, nãi chung, chØ cã thÓ tháa m·n ®−îc b»ng nh÷ng cuéc c¶i biÕn chÝnh trÞ c¨n b¶n; cßn quyÒn lîi kinh tÕ träng yÕu cña giai cÊp v« s¶n, nãi riªng, chØ cã thÓ tháa m·n ®−îc b»ng mét cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ thay thÕ chuyªn chÝnh cña giai cÊp t− s¶n b»ng chuyªn chÝnh v« s¶n" (tr. 59).

Lêi tùa

XI

ViÖc "ph¸i kinh tÕ" sïng b¸i tÝnh tù ph¸t trong lÜnh vùc çc nhiÖm vô tæ chøc cña giai cÊp v« s¶n, "lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp" cña ph¸i Êy trong çc vÊn ®Ò vÒ x©y dùng ®¶ng ®· g©y thiÖt h¹i lín cho phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga. Lª-nin ®· thÊy nguån gèc lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp cña "ph¸i kinh tÕ" lµ ë chç h¹ thÊp nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi xuèng møc chñ nghÜa c«ng liªn, lÉn lén hai lo¹i h×nh tæ chøc cña giai cÊp c«ng nh©n: çc nghiÖp ®oµn ®Ó tæ chøc cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n, vµ ®¶ng chÝnh trÞ, tøc lµ h×nh thøc cao cña tæ chøc giai cÊp cña giai cÊp c«ng nh©n. Lª-nin coi nhiÖm vô ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga lµ thµnh lËp mét tæ chøc tËp trung toµn Nga cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, tøc lµ mét chÝnh ®¶ng liªn hÖ chÆt chÏ víi quÇn chóng, cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. Lµm çch nµo ®Ó b¾t tay vµo viÖc thµnh lËp mét tæ chøc kiÓu nh− vËy, ph¶i lùa chän con ®−êng nµo, - ®iÒu ®ã Lª-nin ®· chØ ra ngay trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?" in vµo th¸ng N¨m 1901 trong tê "Tia löa", sè 4 (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, 1974, t. 5, tr. 1-15), vµ luËn chøng mét çch chi tiÕt trong cuèn "Lµm g×?".

ViÖc cuèn s¸ch cña Lª-nin ®−îc truyÒn b¸ réng r·i ë Nga ®· gãp phÇn lµm cho xu h−íng cña b¸o "Tia löa" lª-ni-nÝt chiÕn th¾ng trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Cuèn "Lµm g×?" ®· ®ãng mét vai trß lín trong viÖc ®oµn kÕt nh÷ng çn bé ®¶ng trªn c¬ së chñ nghÜa M¸c, trong viÖc chuÈn bÞ §¹i héi II cña ®¶ng, vµ trong viÖc thµnh lËp ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng ë Nga. Trong t¸c phÈm ®ã, V. I. Lª-nin ®· gi¸ng mét ®ßn m¹nh vµo bän xÐt l¹i trong çc ®¶ng d©n chñ - x· héi T©y ¢u mµ ®¹i diÖn lµ BÐc-stanh vµ nh÷ng kÎ ñng hé h¾n, ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa c¬ héi cña chóng vµ sù ph¶n béi ®èi víi quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n.

Lêi tùa

XII

B¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga - do ban biªn tËp "Tia löa" vµ "B×nh minh" th¶o ra trong nöa ®Çu n¨m 1902 vµ ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (th¸ng B¶y - th¸ng T¸m 1903) - ®· cã mét ý nghÜa cùc kú to lín ®èi víi sù ®oµn kÕt vÒ t− t−ëng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga. "Çc tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", in trong tËp nµy, thÓ hiÖn râ rµng vai trß cña V. I. Lª-nin trong viÖc chuÈn bÞ viÕt dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng cña ph¸i "Tia löa", trong cuéc ®Êu tranh cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c diÔn ra trong thêi gian cã cuéc th¶o luËn vÒ çc b¶n dù th¶o kh¸c nhau trong ban biªn tËp "Tia löa". Nhê cã Lª-nin mµ luËn ®iÓm quan träng nhÊt cña chñ nghÜa M¸c vÒ chuyªn chÝnh v« s¶n ®· ®−îc tr×nh bµy mét çch râ rµng trong b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh; vÒ sau Lª-nin ®· viÕt r»ng vÊn ®Ò chuyªn chÝnh v« s¶n ®· ®−îc ®−a vµo c−¬ng lÜnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "chÝnh lµ do cuéc ®Êu tranh chèng BÐc-stanh, chèng chñ nghÜa c¬ héi" (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1969, t. 31, tr. 414). Trong cuéc tranh luËn víi Plª-kha-nèp, mét ng−êi ®· tá ra dao ®éng trong mét lo¹t luËn ®iÓm cã tÝnh nguyªn t¾c cña chñ nghÜa M¸c, nh÷ng luËn ®iÓm mµ bän BÐc-stanh tÊn c«ng, Lª-nin ®· kiªn tr× ®ßi ghi vµo b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh luËn ®iÓm nãi r»ng viÖc nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá lµ mét qu¸ tr×nh cã tÝnh chÊt quy luËt cña x· héi t− b¶n; theo yªu cÇu cña Ng−êi, trong b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh ng−êi ta ®· chØ ra mét çch chÝnh x¸c vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng víi tÝnh çch lµ ng−êi ®¹i biÓu tù gi¸c cña phong trµo cã tÝnh chÊt giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, vµ trong c−¬ng lÜnh còng thÓ hiÖn râ t− t−ëng vÒ b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp c«ng nh©n.

Mét trong nh÷ng phÇn quan träng nhÊt cña b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cña ph¸i

Lêi tùa

XIII

"Tia löa" lµ phÇn ruéng ®Êt do V. I. Lª-nin viÕt. Sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt gi÷ v÷ng tÝnh nguyªn t¾c, cµng trë nªn cÊp b¸ch h¬n v× nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· ph¶i kh¼ng ®Þnh nh÷ng t− t−ëng m¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt trong cuéc ®Êu tranh víi chñ nghÜa d©n tóy lóc ®ã ®ang phôc håi, mµ ®¹i biÓu lµ ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, m−u toan ®ãng vai trß ng−êi ®¹i biÓu vµ ng−êi bªnh vùc lîi Ých cña n«ng d©n. Kh«ng cã c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt, kh«ng x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c cã tÝnh chÊt chØ ®¹o cña chÝnh s¸ch d©n chñ - x· héi trong vÊn ®Ò n«ng d©n, th× §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®−îc nhiÖm vô quan träng nhÊt lµ cñng cè ¶nh h−ëng cña ®¶ng trong n«ng d©n, cñng cè khèi liªn minh c«ng n«ng ®ang h×nh thµnh vµo ®Çu thÕ kû XX. Trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ng−êi ta ®· nªu ra yªu s¸ch thµnh lËp çc ñy ban n«ng d©n nh»m tr¶ l¹i cho n«ng d©n nh÷ng ruéng ®Êt bÞ c¾t trong khi tiÕn hµnh thñ tiªu chÕ ®é n«ng n«, b·i bá tiÒn chuéc, s−u thuÕ vµ chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh, v. v., nh÷ng yªu s¸ch ®ã do ®¶ng v« s¶n ®−a ra nh»m ph¸t ®éng n«ng d©n ®Êu tranh chèng tÊt c¶ nh÷ng tµn d− cña chÕ ®é n«ng n«, gãp phÇn lµm cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn.

Trong bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" Lª-nin ®· gi¶i thÝch nh÷ng yªu s¸ch c¬ b¶n cña c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt d©n chñ - x· héi vµo ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n, ph©n tÝch mét çch s©u s¾c néi dung giai cÊp cña nh÷ng yªu s¸ch Êy vµ tÝnh quy ®Þnh lÞch sö cña nh÷ng yªu s¸ch Êy. Lª-nin chØ ra r»ng yªu s¸ch tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt bÞ c¾t "lµ ®iÓm quan träng nhÊt, trung t©m, lµm cho c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt" (xem tËp nµy, tr. 401). §ång thêi Lª-nin cho r»ng "trong mét thêi ®iÓm çch m¹ng nµo ®ã" cã thÓ ®Ò ra yªu s¸ch quèc h÷u hãa ruéng ®Êt thay cho yªu s¸ch tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt bÞ c¾t. LuËn ®iÓm ®ã cña bµi b¸o ®· g©y ra sù

Lêi tùa

XIV

bÊt ®ång nghiªm träng trong ban biªn tËp tê "Tia löa": chèng l¹i luËn ®iÓm Êy cã Plª-kha-nèp, ¸c-xen-rèt vµ M¸c-tèp lµ nh÷ng ng−êi ch−a ®¸nh gi¸ hÕt kh¶ n¨ng çch m¹ng vµ ý nghÜa cña phong trµo n«ng d©n. Nh÷ng sù bÊt ®ång ®ã phÇn nµo b¸o tr−íc sù bÊt ®ång sÏ x¶y ra gi÷a nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ men-sª-vÝch. VÒ sau, trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt 1905 - 1907, trong cao trµo m¹nh mÏ cña n«ng d©n, Lª-nin ®· ®Æt vÊn ®Ò xÐt l¹i c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng, thay thÕ yªu s¸ch tr¶ nh÷ng ruéng ®Êt bÞ c¾t b»ng yªu s¸ch tÞch thu toµn bé ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ, trong ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh, th× thùc hiÖn quèc h÷u hãa ruéng ®Êt.

"B¸o ço cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa" t¹i Héi nghÞ (héi nghÞ ®¹i biÓu) çc Ban chÊp hµnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" do Lª-nin viÕt, bøc th− cña Ng−êi "Th− göi "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga"", çc bµi tiÓu luËn "Tr¶ lêi "B¹n ®äc"" vµ "VÒ nhãm "§Êu tranh"" ®Òu gãp phÇn vµo cuéc ®Êu tranh cña ph¸i "Tia löa" nh»m ®oµn kÕt §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ t− t−ëng vµ tæ chøc trªn c¬ së c−¬ng lÜnh, s¸ch l−îc vµ nguyªn t¾c tæ chøc cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng.

Trong "B¸o ço cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa"...", Lª-nin kÞch liÖt chèng l¹i m−u toan cña "ph¸i kinh tÕ" muèn biÕn héi nghÞ Bª-l«-xtèc do chóng triÖu tËp (cuèi th¸ng Ba 1902) thµnh §¹i héi II cña ®¶ng; Lª-nin ®Ò ra kÕ ho¹ch chuÈn bÞ mét çch toµn diÖn vµ v÷ng ch¾c cho §¹i héi §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, lµ ®¹i héi sÏ thµnh lËp l¹i ®¶ng vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña toµn ®¶ng: th«ng qua c−¬ng lÜnh, th¶o ra s¸ch l−îc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chñ nghÜa t− b¶n v. v.. Lª-nin viÕt r»ng "hiÖn nay mäi ng−êi ®ang chê ®îi ë ®¹i héi §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga nh÷ng nghÞ quyÕt ®¸p øng mäi nhiÖm vô çch m¹ng cña thêi ®¹i";

Lêi tùa

XV

r»ng "nÕu b©y giê chóng ta lïi b−íc trong lóc thËt lµ gay go nh− lóc nµy, th× chóng ta cã thÓ ch«n vïi tÊt c¶ hy väng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi vÒ b¸ quyÒn l·nh ®¹o trong cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ" (tr. 367 - 368).

Th− cña Lª-nin göi "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" - mét trong nh÷ng tæ chøc ®Çu tiªn ñng hé tê "Tia löa" - lµ kiÓu mÉu vÒ mét sù phª b×nh cã tÝnh nguyªn t¾c trªn t×nh ®ång chÝ. Khi nhËn xÐt nh÷ng thiÕu sãt cña "c−¬ng lÜnh" ®· ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" vµo th¸ng Giªng 1902, vµ v¹ch ra r»ng çc t¸c gi¶ b¶n c−¬ng lÜnh ®· kh«ng hiÓu çc vÊn ®Ò lý luËn quan träng nhÊt cña chñ nghÜa M¸c, Lª-nin kªu gäi çc nhµ ho¹t ®éng cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" h·y tham gia tÝch cùc vµo sù nghiÖp thèng nhÊt ®¶ng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng còng nh− vµo viÖc th¶o ra c−¬ng lÜnh cña ®¶ng.

Trong t×nh h×nh çch m¹ng ë Nga ®ang chÝn muåi, do t¸c ®éng cña phong trµo çch m¹ng ngµy cµng m¹nh mÏ cña c«ng nh©n, n«ng d©n vµ cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng, mµ çc ®¶ng, çc trµo l−u çch m¹ng vµ ®èi lËp ®−îc h×nh thµnh vÒ tæ chøc vµ chÝnh trÞ. §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ph¶i x¸c ®Þnh th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nh÷ng ®¶ng vµ trµo l−u ®ã tïy theo chç çc ®¶ng vµ çc trµo l−u ®ã ®¹i diÖn cho lîi Ých cña giai cÊp vµ tÇng líp nµo.

Vµo cuèi n¨m 1901 - ®Çu n¨m 1902 do viÖc thèng nhÊt çc nhãm vµ tiÓu tæ d©n tóy ë Nga vµ ë n−íc ngoµi mµ ®¶ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· ra ®êi. ViÖc phôc håi "xu h−íng d©n tóy giµ cçi" lµ mét nguy c¬ nghiªm träng ®èi víi ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng, nªn mét nhiÖm vô l¹i ®Æt ra tr−íc ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i xu h−íng x· héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n ®ã: "Chñ nghÜa x· héi - çch m¹ng lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝnh kh«ng kiªn ®Þnh vÒ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n vµ cña sù tÇm th−êng hãa chñ nghÜa x· héi theo lèi tiÓu t− s¶n, nh÷ng biÓu

Lêi tùa

XVI

hiÖn mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i lu«n lu«n tiÕn hµnh vµ sÏ tiÕn hµnh ®Êu tranh quyÕt liÖt ®Ó chèng l¹i", - V. I. Lª-nin ®· viÕt trong bµi "T¹i sao ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i kiªn quyÕt vµ quyÕt liÖt tuyªn chiÕn víi bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng?" (tr. 462). Bµi "Chñ nghÜa phiªu l−u çch m¹ng" cña Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Trong phÇn më ®Çu cho tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh vïng s«ng §«n §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "Göi nh÷ng c«ng d©n Nga" (lÇn ®Çu tiªn in trong Toµn tËp) Lª-nin còng ®· chØ ra sù kh¸c nhau cã tÝnh nguyªn t¾c vÒ çc quan ®iÓm s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng vµ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng.

Çc bµi b¸o cña V. I. Lª-nin in trong tê "Tia löa": "Cæ ®éng chÝnh trÞ vµ "quan ®iÓm giai cÊp"" vµ "Th− göi çc ñy viªn Héi ®ång ®Þa ph−¬ng" lµ nh»m luËn chøng cho s¸ch l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ®èi víi phong trµo ®èi lËp cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa. Lª-nin cho lµ cã thÓ vµ cÇn ph¶i lîi dông phong trµo nµy, khuyÕn khÝch nh÷ng biÓu hiÖn bÊt m·n vµ ph¶n kh¸ng trong hµng ngò nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa, ®ång thêi phª ph¸n tÝnh chÊt nöa vêi vµ sù hÌn nh¸t cña hä: "§¶ng cña giai cÊp v« s¶n ph¶i biÕt n¾m lÊy mäi ng−êi tù do chñ nghÜa ®óng vµo lóc anh ta ®ang chuÈn bÞ nhÝch lªn mét vÐc-sèc1) vµ b¾t anh ta tiÕn lªn mét ¸c-sin2). Cßn nÕu hä kh«ng chÞu, - th× chóng ta sÏ tiÕn lªn tr−íc, kh«ng cÇn ®Õn hä vµ v−ît qua hä" (tr. 338).

Trong çc bµi "VÒ dù to¸n ng©n s¸ch cña nhµ n−íc", "Nh÷ng dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n", "Trong ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc Nga", "Dù luËt míi vÒ b·i c«ng", V. I. Lª-nin ®· ph©n tÝch t×nh h×nh kinh tÕ cña n−íc Nga, v¹ch trÇn tÝnh chÊt ph¶n d©n cña chÝnh s¸ch cña chÕ ®é Nga hoµng, ph¸c ra bøc _______

1) - ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi cña Nga, b»ng 0,044 mÐt 2) - ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi cña Nga, b»ng 0,71 mÐt

Lêi tùa

XVII

tranh râ rµng vÒ sù tan r· cña chÕ ®é ®Þa chñ - chuyªn chÕ. Trong phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn bÞ" cña tËp nµy cã in bµi

"Tãm t¾t dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña Plª-kha-nèp kÌm theo mét sè ®iÓm söa ®æi dù th¶o Êy", "KÕ ho¹ch th«ng b¸o vÒ qu¸ tr×nh th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh", "Ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn lý luËn trong dù th¶o c−¬ng lÜnh", "S¬ th¶o dµn bµi dù th¶o c−¬ng lÜnh", "S¬ th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh"; çc bµi in lÇn ®Çu lµ: "S¬ th¶o mét sè ®iÓm trong phÇn thùc tiÔn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh", "B¶n ghi ®o¹n I vµ II cña dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña Plª-kha-nèp vµ s¬ th¶o ®o¹n I trong phÇn lý luËn cña c−¬ng lÜnh", "Ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn ruéng ®Êt vµ kÕt luËn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh", "Bæ sung vµo phÇn ruéng ®Êt vµ c«ng x−ëng trong dù th¶o c−¬ng lÜnh". Nh÷ng tµi liÖu ®ã chøng tá r»ng Lª-nin ®· lµm viÖc rÊt nhiÒu ®Ó chuÈn bÞ "Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", lµm cho chóng ta hiÓu biÕt thªm vÒ vai trß cña Lª-nin trong viÖc th¶o ra b¶n dù th¶o chung cña ban biªn tËp vÒ phÇn thùc tiÔn trong c−¬ng lÜnh ®¶ng. §Ó lµm viÖc ®ã, ch¼ng nh÷ng Lª-nin ®· viÕt phÇn nãi vÒ ruéng ®Êt trong c−¬ng lÜnh ®¶ng mµ cßn viÕt b¶n s¬ th¶o lÇn ®Çu cña phÇn kÕt luËn. PhÇn còng ®¸ng ®−îc chó ý ®Õn nhiÒu lµ ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn lý luËn trong dù th¶o c−¬ng lÜnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do Lª-nin viÕt, nãi lªn mét trong nh÷ng cuéc tranh luËn gay g¾t trong néi bé ban biªn tËp "Tia löa": t¹i cuéc héi nghÞ cña ban biªn tËp "Tia löa" ë Muyn-khen vµo th¸ng Giªng 1902 khi th¶o luËn b¶n dù th¶o thø nhÊt cña Plª-kha-nèp th× cã mét "vÊn ®Ò vÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt (3 phiÕu t¸n thµnh vµ 3 phiÕu chèng) lµ vÊn ®Ò cã nªn b¾t ®Çu tõ viÖc nãi ®Õn n−íc Nga kh«ng" (V¨n tËp Lª-nin, t. II, 1924, tr. 15) nh− Lª-nin ®Ò nghÞ.

Trong phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn bÞ" còng cã in bµi "Tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt vÒ bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga"" cã

Lêi tùa

XVIII

liªn quan ®Õn vô xung ®ét gi÷a Lª-nin vµ Plª-kha-nèp khi tranh luËn vÒ bµi b¸o nµy trong ban biªn tËp "Tia löa".

Trong phÇn "Phô lôc" cña tËp nµy cã in hai bøc th− cña Lª-nin göi gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng Anh (ngµy 21 vµ 24 th¸ng T− 1902) ®Ò nghÞ cho Ng−êi ®−îc nghiªn cøu trong th− viÖn cña ViÖn b¶o tµng.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng

§¶ng céng s¶n Liªn-x«

1

Lµm g×? nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta1

"... §Êu tranh trong ®¶ng ®em l¹i cho ®¶ng søc m¹nh vµ sinh khÝ; b»ng chøng lín nhÊt vÒ sù yÕu ®uèi cña ®¶ng, ®ã lµ ë chç ®¶ng ë vµo t×nh tr¹ng m¬ hå vµ thiÕu nh÷ng ranh giíi ph©n ®Þnh râ rÖt, ®¶ng m¹nh lªn b»ng c¸ch thanh trõ nh÷ng phÇn tö xÊu..."

(TrÝch th− cña L¸t-xan göi M¸c, ngµy 24 th¸ng S¸u 1852)

ViÕt vµo mïa thu 1901 - th¸ng Hai 1902

In thµnh s¸ch riªng vµo th¸ng Ba 1902 ë Stót-ga

Theo ®óng nguyªn v¨n trong s¸ch, cã ®èi chiÕu víi b¶n in trong v¨n tËp: Vl. I-lin. "Trong 12 n¨m", 1907

B×a cuèn "Lµm g×?" cña V. I. Lª-nin. - 1902 ¶nh thu nhá

3

Lêi tùa

Cuèn s¸ch chóng t«i ®−a ra ®©y cho b¹n ®äc, theo ý ®Þnh ban ®Çu cña ng−êi viÕt, lµ nh»m ph¸t triÓn tØ mØ nh÷ng ý ®· nãi trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?" ("Tia löa" 2 sè 4, th¸ng N¨m 1901)1). Tr−íc hÕt, chóng t«i ph¶i xin lçi b¹n ®äc lµ ®· chËm thùc hiÖn lêi høa ®· nãi trong bµi Êy (vµ ®· tõng ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i khi tr¶ lêi nhiÒu c©u hái vµ th− riªng). Mét trong nh÷ng lý do cña sù chËm trÔ Êy lµ c«ng cuéc thö thèng nhÊt tÊt c¶ c¸c tæ chøc d©n chñ - x· héi ë ngoµi n−íc, tiÕn hµnh vµo th¸ng S¸u n¨m ngo¸i (1901) 3. LÏ tù nhiªn, ng−êi ta chê ®îi kÕt qu¶ cña c«ng cuéc Êy, v× nÕu nã thµnh c«ng th× cã lÏ ph¶i tr×nh bµy quan ®iÓm cña b¸o "Tia löa", vÒ mÆt tæ chøc, theo mét khÝa c¹nh h¬i kh¸c; vµ bÊt luËn trong tr−êng hîp nµo, c«ng cuéc Êy thµnh c«ng còng ®em l¹i hy väng chÊm døt ®−îc rÊt nhanh chãng t×nh tr¹ng cã hai khuynh h−íng tån t¹i trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Nh− b¹n ®äc ®· biÕt, c«ng cuéc thö lµm Êy ®· thÊt b¹i, vµ nh− d−íi ®©y chóng t«i sÏ cè g¾ng chøng minh r»ng c«ng cuéc ®ã kh«ng thÓ ®i ®Õn kÕt qu¶ nµo kh¸c thÕ ®−îc, sau khi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" 4, sè 10, ®· cã mét chuyÓn h−íng míi theo "chñ nghÜa kinh tÕ". §· ®Õn lóc hoµn toµn cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 1-15.

V. I. L ª - n i n

4

chèng khuynh h−íng Êy, khuynh h−íng mËp mê vµ Ýt døt kho¸t, nh−ng v× thÕ l¹i cµng dai d¼ng vµ cµng cã kh¶ n¨ng sèng l¹i d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Do ®ã, ®Ò c−¬ng ban ®Çu cña cuèn s¸ch nµy ®· ph¶i thay ®æi vµ më réng thªm rÊt nhiÒu.

Chñ ®Ò cuèn s¸ch nµy ®¸ng lÏ lµ ba vÊn ®Ò ®· nªu trong bµi: "B¾t ®Çu tõ ®©u?". Tøc lµ: vÊn ®Ò tÝnh chÊt vµ néi dung chñ yÕu cña cæ ®éng chÝnh trÞ cña chóng ta; vÊn ®Ò çc nhiÖm vô tæ chøc cña chóng ta; vÊn ®Ò kÕ ho¹ch x©y dùng mét tæ chøc chiÕn ®Êu toµn Nga, tiÕn hµnh cïng mét lóc vµ ë nhiÒu n¬i. Tõ l©u, t¸c gi¶ ®· chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò Êy vµ ®· cè g¾ng nªu lªn mét lÇn trªn tê "B¸o c«ng nh©n" 5, khi ®Þnh tôc b¶n tê b¸o Êy nh−ng kh«ng lµm ®−îc (xem ch−¬ng V). Nh−ng ý ®Þnh ban ®Çu cña t«i trong cuèn s¸ch nµy, ý ®Þnh chØ nh»m ph©n tÝch ba vÊn ®Ò Êy vµ tr×nh bµy quan ®iÓm cña t«i víi møc cã thÓ lµm ®−îc d−íi mét h×nh thøc tÝch cùc, kh«ng dïng hoÆc gÇn nh− kh«ng dïng ®Õn bót chiÕn, th× ®· hoµn toµn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc v× hai lý do. Mét mÆt "chñ nghÜa kinh tÕ" tá ra sèng dai d¼ng h¬n lµ chóng t«i t−ëng (chóng t«i dïng danh tõ "chñ nghÜa kinh tÕ" theo nghÜa réng, nh− ®· gi¶i thÝch trong bµi b¸o ®¨ng ë "Tia löa", sè 12 (th¸ng Ch¹p 1901), nhan ®Ò lµ: "M¹n ®µm víi nh÷ng ng−êi b¶o vÖ chñ nghÜa kinh tÕ", bµi b¸o nµy cã thÓ nãi lµ b¶n tãm t¾t cña cuèn s¸ch (mµ hiÖn nay chóng t«i ®−a ra cho b¹n ®äc1)). Ng−êi ta ®· thÊy râ r»ng nguyªn nh©n sinh ra nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau vÒ çch gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò trªn ®Òu lµ do sù ®èi lËp c¨n b¶n gi÷a hai khuynh h−íng trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, nhiÒu h¬n lµ do sù bÊt ®ång ý kiÕn vÒ chi tiÕt. MÆt kh¸c, sù lóng tóng cña "ph¸i kinh tÕ" do viÖc tr×nh bµy cã hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm cña chóng t«i trong b¸o "Tia löa" g©y ra, ®· cho thÊy râ r»ng th−êng th−êng chóng ta hoµn toµn dïng

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 442 - 451.

Lµm g×?

5

nh÷ng ng«n ng÷ kh¸c nhau; r»ng do ®ã, chóng ta sÏ kh«ng thÓ ®ång ý víi nhau vÒ bÊt cø ®iÒu g×, nÕu chóng ta kh«ng b¾t ®Çu abovo1); r»ng cÇn ph¶i thö "gi¶i thÝch" mét çch cã hÖ thèng, cµng ®¹i chóng cµng tèt, cã dÉn chøng rÊt nhiÒu vÝ dô cô thÓ, cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ", vÒ tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm c¨n b¶n trong sù bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a chóng ta. Vµ t«i ®· quyÕt t©m thö "gi¶i thÝch" nh− thÕ, tuy biÕt râ r»ng nh− thÕ sÏ lµm cho khu«n khæ cuèn s¸ch nµy ph×nh lªn rÊt nhiÒu vµ cuèn s¸ch ph¶i ra chËm, nh−ng t«i kh«ng thÊy cã çch nµo kh¸c h¬n ®Ó gi÷ lêi høa ®· nªu trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?". Ngoµi viÖc xin lçi vÒ sù chËm trÔ nµy, t«i còng cã lêi xin lçi thªm lµ cuèn s¸ch nµy rÊt thiÕu sãt vÒ h×nh thøc v¨n ch−¬ng: t«i ®· ph¶i lµm viÖc hÕt søc gÊp rót vµ h¬n n÷a, t«i lu«n lu«n ph¶i ngõng l¹i v× bËn rÊt nhiÒu c«ng viÖc kh¸c.

Ph©n tÝch ba vÊn ®Ò nãi trªn vÉn lµ chñ ®Ò chÝnh cña cuèn s¸ch, nh−ng t«i ®· ph¶i b¾t ®Çu b»ng hai vÊn ®Ò kh¸c cã tÝnh çch tæng qu¸t h¬n: t¹i sao ®èi víi chóng ta, mét khÈu hiÖu "v« téi" vµ "tù nhiªn" nh− khÈu hiÖu "tù do phª b×nh" l¹i lµ mét lêi khiªu chiÕn thùc sù? t¹i sao chóng ta l¹i kh«ng ®ång ý víi nhau ®−îc, ngay c¶ vÒ vÊn ®Ò c¨n b¶n lµ vÊn ®Ò vai trß cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ®èi víi phong trµo quÇn chóng tù ph¸t? TiÕp ®ã, viÖc tr×nh bµy çc quan ®iÓm vÒ tÝnh chÊt vµ néi dung cña cæ ®éng chÝnh trÞ ®· chuyÓn thµnh viÖc gi¶i thÝch sù kh¸c nhau gi÷a chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa víi chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi; vµ viÖc tr×nh bµy çc quan ®iÓm vÒ nh÷ng nhiÖm vô tæ chøc th× ®· chuyÓn thµnh viÖc gi¶i thÝch sù kh¸c nhau gi÷a lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp, mµ "ph¸i kinh tÕ" rÊt lÊy lµm tháa m·n, víi sù tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng mµ chóng t«i coi lµ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. Sau n÷a, t«i nhÊn m¹nh h¬n n÷a ®Õn "kÕ ho¹ch" x©y dùng mét tê b¸o chÝnh trÞ cho toµn

1) - tõ ®Çu

V. I. L ª - n i n

6

n−íc Nga, nhÊt lµ v× nh÷ng ý kiÕn ph¶n ®èi kÕ ho¹ch Êy ®Òu kh«ng x¸c ®¸ng vµ ng−êi ta Ýt tr¶ lêi ®−îc ®óng thùc chÊt cña vÊn ®Ò nªu lªn trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", tøc lµ: lµm thÕ nµo ®Ó chóng ta cã thÓ tiÕn hµnh, cïng mét lóc ë mäi n¬i, viÖc x©y dùng çi tæ chøc cÇn thiÕt cho chóng ta. Cuèi cïng, trong phÇn cuèi cuèn s¸ch, t«i hy väng chøng minh ®−îc r»ng chóng t«i ®· lµm hÕt tÊt c¶ nh÷ng g× mµ chóng t«i cã thÓ lµm ®−îc ®Ó ngõa tr−íc sù ®o¹n tuyÖt víi "ph¸i kinh tÕ", mÆc dÇu sù ®o¹n tuyÖt Êy ®· trë thµnh kh«ng thÓ tr¸nh khái; r»ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· cã ®−îc mét néi dung ®Æc biÖt, hay cã néi dung "lÞch sö" còng ®−îc, v× nã diÔn t¶ ®−îc ®Çy ®ñ nhÊt, næi bËt nhÊt, kh«ng ph¶i lµ "chñ nghÜa kinh tÕ" triÖt ®Ó, mµ lµ t×nh tr¹ng lén xén vµ dao ®éng, tøc lµ nh÷ng ®Æc tr−ng cña c¶ mét thêi kú lÞch sö cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga; r»ng v× thÕ, mÆc dï cuéc luËn chiÕn víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" tho¹t míi tr«ng cã vÎ nh− lµ më réng ra qu¸ ®¸ng, nh−ng nã vÉn cã lý do cña nã, v× nÕu kh«ng thanh to¸n ®−îc døt kho¸t thêi kú Êy th× chóng ta kh«ng thÓ nµo tiÕn lªn ®−îc. Th¸ng Hai 1902

N. Lª-nin

7

I Chñ nghÜa gi¸o ®iÒu vµ

"Tù do phª b×nh"

a) "Tù do phª b×nh" nghÜa lµ g×? "Tù do phª b×nh", kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, ®ã lµ khÈu

hiÖu thÞnh hµnh nhÊt hiÖn nay, lu«n lu«n ®−îc nãi ®Õn trong nh÷ng cuéc tranh luËn gi÷a nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ ë tÊt c¶ çc n−íc. Tho¹t tiªn, kh«ng g× kú l¹ h¬n lµ thÊy mét trong hai bªn tranh luËn l¹i trÞnh träng viÖn ®Õn tù do phª b×nh. Cã thÓ nµo trong çc ®¶ng tiÕn bé l¹i cã nh÷ng ng−êi lªn tiÕng chèng l¹i çc luËt hiÕn ph¸p, ë phÇn lín çc n−íc ch©u ¢u, ®ang ®¶m b¶o tù do cho khoa häc vµ tù do nghiªn cøu khoa häc, ®−îc ch¨ng? "ë ®©y, h¼n cã çi g× kh¸c ®©y!" - bÊt cø ng−êi nµo ®øng ngoµi cuéc, khi nghe thÊy çi khÈu hiÖu thÞnh hµnh kia ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i ë kh¾p mäi ng¶ ®−êng, mµ ch−a n¾m ®−îc thùc chÊt cña sù bÊt hßa th× tÊt nhiªn còng ®Òu tù nhñ nh− thÕ. "KhÈu hiÖu Êy râ rµng lµ mét trong nh÷ng tõ do tháa thuËn víi nhau mµ ®Æt ra, nh÷ng tõ nµy gièng nh− nh÷ng biÖt hiÖu, do quen dïng nªn ®−îc thõa nhËn vµ trë thµnh gÇn nh− nh÷ng danh tõ chung vËy".

ThËt thÕ, ai nÊy ®Òu biÕt r»ng trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ ngµy nay*, ®· h×nh thµnh hai khuynh h−íng;

* Nh©n tiÖn xin nãi qua r»ng ®©y lµ mét hiÖn t−îng gÇn nh− cã mét

kh«ng hai trong lÞch sö cña chñ nghÜa x· héi hiÖn ®¹i, vµ ®Æc biÖt lµ mét hiÖn t−îng v« cïng an ñi lßng ng−êi; lÇn ®Çu tiªn, sù tranh chÊp

V. I. L ª - n i n 8

gi÷a hai khuynh h−íng Êy, cuéc ®Êu tranh cã lóc bïng lªn s¸ng rùc nh− mét ngän löa chãi läi, cã lóc l¹i dÞu xuèng vµ ©m Ø d−íi ®èng tro tµn cña nh÷ng "nghÞ quyÕt ngõng chiÕn" trang nghiªm. Çi khuynh h−íng "míi" nh»m "phª b×nh" chñ nghÜa M¸c "cò kü, gi¸o ®iÒu", ®ã lµ çi g× th× BÐc-stanh ®· nãi lªn vµ Min-l¬-r¨ng ®· chØ ra mét çch kh¸ râ råi.

§¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i biÕn ®æi tõ mét ®¶ng chñ tr−¬ng çch m¹ng x· héi thµnh mét ®¶ng d©n chñ c¶i l−¬ng x· héi. Yªu cÇu chÝnh trÞ nµy, BÐc-stanh ®· bªnh vùc b»ng c¶ mét lo¹t lý lÏ vµ lý do "míi", kh¸ ¨n khíp víi nhau. ¤ng ta phñ nhËn kh¶ n¨ng ®em l¹i cho chñ nghÜa x· héi mét c¬ së khoa häc vµ kh¶ n¨ng chøng minh, theo quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, r»ng chñ nghÜa x· héi lµ tÊt yÕu, kh«ng thÓ tr¸nh khái; «ng ta phñ nhËn t×nh tr¹ng bÇn cïng ngµy cµng t¨ng, phñ nhËn sù v« s¶n hãa vµ t×nh tr¹ng nh÷ng m©u thuÉn t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng trÇm träng; «ng ta tuyªn bè r»ng ngay c¶ quan niÖm vÒ "môc ®Ých cuèi cïng" còng kh«ng v÷ng ch¾c g×, vµ kiªn quyÕt b¸c bá t− t−ëng chuyªn chÝnh v« s¶n; «ng ta phñ nhËn sù ®èi lËp vÒ nguyªn t¾c

gi÷a nh÷ng khuynh h−íng kh¸c nhau trong néi bé chñ nghÜa x· héi ®· v−ît ra ngoµi khu«n khæ quèc gia, trë thµnh cã tÝnh chÊt quèc tÕ. Tr−íc ®©y, nh÷ng cuéc tranh luËn gi÷a ph¸i L¸t-xan vµ ph¸i Ai-x¬-n¸ch 6, gi÷a ph¸i Ghe-®¬ vµ ph¸i kh¶ n¨ng 7, gi÷a ph¸i Pha-biªng vµ ph¸i d©n chñ - x· héi 8, gi÷a ph¸i D©n ý 9 vµ ph¸i d©n chñ - x· héi, vÉn n»m trong ph¹m vi thuÇn tóy d©n téc, ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm thuÇn tóy d©n téc, cã thÓ nãi lµ ®· diÔn ra trªn nh÷ng ®Þa h¹t kh¸c nhau. Giê ®©y (®iÒu nµy hiÖn nay ®· râ rµng), ph¸i Pha-biªng ë Anh, ph¸i tham gia néi çc ë Ph¸p, ph¸i BÐc-stanh 10 ë §øc, ph¸i phª b×nh ë Nga, - tÊt c¶ çc ph¸i Êy häp thµnh mét gia ®×nh duy nhÊt, t©ng bèc lÉn nhau, häc hái lÉn nhau vµ cïng nhau chèng chñ nghÜa M¸c "gi¸o ®iÒu". Cã lÏ trong cuéc tranh luËn ®Çu tiªn thËt sù cã tÝnh chÊt quèc tÕ nµy víi chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo x· héi chñ nghÜa, th× ph¸i d©n chñ - x· héi çch m¹ng quèc tÕ sÏ lín m¹nh lªn, ®ñ søc chÊm døt ®−îc sù ph¶n ®éng chÝnh trÞ hoµnh hµnh tõ l©u ë ch©u ¢u ch¨ng?

Lµm g×?

9

gi÷a chñ nghÜa tù do vµ chñ nghÜa x· héi; «ng ta phñ nhËn lý luËn ®Êu tranh giai cÊp, cho lµ kh«ng thÓ ¸p dông ®−îc lý luËn ®ã vµo mét x· héi thËt sù d©n chñ, ®−îc qu¶n lý theo ý chÝ cña ®a sè, v. v..

Nh− vËy lµ viÖc ®ßi hái ph¶i cã mét b−íc chuyÓn c−¬ng quyÕt tõ phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng sang phong trµo x· héi c¶i l−¬ng t− s¶n, l¹i ®i ®«i víi mét b−íc chuyÓn kh¸c, còng kh«ng kÐm phÇn c−¬ng quyÕt, sang phª b×nh theo quan ®iÓm t− s¶n tÊt c¶ nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c. Vµ v× tõ l©u, viÖc phª b×nh chñ nghÜa M¸c ®· ®−îc tiÕn hµnh trªn çc diÔn ®µn chÝnh trÞ vµ trªn gi¶ng ®−êng tr−êng ®¹i häc, trong rÊt nhiÒu s¸ch vë vµ trong mét lo¹t nh÷ng tr−íc t¸c uyªn b¸c, v× tõ hµng chôc n¨m nay, nã ®· ®−îc nhåi nhÐt mét çch cã hÖ thèng vµo thÕ hÖ trÎ cña çc tÇng líp cã häc, nªn kh«ng lÊy g× lµm l¹ r»ng khuynh h−íng "phª b×nh míi" trong ®¶ng d©n chñ - x· héi xuÊt hiÖn ra lµ ®· thµnh h×nh h¼n hoi ngay, gièng nh− Mi-nÐc-v¬ xuÊt hiÖn tõ ®Çu Giuy-pi-te11 vËy. VÒ mÆt néi dung cña nã, khuynh h−íng nµy kh«ng cÇn g× ph¶i tù ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh n÷a: nã ®· ®−îc chuyÓn trùc tiÕp tõ s¸ch b¸o t− s¶n vµo s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa råi.

Ta bµn tiÕp. NÕu sù phª b×nh vÒ mÆt lý luËn vµ nh÷ng tham väng chÝnh trÞ cña BÐc-stanh vÉn cßn ch−a râ ®èi víi mét sè ng−êi, th× ®· cã nh÷ng ng−êi Ph¸p ra søc chøng minh mét çch thùc tiÔn "ph−¬ng ph¸p míi". LÇn nµy n÷a, n−íc Ph¸p ®· l¹i xøng ®¸ng víi thanh danh cò lµ "n−íc, trong lÞch sö cña m×nh, cuéc ®Êu tranh giai cÊp ®−îc tiÕn hµnh mét çch kiªn quyÕt ®Õn cïng, h¬n ë ®©u hÕt" (¡ng-ghen, trÝch lêi nãi ®Çu trong cuèn "Der 18 Brumaire" cña M¸c)12. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ®· b¾t ®Çu, kh«ng ph¶i b»ng lý luËn mµ b»ng hµnh ®éng; nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ cña n−íc Ph¸p tiÕn triÓn h¬n vÒ mÆt d©n chñ ®· cho phÐp hä chuyÓn ®−îc ngay sang "chñ nghÜa BÐc-stanh thùc tiÔn", víi tÊt c¶ mäi hËu qu¶ cña nã, Min-l¬-r¨ng lµ

V. I. L ª - n i n 10

mét vÝ dô s¸ng tá vÒ chñ nghÜa BÐc-stanh thùc tiÔn Êy; kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ c¶ BÐc-stanh lÉn Ph«n-ma ®· h¨ng h¸i ®Õn nh− thÕ trong viÖc véi v· bªnh vùc vµ ngîi khen Min-l¬-r¨ng! ThËt vËy, nÕu ®¶ng d©n chñ - x· héi thùc ra chØ lµ mét ®¶ng c¶i l−¬ng vµ ph¶i cã can ®¶m c«ng khai nh×n nhËn ®iÒu Êy, th× ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng nh÷ng cã quyÒn tham gia , mµ cßn ph¶i lu«n lu«n cè g¾ng ®Ó ®−îc tham gia mét néi çc t− s¶n. NÕu d©n chñ, vÒ thùc chÊt, cã nghÜa lµ thñ tiªu sù thèng trÞ giai cÊp, th× viÖc g× mµ mét bé tr−ëng x· héi chñ nghÜa l¹i kh«ng dïng nh÷ng bµi diÔn v¨n vÒ hîp t¸c giai cÊp ®Ó lµm ®Ñp lßng thÕ giíi t− s¶n? ViÖc g× mµ vÞ bé tr−ëng ®ã l¹i kh«ng gi÷ chøc vô cña m×nh, ngay c¶ sau khi nh÷ng vô c¶nh binh tµn s¸t c«ng nh©n ®· v¹ch râ hµng tr¨m, hµng ngh×n lÇn, thùc chÊt cña sù céng t¸c d©n chñ gi÷a çc giai cÊp? ViÖc g× mµ vÞ bé tr−ëng ®ã l¹i kh«ng ®Ých th©n tham gia chóc mõng Nga hoµng, kÎ mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ®· kh«ng gäi b»ng çi tªn nµo kh¸c, mµ gäi lµ tªn treo cæ ng−êi, tªn ®¸nh ng−êi b»ng roi da vµ tªn b¾t ng−êi ®i ®µy (knou-teur, pendeur et dÐportateur)? Vµ ®Ó ®Òn bï l¹i çi viÖc lµm cho chñ nghÜa x· héi bÞ nhôc nh· vµ tù thãa m¹ ®Õn cïng cùc nh− thÕ tr−íc toµn thÕ giíi, ®Ó chuéc l¹i viÖc lµm b¹i ho¹i ý thøc x· héi chñ nghÜa cña quÇn chóng c«ng nh©n, - c¬ së duy nhÊt cã thÓ ®¶m b¶o th¾ng lîi cho chóng ta, - ng−êi ta ®· cung cÊp cho chóng ta nh÷ng dù ¸n rÊt kªu vÒ nh÷ng c¶i çch nhá nhÆt, nhá ®Õn nçi ng−êi ta ®· tõng buéc ®−îc nh÷ng chÝnh phñ t− s¶n ph¶i lµm nhiÒu h¬n thÕ n÷a!

Ai kh«ng cè ý nh¾m m¾t l¹i th× kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng khuynh h−íng "phª b×nh" míi trong chñ nghÜa x· héi ch¼ng qua chØ lµ mét h×nh lo¹i míi cña chñ nghÜa c¬ héi mµ th«i. Vµ nÕu xÐt ng−êi, kh«ng c¨n cø vµo bé ¸o hµo nho¸ng hä tù kho¸c cho hä hoÆc vµo çi tªn kh¸ kªu hä tù ®Æt cho hä, mµ c¨n cø vµo çch hä hµnh ®éng, vµo nh÷ng

Lµm g×?

11

t− t−ëng mµ hä thùc tÕ truyÒn b¸, th× thÊy râ r»ng "tù do phª b×nh" lµ tù do cña khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng d©n chñ - x· héi, lµ tù do biÕn ®¶ng d©n chñ - x· héi thµnh mét ®¶ng d©n chñ c¶i l−¬ng, lµ tù do ®−a nh÷ng t− t−ëng t− s¶n vµ nh÷ng thµnh phÇn t− s¶n vµo trong chñ nghÜa x· héi.

Tù do lµ mét danh tõ lín, nh−ng chÝnh d−íi l¸ cê tù do c«ng nghiÖp mµ çc cuéc chiÕn tranh c−íp bãc ghª tëm nhÊt ®· ®−îc tiÕn hµnh; chÝnh d−íi l¸ cê tù do lao ®éng mµ ng−êi ta ®· c−íp bãc nh÷ng ng−êi lao ®éng. MÊy tiÕng "tù do phª b×nh", ®óng nh− ng−êi ta ®ang dïng hiÖn nay, còng chøa ®ùng mét sù dèi tr¸ nh− thÕ. Nh÷ng ng−êi thùc sù tù tin lµ ®· ®Èy khoa häc tiÕn tíi, th× kh«ng ®ßi hái cho nh÷ng quan niÖm míi ®−îc tù do tån t¹i bªn c¹nh nh÷ng quan niÖm cò, mµ ®ßi thay thÕ nh÷ng quan niÖm cò b»ng nh÷ng quan niÖm míi. Nh−ng hiÖn nay, nh÷ng tiÕng h« "tù do phª b×nh mu«n n¨m!" lµm cho ng−êi ta nhí nhiÒu ®Õn c©u chuyÖn ngô ng«n vÒ çi thïng rçng1).

Lµ mét nhãm cè kÕt, chóng ta n¾m chÆt tay nhau ®i theo mét con ®−êng hiÓm trë khã kh¨n. Tø phÝa quanh chóng ta ®Òu cã kÎ thï, vµ chóng ta hÇu nh− lu«n lu«n ph¶i ®i d−íi lµn ®¹n cña chóng. Chóng ta ®oµn kÕt víi nhau do mét quyÕt ®Þnh tù nguyÖn, chÝnh lµ ®Ó ®¸nh b¹i kÎ thï vµ kh«ng sa vµo vòng lÇy bªn c¹nh, mµ nh÷ng ng−êi ®ang ë trong ®ã, ngay tõ lóc ®Çu, l¹i tr¸ch chóng ta lµ ®· lËp nhãm riªng vµ ®· chän con ®−êng ®Êu tranh chø kh«ng ph¶i lµ con ®−êng hßa gi¶i. ThÕ mµ mét sè trong chóng ta ®· bçng gµo lªn: ta h·y vµo vòng lÇy Êy ®i! - råi khi ng−êi ta cè lµm cho hä xÊu hæ vÒ viÖc ®ã, th× hä tr¶ lêi: çc ng−êi thËt lµ l¹c hËu! çc ng−êi kh«ng cho chóng t«i cã quyÒn tù do mêi çc ng−êi ®i vµo con ®−êng tèt ®Ñp h¬n, thÕ mµ kh«ng biÕt xÊu hæ µ! - V©ng, th−a çc ngµi, çc ngµi cã

1) Ngô ng«n cña I. A. Cr−-lèp.

V. I. L ª - n i n 12

quyÒn tù do kh«ng nh÷ng mêi chóng t«i mµ cßn cã quyÒn tù do muèn ®i ®©u th× ®i, dÇu lµ nh¶y vµo vòng lÇy; chóng t«i còng thÊy chÝnh vòng lÇy Êy lµ chç ë chÝnh ®¸ng cña çc ngµi, vµ trong ph¹m vi kh¶ n¨ng cña chóng t«i, chóng t«i s½n sµng gióp çc ngµi dän nhµ ®Õn ë ®Êy. Nh−ng çc ngµi h·y bu«ng tay chóng t«i ra, ®õng b¸m lÊy chóng t«i vµ ®õng lµm nh¬ bÈn çi danh tõ vÜ ®¹i lµ tù do, v× chóng t«i còng thÕ, chóng t«i cã "quyÒn tù do" muèn ®i ®©u th× ®i, tù do ®Êu tranh chèng vòng lÇy còng nh− chèng nh÷ng kÎ nhÈy vµo vòng lÇy!

b) Nh÷ng ng−êi biÖn hé míi cho "Tù do phª b×nh"

Vµ chÝnh khÈu hiÖu nµy ("tù do phª b×nh") lµ khÈu hiÖu míi ®©y ®· ®−îc tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (sè 10), c¬ quan cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ë n−íc ngoµi13 trÞnh träng nªu lªn, kh«ng ph¶i nh− mét ®Þnh lý lý luËn, mµ nh− mét yªu s¸ch chÝnh trÞ, nh− mét lêi gi¶i ®¸p vÊn ®Ò: "cã thÓ ®oµn kÕt çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ho¹t ®éng ë ngoµi n−íc ®−îc kh«ng?" - "Muèn ®oµn kÕt ®−îc v÷ng ch¾c th× cÇn ph¶i cã tù do phª b×nh" (tr. 36).

Tõ lêi tuyªn bè ®ã, cã thÓ rót ra hai kÕt luËn rÊt râ rµng: 1. Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®¶m nhiÖm viÖc bªnh vùc khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ nãi chung; 2. tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®ßi tù do cho chñ nghÜa c¬ héi trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Ta h·y xÐt çc kÕt luËn Êy.

Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" "®Æc biÖt" kh«ng hµi lßng v× "b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh"14 ®· cã xu h−íng tiªn ®o¸n sù ®o¹n tuyÖt gi÷a ph¸i Nói vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh15 trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ"∗.

__________ * Bµi x· luËn b¸o "Tia löa", sè 2 (th¸ng Hai 1901), ®em so s¸nh

hai khuynh h−íng cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng (khuynh h−íng çch

Lµm g×?

13

"§èi víi chóng ta, nãi chung, viÖc nãi ®Õn ph¸i Nói vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh trong hµng ngò d©n chñ - x· héi - chñ bót tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ B. Cri-tsÐp-xki viÕt - lµ mét sù lo¹i suy lÞch sö n«ng c¹n, l¹ lïng d−íi ngßi bót cña mét ng−êi m¸c-xÝt: ph¸i Nói vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh tr−íc kia kh«ng tiªu biÓu cho nh÷ng tÝnh khÝ kh¸c nhau hoÆc nh÷ng trµo l−u trÝ thøc kh¸c nhau, nh− nh÷ng sö gia - t− t−ëng cã thÓ t−ëng, mµ tiªu biÓu cho nh÷ng giai cÊp hoÆc nh÷ng tÇng líp kh¸c nhau - mét bªn lµ giai cÊp t− s¶n bËc trung, cßn mét bªn lµ giai cÊp tiÓu thÞ d©n vµ giai cÊp v« s¶n. Nh−ng trong phong trµo x· héi chñ nghÜa hiÖn nay, kh«ng cã sù xung ®ét quyÒn lîi giai cÊp; tÊt c¶ (do B. Cri-tsÐp-xki viÕt ng¶) çc phe ph¸i trong phong trµo ®ã, kÓ c¶ ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt, ®Òu hoµn toµn ®øng trªn lËp tr−êng quyÒn lîi giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, lËp tr−êng ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ®Ó gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ (tr. 32-33).

ThËt lµ mét lêi kh¼ng ®Þnh t¸o b¹o! B. Cri-tsÐp-xki h¸ kh«ng biÕt çi viÖc mµ tõ l©u mäi ng−êi ®· thÊy lµ: viÖc tÇng líp "çc viÖn sÜ" tham gia ®«ng ®¶o vµo phong trµo x· héi chñ nghÜa trong mÊy n¨m gÇn ®©y ®· ®¶m b¶o cho chñ nghÜa BÐc-stanh ®−îc phæ biÕn nhanh chãng, ®ã sao? Vµ ®iÒu chñ yÕu lµ t¸c gi¶ cña chóng ta ®· c¨n cø vµo ®©u mµ tuyªn bè r»ng chÝnh "ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt" còng ®øng trªn lËp tr−êng ®Êu tranh giai cÊp ®Ó gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ? Çi ®ã ta kh«ng biÕt. Cri-tsÐp-xki ®ang kiªn quyÕt biÖn hé cho ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt nh−ng kh«ng cã mét lý lÏ nµo, mét lý do nµo ®Ó lµm chøng cí c¶. Râ rµng lµ t¸c gi¶ cho r»ng khi «ng ta

m¹ng vµ khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa) víi hai khuynh h−íng cña giai cÊp t− s¶n çch m¹ng håi thÕ kû XVIII (khuynh h−íng Gia-c«-banh - "ph¸i Nói" - vµ khuynh h−íng Gi-r«ng-®anh). T¸c gi¶ bµi Êy lµ Plª-kha-nèp. Ngµy nay c¶ ba ph¸i: ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn, ph¸i "V« ®Ò"16 vµ ph¸i men-sª-vÝch ®Òu vÉn cßn rÊt thÝch nãi ®Õn "ph¸i Gia-c«-banh" trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Nh−ng khi Plª-kha-nèp ®· dïng kh¸i niÖm Êy lÇn ®Çu tiªn ®Ó chèng çnh h÷u trong ®¶ng d©n chñ - x· héi, th× ®iÒu ®ã ngµy nay ng−êi ta l¹i thÝch lê ®i hoÆc... quªn ®i. 1)

1) Chó thÝch cña t¸c gi¶ trong b¶n in n¨m 1907.

V. I. L ª - n i n 14

lÆp l¹i ®iÒu mµ ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt nãi vÒ b¶n th©n hä th× lêi kh¼ng ®Þnh cña «ng ta kh«ng cÇn cã chøng cí g× c¶. Nh−ng cßn g× "n«ng c¹n" b»ng c¨n cø vµo lêi nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho mét khuynh h−íng nãi vÒ b¶n th©n hä mµ xÐt ®o¸n vÒ toµn bé khuynh h−íng Êy? Cßn g× n«ng c¹n h¬n çi "triÕt lý" ®· ®−îc rót ra sau ®ã vÒ hai kiÓu kh¸c nhau hoÆc hai con ®−êng kh¸c nhau, thËm chÝ hoµn toµn ®èi lËp nhau, cña sù ph¸t triÓn cña ®¶ng ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", tr. 34-35)? Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, çc b¹n thÊy kh«ng, hä thõa nhËn sù hoµn toµn tù do phª b×nh, - nh÷ng ng−êi Ph¸p l¹i kh«ng thõa nhËn ®iÒu ®ã, vµ chÝnh tÊm g−¬ng cña hä ®· chØ ra tÊt c¶ "sù tai h¹i cña tÝnh cè chÊp".

Chóng ta sÏ tr¶ lêi: chÝnh tÊm g−¬ng cña B. Cri-tsÐp-xki chøng tá r»ng ®«i khi còng cã nh÷ng ng−êi tù x−ng lµ m¸c-xÝt mµ l¹i xem xÐt lÞch sö theo ®óng nh− "kiÓu cña I-l«-vai-xki"17. §Ó gi¶i thÝch sù thèng nhÊt cña ®¶ng §øc vµ sù ph©n t¸n cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p th× ch¼ng cÇn ph¶i t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña lÞch sö n−íc nµy hay n−íc kia, ch¼ng cÇn ph¶i ®èi chiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn cña chÕ ®é nöa chuyªn chÕ qu©n sù víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cña chÕ ®é ®¹i nghÞ céng hßa, ch¼ng cÇn ph¶i xem xÐt hËu qu¶ cña C«ng x· Pa-ri vµ cña ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa18, ch¼ng cÇn ph¶i so s¸nh t×nh h×nh vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ch¼ng cÇn ph¶i nhí ®Õn sù viÖc lµ "sù ph¸t triÓn ch−a tõng thÊy cña ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc" ®· ®i ®«i víi mét cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt ch−a tõng cã trong lÞch sö cña chñ nghÜa x· héi, kh«ng nh÷ng chèng nh÷ng sai lÇm vÒ lý luËn (Muyn-bÐc-g¬, §uy-rinh*, nh÷ng ng−êi

* Khi ¡ng-ghen c«ng kÝch §uy-rinh, kÎ ®−îc mét sè kh¸ lín nh÷ng

ng−êi ®¹i diÖn ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc ®ång t×nh, th× cã nh÷ng ng−êi ®· b¾t lçi ¡ng-ghen lµ gay g¾t, cè chÊp, thiÕu t×nh ®ång chÝ trong lóc tranh luËn, v. v., thËm chÝ b¾t lçi mét çch c«ng khai, t¹i ®¹i héi ®¶ng. M«-xt¬, cïng víi çc ®ång chÝ cña «ng ta, ®· ®Ò nghÞ (víi §¹i

Lµm g×?

15

x· héi chñ nghÜa - gi¶ng ®−êng 21), mµ chèng c¶ nh÷ng sai lÇm vÒ s¸ch l−îc n÷a (L¸t-xan) v. v. vµ v. v.. Lµm nh− thÕ còng b»ng thõa th«i! Nh÷ng ng−êi Ph¸p c·i nhau v× hä cè chÊp; nh÷ng ng−êi §øc ®oµn kÕt v× hä lµ nh÷ng ®øa trÎ rÊt ngoan.

Vµ xin h·y chó ý ®iÒu nµy lµ ng−êi ta dïng çi t− t−ëng s©u s¾c kh«ng g× b× kÞp Êy lµ nh»m ®Ó "kh−íc tõ" mét sù viÖc ®· ®¸nh ®æ hoµn toµn nh÷ng lêi biÖn hé cho ph¸i BÐc-stanh. Ph¸i BÐc-stanh cã ®øng trªn lËp tr−êng ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n kh«ng, - vÊn ®Ò ®ã chØ cã thÓ gi¶i quyÕt mét çch vÜnh viÔn vµ døt kho¸t b»ng kinh nghiÖm lÞch sö mµ th«i. Cho nªn, çi cã ý nghÜa quan träng nhÊt ë ®©y chÝnh lµ tÊm g−¬ng n−íc Ph¸p, n−íc duy nhÊt trong ®ã ph¸i BÐc-stanh ®· thö t×m çch tù lùc hµnh ®éng, víi sù hoan nghªnh nhiÖt liÖt cña nh÷ng ng−êi §øc cïng ph¸i víi hä (vµ mét phÇn cña nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa Nga: xem "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 2 - 3, tr. 83 - 84). §em sù "cè chÊp" cña nh÷ng ng−êi Ph¸p ra mµ dÉn chøng, th× ngoµi gi¸ trÞ "lÞch sö" (theo kiÓu N«-d¬-®rÐp22) cña nã ra, ®ã chØ lµ t×m çch lÊp liÕm nh÷ng viÖc hÕt søc khã chÞu b»ng nh÷ng lêi lÏ gay g¾t mµ th«i.

V¶ ch¨ng, chóng ta kh«ng hÒ cã ý ®Þnh bá mÆc nh÷ng ng−êi §øc cho B. Cri-tsÐp-xki vµ nhiÒu nhµ biÖn hé kh¸c cña "tù do phª b×nh". NÕu "ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt"

héi n¨m 187719) kh«ng ®¨ng nh÷ng bµi cña ¡ng-ghen trªn b¸o "Vorwärts"20, cho lµ "kh«ng cã lîi cho ®¹i ®a sè b¹n ®äc"; Van-tÕch (Vahlteich) th× tuyªn bè r»ng viÖc ®¨ng nh÷ng bµi Êy ®· lµm h¹i lín cho ®¶ng, r»ng §uy-rinh còng ®· gióp Ých cho ®¶ng d©n chñ - x· héi: "chóng ta nªn sö dông tÊt c¶ mäi ng−êi cho lîi Ých cña ®¶ng, vµ nÕu çc gi¸o s− tranh luËn víi nhau th× tê "Vorwärts" kh«ng ph¶i dïng ®Ó lµm diÔn ®µn cho hä" ("Vorwärts", sè 65, ngµy 6 th¸ng S¸u 1877). Nh− ai nÊy ®Òu thÊy, ®©y lµ mét vÝ dô n÷a vÒ viÖc biÖn hé cho "tù do phª b×nh", çc nhµ phª b×nh hîp ph¸p vµ nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa bÊt hîp ph¸p cña chóng ta vÉn th−êng hay ®em ng−êi §øc ra chøng dÉn, cÇn ph¶i lÊy vÝ dô ®ã ra mµ suy nghÜ th× tèt h¬n!

V. I. L ª - n i n 16

cßn ®−îc dung tóng trong ®¶ng §øc th× ®ã chØ lµ trong chõng mùc hä cßn phôc tïng nghÞ quyÕt Han-n«-v¬ lµ nghÞ quyÕt kiªn quyÕt b¸c bá nh÷ng "®iÓm söa ®æi" cña BÐc-stanh23, vµ nghÞ quyÕt Lu-bÕch lµ nghÞ quyÕt (mÆc dÇu tÊt c¶ tÝnh chÊt ngo¹i giao cña nã) vÉn chøa ®ùng mét lêi c¶nh ço thùc sù ®èi víi BÐc-stanh 24. §øng vÒ ph−¬ng diÖn lîi Ých cña ®¶ng §øc, ng−êi ta cã thÓ kh«ng thõa nhËn tÝnh chÊt ngo¹i giao Êy lµ hîp thêi, ng−êi ta cã thÓ tù hái trong hoµn c¶nh Êy, ph¶i ch¨ng mét sù hßa gi¶i xÊu cßn h¬n lµ mét cuéc tranh chÊp tèt; tãm l¹i, ng−êi ta cã thÓ cã ý kiÕn kh¸c nhau khi ®¸nh gi¸ ph−¬ng ph¸p nµy hay ph−¬ng ph¸p kh¸c ®Ó b¸c bá chñ nghÜa BÐc-stanh, nh−ng ng−êi ta kh«ng thÓ nµo kh«ng thÊy r»ng ®¶ng §øc ®· hai lÇn b¸c bá chñ nghÜa BÐc-stanh. Cho nªn tin r»ng çi thÝ dô vÒ ng−êi §øc x¸c nhËn çi thuyÕt cho r»ng "ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt ®øng trªn lËp tr−êng ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ®Ó gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n vÒ kinh tÕ vµ vÒ chÝnh trÞ", th× nh− thÕ lµ hoµn toµn kh«ng hiÓu g× nh÷ng ®iÒu ®ang diÔn ra tr−íc m¾t tÊt c¶ mäi ng−êi*.

* CÇn chó ý r»ng vÒ chñ nghÜa BÐc-stanh trong ®¶ng §øc, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lu«n lu«n chØ thuËt l¹i mét çch ®¬n thuÇn nh÷ng sù viÖc, mµ hoµn toµn "kh«ng ®−a ra" mét nhËn xÐt nµo cña m×nh vÒ nh÷ng sù viÖc ®ã c¶. VÝ dô, xem sè 2 - 3, tr. 66, nãi vÒ §¹i héi Stót-ga25: tÊt c¶ mäi sù bÊt ®ång ý kiÕn ®Òu quy vÒ vÊn ®Ò "s¸ch l−îc", vµ ng−êi ta chØ x¸c nhËn r»ng tèi ®¹i ®a sè vÉn trung thµnh víi s¸ch l−îc çch m¹ng ®· ®Ò ra tr−íc kia. HoÆc sè 4 - 5, tr. 25 vµ çc trang tiÕp theo, chØ thuËt l¹i mét çch ®¬n gi¶n nh÷ng diÔn v¨n ®äc t¹i §¹i héi Han-n«-v¬, vµ ®¨ng l¹i nghÞ quyÕt cña Bª-ben; cßn tr×nh bµy vµ phª b×nh BÐc-stanh th× l¹i ho·n l¹i (nh− trong sè 2 - 3), hÑn sÏ nãi trong mét "bµi b¸o ®Æc biÖt". §iÒu kú l¹ lµ ë trang 33, trong sè 4 - 5, chóng ta l¹i ®äc thÊy: "...nh÷ng quan ®iÓm, do Bª-ben tr×nh bµy, ®−îc ®¹i ®a sè trong ®¹i héi ñng hé", vµ sau ®ã mét chót: "...§a-vÝt ®· bªnh vùc nh÷ng quan ®iÓm cña BÐc-stanh... Tr−íc hÕt, §a-vÝt ®· cè g¾ng chøng tá r»ng... BÐc-stanh vµ çc b¹n h÷u, tuy thÕ (sic! 1)), vÉn ®øng trªn lËp tr−êng ®Êu tranh

1) — ®óng thÕ!

Lµm g×?

17

H¬n thÕ n÷a. Nh− chóng t«i ®· v¹ch râ, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ph¸t biÓu tr−íc ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®Ó ®ßi "tù do phª b×nh" vµ bªnh vùc chñ nghÜa BÐc-stanh. Râ rµng lµ t¹p chÝ Êy ®· x¸c nhËn r»ng chóng ta ®· xóc ph¹m mét çch kh«ng chÝnh ®¸ng ®Õn çc "nhµ phª b×nh" vµ ph¸i BÐc-stanh cña chóng ta. Nh−ng nh÷ng ai bÞ xóc ph¹m? bÞ ai xóc ph¹m? ë ®©u? vµ khi nµo? t¹i sao l¹i kh«ng chÝnh ®¸ng? VÒ nh÷ng ®iÓm nµy, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµm thinh; kh«ng lÇn nµo t¹p chÝ Êy nãi ®Õn tªn mét nhµ phª b×nh nµo ng−êi Nga, hoÆc tªn mét ng−êi Nga theo BÐc-stanh! Chóng ta chØ cßn cã viÖc lùa chän mét trong hai gi¶ thuyÕt cã thÓ cã ®−îc. HoÆc lµ bªn bÞ xóc ph¹m mét çch kh«ng chÝnh ®¸ng kh«ng ph¶i ai kh¸c mµ chØ lµ b¶n th©n tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (®iÒu nµy ®· ®−îc x¸c nhËn b»ng sù viÖc lµ hai bµi b¸o ®¨ng trong sè 10 chØ ®éc nãi ®Õn nh÷ng ®iÒu mµ t¹p chÝ "B×nh minh" vµ b¸o "Tia löa" c«ng kÝch tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" th«i). Mµ nh− thÕ th× lµm sao gi¶i thÝch ®−îc ®iÒu kú l¹ nµy lµ: tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· lu«n lu«n kiªn quyÕt tõ chèi mäi sù ®oµn kÕt víi chñ nghÜa BÐc-stanh, mµ l¹i chØ cã thÓ tù biÖn hé cho m×nh b»ng çch nãi tèt cho "ph¸i BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt" vµ ñng hé tù do phª b×nh? HoÆc lµ nh÷ng ng−êi bÞ xóc ph¹m mét çch kh«ng chÝnh ®¸ng l¹i lµ nh÷ng ng−êi ngoµi cuéc. ThÕ th× v× cí g× mµ kh«ng nªu tªn hä ra?

Nh− vËy, chóng ta thÊy tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vÉn tiÕp tôc ch¬i çi trß hó tim mµ t¹p chÝ Êy vÉn ch¬i tõ khi míi ra ®êi (chóng t«i sÏ chØ râ ë ®o¹n sau). Vµ sau n÷a, xin chó ý ®Õn viÖc ¸p dông thùc tiÔn lÇn ®Çu tiªn çi "tù do phª b×nh" næi tiÕng Êy! ThËt ra th× sù tù do Êy ®· ®−a ®Õn

giai cÊp...". Nh÷ng dßng ®ã viÕt vµo th¸ng Ch¹p 1899 vµ ®Õn th¸ng ChÝn 1901, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cã lÏ ®· kh«ng tin t−ëng r»ng nh÷ng lêi nãi cña Bª-ben lµ ®óng n÷a, nªn ®· lÆp l¹i quan ®iÓm cña §a-vÝt coi nh− cña b¶n th©n m×nh !

V. I. L ª - n i n 18

chç kh«ng nh÷ng hoµn toµn kh«ng cã phª b×nh g× c¶, mµ cßn hoµn toµn kh«ng cã c¶ sù nhËn xÐt ®éc lËp n÷a. Còng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" Êy ®· lµm thinh, nh− giÊu mét bÖnh kÝn (theo lêi nãi rÊt chÝnh x¸c cña Xta-r«-ve26), kh«ng nãi g× ®Õn viÖc cã mét chñ nghÜa BÐc-stanh Nga, l¹i ®Ò nghÞ trÞ bÖnh Êy b»ng çch chÐp l¹i tõng ch÷ çi ®¬n thuèc §øc míi nhÊt dµnh riªng ®Ó ®iÒu trÞ çi lo¹i bÖnh Êy ë §øc! §¸ng lÏ lµ tù do phª b×nh, th× l¹i b¾t ch−íc mét çch n« lÖ,... tÖ h¬n n÷a: b¾t ch−íc nh− khØ! Nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ hiÖn ®¹i thay ®æi tïy theo ®Æc ®iÓm d©n téc, nh−ng chñ nghÜa c¬ héi th× bÊt cø ë ®©u, còng gièng hÖt nh− nhau vÒ néi dung x· héi vµ chÝnh trÞ. ë n−íc nµy, nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa tËp hîp nhau l¹i tõ l©u d−íi ngän cê riªng biÖt; ë n−íc kia, hä l¹i coi th−êng lý luËn, vµ trªn thùc tiÔn, tiÕn hµnh chÝnh s¸ch cña ph¸i x· héi cÊp tiÕn; ë n−íc thø ba, mét sè ®¶ng viªn ®¶ng çch m¹ng nh¶y sang hµng ngò c¬ héi chñ nghÜa vµ cè g¾ng ®¹t môc ®Ých cña hä, kh«ng ph¶i b»ng çch ®Êu tranh c«ng khai cho nh÷ng nguyªn t¾c vµ cho mét s¸ch l−îc míi, mµ b»ng çch lµm cho ®¶ng hä dÇn dÇn bÞ ®åi b¹i mét çch tuÇn tù, kh«ng thÓ c¶m thÊy ®−îc vµ kh«ng thÓ trõng ph¹t ®−îc, nÕu cã thÓ nãi nh− thÕ; sau hÕt, ë n−íc thø t−, nh÷ng kÎ ®µo ngò Êy dïng còng nh÷ng ph−¬ng ph¸p nh− thÕ trong c¶nh ®en tèi cña sù n« dÞch chÝnh trÞ, vµ víi nh÷ng mèi quan hÖ hoµn toµn ®éc ®¸o gi÷a ho¹t ®éng "hîp ph¸p" vµ ho¹t ®éng "bÊt hîp ph¸p" v. v.. LÊy tù do phª b×nh vµ chñ nghÜa BÐc-stanh lµm ®iÒu kiÖn ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga mµ kh«ng ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vµ nh÷ng kÕt qu¶ ®Æc biÖt cña chñ nghÜa BÐc-stanh Nga, nh− thÕ lµ nãi ®Ó kh«ng nãi g× c¶.

VËy vÒ phÇn chóng ta, chóng ta h·y thö nãi lªn, dï chØ mét vµi lêi th«i, ®iÒu mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· kh«ng muèn nãi (hoÆc cã lÏ ®· kh«ng hiÓu ®−îc còng nªn).

Lµm g×?

19

c) Ph¸i phª b×nh ë Nga

§Æc ®iÓm c¨n b¶n cña n−íc Nga vÒ vÊn ®Ò trªn lµ ë chç chÝnh ngay b−íc ®Çu, mét mÆt cña phong trµo tù ph¸t cña c«ng nh©n, vµ mét mÆt kh¸c cña sù chuyÓn biÕn cña d− luËn c«ng chóng tiªn tiÕn h−íng theo chñ nghÜa M¸c, ®· ®−îc ®¸nh dÊu b»ng sù tËp hîp cña nh÷ng phÇn tö râ rµng lµ kh«ng thuÇn nhÊt d−íi cïng mét ngän cê ®Ó ®Êu tranh chèng kÎ thï chung (mét thÕ giíi quan ®· lçi thêi vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi). Chóng t«i muèn nãi ®Õn thêi kú tr¨ng mËt cña "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p". §ã nãi chung lµ mét hiÖn t−îng hÕt søc kú l¹ mµ trong nh÷ng n¨m 80, hoÆc trong kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 90, thËm chÝ kh«ng ai tin lµ sÏ cã ®−îc. Trong mét n−íc qu©n chñ chuyªn chÕ, n¬i mµ b¸o chÝ hoµn toµn bÞ n« dÞch, vµ trong mét thêi ®¹i ph¶n ®éng chÝnh trÞ ®iªn cuång mµ bÊt cø mét sù bÊt b×nh hoÆc ph¶n kh¸ng chÝnh trÞ hÕt søc nhá nµo nhó lªn còng ®Òu bÞ ®µn ¸p, thÕ mµ ®ét nhiªn lý luËn cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng l¹i lÎn ®−îc vµo s¸ch b¸o bÞ kiÓm duyÖt, vµ lý luËn Êy, tuy lµ tr×nh bµy b»ng nh÷ng lêi lÏ cña £-dèp1), nh−ng "tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn" ®Òu hiÓu ®−îc c¶. ChÝnh phñ ®· quen chØ coi lý luËn cña ph¸i D©n ý (çch m¹ng) lµ nguy hiÓm mµ kh«ng chó ý - ®iÒu nµy th−êng x¶y ra - ®Õn sù ph¸t triÓn néi t¹i cña lý luËn Êy, vµ l¹i vui mõng vÒ bÊt cø sù phª b×nh nµo chèng l¹i lý luËn Êy. Cho ®Õn khi chÝnh phñ tØnh ngé, cho ®Õn khi çi ®¹o qu©n nÆng nÒ nh÷ng nh©n viªn kiÓm duyÖt vµ c¶nh binh kh¸m ph¸ ra kÎ thï míi vµ lao th¼ng vµo nã mµ ®¸nh, th× thêi gian ®· tr«i qua nhiÒu råi (nhiÒu ®èi víi ng−êi Nga chóng ta). Trong thêi gian Êy, çc s¸ch m¸c-xÝt ®−îc xuÊt b¶n, cuèn nä tiÕp cuèn kia, çc t¹p chÝ vµ b¸o m¸c-xÝt còng ®−îc thµnh lËp; hÇu hÕt mäi ng−êi ®Òu trë thµnh m¸c-xÝt; ng−êi ta t¸n

1) £-dèp - nhµ th¬ ngô ng«n cña Hy-l¹p cæ ®¹i

V. I. L ª - n i n 20

d−¬ng nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt; ng−êi ta ©n cÇn chiÒu chuéng hä; çc nhµ xuÊt b¶n phÊn khëi thÊy nh÷ng s¸ch m¸c-xÝt b¸n ch¹y v« cïng. DÜ nhiªn trong sè nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt míi nhËp m«n, say s−a víi nh÷ng lêi t¸n d−¬ng, ®· thÊy cã kh¸ nhiÒu "nhµ v¨n kiªu ng¹o"...27

Ngµy nay, ng−êi ta cã thÓ nãi ®Õn thêi kú Êy mét çch b×nh th¶n, nh− nãi vÒ dÜ v·ng. Kh«ng ai kh«ng biÕt r»ng mïa hoa ng¾n ngñi cña chñ nghÜa M¸c trªn mÆt s¸ch b¸o cña chóng ta lµ do sù liªn minh gi÷a nh÷ng phÇn tö qu¸ khÝch vµ nh÷ng phÇn tö rÊt «n hßa mµ cã. Thùc ra, nh÷ng phÇn tö rÊt «n hßa nµy lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ t− s¶n, vµ kÕt luËn Êy (mµ sù tiÕn triÓn "phª b×nh" sau nµy cña hä ®· cho ta thÊy râ) lµ b¾t buéc ph¶i c«ng nhËn ®èi víi mét sè ng−êi, ngay tõ thêi kú mµ sù "liªn minh" vÉn cßn nguyªn vÑn*.

Nh−ng nÕu qu¶ thùc nh− thÕ th× tr¸ch nhiÖm lín nhÊt vÒ "t×nh tr¹ng rèi lo¹n" sau nµy lµ vÒ ai, nÕu kh«ng ph¶i vÒ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®· thùc hiÖn sù liªn minh Êy víi nh÷ng "nhµ phª b×nh" sau nµy? §ã lµ c©u hái, kÌm theo mét c©u tr¶ lêi kh¼ng ®Þnh, mµ ®«i khi ng−êi ta nghe thÊy ë cöa miÖng nh÷ng ng−êi nh×n sù vËt mét çch qu¸ th¼ng b¨ng. Nh−ng nh÷ng ng−êi Êy lÇm to. ChØ cã nh÷ng ng−êi nµo kh«ng tù tin, míi sî nh÷ng cuéc liªn minh t¹m thêi, ngay c¶ víi nh÷ng phÇn tö kh«ng ch¾c ch¾n. Kh«ng mét chÝnh ®¶ng nµo cã thÓ tån t¹i ®−îc, nÕu kh«ng tiÕn hµnh nh÷ng cuéc liªn minh nh− thÕ. ViÖc liªn hiÖp víi nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p cã thÓ gäi lµ mét cuéc liªn minh chÝnh trÞ thùc sù ®Çu tiªn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Cuéc liªn minh Êy ®· khiÕn cho viÖc chiÕn th¾ng

* §©y lµ nãi vÒ bµi cña C. Tu-lin chèng Xt¬-ru-vª, bµi Êy rót trong b¶n

b¸o ço nhan ®Ò lµ: "Sù ph¶n ¸nh chñ nghÜa M¸c trong s¸ch b¸o t− s¶n". Xem lêi tùa1) 28.


Lµm g×?

21

ph¸i d©n tóy ®−îc nhanh chãng l¹ th−êng, vµ ®¶m b¶o sù phæ biÕn phi th−êng réng r·i nh÷ng t− t−ëng m¸c-xÝt (dï lµ d−íi h×nh thøc tÇm th−êng hãa). V¶ l¹i, cuéc liªn minh Êy kh«ng ph¶i ®· ®−îc tháa thuËn mét çch hoµn toµn kh«ng "®iÒu kiÖn". Chøng cí lµ tËp tµi liÖu m¸c-xÝt nhan ®Ò lµ "Tµi liÖu vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga", bÞ c¬ quan kiÓm duyÖt ®èt n¨m 1895. NÕu ng−êi ta cã thÓ ®em cuéc liªn minh vÒ mÆt s¸ch b¸o ký kÕt víi nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p mµ vÝ víi mét cuéc liªn minh chÝnh trÞ, th× ng−êi ta còng cã thÓ ®em tËp s¸ch Êy vÝ víi mét hîp ®ång chÝnh trÞ.

§−¬ng nhiªn, sù ®o¹n tuyÖt kh«ng ph¶i lµ v× nh÷ng ng−êi "®ång minh" ®· tá ra râ rÖt lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ t− s¶n. Tr¸i l¹i, nh÷ng ng−êi d©n chñ t− s¶n ®ã vÉn lµ nh÷ng ®ång minh tù nhiªn vµ ®¸ng mong muèn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, chõng nµo nã cßn cã nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ mµ t×nh h×nh hiÖn t¹i cña n−íc Nga ®ang ®Æt lªn hµng ®Çu. Nh−ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho mét sù liªn minh nh− thÕ lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng v¹ch trÇn cho giai cÊp c«ng nh©n thÊy sù ®èi lËp thï ®Þch gi÷a quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n víi quyÒn lîi cña giai cÊp t− s¶n. ThÕ nh−ng chñ nghÜa BÐc-stanh vµ ph¸i "phª b×nh", mµ phÇn lín nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p ®Òu lò l−ît ®i theo, ®· t−íc mÊt kh¶ n¨ng Êy vµ lµm b¹i ho¹i ý thøc x· héi chñ nghÜa b»ng çch tÇm th−êng hãa chñ nghÜa M¸c, b»ng çch truyÒn b¸ çi thuyÕt cho r»ng nh÷ng sù ®èi kh¸ng x· héi ®ang gi¶m dÇn ®i, b»ng çch tuyªn bè r»ng t− t−ëng vÒ çch m¹ng x· héi vµ chuyªn chÝnh v« s¶n lµ phi lý, b»ng çch kÐo phong trµo c«ng nh©n vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp xuèng thµnh mét thø chñ nghÜa c«ng liªn hÑp hßi vµ thµnh mét cuéc ®Êu tranh "thùc tÕ" ®ßi nh÷ng c¶i çch tõ tõ, vôn vÆt. Nh− thÕ hoµn toµn ch¼ng kh¸c g× ph¸i d©n chñ t− s¶n phñ nhËn quyÒn ®éc lËp cña chñ nghÜa x· héi vµ do ®ã, phñ nhËn c¶ quyÒn tån t¹i cña chñ nghÜa

V. I. L ª - n i n 22

x· héi; nh− thÕ thùc tÕ lµ nh»m biÕn phong trµo c«ng nh©n lóc bÊy giê cßn ®ang ë b−íc ®Çu, thµnh çi ®u«i cña ph¸i tù do.

TÊt nhiªn lµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− thÕ th× nhÊt ®Þnh ph¶i cã sù ®o¹n tuyÖt. Nh−ng nÐt "®éc ®¸o" cña n−íc Nga lµ ë chç sù ®o¹n tuyÖt Êy chØ ®Èy nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ra khái lÜnh vùc s¸ch b¸o "hîp ph¸p" lµ s¸ch b¸o dÔ ®Õn tay quÇn chóng h¬n c¶ vµ ®−îc phæ biÕn réng r·i nhÊt. Nh÷ng ng−êi "nguyªn lµ m¸c-xÝt" tËp hîp nhau l¹i d−íi "ngän cê phª b×nh" vµ ®· gÇn nh− n¾m ®éc quyÒn "®Ëp tan" chñ nghÜa M¸c, ®Òu cè thñ trong çc s¸ch b¸o Êy. Nh÷ng tiÕng: "chèng chÝnh thèng" vµ "tù do phª b×nh mu«n n¨m" (mµ ngµy nay tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lÆp l¹i) lËp tøc trë thµnh nh÷ng tiÕng thÞnh hµnh. Vµ ngay c¶ nh÷ng nh©n viªn kiÓm duyÖt vµ c¶nh binh còng kh«ng c−ìng l¹i ®−îc sù thÞnh hµnh Êy, ®iÒu ®ã ®· ®−îc chøng minh râ rÖt bëi nh÷ng viÖc nh− viÖc cuèn s¸ch cña BÐc-stanh29, mét ng−êi trø danh (trø danh theo lèi £-r«-xt¬-r¸t30), ®· ®−îc xuÊt b¶n ba lÇn b»ng tiÕng Nga, hoÆc nh− viÖc Du-ba-tèp ®· giíi thiÖu nh÷ng s¸ch cña BÐc-stanh, cña «ng Pr«-c«-p«-vÝch, v. v. ("Tia löa", sè 10)31. Ngµy nay, nhiÖm vô ®¸nh ®æ trµo l−u míi, - nhiÖm vô Êy tù nã còng ®· khã kh¨n, l¹i cßn bÞ nh÷ng trë ng¹i hoµn toµn kh¸ch quan lµm cho cµng khã kh¨n thªm kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc, - lµ b¾t buéc ®èi víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi. Mµ trµo l−u míi kh«ng ph¶i chØ biÓu hiÖn trong s¸ch b¸o. Bªn c¹nh xu h−íng ®ßi "phª b×nh", l¹i cßn cã phong trµo nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn say mª "chñ nghÜa kinh tÕ" n÷a.

Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña mèi liªn hÖ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a ph¸i phª b×nh hîp ph¸p vµ "chñ nghÜa kinh tÕ" bÊt hîp ph¸p lµ mét vÊn ®Ò ®¸ng chó ý, cã thÓ dµnh mét bµi riªng nãi vÒ vÊn ®Ò Êy. ë ®©y, chóng ta chØ cÇn ghi l¹i r»ng mèi liªn hÖ Êy tån t¹i thËt sù kh«ng thÓ

Lµm g×?

23

chèi c·i ®−îc. B¶n "Credo"1) trø danh, së dÜ næi tiÕng xøng ®¸ng ®Õn nh− thÕ, lµ v× nã ®· c«ng khai nãi lªn mèi liªn hÖ Êy, vµ v¹ch râ khuynh h−íng chÝnh trÞ c¨n b¶n cña "chñ nghÜa kinh tÕ": c«ng nh©n th× h·y tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ (hay nãi cho ®óng h¬n: ®Êu tranh c«ng liªn chñ nghÜa, v× cuéc ®Êu tranh nµy bao gåm c¶ çi chÝnh trÞ ®Æc biÖt c«ng nh©n n÷a); cßn trÝ thøc m¸c-xÝt th× h·y hßa vµo ph¸i tù do ®Ó tiÕn hµnh "®Êu tranh" chÝnh trÞ. Ho¹t ®éng c«ng liªn chñ nghÜa "trong nh©n d©n" lµ hoµn thµnh ®−îc mét nöa nhiÖm vô råi; phª b×nh hîp ph¸p lµ hoµn thµnh nèt nöa nhiÖm vô cßn l¹i. Lêi tuyªn bè Êy trë thµnh mét vò khÝ rÊt quý b¸u ®Ó chèng "chñ nghÜa kinh tÕ", ®Õn nçi nÕu kh«ng cã b¶n "Credo" th× cã lÏ còng ph¶i bÞa ra nã.

Kh«ng ai bÞa ra b¶n "Credo" c¶; nh−ng nã ®· ®−îc c«ng bè mµ kh«ng ®−îc sù ®ång ý vµ cã lÏ l¹i ng−îc c¶ víi ý muèn cña nh÷ng ng−êi viÕt ra nã. Dï sao, t¸c gi¶ nh÷ng dßng nµy, ng−êi ®· gãp phÇn vµo viÖc ph¬i bµy ra ¸nh s¸ng çi "c−¬ng lÜnh"* míi ®ã, ®· cã dÞp nghe thÊy lêi phµn nµn vµ tr¸ch mãc r»ng b¶n tãm t¾t nh÷ng quan ®iÓm cña çc diÔn gi¶, do hä ph¸c ra, ®· bÞ ®em ra phæ biÕn b»ng nhiÒu b¶n sao, mang nh·n hiÖu "Credo", vµ thËm chÝ l¹i bÞ c«ng bè trªn b¸o chÝ cïng víi lêi ph¶n ®èi! Së dÜ chóng t«i nh¾c ®Õn t×nh tiÕt ®ã, chÝnh v× nã v¹ch râ mét ®Æc ®iÓm rÊt kú l¹ cña "chñ nghÜa kinh tÕ" ë n−íc ta lµ sî sù c«ng bè. §ã ®óng lµ mét ®Æc ®iÓm cña "chñ nghÜa kinh tÕ" nãi chung,

* §©y lµ nãi vÒ lêi ph¶n kh¸ng cña 17 ng−êi chèng b¶n "Credo". T¸c

gi¶ çc dßng nµy ®· tham gia th¶o lêi ph¶n kh¸ng Êy (cuèi n¨m 1899). Lêi ph¶n kh¸ng vµ b¶n "Credo" ®Òu ®−îc in ë n−íc ngoµi mïa xu©n n¨m 1900 32. Ngµy nay, do mét bµi cña bµ Cu-xc«-va (theo t«i biÕt th× bµi ®ã lµ ë trong tËp "DÜ v·ng" 33), ng−êi ta ®−îc biÕt r»ng bµ lµ t¸c gi¶ b¶n "Credo". Vµ trong sè nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ" lóc ®ã ë n−íc ngoµi th× «ng Pr«-c«-p«-vÝch ®ãng mét vai trß tréi h¬n c¶ 2).

1) - tÝn ®iÒu, c−¬ng lÜnh, b¶n tr×nh bµy thÕ giíi quan 2) Chó thÝch cña t¸c gi¶ trong b¶n in n¨m 1907.

V. I. L ª - n i n 24

chø kh«ng ph¶i ®Æc ®iÓm riªng g× cña çc t¸c gi¶ b¶n "Credo"; ®Æc ®iÓm Êy biÓu hiÖn c¶ trong tê "T− t−ëng c«ng nh©n" 34 lµ tê b¸o bªnh vùc "chñ nghÜa kinh tÕ" mét çch th¼ng th¾n vµ thµnh thùc nhÊt; c¶ trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (khi tê Êy ®· ph¶n ®èi viÖc c«ng bè nh÷ng tµi liÖu cña "ph¸i kinh tÕ" trong cuèn "Vademecum"1) ); c¶ trong Ban chÊp hµnh Ki-Ðp lµ tæ chøc hai n¨m tr−íc ®©y, ®· kh«ng muèn cho phÐp in b¶n "Profession de foi" 36 cña m×nh cïng mét lóc víi lêi ph¶n ®èi b¶n tuyªn ng«n Êy*; còng nh− ®· biÓu hiÖn ë nhiÒu, nhiÒu ®¹i biÓu riªng lÎ cña "chñ nghÜa kinh tÕ".

T×nh tr¹ng sî phª b×nh Êy mµ nh÷ng ng−êi t¸n thµnh tù do phª b×nh ®· biÓu lé, ta kh«ng thÓ chØ gi¶i thÝch r»ng ®ã lµ mét m¸nh khoÐ mµ th«i (tuy r»ng, tÊt nhiªn ®«i khi còng kh«ng thÓ kh«ng dïng ®Õn m¸nh khãe: bµy nh÷ng mÇm mèng cßn non yÕu cña mét khuynh h−íng míi ra tr−íc sù tÊn c«ng cña ®èi ph−¬ng th× kh«ng lîi!). Kh«ng, ®a sè trong "ph¸i kinh tÕ" ®· hoµn toµn thùc t©m nh×n (vµ chÝnh lµ do b¶n chÊt cña "chñ nghÜa kinh tÕ" mµ hä tÊt ph¶i nh×n) mét çch kh«ng thiÖn ý tÊt c¶ nh÷ng cuéc tranh c·i vÒ lý luËn, nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a çc nhãm, nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ réng lín, nh÷ng dù ¸n tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng v. v.. "Tèt h¬n lµ tèng tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã cho nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi!", - mét h«m, mét trong nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ" kh¸ triÖt ®Ó ®· nãi víi t«i nh− vËy vµ anh ta biÓu lé ë ®©y mét quan niÖm hÕt søc phæ biÕn (mét lÇn n÷a l¹i lµ quan niÖm c«ng liªn chñ nghÜa thuÇn tóy) lµ: c«ng viÖc cña chóng ta, chÝnh lµ phong trµo c«ng nh©n, çc tæ chøc c«ng nh©n ë ®©y, ë ®Þa ph−¬ng ta, cßn nh÷ng çi kh¸c, ®ã lµ nh÷ng sù bÞa ®Æt cña nh÷ng nhµ kh«ng luËn, lµ "sù ®¸nh gi¸ qu¸ cao hÖ t− t−ëng", nãi theo

* Theo chç chóng t«i biÕt th× thµnh phÇn cña Ban chÊp hµnh Ki-Ðp ®·

thay ®æi tõ lóc ®ã. 1) ― "CÈm nang" 35

Lµm g×?

25

lèi nãi cña çc t¸c gi¶ bøc th− ®¨ng trong b¸o "Tia löa", sè 12, çi lèi nãi hßa cïng mét ®iÖu víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10.

VÊn ®Ò ®Æt ra hiÖn nay lµ: do nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã cña "ph¸i phª b×nh" vµ cña chñ nghÜa BÐc-stanh ë Nga th× nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi muèn ®¸nh ®æ chñ nghÜa c¬ héi mét çch thùc sù, chø kh«ng ph¶i trªn lêi nãi, lµ thÕ nµo? Thø nhÊt lµ ph¶i nghÜ ®Õn viÖc lµm l¹i c«ng t¸c lý luËn lµ c«ng t¸c chØ võa míi b¾t ®Çu ®−îc tiÕn hµnh trong thêi kú chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p vµ nay th× nh÷ng nhµ ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p l¹i ph¶i ®¶m nhiÖm lÊy; kh«ng cã c«ng t¸c Êy th× phong trµo kh«ng thÓ ph¸t triÓn th¾ng lîi ®−îc. Thø hai lµ cÇn tiÕn hµnh ®Êu tranh tÝch cùc chèng "ph¸i phª b×nh" hîp ph¸p, nã ®· lµm trôy l¹c ®Çu ãc con ng−êi ®Õn cïng cùc. Thø ba lµ ph¶i lªn tiÕng m¹nh mÏ chèng t×nh tr¹ng lén xén vµ dao ®éng trong phong trµo thùc tÕ, b»ng çch tè ço vµ b¸c bá mäi m−u ®å lµm gi¶m gi¸ trÞ, mét çch cã ý thøc hay kh«ng cã ý thøc, c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña chóng ta.

Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" kh«ng lµm trän nhiÖm vô thø nhÊt còng nh− thø hai vµ thø ba, ®iÒu ®ã thËt râ rµng, vµ d−íi ®©y chóng t«i sÏ ph©n tÝch tØ mØ vÒ ®ñ mäi mÆt, çi ch©n lý mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt Êy. B©y giê, chóng t«i chØ muèn v¹ch râ m©u thuÉn næi bËt nhÊt gi÷a yªu s¸ch ®ßi "tù do phª b×nh" víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ph¸i phª b×nh trong n−íc chóng ta vµ cña "chñ nghÜa kinh tÕ" Nga. ThËt thÕ, xin çc b¹n h·y ®äc qua b¶n nghÞ quyÕt mµ "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" ®· dïng ®Ó x¸c nhËn quan ®iÓm cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n":

"V× lîi Ých cña sù ph¸t triÓn t− t−ëng vÒ sau nµy cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, chóng t«i c«ng nhËn r»ng viÖc tù do phª b×nh lý luËn d©n chñ - x· héi trong çc s¸ch b¸o cña ®¶ng lµ hoµn toµn cÇn thiÕt, trong chõng mùc viÖc phª b×nh Êy kh«ng ®i ng−îc l¹i tÝnh chÊt giai cÊp vµ tÝnh chÊt çch m¹ng cña lý luËn Êy" ("Hai ®¹i héi", tr. 10).

Cßn lý do th× thÕ nµy: nghÞ quyÕt Êy, "trong phÇn ®Çu th× phï hîp víi nghÞ quyÕt cña §¹i héi ®¶ng ë Lu-bÕch

V. I. L ª - n i n 26

vÒ BÐc-stanh"... Víi ®Çu ãc gi¶n ®¬n cña hä, "nh÷ng ng−êi trong Héi liªn hiÖp" ®· kh«ng nhËn thÊy r»ng sao chÐp nh− thÕ lµ hä tù cung cÊp cho m×nh mét testimonium pauperta-tis (giÊy chøng nhËn vÒ sù nghÌo nµn) nh− thÕ nµo!.. "nh−ng... trong phÇn thø hai, nghÞ quyÕt Êy l¹i khoanh cho tù do phª b×nh mét ph¹m vi hÑp h¬n ph¹m vi mµ §¹i héi ®¶ng ë Lu-bÕch ®· quy ®Þnh".

Nh− vËy, ph¶i ch¨ng nghÞ quyÕt cña "Héi liªn hiÖp" lµ nh»m chèng l¹i ph¸i BÐc-stanh Nga? NÕu kh«ng ph¶i thÕ th× viÖn dÉn ®Õn §¹i héi Lu-bÕch lµ hoµn toµn v« lý! Nh−ng nãi nghÞ quyÕt Êy "khoanh cho tù do phª b×nh mét ph¹m vi hÑp" lµ sai. B»ng nghÞ quyÕt Han-n«-v¬, nh÷ng ng−êi §øc ®· b¸c bá tõng ®iÓm mét chÝnh nh÷ng ®iÓm söa ®æi cña BÐc-stanh, vµ b»ng nghÞ quyÕt Lu-bÕch, hä ®· c¶nh ço riªng BÐc-stanh b»ng çch nªu ®Ých danh BÐc-stanh trong nghÞ quyÕt. Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi "tù do" ®i b¾t ch−íc ë n−íc ta kh«ng hÒ ®¶ ®éng tÝ g× ®Õn mét biÓu hiÖn nµo cña "ph¸i phª b×nh" vµ cña "chñ nghÜa kinh tÕ" ®Æc biÖt Nga. Do çch nãi óp më ®ã, viÖc viÖn dÉn mét çch ®¬n thuÇn ®Õn tÝnh chÊt giai cÊp vµ tÝnh chÊt çch m¹ng cña lý luËn ®· mang l¹i nhiÒu c¬ héi h¬n cho nh÷ng sù gi¶i thÝch sai lÖch, nhÊt lµ nÕu "Héi liªn hiÖp" l¹i kh«ng chÞu xÕp "çi gäi lµ chñ nghÜa kinh tÕ" vµo lo¹i chñ nghÜa c¬ héi ("Hai ®¹i héi", tr. 8, §1). §ã lµ nh©n tiÖn mµ nãi qua nh− thÕ th«i. §iÒu chñ yÕu lµ ë §øc vµ ë Nga, th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa ®èi víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng th× hoµn toµn tr¸i ng−îc nhau. ë §øc, nh− ng−êi ta ®· biÕt, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng t¸n thµnh duy tr× çi hiÖn cã, tøc lµ: t¸n thµnh c−¬ng lÜnh cò vµ s¸ch l−îc cò, lµ nh÷ng c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc ®· ®−îc tÊt c¶ mäi ng−êi biÕt vµ ®· ®−îc kinh nghiÖm hµng bao nhiªu chôc n¨m chøng minh mét çch hÕt søc tØ mØ. Nh−ng "ph¸i phª b×nh" l¹i muèn ®−a ra nh÷ng ®iÒu söa ®æi, vµ v× hä chØ lµ mét thiÓu sè rÊt nhá vµ khuynh h−íng xÐt

Lµm g×?

27

l¹i cña hä cßn rÊt rôt rÌ, nªn ai nÊy ®Òu hiÓu r»ng v× nh÷ng lý do g× mµ ®a sè ®· th¼ng tay b¸c bá chñ tr−¬ng "®æi míi" cña hä. ë Nga, tr¸i l¹i, ph¸i phª b×nh vµ "ph¸i kinh tÕ" t¸n thµnh duy tr× çi hiÖn cã: "ph¸i phª b×nh" muèn ®−îc ng−êi ta tiÕp tôc coi hä lµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt vµ cho phÐp hä cã ®−îc çi "tù do phª b×nh" mµ hä ®· lîi dông vÒ mäi ph−¬ng diÖn (v× thùc ra, hä ch−a hÒ bao giê thõa nhËn mét mèi quan hÖ ®¶ng nµo c¶*; v¶ l¹i, chóng ta ch−a cã mét c¬ quan ®¶ng ®−îc mäi ng−êi c«ng nhËn vµ cã kh¶ n¨ng "h¹n chÕ" tù do phª b×nh, dï chØ lµ b»ng mét lêi khuyªn); "ph¸i kinh tÕ" muèn r»ng nh÷ng ng−êi çch m¹ng c«ng nhËn "tÝnh hoµn toµn chÝnh ®¸ng cña phong trµo hiÖn nay" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 25), tøc lµ "tÝnh hîp lý" cña nh÷ng çi hiÖn ®ang tån t¹i; hä muèn r»ng nh÷ng "nhµ t− t−ëng häc" ®õng t×m çch lµm cho phong trµo "®i chÖch" ra ngoµi con ®−êng mµ "sù t¸c ®éng lÉn nhau cña nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vµ hoµn c¶nh vËt chÊt ®· quy ®Þnh" ("Bøc th−" ®¨ng trong b¸o "Tia löa", sè 12); hä muèn r»ng ng−êi

* ChØ riªng viÖc thiÕu mèi quan hÖ thùc sù trong ®¶ng vµ thiÕu truyÒn

thèng ®¶ng còng ®· lµ ®iÓm kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a n−íc Nga vµ n−íc §øc, ®iÓm kh¸c nhau Êy lµm cho mäi ng−êi x· héi chñ nghÜa cã ý thøc ph¶i ®Ò phßng viÖc b¾t ch−íc mï qu¸ng. Vµ ®©y lµ mét thÝ dô chøng tá "tù do phª b×nh" ë Nga ®ang ®−a tíi kÕt qu¶ nh− thÕ nµo. Nhµ phª b×nh Nga Bun-ga-cèp tr¸ch nhµ phª b×nh ¸o HÐc-tx¬ nh− sau: "MÆc dÇu nh÷ng kÕt luËn cña HÐc-tx¬ cã ®Çy ®ñ tÝnh ®éc lËp, nh−ng vÒ ®iÓm nµy (vÊn ®Ò hîp t¸c x·) râ rµng lµ HÐc-tx¬ vÉn bÞ d− luËn cña ®¶ng «ng ta rµng buéc qu¸ nhiÒu, vµ tuy r»ng kh«ng ®ång ý nh÷ng ®iÓm chi tiÕt, nh−ng HÐc-tx¬ vÉn kh«ng d¸m bá nguyªn t¾c chung" ("Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp", tËp II, tr. 287). Mét ng−êi d©n thuéc mét n−íc bÞ n« dÞch vÒ chÝnh trÞ, thuéc mét n−íc mµ nh©n d©n ®· cã tíi 999 phÇn ngh×n ng−êi bÞ sù n« dÞch chÝnh trÞ lµm cho ®åi b¹i ®Õn tËn x−¬ng tñy, vµ kh«ng cã mét ý niÖm g× vÒ danh dù ®¶ng vµ vÒ mèi quan hÖ ®¶ng, mµ l¹i lªn mÆt tr¸ch mét c«ng d©n mét n−íc cã hiÕn ph¸p, v× ng−êi ®ã bÞ "d− luËn cña ®¶ng rµng buéc" qu¸ nhiÒu! Çc tæ chøc bÝ mËt cña ta chØ cßn cã viÖc ®øng ra th¶o nh÷ng nghÞ quyÕt vÒ tù do phª b×nh n÷a th«i...

V. I. L ª - n i n 28

ta c«ng nhËn cuéc ®Êu tranh, "chÝnh cuéc ®Êu tranh mµ c«ng nh©n cã thÓ tiÕn hµnh trong nh÷ng hoµn c¶nh hiÖn t¹i", lµ cuéc ®Êu tranh ®¸ng mong muèn, vµ c«ng nhËn cuéc ®Êu tranh "mµ trªn thùc tÕ c«ng nh©n ®ang tiÕn hµnh trong lóc nµy", lµ cuéc ®Êu tranh cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ("Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"", tr. 14). Nh−ng ®èi víi chóng ta lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng th× viÖc sïng b¸i tÝnh tù ph¸t, tøc lµ sïng b¸i çi hiÖn ®ang cã "trong lóc nµy", kh«ng lµm cho chóng ta tháa m·n; chóng ta ®ßi hái ph¶i thay ®æi çi s¸ch l−îc ®· thÞnh hµnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y; chóng ta tuyªn bè r»ng: "tr−íc khi thèng nhÊt, vµ muèn thèng nhÊt, chóng ta, tr−íc hÕt, ph¶i ph©n râ ranh giíi mét çch râ rµng vµ kiªn quyÕt" (th«ng ço vÒ viÖc xuÊt b¶n b¸o "Tia löa")1). Tãm l¹i, ng−êi §øc th× b¸m vµo t×nh h×nh hiÖn t¹i vµ cù tuyÖt nh÷ng sù thay ®æi, cßn chóng ta th× chóng ta ph¶n ®èi sù phôc tïng vµ viÖc cam chÞu tr−íc t×nh h×nh hiÖn t¹i, ®ßi ph¶i thay ®æi t×nh h×nh hiÖn t¹i.

§ã lµ ®iÓm kh¸c nhau "nhá" mµ nh÷ng "nhµ tù do" cña chóng ta ®i chÐp nghÞ quyÕt cña ng−êi §øc ®· kh«ng chó ý ®Õn!

d) ¡ng-ghen bµn vÒ ý nghÜa cña ®Êu tranh lý luËn

"Chñ nghÜa gi¸o ®iÒu, chñ nghÜa kh«ng luËn", "t×nh tr¹ng thµnh chai cña ®¶ng - h×nh ph¹t kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc cña t×nh tr¹ng ®Ì nÐn t− t−ëng mét çch c−ìng b¸ch", - ®ã lµ nh÷ng kÎ thï mµ nh÷ng ng−êi bªnh vùc "tù do phª b×nh" cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®ang chèng l¹i mét çch qu¸ − hµo hïng. Chóng t«i rÊt sung s−íng thÊy vÊn ®Ò ®ã ®−îc ®Æt vµo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù, nh−ng chóng t«i ®Ò nghÞ bæ sung thªm b»ng vÊn ®Ò kh¸c sau ®©y:

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 453.

Lµm g×?

29

Nh−ng ai lµ nh÷ng ng−êi xÐt xö? Chóng t«i cã tr−íc m¾t hai tê th«ng b¸o vÒ xuÊt b¶n s¸ch

b¸o. Tê thø nhÊt lµ: "C−¬ng lÜnh cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", c¬ quan ®Þnh kú cña Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" (tê in riªng trong sè 1 t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n"). Tê thø hai lµ: "Th«ng b¸o vÒ viÖc nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng"37 tiÕp tôc xuÊt b¶n s¸ch b¸o". Hai tê Êy ®Òu ®Ò n¨m 1899, thêi kú mµ "vÊn ®Ò khñng ho¶ng cña chñ nghÜa M¸c" ®· ®−îc ®em ra bµn luËn tõ l©u råi. Vµ thÕ th× nh− thÕ nµo? Trong tê th«ng b¸o thø nhÊt, ng−êi ta t×m m·i mµ kh«ng thÊy ®¶ ®éng g× ®Õn vÊn ®Ò ®ã c¶, kh«ng thÊy tr×nh bµy râ rµng xem c¬ quan míi ®Þnh tá th¸i ®é thÕ nµo vÒ vÊn ®Ò Êy. VÒ c«ng t¸c lý luËn vµ nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu cña c«ng t¸c Êy hiÖn nay th× c−¬ng lÜnh ®ã còng nh− nh÷ng ®iÓm bæ sung mµ §¹i héi III cña "Héi liªn hiÖp" (n¨m 1901) 38 ®· th«ng qua, ®Òu tuyÖt nhiªn kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn ("Hai ®¹i héi", tr. 15 - 18). Suèt thêi gian Êy, ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· g¸c çc vÊn ®Ò lý luËn l¹i, mÆc dÇu nh÷ng vÊn ®Ò Êy ®ang lµm s«i næi hÕt th¶y nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi toµn thÕ giíi.

Tê th«ng b¸o thø hai, tr¸i l¹i, nªu lªn tr−íc hÕt viÖc bu«ng l¬i sù quan t©m ®Õn vÊn ®Ò lý luËn trong mÊy n¨m gÇn ®©y; tê th«ng b¸o ®ã khÈn thiÕt ®ßi hái "mét sù chó ý tÝch cùc ®Õn mÆt lý luËn cña phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n" vµ kªu gäi "phª b×nh kh«ng th−¬ng tiÕc nh÷ng khuynh h−íng BÐc-stanh vµ nh÷ng khuynh h−íng ph¶n çch m¹ng kh¸c" trong phong trµo chóng ta. Nh÷ng sè "B×nh minh" xuÊt b¶n ®· cho ta thÊy râ c−¬ng lÜnh nµy ®· ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo.

Nh− vËy, chóng ta ®Òu thÊy râ r»ng nh÷ng c©u nãi rÊt kªu chèng l¹i hiÖn t−îng thµnh chai cña t− t−ëng, v. v., ®· che giÊu sù thê ¬ vµ bÊt lùc trong viÖc lµm cho t− t−ëng lý luËn tiÕn lªn. G−¬ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga minh häa mét çch ®Æc biÖt næi bËt çi hiÖn t−îng chung

V. I. L ª - n i n 30

nµy cña c¶ ch©u ¢u (mµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt §øc còng ®· chØ ra tõ l©u) lµ çi tù do phª b×nh næi tiÕng kia kh«ng cã nghÜa lµ thay thÕ lý luËn nµy b»ng lý luËn kh¸c, mµ lµ tù do vøt bá mäi lý luËn hoµn chØnh vµ chu ®¸o; nã cã nghÜa lµ chñ nghÜa chiÕt trung vµ th¸i ®é v« nguyªn t¾c. Nh÷ng ai Ýt nhiÒu ®· biÕt t×nh tr¹ng thùc tÕ cña phong trµo chóng ta, th× kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng viÖc phæ biÕn réng r·i chñ nghÜa M¸c ®· ®i ®«i víi mét sù h¹ thÊp nµo ®ã cña tr×nh ®é lý luËn. Cã nhiÒu ng−êi rÊt Ýt hoÆc thËm chÝ ch−a hÒ ®−îc häc tËp lý luËn, ®· tham gia phong trµo, v× phong trµo cã ®−îc t¸c dông thùc tÕ vµ nh÷ng th¾ng lîi thùc tÕ. Do ®ã, cã thÓ thÊy tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ kh«ng thøc thêi biÕt chõng nµo, khi tê Êy ®−a ra mét çch ®¾c th¾ng c©u çch ng«n sau ®©y cña M¸c: "mçi b−íc tiÕn cña phong trµo thùc tiÔn cßn quan träng h¬n hµng t¸ c−¬ng lÜnh" 39. Nh¾c l¹i c©u Êy trong thêi kú lý luËn ®ang cßn lung tung nµy th× cã kh¸c nµo tr«ng thÊy ®¸m ma mµ kªu lªn: "t«i chóc çc ng−êi lu«n lu«n cã ®¸m mµ ®−a!". V¶ l¹i, c©u Êy lµ rót tõ mét bøc th− cña M¸c vÒ c−¬ng lÜnh G«-ta40, trong ®ã M¸c kÞch liÖt chØ trÝch chñ nghÜa chiÕt trung trong viÖc diÔn ®¹t nh÷ng nguyªn t¾c. M¸c viÕt cho çc l·nh tô cña ®¶ng nh− thÕ nµy: nÕu thùc sù cÇn ph¶i liªn hîp th× cø ký kÕt nh÷ng tháa hiÖp nh»m ®¹t nh÷ng môc tiªu thùc tiÔn cña phong trµo, nh−ng chí cã bu«n b¸n nguyªn t¾c, chí cã "nh©n nh−îng" vÒ lý luËn. T− t−ëng cña M¸c lµ nh− thÕ, thÕ mµ trong chóng ta, cßn cã nh÷ng ng−êi ®· nh©n danh M¸c mµ t×m çch lµm gi¶m ý nghÜa cña lý luËn!

Kh«ng cã lý luËn çch m¹ng th× còng kh«ng thÓ cã phong trµo çch m¹ng. Trong lóc mµ sù say mª nh÷ng h×nh thøc nhá hÑp nhÊt cña hµnh ®éng thùc tiÔn ®ang ®i ®«i víi viÖc tuyªn truyÒn ®ang thÞnh hµnh cho chñ nghÜa c¬ héi, th× nh¾c ®i nh¾c l¹i t− t−ëng Êy bao nhiªu còng kh«ng ph¶i lµ thõa. Riªng ®èi víi ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, lý luËn cã mét tÇm quan träng lín h¬n n÷a, v× ba lý do th−êng bÞ ng−êi ta

Lµm g×?

31

l·ng quªn, cô thÓ lµ: thø nhÊt, ®¶ng ta chØ míi ®ang thµnh h×nh, ®ang t¹o nªn bé mÆt cña m×nh vµ cßn xa míi thanh to¸n ®−îc hÕt nh÷ng xu h−íng kh¸c cña t− t−ëng çch m¹ng, nh÷ng xu h−íng ®ang cã c¬ lµm cho phong trµo ®i chÖch con ®−êng ®óng ®¾n. Ng−îc l¹i, chÝnh trong thêi gian võa qua, chóng ta l¹i thÊy trçi dËy (®óng nh− ¸c-xen-rèt ®· nãi tr−íc tõ l©u víi "ph¸i kinh tÕ" 41) nh÷ng khuynh h−íng çch m¹ng kh«ng d©n chñ - x· héi. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− thÕ, mét sai lÇm tho¹t tr«ng "kh«ng quan träng" cã thÓ ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i nhÊt vµ ph¶i cËn thÞ míi coi nh÷ng cuéc tranh luËn gi÷a çc phe ph¸i vµ sù ph©n ®Þnh ranh giíi chÆt chÏ gi÷a çc s¾c th¸i kh¸c nhau lµ kh«ng hîp thêi hoÆc thõa. ViÖc cñng cè "s¾c th¸i" nµy nä cã thÓ quyÕt ®Þnh t−¬ng lai cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga trong rÊt nhiÒu n¨m.

Thø hai, phong trµo d©n chñ - x· héi, do ngay b¶n chÊt cña nã, lµ phong trµo quèc tÕ. §iÒu ®ã kh«ng nh÷ng chØ cã nghÜa lµ chóng ta ph¶i chèng chñ nghÜa s«-vanh quèc gia. §iÒu ®ã cßn cã nghÜa lµ mét phong trµo b¾t ®Çu ë mét n−íc trÎ tuæi chØ cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶, nÕu nã vËn dông ®−îc kinh nghiÖm cña çc n−íc kh¸c. Muèn vËn dông ®−îc nh− vËy th× kh«ng thÓ chØ cÇn biÕt qua kinh nghiÖm Êy, hoÆc chØ gi¶n ®¬n sao chÐp l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt míi nhÊt, mµ cÇn ph¶i biÕt ph©n tÝch mét çch cã phª ph¸n kinh nghiÖm Êy vµ tù m×nh kiÓm tra l¹i nã. Ai h×nh dung ®−îc phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i ®· ph¸t triÓn vµ lan réng ®Õn møc nµo th× sÏ hiÓu ®−îc viÖc thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô Êy ®ßi hái ph¶i cã mét dù tr÷ vÒ lùc l−îng lý luËn vµ kinh nghiÖm chÝnh trÞ (vµ çch m¹ng) nh− thÕ nµo.

Thø ba, ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga cã nh÷ng nhiÖm vô d©n téc mµ ch−a tõng mét ®¶ng x· héi chñ nghÜa nµo trªn thÕ giíi ®· cã. Trong ®o¹n sau, chóng ta sÏ nãi ®Õn nh÷ng tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ vµ tæ chøc mµ nhiÖm vô gi¶i phãng toµn thÓ nh©n d©n khái ¸ch cña chÕ ®é chuyªn chÕ ®ang ®Ò

V. I. L ª - n i n 32

ra cho chóng ta. B©y giê ®©y, chóng t«i chØ muèn v¹ch ra r»ng chØ ®¶ng nµo ®−îc mét lý luËn tiÒn phong h−íng dÉn th× míi cã kh¶ n¨ng lµm trßn vai trß chiÕn sÜ tiÒn phong. Muèn cã mét ý niÖm cô thÓ mét chót vÒ ý nghÜa cña ®iÒu ®ã, ®éc gi¶ h·y nhí l¹i nh÷ng vÞ tiÒn bèi cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga nh− GhÐc-txen, Bª-lin-xki, TsÐc-n−-sÐp-xki vµ çi nhãm xuÊt s¾c nh÷ng nhµ çch m¹ng trong nh÷ng n¨m 70; ®éc gi¶ h·y nghÜ ®Õn ý nghÜa toµn thÕ giíi mµ hiÖn nay nÒn v¨n häc Nga ®· ®¹t ®−îc; ®éc gi¶ h·y... nh−ng th«i, thÕ lµ ®ñ!

Ta h·y dÉn chøng nh÷ng lêi nhËn xÐt cña ¡ng-ghen håi n¨m 1874 vÒ ý nghÜa cña lý luËn trong phong trµo d©n chñ - x· héi. ¡ng-ghen c«ng nhËn r»ng cuéc ®Êu tranh vÜ ®¹i cña ®¶ng d©n chñ - x· héi kh«ng ph¶i chØ cã hai h×nh thøc (chÝnh trÞ vµ kinh tÕ) - nh− ë n−íc ta th−êng c«ng nhËn nh− thÕ, - mµ cã ba h×nh thøc, vµ xÕp h×nh thøc ®Êu tranh lý luËn ngang víi hai h×nh thøc ®Êu tranh trªn. Lêi ¡ng-ghen c¨n dÆn phong trµo c«ng nh©n §øc, mét phong trµo ®· v÷ng m¹nh vÒ thùc tiÔn vµ vÒ chÝnh trÞ, lµ rÊt bæ Ých ®èi víi çc vÊn ®Ò vµ çc cuéc tranh luËn hiÖn t¹i, nªn chóng t«i hy väng r»ng ®éc gi¶ sÏ vui lßng cho phÐp chóng t«i trÝch mét ®o¹n dµi trong bµi tùa cuèn "Der deutsche Bauernkrieg"*, lµ cuèn tõ l©u ®· trë thµnh tµi liÖu rÊt hiÕm:

"C«ng nh©n §øc cã hai −u thÕ thùc sù h¬n c«ng nh©n çc n−íc kh¸c ë ch©u ¢u. ¦u thÕ thø nhÊt lµ hä thuéc mét d©n téc cã lý luËn nhÊt ë ch©u ¢u, vµ hä vÉn gi÷ ®−îc çi khiÕu lý luËn Êy mµ çc giai cÊp gäi lµ "cã häc thøc" ë n−íc §øc hÇu nh− ®· mÊt hÕt. NÕu kh«ng cã triÕt häc §øc më ®−êng, ®Æc biÖt lµ nÕu kh«ng cã triÕt häc Hª-ghen, th× chñ nghÜa x· héi khoa häc §øc, chñ nghÜa x· héi khoa

* Dritter Abdruck. Leipzig, 1875. Verlag der Genossenschaftsbuch-

druckerei 1).

1) ― "ChiÕn tranh n«ng d©n ë §øc". XuÊt b¶n lÇn thø ba. Lai-pxÝch, 1875. Nhµ xuÊt b¶n hîp t¸c hãa

Lµm g×?

33

häc duy nhÊt, ch−a hÒ cã tõ tr−íc tíi nay, sÏ kh«ng bao giê ®−îc x©y dùng nªn. C«ng nh©n mµ kh«ng cã khiÕu lý luËn th× chñ nghÜa x· héi khoa häc ®ã sÏ kh«ng bao giê th©m nhËp s©u ®−îc vµo hä ®Õn møc nh− hiÖn nay chóng ta thÊy. Çi −u thÕ Êy lµ cùc kú quan träng ®Õn chõng nµo, ®iÒu ®ã ®−îc chøng minh mét mÆt bëi sù thê ¬ ®èi víi mäi lý luËn, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn phong trµo c«ng nh©n Anh tiÕn rÊt chËm, mÆc dÇu cã sù tæ chøc hoµn thiÖn trong mét sè ngµnh nghÒ, - vµ mÆt kh¸c bëi t×nh tr¹ng rèi lo¹n vµ dao ®éng do chñ nghÜa Pru-®«ng, d−íi h×nh thøc nguyªn thñy cña nã, g©y ra trong nh÷ng ng−êi Ph¸p vµ BØ, vµ do chñ nghÜa Pru-®«ng d−íi h×nh thøc ho¹t kª hãa theo kiÓu Ba-cu-nin g©y ra trong nh÷ng ng−êi T©y-ban-nha vµ ý.

¦u thÕ thø hai lµ do ng−êi §øc tham gia phong trµo c«ng nh©n gÇn nh− sau rèt. Còng gièng nh− chñ nghÜa x· héi lý luËn §øc sÏ kh«ng bao giê quªn r»ng nã ®· dùa ®−îc vµo Xanh - Xi-m«ng, Phu-ri-ª vµ ¤-oen lµ ba nhµ t− t−ëng, mÆc dï häc thuyÕt cña ba «ng cã tÝnh chÊt ¶o t−ëng vµ kh«ng t−ëng, ®· ®−îc liÖt vµo hµng nh÷ng nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i nhÊt cña tÊt c¶ çc thêi ®¹i, vµ ®· dù kiÕn mét çch tµi t×nh ®−îc rÊt nhiÒu ch©n lý mµ ngµy nay chóng ta ®em khoa häc ra chøng minh ®Òu thÊy lµ ®óng, - phong trµo thùc tiÔn cña c«ng nh©n ë §øc còng kh«ng bao giê ®−îc quªn r»ng së dÜ nã ph¸t triÓn ®−îc lµ nhê dùa vµo phong trµo Anh vµ Ph¸p, r»ng nã ®· cã thÓ sö dông ®−îc ngay nh÷ng kinh nghiÖm x−¬ng m¸u cña phong trµo ®ã vµ ngµy nay ®· cã thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng sai lÇm mµ lóc tr−íc, trong nhiÒu tr−êng hîp, kh«ng thÓ nµo tr¸nh ®−îc. Kh«ng cã çc c«ng héi Anh vµ cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña c«ng nh©n Ph¸p lµm mÉu mùc, kh«ng cã sù kÝch thÝch m¹nh mÏ, nhÊt lµ cña C«ng x· Pa-ri th× hái ngµy nay chóng ta tiÕn ®−îc ®Õn ®©u?

Ph¶i thõa nhËn −u ®iÓm sau ®©y cña c«ng nh©n §øc: hä ®· tËn dông ®−îc, víi mét ãc th«ng minh hiÕm cã, nh÷ng thuËn lîi cña hoµn c¶nh hä. LÇn ®Çu tiªn, tõ khi cã phong

V. I. L ª - n i n 34

trµo c«ng nh©n, cuéc ®Êu tranh ®· ®−îc tiÕn hµnh mét çch cã ph−¬ng ph¸p theo c¶ ba ph−¬ng diÖn phèi hîp vµ g¾n liÒn víi nhau lµ: vÒ lý luËn, vÒ chÝnh trÞ vµ vÒ kinh tÕ - thùc tiÔn (ph¶n kh¸ng bän t− b¶n). Søc m¹nh vµ sù v« ®Þch cña phong trµo §øc chÝnh lµ do cuéc tÊn c«ng cã thÓ nãi lµ phèi hîp Êy mµ cã.

Mét mÆt, do hoµn c¶nh thuËn lîi Êy, mÆt kh¸c, do ®Æc ®iÓm cña phong trµo Anh lµ bÞ biÖt lËp trªn hßn ®¶o, vµ do phong trµo Ph¸p bÞ ®µn ¸p, nªn c«ng nh©n §øc, trong lóc nµy, ®ang dÉn ®Çu cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n. Thêi cuéc sÏ cho phÐp hä gi÷ ®Þa vÞ quang vinh Êy trong bao nhiªu l©u, ta kh«ng thÓ nãi tr−íc ®−îc. Nh−ng chõng nµo hä cßn gi÷ ®Þa vÞ quang vinh Êy th× chóng ta còng hy väng r»ng hä sÏ lµm trßn ®−îc mét çch xøng ®¸ng nh÷ng nhiÖm vô mµ vÞ trÝ Êy ®· ®Ò ra cho hä. Muèn thÕ, hä ph¶i cè g¾ng gÊp béi trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc ®Êu tranh vµ cæ ®éng. Riªng ®èi víi nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o, nhiÖm vô cña hä lµ ph¶i häc tËp, ngµy cµng nhiÒu h¬n, tÊt c¶ çc vÊn ®Ò lý luËn; ph¶i tù gi¶i tho¸t, ngµy cµng nhiÒu h¬n, khái ¶nh h−ëng cña nh÷ng c©u cæ truyÒn cña thÕ giíi quan cò, vµ kh«ng bao giê ®−îc quªn r»ng chñ nghÜa x· héi, tõ khi ®· trë thµnh mét khoa häc, ®ßi ph¶i ®−îc coi lµ mét khoa häc, nghÜa lµ ph¶i ®−îc nghiªn cøu. CÇn ph¶i cã nhiÒu nhiÖt t×nh h¬n n÷a trong viÖc phæ biÕn trong quÇn chóng c«ng nh©n çi ý thøc ngµy cµng s¸ng râ ®· ®¹t ®−îc b»ng çch ®ã vµ ph¶i cñng cè ngµy cµng m¹nh mÏ tæ chøc cña ®¶ng vµ tæ chøc c«ng ®oµn...

... NÕu c«ng nh©n §øc tiÕp tôc tiÕn b−íc nh− vËy, t«i kh«ng nãi lµ hä sÏ ®i ®Çu phong trµo - lîi Ých cña phong trµo tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ ë chç c«ng nh©n mét n−íc duy nhÊt nµo ®ã ph¶i ®i ®Çu phong trµo, - nh−ng sÏ gi÷ mét ®Þa vÞ vÎ vang trªn chiÕn tuyÕn, vµ hä sÏ ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ, mét khi nh÷ng thö th¸ch gay go kh«ng l−êng tr−íc ®−îc hay nh÷ng biÕn cè lín ®ßi hái hä ph¶i dòng c¶m, quyÕt t©m vµ nç lùc nhiÒu h¬n n÷a" 42.

Lµm g×?

35

Nh÷ng lêi nãi cña ¡ng-ghen qu¶ lµ nh÷ng lêi tiªn tri. Vµi n¨m sau, c«ng nh©n §øc bÊt ngê vÊp ph¶i mét cuéc thö th¸ch gay go lµ ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. Vµ c«ng nh©n §øc qu¶ lµ ®· ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ ®Ó ®−¬ng ®Çu víi cuéc thö th¸ch Êy, vµ ®· v−ît ®−îc cuéc thö th¸ch Êy mét çch th¾ng lîi.

Giai cÊp v« s¶n Nga sÏ gÆp nh÷ng thö th¸ch cßn tr¨m ngh×n lÇn gay go h¬n n÷a, hä sÏ ph¶i chiÕn ®Êu chèng mét con qu¸i vËt khæng lå mµ nÕu ®em so s¸nh víi nã th× ®¹o luËt ngo¹i lÖ ë mét n−íc cã chÕ ®é hiÕn ph¸p chØ lµ mét con chim chÝch th«i. Ngµy nay, lÞch sö giao phã cho chóng ta mét nhiÖm vô tr−íc m¾t, nhiÖm vô çch m¹ng nhÊt trong tÊt c¶ çc nhiÖm vô tr−íc m¾t cña giai cÊp v« s¶n ë bÊt cø n−íc nµo kh¸c. ViÖc hoµn thµnh nhiÖm vô Êy, tiªu diÖt thµnh lòy kiªn cè nhÊt kh«ng nh÷ng cña bän ph¶n ®éng ch©u ¢u, mµ (giê ®©y ta cã thÓ nãi) c¶ cña bän ph¶n ®éng ch©u ¸ n÷a, sÏ lµm cho giai cÊp v« s¶n Nga thµnh ®éi tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng quèc tÕ. Vµ chóng ta cã quyÒn hy väng r»ng chóng ta sÏ ®¹t ®−îc danh hiÖu vÎ vang Êy, - danh hiÖu mµ çc bËc tiÒn bèi cña chóng ta, çc nhµ çch m¹ng nh÷ng n¨m 70, ®· tá ra xøng ®¸ng, - nÕu chóng ta biÕt lµm cho phong trµo cña chóng ta, ®· hµng ngh×n lÇn s©u réng h¬n, còng cã ®−îc tinh thÇn quyÕt t©m vµ nç lùc kh«ng bê bÕn nh− thÕ.

II

TÝnh tù ph¸t cña quÇn chóng vµ tÝnh tù gi¸c cña ®¶ng d©n chñ - x· héi

Chóng t«i ®· nãi lµ cÇn lµm cho phong trµo cña chóng

ta, ®· hµng ngh×n lÇn s©u réng h¬n phong trµo nh÷ng n¨m 70, còng cã ®−îc tinh thÇn quyÕt t©m vµ nç lùc kh«ng bê bÕn nh− thÕ. Thùc vËy, cho ®Õn nay, h×nh nh− ai còng tin r»ng søc m¹nh cña phong trµo hiÖn ®¹i lµ ë chç quÇn chóng (chñ yÕu lµ giai cÊp v« s¶n c«ng nghiÖp) ®· thøc tØnh,

V. I. L ª - n i n 36

vµ nh−îc ®iÓm cña phong trµo lµ ë chç nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çch m¹ng thiÕu tÝnh tù gi¸c vµ thiÕu tÝnh chñ ®éng.

Tuy nhiªn, thêi gian míi ®©y, cã mét sù ph¸t minh kú dÞ ®ang ®e däa lËt nhµo tÊt c¶ nh÷ng ý kiÕn ®· ®−îc x¸c nhËn vÒ vÊn ®Ò Êy. Ph¸t minh ®ã lµ c«ng tr×nh cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". Tê nµy, khi tranh luËn víi b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh", kh«ng ph¶i chØ ®−a ra nh÷ng lêi b¸c bá cã tÝnh chÊt côc bé mµ cßn cè t×m çch gi¶i thÝch "sù bÊt ®ång chung" lµ do mét c¨n nguyªn s©u xa h¬n n÷a, tøc lµ do "sù nhËn ®Þnh kh¸c nhau vÒ ý nghÜa t−¬ng ®èi cña yÕu tè tù ph¸t vµ yÕu tè "cã kÕ ho¹ch" mét çch tù gi¸c". LuËn ®iÓm mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®−a ra ®Ó buéc téi lµ: "®¸nh gi¸ thÊp ý nghÜa cña yÕu tè kh¸ch quan hoÆc yÕu tè tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn" *. Chóng t«i xin tr¶ lêi: nÕu cuéc tranh luËn cña b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" kh«ng cã ®−îc kÕt qu¶ nµo kh¸c h¬n lµ ®−a tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®Õn chç ph¸t hiÖn ra "sù bÊt ®ång chung" Êy th× chØ riªng mét kÕt qu¶ ®ã còng cã thÓ lµm cho chóng t«i rÊt tháa m·n råi, v× luËn ®iÓm Êy rÊt cã ý nghÜa vµ nã soi rÊt râ toµn bé thùc chÊt cña nh÷ng chç bÊt ®ång ý kiÕn vÒ lý luËn vµ vÒ chÝnh trÞ hiÖn cã trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga.

§ã lµ lý do t¹i sao vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh tù ph¸t cã mét ý nghÜa chung réng lín vµ ®ßi hái ph¶i ®−îc nghiªn cøu thËt tØ mØ.

a) B−íc ®Çu cña cao trµo tù ph¸t

Trong ch−¬ng trªn ®©y, chóng ta ®· v¹ch râ sù say

mª phæ biÕn cña thanh niªn Nga cã häc ®èi víi lý luËn m¸c-xÝt, vµo kho¶ng gi÷a nh÷ng n¨m 90. ChÝnh còng vµo

* "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, th¸ng ChÝn 1901, tr. 17 vµ 18. ViÕt ng¶

trong nguyªn b¶n.

Lµm g×?

37

thêi kú nµy, nghÜa lµ sau cuéc chiÕn tranh c«ng nghiÖp næi tiÕng n¨m 1896 ë Pª-tÐc-bua 43, çc cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n còng mang mét tÝnh chÊt phæ biÕn nh− thÕ. Çc cuéc b·i c«ng Êy lan réng kh¾p n−íc Nga, chøng tá râ rÖt r»ng phong trµo nh©n d©n, lóc ®ã l¹i d©ng lªn, lµ s©u réng biÕt chõng nµo, vµ nÕu ng−êi ta muèn nãi ®Õn "yÕu tè tù ph¸t" th× nhÊt ®Þnh ph¶i thõa nhËn tr−íc hÕt r»ng chÝnh phong trµo b·i c«ng ®ã cã tÝnh chÊt tù ph¸t. Nh−ng cã tÝnh tù ph¸t nh− thÕ nµy vµ tÝnh tù ph¸t nh− thÕ kh¸c. Tr−íc kia, ë n−íc Nga, ®· cã nh÷ng cuéc b·i c«ng trong nh÷ng n¨m 70 vµ nh÷ng n¨m 60 (vµ c¶ trong nöa ®Çu cña thÕ kû XIX n÷a), b·i c«ng cã kÌm theo viÖc "tù ph¸t" ph¸ ho¹i m¸y mãc v. v.. So víi nh÷ng cuéc "b¹o ®éng" Êy th× çc cuéc b·i c«ng trong nh÷ng n¨m 90 thËm chÝ cã thÓ gäi lµ "tù gi¸c" ®−îc, v× trong kho¶ng thêi gian ®ã, phong trµo c«ng nh©n ®· tiÕn bé rÊt nhiÒu. §iÒu ®ã v¹ch cho ta thÊy r»ng "yÕu tè tù ph¸t" thùc ra chØ lµ h×nh th¸i ph«i thai cña tÝnh tù gi¸c. Nh÷ng cuéc b¹o ®éng ban ®Çu ®· biÓu hiÖn mét sù thøc tØnh nµo ®ã cña tÝnh tù gi¸c: c«ng nh©n ®· mÊt hÕt lßng tin t−ëng l©u ®êi vµo sù v÷ng ch¾c kh«ng g× lay chuyÓn næi cña çi chÕ ®é ®ang ®Ì nÐn hä; hä ®· b¾t ®Çu... t«i kh«ng nãi lµ hiÓu, mµ lµ c¶m thÊy cÇn ph¶i cã sù ®Ò kh¸ng tËp thÓ, vµ hä kiªn quyÕt ®o¹n tuyÖt víi th¸i ®é phôc tïng mét çch n« lÖ bän cÇm quyÒn. Tuy nhiªn, ®ã chØ lµ biÓu hiÖn cña sù thÊt väng vµ b¸o thï, chø ch−a ph¶i lµ mét cuéc ®Êu tranh. Çc cuéc b·i c«ng trong nh÷ng n¨m 90 ®· cho thÊy nhiÒu tia s¸ng tù gi¸c h¬n: ng−êi ta ®−a ra nh÷ng yªu s¸ch chÝnh x¸c, ng−êi ta cè g¾ng ®o¸n tr−íc thêi c¬ thuËn lîi, ng−êi ta th¶o luËn mét sè tr−êng hîp vµ thÝ dô tiªu biÓu cña çc ®Þa ph−¬ng kh¸c v. v.. NÕu nh÷ng cuéc b¹o ®éng chØ lµ cuéc næi dËy cña nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc th× çc cuéc b·i c«ng cã hÖ thèng ®· lµ h×nh thøc ph«i thai cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp - nh−ng chØ lµ ph«i thai th«i. LÊy riªng ra mµ xÐt th× nh÷ng cuéc b·i c«ng Êy

V. I. L ª - n i n 38

lµ mét cuéc ®Êu tranh c«ng liªn chñ nghÜa, chø ch−a ph¶i lµ cuéc ®Êu tranh d©n chñ - x· héi; nh÷ng cuéc ®Êu tranh ®ã chøng tá r»ng c«ng nh©n ®· c¶m thÊy sù ®èi kh¸ng gi÷a c«ng nh©n vµ bän chñ; nh−ng c«ng nh©n ch−a cã vµ còng ch−a thÓ cã ý thøc vÒ sù ®èi lËp kh«ng g× ®iÒu hßa ®−îc gi÷a quyÒn lîi cña hä víi toµn bé chÕ ®é chÝnh trÞ vµ x· héi hiÖn cã, tøc lµ ý thøc d©n chñ - x· héi. Theo ý nghÜa Êy, çc cuéc b·i c«ng trong nh÷ng n¨m 90, tuy ®· lµ mét sù tiÕn bé v−ît bËc so víi nh÷ng cuéc "b¹o ®éng", nh−ng vÉn cßn lµ mét phong trµo thuÇn tóy tù ph¸t.

Nh− chóng t«i ®· nãi, c«ng nh©n tr−íc ®©y kh«ng thÓ cã ý thøc d©n chñ - x· héi ®−îc. ý thøc nµy chØ cã thÓ lµ tõ bªn ngoµi ®−a vµo. LÞch sö tÊt c¶ çc n−íc chøng thùc r»ng chØ do lùc l−îng cña ®éc b¶n th©n m×nh th«i th× giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ ®i ®Õn ý thøc c«ng liªn chñ nghÜa, tøc lµ ®i ®Õn chç tin r»ng ph¶i ®oµn kÕt l¹i thµnh héi liªn hiÖp, ph¶i ®Êu tranh chèng bän chñ, ph¶i ®ßi hái chÝnh phñ ban hµnh nh÷ng luËt nµy hay luËt kh¸c cÇn thiÕt cho c«ng nh©n v. v..* Cßn häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa th× ph¸t sinh ra tõ çc lý luËn triÕt häc, lÞch sö, kinh tÕ, do nh÷ng ng−êi cã häc thøc trong çc giai cÊp h÷u s¶n, nh÷ng trÝ thøc, x©y dùng nªn. M¸c vµ ¡ng-ghen, nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa x· héi khoa häc hiÖn ®¹i, do ®Þa vÞ x· héi cña çc «ng, nªn chÝnh b¶n th©n çc «ng còng thuéc líp trÝ thøc t− s¶n. ë n−íc Nga còng thÕ, häc thuyÕt lý luËn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi xuÊt hiÖn mét çch hoµn toµn ®éc lËp ®èi víi sù ph¸t triÓn tù ph¸t cña phong trµo c«ng nh©n; nã lµ kÕt qu¶ tù nhiªn, kh«ng tr¸nh ®−îc, cña sù ph¸t

* Chñ nghÜa c«ng liªn kh«ng hÒ bá qua "chÝnh trÞ", nh− ®«i khi ng−êi ta

lÇm t−ëng. Çc héi c«ng liªn lu«n lu«n tiÕn hµnh mét sù cæ ®éng vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh nµo ®ã (nh−ng kh«ng cã tÝnh chÊt d©n chñ - x· héi). Trong ch−¬ng tíi, chóng t«i sÏ tr×nh bµy sù kh¸c nhau gi÷a chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa vµ chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi.

Lµm g×?

39

triÓn t− t−ëng trong sè nh÷ng nhµ trÝ thøc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Trong thêi kú chóng ta ®ang nãi ®©y, gi÷a nh÷ng n¨m 90, häc thuyÕt Êy ch¼ng nh÷ng ®· lµ c−¬ng lÜnh ®· x¸c ®Þnh hoµn toµn cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", mµ cßn thu hót ®−îc ®a sè thanh niªn çch m¹ng ë Nga n÷a.

Nh− vËy lµ ®ång thêi võa cã sù thøc tØnh tù ph¸t cña quÇn chóng c«ng nh©n, thøc tØnh vÒ sinh ho¹t tù gi¸c vµ vÒ ®Êu tranh tù gi¸c, l¹i võa cã mét líp thanh niªn çch m¹ng ®−îc vò trang b»ng lý luËn d©n chñ - x· héi nãng lßng gÇn gòi c«ng nh©n. VÒ vÊn ®Ò nµy, cÇn ®Æc biÖt nªu râ çi sù kiÖn th−êng bÞ l·ng quªn (vµ t−¬ng ®èi Ýt ®−îc biÕt ®Õn) nµy lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®Çu tiªn trong thêi kú Êy ®· h¨ng h¸i tiÕn hµnh c«ng t¸c cæ ®éng kinh tÕ (vÒ mÆt nµy, hä ®· triÖt ®Ó theo ®óng nh÷ng lêi chØ dÉn thËt sù bæ Ých trong cuèn s¸ch nhá "Bµn vÒ cæ ®éng" 44, lóc ®ã cßn lµ b¶n viÕt tay), hä kh«ng nh÷ng kh«ng coi ho¹t ®éng ®ã lµ nhiÖm vô duy nhÊt cña m×nh mµ tr¸i l¹i, ngay tõ ®Çu, hä cßn ®Ò ra c¶ nh÷ng nhiÖm vô lÞch sö réng lín nhÊt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, nãi chung, lÉn nhiÖm vô ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ, nãi riªng. VÝ dô nh− tiÓu tæ d©n chñ - x· héi ë Pª-tÐc-bua ®· lËp ra "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" 45, ®· viÕt, ngay tõ cuèi n¨m 1895, sè ®Çu tiªn cña tê b¸o lÊy tªn lµ "Sù nghiÖp c«ng nh©n". Khi ®· söa so¹n xong ®Ó ®−a ®i in, sè b¸o Êy bÞ c¶nh binh tÞch thu trong lóc bän chóng ®Õn kh¸m nhµ mét ng−êi trong tæ tªn lµ A-na-t«-li A-lÕch-xª-ª-vÝch Va-nª-Ðp*, ®ªm ngµy 8 r¹ng ngµy 9 th¸ng Ch¹p n¨m 1895, thµnh ra b¸o "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lÇn thµnh lËp ®Çu tiªn

* A. A. Va-nª-Ðp mÊt n¨m 1899 ë miÒn §«ng Xi-bi-ri, do m¾c bÖnh lao

phæi trong lóc bÞ giam cÇm mét m×nh ë nhµ tï. V× vËy chóng t«i cho lµ cã thÓ c«ng bè ®−îc nh÷ng tin dÉn chøng ë trªn; chóng t«i cam ®oan nh÷ng tin Êy lµ ®óng, v× nh÷ng tin Êy do nh÷ng ng−êi quen riªng vµ th©n víi A. A. Va-nª-Ðp göi ®Õn.

V. I. L ª - n i n 40

kh«ng ra ®êi ®−îc. Bµi x· luËn sè b¸o Êy (mµ cã lÏ ba chôc n¨m n÷a, mét tê t¹p chÝ nh− tê "N−íc Nga cæ" sÏ lôc ra ®−îc trong ®èng hå s¬ l−u tr÷ cña së c¶nh s¸t) ®· nªu lªn nh÷ng nhiÖm vô lÞch sö cña giai cÊp c«ng nh©n ë Nga vµ trong sè nh÷ng nhiÖm vô lÞch sö Êy th× viÖc giµnh tù do chÝnh trÞ ®· ®−îc bµi Êy ®Æt lªn hµng ®Çu 46. TiÕp theo ®ã lµ bµi "Çc bé tr−ëng nhµ ta nghÜ g×?"1) nãi vÒ viÖc c¶nh s¸t ph¸ ph¸ch çc Ban b×nh d©n häc vô, cïng víi mét sè tin kh«ng nh÷ng ë Pª-tÐc-bua mµ c¶ ë çc ®Þa ph−¬ng kh¸c n÷a trong n−íc Nga (ch¼ng h¹n, vÒ mét vô th¶m s¸t c«ng nh©n ë tØnh I-a-r«-xl¸p47). Nh− vËy, viÖc nµy, nÕu chóng ta kh«ng lÇm, "viÖc thö lµm lÇn ®Çu tiªn" cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga trong nh÷ng n¨m 90, kh«ng ph¶i lµ mét tê b¸o ®Þa ph−¬ng nhá hÑp, l¹i cµng kh«ng ph¶i lµ mét tê b¸o cã tÝnh chÊt "kinh tÕ"; nã ®· ra søc kÕt hîp cuéc ®Êu tranh b·i c«ng víi phong trµo çch m¹ng chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, vµ ®−a tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, n¹n nh©n cña chÝnh s¸ch ngu d©n ph¶n ®éng, ®i vµo con ®−êng ñng hé ®¶ng d©n chñ - x· héi. Vµ ®èi víi nh÷ng ng−êi nµo ®· biÕt Ýt nhiÒu vÒ t×nh tr¹ng cña phong trµo trong thêi kú ®ã th× kh«ng mét ai l¹i nghi ngê ®−îc r»ng mét tê b¸o nh− thÕ l¹i sÏ kh«ng thu ®−îc tÊt c¶ thiÖn c¶m cña c«ng nh©n thñ ®« vµ cña nh÷ng ng−êi trÝ thøc çch m¹ng vµ sÏ kh«ng ®−îc phæ biÕn hÕt søc réng r·i. C«ng cuéc thö lµm Êy kh«ng thµnh c«ng chØ chøng tá r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lóc ®ã kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu cÊp b¸ch cña t×nh thÕ, v× thiÕu kinh nghiÖm çch m¹ng vµ thiÕu rÌn luyÖn thùc tiÔn. §èi víi tê "B¸o c«ng nh©n X. Pª-tÐc-bua khæ nhá" 48, vµ nhÊt lµ ®èi víi tê "B¸o c«ng nh©n" vµ b¶n "Tuyªn ng«n" cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga 49 thµnh lËp mïa xu©n n¨m 1898, th× còng ph¶i

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2,

tr. 87 - 93.

Lµm g×?

41

nãi nh− thÕ. §−¬ng nhiªn lµ chóng ta kh«ng hÒ cã ý tr¸ch çc chiÕn sÜ lóc ®ã lµ thiÕu rÌn luyÖn. Nh−ng ®Ó lîi dông ®−îc kinh nghiÖm cña phong trµo vµ rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc thùc tiÔn th× cÇn ph¶i biÕt ®Õn n¬i ®Õn chèn nh÷ng nguyªn nh©n vµ møc nghiªm träng cña khuyÕt ®iÓm nµy hay khuyÕt ®iÓm nä. V× vËy, ®iÒu hÕt søc quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh r»ng mét bé phËn (cã thÓ lµ ®a sè còng nªn) nh÷ng chiÕn sÜ d©n chñ - x· héi håi 1895 - 1898 ®· hoµn toµn ®óng khi cho r»ng trong thêi kú ®ã, ngay trong b−íc ®Çu cña phong trµo "tù ph¸t", ®· cã thÓ ®Ò ra mét c−¬ng lÜnh réng r·i vµ mét s¸ch l−îc chiÕn ®Êu nhÊt∗. Mµ t×nh tr¹ng thiÕu rÌn luyÖn cña phÇn lín nh÷ng ng−êi çch m¹ng lóc ®ã lµ mét hiÖn t−îng hoµn toµn tù nhiªn, kh«ng cã g× ®¸ng ph¶i ®Æc biÖt lo ng¹i c¶. Khi nhiÖm vô ®· ®−îc ®Ò ra ®óng ®¾n, khi ng−êi ta ®· cã ®ñ nghÞ lùc lµm ®i lµm l¹i ®Ó hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô Êy, th× nh÷ng thÊt b¹i t¹m thêi chØ t¸c h¹i cã mét nöa th«i. Kinh nghiÖm çch m¹ng vµ tµi khÐo lÐo vÒ tæ chøc lµ nh÷ng ®iÒu cã thÓ häc

* "Phª b×nh ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi nh÷ng n¨m

cuèi thÕ kû XIX, b¸o "Tia löa" kh«ng chó ý ®Õn t×nh tr¹ng lóc ®ã lµ thiÕu ®iÒu kiÖn ®Ó lµm nh÷ng viÖc kh¸c ngoµi viÖc ®Êu tranh ®ßi thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch nhá", - "ph¸i kinh tÕ" tuyªn bè nh− thÕ trong "Th− göi çc c¬ quan d©n chñ - x· héi Nga" ("Tia löa", sè 12). Nh÷ng sù viÖc dÉn chøng trong th− chøng tá r»ng nÕu kh¼ng ®Þnh lµ "thiÕu ®iÒu kiÖn" th× hoµn toµn tr¸i víi thùc tÕ. Kh«ng nh÷ng cuèi mµ ngay trong gi÷a nh÷ng n¨m 90, ®· cã ®ñ mäi ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ lµm nh÷ng viÖc kh¸c, ngoµi viÖc ®Êu tranh ®ßi thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch nhá, - cã ®ñ mäi ®iÒu kiÖn, trõ ®iÒu kiÖn sù rÌn luyÖn ®Çy ®ñ cña nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o. Vµ ®¸ng lÏ nªn th¼ng th¾n nh×n nhËn sù thiÕu rÌn luyÖn Êy cña chóng ta, nh÷ng nhµ t− t−ëng, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o, th× "ph¸i kinh tÕ" l¹i muèn ®æ t¹i t×nh tr¹ng "thiÕu ®iÒu kiÖn", t¹i ¶nh h−ëng cña hoµn c¶nh vËt chÊt ®· ®Þnh ra con ®−êng mµ kh«ng mét nhµ t− t−ëng nµo cã thÓ kÐo phong trµo ra khái ®ã ®−îc. ThÕ nghÜa lµ g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ phôc tïng mét çch n« lÖ yÕu tè tù ph¸t, lµ nh÷ng "nhµ t− t−ëng" ®· tù m×nh chiªm ng−ìng nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña chÝnh b¶n th©n m×nh ®ã sao?

V. I. L ª - n i n 42

tËp ®−îc. ChØ cÇn ng−êi ta cã ý muèn trau dåi cho m×nh nh÷ng ®øc tÝnh tèt cÇn thiÕt! ChØ cÇn ng−êi ta cã ý thøc vÒ nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña m×nh; nh− thÕ, trong ho¹t ®éng çch m¹ng, lµ ®· söa ch÷a ®−îc qu¸ nöa råi!

Nh−ng çi tai h¹i cã mét nöa Êy ®· trë thµnh tai h¹i thùc sù khi mµ ý thøc nãi trªn ®· b¾t ®Çu mê ®i (mµ håi tr−íc, ý thøc Êy l¹i rÊt m¹nh trong çc chiÕn sÜ cña nh÷ng nhãm nãi trªn), khi mµ xuÊt hiÖn nh÷ng ng−êi - vµ c¶ nh÷ng c¬ quan d©n chñ - x· héi, - s½n sµng nªu khuyÕt ®iÓm thµnh −u ®iÓm, vµ thËm chÝ l¹i cßn toan dïng lý luËn ®Ó biÖn hé cho viÖc hä lµm n« lÖ cho tÝnh tù ph¸t vµ sïng b¸i tÝnh tù ph¸t. §· ®Õn lóc ph¶i thanh to¸n çi khuynh h−íng Êy, khuynh h−íng ®−îc gäi mét çch rÊt kh«ng ®óng b»ng danh tõ "chñ nghÜa kinh tÕ", danh tõ qu¸ nhá hÑp, kh«ng thÓ nãi lªn ®−îc néi dung cña khuynh h−íng Êy.

b) Sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t. B¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"

Tr−íc khi nãi sang nh÷ng biÓu hiÖn cña sù sïng b¸i nµy trªn s¸ch b¸o, chóng ta cÇn chó ý ®Õn sù viÖc ®Æc biÖt sau ®©y (mµ chóng t«i ®−îc biÕt do nguån tin ®· nãi ë trªn), nã sÏ soi s¸ng ®−îc phÇn nµo hoµn c¶nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn, trong nh÷ng ®ång chÝ ho¹t ®éng ë Pª-tÐc-bua, cña mèi bÊt hßa gi÷a hai khuynh h−íng sau nµy cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. §Çu n¨m 1897, A. A. Va-nª-Ðp vµ mét vµi ®ång chÝ, tr−íc khi bÞ ®i ®µy, ®· cã dÞp tham gia mét cuéc häp riªng, trong ®ã nh÷ng héi viªn "giµ" vµ héi viªn "trÎ" cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" gÆp gì nhau50. C©u chuyÖn chñ yÕu bµn vÒ vÊn ®Ò tæ chøc vµ ®Æc biÖt vÒ b¶n "§iÒu lÖ cña quü c«ng nh©n", ®iÒu lÖ ®· ®−îc ®¨ng ®óng theo v¨n b¶n cuèi cïng trong tê ""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá" 51, sè 9 - 10 (tr. 46). Gi÷a nh÷ng héi viªn "giµ" (mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ -

Lµm g×?

43

x· héi Pª-tÐc-bua gäi ®ïa lµ "nh÷ng ng−êi th¸ng Ch¹p") vµ mét sè héi viªn "trÎ" (sau nµy hîp t¸c tÝch cùc víi b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n") ®· tøc kh¾c n¶y ra mét sù bÊt ®ång ý kiÕn rÊt râ rÖt vµ næ ra mét cuéc tranh luËn kÞch liÖt. Nh÷ng héi viªn "trÎ" bªnh vùc nh÷ng nguyªn t¾c chñ yÕu trong ®iÒu lÖ, ®óng nh− ®· c«ng bè. Nh÷ng héi viªn "giµ" th× nãi ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu cÇn lµm tr−íc hÕt, mµ tr−íc hÕt cÇn cñng cè "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" thµnh mét tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, tæ chøc nµy sÏ b¾t çc quü c«ng nh©n, çc nhãm tuyªn truyÒn trong giíi thanh niªn häc sinh, v. v. ph¶i phô thuéc vµo m×nh. TÊt nhiªn lµ hai bªn kh«ng hÒ thÊy ®−îc mÇm mèng cña sù bÊt hßa trong sù bÊt ®ång ý kiÕn Êy, tr¸i l¹i, hä l¹i coi sù bÊt ®ång ý kiÕn ®ã lµ mét viÖc riªng biÖt vµ t×nh cê. Nh−ng sù viÖc Êy chøng tá r»ng sù ph¸t sinh vµ bµnh tr−íng cña "chñ nghÜa kinh tÕ", c¶ ë Nga n÷a, còng diÔn ra kh«ng ph¶i lµ kh«ng tr¶i qua mét cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi "giµ" (®ã lµ ®iÒu mµ "ph¸i kinh tÕ" hiÖn nay th−êng hay quªn). Vµ nÕu cuéc ®Êu tranh Êy kh«ng ®Ó l¹i ®−îc trong nhiÒu tr−êng hîp, vÕt tÝch "vÒ mÆt tµi liÖu" th× ®ã chØ lµ v× thµnh phÇn çc tiÓu tæ ho¹t ®éng lóc bÊy giê thay ®æi hÕt søc nhanh chãng, kh«ng mét tÝnh kÕ tôc nµo ®−îc x¸c lËp c¶, vµ do ®ã, nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn kh«ng ®−îc ghi l¹i trong mét tµi liÖu nµo c¶.

Sù ra ®êi cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" ®· ®−a "chñ nghÜa kinh tÕ" ra ¸nh s¸ng, nh−ng còng kh«ng ph¶i lµ ngay lËp tøc. Ph¶i h×nh dung cô thÓ ®iÒu kiÖn c«ng t¸c vµ sù tån t¹i ng¾n ngñi cña nhiÒu tiÓu tæ ë Nga (nh−ng chØ ng−êi nµo ®· tr¶i qua ®ã míi cã thÓ h×nh dung cô thÓ ®−îc), míi hiÓu ®−îc tÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ngÉu nhiªn trong sù thµnh c«ng hoÆc thÊt b¹i cña çi khuynh h−íng míi ë çc thµnh thÞ kh¸c nhau, míi hiÓu ®−îc lµ nh÷ng ng−êi t¸n thµnh còng nh− nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi khuynh h−íng "míi" Êy trong bao nhiªu l©u ®· kh«ng cã thÓ, ®· hoµn toµn kh«ng

V. I. L ª - n i n 44

cã thÓ x¸c ®Þnh xem khuynh h−íng Êy lµ mét khuynh h−íng riªng biÖt hay chØ lµ biÓu hiÖn cña sù thiÕu rÌn luyÖn cña mét sè ng−êi. Ch¼ng h¹n nh− nh÷ng sè ®Çu tiªn, in th¹ch, cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" vÉn hoµn toµn kh«ng ®−îc ®¹i ®a sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi biÕt ®Õn vµ nÕu ngµy nay chóng ta cã thÓ dÉn chøng bµi x· luËn trong sè ®Çu tiªn cña b¸o Êy, chÝnh chØ v× bµi x· luËn ®ã ®· ®−îc ghi l¹i trong bµi cña V. I-n (""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá", sè 9-10, tr. 47 vµ çc trang sau), lµ ng−êi ®· kh«ng quªn nhiÖt liÖt t¸n d−¬ng - nhiÖt liÖt qu¸ møc - tê b¸o míi Êy, çi tê b¸o kh¸c h¼n nh÷ng tê b¸o ®· xuÊt b¶n vµ dù ®Þnh xuÊt b¶n ®· nãi ë trªn*. Bµi x· luËn Êy ®¸ng ®−îc chó ý, v× nã ®· diÔn t¶ ®−îc næi bËt tÊt c¶ tinh thÇn cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" vµ cña "chñ nghÜa kinh tÕ" nãi chung.

Sau khi chØ râ r»ng çnh tay cña bän ¸o xanh1) quyÕt kh«ng thÓ ng¨n c¶n ®−îc sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n, bµi x· luËn Êy viÕt tiÕp: "...Phong trµo c«ng nh©n cã søc sèng nh− thÕ lµ do ng−êi c«ng nh©n rèt cuéc ®· tù m×nh quyÕt ®Þnh lÊy vËn mÖnh cña m×nh, vËn mÖnh mµ hä ®· giµnh ®−îc trong tay nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o hä". LuËn ®iÓm c¬ b¶n Êy sau ®ã ®−îc ph¸t triÓn chi tiÕt. Thùc ra th× nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o (tøc lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, nh÷ng ng−êi tæ chøc ra "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh"),

* Nh©n ®©y xin nãi lµ lêi t¸n d−¬ng nh− vËy b¸o "T− t−ëng c«ng

nh©n" håi th¸ng M−êi mét 1898, lóc "chñ nghÜa kinh tÕ", nhÊt lµ ë n−íc ngoµi, ®· hoµn toµn h×nh thµnh, còng lµ do V. I-n viÕt ra. ¤ng nµy Ýt l©u sau ®ã ®· trë thµnh mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". Vµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lóc ®ã cßn phñ nhËn - còng nh− hiÖn vÉn cßn phñ nhËn - sù tån t¹i cña hai khuynh h−íng trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga!

1) ― ChØ bän c¶nh s¸t, v× bän c¶nh s¸t Nga hoµng mÆc qu©n phôc mµu

xanh thÉm.

Lµm g×?

45

cã thÓ nãi lµ ®· bÞ c¶nh s¸t gi»ng ra khái tay c«ng nh©n*, thÕ mµ ng−êi ta l¹i muèn lµm cho mäi ng−êi t−ëng lÇm r»ng d−êng nh− c«ng nh©n ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o vµ ®· tù gi¶i phãng khái ¸ch cña nh÷ng ng−êi Êy! §¸ng lÏ kªu gäi tiÕn lªn, cñng cè tæ chøc çch m¹ng vµ më réng ho¹t ®éng chÝnh trÞ, th× ng−êi ta l¹i kªu gäi lïi l¹i, chØ ®Êu tranh theo lèi c«ng liªn chñ nghÜa mµ th«i. Ng−êi ta tuyªn bè r»ng "c¬ së kinh tÕ cña phong trµo ®· bÞ çi khuynh h−íng chñ tr−¬ng kh«ng bao giê ®−îc quªn lý t−ëng chÝnh trÞ, lµm cho lu mê ®i", r»ng ch©m ng«n cña phong trµo c«ng nh©n lµ "®Êu tranh cho hoµn c¶nh kinh tÕ" (!), hoÆc h¬n n÷a, "c«ng nh©n v× c«ng nh©n", ng−êi ta tuyªn bè r»ng quü b·i c«ng "cã gi¸ trÞ ®èi víi phong trµo h¬n lµ hµng tr¨m tæ chøc kh¸c" (xin h·y ®em so s¸nh lêi kh¼ng ®Þnh Êy, cã tõ håi th¸ng M−êi 1897, víi cuéc tranh luËn gi÷a "nh÷ng ng−êi th¸ng Ch¹p" vµ ph¸i "trÎ" håi ®Çu n¨m 1897), v. v.. Nh÷ng c«ng thøc nh−: ph¶i ®Æt lªn hµng ®Çu kh«ng ph¶i lµ "líp tinh hoa" trong c«ng nh©n, mµ lµ ng−êi c«ng nh©n "líp gi÷a", ng−êi c«ng nh©n th−êng, hoÆc nh−: "chÝnh trÞ bao giê còng ngoan ngo·n theo sau kinh tÕ"**v. v. vµ v. v., ®Òu thÞnh hµnh vµ cã mét ¶nh h−ëng m¹nh

* Sù viÖc ®Æc biÖt sau ®©y chøng tá sù so s¸nh Êy lµ ®óng. Sau khi

"nh÷ng ng−êi th¸ng Ch¹p" bÞ b¾t, cã tin truyÒn ®i trong sè çc c«ng nh©n ®¹i lé SlÝt-xen-bua r»ng tªn khiªu khÝch N. N. Mi-khai-lèp (b¸c sÜ ch÷a r¨ng), liªn l¹c víi mét nhãm cã quan hÖ chÆt chÏ víi "nh÷ng ng−êi th¸ng Ch¹p", còng dÝnh d¸ng vµo viÖc tè ço hä; c«ng nh©n næi giËn ®· quyÕt ®Þnh giÕt Mi-khai-lèp.

** Còng rót trong bµi x· luËn Êy cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", sè 1. Do ®ã, ng−êi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc tr×nh ®é rÌn luyÖn vÒ lý luËn cña nh÷ng "V. V. trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" ®ã, hä ®· lÆp l¹i viÖc tÇm th−êng hãa "chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ" mét çch th« kÖch nh− thÕ, trong khi ®ã th× trong çc tr−íc t¸c cña m×nh, nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt ®ang chiÕn ®Êu víi mét ngµi V. V. thËt sù, kÎ mµ tõ l©u ®−îc mÖnh danh lµ "ph¶n ®éng bùc thÇy", còng v× lèi hiÓu nh÷ng quan hÖ gi÷a chÝnh trÞ vµ kinh tÕ nh− thÕ ®Êy!

V. I. L ª - n i n 46

®èi víi quÇn chóng thanh niªn ®−îc l«i cuèn vµo phong trµo vµ phÇn lín chØ ®−îc biÕt chñ nghÜa M¸c qua tõng mÈu vôn vÆt tr×nh bµy trong çc s¸ch b¸o hîp ph¸p.

§ã lµ tÝnh tù gi¸c bÞ tÝnh tù ph¸t ®¸nh b¹i hoµn toµn - tÝnh tù ph¸t cña nh÷ng ng−êi "d©n chñ - x· héi" ®ang lÆp l¹i nh÷ng "t− t−ëng" cña ngµi V. V., tÝnh tù ph¸t cña nh÷ng c«ng nh©n bÞ çm dç bëi çi lý lÏ cho r»ng t¨ng thªm ®−îc, dï lµ mçi róp mét c«-pÕch, còng cßn th©n thiÕt vµ quý h¬n bÊt cø chñ nghÜa x· héi vµ chÝnh trÞ nµo vµ cho r»ng ph¶i "®Êu tranh v× hä hiÓu r»ng lµm nh− thÕ kh«ng ph¶i lµ cho nh÷ng thÕ hÖ t−¬ng lai nµo ®ã mµ lµ cho b¶n th©n hä vµ con çi hä" (x· luËn b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", sè 1). Nh÷ng c©u nãi thuéc lo¹i Êy vÉn lµ mãn vò khÝ −a thÝch cña bän t− s¶n T©y ¢u, b¶n th©n bän nµy c¨m ghÐt chñ nghÜa x· héi, ®· ra søc (nh− HiÕc-s¬, mét ng−êi §øc thuéc "ph¸i chÝnh trÞ - x· héi") ®em nhËp chñ nghÜa c«ng liªn Anh vµo n−íc chóng vµ nãi víi c«ng nh©n r»ng cuéc ®Êu tranh thuÇn tóy nghiÖp ®oµn* chÝnh lµ cuéc ®Êu tranh cho b¶n th©n hä vµ con çi hä, chø kh«ng ph¶i cho nh÷ng thÕ hÖ t−¬ng lai m¬ hå víi mét chñ nghÜa x· héi t−¬ng lai m¬ hå. Vµ b©y giê ®©y nh÷ng "V. V. trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" ®ang b¾t ®Çu lÆp l¹i nh÷ng lêi lÏ t− s¶n Êy. ë ®©y, cÇn chó träng ba ®iÓm rÊt cã Ých cho ta sau nµy trong viÖc ph©n tÝch nh÷ng chç bÊt ®ång ý kiÕn hiÖn ®¹i **.

* Ng−êi §øc ®· cã mét thuËt ng÷ riªng: "Nur-Gewerkschaftler", ®Ó chØ

nh÷ng ng−êi t¸n thµnh cuéc ®Êu tranh "thuÇn tóy nghiÖp ®oµn". ** Chóng t«i nhÊn m¹nh ch÷ hiÖn ®¹i lµ ®Ó cho nh÷ng nhµ ®¹o ®øc gi¶

chó ý, hä sÏ nhón vai vµ nãi r»ng: b©y giê th× dÔ chª bai b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", nh−ng nh÷ng viÖc ®ã ®· thuéc vÒ dÜ v·ng xa x«i råi! Mutato nomine de te fabula narratur1), chóng t«i sÏ tr¶ lêi nh− thÕ cho nh÷ng nhµ ®¹o ®øc gi¶ hiÖn ®¹i Êy, mµ sù n« lÖ hoµn toµn cña hä ®èi víi nh÷ng t− t−ëng cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" sÏ ®−îc chøng minh ë d−íi ®©y.

1) ― tªn gäi tuy cã kh¸c, nh−ng chuyÖn ngô ng«n Êy vÉn lµ ®Ó ¸m chØ anh

Lµm g×?

47

Mét lµ, viÖc tÝnh tù ph¸t ®¸nh b¹i tÝnh tù gi¸c nãi trªn ®©y, còng diÔn ra mét çch tù ph¸t. Nãi thÕ cã vÎ nh− lµ ch¬i ch÷, nh−ng - than «i! - ®ã l¹i lµ mét sù thËt cay ®¾ng. Së dÜ cã viÖc ®¸nh b¹i Êy, kh«ng ph¶i lµ do cuéc ®Êu tranh c«ng khai gi÷a hai quan ®iÓm hoµn toµn ®èi lËp nhau, trong ®ã quan ®iÓm nµy th¾ng quan ®iÓm kia, mµ chÝnh lµ do nh÷ng ng−êi çch m¹ng "giµ" bÞ c¶nh binh "gi»ng ®i" ngµy cµng nhiÒu, vµ do nh÷ng "V. V. "trÎ" trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" b−íc lªn vò ®µi ngµy cµng ®«ng. TÊt c¶ nh÷ng ai, t«i kh«ng nãi lµ nh÷ng ai ®· tham gia phong trµo Nga hiÖn ®¹i, mµ dï míi ®−îc thë kh«ng khÝ cña phong trµo Êy th«i, ®Òu biÕt rÊt râ r»ng sù thËt qu¶ lµ nh− thÕ. Tuy nhiªn, nÕu chóng t«i ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Ó ®éc gi¶ nhËn râ sù viÖc mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt c¶ Êy, nÕu ®Ó ®−îc minh b¹ch h¬n ch¼ng h¹n, chóng t«i kÓ l¹i mét vµi sù thËt vÒ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lÇn thµnh lËp ®Çu tiªn vµ vÒ cuéc tranh luËn gi÷a ph¸i "giµ" vµ ph¸i "trÎ" håi ®Çu n¨m 1897, ®ã chØ v× nh÷ng ng−êi khoe khoang lµ cã "tinh thÇn d©n chñ" ®ang lîi dông t×nh tr¹ng qu¶ng ®¹i quÇn chóng (hoÆc líp thanh niªn trÎ nhÊt) ®Òu kh«ng biÕt viÖc Êy. Sau nµy, chóng t«i sÏ cã dÞp trë l¹i vÊn ®Ò nµy.

Hai lµ, ngay tõ khi "chñ nghÜa kinh tÕ" xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn s¸ch b¸o, chóng ta ®· cã thÓ thÊy mét hiÖn t−îng v« cïng ®éc ®¸o vµ hÕt søc tiªu biÓu khiÕn chóng ta hiÓu ®−îc tÊt c¶ nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi hiÖn nay: nh÷ng ng−êi t¸n thµnh "phong trµo thuÇn tóy c«ng nh©n", nh÷ng ng−êi theo chñ tr−¬ng cho r»ng ph¶i liªn hÖ mét çch chÆt chÏ vµ "h÷u c¬" nhÊt (nh− lêi cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n") víi cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n, vµ nh÷ng ng−êi thï ®Þch víi tÊt c¶ nh÷ng nhµ trÝ thøc kh«ng ph¶i c«ng nh©n (dï hä lµ nh÷ng ng−êi trÝ thøc x· héi chñ nghÜa ch¨ng n÷a) ®Òu b¾t buéc ph¶i dïng ®Õn lý lÏ cña nh÷ng ng−êi "thuÇn tóy c«ng liªn chñ nghÜa" t− s¶n ®Ó bªnh vùc lËp tr−êng cña m×nh. §iÒu

V. I. L ª - n i n 48

®ã cho ta thÊy r»ng, ngay tõ ®Çu, b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" ®· ra søc thùc hiÖn - b¶n th©n nã l¹i kh«ng biÕt lµ nã thùc hiÖn - c−¬ng lÜnh "Credo". §iÒu ®ã (®iÒu mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" kh«ng thÓ nµo hiÓu ®−îc) chøng tá r»ng mäi sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña phong trµo c«ng nh©n, mäi viÖc coi nhÑ vai trß cña "yÕu tè tù gi¸c", coi nhÑ vai trß cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, th× ®Òu cã nghÜa - dï ng−êi ta muèn hay kh«ng muèn - lµ t¨ng c−êng ¶nh h−ëng cña hÖ t− t−ëng t− s¶n ®èi víi c«ng nh©n. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi nãi ®Õn "viÖc ®¸nh gi¸ qu¸ cao hÖ t− t−ëng"* vµ ®¸nh gi¸ qu¸ ®¸ng vai trß cña yÕu tè tù gi¸c ** v. v., ®Òu t−ëng r»ng phong trµo thuÇn tóy c«ng nh©n, tù nã, còng cã kh¶ n¨ng t¹o ra vµ sÏ t¹o ra cho nã mét hÖ t− t−ëng ®éc lËp, chØ cÇn lµ c«ng nh©n "giµnh ®−îc vËn mÖnh cña m×nh trong tay nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o". Nh−ng ®ã lµ mét sai lÇm nghiªm träng. §Ó bæ sung ®iÒu chóng t«i ®· nãi ë trªn, chóng t«i nh¾c l¹i nh÷ng lêi lÏ rÊt ®óng vµ cã ý nghÜa cña C. Cau-xky vÒ dù ¸n c−¬ng lÜnh míi cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o***:

"NhiÒu ng−êi trong sè nh÷ng nhµ phª b×nh thuéc ph¸i xÐt l¹i cña chóng ta g¸n cho M¸c lêi kh¼ng ®Þnh r»ng sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp kh«ng nh÷ng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cho nÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, mµ cßn trùc tiÕp ®Î ra ý thøc (do C. Cau-xky viÕt ng¶) vÒ sù tÊt yÕu cña nÒn s¶n xuÊt Êy. Vµ thÕ lµ çc nhµ phª b×nh Êy c·i l¹i r»ng n−íc Anh, mét n−íc ph¸t triÓn tiªn tiÕn nhÊt theo lèi t− b¶n chñ nghÜa, l¹i lµ n−íc kh«ng biÕt g× ®Õn ý thøc Êy nhÊt. Dù ¸n c−¬ng lÜnh lµm cho ng−êi ta t−ëng r»ng tiÓu ban khëi th¶o ra c−¬ng lÜnh ®¶ng ¸o còng t¸n thµnh çi quan ®iÓm h×nh nh− lµ m¸c-xÝt chÝnh thèng Êy, çi quan ®iÓm ®· bÞ çch c·i l¹i trªn ®©y b¸c bá. Dù ¸n nãi: "Sè l−îng giai cÊp v« s¶n cµng t¨ng theo víi sù ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa th× nã cµng b¾t buéc ph¶i ®Êu tranh vµ cµng cã kh¶ n¨ng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa t− b¶n. Giai cÊp v« s¶n ®i tíi chç cã ý

* Th− cña "ph¸i kinh tÕ" trong b¸o "Tia löa", sè 12. ** "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10. *** "Neue Zeit" 52, 1901 - 1902, XX, I, sè 3, tr. 79. Dù ¸n cña tiÓu ban mµ

C. Cau-xky nãi tíi ®ã, ®· ®−îc ®¹i héi Viªn chÊp nhËn (håi cuèi n¨m ngo¸i) d−íi mét h×nh thøc cã söa ®æi ®«i chót 53.

Lµm g×?

49

thøc" vÒ tÝnh kh¶ n¨ng vµ tÝnh tÊt yÕu cña chñ nghÜa x· héi. Do ®ã, ý thøc x· héi chñ nghÜa sÏ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu, trùc tiÕp cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Nh−ng ®iÒu ®ã lµ hoµn toµn sai. Lµ mét häc thuyÕt, chñ nghÜa x· héi cè nhiªn cã gèc rÔ cña nã trong nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hiÖn t¹i, còng ngang nh− cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña v« s¶n; vµ còng nh− cuéc ®Êu tranh giai cÊp Êy, chñ nghÜa x· héi b¾t nguån tõ cuéc ®Êu tranh chèng sù nghÌo khæ vµ lÇm than cña quÇn chóng do chñ nghÜa t− b¶n g©y ra. Nh−ng chñ nghÜa x· héi vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp xuÊt hiÖn song song víi nhau, vµ çi nä kh«ng sinh ra çi kia ®−îc; c¶ hai ®Òu xuÊt hiÖn tõ nh÷ng tiÒn ®Ò kh¸c nhau. ý thøc x· héi chñ nghÜa ngµy nay chØ cã thÓ nÈy sinh ®−îc trªn c¬ së mét sù hiÓu biÕt khoa häc s©u s¾c. Thùc vËy, khoa häc kinh tÕ hiÖn ®¹i lµ mét ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, còng y nh− kü thuËt hiÖn ®¹i, ch¼ng h¹n; cßn giai cÊp v« s¶n, dï muèn ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, còng kh«ng thÓ t¹o ra khoa häc kinh tÕ vµ kü thuËt hiÖn ®¹i ®−îc; c¶ hai çi ®ã ®Òu xuÊt hiÖn tõ qu¸ tr×nh x· héi hiÖn ®¹i. VËy mµ ng−êi n¾m ®−îc khoa häc l¹i kh«ng ph¶i lµ giai cÊp v« s¶n, mµ lµ nh÷ng ng−êi trÝ thøc t− s¶n (do C. Cau-xky viÕt ng¶): chÝnh chñ nghÜa x· héi hiÖn ®¹i ®· sinh ra trong ®Çu ãc cña mét vµi ng−êi thuéc tÇng líp ®ã, vµ chÝnh nhê hä mµ chñ nghÜa x· héi ®· truyÒn ®Õn nh÷ng ng−êi v« s¶n tiÕn triÓn nhÊt vÒ mÆt tri thøc, nh÷ng ng−êi v« s¶n nµy sau ®ã ®em chñ nghÜa x· héi ®−a vµo cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, ë nh÷ng n¬i nµo mµ ®iÒu kiÖn cho phÐp. Nh− vËy, ý thøc x· héi chñ nghÜa lµ mét yÕu tè tõ bªn ngoµi ®−a vµo (von außen Hineingetrragenes) cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, chø kh«ng ph¶i lµ mét çi g× xuÊt hiÖn mét çch tù ph¸t (urwüchsig) tõ cuéc ®Êu tranh ®ã. Cho nªn c−¬ng lÜnh Hen-phen cò nãi rÊt ®óng r»ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ ®−a vµo giai cÊp v« s¶n (theo nghÜa tõng ch÷ lµ: ®æ ®Çy vµo giai cÊp v« s¶n) çi ý thøc vÒ hoµn c¶nh cña hä vµ ý thøc vÒ sø m¹ng cña hä. Kh«ng cÇn g× ph¶i lµm viÖc ®ã n÷a, nÕu qu¶ ý thøc Êy nÈy sinh mét çch tù nhiªn tõ cuéc ®Êu tranh giai cÊp. Dù ¸n míi ®· m−în luËn ®iÓm Êy trong c−¬ng lÜnh cò vµ ®· g¾n nã vµo luËn ®iÓm nãi trªn. Nh−ng ®iÒu ®ã ®· lµm cho m¹ch t− t−ëng hoµn toµn ®øt ®o¹n..."

§· kh«ng thÓ cã mét hÖ t− t−ëng ®éc lËp, do chÝnh ngay quÇn chóng c«ng nh©n x©y dùng nªn trong qu¸ tr×nh phong trµo cña hä*, th× vÊn ®Ò ®Æt ra chØ lµ nh− thÕ nµy:

* TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i nh− thÕ nghÜa lµ c«ng nh©n kh«ng tham

gia viÖc x©y dùng ®ã. Nh−ng hä kh«ng tham gia víi t− çch lµ c«ng nh©n, mµ tham gia víi t− çch lµ nh÷ng nhµ lý luËn vÒ chñ nghÜa x·

V. I. L ª - n i n 50

hÖ t− t−ëng t− s¶n hoÆc hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa. Kh«ng cã hÖ t− t−ëng trung gian (v× nh©n lo¹i kh«ng t¹o ra mét hÖ t− t−ëng "thø ba" nµo c¶; v¶ ch¨ng, trong mét x· héi bÞ nh÷ng sù ®èi kh¸ng giai cÊp chia sÎ th× kh«ng bao giê cã hÖ t− t−ëng ë ngoµi hoÆc trªn çc giai cÊp). V× vËy, mäi sù coi nhÑ hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa, mäi sù xa rêi hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa ®Òu cã nghÜa lµ t¨ng c−êng hÖ t− t−ëng t− s¶n. Ng−êi ta nãi nhiÒu ®Õn tÝnh tù ph¸t. Nh−ng sù ph¸t triÓn tù ph¸t cña phong trµo c«ng nh©n l¹i dÉn phong trµo Êy ®Õn chÝnh çi chç lÖ thuéc vµo hÖ t− t−ëng t− s¶n, ®Õn chÝnh çi chç ®i theo ®óng c−¬ng lÜnh "Credo", v× phong trµo c«ng nh©n tù ph¸t lµ chñ nghÜa c«ng liªn, lµ Nur-Gewerkschaftlerei; vµ chñ nghÜa c«ng liªn l¹i chÝnh lµ viÖc giai cÊp t− s¶n n« dÞch c«ng nh©n vÒ mÆt t− t−ëng. Cho nªn nhiÖm vô cña chóng ta, nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ ph¶i ®Êu tranh chèng tÝnh tù ph¸t ; lµ ph¶i kÐo phong trµo c«ng nh©n ra khái çi khuynh h−íng tù ph¸t Êy cña chñ nghÜa c«ng liªn, çi khuynh h−íng ®Õn nÊp d−íi bãng cña giai cÊp t− s¶n; vµ ph¶i ®−a phong trµo c«ng nh©n vÒ víi ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng. V× thÕ, c©u nãi cña çc t¸c gi¶ bøc th− "kinh tÕ" trong b¸o

héi, nh− nh÷ng Pru-®«ng, Vai-tlinh; nãi mét çch kh¸c, hä chØ tham gia trong chõng mùc hä ®· n¾m v÷ng ®−îc nh÷ng tri thøc Ýt nhiÒu ®Çy ®ñ cña thêi ®¹i cña hä, vµ hä ®· ®Èy ®−îc nh÷ng tri thøc ®ã tiÕn lªn. Nh−ng muèn cho c«ng nh©n th−êng xuyªn ®¹t ®−îc ®iÒu ®ã h¬n n÷a th× ph¶i hÕt søc ch¨m lo ®Õn viÖc n©ng cao tr×nh ®é gi¸c ngé cña c«ng nh©n nãi chung, th× hä kh«ng ®−îc tù h¹n chÕ trong khu«n khæ thu hÑp mét çch gi¶ t¹o cña "lo¹i s¸ch cho c«ng nh©n", mµ ph¶i häc nhËn thøc ngµy cµng s©u s¾c h¬n, trong lo¹i s¸ch chung cho tÊt c¶ mäi ng−êi. Cã lÏ nãi lµ kh«ng nªn h¹n chÕ hä th× ®óng h¬n nãi lµ hä "tù h¹n chÕ", v× chÝnh c«ng nh©n, hä còng ®äc vµ muèn ®äc tÊt c¶ nh÷ng çi g× ng−êi ta viÕt cho c¶ trÝ thøc n÷a, vµ chØ mét vµi nhµ trÝ thøc (tåi) míi nghÜ r»ng chØ cÇn kÓ "cho c«ng nh©n" nghe vÒ çc chÕ ®é ë nhµ m¸y vµ chØ cÇn nhai ®i nhai l¹i nh÷ng ®iÒu mµ c«ng nh©n ®· thõa biÕt tõ l©u, lµ ®ñ råi.

Lµm g×?

51

"Tia löa", sè 12, qu¶ quyÕt r»ng kh«ng mét cè g¾ng nµo cña çc nhµ t− t−ëng h¨ng h¸i nhÊt, cã thÓ kÐo phong trµo c«ng nh©n ra khái con ®−êng do sù t¸c ®éng lÉn nhau cña çc yÕu tè vËt chÊt vµ cña hoµn c¶nh vËt chÊt v¹ch ra, c©u nãi Êy hoµn toµn cã nghÜa lµ rêi bá chñ nghÜa x· héi, vµ nÕu çc t¸c gi¶ Êy cã kh¶ n¨ng suy nghÜ ®Õn n¬i ®Õn chèn vÒ nh÷ng ®iÒu hä nãi, suy nghÜ mét çch triÖt ®Ó vµ kh«ng sî sÖt g× c¶, nh− bÊt cø ng−êi nµo ®· b−íc vµo lÜnh vùc ho¹t ®éng viÕt s¸ch b¸o vµ ho¹t ®éng x· héi, th× hä chØ cßn cã viÖc lµ "khoanh nh÷ng çnh tay v« dông trªn çi ngùc trèng rçng cña hä" vµ ... vµ ®Ó cho çc ngµi Xt¬-ru-vª vµ Pr«-c«-p«-vÝch tù do l«i kÐo phong trµo c«ng nh©n "theo con ®−êng Ýt tèn c«ng søc nhÊt", tøc lµ vµo h−íng chñ nghÜa c«ng liªn t− s¶n, hoÆc ®Ó cho çc ngµi Du-ba-tèp tù do l«i kÐo phong trµo c«ng nh©n vµo con ®−êng cña "hÖ t− t−ëng" thÇy tu - c¶nh s¸t.

Çc b¹n h·y nhí l¹i vÝ dô n−íc §øc. C«ng lao lÞch sö cña L¸t-xan ®èi víi phong trµo c«ng nh©n §øc lµ g×? Lµ ®· kÐo phong trµo Êy ra khái con ®−êng cña chñ nghÜa c«ng liªn thuéc ph¸i tiÕn bé vµ cña chñ nghÜa hîp t¸c x·, mµ phong trµo Êy ®· tiÕn vµo mét çch tù ph¸t (víi sù gióp ®ì hµo hiÖp cña Sun-txª-§ª-li-tx¬ vµ ®ång bän). §Ó lµm trßn nhiÖm vô Êy, cÇn ph¶i cã çi g× hoµn toµn kh¸c nh÷ng c©u nãi su«ng vÒ sù ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp yÕu tè tù ph¸t, vÒ s¸ch l−îc - qu¸ tr×nh, vÒ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña çc yÕu tè vµ cña hoµn c¶nh, v. v.. CÇn ph¶i cã mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng tÝnh tù ph¸t, vµ chØ sau nhiÒu, rÊt nhiÒu n¨m ®Êu tranh nh− thÕ th× míi ®i ®Õn chç, ch¼ng h¹n, lµm cho quÇn chóng c«ng nh©n thµnh phè BÐc-lanh, tõ chç tr−íc ®©y lµ thµnh lòy cña ®¶ng tiÕn bé, nay trë thµnh mét trong nh÷ng thµnh tr× tèt ®Ñp nhÊt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi. Vµ cuéc ®Êu tranh ®ã hiÖn nay vÉn ch−a chÊm døt (kh«ng ph¶i nh− nh÷ng ng−êi häc lÞch sö cña phong trµo §øc theo s¸ch cña Pr«-c«-p«-vÝch, vµ häc triÕt häc cña phong

V. I. L ª - n i n 52

trµo Êy theo nh÷ng bµi cña Xt¬-ru-vª 54, cã thÓ t−ëng). B©y giê ®©y, giai cÊp c«ng nh©n §øc vÉn cßn bÞ ph©n chia, nÕu ta cã thÓ nãi nh− thÕ, theo nhiÒu hÖ t− t−ëng: mét bé phËn c«ng nh©n ®−îc tæ chøc vµo çc nghiÖp ®oµn c«ng nh©n Thiªn chóa gi¸o vµ qu©n chñ; mét bé phËn kh¸c ®−îc tæ chøc vµo çc c«ng ®oµn HiÕc-s¬-§un-c¬ 55, do nh÷ng nhµ t− s¶n ng−ìng mé chñ nghÜa c«ng liªn Anh lËp ra; mét bé phËn thø ba l¹i ®−îc tæ chøc vµo çc c«ng ®oµn d©n chñ - x· héi. Bé phËn cuèi cïng nµy ®«ng h¬n çc bé phËn kia rÊt nhiÒu, nh−ng hÖ t− t−ëng d©n chñ - x· héi chØ cã thÓ ®¹t ®−îc vµ gi÷ ®−îc −u thÕ ®ã b»ng mét cuéc ®Êu tranh triÖt ®Ó chèng tÊt c¶ çc hÖ t− t−ëng kh¸c.

Nh−ng ®éc gi¶ sÏ hái: t¹i sao phong trµo tù ph¸t tøc lµ phong trµo theo con ®−êng Ýt tèn c«ng søc nhÊt, l¹i ®−a ®óng ®Õn chç bÞ hÖ t− t−ëng t− s¶n chi phèi? V× lý do gi¶n ®¬n lµ tÝnh vÒ thêi gian th× hÖ t− t−ëng t− s¶n ®· cã l©u h¬n hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa rÊt nhiÒu, nã ®−îc x©y dùng toµn diÖn h¬n vµ cã nh÷ng ph−¬ng tiÖn phæ biÕn v« cïng nhiÒu h¬n*. Trong mét n−íc mµ phong trµo x· héi chñ nghÜa cµng non th× cµng ph¶i kiªn quyÕt chèng mäi ©m m−u cñng cè hÖ t− t−ëng phi x· héi chñ nghÜa, th× cµng ph¶i quyÕt t©m n©ng cao c¶nh gi¸c cña c«ng nh©n ®èi víi nh÷ng cè vÊn xÊu ®ang la ã vÒ viÖc "®¸nh gi¸ qu¸ cao yÕu

* Ng−êi ta th−êng nãi: giai cÊp c«ng nh©n ®i tíi chñ nghÜa x· héi mét

çch tù ph¸t. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng ë chç lý luËn x· héi chñ nghÜa x¸c ®Þnh nguyªn nh©n nh÷ng nçi khæ cña giai cÊp c«ng nh©n mét çch s©u s¾c vµ ®óng ®¾n h¬n tÊt c¶ çc lý luËn kh¸c; bëi vËy, c«ng nh©n tiÕp thu lý luËn x· héi chñ nghÜa rÊt dÔ dµng, miÔn lµ lý luËn Êy tù nã kh«ng ®Çu hµng tr−íc tÝnh tù ph¸t, miÔn lµ nã khuÊt phôc ®−îc tÝnh tù ph¸t. §iÒu ®ã th−êng ®−îc ng−êi ta hiÓu ngÇm nh− thÕ, nh−ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" l¹i quªn mÊt vµ xuyªn t¹c ®iÒu hiÓu ngÇm ®ã. Giai cÊp c«ng nh©n ®i tíi chñ nghÜa x· héi mét çch tù ph¸t, nh−ng hÖ t− t−ëng t− s¶n phæ biÕn nhÊt (vµ lu«n lu«n sèng l¹i d−íi nh÷ng h×nh thøc rÊt kh¸c nhau) vÉn lµ çi hÖ t− t−ëng chi phèi c«ng nh©n mét çch tù ph¸t nhÊt.

Lµm g×?

53

tè tù gi¸c", v. v.. Cïng mét ®iÖu víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", çc t¸c gi¶ bøc th− "kinh tÕ" hß hÐt chèng tÝnh kh«ng khoan dung, ®Æc tÝnh cña thêi Êu trÜ cña phong trµo. Chóng ta sÏ tr¶ lêi r»ng ph¶i, ®óng thÕ, phong trµo cña chóng ta cßn ®ang ë trong thêi kú Êu trÜ thËt, nh−ng ®Ó tr−ëng thµnh mau chãng, nã ph¶i tù vò trang b»ng tÝnh kh«ng khoan dung ®èi víi nh÷ng kÎ v× sïng b¸i tÝnh tù ph¸t mµ k×m h·m b−íc ph¸t triÓn cña nã. Kh«ng cã g× lè bÞch vµ tai h¹i h¬n lµ vç ngùc tù x−ng lµ chiÕn sÜ l·o thµnh ®· tõng tr¶i qua tõ l©u tÊt c¶ çc giai ®o¹n quyÕt ®Þnh cña cuéc ®Êu tranh!

Ba lµ, qua sè ®Çu cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", ta thÊy r»ng çi tªn "chñ nghÜa kinh tÕ" (tÊt nhiªn chóng t«i kh«ng cã ý bá çi tªn gäi nµy, v× dï sao nã còng ®· ®−îc dïng quen råi) kh«ng diÔn t¶ ®−îc ®óng l¾m néi dung cña khuynh h−íng míi. B¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" kh«ng hoµn toµn phñ nhËn ®Êu tranh chÝnh trÞ: b¶n ®iÒu lÖ quü ®¨ng trªn sè 1, b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", cã nãi ®Õn ®Êu tranh chèng chÝnh phñ. Nh−ng b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" l¹i cho r»ng "chÝnh trÞ bao giê còng ngoan ngo·n theo sau kinh tÕ", (cßn tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" dïng mét lèi nãi kh¸c ®Ó tr×nh bµy luËn ®iÓm Êy, kh¼ng ®Þnh trong c−¬ng lÜnh cña m×nh r»ng "ë n−íc Nga, h¬n lµ ë bÊt cø n−íc nµo kh¸c, cuéc ®Êu tranh kinh tÕ kh«ng thÓ nµo t¸ch rêi khái cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ ®−îc"). Nh÷ng luËn ®iÓm Êy cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" vµ cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ hoµn toµn sai, nÕu ng−êi ta hiÓu chÝnh trÞ ®©y lµ chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi. Nh− ta ®· thÊy th× th−êng th−êng lµ ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n g¾n liÒn (tuy kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ nµo t¸ch rêi ®−îc) víi chÝnh trÞ t− s¶n, chÝnh trÞ thÇy tu hay chÝnh trÞ kh¸c. Nh÷ng luËn ®iÓm cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ ®óng, nÕu ta hiÓu chÝnh trÞ ®©y lµ chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa, tøc lµ nguyÖn väng chung cña tÊt c¶ c«ng nh©n ®ßi nhµ n−íc ph¶i thi hµnh nh÷ng biÖn ph¸p nµy hoÆc nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c cã thÓ xãa bá

V. I. L ª - n i n 54

®−îc nh÷ng nçi khæ g¾n liÒn víi hoµn c¶nh cña hä, nh−ng kh«ng thñ tiªu hoµn c¶nh Êy, nghÜa lµ kh«ng thñ tiªu t×nh tr¹ng lao ®éng lÖ thuéc vµo t− b¶n. ThËt vËy, nguyÖn väng Êy lµ nguyÖn väng chung cña c¶ ph¸i c«ng liªn chñ nghÜa Anh thï ®Þch víi chñ nghÜa x· héi, cña c¶ nh÷ng c«ng nh©n Thiªn chóa gi¸o, lÉn nh÷ng c«ng nh©n thuéc ph¸i "Du-ba-tèp", v. v.. Cã chÝnh trÞ thÕ nµy vµ chÝnh trÞ thÕ kh¸c. Nh− vËy, chóng ta thÊy r»ng b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" phñ nhËn chÝnh cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ th× Ýt, mµ sïng b¸i tÝnh tù ph¸t, sïng b¸i tÝnh kh«ng tù gi¸c cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ th× nhiÒu. Hoµn toµn c«ng nhËn cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ lµ cuéc ®Êu tranh n¶y sinh mét çch tù ph¸t tõ b¶n th©n phong trµo c«ng nh©n (hay nãi cho ®óng h¬n: c«ng nhËn nh÷ng nguyÖn väng vµ yªu s¸ch chÝnh trÞ cña c«ng nh©n), b¸o Êy tuyÖt ®èi kh«ng chÞu tù m×nh th¶o ra mét chÝnh s¸ch d©n chñ - x· héi riªng biÖt, cã thÓ ®¸p øng ®−îc nh÷ng nhiÖm vô chung cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i ë Nga. Sau ®©y, chóng ta sÏ chØ râ r»ng ®ã còng lµ mét sai lÇm mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· ph¹m ph¶i.

c) "Nhãm tù gi¶i phãng" 56 vµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"

NÕu chóng ta ®· ph©n tÝch rÊt tØ mØ bµi x· luËn Ýt ®−îc ng−êi ta biÕt vµ ngµy nay hÇu nh− ®· bÞ bá quªn trong sè ®Çu tiªn cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", chÝnh lµ v× bµi x· luËn Êy diÔn t¶ tr−íc tiªn vµ næi bËt h¬n c¶ çi trµo l−u chung Êy, trµo l−u sau nµy sÏ xuÊt hiÖn râ rÖt, d−íi h×nh thøc mu«n ngh×n trµo l−u nhá. V. I ⎯ n ®· hoµn toµn cã lý khi khen ngîi sè b¸o ®Çu tiªn vµ bµi x· luËn Êy cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", «ng ta nãi r»ng bµi b¸o ®−îc viÕt lªn mét çch "m¹nh vµ h¨ng" (""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá", sè 9 - 10; tr. 49). Ng−êi nµo mµ tin t−ëng v÷ng ch¾c vµo

Lµm g×?

55

ý kiÕn cña m×nh vµ tin r»ng sÏ ®em l¹i ®−îc ®iÒu g× míi th× th−êng viÕt mét çch "h¨ng", vµ sÏ viÕt nh− thÕ nµo ®Ó lµm næi quan ®iÓm cña m×nh lªn. ChØ cã nh÷ng ng−êi quen ngåi gi÷a hai çi ghÕ míi thiÕu "h¨ng"; chØ cã nh÷ng ng−êi Êy, sau khi ®· khen ngîi tÝnh h¨ng cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" h«m tr−íc th× h«m nay l¹i cã thÓ tr¸ch ®èi thñ vÒ "sù h¨ng tranh luËn cña hä".

Kh«ng bµn vÒ b¶n "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"" (sau ®©y, cã nhiÒu dÞp chóng t«i sÏ l¹i nãi ®Õn t¸c phÈm nµy, t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ®−îc mét çch triÖt ®Ó nhÊt nh÷ng t− t−ëng cña "ph¸i kinh tÕ"), chóng t«i chØ xin giíi thiÖu s¬ l−îc b¶n "Lêi kªu gäi cña Nhãm tù gi¶i phãng cña c«ng nh©n" (th¸ng Ba 1899, ®¨ng l¹i trong t¹p chÝ "§ªm tr−íc" 57 ë Lu©n-®«n, sè 7, th¸ng B¶y 1899). Çc t¸c gi¶ lêi kªu gäi nµy nãi rÊt ®óng r»ng "c«ng nh©n n−íc Nga chØ míi thøc tØnh, nh×n ra chung quanh m×nh, vµ theo b¶n n¨ng, b¸m lÊy nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh ®Çu tiªn s½n cã", nh−ng tõ ®ã, çc t¸c gi¶ Êy l¹i rót ra còng mét kÕt luËn sai lÇm nh− b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", v× hä quªn r»ng b¶n n¨ng chÝnh lµ çi kh«ng tù gi¸c (çi tù ph¸t) mµ ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i gióp ®ì; r»ng nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh "®Çu tiªn s½n cã", trong x· héi hiÖn t¹i, th−êng lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh c«ng liªn chñ nghÜa, vµ hÖ t− t−ëng "®Çu tiªn s½n cã", th−êng lµ hÖ t− t−ëng t− s¶n (c«ng liªn chñ nghÜa). Çc t¸c gi¶ Êy còng kh«ng "phñ nhËn" chÝnh trÞ, hä chØ (chØ mµ th«i!) nãi theo «ng V. V. r»ng chÝnh trÞ lµ mét kiÕn tróc th−îng tÇng, vµ do ®ã "cæ ®éng chÝnh trÞ ph¶i lµ kiÕn tróc th−îng tÇng cña sù cæ ®éng cho ®Êu tranh kinh tÕ, ph¶i xuÊt hiÖn trªn lÜnh vùc ®Êu tranh kinh tÕ vµ ®i theo sau cuéc ®Êu tranh Êy".

Cßn tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" th× ®· b¾t ®Çu sù ho¹t ®éng cña nã trùc tiÕp b»ng viÖc "bªnh vùc" "ph¸i kinh tÕ". Sau khi ®−a ra mét ®iÒu râ rµng lµ ph¶n sù thËt khi tuyªn bè, ngay trong sè ®Çu (sè 1, tr. 141 - 142), lµ "kh«ng biÕt

V. I. L ª - n i n 56

¸c-xen-rèt nãi ®Õn nh÷ng ®ång chÝ trÎ nµo" (¸c-xen-rèt lµ ng−êi ®· c¶nh ço "ph¸i kinh tÕ" trong cuèn s¸ch cña «ng mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt*), tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", trong cuéc tranh luËn víi ¸c-xen-rèt vµ Plª-kha-nèp vÒ ®iÒu ph¶n sù thËt Êy, ®· ph¶i nhËn r»ng "lóc ®ã m×nh gi¶ ®ß kh«ng biÕt ¸c-xen-rèt ®· nãi ai, lµ ®Ó bªnh vùc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi trÎ nhÊt ë n−íc ngoµi, chèng l¹i lêi buéc téi bÊt c«ng Êy" (lêi ¸c-xen-rèt buéc téi "ph¸i kinh tÕ" lµ cã tÇm m¾t chËt hÑp) 58. Thùc ra, lêi buéc téi Êy hoµn toµn ®óng, vµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" còng thõa biÕt lµ lêi buéc téi Êy, ngoµi nh÷ng ng−êi kh¸c ra, cßn nh»m V. I-n, mét ng−êi trong ban biªn tËp cña tê Êy n÷a. Nh©n ®©y, t«i nªu lªn r»ng trong cuéc tranh luËn ®ã, ¸c-xen-rèt hoµn toµn ®óng vµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" hoµn toµn sai trong viÖc gi¶i thÝch cuèn s¸ch cña t«i: "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" 1). Cuèn s¸ch nµy viÕt n¨m 1897, tr−íc khi b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" xuÊt b¶n, lóc ®ã t«i ®· nhËn ®Þnh vµ còng cã quyÒn nhËn ®Þnh r»ng xu h−íng ban ®Çu cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" Xanh Pª-tÐc-bua, mµ t«i ®· nãi râ ë trªn lµ mét xu h−íng chiÕm −u thÕ. Thùc ra, xu h−íng Êy Ýt nhÊt còng cã −u thÕ cho ®Õn gi÷a n¨m 1898. Bëi vËy, khi chèi c·i sù tån t¹i vµ mèi nguy h¹i cña "chñ nghÜa kinh tÕ", tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" hoµn toµn kh«ng cã quyÒn dùa vµo mét cuèn s¸ch tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm ®· bÞ nh÷ng quan ®iÓm "kinh tÕ chñ nghÜa" thay thÕ, ë Xanh Pª-tÐc-bua n¨m 1897 - 1898**.

* "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n

chñ - x· héi Nga". Gi¬-ne-v¬, 1898. Hai bøc th− göi "B¸o c«ng nh©n" viÕt n¨m 1897.

** Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", trong khi tù bµo ch÷a, ®· thªm vµo ®iÒu ph¶n sù thËt thø nhÊt cña tê Êy ("chóng t«i kh«ng biÕt P. B. ¸c-xen-rèt nãi ®Õn nh÷ng ®ång chÝ trÎ nµo"), b»ng mét ®iÒu ph¶n sù thËt

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, t. 2, tr. 539 - 586.

Lµm g×?

57

Nh−ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" kh«ng nh÷ng chØ "bªnh vùc" "ph¸i kinh tÕ"; nã l¹i cßn lu«n lu«n ®i chÖch vµo nh÷ng sai lÇm chñ yÕu cña ph¸i ®ã. Së dÜ nã ®i chÖch nh− vËy, chÝnh lµ do cã hai çch hiÓu vÒ luËn ®iÓm sau ®©y trong c−¬ng lÜnh cña tê Êy: "hiÖn t−îng quan träng nhÊt trong ®êi sèng ë Nga, hiÖn t−îng sÏ chñ yÕu quyÕt ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô (viÕt ng¶ lµ do chóng t«i) vµ tÝnh chÊt sù ho¹t ®éng vÒ mÆt s¸ch b¸o cña Héi liªn hiÖp, theo ý chóng t«i, lµ phong trµo quÇn chóng c«ng nh©n (viÕt ng¶ lµ do tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n") xuÊt hiÖn trong nh÷ng n¨m võa qua". Phong trµo quÇn chóng lµ mét hiÖn t−îng quan träng nhÊt, ®iÒu ®ã hµ tÊt ph¶i tranh luËn n÷a. Nh−ng tÊt c¶ vÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i hiÓu nh− thÕ nµo lµ phong trµo quÇn chóng Êy "quyÕt ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô". Cã thÓ hiÓu theo hai çch: hoÆc lµ ng−êi ta sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña phong trµo Êy, nghÜa lµ ng−êi ta h¹ thÊp vai trß cña ®¶ng d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi vai trß mét ng−êi ®Çy tí tÇm th−êng cña phong trµo c«ng nh©n víi t− çch lµ nh− vËy ®ã (b¸o "T−

thø hai, khi tê Êy viÕt trong cuèn "Tr¶ lêi" r»ng: "Tõ khi bµi b×nh luËn cuèn "NhiÖm vô" ®−îc c«ng bè th× trong mét sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, ®· xuÊt hiÖn hay Ýt nhiÒu ®· h×nh thµnh nh÷ng xu h−íng ng¶ theo khuynh h−íng thuÇn tóy kinh tÕ, lµ khuynh h−íng ®¸nh dÊu mét b−íc lïi so víi t×nh tr¹ng phong trµo cña ta ®· ®−îc nãi trong cuèn "NhiÖm vô"" (tr. 9). Cuèn "Tr¶ lêi" xuÊt b¶n n¨m 1900, ®· nãi nh− vËy. Nh−ng sè ®Çu cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (víi bµi b×nh luËn) l¹i xuÊt b¶n vµo th¸ng T− 1899. Cã thËt lµ "chñ nghÜa kinh tÕ" chØ xuÊt hiÖn vµo n¨m 1899 kh«ng? Kh«ng, n¨m 1899 lµ n¨m vang lªn lÇn ®Çu tiªn lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga chèng "chñ nghÜa kinh tÕ" (lêi ph¶n kh¸ng chèng c−¬ng lÜnh "Credo" 1)). Cßn "chñ nghÜa kinh tÕ" th× ph¸t sinh tõ n¨m 1897, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· thõa biÕt ®iÒu ®ã, v× tõ th¸ng M−êi mét 1898 (""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá", sè 9 - 10), V. I - n ®· khen ngîi b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" kia mµ.

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, t. 4, tr. 207 - 224.

V. I. L ª - n i n 58

t−ëng c«ng nh©n", "Nhãm tù gi¶i phãng" vµ "ph¸i kinh tÕ" kh¸c ®Òu hiÓu nh− thÕ); hoÆc lµ ng−êi ta thõa nhËn r»ng phong trµo quÇn chóng ®ang ®Æt cho chóng ta nh÷ng nhiÖm vô míi vÒ lý luËn, chÝnh trÞ vµ tæ chøc, v« cïng phøc t¹p h¬n nh÷ng nhiÖm vô mµ tr−íc kia ng−êi ta cã thÓ lÊy lµm võa lßng khi phong trµo quÇn chóng ch−a xuÊt hiÖn. Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· lu«n lu«n vµ vÉn nghiªng vÒ çch hiÓu thø nhÊt; kh«ng bao giê tê Êy nãi ®Õn nh÷ng nhiÖm vô míi nµo mét çch chÝnh x¸c, vµ tê Êy lu«n lu«n lËp luËn nh− thÓ lµ "phong trµo quÇn chóng" Êy ®· miÔn cho chóng ta khái ph¶i nhËn thøc râ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô mµ phong trµo Êy ®ang ®Ò ra. ChØ cÇn v¹ch ra r»ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· cho lµ kh«ng thÓ ®Þnh cho phong trµo quÇn chóng c«ng nh©n nhiÖm vô tr−íc tiªn lµ ph¶i lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ, nhiÖm vô mµ b¸o Êy ®· (v× lîi Ých cña phong trµo quÇn chóng) h¹ thÊp xuèng ngang nhiÖm vô ®Êu tranh cho nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ tr−íc m¾t ("Tr¶ lêi", tr. 25).

Chóng t«i xin g¸c l¹i bµi cña B. Cri-tsÐp-xki, chñ bót tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®Çu ®Ò "§Êu tranh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong phong trµo Nga", ®¨ng ë sè 7, bµi nµy còng lÆp l¹i nh÷ng sai lÇm nh− thÕ*, vµ chóng t«i xin nãi

* Ch¼ng h¹n, ®©y lµ çch mµ "thuyÕt çc giai ®o¹n" hay thuyÕt "quanh

co rôt rÌ" trong ®Êu tranh chÝnh trÞ ®· ®−îc nªu lªn trong bµi b¸o Êy: "Nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ, do tÝnh chÊt, tuy lµ nh÷ng yªu s¸ch chung cho toµn n−íc Nga, nh−ng trong thêi gian ®Çu" (bµi nµy viÕt vµo th¸ng T¸m 1900!), "vÉn ph¶i phï hîp víi kinh nghiÖm mµ líp c«ng nh©n Êy (sic!) ®· rót ra ®−îc tõ ®Êu tranh kinh tÕ. ChØ (!) trªn c¬ së kinh nghiÖm Êy, ng−êi ta míi cã thÓ vµ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ", v. v. (tr. 11). ë trang 4, lªn tiÕng chèng nh÷ng lêi buéc téi - mµ t¸c gi¶ cho lµ hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø - lµ tµ thuyÕt kinh tÕ chñ nghÜa, t¸c gi¶ ®· kªu lªn mét çch bi ai r»ng: "Cã ng−êi d©n chñ - x· héi nµo mµ l¹i kh«ng biÕt r»ng theo häc thuyÕt cña M¸c vµ ¡ng-ghen th× quyÒn lîi kinh tÕ cña çc giai cÊp kh¸c nhau ®ãng mét vai trß quyÕt ®Þnh trong lÞch sö; r»ng v× thÕ, cuéc ®Êu tranh cña giai

Lµm g×?

59

th¼ng ®Õn sè 10 cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". TÊt nhiªn, chóng t«i sÏ kh«ng ph©n tÝch riªng tõng lêi cña B. Cri-tsÐp-xki vµ cña M¸c-t−-nèp ph¶n ®èi t¹p chÝ "B×nh minh" vµ b¸o "Tia löa". §iÒu mµ chóng t«i chó ý ë ®©y, chØ lµ lËp tr−êng nguyªn t¾c cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" trong sè 10. Ch¼ng h¹n, chóng t«i sÏ kh«ng ph©n tÝch çi sù viÖc buån c−êi nµy lµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" thÊy cã sù "m©u thuÉn c¨n b¶n" gi÷a luËn ®iÓm:

"§¶ng d©n chñ - x· héi kh«ng tù bã tay m×nh l¹i, kh«ng h¹n chÕ ho¹t ®éng cña m×nh vµo mét kÕ ho¹ch ®· v¹ch s½n hay theo mét ph−¬ng thøc ®Êu tranh chÝnh trÞ ®· quy ®Þnh tr−íc; ®¶ng dïng tÊt c¶ mäi ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh, miÔn lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p Êy phï hîp víi lùc l−îng s½n cã cña ®¶ng" v. v. ("Tia löa", sè 1) 1)

víi luËn ®iÓm: "NÕu kh«ng cã mét tæ chøc v÷ng m¹nh, thµnh thôc ®Êu

tranh chÝnh trÞ trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo, thêi kú nµo

cÊp v« s¶n cho quyÒn lîi kinh tÕ cña m×nh ph¶i ®Æc biÖt cã mét tÇm quan träng bËc nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn giai cÊp vµ cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n?" (do chóng t«i viÕt ng¶). Nh÷ng ch÷ "v× thÕ" Êy hoµn toµn kh«ng ®óng chç. Tõ chç quyÒn lîi kinh tÕ ®ãng mét vai trß quyÕt ®Þnh, tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ kÕt luËn ®−îc r»ng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ (= cã tÝnh chÊt nghiÖp ®oµn) l¹i cã mét tÇm quan träng bËc nhÊt, v× nh÷ng quyÒn lîi chñ yÕu, "quyÕt ®Þnh" cña çc giai cÊp, nãi chung, chØ cã thÓ tháa m·n ®−îc b»ng nh÷ng cuéc c¶i biÕn chÝnh trÞ c¨n b¶n; cßn quyÒn lîi kinh tÕ träng yÕu cña giai cÊp v« s¶n, nãi riªng, chØ cã thÓ tháa m·n ®−îc b»ng mét cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ thay thÕ chuyªn chÝnh cña giai cÊp t− s¶n b»ng chuyªn chÝnh v« s¶n. B. Cri-tsÐp-xki lÆp l¹i lËp luËn cña nh÷ng "V. V. trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" (- chÝnh trÞ ®i theo sau kinh tÕ, v. v.) vµ cña ph¸i BÐc-stanh trong ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc (chÝnh b»ng mét lËp luËn t−¬ng tù nh− thÕ mµ V«n-tman, ch¼ng h¹n, ®· t×m çch chøng minh r»ng c«ng nh©n, tr−íc hÕt, ph¶i cã ®−îc "lùc l−îng kinh tÕ" råi sau h·y nghÜ ®Õn çch m¹ng chÝnh trÞ).


V. I. L ª - n i n 60

th× kh«ng thÓ nãi ®Õn mét kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cã hÖ thèng, ®−îc soi s¸ng b»ng nh÷ng nguyªn t¾c v÷ng ch¾c vµ ®−îc thùc hiÖn mét çch triÖt ®Ó, vµ chØ cã kÕ ho¹ch ho¹t ®éng, nh− thÕ míi ®¸ng ®−îc gäi lµ s¸ch l−îc" ("Tia löa" sè 4)1).

NÕu ng−êi ta muèn nãi ®Õn s¸ch l−îc, mµ l¹i nhÇm lÉn viÖc thõa nhËn vÒ nguyªn t¾c tÊt c¶ mäi biÖn ph¸p, mäi kÕ ho¹ch vµ ph−¬ng thøc ®Êu tranh, miÔn lµ nh÷ng biÖn ph¸p, kÕ ho¹ch, ph−¬ng thøc Êy hîp lý, - víi sù ®ßi hái ph¶i tu©n theo, trong mét côc diÖn chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh nµo ®ã, mét kÕ ho¹ch ®−îc nghiªm tóc chÊp hµnh, th× còng ch¼ng kh¸c g× lÉn lén viÖc y häc thõa nhËn tÊt c¶ mäi ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ, víi sù ®ßi hái ph¶i theo mét ph−¬ng ph¸p nhÊt ®Þnh ®Ó ch÷a mét bÖnh nhÊt ®Þnh. Nh−ng vÊn ®Ò chÝnh lµ ë chç b¶n th©n tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" m¾c çi bÖnh mµ chóng t«i gäi lµ bÖnh sïng b¸i tÝnh tù ph¸t l¹i kh«ng muèn chÊp nhËn mét "ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ" nµo ®èi víi bÖnh Êy c¶. V× thÕ, b¸o Êy cã ®−îc mét ph¸t minh ®Æc s¾c cho r»ng "s¸ch l−îc - kÕ ho¹ch ph¶n l¹i tinh thÇn c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c" (sè 10, tr. 18); cho r»ng s¸ch l−îc lµ "qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, nh÷ng nhiÖm vô nµy ph¸t triÓn ®ång thêi víi ®¶ng" (tr. 11, viÕt ng¶ lµ do tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"). C©u nãi cuèi cïng ®ã cã nhiÒu hy väng trë thµnh mét c©u ph−¬ng ng«n trø danh, mét çi bia kû niÖm bÊt hñ dùng cho çi "khuynh h−íng" ®ã cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". Tr¶ lêi c©u hái "nªn ®i ®©u?", c¬ quan l·nh ®¹o Êy nãi: sù vËn ®éng lµ qu¸ tr×nh thay ®æi kho¶ng çch tõ khëi ®iÓm ®Õn çc ®iÓm tiÕp theo cña sù vËn ®éng. Nh−ng t− t−ëng s©u s¾c kh«ng g× b× ®−îc Êy, kh«ng nh÷ng chØ lµ buån c−êi (nÕu chØ cã thÕ th× kh«ng cÇn ph¶i ®Æc biÖt bµn ®Õn lµm g×), mµ l¹i cßn lµ c−¬ng lÜnh

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,

t. 5, tr. 7.

Lµm g×?

61

cña c¶ mét ph¸i n÷a, c−¬ng lÜnh mµ R. M. (trong "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"") ®· tr×nh bµy nh− thÕ nµy: cuéc ®Êu tranh ®¸ng mong muèn lµ cuéc ®Êu tranh cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, cßn cuéc ®Êu tranh cã thÓ thùc hiÖn ®−îc lµ cuéc ®Êu tranh ®ang ®−îc tiÕn hµnh vµo lóc nµy. §ã chÝnh lµ khuynh h−íng cña thø chñ nghÜa c¬ héi ®Õn cùc ®é, nã thÝch øng mét çch tiªu cùc víi tÝnh tù ph¸t.

"S¸ch l−îc - kÕ ho¹ch ph¶n l¹i tinh thÇn c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c!" Nh− thÕ lµ vu ço chñ nghÜa M¸c, lµ biÕn chñ nghÜa M¸c thµnh mét bøc ph¸c häa sai lÖch t−¬ng tù nh− bøc mµ ph¸i d©n tuý ®· dïng ®Ó chèng l¹i chóng ta. Nh− thÕ ®óng lµ d×m s¸ng kiÕn vµ nghÞ lùc cña nh÷ng chiÕn sÜ gi¸c ngé xuèng, trong lóc chñ nghÜa M¸c, tr¸i l¹i, ®ang kÝch thÝch v« cïng s¸ng kiÕn vµ nghÞ lùc cña ng−êi d©n chñ - x· héi, b»ng çch më ra cho hä nh÷ng triÓn väng réng lín nhÊt, b»ng çch ®Ó cho hä sö dông (nÕu cã thÓ nãi ®−îc nh− thÕ) nh÷ng lùc l−îng vÜ ®¹i cña hµng triÖu triÖu c«ng nh©n ®ang ®øng lªn "mét çch tù ph¸t" ®Ó ®Êu tranh! TÊt c¶ lÞch sö cña ph¸i d©n chñ - x· héi quèc tÕ ®Çy rÉy nh÷ng kÕ ho¹ch do l·nh tô chÝnh trÞ nµy hay l·nh tô chÝnh trÞ kh¸c th¶o ra, nh÷ng kÕ ho¹ch chøng thùc sù s¸ng suèt vµ quan ®iÓm ®óng ®¾n cña sè ng−êi nµy vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ tæ chøc, hoÆc béc lé sù thiÓn cËn vµ nh÷ng sai lÇm vÒ chÝnh trÞ cña sè ng−êi kh¸c. Lóc n−íc §øc ®ang tr¶i qua mét trong nh÷ng b−íc ngoÆt lín nhÊt trong lÞch sö cña m×nh: thµnh lËp ®Õ quèc, lËp nghÞ viÖn, ban hµnh ®Çu phiÕu phæ th«ng, th× LiÕp-nÕch cã mét kÕ ho¹ch vÒ chÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng d©n chñ - x· héi nãi chung, cßn Svai-tx¬ l¹i cã mét kÕ ho¹ch kh¸c. Lóc ®¹o luËt ngo¹i lÖ ®¸nh vµo nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc, th× M«-xt¬ vµ H¸t-xen-man cã mét kÕ ho¹ch: chØ ®¬n thuÇn kªu gäi dïng b¹o lùc vµ khñng bè; Huª-khbÐc, Sram vµ (mét phÇn nµo) BÐc-stanh l¹i cã mét kÕ ho¹ch kh¸c, bän nµy tuyªn truyÒn víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·

V. I. L ª - n i n 62

héi r»ng do sù b¹o ®éng d¹i dét vµ chñ nghÜa çch m¹ng cña hä nªn hä ®· g©y ra ®¹o luËt chèng l¹i hä, b©y giê ph¶i lÊy hµnh vi g−¬ng mÉu ra mµ chuéc téi; sau rèt, cã mét kÕ ho¹ch thø ba: kÕ ho¹ch cña nh÷ng ng−êi chuÈn bÞ vµ thùc hiÖn viÖc xuÊt b¶n mét tê b¸o bÊt hîp ph¸p 59. Nh×n l¹i nhiÒu n¨m vÒ tr−íc, sau khi cuéc ®Êu tranh ®Ó chän con ®−êng ®i ®· kÕt thóc vµ lÞch sö ®· cã ý kiÕn døt kho¸t vÒ gi¸ trÞ cña con ®−êng ®· chän th× dÜ nhiªn lµ kh«ng khã g× mµ kh«ng tá ra lµ cã t− t−ëng s©u s¾c b»ng çch tuyªn bè trÞnh träng r»ng nhiÖm vô cña ®¶ng ph¸t triÓn ®ång thêi víi ®¶ng. Nh−ng trong nh÷ng giê phót rèi lo¹n*, khi mµ "ph¸i phª b×nh" vµ "ph¸i kinh tÕ" Nga h¹ thÊp chñ nghÜa d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi chñ nghÜa c«ng liªn, vµ ph¸i khñng bè h¨ng h¸i tuyªn truyÒn viÖc thõa nhËn mét "s¸ch l−îc - kÕ ho¹ch" lÆp l¹i nh÷ng sai lÇm cò - trong lóc ®ã mµ chØ bo bo biÕt cã nh÷ng t− t−ëng s©u s¾c nh− trªn th× chØ cã nghÜa lµ tù cÊp cho m×nh mét "giÊy chøng nhËn vÒ sù nghÌo nµn" th«i. Trong lóc nhiÒu ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ®ang thiÕu s¸ng kiÕn vµ nghÞ lùc, thiÕu "quy m« cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn, cæ ®éng vµ tæ chøc chÝnh trÞ"**, thiÕu nh÷ng "kÕ ho¹ch" cho viÖc tæ chøc c«ng t¸c çch m¹ng mét çch réng r·i h¬n, - trong lóc nh− thÕ, mµ nãi r»ng "s¸ch l−îc - kÕ ho¹ch ph¶n l¹i tinh thÇn c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c", tøc lµ kh«ng nh÷ng ®· tÇm th−êng hãa chñ nghÜa M¸c vÒ mÆt lý luËn, mµ vÒ mÆt thùc tiÔn, lµ kÐo giËt lïi ®¶ng l¹i.

* Ein Jahr der Verwirrung (mét n¨m rèi lo¹n), ®ã lµ tªn mµ Mª-rinh ®Æt

cho mét ch−¬ng trong cuèn "LÞch sö phong trµo d©n chñ - x· héi §øc" cña «ng, trong ®ã «ng m« t¶ nh÷ng sù do dù vµ kh«ng qu¶ quyÕt mµ lóc ®Çu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· m¾c ph¶i trong viÖc lùa chän mét "s¸ch l−îc - kÕ ho¹ch" thÝch hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi.

** Xem bµi x· luËn b¸o "Tia löa", sè 1 1).


Lµm g×?

63

"Ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng - sau ®ã, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" l¹i d¹y chóng ta - chØ cã nhiÖm vô thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kh¸ch quan b»ng viÖc lµm cã ý thøc cña m×nh, chø kh«ng ph¶i lµ thñ tiªu sù ph¸t triÓn kh¸ch quan Êy, hoÆc thay thÕ sù ph¸t triÓn Êy b»ng nh÷ng kÕ ho¹ch chñ quan. VÒ lý luËn, b¸o "Tia löa" biÕt tÊt c¶ ®iÒu ®ã. Nh−ng ý nghÜa lín lao mµ chñ nghÜa M¸c g¸n mét çch rÊt ®óng cho c«ng t¸c çch m¹ng cã ý thøc, thùc ra ®· l«i cuèn b¸o "Tia löa", do b¸o Êy cã quan ®iÓm gi¸o ®iÒu vÒ mÆt s¸ch l−îc, ®Õn chç ®¸nh gi¸ thÊp ý nghÜa cña yÕu tè kh¸ch quan hoÆc yÕu tè tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn" (tr. 18).

ThÕ lµ chóng ta l¹i ®øng tr−íc mét sù hçn lo¹n phi th−êng vÒ lý luËn, xøng víi «ng V. V. vµ ®ång bän. Chóng ta sÏ hái nhµ triÕt häc cña chóng ta r»ng vËy th× viÖc t¸c gi¶ nh÷ng kÕ ho¹ch chñ quan "®¸nh gi¸ thÊp" sù ph¸t triÓn kh¸ch quan lµ ë chç nµo? TÊt nhiªn lµ ë chç kh«ng thÊy ®−îc r»ng sù ph¸t triÓn kh¸ch quan Êy t¹o ra hoÆc cñng cè, ph¸ hñy hoÆc lµm suy yÕu çc giai cÊp, tÇng líp, tËp ®oµn nµy nä, çc d©n téc, tËp ®oµn d©n téc nµy nä, v. v., vµ do ®ã, quyÕt ®Þnh sù ph©n bè cña çc lùc l−îng vÒ mÆt chÝnh trÞ quèc tÕ nh− thÕ nµy hay thÕ kh¸c, quyÕt ®Þnh lËp tr−êng nµy hay lËp tr−êng kh¸c cña çc ®¶ng çch m¹ng, v. v.. Nh−ng nh− thÕ th× sai lÇm cña t¸c gi¶ Êy sÏ kh«ng ph¶i ë chç ®· ®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù ph¸t, mµ tr¸i l¹i, ë chç ®· ®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù gi¸c, v× t¸c gi¶ thiÕu "tù gi¸c" cÇn thiÕt ®Ó hiÓu ®−îc ®óng sù ph¸t triÓn kh¸ch quan. V× vËy, riªng viÖc nãi ®Õn "®¸nh gi¸ ý nghÜa t−¬ng ®èi " (viÕt ng¶ lµ do tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n") cña tÝnh tù ph¸t vµ tÝnh tù gi¸c, còng tá ra lµ hoµn toµn thiÕu "tù gi¸c". NÕu nãi chung, ý thøc con ng−êi cã thÓ hiÓu ®−îc mét sè "yÕu tè tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn", th× sù ®¸nh gi¸ sai lÇm nh÷ng yÕu tè Êy còng t−¬ng ®−¬ng nh− "®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù gi¸c". NÕu ý thøc kh«ng thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng yÕu tè Êy th× chóng ta kh«ng biÕt ®−îc nh÷ng yÕu tè Êy vµ kh«ng thÓ nãi ®Õn nh÷ng yÕu tè Êy ®−îc. VËy th× B. Cri-tsÐp-xki muèn g×? NÕu «ng ta thÊy nh÷ng "kÕ ho¹ch chñ quan" cña

V. I. L ª - n i n 64

b¸o "Tia löa" lµ sai lÇm (mµ thËt vËy, «ng ta ®· tuyªn bè nh÷ng kÕ ho¹ch Êy lµ sai lÇm) th× «ng ta ph¶i chØ râ xem nh÷ng kÕ ho¹ch Êy ®· bá qua chÝnh nh÷ng sù kiÖn kh¸ch quan nµo, vµ do ®ã ph¶i buéc téi b¸o "Tia löa" lµ thiÕu tù gi¸c, lµ "®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù gi¸c", ®ã lµ nãi theo kiÓu cña «ng ta. Nh−ng nÕu kh«ng b»ng lßng nh÷ng kÕ ho¹ch chñ quan mµ «ng ta l¹i kh«ng cã lý lÏ nµo kh¸c h¬n lµ nh÷ng lý lÏ "®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù ph¸t" (!!) th× nh− thÕ, «ng ta chØ chøng minh r»ng: (1) vÒ lý luËn, «ng ta hiÓu chñ nghÜa M¸c µ lµ1) Ca-rª-Ðp vµ Mi-khai-lèp-xki lµ nh÷ng ng−êi ®· bÞ Ben-tèp chÕ giÔu kh¸ nhiÒu; (2) vÒ thùc tiÔn, «ng ta hoµn toµn tháa m·n víi "nh÷ng yÕu tè tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn", nh÷ng yÕu tè ®· l«i cuèn nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p cña chóng ta vµo chñ nghÜa BÐc-stanh vµ l«i cuèn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cña chóng ta vµo "chñ nghÜa kinh tÕ", r»ng «ng ta "rÊt giËn" nh÷ng ng−êi ®· quyÕt t©m dïng mäi çch ®Ó kÐo ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ra khái con ®−êng ph¸t triÓn "tù ph¸t".

TiÕp theo ®ã lµ nh÷ng ®iÒu rÊt buån c−êi. "Còng nh− con ng−êi ta, mÆc dÇu ®· cã tÊt c¶ nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc tù nhiªn, vÉn tiÕp tôc sinh s«i n¶y në b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p cña tæ tiªn, sù ph¸t sinh cña mét trËt tù x· héi míi còng vËy, mÆc dÇu ®· cã tÊt c¶ nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc x· héi vµ sù t¨ng thªm nh÷ng chiÕn sÜ gi¸c ngé, nã sÏ lu«n lu«n vµ chñ yÕu lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc bïng næ tù ph¸t" (tr. 19). Còng nh− c©u çch ng«n cña tæ tiªn chóng ta d¹y r»ng: ®Ó sinh con ®Î çi th× cã ai lµ ng−êi kh«ng biÕt çch kh«ng? - c©u çch ng«n cña "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa hiÖn ®¹i" (µ la N¸c-txÝt Tu-p«-r−-lèp60) còng b¶o r»ng: ®Ó tham gia vµo sù ph¸t sinh tù ph¸t cña mét trËt tù x· héi míi, th× kh«ng cã ai lµ ng−êi kh«ng biÕt

1) ― theo kiÓu

Lµm g×?

65

çch c¶. Chóng t«i còng nghÜ r»ng kh«ng ai lµ kh«ng biÕt c¶. §Ó tham gia viÖc Êy, chØ cÇn ng¶ theo "chñ nghÜa kinh tÕ" khi "chñ nghÜa kinh tÕ" thÞnh hµnh, ng¶ theo chñ nghÜa khñng bè khi chñ nghÜa khñng bè xuÊt hiÖn. Nh− vËy lµ mïa xu©n võa qua, trong lóc hÕt søc cÇn thiÕt ph¶i ®Ò phßng sù say mª khñng bè, th× tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" l¹i l−ìng lù tr−íc mét vÊn ®Ò "míi" ®èi víi nã. Vµ b©y giê, s¸u th¸ng sau, lóc vÊn ®Ò kh«ng cßn cã tÝnh chÊt thêi sù cÊp b¸ch n÷a, th× tê Êy l¹i ®ång thêi ®−a ra cho chóng ta lêi tuyªn bè sau ®©y: "chóng t«i nghÜ r»ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi kh«ng thÓ vµ kh«ng ph¶i lµ chèng l¹i sù ph¸t triÓn cña nh÷ng khuynh h−íng khñng bè" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 23), cïng víi çi nghÞ quyÕt cña ®¹i héi: "§¹i héi nhËn r»ng sù khñng bè cã tÝnh chÊt tÊn c«ng cã hÖ thèng lµ kh«ng hîp thêi" ("Hai ®¹i héi", tr. 18). ThËt lµ ®¸ng phôc vÒ mÆt s¸ng sña vµ m¹ch l¹c! Chóng t«i kh«ng ph¶n ®èi, nh−ng chóng t«i tuyªn bè lµ kh«ng hîp thêi, vµ chóng t«i sÏ tuyªn bè ®iÒu ®ã sao cho "nghÞ quyÕt" ®õng bao hµm sù khñng bè kh«ng cã hÖ thèng vµ cã tÝnh chÊt phßng ngù. Ph¶i thó nhËn r»ng mét nghÞ quyÕt nh− thÕ th× kh«ng nguy hiÓm g× c¶ vµ tr¸nh ®−îc mäi sai lÇm, còng nh− mét ng−êi nãi ®Ó kh«ng nãi g× c¶! Vµ ®Ó th¶o ra mét nghÞ quyÕt nh− thÕ, chØ cÇn mét ®iÒu lµ: biÕt theo ®u«i phong trµo. Khi b¸o "Tia löa" chÕ nh¹o tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ ®· c«ng bè r»ng vÊn ®Ò khñng bè lµ mét vÊn ®Ò míi 1), th× tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· tøc tèi buéc téi b¸o "Tia löa" lµ "cã tham väng thËt sù l¹ lïng muèn buéc tæ chøc cña ®¶ng ph¶i chÊp nhËn çch gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò s¸ch l−îc do mét nhãm nhµ v¨n l−u vong ®Ò ra, çch ®©y h¬n 15 n¨m" (tr. 24). ThËt vËy, ®©y lµ mét th¸i ®é tù phô biÕt bao vµ mét sù ®¸nh gi¸ qu¸

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 7-9.

V. I. L ª - n i n 66

®¸ng biÕt bao çi yÕu tè tù gi¸c: gi¶i quyÕt tr−íc, vÒ mÆt lý luËn, çc vÊn ®Ò, ®Ó råi sau ®ã míi thuyÕt phôc tæ chøc, ®¶ng vµ quÇn chóng vÒ sù ®óng ®¾n cña gi¶i ph¸p Êy!* NÕu chØ lÆp l¹i nh÷ng viÖc ®· nãi råi vµ nÕu chØ tu©n theo mçi "b−íc chuyÓn h−íng" vÒ phÝa "chñ nghÜa kinh tÕ" còng nh− vÒ phÝa chñ nghÜa khñng bè mµ kh«ng "buéc" ai ph¶i theo mét ®iÒu g× c¶ th× l¹i kh¸c. Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cßn ®i ®Õn chç tæng hîp çi bµi häc lín lao Êy cña trÝ tuÖ loµi ng−êi, buéc téi b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" lµ ®· "®−a c−¬ng lÜnh cña m×nh ra ®èi lËp l¹i phong trµo, nh− mét tinh thÇn bay l−în trªn mét sù hçn ®én kh«ng cã h×nh thï g× c¶" (tr.29). Nh−ng vai trß cña ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ lµm mét "tinh thÇn" kh«ng nh÷ng bay l−în trªn phong trµo tù ph¸t, mµ cßn n©ng phong trµo Êy lªn ngang víi "c−¬ng lÜnh cña m×nh"? DÜ nhiªn kh«ng ph¶i lµ theo ®u«i phong trµo: trong tr−êng hîp tèt nhÊt, nh− thÕ lµ v« Ých, cßn trong tr−êng hîp xÊu nhÊt th× l¹i rÊt cã h¹i cho phong trµo. ChÝnh tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" kh«ng ph¶i chØ theo "s¸ch l−îc - qu¸ tr×nh" Êy, mµ l¹i cßn nªu nã lªn thµnh nguyªn t¾c, thµnh thö ph¶i coi khuynh h−íng cña tê Êy lµ chñ nghÜa theo ®u«i (vèn lµ do tiÕng: ®u«i), chø kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa c¬ héi. Vµ kh«ng thÓ kh«ng c«ng nhËn r»ng nh÷ng ng−êi kiªn quyÕt lu«n lu«n theo ®u«i phong trµo th× hoµn toµn vµ vÜnh viÔn ®−îc ®¶m b¶o kh«ng ph¹m ph¶i çi khuyÕt ®iÓm "®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn".

* * *

Nh− vËy, ta ®· thÊy sai lÇm c¬ b¶n cña "khuynh h−íng míi" trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga lµ sïng b¸i tÝnh tù

* Còng kh«ng nªn quªn r»ng khi gi¶i quyÕt, vÒ "mÆt lý luËn", vÊn ®Ò

khñng bè, nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· tæng hîp kinh nghiÖm cña phong trµo çch m¹ng tr−íc kia.

Lµm g×?

67

ph¸t, lµ kh«ng hiÓu ®−îc r»ng tÝnh tù ph¸t cña quÇn chóng ®ßi hái chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, ph¶i biÓu hiÖn mét tÝnh tù gi¸c cao. Cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng cµng t¨ng lªn vµ phong trµo cµng më réng th× sù cÇn thiÕt cã mét ý thøc cao trong c«ng t¸c lý luËn, chÝnh trÞ vµ tæ chøc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi cµng ph¶i t¨ng lªn v« cïng nhanh chãng h¬n.

Cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng ë Nga ®· (vµ hiÖn nay vÉn cßn) ph¸t triÓn nhanh ®Õn nçi nh÷ng thanh niªn d©n chñ - x· héi ®· thùc sù tá ra Ýt ®−îc rÌn luyÖn ®Ó lµm trän nh÷ng nhiÖm vô lín lao Êy. ThiÕu rÌn luyÖn, ®ã lµ mét tai n¹n ®èi víi tÊt c¶ chóng ta, mét tai n¹n ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. Cao trµo cña quÇn chóng lín lªn kh«ng ngõng vµ më réng liªn tôc, kh«ng hÒ ngõng l¹i ë nh÷ng n¬i nã ®· b¾t ®Çu ph¸t sinh, cao trµo ®ã cßn lan réng ra çc ®Þa ph−¬ng kh¸c, çc tÇng líp míi trong d©n c− (phong trµo c«ng nh©n ®· g©y ra mét cao trµo trong giíi thanh niªn sinh viªn, trong nh÷ng ng−êi trÝ thøc nãi chung, vµ c¶ trong n«ng d©n n÷a). Nh÷ng ng−êi çch m¹ng th× l¹i l¹c hËu ®èi víi cao trµo ®ã, c¶ vÒ mÆt "lý luËn" vµ c¶ vÒ mÆt ho¹t ®éng cña hä n÷a; hä kh«ng biÕt t¹o ra mét tæ chøc ho¹t ®éng liªn tôc, cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o toµn bé phong trµo.

Trong ch−¬ng ®Çu, chóng ta ®· nhËn thÊy r»ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" h¹ thÊp nhiÖm vô lý luËn cña chóng ta vµ lÆp l¹i "mét çch tù ph¸t" çi khÈu hiÖu thÞnh hµnh lµ: "tù do phª b×nh"; nh−ng nh÷ng ng−êi lÆp l¹i khÈu hiÖu Êy kh«ng cã ®ñ "tÝnh tù gi¸c" ®Ó hiÓu ®−îc sù ®èi lËp hoµn toµn hiÖn cã gi÷a nh÷ng lËp tr−êng cña çc "nhµ phª b×nh" c¬ héi chñ nghÜa vµ cña çc nhµ çch m¹ng ë §øc vµ ë Nga.

Trong nh÷ng ch−¬ng sau, chóng ta sÏ thÊy sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t Êy ®· biÓu hiÖn nh− thÕ nµo trong lÜnh vùc nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ vµ trong c«ng t¸c tæ chøc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi.

V. I. L ª - n i n 68

III ChÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa vµ chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi

Mét lÇn n÷a, chóng ta l¹i b¾t ®Çu b»ng çch khen tê "Sù

nghiÖp c«ng nh©n". "S¸ch b¸o cã tÝnh chÊt tè ço vµ cuéc ®Êu tranh v« s¶n", ®ã lµ nhan ®Ò mµ M¸c-t−-nèp ®· ®Æt cho bµi cña «ng ta viÕt trong sè 10, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vÒ nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn víi b¸o "Tia löa". "Chóng ta kh«ng thÓ chØ tè ço chÕ ®é ®ang c¶n trë sù ph¸t triÓn cña nã (cña ®¶ng c«ng nh©n). Chóng ta cßn ph¶i ph¶n ¸nh nh÷ng quyÒn lîi tr−íc m¾t vµ th−êng ngµy cña giai cÊp v« s¶n n÷a" (tr.63). M¸c-t−-nèp ®· tr×nh bµy néi dung cña nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn Êy nh− thÕ ®Êy. "... B¸o "Tia löa"... thùc sù lµ c¬ quan cña phe ®èi lËp, çch m¹ng, nã tè ço chÕ ®é cña n−íc ta vµ tè ço chñ yÕu chÕ ®é chÝnh trÞ... Cßn chóng ta th× ®ang lµm vµ sÏ lµm viÖc cho sù nghiÖp cña c«ng nh©n liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n" (nh− trªn). Ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng biÕt ¬n M¸c-t−-nèp vÒ lêi nãi Êy. Lêi nãi Êy cã mét ý nghÜa chung rÊt lín v× nã bao gåm, vÒ c¨n b¶n, kh«ng nh÷ng nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a chóng ta vµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", mµ tÊt c¶ nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn hiÖn cã, nãi chung, gi÷a chóng ta vµ "ph¸i kinh tÕ", vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh chÝnh trÞ. Chóng ta ®· chØ râ r»ng "ph¸i kinh tÕ" kh«ng tuyÖt ®èi phñ nhËn "chÝnh trÞ", nh−ng hä lu«n lu«n ®i chÖch tõ quan niÖm d©n chñ - x· héi vµo quan niÖm c«ng liªn chñ nghÜa vÒ chÝnh trÞ. M¸c-t−-nèp còng ®i chÖch ®−êng hÖt nh− vËy, vµ do ®ã chóng ta sÏ lÊy chÝnh «ng ta ra lµm ®iÓn h×nh cho nh÷ng sai lÇm cña ph¸i kinh tÕ trong vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang xem xÐt ë ®©y. Chóng ta sÏ cè g¾ng chØ râ r»ng c¶ nh÷ng t¸c gi¶ tê "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"", c¶ nh÷ng t¸c gi¶ b¶n tuyªn bè cña "Nhãm tù gi¶i phãng",

Lµm g×?

69

vµ sau cïng c¶ nh÷ng t¸c gi¶ bøc th− "kinh tÕ" trong sè 12, b¸o "Tia löa", còng ®Òu kh«ng cã quyÒn tr¸ch cø chóng ta vÒ viÖc lùa chän ®ã.

a) Cæ ®éng chÝnh trÞ vµ viÖc ph¸i kinh tÕ thu hÑp

cæ ®éng chÝnh trÞ

Kh«ng ai kh«ng biÕt r»ng viÖc më réng vµ cñng cè ®Êu tranh kinh tÕ* cña c«ng nh©n Nga ®· ®i ®«i víi sù ra ®êi cña "s¸ch b¸o" cã tÝnh chÊt tè ço vÒ mÆt kinh tÕ (vÒ çc c«ng x−ëng vµ vÒ çc nghÒ nghiÖp). Nh÷ng "tê truyÒn ®¬n" ®· chñ yÕu tè ço chÕ ®é çc c«ng x−ëng, vµ ch¼ng bao l©u, c«ng nh©n ®· tá ra thùc sù ham thÝch nh÷ng ®iÒu tè ço. Tõ khi nh÷ng c«ng nh©n ®ã thÊy çc tiÓu tæ d©n chñ - x· héi muèn vµ cã thÓ cung cÊp cho hä nh÷ng tê truyÒn ®¬n thuéc mét lo¹i míi, nãi lªn tÊt c¶ sù thËt vÒ ®êi sèng khæ cùc cña hä, vÒ lao ®éng vÊt v¶ vµ t×nh tr¹ng bÊt c«ng cña hä, th× cã thÓ nãi lµ hä tíi tÊp göi nh÷ng tin tøc vÒ çc c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y ®Õn. "S¸ch b¸o cã tÝnh chÊt tè ço" Êy ®· g©y Ên t−îng m¹nh kh«ng nh÷ng trong c«ng x−ëng mµ chÕ ®é cña nã bÞ tê truyÒn ®¬n ®¶ kÝch, mµ cßn trong tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp ë ®ã ng−êi ta nghe phong thanh vÒ nh÷ng viÖc bÞ tè ço. V× nh÷ng nhu cÇu vµ nh÷ng nçi ®au khæ cña c«ng nh©n thuéc çc xÝ nghiÖp vµ çc nghÒ nghiÖp kh¸c nhau l¹i cã rÊt nhiÒu ®iÓm gièng nhau, nªn "sù thËt vÒ ®êi sèng c«ng nh©n" ®· lµm cho tÊt c¶ mäi ng−êi −a thÝch. Mét sù say mª ch©n chÝnh muèn "®−îc ®¨ng b¸o"

* §Ó tr¸nh mäi sù hiÓu lÇm, chóng t«i l−u ý r»ng trong khi tr×nh bµy

tiÕp, chóng t«i lu«n lu«n hiÓu ®Êu tranh kinh tÕ (nh− vÉn th−êng dïng) lµ "®Êu tranh kinh tÕ - thùc tiÔn" mµ ¡ng-ghen, trong ®o¹n trÝch dÉn ë trªn, ®· gäi lµ "ph¶n kh¸ng bän t− b¶n", vµ ë çc n−íc tù do th× ng−êi ta gäi lµ ®Êu tranh nghiÖp ®oµn, ®Êu tranh c«ng ®oµn, hoÆc ®Êu tranh c«ng liªn chñ nghÜa.

V. I. L ª - n i n 70

®· th©m nhËp vµo c¶ nh÷ng c«ng nh©n l¹c hËu nhÊt, mét sù say mª cao quý ®èi víi h×nh thøc ph«i thai ®ã cña cuéc ®Êu tranh chèng toµn bé chÕ ®é x· héi hiÖn t¹i dùa trªn sù c−íp bãc vµ ¸p bøc. Vµ trong tuyÖt ®¹i ®a sè tr−êng hîp, nh÷ng "tê truyÒn ®¬n" ®· thùc sù lµ mét lêi tuyªn chiÕn, v× nh÷ng ®iÒu tè ço trong çc truyÒn ®¬n Êy ®· kÝch thÝch rÊt m¹nh c«ng nh©n, thóc ®Èy hä cïng nhau ®ßi thñ tiªu nh÷ng sù qu¸ l¹m tr¾ng trîn nhÊt, vµ s½n sµng ñng hé nh÷ng yªu s¸ch cña m×nh b»ng çc cuéc ®×nh c«ng. Cuèi cïng, chÝnh bän chñ x−ëng còng b¾t buéc ph¶i thÊy nh÷ng truyÒn ®¬n Êy lµ lêi tuyªn chiÕn ®Õn nçi th−êng th−êng th× chóng kh«ng muèn ®îi cho chÝnh cuéc ®Êu tranh næ ra. Bao giê còng thÕ, chØ riªng viÖc c«ng bè nh÷ng ®iÒu tè ço còng ®· lµm cho nh÷ng ®iÒu Êy cã søc m¹nh vµ cã mét ¸p lùc tinh thÇn m¹nh mÏ. ChØ riªng sù xuÊt hiÖn cña mét tê truyÒn ®¬n còng ®ñ lµm cho yªu s¸ch cña c«ng nh©n ®−îc tháa m·n hoµn toµn hoÆc mét phÇn, ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ hiÕm. Tãm l¹i, nh÷ng ®iÒu tè ço vÒ kinh tÕ (vÒ çc c«ng x−ëng) ®· vµ ®ang cßn lµ mét ®ßn bÈy quan träng cho cuéc ®Êu tranh kinh tÕ. Vµ nh÷ng ®iÒu tè ço ®ã sÏ cßn t¸c dông m·i m·i, chõng nµo mµ vÉn cßn tån t¹i chñ nghÜa t− b¶n, çi chñ nghÜa nhÊt thiÕt ph¶i thóc ®Èy c«ng nh©n ®Õn chç tù vÖ. Trong çc n−íc ch©u ¢u tiªn tiÕn h¬n c¶, ngµy nay viÖc tè ço nh÷ng ®iÒu qu¸ l¹m trong mét "nghÒ" Ýt ai biÕt ®Õn, hoÆc trong mét ngµnh lµm gia c«ng ë nhµ mµ mäi ng−êi ®· quªn ®i, vÉn lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó thøc tØnh ý thøc giai cÊp, më ®Çu ®Êu tranh nghiÖp ®oµn vµ phæ biÕn chñ nghÜa x· héi*.

* Trong ch−¬ng nµy, chóng t«i chØ nãi vÒ ®Êu tranh chÝnh trÞ, hiÓu

theo nghÜa réng hoÆc hÑp mµ th«i. Cho nªn, nh©n tiÖn chóng t«i chØ nãi cho vui lêi cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" tr¸ch b¸o "Tia löa" lµ "qu¸ coi nhÑ" cuéc ®Êu tranh kinh tÕ ("Hai ®¹i héi", tr. 27, mµ M¸c-t−-nèp nhai ®i nhai l¹i trong cuèn s¸ch cña «ng ta: "§¶ng d©n chñ - x· héi vµ giai cÊp c«ng nh©n"). NÕu çc ng−êi buéc téi mµ tÝnh (nh− hä

Lµm g×?

71

§¹i ®a sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, trong thêi gian võa qua, gÇn nh− hoµn toµn bÞ thu hót vµo viÖc tæ chøc nh÷ng sù tè ço Êy vÒ çc c«ng x−ëng. ChØ cÇn nh×n l¹i b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", lµ thÊy râ sù thu hót Êy ë vµo møc ®é nµo; ng−êi ta ®· quªn r»ng thùc ra, ho¹t ®éng Êy, tù b¶n th©n nã, ch−a ph¶i lµ d©n chñ - x· héi, mµ chØ lµ c«ng liªn chñ nghÜa mµ th«i. Nh÷ng sù tè ço, thùc ra, chØ nãi riªng vÒ quan hÖ gi÷a c«ng nh©n thuéc mét nghÒ nhÊt ®Þnh víi bän chñ cña hä, vµ kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ nµo kh¸c, ngoµi viÖc d¹y cho nh÷ng ng−êi b¸n søc lao ®éng biÕt b¸n "thø hµng hãa" Êy mét çch cã lîi h¬n, vµ biÕt ®Êu tranh chèng ng−êi mua trªn lÜnh vùc giao dÞch thuÇn tóy cã tÝnh chÊt mua b¸n. Nh÷ng sù tè ço Êy (víi ®iÒu kiÖn ®−îc tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng sö dông mét çch thÝch ®¸ng) cã thÓ dïng lµm khëi ®iÓm vµ lµm yÕu tè tæ thµnh cho ho¹t ®éng d©n chñ - x· héi, nh−ng nh÷ng sù tè ço Êy còng cã thÓ (vµ nÕu nh− ng−êi ta sïng b¸i tÝnh tù ph¸t th× thËm chÝ ph¶i) ®−a ®Õn cuéc ®Êu tranh "thuÇn tóy nghiÖp ®oµn" vµ mét phong trµo c«ng nh©n phi d©n chñ - x· héi. §¶ng d©n chñ - x· héi l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n, kh«ng nh÷ng lµ ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi trong viÖc b¸n søc lao ®éng, mµ cßn lµ ®Ó thñ tiªu çi chÕ ®é x· héi nã b¾t buéc nh÷ng ng−êi tay tr¾ng ph¶i b¸n m×nh cho bän nhµ giµu. §¶ng d©n chñ - x· héi ®¹i diÖn cho giai cÊp c«ng nh©n kh«ng ph¶i trong th−êng thÝch lµm) b»ng c©n hoÆc b»ng tê in, môc ®Êu tranh kinh tÕ cña b¸o "Tia löa" trong mét n¨m, vµ so s¸nh víi còng môc Êy trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vµ "T− t−ëng c«ng nh©n" céng l¹i th× hä sÏ dÔ dµng nhËn thÊy r»ng ngay vÒ ph−¬ng diÖn Êy, hä còng cßn l¹c hËu. HiÓn nhiªn viÖc nhËn thÊy sù thËt gi¶n ®¬n Êy buéc hä ph¶i viÖn ®Õn nh÷ng lý lÏ chøng tá râ rµng lµ hä lóng tóng. Hä viÕt: "Dï muèn hay kh«ng (!), b¸o "Tia löa" còng b¾t buéc (!) ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng nhu cÇu khÈn thiÕt cña ®êi sèng, vµ Ýt ra (!!) còng ph¶i ®¨ng nh÷ng tin tøc vÒ phong trµo c«ng nh©n" ("Hai ®¹i héi", tr. 27). Qu¶ thËt lµ mét lý lÏ bóa bæ chèng l¹i chóng ta!

V. I. L ª - n i n 72

mèi quan hÖ cña hä ®èi víi mét nhãm chñ thuª nhÊt ®Þnh, mµ lµ trong mèi quan hÖ víi tÊt c¶ çc giai cÊp trong x· héi hiÖn ®¹i, víi nhµ n−íc, mét lùc l−îng chÝnh trÞ cã tæ chøc. Do ®ã, râ rµng lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng nh÷ng kh«ng thÓ chØ biÕt cã ®Êu tranh kinh tÕ, mµ hä cßn kh«ng thÓ thõa nhËn r»ng viÖc tæ chøc nh÷ng sù tè ço vÒ kinh tÕ lµ ho¹t ®éng chñ yÕu cña hä. Chóng ta ph¶i tÝch cùc tiÕn hµnh gi¸o dôc chÝnh trÞ cho giai cÊp c«ng nh©n, cè g¾ng ph¸t triÓn ý thøc chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n. VÒ ®iÓm nµy, sau cuéc tÊn c«ng ®Çu tiªn cña t¹p chÝ "B×nh minh" vµ b¸o "Tia löa" chèng "chñ nghÜa kinh tÕ", th× b©y giê "tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®ång ý" (mÆc dï cã mét sè ng−êi chØ ®ång ý trªn lêi nãi, nh− d−íi ®©y chóng ta sÏ thÊy).

Thö hái, vËy th× gi¸o dôc chÝnh trÞ ph¶i nh− thÕ nµo? Cã thÓ chØ truyÒn b¸ çi t− t−ëng lµ giai cÊp c«ng nh©n thï ®Þch víi chÕ ®é chuyªn chÕ ®−îc kh«ng? NhÊt ®Þnh lµ kh«ng. ChØ gi¶i thÝch cho c«ng nh©n hiÓu hä bÞ ¸p bøc vÒ chÝnh trÞ th× ch−a ®ñ (còng nh− tr−íc kia chØ gi¶i thÝch cho hä hiÓu r»ng quyÒn lîi cña hä ®èi lËp víi quyÒn lîi cña chñ th× còng ch−a ®ñ). Ph¶i lµm c«ng t¸c cæ ®éng mçi khi cã biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ¸p bøc Êy (nh− chóng ta ®· lµm ®èi víi nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ¸p bøc kinh tÕ). Nh−ng v× sù ¸p bøc Êy ®Ì nÆng lªn nhiÒu giai cÊp hÕt søc kh¸c nhau trong x· héi, v× nã biÓu hiÖn trong nh÷ng lÜnh vùc hÕt søc kh¸c nhau trong ®êi sèng vµ cña ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, c«ng d©n, riªng t−, gia ®×nh, t«n gi¸o, khoa häc, v. v. vµ v. v., nªn h¸ ch¼ng ph¶i hiÓn nhiªn r»ng nÕu chóng ta kh«ng ®¶m nhiÖm tæ chøc mét cuéc tè ço toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ ®èi víi chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ th× chóng ta sÏ kh«ng lµm trän ®−îc nhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¸t triÓn ý thøc chÝnh trÞ cña c«ng nh©n ®ã sao? ThËt vËy, muèn cæ ®éng nh©n nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña ¸ch ¸p bøc th× ph¶i tè ço nh÷ng biÓu hiÖn Êy (còng nh− muèn tiÕn hµnh cæ ®éng kinh tÕ th× ph¶i tè ço nh÷ng sù qu¸ l¹m trong çc c«ng x−ëng)?

Lµm g×?

73

T«i thiÕt t−ëng nãi nh− thÕ lµ râ råi chø? Nh−ng tÐ ra sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt ý thøc chÝnh trÞ chØ míi ®−îc "mäi ng−êi" thõa nhËn trªn lêi nãi mµ th«i. TÐ ra lµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ch¼ng h¹n, ®· kh«ng nh÷ng kh«ng tù m×nh ®¶m nhiÖm tæ chøc (hoÆc chñ ®éng ®øng ra tæ chøc) mét cuéc tè ço toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ, mµ l¹i cßn kÐo giËt lïi b¸o "Tia löa" lµ b¸o ®ang g¸nh v¸c nhiÖm vô Êy. Chóng ta h·y nghe xem: "§Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n chØ lµ" (®óng ra th× nã kh«ng ph¶i chØ lµ) "h×nh thøc ph¸t triÓn nhÊt, réng r·i nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt cña ®Êu tranh kinh tÕ" (c−¬ng lÜnh cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", in trong "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 1, tr. 3). "B©y giê, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cã nhiÖm vô lµ ph¶i biÕt lµm thÕ nµo ®Ó ®em l¹i, cµng ®Çy ®ñ cµng tèt, cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ" (M¸c-t−-nèp, trong sè 10, tr. 42). "§Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ tÝch cùc" (nghÞ quyÕt ®¹i héi cña Héi liªn hiÖp vµ "nh÷ng ®iÓm söa ®æi": "Hai ®¹i héi", tr. 11 vµ 17). Nh− ®éc gi¶ ®· thÊy, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" tõ lóc ra ®êi cho ®Õn "nh÷ng chØ thÞ göi ban biªn tËp" gÇn ®©y nhÊt, ®· lu«n lu«n thÊm nhuÇn nh÷ng luËn ®iÓm Êy, vµ tÊt c¶ nh÷ng luËn ®iÓm Êy, tÊt nhiªn, ®Òu nãi lªn mét quan ®iÓm duy nhÊt vÒ cæ ®éng chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ. H·y xÐt quan ®iÓm Êy, c¨n cø vµo ý kiÕn ®ang thÞnh hµnh trong tÊt c¶ "ph¸i kinh tÕ", ý kiÕn cho r»ng cæ ®éng chÝnh trÞ ph¶i ®i theo sau cæ ®éng kinh tÕ. Cã thËt r»ng nãi chung* th× ®Êu tranh kinh tÕ lµ "ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt" ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ kh«ng? Hoµn toµn

* Chóng t«i nãi "nãi chung", lµ v× tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lóc

®ã nãi vÒ chÝnh nh÷ng nguyªn t¾c chung vµ nh÷ng nhiÖm vô chung cña toµn ®¶ng. TÊt nhiªn, trong thùc tiÔn, cã nh÷ng tr−êng hîp mµ chÝnh trÞ thùc tÕ ph¶i ®i theo sau kinh tÕ, nh−ng chØ cã "ph¸i

V. I. L ª - n i n 74

sai. TÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn, dï lµ nh÷ng biÓu hiÖn nh− thÕ nµo ch¨ng n÷a, cña ¸ch ¸p bøc cã tÝnh chÊt c¶nh s¸t vµ cña nÒn ®éc tµi chuyªn chÕ, chø kh«ng riªng g× nh÷ng biÓu hiÖn g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, ®Òu lµ mét ph−¬ng s¸ch còng kh«ng kÐm phÇn "cã thÓ ¸p dông réng r·i" ®Ó ®i ®Õn chç còng "l«i cuèn" ®−îc quÇn chóng nh− vËy. Bän cÇm ®Çu viªn chøc ®Þa ph−¬ng vµ viÖc ®¸nh ®Ëp n«ng d©n, sù tham « cña viªn chøc vµ çch bän c¶nh s¸t ®èi xö víi "d©n ®en" çc thµnh thÞ, cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi ®ãi vµ sù bøc h¹i nh©n d©n khao kh¸t ¸nh s¸ng vµ tri thøc, viÖc c−ìng bøc nép thuÕ vµ viÖc bøc h¹i çc gi¸o ph¸i, viÖc ng−îc ®·i binh lÝnh vµ viÖc ®èi xö víi sinh viªn vµ trÝ thøc ph¸i tù do nh− víi binh lÝnh - t¹i sao tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn Êy cña ¸ch ¸p bøc vµ hµng ngh×n biÓu hiÖn t−¬ng tù kh¸c kh«ng liªn quan trùc tiÕp víi cuéc ®Êu tranh "kinh tÕ", l¹i cã thÓ coi chung lµ nh÷ng ph−¬ng s¸ch vµ nh÷ng c¬ héi Ýt cã thÓ "¸p dông réng r·i h¬n" ®Ó cæ ®éng chÝnh trÞ, ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo ®Êu tranh chÝnh trÞ nhØ? Tr¸i h¼n l¹i, trong tæng sè nh÷ng tr−êng hîp hµng ngµy mµ ng−êi c«ng nh©n ph¶i chÞu ®au khæ (cho b¶n th©n hoÆc cho th©n quyÕn cña hä) vÒ c¶nh bÞ ¸p bøc, vÒ sù ®éc ®o¸n vµ b¹o lùc, th× nh÷ng tr−êng hîp ¸p bøc cã tÝnh chÊt c¶nh s¸t ®èi víi chÝnh cuéc ®Êu tranh nghiÖp ®oµn ch¾c ch¾n chØ lµ nh÷ng tr−êng hîp Ýt x¶y ra. ThÕ th× t¹i sao l¹i thu hÑp tr−íc çi quy m« cña cæ ®éng chÝnh trÞ b»ng çch c«ng bè r»ng chØ cã mét ph−¬ng s¸ch

kinh tÕ" míi nãi ®Õn ®iÒu ®ã trong mét b¶n nghÞ quyÕt cho toµn n−íc Nga. Còng cã nh÷ng tr−êng hîp mµ ng−êi ta cã thÓ, "ngay tõ ®Çu", tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ "chØ trªn lÜnh vùc kinh tÕ" mµ th«i, tuy thÕ, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng ®iÒu ®ã "kh«ng cÇn thiÕt chót nµo c¶" ("Hai ®¹i héi", tr. 11). Trong ch−¬ng sau chóng ta sÏ chØ râ r»ng s¸ch l−îc cña çc "nhµ chÝnh trÞ" vµ çc nhµ çch m¹ng kh«ng nh÷ng kh«ng bá qua nh÷ng nhiÖm vô c«ng liªn chñ nghÜa cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, mµ tr¸i l¹i chØ cã s¸ch l−îc ®ã míi cã thÓ b¶o ®¶m thùc hiÖn mét çch triÖt ®Ó nh÷ng nhiÖm vô Êy.

Lµm g×?

75

duy nhÊt lµ cã thÓ "¸p dông réng r·i nhÊt" khi mµ bªn c¹nh ph−¬ng s¸ch ®ã th× ®èi víi ng−êi d©n chñ - x· héi, cßn cã nhiÒu ph−¬ng s¸ch kh¸c, nãi chung, còng kh«ng kÐm phÇn cã thÓ "¸p dông réng r·i"?

Trong mét thêi kú ®· qua l©u, l©u råi (®· mét n¨m råi!...), tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" viÕt: "Nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ tr−íc m¾t trë thµnh dÔ hiÓu ®èi víi quÇn chóng, sau mét cuéc ®×nh c«ng, hoÆc nhiÒu nhÊt lµ sau vµi ba cuéc ®×nh c«ng", "ngay sau khi chÝnh phñ ®· tung c¶nh s¸t vµ c¶nh binh ra" (sè 7, tr. 15, th¸ng T¸m 1900). Çi thuyÕt c¬ héi chñ nghÜa Êy vÒ çc giai ®o¹n th× nay ®· bÞ Héi liªn hiÖp b¸c bá råi, héi nµy nh−îng bé chóng ta khi tuyªn bè r»ng: "ngay tõ ®Çu, hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ chØ trªn lÜnh vùc kinh tÕ" ("Hai ®¹i héi", tr. 11). ChØ riªng viÖc "Héi liªn hiÖp" phñ nhËn mét phÇn nh÷ng sai lÇm cò cña m×nh còng sÏ chØ cho nhµ viÕt sö t−¬ng lai cña ®¶ng d©n chñ - x· héi thÊy râ, h¬n tÊt c¶ çc thø luËn v¨n dµi dßng, r»ng "ph¸i kinh tÕ" cña chóng ta ®· h¹ thÊp chñ nghÜa x· héi ®Õn thÕ nµo! Nh−ng Héi liªn hiÖp mµ t−ëng t−îng r»ng do chç tõ bá nh− vËy mét h×nh thøc thu hÑp chÝnh trÞ, ng−êi ta cã thÓ lµm cho chóng ta ph¶i nhËn mét h×nh thøc thu hÑp kh¸c, th× thËt lµ ng©y th¬ biÕt chõng nµo! NÕu nãi ë ®©y n÷a r»ng ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cµng réng cµng tèt, ph¶i lu«n lu«n sö dông cuéc ®Êu tranh kinh tÕ Êy vµo môc ®Ých cæ ®éng chÝnh trÞ, nh−ng "hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt" ph¶i coi cuéc ®Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ tÝch cùc, th× ch¼ng ph¶i lµ hîp lý h¬n sao?

Héi liªn hiÖp coi viÖc thay thÕ nh÷ng tiÕng "ph−¬ng s¸ch tèt nhÊt" ë trong b¶n nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò Êy cña §¹i héi IV cña Héi c«ng nh©n Do-th¸i (Bun)61, b»ng nh÷ng tiÕng "ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt" lµ mét viÖc quan träng. Thùc ra, chóng ta còng khã mµ nãi ®−îc trong

V. I. L ª - n i n 76

hai b¶n nghÞ quyÕt Êy, b¶n nµo tèt h¬n; theo ý kiÕn chóng t«i th× hai b¶n ®Òu tåi nh− nhau c¶. ë ®©y, c¶ Héi liªn hiÖp còng nh− Bun ®Òu ng¶ theo (còng cã thÓ cã phÇn nµo lµ v« ý thøc, lµ do ¶nh h−ëng cña truyÒn thèng) lèi chñ nghÜa kinh tÕ, chñ nghÜa c«ng liªn gi¶i thÝch chÝnh trÞ. Dï lµ dïng tiÕng "tèt nhÊt", hay tiÕng "cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt" th× thùc ra, vÊn ®Ò vÉn hoµn toµn kh«ng cã g× thay ®æi c¶. NÕu Héi liªn hiÖp ®· nãi r»ng "cæ ®éng chÝnh trÞ trªn lÜnh vùc kinh tÕ" lµ ph−¬ng s¸ch ®−îc ¸p dông réng r·i nhÊt (chø kh«ng ph¶i "cã thÓ ¸p dông ®−îc") th× ®èi víi mét thêi kú ph¸t triÓn nµo ®ã cña phong trµo d©n chñ - x· héi chóng ta, c©u nãi ®ã cña Héi liªn hiÖp cã thÓ lµ ®óng. C©u nãi ®ã cña Héi liªn hiÖp cã thÓ ®óng chÝnh lµ ®èi víi "ph¸i kinh tÕ", ®èi víi nhiÒu (nÕu kh«ng ph¶i lµ ®a sè) ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn håi 1898 - 1901, bëi v× thùc tÕ, "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" lµm c«ng t¸c thùc tiÔn Êy ®· ¸p dông cæ ®éng chÝnh trÞ (nÕu qu¶ hä cã ¸p dông cæ ®éng chÝnh trÞ!) gÇn nh− chØ thuÇn trªn lÜnh vùc kinh tÕ mµ th«i. Nh− chóng ta ®· thÊy, b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" vµ "Nhãm tù gi¶i phãng" còng thõa nhËn, vµ thËm chÝ, l¹i khuyªn nªn tiÕn hµnh viÖc cæ ®éng chÝnh trÞ lo¹i ®ã n÷a! Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®¸ng lÏ ph¶i kiªn quyÕt lªn ¸n r»ng cæ ®éng kinh tÕ, tuy cã Ých, nh−ng ®ång thêi l¹i thu hÑp mét çch tai h¹i ®Êu tranh chÝnh trÞ, th× tê Êy l¹i tuyªn bè r»ng ph−¬ng s¸ch ®−îc ¸p dông réng r·i nhÊt (do "ph¸i kinh tÕ" ¸p dông) lµ ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i h¬n hÕt! Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn r»ng khi ta ®Æt cho nh÷ng ng−êi Êy çi tªn lµ "ph¸i kinh tÕ" th× hä chØ cßn çch lµ thãa m¹ chóng ta tµn tÖ, gäi chóng ta nµo lµ "bän lõa bÞp", "bän ph¸ ho¹i tæ chøc", nµo lµ "kh©m sai cña gi¸o hoµng", "bän vu khèng"*, hä ca th¸n tr−íc mÆt tÊt c¶ mäi ng−êi

* §ã ®Ých x¸c lµ nh÷ng tiÕng dïng trong cuèn "Hai ®¹i héi", tr. 31, 32,

28 vµ 30.

Lµm g×?

77

r»ng chóng ta ®· g©y cho hä mét çi nhôc ®au ®ín, råi gÇn nh− lµ võa thÒ võa tuyªn bè r»ng: "nhÊt ®Þnh ngµy nay kh«ng mét tæ chøc d©n chñ - x· héi nµo m¾c ph¶i "chñ nghÜa kinh tÕ n÷a""*. Chµ, nh÷ng tªn vu khèng nµy, nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch ®éc ¸c nµy! H¸ kh«ng ph¶i lµ hä cè ý bÞa ra tÊt c¶ çi "chñ nghÜa kinh tÕ" Êy, ®Ó lµm nhôc ng−êi ta mét çch ®au ®ín, chØ v× hä cã mét mèi thï ®èi víi nh©n lo¹i ®ã sao?

NhiÖm vô mµ «ng M¸c-t−-nèp ®· g¸n cho ®¶ng d©n chñ - x· héi: "®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ", cã ý nghÜa cô thÓ, thiÕt thùc nh− thÕ nµo? §Êu tranh kinh tÕ lµ cuéc ®Êu tranh tËp thÓ cña c«ng nh©n chèng l¹i bän chñ, ®Ó b¸n søc lao ®éng cña m×nh mét çch cã lîi h¬n, ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ sinh sèng cña m×nh. Cuéc ®Êu tranh Êy tÊt ph¶i lµ mét cuéc ®Êu tranh nghiÖp ®oµn, v× nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng ®Òu hÕt søc kh¸c nhau trong çc ngµnh nghÒ kh¸c nhau vµ do ®ã, cuéc ®Êu tranh ®Ó c¶i thiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy b¾t buéc ph¶i tiÕn hµnh theo tõng nghÒ (ë çc n−íc ph−¬ng T©y th× do çc nghiÖp ®oµn tiÕn hµnh, ë n−íc Nga th× do çc liªn ®oµn nghÒ nghiÖp l©m thêi vµ do truyÒn ®¬n tiÕn hµnh, v. v.). §em l¹i cho "cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ", nh− vËy tøc lµ t×m çch lµm cho nh÷ng yªu s¸ch vÒ nghÒ nghiÖp ®¹t ®−îc kÕt qu¶, c¶i thiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng trong mçi nghÒ b»ng nh÷ng "biÖn ph¸p lËp ph¸p vµ hµnh chÝnh" (nh− M¸c-t−-nèp ®· nãi ë trang sau ®ã, trang 43, trong bµi cña «ng ta). §ã chÝnh lµ ®iÒu mµ çc nghiÖp ®oµn c«ng nh©n hiÖn ®ang lµm vµ tr−íc ®©y vÉn lµm. Xin h·y ®äc tr−íc t¸c cña nh÷ng nhµ th«ng th¸i ®øng ®¾n (vµ lµ nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa "®øng ®¾n") nh− vî chång Ve-b¬, vµ çc b¹n sÏ thÊy r»ng tõ l©u çc c«ng héi Anh ®· hiÓu vµ ®ang lµm çi nhiÖm vô "®em l¹i cho

* "Hai ®¹i héi", tr. 32.

V. I. L ª - n i n 78

cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ"; r»ng tõ l©u, çc c«ng héi Êy ®· ®Êu tranh ®ßi tù do ®×nh c«ng, ®ßi b·i bá nh÷ng c¶n trë çc lo¹i mµ ph¸p luËt g©y ra cho phong trµo hîp t¸c x· vµ phong trµo nghiÖp ®oµn, ®ßi ban hµnh nh÷ng luËt lÖ b¶o trî phô n÷ vµ nhi ®ång, ®ßi c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng b»ng nh÷ng luËt vÒ y tÕ vµ c«ng x−ëng, v. v..

Nh− vËy lµ d−íi mét h×nh th¸i s©u xa vµ çch m¹ng "mét çch ghª gím", çi c©u nghe rÊt kªu: "®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ", thùc ra ®· che giÊu çi khuynh h−íng cæ truyÒn nh»m h¹ thÊp chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa! M−în cí söa ch÷a sù phiÕn diÖn cña b¸o "Tia löa" lµ b¸o thÝch - çc b¹n cã thÊy kh«ng - "çch m¹ng hãa lêi gi¸o ®iÒu h¬n lµ çch m¹ng hãa ®êi sèng"*, ng−êi ta l¹i ®−a ra cho chóng ta cuéc ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch kinh tÕ, coi ®ã lµ mét çi míi. Thùc ra, c©u "®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ" kh«ng bao hµm çi g× kh¸c h¬n lµ cuéc ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch kinh tÕ. Vµ chÝnh M¸c-t−-nèp còng cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn rÊt gi¶n ®¬n Êy, nÕu «ng ta suy nghÜ kü vÒ ý nghÜa nh÷ng lêi «ng ta ®· nãi. ¤ng ta chÜa th¼ng çi vò khÝ ghª gím nhÊt cña m×nh vµo b¸o "Tia löa" vµ nãi: "§¶ng chóng ta cã thÓ vµ ph¶i ®Ò ra víi chÝnh phñ nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ vÒ nh÷ng biÖn ph¸p lËp ph¸p vµ hµnh chÝnh chèng ¸ch bãc lét kinh tÕ, n¹n thÊt nghiÖp, n¹n ®ãi, v. v." ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 42 - 43). Yªu s¸ch cô thÓ vÒ nh÷ng

* "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 60. §ã lµ çch nãi riªng cña M¸c-t−-

nèp dïng ®Ó vËn dông luËn ®iÓm "mçi b−íc tiÕn cña phong trµo thùc tiÔn cßn quan träng h¬n hµng t¸ c−¬ng lÜnh" vµo t×nh h×nh hçn lo¹n hiÖn t¹i cña phong trµo chóng ta, çch mµ chóng t«i ®· nãi râ ë trªn. Thùc ra, ®ã chØ lµ dÞch ra tiÕng Nga çi c©u næi tiÕng cña BÐc-stanh: "phong trµo lµ tÊt c¶, cßn môc ®Ých cuèi cïng ch¼ng lµ g× c¶".

Lµm g×?

79

biÖn ph¸p h¸ kh«ng ph¶i lµ yªu s¸ch vÒ nh÷ng c¶i çch x· héi ch¨ng? L¹i mét lÇn n÷a, chóng t«i xin hái b¹n ®äc kh«ng thiªn vÞ r»ng: ph¶i ch¨ng lµ chóng t«i vu ço nh÷ng phÇn tö "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (xin thø lçi cho t«i v× ®· dïng nh÷ng tõ th«ng dông kh«ng ®−îc ®Ñp ®Ï Êy!) b»ng çch gäi hä lµ bän BÐc-stanh c¶i trang, khi hä ®Ò ra luËn ®iÓm vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch kinh tÕ, coi ®ã lµ sù bÊt ®ång ý kiÕn cña hä víi b¸o "Tia löa"?

§¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®· lu«n lu«n vµ hiÖn vÉn coi ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch lµ n»m trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh. Nh−ng ®¶ng dïng cæ ®éng "kinh tÕ" kh«ng nh÷ng ®Ó ®ßi chÝnh phñ ph¶i thi hµnh ®ñ mäi biÖn ph¸p, mµ còng lµ (vµ tr−íc hÕt lµ) ®Ó ®ßi chÝnh phñ ph¶i kh«ng ®−îc lµ mét chÝnh phñ chuyªn chÕ n÷a. H¬n n÷a, ®¶ng cho r»ng ®¶ng cã tr¸ch nhiÖm ph¶i ®−a ra cho chÝnh phñ yªu s¸ch Êy kh«ng nh÷ng trªn lÜnh vùc ®Êu tranh kinh tÕ, mµ c¶ trªn lÜnh vùc tÊt c¶ mäi biÓu hiÖn cña ®êi sèng chÝnh trÞ vµ x· héi n÷a. Nãi tãm l¹i, ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®Æt cuéc ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch - coi ®ã lµ bé phËn cña toµn bé - phô thuéc vµo cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cho tù do vµ chñ nghÜa x· héi. Cßn M¸c-t−-nèp th× phôc håi l¹i thuyÕt çc giai ®o¹n d−íi h×nh thøc kh¸c, cè t×m çch quy ®Þnh cho con ®−êng ph¸t triÓn cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ ph¶i nhÊt thiÕt ®i vµo con ®−êng kinh tÕ. Trong khi çch m¹ng ®ang lªn mµ M¸c-t−-nèp l¹i ®Ò ra ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch, coi nh− mét "nhiÖm vô" gäi lµ ®Æc biÖt, nh− thÕ tøc lµ «ng ta kÐo giËt lïi ®¶ng l¹i vµ tiÕp tay cho chñ nghÜa c¬ héi cña "ph¸i kinh tÕ" vµ ph¸i tù do.

Ta bµn tiÕp. Sau khi ®· che giÊu mét çch e thÑn cuéc ®Êu tranh ®ßi nh÷ng c¶i çch, d−íi çi luËn ®iÓm rÊt kªu lµ: "®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ", M¸c-t−-nèp ®· ®Ò ra, nh− mét ®iÒu g× ®Æc

V. I. L ª - n i n 80

biÖt, ®éc nh÷ng c¶i çch kinh tÕ th«i (vµ thËm chÝ ®éc nh÷ng c¶i çch trong c«ng x−ëng th«i). T¹i sao «ng ta lµm nh− vËy? Chóng t«i kh«ng biÕt. Cã lÏ v× s¬ ý ch¨ng? Nh−ng nÕu «ng ta kh«ng ph¶i chØ nghÜ ®Õn nh÷ng c¶i çch "trong c«ng x−ëng" th× tÊt c¶ luËn ®iÓm cña «ng ta mµ chóng t«i võa míi dÉn ë trªn, sÏ mÊt hÕt mäi ý nghÜa. Cã lÏ v× «ng ta cho r»ng, vÒ phÝa chÝnh phñ th× chØ cã thÓ chÞu vµ ch¾c lµ chØ chÞu nh÷ng "nh−îng bé" trªn lÜnh vùc kinh tÕ th«i ch¨ng?* NÕu ®óng nh− thÕ th× ®ã lµ mét sai lÇm kú qu¸i: nh÷ng nh−îng bé lµ cã thÓ cã ®−îc vµ còng cã c¶ trªn lÜnh vùc lËp ph¸p n÷a, nh− vÒ çc vÊn ®Ò roi vät, giÊy th«ng hµnh, tiÒn chuéc, gi¸o ph¸i, kiÓm duyÖt, v. v., v. v.. Nh÷ng nh−îng bé (hoÆc nh−îng bé gi¶ hiÖu) vÒ "kinh tÕ", tÊt nhiªn lµ nh÷ng nh−îng bé rÎ nhÊt vµ cã lîi nhÊt cho chÝnh phñ, v× chÝnh phñ hy väng r»ng do ®ã, g©y ®−îc tÝn nhiÖm cña quÇn chóng c«ng nh©n ®èi víi m×nh. Nh−ng chÝnh v× thÕ mµ chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc ®Ó cho ng−êi ta nghÜ (hoÆc hiÓu lÇm) r»ng h×nh nh− nh÷ng c¶i çch kinh tÕ lµ quý gi¸ h¬n c¶ ®èi víi chóng ta, r»ng h×nh nh− chóng ta coi chÝnh nh÷ng c¶i çch kinh tÕ Êy lµ träng yÕu nhÊt, v. v.. Khi bµn vÒ nh÷ng yªu s¸ch lËp ph¸p vµ hµnh chÝnh cô thÓ mµ «ng ta ®Ò ra ë trªn, M¸c-t−-nèp ®· nãi: "nh÷ng yªu s¸ch nh− thÕ kh«ng ph¶i lµ mét tiÕng trèng rçng, v× høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn nµo ®ã, nh÷ng yªu s¸ch ®ã cã thÓ ®−îc quÇn chóng c«ng nh©n tÝch cùc ñng hé"... Kh«ng, chóng t«i kh«ng ph¶i lµ "ph¸i kinh tÕ"! Ch¼ng qua chóng t«i chØ sïng b¸i "tÝnh hiÓn nhiªn" cña nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ, mét çch n« lÖ nh− çc ngµi BÐc-stanh, Pr«-c«-p«-vÝch, Xt¬-ru-vª, R. M. vµ

* Tr. 43: "NÕu chóng t«i khuyªn c«ng nh©n nªn ®Ò ra mét sè yªu s¸ch

kinh tÕ nµo ®ã víi chÝnh phñ, th× dÜ nhiªn lµ v×, trªn lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh phñ chuyªn chÕ, do t×nh thÕ b¾t buéc, ®ang s½n sµng chÞu mét sè nh©n nh−îng nµo ®ã".

Lµm g×?

81

tutti quanti1)! Ch¼ng qua chóng t«i chØ lµm cho ng−êi ta hiÓu (cïng víi N¸c-txÝt Tu-p«-r−-lèp) r»ng tÊt c¶ nh÷ng çi g× kh«ng "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" th× chØ lµ mét "tiÕng trèng rçng"! Ch¼ng qua chóng t«i chØ nãi tùa hå nh− lµ quÇn chóng c«ng nh©n kh«ng cã kh¶ n¨ng (vµ ngay b©y giê ®©y còng tùa hå nh− ch−a chøng tá lµ cã kh¶ n¨ng, mÆc dï cã nh÷ng kÎ ®em chñ nghÜa phi-li-xtanh cña m×nh ra ®æ cho quÇn chóng c«ng nh©n) ñng hé tÝch cùc mäi sù ph¶n ®èi chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, vµ ngay c¶ sù ph¶n ®èi tuyÖt nhiªn kh«ng høa hÑn cho hä mét kÕt qu¶ hiÓn nhiªn nµo c¶!

Chóng ta h·y chØ ra nh÷ng vÝ dô mµ ®Ých th©n M¸c-t−-nèp ®· dÉn ra vÒ nh÷ng "biÖn ph¸p" chèng n¹n thÊt nghiÖp vµ n¹n ®ãi. Trong khi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" - theo lêi høa cña tê Êy - dông c«ng th¶o ra vµ chØnh lý "nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ (d−íi h×nh thøc dù luËt ch¨ng?) vÒ nh÷ng biÖn ph¸p lËp ph¸p vµ hµnh chÝnh" "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" th× b¸o "Tia löa" lµ b¸o "lu«n lu«n thÝch çch m¹ng hãa lêi gi¸o ®iÒu h¬n lµ çch m¹ng hãa ®êi sèng", ®· chó träng gi¶i thÝch mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a n¹n thÊt nghiÖp víi toµn bé chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, l¹i b¸o tr−íc r»ng "n¹n ®ãi ®ang ph¸t sinh", l¹i tè ço viÖc c¶nh s¸t "®µn ¸p nh÷ng ng−êi ®ãi" vµ tè ço nh÷ng "®iÒu luËt khæ dÞch - t¹m thêi" rÊt kh¶ è, cßn t¹p chÝ "B×nh minh" th× in riªng, lµm tµi liÖu tuyªn truyÒn, mét ®o¹n trong cuèn "§iÓm qua t×nh h×nh trong n−íc"2) nãi vÒ n¹n ®ãi. Nh−ng trêi ¬i, trong tr−êng hîp Êy th× nh÷ng ng−êi chÝnh thèng hÑp hßi mét çch kh«ng söa ch÷a ®−îc vµ nh÷ng ng−êi gi¸o ®iÒu chñ nghÜa l¹i lµm ng¬ tr−íc nh÷ng sù ®ßi hái cña "chÝnh ®êi sèng", l¹i "phiÕn diÖn" biÕt bao! Kh«ng mét bµi b¸o nµo cña

1) - tÊt c¶ ®ång bän 2) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr.

365 - 391.

V. I. L ª - n i n 82

hä - «i! gím thay! - cã lÊy mét, çc b¹n h·y nhËn râ: tuyÖt ®èi kh«ng cã lÊy mét "yªu s¸ch cô thÓ" "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" nµo c¶! Nh÷ng ng−êi gi¸o ®iÒu ®¸ng th−¬ng! H·y ®−a hä ®Õn häc ph¸i Cri-tsÐp-xki vµ M¸c-t−-nèp ®Ó cho hä hiÓu r»ng s¸ch l−îc lµ mét qu¸ tr×nh tr−ëng thµnh, qu¸ tr×nh cña mét çi g× ®ang lín lªn, v. v., r»ng ph¶i ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ!

"Cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n chèng bän chñ vµ chÝnh phñ ("®Êu tranh kinh tÕ chèng chÝnh phñ"!!), ngoµi ý nghÜa çch m¹ng trùc tiÕp cña nã ra, cßn cã t¸c dông lµm cho c«ng nh©n lu«n lu«n ph¶i suy nghÜ ®Õn vÊn ®Ò hä kh«ng cã quyÒn chÝnh trÞ" (M¸c-t−-nèp, tr. 44). Chóng t«i dÉn chøng c©u nãi Êy, kh«ng ph¶i lµ ®Ó nh¾c l¹i mét tr¨m hay mét ngh×n lÇn ®iÒu mµ chóng t«i ®· nãi ë trªn, mµ cèt ®Ó ®Æc biÖt c¶m ¬n M¸c-t−-nèp vÒ çi c«ng thøc míi vµ tuyÖt diÖu: "Cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n chèng bän chñ vµ chÝnh phñ". ThËt lµ tuyÖt diÖu! ë ®©y, tÊt c¶ çi thùc chÊt cña "chñ nghÜa kinh tÕ", tõ viÖc kªu gäi c«ng nh©n tham gia "cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ mµ hä ®ang tiÕn hµnh v× lîi Ých chung, nh»m c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña tÊt c¶ çc c«ng nh©n*, qua thuyÕt çc giai ®o¹n, råi cuèi cïng ®Õn nghÞ quyÕt cña ®¹i héi vÒ "ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt" v. v., tÊt c¶ çi thùc chÊt Êy ®· ®−îc diÔn t¶ trong mét c©u v¨n ng¾n vµ trong s¸ng, diÔn t¶ mét çch tµi t×nh kh«ng ai b¾t ch−íc ®−îc, b»ng mét sù lo¹i bá khÐo lÐo tÊt c¶ nh÷ng sù tranh chÊp bé phËn, lo¹i bá tÊt c¶ nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau gi÷a "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa". "Cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng chÝnh phñ", ®ã chÝnh lµ chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa; tõ ®ã ®Õn chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi th× cßn rÊt vµ rÊt xa.

* "T− t−ëng c«ng nh©n", "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt", tr. 14.

Lµm g×?

83

b) C©u chuyÖn vÒ çch M¸c-t−-nèp ®· ph¸t triÓn s©u thªm Plª-Kha-nèp

Mét h«m, cã mét ®ång chÝ nhËn xÐt: "GÇn ®©y, ë n−íc ta, biÕt bao nhiªu L«-m«-n«-xèp d©n chñ - x· héi ®· xuÊt hiÖn!", ý nãi ®Õn çi xu h−íng kú l¹ cña nhiÒu ng−êi trong sè nh÷ng ng−êi ng¶ theo "chñ nghÜa kinh tÕ", muèn tuyÖt ®èi ®¹t ®Õn nh÷ng ch©n lý lín lao (vÝ dô nh−: cuéc ®Êu tranh kinh tÕ lµm cho c«ng nh©n ph¶i suy nghÜ ®Õn vÊn ®Ò hä kh«ng cã quyÒn), "b»ng trÝ ãc riªng cña m×nh", ®ång thêi kh«ng thÌm biÕt ®Õn, víi mét th¸i ®é miÖt thÞ cao kú riªng cña nh÷ng tµi n¨ng bÈm sinh, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ sù ph¸t triÓn tr−íc ®ã cña t− t−ëng çch m¹ng vµ cña phong trµo çch m¹ng ®· ®em l¹i. Tµi n¨ng bÈm sinh Êy, chÝnh lµ L«-m«-n«-xèp - M¸c-t−-nèp. H·y ®äc qua bµi "Nh÷ng vÊn ®Ò tr−íc m¾t" cña «ng ta, çc b¹n sÏ thÊy «ng ta ®¹t ®Õn nh− thÕ nµo, "b»ng trÝ ãc riªng cña m×nh", ®iÒu mµ ¸c-xen-rèt ®· nãi tõ l©u (tÊt nhiªn, L«-m«-n«-xèp cña chóng ta kh«ng hÒ nãi mét tÝ g× vÒ ¸c-xen-rèt); sÏ thÊy «ng ta b¾t ®Çu nh− thÕ nµo, ch¼ng h¹n, ®Ó hiÓu r»ng chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh×n nhËn tinh thÇn ®èi lËp cña tÇng líp nµy hoÆc tÇng líp kh¸c trong giai cÊp t− s¶n ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 9, tr. 61, 62, 71 - xin h·y so s¸nh víi bµi "Tr¶ lêi" cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" göi ¸c-xen-rèt, tr. 22, 23 - 24), v. v.. Nh−ng, than «i! «ng ta kh«ng h¬n kh«ng kÐm chØ míi "®¹t ®Õn" vµ "b¾t ®Çu" th«i; v× «ng ta cßn hiÓu rÊt Ýt t− t−ëng cña ¸c-xen-rèt, nªn «ng ta míi nãi ®Õn "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ". Trong ba n¨m (1898 - 1901), tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· tËp trung søc lùc ®Ó hiÓu ¸c-xen-rèt, nh−ng råi vÉn ch−a hiÓu ®−îc ¸c-xen-rèt! Cã thÓ ®ã còng lµ do ®¶ng d©n chñ - x· héi , "còng nh− nh©n lo¹i", bao giê còng chØ ®Æt cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ch¨ng?

V. I. L ª - n i n 84

Nh−ng nh÷ng L«-m«-n«-xèp kh¸c ng−êi kh«ng ph¶i chØ ë chç hä kh«ng biÕt nhiÒu viÖc (nh− vËy chØ tai h¹i cã mét nöa th«i!) mµ cßn ë chç hä kh«ng thÊy ®−îc sù dèt n¸t cña hä. §ã míi lµ tai h¹i thËt sù, vµ tai h¹i Êy ®· thóc ®Èy hä thùc hµnh ngay lËp tøc çi viÖc "ph¸t triÓn s©u thªm" Plª-kha-nèp.

L«-m«-n«-xèp - M¸c-t−-nèp nãi: "Tõ khi Plª-kha-nèp viÕt cuèn s¸ch Êy ("NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong cuéc ®Êu tranh chèng n¹n ®ãi ë n−íc Nga"), th× thêi gian ®· tr«i qua nhiÒu råi. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, l·nh ®¹o trong m−êi n¨m cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n... ch−a cã th× giê x©y dùng mét c¬ së lý luËn réng r·i cho s¸ch l−îc cña ®¶ng. HiÖn nay, vÊn ®Ò Êy ®· chÝn muåi vµ nÕu chóng ta muèn x©y dùng mét c¬ së lý luËn nh− vËy th× nhÊt ®Þnh chóng ta ph¶i ph¸t triÓn s©u thªm n÷a nh÷ng nguyªn lý s¸ch l−îc mµ tr−íc ®©y Plª-kha-nèp ®· ph¸t triÓn... B©y giê, chóng ta ph¶i v¹ch râ sù kh¸c nhau gi÷a tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng mét çch kh¸c Plª-kha-nèp" (M¸c-t−-nèp võa míi dÉn ra lêi cña Plª-kha-nèp: "ng−êi tuyªn truyÒn th× truyÒn nhiÒu ý cho mét ng−êi hay mét sè Ýt ng−êi; ng−êi cæ ®éng th× chØ truyÒn mét ý hoÆc mét sè Ýt ý, nh−ng cho mét sè ®«ng quÇn chóng"). "Chóng ta hiÓu tuyªn truyÒn lµ sù gi¶i thÝch, theo tinh thÇn çch m¹ng, toµn bé chÕ ®é hiÖn t¹i, hoÆc nh÷ng biÓu hiÖn bé phËn cña chÕ ®é Êy, bÊt kÓ lµ sù gi¶i thÝch ®ã tiÕn hµnh d−íi h×nh thøc chØ thÝch hîp víi mét vµi ç nh©n, hoÆc víi sè ®«ng quÇn chóng. Chóng ta hiÓu cæ ®éng, theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã (sic!), lµ kªu gäi quÇn chóng cã mét sè hµnh ®éng cô thÓ nhÊt ®Þnh, lµ xóc tiÕn viÖc giai cÊp v« s¶n can thiÖp trùc tiÕp mét çch çch m¹ng vµo ®êi sèng x· héi".

Chóng ta mõng cho phong trµo d©n chñ - x· héi Nga - vµ c¶ quèc tÕ n÷a - lµ ®· nhê M¸c-t−-nèp mµ cã ®−îc mét thuËt ng÷ míi, ®óng h¬n vµ s©u s¾c h¬n. Cho ®Õn nay, chóng ta (cïng víi Plª-kha-nèp vµ tÊt c¶ nh÷ng l·nh tô cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ) vÉn nghÜ r»ng ng−êi tuyªn truyÒn, nÕu bµn vÒ vÊn ®Ò thÊt nghiÖp ch¼ng h¹n th× ph¶i gi¶i thÝch b¶n chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña çc cuéc khñng ho¶ng, v¹ch râ çi g× lµm cho çc cuéc khñng ho¶ng lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái trong x· héi hiÖn ®¹i, v¹ch râ sù cÇn thiÕt

Lµm g×?

85

ph¶i c¶i biÕn x· héi Êy thµnh x· héi x· héi chñ nghÜa v. v.. Nãi tãm l¹i, ng−êi tuyªn truyÒn ph¶i nãi "nhiÒu ý", nhiÒu ®Õn nçi lµ tho¹t tiªn th× toµn bé nh÷ng ý Êy chØ cã mét sè (t−¬ng ®èi) Ýt ng−êi cã thÓ hÊp thu ®−îc. Còng nãi mét vÊn ®Ò Êy, ng−êi cæ ®éng th× sÏ lÊy mét thÝ dô nµo næi bËt nhÊt vµ ®−îc thÝnh gi¶ biÕt râ nhÊt, - vÝ dô nh− mét gia ®×nh thÊt nghiÖp bÞ chÕt ®ãi, n¹n ¨n mµy t¨ng lªn, v. v. - råi dùa vµo sù viÖc mµ tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu biÕt Êy, ng−êi cæ ®éng sÏ ®em hÕt søc ra lµm cho "quÇn chóng" cã mét ý niÖm duy nhÊt: ý niÖm vÒ sù m©u thuÉn phi lý gi÷a sù t¨ng thªm cña c¶i vµ sù t¨ng thªm nghÌo khæ; ng−êi cæ ®éng sÏ ra søc khªu gîi sù bÊt b×nh, sù phÉn né cña quÇn chóng ®èi víi sù bÊt c«ng râ rÖt Êy, vµ ®Ó cho ng−êi tuyªn truyÒn gi¶i thÝch ®Çy ®ñ m©u thuÉn Êy. V× vËy, ng−êi tuyªn truyÒn ho¹t ®éng chñ yÕu b»ng bµi viÕt, ng−êi cæ ®éng b»ng lêi nãi. Ng−êi ta ®ßi hái ng−êi tuyªn truyÒn ph¶i cã nh÷ng kh¶ n¨ng kh¸c víi ng−êi cæ ®éng. VÝ dô, chóng ta nãi Cau-xky vµ La-ph¸c-g¬ lµ nh÷ng ng−êi tuyªn truyÒn, cßn Bª-ben vµ Ghe-®¬ lµ nh÷ng ng−êi cæ ®éng. Ph©n ra mét lÜnh vùc thø ba hoÆc mét chøc n¨ng thø ba cña ho¹t ®éng thùc tiÔn, çi chøc n¨ng "kªu gäi quÇn chóng cã mét sè hµnh ®éng cô thÓ nhÊt ®Þnh", nh− thÕ lµ mét ®iÒu phi lý nhÊt, v× "sù kªu gäi" Êy, víi t− çch lµ hµnh ®éng riªng lÎ, th× hoÆc lµ çi bæ tóc tù nhiªn vµ tÊt nhiªn cña tr−íc t¸c lý luËn, cña s¸ch tuyªn truyÒn, cña lêi cæ ®éng, hoÆc lµ mét chøc n¨ng thõa hµnh thuÇn tóy. ThËt vËy, ta h·y lÊy vÝ dô cuéc ®Êu tranh hiÖn t¹i cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc chèng thuÕ ®¸nh vµo ngò cèc. Nh÷ng nhµ lý luËn th¶o nh÷ng b¶n nghiªn cøu vÒ chÝnh s¸ch thuÕ, trong ®ã hä "kªu gäi", ch¼ng h¹n, ®Êu tranh ®ßi ký çc hiÖp −íc bu«n b¸n vµ ®ßi tù do bu«n b¸n; ng−êi tuyªn truyÒn còng viÕt nh− thÕ trªn t¹p chÝ, vµ ng−êi cæ ®éng còng nãi nh− thÕ trong çc cuéc diÔn thuyÕt tr−íc c«ng chóng. ë ®©y, nh÷ng "hµnh ®éng cô thÓ" cña quÇn chóng lµ ký mét b¶n kiÕn nghÞ

V. I. L ª - n i n 86

göi lªn nghÞ viÖn, ®ßi kh«ng ®−îc n©ng møc thuÕ ®¸nh vµo ngò cèc. ViÖc kªu gäi hµnh ®éng nh− thÕ th× gi¸n tiÕp to¸t ra tõ çc nhµ lý luËn, tõ nh÷ng ng−êi tuyªn truyÒn, tõ nh÷ng ng−êi cæ ®éng, vµ trùc tiÕp to¸t ra tõ çc c«ng nh©n mang danh s¸ch kiÕn nghÞ vµo çc nhµ m¸y vµ ®Õn tõng ng−êi. Theo "thuËt ng÷ cña M¸c-t−-nèp", th× Cau-xky vµ Bª-ben, c¶ hai sÏ ®Òu lµ nh÷ng ng−êi tuyªn truyÒn, cßn nh÷ng ng−êi mang danh s¸ch kiÕn nghÞ l¹i lµ nh÷ng ng−êi cæ ®éng, ®óng nh− thÕ chø g×?

VÝ dô nµy vÒ nh÷ng ng−êi §øc lµm t«i nhí ®Õn ch÷ §øc Verballhornung, dÞch ®óng nghÜa lµ: Ban-hoãc-n¬ hãa. I-van Ban-hoãc-n¬ lµ mét nhµ xuÊt b¶n håi thÕ kû XVI, ë Lai-pxÝch, «ng ta xuÊt b¶n mét cuèn d¹y vÇn vì lßng, trong ®ã, theo tËp qu¸n, «ng ta in c¶ ¶nh con gµ trèng, nh−ng ®¸ng lÏ vÏ gµ trèng cã cùa th× «ng ta l¹i vÏ kh«ng cã cùa, vµ cã hai qu¶ trøng ë bªn c¹nh. Trªn b×a s¸ch, «ng ta ®Ò thªm: "b¶n in ®· söa ch÷a l¹i cña I-van Ban-hoãc-n¬". Tõ ®ã, ng−êi §øc gäi lµ Verballhornung, mét "viÖc söa ch÷a" mµ thùc ra th× l¹i tåi h¬n. Khi thÊy çc «ng M¸c-t−-nèp "®· ph¸t triÓn s©u thªm" Plª-kha-nèp nh− thÕ nµo th× tÊt ph¶i nhí tíi c©u chuyÖn Ban-hoãc-n¬...

L«-m«-n«-xèp cña chóng ta "ph¸t minh" ra çi ®iÒu m¬ hå Êy ®Ó lµm g×? §Ó chøng tá r»ng b¸o "Tia löa" "còng nh− Plª-kha-nèp, tõ gÇn 15 n¨m nay, chØ chó ý cã mét mÆt cña sù viÖc" (tr. 39). "Trong b¸o "Tia löa", Ýt nhÊt lµ hiÖn nay, th× nhiÖm vô tuyªn truyÒn ®· g¹t nhiÖm vô cæ ®éng xuèng hµng thø yÕu" (tr. 52). NÕu ta chuyÓn luËn ®iÓm võa råi tõ çch nãi cña M¸c-t−-nèp thµnh çch nãi th«ng th−êng cña nh©n lo¹i (v× nh©n lo¹i ch−a cã th× giê ®Ó c«ng nhËn thuËt ng÷ míi ®−îc ph¸t minh), ta sÏ cã luËn ®iÓm sau ®©y: trong b¸o "Tia löa", nh÷ng nhiÖm vô tuyªn truyÒn chÝnh trÞ vµ cæ ®éng chÝnh trÞ g¹t xuèng hµng thø yÕu çi nhiÖm vô "®Ò ra víi chÝnh phñ nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ vÒ nh÷ng biÖn ph¸p lËp ph¸p vµ hµnh chÝnh" "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn nµo

Lµm g×?

87

®ã" (hay lµ nh÷ng yªu s¸ch c¶i çch x· héi, nÕu mét lÇn n÷a chóng ta l¹i ®−îc phÐp dïng lèi nãi cò cña nh©n lo¹i cò ch−a v−¬n tíi ngang tr×nh ®é cña M¸c-t−-nèp). §éc gi¶ h·y so s¸nh víi luËn ®iÓm Êy, ®o¹n v¨n sau ®©y:

"§iÒu mµ chóng t«i lÊy lµm l¹ trong çc c−¬ng lÜnh Êy" (çc c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng) "lµ hä lu«n lu«n ®Æt lªn hµng ®Çu nh÷ng çi lîi cña ho¹t ®éng cña c«ng nh©n ë nghÞ viÖn (hiÖn kh«ng cã ë n−íc ta) vµ hoµn toµn kh«ng ®Õm xØa ®Õn (do chñ nghÜa h− v« çch m¹ng cña hä) tÇm quan träng cña viÖc c«ng nh©n tham gia çc héi ®ång lËp ph¸p cña bän chñ - hiÖn cã ë n−íc ta - bµn vÒ c«ng viÖc c«ng x−ëng, hoÆc Ýt nhÊt lµ chØ cña viÖc c«ng nh©n tham gia çc c¬ quan thÞ chÝnh ..."

T¸c gi¶ ®o¹n v¨n nµy diÔn t¶ th¼ng th¾n, s¸ng sña vµ thµnh thËt h¬n mét chót còng çi ý nghÜ mµ L«-m«-n«-xèp - M¸c-t−-nèp ®· ®¹t ®−îc b»ng trÝ ãc riªng cña m×nh. T¸c gi¶ Êy lµ R. M. trong "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"" (tr. 15).

c) nh÷ng cuéc tè ço vÒ chÝnh trÞ vµ "ViÖc båi d−ìng

tÝnh tÝch cùc çch m¹ng"

Dïng çi "lý luËn" cña m×nh vÒ viÖc "n©ng cao tÝnh tÝch cùc cña quÇn chóng c«ng nh©n" ®Ó chèng l¹i b¸o "Tia löa", M¸c-t−-nèp thùc ra ®· ®Ó lé çi khuynh h−íng cña m×nh nh»m h¹ thÊp tÝnh tÝch cùc Êy, v× «ng ta tuyªn bè r»ng chÝnh còng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ Êy, cuéc ®Êu tranh mµ tÊt c¶ "ph¸i kinh tÕ" ®Òu t«n sïng, lµ ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt, ®Æc biÖt quan träng, "cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt" ®Ó khªu gîi tÝnh tÝch cùc Êy, lµ çi vò ®µi cña tÝnh tÝch cùc Êy. ThËt lµ mét sai lÇm cã tÝnh chÊt tiªu biÓu, v× ®ã kh«ng ph¶i lµ sai lÇm cña riªng m×nh M¸c-t−-nèp. Thùc ra, chØ cã thÓ "n©ng cao tÝnh tÝch cùc cña quÇn chóng c«ng nh©n", khi nµo chóng ta kh«ng kh− kh− chØ

V. I. L ª - n i n 88

tiÕn hµnh "cæ ®éng chÝnh trÞ trªn lÜnh vùc kinh tÕ". Mµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó më réng cæ ®éng chÝnh trÞ ®Õn møc cÇn thiÕt lµ tæ chøc nh÷ng cuéc tè ço toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ. V× chØ cã nh÷ng cuéc tè ço ®ã míi cã thÓ rÌn luyÖn ®−îc ý thøc chÝnh trÞ vµ tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cña quÇn chóng. Bëi vËy, ho¹t ®éng Êy lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng quan träng nhÊt cña toµn bé phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ, v× tù do chÝnh trÞ kh«ng hÒ thñ tiªu mµ chØ thay ®æi ®«i chót ph−¬ng h−íng cña nh÷ng cuéc tè ço Êy. Ch¼ng h¹n nh− ®¶ng §øc ®· ®Æc biÖt cñng cè ®−îc vÞ trÝ cña m×nh vµ më réng ®−îc ¶nh h−ëng cña m×nh, chÝnh lµ nhê cã mét nghÞ lùc liªn tôc trong çi chiÕn dÞch tè ço vÒ chÝnh trÞ. ý thøc cña giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ lµ mét ý thøc chÝnh trÞ ch©n chÝnh, nÕu c«ng nh©n kh«ng quen chèng l¹i mäi vµ bÊt cø sù qu¸ l¹m, sù ®éc ®o¸n, b¹o lùc vµ sù ¸p bøc nµo, dï cho giai cÊp nµo lµ n¹n nh©n ®i n÷a, - vµ chèng l¹i nh− thÕ theo quan ®iÓm d©n chñ - x· héi chø kh«ng ph¶i theo quan ®iÓm nµo kh¸c. ý thøc cña quÇn chóng c«ng nh©n kh«ng thÓ lµ mét ý thøc giai cÊp ch©n chÝnh, nÕu c«ng nh©n kh«ng häc tËp lîi dông ®−îc nh÷ng sù viÖc vµ sù biÕn chÝnh trÞ cô thÓ vµ tÊt nhiªn lµ nãng hæi (hiÖn t¹i) ®Ó xem xÐt mçi mét giai cÊp x· héi kh¸c, vÒ mäi mÆt biÓu hiÖn cña ®êi sèng trÝ tuÖ, tinh thÇn vµ chÝnh trÞ cña çc giai cÊp ®ã, nÕu c«ng nh©n kh«ng häc tËp vËn dông ®−îc trong thùc tiÔn sù ph©n tÝch duy vËt chñ nghÜa vµ sù ®¸nh gi¸ duy vËt chñ nghÜa mäi mÆt ho¹t ®éng vµ sinh ho¹t cña tÊt c¶ çc giai cÊp, çc tÇng líp vµ çc nhãm d©n c−. KÎ nµo chñ yÕu hoÆc thËm chÝ chØ h−íng sù chó ý, ãc quan s¸t vµ ý thøc cña giai cÊp c«ng nh©n vµo riªng giai cÊp c«ng nh©n th«i th× kh«ng ph¶i lµ ng−êi d©n chñ - x· héi, v× muèn hiÓu râ b¶n th©n m×nh th× giai cÊp c«ng nh©n nhÊt thiÕt ph¶i cã mét sù hiÓu biÕt chÝnh x¸c vÒ nh÷ng quan hÖ qua l¹i gi÷a tÊt c¶ çc giai cÊp trong x· héi hiÖn ®¹i, hiÓu biÕt kh«ng nh÷ng chØ vÒ mÆt lý luËn..,

Lµm g×?

89

hay nãi cho ®óng h¬n: hiÓu biÕt dùa trªn mÆt lý luËn Ýt h¬n lµ c¨n cø vµo kinh nghiÖm cña sinh ho¹t chÝnh trÞ. §ã lµ lý do t¹i sao "ph¸i kinh tÕ" cña chóng ta tuyªn truyÒn r»ng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo phong trµo chÝnh trÞ, l¹i lµm mét viÖc v« cïng tai h¹i, v« cïng ph¶n ®éng vÒ mÆt kÕt qu¶ thùc tiÔn. Muèn trë thµnh ng−êi d©n chñ - x· héi, c«ng nh©n ph¶i nhËn thøc râ rµng ®−îc b¶n chÊt kinh tÕ, bé mÆt chÝnh trÞ - x· héi cña bän ®Þa chñ vµ gi¸o chñ, cña bän quyÒn quý vµ cña n«ng d©n, cña sinh viªn vµ cña tªn du ®·ng, biÕt ®−îc râ chç m¹nh vµ chç yÕu cña hä, hiÓu ®−îc nh÷ng lêi nãi th«ng th−êng vµ nh÷ng lêi ngôy biÖn ®ñ çc lo¹i mµ mçi giai cÊp vµ mçi tÇng líp x· héi th−êng dïng ®Ó che ®Ëy nh÷ng m−u ®å Ých kû vµ "b¶n chÊt" thùc sù cña hä; biÕt ph©n biÖt ®−îc çc thiÕt chÕ vµ çc ®¹o luËt nµo ph¶n ¸nh nh÷ng quyÒn lîi nµo vµ ph¶n ¸nh nh− thÕ nµo. Nh−ng kh«ng ph¶i trong s¸ch vë mµ ng−êi c«ng nh©n t×m ®−îc "sù nhËn thøc râ rµng" Êy: ng−êi c«ng nh©n chØ t×m ®−îc sù nhËn thøc Êy trong nh÷ng thÝ dô sinh ®éng, trong nh÷ng cuéc tè ço nãng hæi vÒ nh÷ng ®iÒu ®· x¶y ra chung quanh ta trong mét lóc nhÊt ®Þnh nµo ®ã, nh÷ng ®iÒu mµ tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu nãi ®Õn hoÆc th× thÇm víi nhau, vÒ nh÷ng ®iÒu biÓu hiÖn b»ng sù viÖc nµy nä, b»ng con sè nµy nä, b»ng b¶n ¸n nµy nä v. v. vµ v. v.. Nh÷ng cuéc tè ço toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ Êy lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu vµ c¬ b¶n ®Ó båi d−ìng tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cho quÇn chóng.

T¹i sao ng−êi c«ng nh©n Nga cßn Ýt biÓu thÞ tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cña m×nh tr−íc nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc d· man cña c¶nh s¸t ®µn ¸p nh©n d©n, tr−íc sù ng−îc ®·i çc gi¸o ph¸i, tr−íc sù hµnh hung n«ng d©n, tr−íc nh÷ng qu¸ l¹m xÊu xa cña c¬ quan kiÓm duyÖt, tr−íc sù hµnh h¹ binh sÜ, tr−íc sù ®µn ¸p nh÷ng s¸ng kiÕn v« téi nhÊt vÒ mÆt v¨n hãa v. v.? Ph¶i ch¨ng v× "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ" kh«ng "lµm cho hä nghÜ ®Õn" nh÷ng ®iÒu Êy, v× çi ®ã "høa

V. I. L ª - n i n 90

hÑn" víi hä Ýt "kÕt qu¶ hiÓn nhiªn", ®em l¹i cho hä Ýt "kÕt qu¶ tÝch cùc"? Kh«ng ph¶i. NghÜ nh− thÕ lµ, chóng t«i xin nh¾c l¹i, muèn ®æ lçi cña m×nh cho ng−êi kh¸c, lµ ®em chñ nghÜa phi-li-xtanh (hoÆc lµ chñ nghÜa BÐc-stanh) cña m×nh ®æ cho quÇn chóng c«ng nh©n. Chóng ta ph¶i tù tr¸ch chóng ta, tù tr¸ch lµ chóng ta l¹c hËu so víi phong trµo quÇn chóng, lµ chóng ta ch−a biÕt tæ chøc nh÷ng phong trµo tè ço mét çch réng r·i, vang ®éng vµ nhanh chãng, chèng l¹i tÊt c¶ nh÷ng chuyÖn xÊu xa ®ã. Chóng ta h·y lµm nh− vËy (chóng ta ph¶i lµm vµ cã thÓ lµm nh− vËy), råi ng−êi c«ng nh©n l¹c hËu nhÊt sÏ hiÓu hoÆc sÏ c¶m thÊy r»ng ng−êi sinh viªn vµ ng−êi tÝn ®å, ng−êi n«ng d©n vµ nhµ v¨n, ®Òu ®ang gÆp nh÷ng hµnh ®éng bÊt c«ng vµ ¸ch chuyªn chÕ cña còng çi lùc l−îng ®en tèi ®ang ¸p bøc vµ ®Ì nÐn m×nh trªn tõng b−íc ®i cña m×nh, trong suèt ®êi m×nh; vµ khi ®· c¶m thÊy ®iÒu ®ã råi th× ng−êi c«ng nh©n Êy sÏ muèn, sÏ muèn mét çch kh«ng g× c¶n l¹i ®−îc, vµ tù m×nh sÏ biÕt chèng l¹i; h«m nay ng−êi c«ng nh©n Êy la ã tªn gi¸m thÞ, ngµy mai ng−êi c«ng nh©n Êy sÏ biÓu t×nh tr−íc nhµ tªn tØnh tr−ëng ®· ®µn ¸p mét cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n, ngµy kia ng−êi c«ng nh©n Êy sÏ trÞ nh÷ng tªn c¶nh binh kho¸c ¸o thÇy tu ®ang lµm c«ng viÖc cña tßa ¸n t«n gi¸o v. v.. Chóng ta míi lµm ®−îc rÊt Ýt, hÇu nh− ch−a lµm ®−îc g× c¶, ®Ó tung vµo quÇn chóng c«ng nh©n nh÷ng sù tè ço míi vµ vÒ ®ñ mäi lÜnh vùc. NhiÒu ng−êi trong chóng ta thËm chÝ ch−a cã ý thøc vÒ tr¸ch nhiÖm ®ã cña m×nh n÷a, vµ hä lª b−íc mét çch v« ý thøc theo sau cuéc "®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy" trong khu«n khæ chËt hÑp cña ®êi sèng c«ng x−ëng. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy mµ nãi r»ng: "b¸o "Tia löa" cã khuynh h−íng coi nhÑ ý nghÜa cña b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy so víi viÖc tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng xuÊt s¾c vµ hoµn chØnh" (M¸c-t−-nèp, tr. 61) th× tøc lµ kÐo giËt lïi ®¶ng l¹i, lµ bªnh vùc vµ t¸n d−¬ng sù thiÕu rÌn luyÖn cña chóng ta, sù l¹c hËu cña chóng ta.

Lµm g×?

91

Cßn vÒ viÖc kªu gäi quÇn chóng hµnh ®éng, th× hÔ cã sù cæ ®éng chÝnh trÞ c−¬ng quyÕt vµ cã nh÷ng cuéc tè ço sinh ®éng vµ chÝnh x¸c, lµ tù nhiªn sÏ cã t¸c dông cña viÖc kªu gäi ®ã. B¾t ®−îc qu¶ tang mét tªn nµo vµ lËp tøc v¹ch mÆt nã tr−íc mÆt mäi ng−êi vµ ë kh¾p mäi n¬i, ®ã lµ viÖc cã t¸c dông h¬n bÊt cø lêi "kªu gäi" nµo vµ khiÕn cho th−êng th−êng lµ sau nµy, kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ai ®· "kªu gäi" quÇn chóng, ai ®· ®−a ra kÕ ho¹ch biÓu t×nh nµy hay kÕ ho¹ch biÓu t×nh kia v. v.. Kªu gäi - kh«ng ph¶i theo nghÜa chung chung mµ theo nghÜa cô thÓ cña tõ nµy - chØ cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc ngay t¹i chç ®ang cã viÖc x¶y ra; chØ cã thÓ kªu gäi ®−îc ng−êi kh¸c khi nµo chÝnh m×nh ®· lµm g−¬ng ngay lóc ®ã. Cßn nhiÖm vô cña chóng ta, nh÷ng nhµ chÝnh luËn d©n chñ - x· héi, lµ ®i s©u, më réng vµ t¨ng c−êng nh÷ng cuéc tè ço vÒ chÝnh trÞ vµ c«ng cuéc cæ ®éng chÝnh trÞ.

Nh©n tiÖn còng xin nãi vÒ nh÷ng lêi "kªu gäi". Tr−íc çc sù biÕn mïa xu©n, çi c¬ quan duy nhÊt ®· kªu gäi c«ng nh©n tÝch cùc can thiÖp vµo mét vÊn ®Ò tuyÖt nhiªn kh«ng høa hÑn cho c«ng nh©n mét kÕt qu¶ hiÓn nhiªn nµo nh− viÖc b¾t Ðp sinh viªn ®i lÝnh, lµ b¸o "Tia löa". Ngay sau khi c«ng bè nghÞ ®Þnh ngµy 11 th¸ng Giªng vÒ viÖc "b¾t 183 sinh viªn ®i lÝnh" th× b¸o "Tia löa" ®· ®¨ng mét bµi vÒ vÊn ®Ò Êy (sè 2, th¸ng Hai), vµ tr−íc khi cã bÊt cø cuéc biÓu t×nh nµo x¶y ra, b¸o Êy ®· trùc tiÕp kªu gäi "c«ng nh©n gióp ®ì sinh viªn", trùc tiÕp kªu gäi "nh©n d©n" ®¸p l¹i c«ng khai sù khiªu khÝch ng¹o m¹n cña chÝnh phñ1). Chóng t«i xin hái chung tÊt c¶ vµ riªng tõng ng−êi: ta ph¶i gi¶i thÝch thÕ nµo vµ v× sao x¶y ra çi sù viÖc ®Æc biÖt nµy lµ M¸c-t−-nèp, nãi rÊt nhiÒu vÒ nh÷ng "lêi kªu gäi" vµ nªu "nh÷ng lêi kªu gäi" lªn thËm chÝ thµnh mét h×nh


tr. 493-500.

V. I. L ª - n i n 92

thøc ho¹t ®éng ®Æc biÖt, mµ l¹i kh«ng nãi mét lêi nµo vÒ lêi kªu gäi Êy? §· thÕ mµ M¸c-t−-nèp cßn tuyªn bè r»ng b¸o "Tia löa" phiÕn diÖn, v× b¸o Êy kh«ng "kªu gäi" ®Çy ®ñ ph¶i ®Êu tranh ®ßi nh÷ng yªu s¸ch "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn", th× h¸ ch¼ng ph¶i lµ chñ nghÜa phi-li-xtanh ®ã sao?

"Ph¸i kinh tÕ" cña chóng ta, kÓ c¶ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®· thµnh c«ng lµ v× hä uèn m×nh tu©n theo t©m lý cña nh÷ng c«ng nh©n l¹c hËu. Nh−ng ng−êi c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, ng−êi c«ng nh©n çch m¹ng (sè c«ng nh©n nµy ngµy cµng t¨ng lªn kh«ng ngõng) sÏ phÉn né b¸c bá tÊt c¶ nh÷ng lËp luËn Êy vÒ cuéc ®Êu tranh ®ßi nh÷ng yªu s¸ch "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" v. v.; v× hä sÏ hiÓu ®ã chØ lµ nh÷ng biÕn t−íng cña çi ®iÖp khóc cò lµ: cø mçi róp ®−îc t¨ng thªm mét c«-pÕch. Ng−êi c«ng nh©n Êy sÏ nãi víi nh÷ng ng−êi xui giôc hä ë tê "T− t−ëng c«ng nh©n" vµ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" r»ng: th−a çc ngµi, çc ngµi ®· sai lÇm lµ ®· bá ra qu¸ nhiÒu c«ng søc vµ qu¸ h¨ng h¸i xen vµo nh÷ng viÖc mµ chóng t«i tù lµm lÊy ®−îc, çc ngµi ®· trèn tr¸nh kh«ng lµm trßn nh÷ng tr¸ch nhiÖm cña chÝnh çc ngµi. Nãi nh− çc ngµi r»ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ th× thËt kh«ng th«ng minh chót nµo c¶; ®iÒu ®ã míi chØ lµ b−íc ®Çu, vµ ®ã kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, v× trªn toµn thÕ giíi, vµ c¶ ë n−íc Nga, th−êng th−êng th× chÝnh bän c¶nh s¸t b¾t ®Çu ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ, cßn c«ng nh©n th× tù m×nh còng t×m hiÓu ®−îc r»ng chÝnh phñ ®øng vÒ phÝa nµo*. ThËt

* Çi yªu cÇu "®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét

tÝnh chÊt chÝnh trÞ" ®· diÔn t¶ ®−îc mét çch næi bËt nhÊt sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t trong lÜnh vùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Th−êng th−êng th× cuéc ®Êu tranh kinh tÕ mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ mét çch tù ph¸t, tøc lµ kh«ng cã sù can thiÖp cña "çc con vi khuÈn çch m¹ng - nh÷ng nhµ trÝ thøc", kh«ng cã sù can thiÖp cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x·

Lµm g×?

93

vËy, "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" mµ çc ngµi t¸n d−¬ng nh− thÓ çc ngµi ®· t×m ra ®−îc mét ch©u Mü míi, ®· ®−îc tiÕn hµnh ë rÊt nhiÒu n¬i hÎo l¸nh ë n−íc Nga, bëi chÝnh çc c«ng nh©n, nh÷ng ng−êi ®· tõng ®−îc nghe nãi ®Õn çc cuéc ®×nh c«ng, nh−ng ch¾c ch¾n lµ ch−a hÒ biÕt tÝ g× vÒ chñ nghÜa x· héi. "TÝnh tÝch cùc" cña chóng t«i, nh÷ng ng−êi c«ng nh©n, tÝnh tÝch cùc mµ çc ngµi cø cè t×nh muèn duy tr× b»ng çch ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn, tÝnh tÝch cùc Êy chóng t«i ®· cã; vµ trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp b×nh th−êng, hµng ngµy cña chóng t«i, chóng t«i ®· tù ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ Êy, th−êng th−êng lµ kh«ng hÒ cã sù gióp ®ì cña nh÷ng ng−êi trÝ thøc. Nh−ng tÝnh tÝch cùc Êy kh«ng ®ñ ®èi víi chóng t«i; chóng t«i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®øa trÎ mµ ng−êi ta cã thÓ nu«i b»ng thø n−íc canh nÊu b»ng çi chÝnh trÞ "kinh tÕ chñ nghÜa" ®éc nhÊt; chóng t«i muèn biÕt tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ ng−êi kh¸c biÕt, chóng t«i muèn biÕt chi tiÕt tÊt c¶ mäi mÆt cña ®êi sèng chÝnh trÞ vµ muèn tham gia tÝch cùc vµo mäi biÕn cè chÝnh trÞ. §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®ã, nh÷ng ng−êi trÝ thøc nªn lÆp l¹i cµng Ýt cµng tèt víi chóng t«i nh÷ng ®iÒu mµ chÝnh chóng t«i

héi gi¸c ngé. Ch¼ng h¹n, cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n ë Anh còng mang mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ, mµ kh«ng hÒ cã sù tham gia cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng ph¶i chØ lµ cæ ®éng chÝnh trÞ trªn lÜnh vùc kinh tÕ; nhiÖm vô cña hä lµ biÕn çi chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa Êy thµnh cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi, lîi dông nh÷ng tia s¸ng vÒ ý thøc chÝnh trÞ mµ cuéc ®Êu tranh kinh tÕ ®· ®−a vµo ®Çu ãc c«ng nh©n ®Ó n©ng hä lªn tr×nh ®é cña ý thøc chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi. Nh−ng, ®¸ng lÏ ph¶i n©ng cao vµ ph¸t triÓn ý thøc chÝnh trÞ ®· thøc tØnh mét çch tù ph¸t th× bän M¸c-t−-nèp l¹i sïng b¸i tÝnh tù ph¸t vµ nh¾c ®i nh¾c l¹i ®Õn chèi tai r»ng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ lµm cho c«ng nh©n "suy nghÜ ®Õn" vÊn ®Ò hä kh«ng cã quyÒn chÝnh trÞ. Th−a çc ngµi, thËt ®¸ng tiÕc r»ng sù thøc tØnh tù ph¸t Êy cña ý thøc chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa l¹i kh«ng "lµm cho çc ngµi suy nghÜ ®Õn" nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ - x· héi cña çc ngµi!

V. I. L ª - n i n 94

®· biÕt*, mµ ph¶i nãi cho chóng t«i cµng nhiÒu cµng hay nh÷ng ®iÒu mµ chóng t«i ch−a biÕt, vÒ nh÷ng ®iÒu mµ kinh nghiÖm cña chóng t«i "vÒ mÆt kinh tÕ" vµ vÒ mÆt c«ng x−ëng kh«ng hÒ bao giê d¹y ®−îc cho chóng t«i c¶: ®ã lµ nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ. Nh÷ng tri thøc Êy, çc ngµi lµ nh÷ng ng−êi trÝ thøc, çc ngµi cã thÓ hÊp thô ®−îc, bæn phËn cña çc ngµi lµ cung cÊp nh÷ng tri thøc Êy cho

* §Ó chøng tá ®Çy ®ñ r»ng tÊt c¶ nh÷ng lêi lÏ trªn ®©y cña c«ng nh©n

nãi víi "ph¸i kinh tÕ" kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®iÒu chóng t«i nãi vu v¬, chóng t«i xin trÝch dÉn lêi cña hai nh©n chøng hiÓu rÊt s¸t phong trµo c«ng nh©n vµ tá ra rÊt Ýt bªnh vùc chóng t«i, nh÷ng ng−êi "gi¸o ®iÒu", v× mét ng−êi trong nh÷ng nh©n chøng ®ã lµ thuéc "ph¸i kinh tÕ" (ng−êi Êy thËm chÝ cßn coi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ mét c¬ quan chÝnh trÞ!), cßn mét ng−êi kia th× thuéc ph¸i khñng bè. Ng−êi thø nhÊt lµ t¸c gi¶ mét bµi b¸o ®Æc biÖt sinh ®éng vµ ®óng sù thËt: "Phong trµo c«ng nh©n ë Pª-tÐc-bua vµ nhiÖm vô thùc tiÔn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 6). ¤ng ta chia c«ng nh©n ra nh− sau: 1) nh÷ng ng−êi çch m¹ng gi¸c ngé, 2) tÇng líp trung gian vµ 3) quÇn chóng cßn l¹i. TÇng líp trung gian th× "th−êng quan t©m ®Õn çc vÊn ®Ò sinh ho¹t chÝnh trÞ nhiÒu h¬n lµ ®Õn nh÷ng quyÒn lîi kinh tÕ tr−íc m¾t cña hä, vµ tõ l©u, hä ®· hiÓu ®−îc mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng quyÒn lîi kinh tÕ tr−íc m¾t Êy víi nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi chung"... B¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" "bÞ phª b×nh gay g¾t": "cø nãi m·i chuyÖn ®ã; ng−êi ta ®· biÕt råi, ®· ®äc tõ l©u råi", "trong môc chÝnh trÞ, vÉn ch¼ng cã çi g× c¶" (tr. 30 - 31). Nh−ng thËm chÝ c¶ tÇng líp thø ba: "quÇn chóng c«ng nh©n nh¹y c¶m h¬n, trÎ h¬n, Ýt bÞ ¶nh h−ëng cña tiÖm r−îu vµ nhµ thê lµm h− háng, hÇu nh− kh«ng bao giê cã kh¶ n¨ng kiÕm ®−îc cho m×nh mét cuèn s¸ch chÝnh trÞ, th× còng cø ph¸t biÓu khi ®óng khi sai vÒ nh÷ng biÓu hiÖn cña sinh ho¹t chÝnh trÞ, nghiÒn ngÉm nh÷ng tin tøc th−a thít mµ hä nghe ®−îc vÒ cuéc næi dËy cña sinh viªn" v. v.. Cßn ng−êi thuéc ph¸i khñng bè th× viÕt: "...Hä ®äc mét hoÆc hai lÇn mét vµi sù viÖc vôn vÆt vÒ sinh ho¹t c«ng x−ëng trong çc thµnh phè kh¸c chø kh«ng ph¶i trong thµnh phè cña hä, råi hä th«i kh«ng ®äc n÷a... ThËt lµ ch¸n... Trªn mét tê b¸o c«ng nh©n mµ kh«ng nãi ®Õn chÕ ®é nhµ n−íc... th× nh− thÕ lµ coi ng−êi c«ng nh©n nh− con nÝt... Ng−êi c«ng nh©n kh«ng ph¶i lµ ®øa trÎ con" ("Tù do" 62, xuÊt b¶n phÈm cña nhãm x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, tr. 69 vµ 70).

Lµm g×?

95

chóng t«i, cung cÊp gÊp tr¨m gÊp ngh×n lÇn nhiÒu h¬n çi møc mµ tõ tr−íc ®Õn nay çc ngµi ®· cung cÊp, kh«ng ph¶i chØ d−íi h×nh thøc nh÷ng nghÞ luËn, s¸ch nhá vµ bµi b¸o (th−êng th−êng lµ tÎ ng¾t, xin tha thø cho lêi nãi thËt Êy cña chóng t«i!), mµ nhÊt thiÕt ph¶i d−íi h×nh thøc nh÷ng cuéc tè ço mét çch sinh ®éng nh÷ng hµnh ®éng mµ chÝnh phñ vµ çc giai cÊp thèng trÞ cña chóng ta hiÖn ®ang lµm trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi sèng. Çc ngµi h·y lµm trßn mét çch h¨ng h¸i h¬n çi tr¸ch nhiÖm ®ã cña çc ngµi, vµ h·y bít nãi ®Õn viÖc "n©ng cao tÝnh tÝch cùc cña quÇn chóng c«ng nh©n". VÒ tÝnh tÝch cùc, chóng t«i cã nhiÒu h¬n lµ çc ngµi t−ëng, vµ chóng t«i biÕt dïng ®Êu tranh c«ng khai, chiÕn ®Êu ngoµi ®−êng phè ®Ó ñng hé ngay c¶ nh÷ng yªu s¸ch kh«ng høa hÑn mét "kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" nµo c¶! Vµ tr¸ch nhiÖm "n©ng cao" tÝnh tÝch cùc cho chóng t«i kh«ng ph¶i lµ cña çc ngµi, v× b¶n th©n çc ngµi l¹i thiÕu tÝnh tÝch cùc. Çc ngµi chí nªn qu¸ sïng b¸i tÝnh tù ph¸t vµ h·y nghÜ thËt nhiÒu ®Õn viÖc n©ng cao tÝnh tÝch cùc cho b¶n th©n m×nh, çc ngµi ¹!

d) Chñ nghÜa kinh tÕ vµ chñ nghÜa khñng bè

cã ®iÓm nµo gièng nhau?

Trªn ®©y, chóng t«i ®· ®èi chiÕu, trong mét ®o¹n chó thÝch, mét "ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" víi mét ng−êi khñng bè chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ d©n chñ - x· héi, hä t×nh cê mµ nhÊt trÝ víi nhau. Nh−ng nãi chung, gi÷a hai ng−êi Êy cã mét mèi liªn quan néi t¹i kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, mµ tÊt yÕu; sau ®©y chóng t«i sÏ cßn nãi vÒ mèi liªn quan nµy vµ ph¶i ®Ò cËp ®Õn khi nãi vÒ vÊn ®Ò båi d−ìng tÝnh tÝch cùc çch m¹ng. "Ph¸i kinh tÕ" vµ nh÷ng ng−êi khñng bè chñ nghÜa hiÖn t¹i ®Òu cã mét nguån gèc chung, ®ã chÝnh lµ sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t mµ chóng t«i ®· nãi ë ch−¬ng trªn, coi ®ã lµ mét hiÖn t−îng

V. I. L ª - n i n 96

phæ biÕn, vµ ë ®©y chóng t«i sÏ xÐt ¶nh h−ëng cña hiÖn t−îng ®ã ®Õn lÜnh vùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ. Míi nghe th× lêi kh¼ng ®Þnh cña chóng t«i h×nh nh− ng−îc ®êi, v× h×nh nh− cã mét sù kh¸c nhau rÊt lín gi÷a nh÷ng ng−êi nhÊn m¹nh "cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy" víi nh÷ng ng−êi kªu gäi tõng ç nh©n riªng lÎ ®Êu tranh víi tinh thÇn quªn m×nh nhiÒu nhÊt. Nh−ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu ng−îc ®êi. "Ph¸i kinh tÕ" vµ nh÷ng ng−êi khñng bè chñ nghÜa sïng b¸i nh÷ng th¸i cùc ®èi lËp nhau cña khuynh h−íng tù ph¸t: "ph¸i kinh tÕ" sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña "phong trµo c«ng nh©n thuÇn tóy", cßn nh÷ng ng−êi khñng bè chñ nghÜa sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña sù phÉn né m·nh liÖt nhÊt cña nh÷ng ng−êi trÝ thøc kh«ng biÕt hoÆc kh«ng thÓ kÕt hîp c«ng t¸c çch m¹ng víi phong trµo c«ng nh©n thµnh mét khèi thèng nhÊt. ThËt thÕ, nh÷ng ng−êi ®· mÊt tin t−ëng hoÆc kh«ng bao giê tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng Êy th× khã mµ t×m ra ®−îc cho sù phÉn né vµ nghÞ lùc çch m¹ng cña hä mét lèi tho¸t nµo kh¸c, ngoµi sù khñng bè. V× vËy, trong hai khuynh h−íng mµ chóng t«i ®· v¹ch ra, sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t chØ lµ b−íc ®Çu cña viÖc thùc hiÖn çi c−¬ng lÜnh "Credo" næi tiÕng: c«ng nh©n tiÕn hµnh riªng "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" (mong t¸c gi¶ c−¬ng lÜnh "Credo" thø lçi cho chóng t«i v× ®· diÔn t¶ t− t−ëng cña t¸c gi¶ theo çch nãi cña M¸c-t−-nèp! Chóng t«i thÊy cã quyÒn lµm nh− thÕ, v× chÝnh trong "Credo" còng cã nãi r»ng trong cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, c«ng nh©n "®ông ®Õn chÕ ®é chÝnh trÞ"), cßn trÝ thøc th× tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ b»ng lùc l−îng riªng cña hä, tÊt nhiªn lµ b»ng sù khñng bè! §ã lµ çi kÕt luËn hoµn toµn l«-gÝch vµ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc, kÕt luËn mµ ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng nhÊn m¹nh, mÆc dÇu chÝnh nh÷ng ng−êi b¾t ®Çu thùc hiÖn c−¬ng lÜnh Êy còng kh«ng hiÓu ®−îc tÝnh chÊt tÊt yÕu cña kÕt luËn ®ã. Ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã çi l«-gÝch cña nã, çi l«-gÝch kh«ng phô thuéc vµo

Lµm g×?

97

ý thøc cña nh÷ng ng−êi, do cã thiÖn ý nhÊt, mµ hoÆc ®· kªu gäi dïng sù khñng bè, hoÆc ®· yªu cÇu ng−êi ta ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ. §Þa ngôc ®−îc l¸t b»ng nh÷ng thiÖn ý, v× vËy mµ trong tr−êng hîp ë ®©y th× nh÷ng thiÖn ý kh«ng lµm cho ng−êi ta khái bÞ l«i cuèn mét çch tù ph¸t vµo "con ®−êng Ýt tèn c«ng søc nhÊt", vµo ®−êng lèi cña çi c−¬ng lÜnh "Credo" thuÇn tóy t− s¶n. ThËt vËy, còng kh«ng ph¶i lµ t×nh cê mµ nhiÒu ng−êi tù do chñ nghÜa Nga - tù do chñ nghÜa c«ng khai hoÆc tù do chñ nghÜa ngôy trang b»ng chñ nghÜa M¸c - ®· hÕt søc ®ång t×nh víi sù khñng bè vµ hiÖn ®ang ra søc ñng hé çi cao trµo cña t©m lý khñng bè chñ nghÜa.

Sù xuÊt hiÖn cña "nhãm x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng Tù do" - çi nhãm tù ®Ò ra cho m×nh chÝnh nhiÖm vô gióp ®ì phong trµo c«ng nh©n vÒ mäi mÆt, nh−ng l¹i ghi vµo c−¬ng lÜnh cña m×nh sù khñng bè vµ sù gi¶i phãng m×nh, cã thÓ nãi nh− vËy, khái ®¶ng d©n chñ - x· héi, - mét lÇn n÷a ®· x¸c nhËn sù s¸ng suèt phi th−êng cña P. B. ¸c-xen-rèt lµ ng−êi, ngay tõ cuèi n¨m 1897, ®· tiªn ®o¸n ®óng nh÷ng kÕt qu¶ Êy cña nh÷ng sù do dù cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi (xem cuèn "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc") vµ ®· v¹ch ra "hai triÓn väng" næi tiÕng cña «ng. TÊt c¶ nh÷ng sù tranh c·i vµ bÊt ®ång ý kiÕn sau nµy gi÷a nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ®Òu ®· n»m s½n trong hai triÓn väng Êy*, nh− c©y trong h¹t gièng.

* M¸c-t−-nèp "h×nh dung ra hai triÓn väng kh¸c, thùc tÕ h¬n (?)"

("§¶ng d©n chñ - x· héi vµ giai cÊp c«ng nh©n", tr. 19): "HoÆc lµ ®¶ng d©n chñ - x· héi ®¶m nhiÖm viÖc trùc tiÕp l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña giai cÊp v« s¶n, vµ b»ng çch ®ã (!), biÕn cuéc ®Êu tranh Êy thµnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp cã tÝnh chÊt çch m¹ng"... "B»ng çch ®ã", ch¾c h¼n cã nghÜa lµ b»ng viÖc trùc tiÕp l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ. Mong r»ng M¸c-t−-nèp sÏ vui lßng chØ cho chóng ta thÊy ë n¬i nµo mµ chØ b»ng viÖc l·nh ®¹o mét cuéc ®Êu tranh nghiÖp ®oµn, ng−êi ta ®· cã thÓ biÕn ®æi phong trµo c«ng liªn chñ nghÜa thµnh phong trµo giai cÊp cã tÝnh chÊt çch m¹ng? Ph¶i ch¨ng «ng ta kh«ng thÓ hiÓu ®−îc

V. I. L ª - n i n 98

§øng vÒ ph−¬ng diÖn Êy, còng dÔ hiÓu r»ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· kh«ng c−ìng l¹i ®−îc tÝnh tù ph¸t cña "chñ nghÜa kinh tÕ" th× còng kh«ng thÓ c−ìng l¹i ®−îc tÝnh tù ph¸t cña chñ nghÜa khñng bè. §iÒu thó vÞ cÇn nªu lªn lµ lËp luËn l¹ kú mµ tê "Tù do" ®−a ra ®Ó biÖn hé cho sù khñng bè. Nhãm nµy "hoµn toµn phñ nhËn" t¸c dông ®e däa cña sù khñng bè ("Sù håi sinh cña chñ nghÜa çch m¹ng", tr. 64); nh−ng l¹i t«n "t¸c dông kÝch ®éng" cña nã lªn. §iÒu nµy rÊt ®¸ng chó ý, thø nhÊt v× nã lµ mét trong nh÷ng giai ®o¹n tan r· vµ suy ®åi cña çi t− t−ëng truyÒn thèng (t− t−ëng tiÒn d©n chñ - x· héi) lµm cho ng−êi ta ph¶i b¸m lÊy sù khñng bè. C«ng nhËn r»ng ngµy nay, kh«ng thÓ "®e däa" ®−îc, vµ do ®ã kh«ng thÓ lµm rèi lo¹n ®−îc chÝnh phñ b»ng sù khñng bè, tøc lµ vÒ thùc chÊt, hoµn toµn lªn ¸n sù khñng bè, kh«ng coi ®ã lµ mét ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh, lµ mét ph¹m vi ho¹t ®éng ®¸ng ®−îc quy ®Þnh trong mét c−¬ng lÜnh. Hai lµ, ®iÒu Êy cßn ®¸ng chó ý h¬n n÷a, ë chç nã lµ mét ®iÓn h×nh vÒ viÖc kh«ng th«ng hiÓu nh÷ng nhiÖm vô khÈn cÊp cña chóng ta trong viÖc "båi d−ìng tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cho quÇn chóng". Tê "Tù do" tuyªn truyÒn cho sù khñng bè, coi ®ã lµ mét ph−¬ng tiÖn "kÝch ®éng" phong trµo c«ng nh©n, mang l¹i cho phong trµo Êy "mét sù thóc ®Èy m·nh liÖt". ThËt khã mµ t−ëng t−îng ®−îc mét lËp luËn nµo tù nã l¹i b¸c bá nã mét çch hiÓn nhiªn ®Õn nh− thÕ! Ng−êi ta tù hái: ph¶i ch¨ng trong

r»ng muèn thùc hiÖn sù "biÕn ®æi" Êy, chóng ta ph¶i tÝch cùc ®øng ra "trùc tiÕp l·nh ®¹o" viÖc cæ ®éng chÝnh trÞ toµn diÖn hay sao?.. "HoÆc lµ triÓn väng kh¸c nµy: ®¶ng d©n chñ - x· héi tõ bá viÖc l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n vµ chÝnh do ®ã... mµ tù c¾t bá çnh tay m×nh"... Theo ý kiÕn cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· dÉn ë trªn th× chÝnh b¸o "Tia löa" ®· "tõ bá viÖc l·nh ®¹o Êy". Nh−ng nh− chóng ta ®· thÊy, b¸o "Tia löa" ®· lµm h¬n tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" rÊt nhiÒu ®Ó l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, v¶ l¹i b¸o "Tia löa" kh«ng chØ lµm nh− vËy vµ kh«ng v× vËy mµ thu hÑp nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña m×nh l¹i.

Lµm g×?

99

®êi sèng cña n−íc Nga, nh÷ng hµnh ®éng qu¸ qu¾t nh− thÕ l¹i hiÕm ®Õn nçi ng−êi ta ph¶i bµy ®Æt ra nh÷ng ph−¬ng tiÖn "kÝch ®éng" ®Æc biÖt? MÆt kh¸c, hiÓn nhiªn lµ nh÷ng ng−êi kh«ng bÞ vµ còng kh«ng thÓ bÞ ngay c¶ nÒn ®éc tµi ë Nga kÝch ®éng th× sÏ ®øng "b»ng ch©n nh− v¹i" mµ nh×n cuéc quyÕt chiÕn gi÷a chÝnh phñ vµ mét nhóm ng−êi thuéc ph¸i khñng bè. Nh−ng chÝnh ra th× quÇn chóng c«ng nh©n bÞ nh÷ng hiÖn t−îng ®en tèi cña ®êi sèng ë Nga khÝch ®éng rÊt nhiÒu, song chóng ta l¹i kh«ng biÕt gom gãp, nÕu cã thÓ nãi nh− thÕ, vµ tËp trung tÊt c¶ nh÷ng giät n−íc vµ dßng suèi phÉn né cña nh©n d©n, do ®êi sèng ë Nga lµm n¶y sinh ra hÕt søc nhiÒu qu¸ møc h×nh dung vµ t−ëng t−îng cña chóng ta, nh−ng chÝnh lµ l¹i cÇn ®−îc tËp hîp l¹i thµnh mét dßng th¸c vÜ ®¹i duy nhÊt. ViÖc ®ã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, ®ã lµ ®iÒu mµ sù ph¸t triÓn phi th−êng cña phong trµo c«ng nh©n vµ sù khao kh¸t, ®· nãi ë trªn, cña c«ng nh©n ®èi víi s¸ch b¸o chÝnh trÞ, ®· chøng tá râ kh«ng thÓ nµo chèi c·i ®−îc. Cßn nh÷ng lêi kªu gäi dïng khñng bè, còng nh− nh÷ng lêi kªu gäi ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ, th× ®ã chØ lµ nh÷ng çch thøc kh¸c nhau ®Ó trèn tr¸nh çi nhiÖm vô khÈn thiÕt nhÊt cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga lµ: tæ chøc viÖc cæ ®éng chÝnh trÞ toµn diÖn. Tê "Tù do" muèn thay thÕ viÖc cæ ®éng b»ng sù khñng bè, nã ngang nhiªn c«ng nhËn r»ng "khi nµo mµ cuéc cæ ®éng kiªn quyÕt vµ m¹nh mÏ trong quÇn chóng b¾t ®Çu th× t¸c dông kÝch ®éng cña khñng bè còng chÊm døt" (tr. 68, "Sù håi sinh cña chñ nghÜa çch m¹ng"). §iÒu ®ã tá râ r»ng nh÷ng ng−êi khñng bè chñ nghÜa vµ "ph¸i kinh tÕ" ®¸nh gi¸ thÊp tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cña quÇn chóng, mÆc dÇu nh÷ng biÕn cè mïa xu©n* ®· chøng

* §©y lµ nãi vÒ mïa xu©n 1901 lµ thêi kú b¾t ®Çu cã nh÷ng cuéc biÓu

t×nh lín ë ®−êng phè 63. 1)


V. I. L ª - n i n 100

minh râ rµng tÝnh tÝch cùc ®ã; nh÷ng ng−êi nµy th× lao m×nh ®i t×m nh÷ng çi "kÝch ®éng" gi¶ t¹o, cßn nh÷ng ng−êi kia th× nãi ®Õn nh÷ng "yªu s¸ch cô thÓ". TÊt c¶ ®Òu kh«ng chó ý ®Çy ®ñ ®Õn viÖc ph¸t triÓn tÝnh tÝch cùc cña chÝnh b¶n th©n m×nh vÒ mÆt cæ ®éng chÝnh trÞ vµ tæ chøc nh÷ng cuéc tè ço vÒ chÝnh trÞ. Nh−ng ®ã l¹i chÝnh lµ viÖc mµ kh«ng g× cã thÓ thay thÕ ®−îc, hiÖn nay còng nh− bÊt cø lóc nµo kh¸c.

®) Giai cÊp c«ng nh©n lµ chiÕn sÜ tiªn phong ®Êu tranh cho chÕ ®é d©n chñ

Chóng ta ®· thÊy r»ng tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ réng r·i nhÊt vµ do ®ã tæ chøc nh÷ng cuéc tè ço toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ, lµ nhiÖm vô tuyÖt ®èi cÇn thiÕt, nhiÖm vô cÇn thiÕt cÊp b¸ch nhÊt cña ho¹t ®éng, nÕu ho¹t ®éng Êy lµ ho¹t ®éng d©n chñ - x· héi thùc sù. Nh−ng chóng ta ®i ®Õn kÕt luËn Êy, chØ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu khÈn thiÕt nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n, nhu cÇu vÒ tri thøc chÝnh trÞ vµ vÒ gi¸o dôc chÝnh trÞ. Tuy nhiªn, çch ®Æt vÊn ®Ò nh− thÕ, tù nã còng vÉn lµ nhá hÑp qu¸, v× nã kh«ng bao hµm nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ tæng qu¸t cña bÊt cø phong trµo d©n chñ - x· héi nµo nãi chung, vµ cña phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga hiÖn nay, nãi riªng. §Ó thuyÕt minh cô thÓ luËn ®iÓm nµy h¬n, ta h·y thö xÐt vÊn ®Ò theo quan ®iÓm "quen thuéc" nhÊt cña "ph¸i kinh tÕ", tøc lµ theo quan ®iÓm thùc tiÔn. "TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®ång ý" r»ng cÇn ph¶i ph¸t triÓn ý thøc chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm nh− thÕ nµo, vµ cÇn çi g× ®Ó lµm viÖc ®ã? Cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chØ "lµm" cho c«ng nh©n "®ông ®Õn" vÊn ®Ò th¸i ®é cña chÝnh phñ ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n; bëi vËy, dï chóng ta cã cè g¾ng ®Õn thÕ nµo ch¨ng n÷a ®Ó "®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ", th× chóng ta còng sÏ kh«ng bao giê cã thÓ, trong khu«n

Lµm g×?

101

khæ cña nhiÖm vô Êy, ph¸t triÓn ®−îc ý thøc chÝnh trÞ cña c«ng nh©n (®Õn tr×nh ®é ý thøc chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi), v× chÝnh çi khu«n khæ Êy còng ®· qu¸ nhá hÑp råi. C«ng thøc cña M¸c-t−-nèp rÊt quý ®èi víi chóng ta, kh«ng ph¶i v× nã lµ mét sù biÓu d−¬ng çi tµi n¨ng lµm lÉn lén cña t¸c gi¶, mµ v× nã diÔn t¶ ®−îc næi bËt çi sai lÇm chñ yÕu cña tÊt c¶ "ph¸i kinh tÕ" lµ tin ch¾c r»ng ng−êi ta cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ý thøc chÝnh trÞ giai cÊp cña c«ng nh©n, cã thÓ nãi lµ tõ bªn trong cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña hä, nghÜa lµ chØ (hoÆc Ýt ra còng lµ chñ yÕu) xuÊt ph¸t tõ cuéc ®Êu tranh Êy, chØ (hoÆc Ýt ra còng lµ chñ yÕu) dùa vµo cuéc ®Êu tranh Êy. Çch nh×n Êy c¨n b¶n sai - vµ chÝnh lµ v× "ph¸i kinh tÕ" bùc m×nh vÒ cuéc tranh luËn cña chóng t«i chèng l¹i hä, ®· kh«ng muèn suy nghÜ nghiªm tóc vÒ nguån gèc cña nh÷ng bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a hä víi chóng t«i, do ®ã mµ x¶y ra çi viÖc nµy lµ: chóng ta hoµn toµn kh«ng hiÓu ®−îc nhau vµ chóng ta nãi nh÷ng tiÕng nãi kh¸c nhau.

ý thøc chÝnh trÞ giai cÊp chØ cã thÓ ®−îc ®em tõ bªn ngoµi vµo cho ng−êi c«ng nh©n, nghÜa lµ tõ bªn ngoµi cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, tõ bªn ngoµi ph¹m vi quan hÖ gi÷a thî vµ chñ. Ng−êi ta chØ cã thÓ t×m ®−îc nhËn thøc Êy trong mét lÜnh vùc duy nhÊt, ®ã lµ lÜnh vùc nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a tÊt c¶ çc giai cÊp, çc tÇng líp víi nhµ n−íc vµ chÝnh phñ, lÜnh vùc nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a tÊt c¶ çc giai cÊp víi nhau. V× vËy, ®èi víi c©u hái: ph¶i lµm g× ®Ó ®em l¹i nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ cho c«ng nh©n? - ng−êi ta kh«ng thÓ chØ ®¬n gi¶n dïng c©u tr¶ lêi duy nhÊt mµ nh÷ng ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn, ®ã lµ ch−a kÓ nh÷ng ng−êi ng¶ theo "chñ nghÜa kinh tÕ", th−êng lÊy lµm tháa m·n, tøc lµ: "®i vµo c«ng nh©n". Muèn ®em l¹i cho c«ng nh©n nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¶i ®i vµo tÊt c¶ çc giai cÊp trong d©n c−, hä ph¶i ph¸i çc ®éi ngò trong ®¹o qu©n cña hä ®i vÒ tÊt c¶ çc ng¶.

V. I. L ª - n i n 102

Së dÜ chóng t«i chän c«ng thøc cè ý gai gãc Êy, së dÜ chóng t«i dïng lêi nãi cè ý gay g¾t, ®¬n gi¶n hãa, ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i v× thÝch nªu lªn nh÷ng ®iÒu ng−îc ®êi, mµ chÝnh lµ ®Ó lµm cho "ph¸i kinh tÕ" "®ông ®Õn" nh÷ng nhiÖm vô mµ hä ®· khinh miÖt mét çch kh«ng thÓ tha thø ®−îc, vµ ®Õn sù kh¸c nhau gi÷a chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa vµ chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi, mµ hä kh«ng muèn hiÓu. V× vËy, chóng t«i yªu cÇu ®éc gi¶ kh«ng nªn sèt ruét vµ h·y chó ý nghe chóng t«i nãi nèt.

H·y xem lo¹i tiÓu tæ d©n chñ - x· héi phæ biÕn nhÊt tõ mÊy n¨m nay vµ xem nã ho¹t ®éng. TiÓu tæ Êy cã "liªn hÖ víi c«ng nh©n", vµ cho thÕ lµ ®ñ råi, nã xuÊt b¶n nh÷ng tê truyÒn ®¬n thãa m¹ nh÷ng sù qu¸ l¹m trong çc c«ng x−ëng, th¸i ®é thiªn vÞ cña chÝnh phñ ®èi víi bän t− b¶n vµ nh÷ng hµnh ®éng hung b¹o cña c¶nh s¸t. Trong çc cuéc häp víi c«ng nh©n, th−êng th−êng lµ bµn ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò Êy vµ hÇu nh− kh«ng ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò Êy; rÊt hiÕm cã nh÷ng cuéc diÔn thuyÕt vµ nãi chuyÖn vÒ lÞch sö cña phong trµo çch m¹ng, vÒ chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña chÝnh phñ ta, vÒ sù tiÕn triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga vµ cña ch©u ¢u, vÒ ®Þa vÞ nh÷ng giai cÊp nµy, giai cÊp kia trong x· héi hiÖn ®¹i v. v., vµ kh«ng ai nghÜ ®Õn viÖc nèi l¹i vµ më réng triÖt ®Ó nh÷ng mèi liªn hÖ víi çc giai cÊp kh¸c trong x· héi. Nãi cho ®óng ra th× nh÷ng ng−êi tham gia mét tiÓu tæ nh− thÕ, quan niÖm ng−êi chiÕn sÜ lý t−ëng th−êng gièng nh− ng−êi th− ký héi c«ng liªn, h¬n lµ gièng l·nh tô chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa. Bëi v×, ng−êi th− ký mét héi c«ng liªn, héi c«ng liªn Anh ch¼ng h¹n, lu«n lu«n gióp ®ì c«ng nh©n tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ, ng−êi Êy tæ chøc çc cuéc tè ço vÒ ®êi sèng ë c«ng x−ëng, gi¶i thÝch sù bÊt c«ng cña nh÷ng luËt lÖ vµ quy chÕ ng¨n trë tù do ®×nh c«ng, tù do lËp nh÷ng ®éi b¶o vÖ ®×nh c«ng (®Ó b¸o tr−íc cho tÊt c¶ mäi ng−êi biÕt lµ trong mét nhµ m¸y nµo ®ã cã ®×nh c«ng), v¹ch râ sù thiªn vÞ cña ng−êi träng tµi

Lµm g×?

103

thuéc giai cÊp t− s¶n, v. v. vµ v. v.. Nãi tãm l¹i, tÊt c¶ mäi ng−êi th− ký héi c«ng liªn ®Òu tiÕn hµnh vµ gióp ®ì tiÕn hµnh "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ". Nªn ta ph¶i kiªn quyÕt nhÊn m¹nh r»ng ®ã vÉn ch−a ph¶i lµ chñ nghÜa d©n chñ - x· héi; r»ng ®èi víi ng−êi d©n chñ - x· héi th× con ng−êi lý t−ëng kh«ng ph¶i lµ ng−êi th− ký héi c«ng liªn, mµ lµ ng−êi ph¸t ng«n cña nh©n d©n biÕt ®èi phã víi tÊt c¶ mäi biÓu hiÖn ®éc ®o¸n, ¸p bøc, dï nh÷ng biÓu hiÖn nµy x¶y ra ë ®©u ch¨ng n÷a, dï n¹n nh©n cña nh÷ng sù ®éc ®o¸n, ¸p bøc ®ã lµ giai cÊp hay tÇng líp x· héi nµo ch¨ng n÷a, biÕt tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc Êy thµnh mét bøc häa tæng qu¸t vÒ sù tµn b¹o cña c¶nh s¸t vµ sù bãc lét cña bän t− b¶n, biÕt lîi dông mäi c¬ héi nhá nhÊt ®Ó tr×nh bµy tr−íc tÊt c¶ mäi ng−êi nh÷ng niÒm tin x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ cña m×nh, ®Ó gi¶i thÝch cho tÊt c¶ mäi ng−êi hiÓu ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi cña cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n. H·y so s¸nh, ch¼ng h¹n, nh÷ng chiÕn sÜ nh− R«-bíc Nai-t¬ (th− ký vµ l·nh tô næi tiÕng cña héi nh÷ng ng−êi thî nåi, mét trong nh÷ng héi c«ng liªn m¹nh nhÊt ë n−íc Anh) vµ Vin-hem LiÕp-nÕch - vµ h·y thö ¸p dông vµo hai ng−êi Êy sù ®èi chiÕu mµ M¸c-t−-nèp ®· dïng ®Ó diÔn t¶ sù bÊt ®ång ý kiÕn cña m×nh víi b¸o "Tia löa". Çc b¹n sÏ thÊy - t«i xin b¾t ®Çu ®äc bµi b¸o cña M¸c-t−-nèp - r»ng R. Nai-t¬ chó ý nhiÒu h¬n ®Õn viÖc "kªu gäi quÇn chóng cã mét sè hµnh ®éng cô thÓ nhÊt ®Þnh" (tr. 39), cßn V. LiÕp-nÕch th× chó ý nhiÒu h¬n ®Õn viÖc "gi¶i thÝch theo tinh thÇn çch m¹ng, toµn bé chÕ ®é hiÖn t¹i, hoÆc nh÷ng biÓu hiÖn bé phËn cña chÕ ®é Êy" (tr. 38 - 39); r»ng R. Nai-t¬ "®· diÔn ®¹t nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t cña giai cÊp v« s¶n vµ chØ râ nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch Êy" (tr. 41), cßn V. LiÕp-nÕch khi còng lµm trßn nhiÖm vô Êy th× l¹i kh«ng tõ chèi viÖc "®ång thêi l·nh ®¹o sù ho¹t ®éng tÝch cùc cña nh÷ng tÇng

V. I. L ª - n i n 104

líp kh¸c nhau trong phe ®èi lËp" vµ viÖc "v¹ch ra cho hä mét c−¬ng lÜnh hµnh ®éng tÝch cùc"* (tr. 41); r»ng R. Nai-t¬ ®· cè g¾ng chÝnh lµ ®Ó "®em l¹i, cµng ®Çy ®ñ cµng tèt, cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ" (tr. 42), vµ ®· hoµn toµn biÕt "®Ò ra víi chÝnh phñ nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn nµo ®ã" (tr. 43), cßn V. LiÕp-nÕch th× chó träng nhiÒu h¬n ®Õn nh÷ng "cuéc tè ço" "phiÕn diÖn" (tr. 40); r»ng R. Nai-t¬ ®· quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn "b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy" (tr. 61), cßn V. LiÕp-nÕch th× quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn viÖc "tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng xuÊt s¾c vµ hoµn chØnh" (tr. 61); r»ng V. LiÕp-nÕch ®· lµm cho tê b¸o do «ng ta phô tr¸ch trë thµnh "c¬ quan cña phe ®èi lËp, çch m¹ng, nã tè ço chÕ ®é cña n−íc ta vµ tè ço chñ yÕu chÕ ®é chÝnh trÞ, v× chÕ ®é nµy ®i ng−îc l¹i quyÒn lîi cña çc tÇng líp nh©n d©n kh¸c nhau nhÊt" (tr. 63); cßn R. Nai-t¬ th× "lµm viÖc cho sù nghiÖp cña c«ng nh©n liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n" (tr. 63), - nÕu ta hiÓu "liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ" theo nghÜa lµ sïng b¸i tÝnh tù ph¸t mµ ta ®· nghiªn cøu ë trªn, khi nãi ®Õn Cri-tsÐp-xki vµ M¸c-t−-nèp, - vµ Nai-t¬ ®· "thu hÑp ph¹m vi ¶nh h−ëng cña m×nh", tÊt nhiªn víi lßng tin t−ëng nh− M¸c-t−-nèp r»ng "chÝnh do chç ®ã mµ ®· t¨ng c−êng thªm ¶nh h−ëng Êy" (tr. 63). Nãi tãm l¹i, çc b¹n sÏ thÊy lµ de facto1) M¸c-t−-nèp ®· h¹ thÊp chñ nghÜa d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi chñ nghÜa c«ng liªn, tuy r»ng dÜ nhiªn lµ «ng ta lµm nh− thÕ tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i v× kh«ng muèn cã lîi cho ph¸i d©n chñ - x· héi, mµ chØ v× «ng ta ®· h¬i qu¸ véi ph¸t triÓn

* Ch¼ng h¹n trong thêi kú chiÕn tranh Ph¸p - Phæ, LiÕp-nÕch ®· ®Ò ra

mét c−¬ng lÜnh hµnh ®éng cho tÊt c¶ phe d©n chñ, vµ n¨m 1848, M¸c vµ ¡ng-ghen còng ®· lµm nh− thÕ trong mét ph¹m vi réng h¬n.

1) — trªn thùc tÕ

Lµm g×?

105

s©u thªm Plª-kha-nèp mµ ®¸ng lÏ ph¶i ra søc t×m hiÓu Plª-kha-nèp ®·.

Nh−ng xin trë l¹i tr×nh bµy tiÕp. Chóng t«i ®· nãi r»ng ng−êi d©n chñ - x· héi nÕu t¸n thµnh, kh«ng ph¶i chØ b»ng lêi nãi, sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn toµn diÖn ý thøc chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n, th× ph¶i "®i vµo tÊt c¶ çc giai cÊp trong d©n c−". VÊn ®Ò ®Æt ra lµ: lµm nh− thÕ nµo? ta cã ®ñ lùc l−îng ®Ó lµm nh− thÕ kh«ng? trong tÊt c¶ çc giai cÊp kh¸c, cã mét c¬ së nµo ®Ó lµm c«ng viÖc Êy kh«ng? nh− thÕ cã ph¶i sÏ tho¸t ly hoÆc sÏ dÉn ®Õn chç tho¸t ly quan ®iÓm giai cÊp kh«ng? Ta h·y bµn vÒ çc vÊn ®Ò Êy.

Chóng ta ph¶i "®i vµo tÊt c¶ çc giai cÊp trong d©n c−" víi t− çch lµ nh÷ng nhµ lý luËn, ng−êi tuyªn truyÒn, ng−êi cæ ®éng vµ ng−êi tæ chøc. Kh«ng ai nghi ngê ®−îc r»ng c«ng t¸c lý luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¶i h−íng vµo viÖc nghiªn cøu tÊt c¶ çc ®Æc ®iÓm cña t×nh h×nh x· héi vµ chÝnh trÞ cña tõng giai cÊp kh¸c nhau. Nh−ng vÒ mÆt nµy, ng−êi ta lµm ®−îc rÊt, rÊt Ýt, v« cïng Ýt h¬n lµ ®· lµm ®Ó nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®êi sèng c«ng x−ëng. Trong çc ñy ban vµ çc tiÓu tæ, thËm chÝ cã nh÷ng ng−êi chuyªn m«n nghiªn cøu mét ngµnh s¶n xuÊt s¾t nµo ®ã, nh−ng gÇn nh− kh«ng cã tr−êng hîp nµo mµ nh÷ng ng−êi trong tæ chøc (v× lý do nµy hay lý do kh¸c mµ b¾t buéc ph¶i rêi bá ho¹t ®éng thùc tiÔn, nh− vÉn th−êng x¶y ra) chuyªn lo s−u tÇm nh÷ng tµi liÖu vÒ mét vÊn ®Ò thêi sù nµo ®ã trong ®êi sèng x· héi vµ chÝnh trÞ cña chóng ta, vÊn ®Ò cã thÓ t¹o cho ph¸i d©n chñ - x· héi ®iÒu kiÖn c«ng t¸c trong çc tÇng líp nh©n d©n kh¸c. Khi nãi ®Õn sù thiÕu rÌn luyÖn cña phÇn lín nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o hiÖn t¹i cña phong trµo c«ng nh©n th× kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn sù rÌn luyÖn vÒ mÆt Êy, v× sù rÌn luyÖn Êy còng g¾n liÒn víi çch hiÓu, "theo kiÓu kinh tÕ chñ nghÜa", "mèi liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n". Nh−ng ®iÒu chñ yÕu , tÊt nhiªn, lµ viÖc tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng trong

V. I. L ª - n i n 106

tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n. §èi víi ng−êi d©n chñ - x· héi T©y ¢u, nhiÖm vô nµy dÔ lµm h¬n nhê cã nh÷ng cuéc héi häp nh©n d©n mµ tÊt c¶ nh÷ng ai muèn dù ®Òu ®Õn dù ®−îc, nhê cã sù tån t¹i cña nghÞ viÖn trong ®ã ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸t biÓu tr−íc nh÷ng ®¹i biÓu cña tÊt c¶ çc giai cÊp. Chóng ta kh«ng cã nghÞ viÖn, còng kh«ng cã tù do héi häp, nh−ng tuy thÕ, chóng ta l¹i biÕt tæ chøc héi häp víi nh÷ng c«ng nh©n muèn nghe ng−êi d©n chñ - x· héi nãi chuyÖn. Chóng ta còng ph¶i biÕt tæ chøc nh÷ng cuéc häp víi nh÷ng ®¹i biÓu cña tÊt c¶ vµ bÊt cø giai cÊp nµo trong nh©n d©n muèn nghe mét ng−êi d©n chñ nµo ®ã nãi chuyÖn. V× ng−êi nµo mµ trªn thùc tiÔn quªn r»ng "nh÷ng ng−êi céng s¶n ñng hé mäi phong trµo çch m¹ng"64, quªn r»ng v× thÕ, chóng ta ph¶i tr×nh bµy vµ nhÊn m¹nh nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ chung tr−íc toµn thÓ nh©n d©n vµ kh«ng lóc nµo giÊu giÕm nh÷ng niÒm tin x· héi chñ nghÜa cña chóng ta, th× ng−êi Êy kh«ng ph¶i lµ ng−êi d©n chñ - x· héi. Ng−êi nµo mµ trªn thùc tiÔn quªn r»ng nhiÖm vô cña m×nh ph¶i lµ ng−êi tr−íc tiªn ®Ò cËp, nªu bËt vµ gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò d©n chñ chung, th× ng−êi Êy kh«ng ph¶i lµ ng−êi d©n chñ - x· héi.

"Nh−ng tÊt c¶ mäi ng−êi kh«ng trõ mét ai, ®Òu ®ång ý nh− vËy kia mµ!" - b¹n ®äc sèt ruét véi ng¾t ngang nh− thÕ - vµ chØ thÞ míi mµ ®¹i héi võa qua cña Héi liªn hiÖp ®· th«ng qua, göi cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®· nãi th¼ng r»ng: "Ph¶i sö dông vµo viÖc tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng chÝnh trÞ, tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t−îng vµ biÕn cè trong ®êi sèng x· héi vµ chÝnh trÞ cã quan hÖ ®Õn giai cÊp v« s¶n, hoÆc mét çch trùc tiÕp nh− ®èi víi mét giai cÊp riªng biÖt, hoÆc nh− ®èi víi ®éi tiÒn phong cña tÊt c¶ çc lùc l−îng çch m¹ng ®ang ®Êu tranh cho tù do" ("Hai ®¹i héi", tr. 17, viÕt ng¶ lµ do chóng t«i). V©ng, ®ã lµ nh÷ng lêi nãi rÊt hay, rÊt ®óng vµ chóng t«i hoµn toµn lÊy lµm hµi lßng, nÕu tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" hiÓu nh÷ng

Lµm g×?

107

lêi Êy, nÕu tê Êy kh«ng ®ång thêi thèt ra nh÷ng lêi kh¸c ph¶n l¹i nh÷ng lêi Êy. Tù cho m×nh lµ "tiÒn phong", lµ ®éi tiÒn phong th× kh«ng ®ñ, mµ cßn ph¶i hµnh ®éng sao cho tÊt c¶ çc ®éi kh¸c nhËn thÊy râ vµ b¾t buéc ph¶i thõa nhËn chóng ta ®i tiªn phong míi ®−îc. Chóng t«i xin hái b¹n ®äc: nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho çc "®éi ngò" kh¸c cã ph¶i lµ nh÷ng ng−êi ngu ngèc ®Õn nçi hä tin ngay vµo lêi chóng ta tù nhËn lµ "tiÒn phong" ch¨ng? Çc b¹n chØ cÇn nghÜ ®Õn c¶nh t−îng cô thÓ nµy. Mét ng−êi d©n chñ - x· héi ®Õn tr−íc mét "®éi ngò" nh÷ng ng−êi cÊp tiÕn Nga cã häc thøc, hoÆc nh÷ng ng−êi lËp hiÕn tù do chñ nghÜa, vµ nãi: chóng t«i lµ ®éi tiÒn phong; "b©y giê chóng t«i cã nhiÖm vô lµ ph¶i biÕt lµm thÕ nµo ®Ó ®em l¹i, cµng ®Çy ®ñ cµng tèt, cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ". Mét ng−êi cÊp tiÕn hoÆc mét ng−êi lËp hiÕn Ýt nhiÒu th«ng minh (mµ sè ng−êi th«ng minh th× cã nhiÒu trong nh÷ng ng−êi cÊp tiÕn vµ nh÷ng ng−êi lËp hiÕn Nga), nghe nãi nh− thÕ th× chØ mØm c−êi vµ nãi (tÊt nhiªn lµ tù nhñ víi b¶n th©n, v× ng−êi ®ã th−êng th−êng lµ mét nhµ ngo¹i giao cã kinh nghiÖm): "vËy th× "®éi tiÒn phong" Êy tÇm th−êng l¾m! ThËm chÝ, hä còng kh«ng hiÓu ®−îc r»ng ®©y chÝnh lµ nhiÖm vô cña chóng t«i - nhiÖm vô nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn tiªn tiÕn cña ph¸i d©n chñ t− s¶n lµ ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ cña c«ng nh©n mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ. ChÝnh lµ v× c¶ chóng t«i n÷a, chóng t«i còng muèn, nh− tÊt c¶ nh÷ng ng−êi t− s¶n T©y ¢u, l«i cuèn c«ng nh©n ®i vµo chÝnh trÞ, nh−ng chØ ®i vµo chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa mµ th«i, chø kh«ng ®i vµo chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi. ChÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa cña giai cÊp c«ng nh©n th× chÝnh lµ chÝnh trÞ t− s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n. Vµ çi c«ng thøc cña "®éi tiÒn phong" Êy vÒ nhiÖm vô cña nã th× chÝnh lµ c«ng thøc cña chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa! V× thÕ, hä cã thÓ tha hå tù x−ng lµ d©n chñ - x· héi. T«i kh«ng ph¶i lµ trÎ con ®Ó ph¶i bùc béi víi nh÷ng

V. I. L ª - n i n 108

chiªu bµi! Nh−ng hä ®õng cã ®Ó cho ph¸i gi¸o ®iÒu chÝnh thèng tai ¸c kia l«i kÐo hä, hä h·y ®Ó "tù do phª b×nh" l¹i cho nh÷ng kÎ ®ang l«i kÐo mét çch kh«ng tù gi¸c ph¸i d©n chñ - x· héi vµo con ®−êng chñ nghÜa c«ng liªn!

Nô c−êi nhÑ nhµng mØa mai cña nhµ lËp hiÕn cña chóng ta sÏ chuyÓn thµnh tiÕng c−êi ré, khi ng−êi Êy biÕt r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi mµ nãi ®Õn ®éi tiÒn phong cña ph¸i d©n chñ - x· héi, trong thêi kú hiÖn nay, thêi kú mµ tÝnh tù ph¸t gÇn nh− hoµn toµn chiÕm −u thÕ trong phong trµo cña chóng ta, lµ hÕt søc sî thÊy ng−êi ta "®¸nh gi¸ thÊp yÕu tè tù ph¸t" vµ thÊy ng−êi ta "coi nhÑ ý nghÜa cña b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy so víi viÖc tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng xuÊt s¾c vµ hoµn chØnh" v. v. vµ v. v.! §éi "tiÒn phong" mµ l¹i sî thÊy tÝnh tù gi¸c ®i nhanh h¬n tÝnh tù ph¸t, sî ®Ò ra mét "kÕ ho¹ch" m¹nh d¹n khiÕn ngay c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng nghÜ nh− thÕ còng ph¶i c«ng nhËn! ThÕ th× cã ph¶i hä nhÇm lÉn tiÕng tiÒn phong víi tiÕng hËu vÖ ch¨ng?

ThËt vËy, çc b¹n h·y xÐt kü lËp luËn sau ®©y cña M¸c-t−-nèp. ¤ng ta tuyªn bè ë trang 40 r»ng s¸ch l−îc tè ço cña b¸o "Tia löa" lµ phiÕn diÖn, r»ng "dï chóng ta cã lµm cho quÇn chóng hoµi nghi vµ o¸n ghÐt chÝnh phñ ®Õn thÕ nµo ch¨ng n÷a, chóng ta còng vÉn ch−a ®¹t ®−îc môc ®Ých chõng nµo chóng ta ch−a ph¸t triÓn ®−îc lùc l−îng x· héi tÝch cùc ®Çy ®ñ ®Ó lËt ®æ chÝnh phñ". §ã lµ, nh©n tiÖn xin nãi thªm, sù quan t©m - mµ chóng ta ®· thõa biÕt - t¨ng c−êng tÝnh tÝch cùc cña quÇn chóng vµ h¹n chÕ tÝnh tÝch cùc cña b¶n th©n m×nh. Nh−ng b©y giê, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë ®ã. ThÕ th× ë ®©y ®−¬ng nhiªn lµ M¸c-t−-nèp nãi ®Õn lùc l−îng çch m¹ng ("®Ó lËt ®æ"). ¤ng ta ®i ®Õn kÕt luËn nµo ®©y? V× lóc b×nh th−êng th× çc tÇng líp x· héi kh¸c nhau kh«ng tr¸nh khái mçi tÇng líp ®i mét ®−êng, "cho nªn râ rµng lµ chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng thÓ cïng mét lóc l·nh ®¹o sù ho¹t ®éng

Lµm g×?

109

tÝch cùc cña nh÷ng tÇng líp kh¸c nhau trong phe ®èi lËp, chóng ta kh«ng thÓ v¹ch ra cho hä mét c−¬ng lÜnh hµnh ®éng tÝch cùc, kh«ng thÓ chØ dÉn cho hä nh÷ng ph−¬ng s¸ch ®Êu tranh hµng ngµy cho quyÒn lîi cña hä... Çc tÇng líp theo chñ nghÜa tù do sÏ tù hä ®¶m nhËn lÊy cuéc ®Êu tranh tÝch cùc cho nh÷ng quyÒn lîi tr−íc m¾t cña hä, tøc lµ cuéc ®Êu tranh sÏ ®Æt hä ®èi lËp víi chÕ ®é chÝnh trÞ cña chóng ta" (tr. 41). Nh− vËy lµ, sau khi míi b¾t ®Çu nãi ®Õn lùc l−îng çch m¹ng, ®Õn ®Êu tranh tÝch cùc ®Ó lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ th× M¸c-t−-nèp liÒn nãi tr¸nh sang lùc l−îng nghiÖp ®oµn, sang cuéc ®Êu tranh tÝch cùc cho nh÷ng quyÒn lîi tr−íc m¾t! TÊt nhiªn lµ chóng ta kh«ng thÓ l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña çc sinh viªn, cña nh÷ng ng−êi theo ph¸i tù do, v. v., ®ßi nh÷ng "quyÒn lîi tr−íc m¾t" cña hä; nh−ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë chç ®ã, "nhµ kinh tÕ chñ nghÜa" rÊt ®¸ng kÝnh cña chóng t«i ¬i! VÊn ®Ò lµ: çc tÇng líp x· héi kh¸c nhau cã thÓ vµ cÇn ph¶i tham gia vµo viÖc lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ; vµ kh«ng nh÷ng chóng ta cã thÓ mµ chóng ta cßn nhÊt ®Þnh ph¶i l·nh ®¹o "sù ho¹t ®éng tÝch cùc" Êy "cña nh÷ng tÇng líp kh¸c nhau trong phe ®èi lËp" n÷a, nÕu chóng ta muèn lµm "®éi tiÒn phong". Cßn nh− "®Æt" çc sinh viªn, çc ng−êi thuéc ph¸i tù do, v. v., ë n−íc ta "®èi lËp víi chÕ ®é chÝnh trÞ cña chóng ta" th× kh«ng ph¶i chØ cã mét m×nh hä ®¶m nhËn viÖc ®ã; chÝnh bän c¶nh s¸t vµ nh÷ng c«ng chøc cña chÝnh phñ chuyªn chÕ sÏ ®¶m nhiÖm viÖc ®ã tr−íc hÕt vµ h¬n ai hÕt. Nh−ng "chóng ta", nÕu chóng ta muèn lµm nh÷ng ng−êi d©n chñ tiªn tiÕn th× ®èi víi nh÷ng ng−êi, nãi ®óng ra chØ bÊt m·n víi chÕ ®é ®¹i häc, hoÆc víi chÕ ®é héi ®ång ®Þa ph−¬ng v. v., chóng ta còng ph¶i ®Èy hä nghÜ ®Õn ®iÒu nµy lµ: toµn bé chÕ ®é chÝnh trÞ kh«ng ra g× c¶. Chóng ta cÇn ph¶i ®¶m nhiÖm viÖc tæ chøc mét cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ toµn diÖn d−íi sù l·nh ®¹o cña ®¶ng chóng ta, ®Ó cho tÊt c¶ vµ mäi tÇng líp trong phe ®èi lËp ®Òu cã thÓ gióp søc vµ thùc

V. I. L ª - n i n 110

sù gióp søc, theo kh¶ n¨ng cña hä, vµo cuéc ®Êu tranh Êy vµ cho ®¶ng ta. Chóng ta cÇn ph¶i ®µo t¹o nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn thµnh nh÷ng l·nh tô chÝnh trÞ biÕt l·nh ®¹o mäi mÆt biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh toµn diÖn Êy, biÕt "v¹ch ra" ®óng lóc "mét c−¬ng lÜnh hµnh ®éng tÝch cùc" cho nh÷ng sinh viªn ®ang s«i sôc, cho çc ñy viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®ang bÊt m·n, cho çc gi¸o ph¸i ®ang phÉn né, cho nh÷ng gi¸o viªn nh©n d©n bÞ xóc ph¹m, v. v. vµ v. v.. Cho nªn M¸c-t−-nèp ®· hoµn toµn sai, khi kh¼ng ®Þnh r»ng "®èi víi hä, chóng ta chØ cã thÓ ®ãng mét vai trß tiªu cùc lµ tè ço chÕ ®é... Chóng ta chØ cã thÓ lµm tiªu tan niÒm hy väng cña hä vµo çc tiÓu ban chÝnh phñ mµ th«i" (viÕt ng¶ lµ do chóng t«i). Nãi nh− thÕ, M¸c-t−-nèp tá ra r»ng «ng ta hoµn toµn kh«ng hiÓu mét chót nµo vÒ vai trß thùc sù cña "®éi tiÒn phong" çch m¹ng. Vµ nÕu b¹n ®äc chó ý ®Õn ®iÒu ®ã th× sÏ hiÓu ý nghÜa thùc sù cña c©u kÕt luËn sau ®©y cña M¸c-t−-nèp: "B¸o "Tia löa" lµ c¬ quan cña phe ®èi lËp, çch m¹ng, nã tè ço chÕ ®é cña n−íc ta vµ tè ço chñ yÕu chÕ ®é chÝnh trÞ, v× chÕ ®é nµy ®i ng−îc l¹i quyÒn lîi cña çc tÇng líp nh©n d©n kh¸c nhau nhÊt. Cßn chóng ta th× ®ang lµm vµ sÏ lµm viÖc cho sù nghiÖp cña c«ng nh©n liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n. Thu hÑp ph¹m vi ¶nh h−ëng cña m×nh, chÝnh do chç ®ã mµ ®· t¨ng c−êng thªm ¶nh h−ëng Êy" (tr. 63). ý nghÜa thùc sù cña c©u kÕt luËn Êy lµ: b¸o "Tia löa" muèn n©ng chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa cña giai cÊp c«ng nh©n (do hiÓu lÇm, do thiÕu rÌn luyÖn hoÆc do v÷ng tin, mµ çc ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn ë n−íc ta rÊt th−êng bã m×nh trong çi chÝnh trÞ ®ã) lªn ngang víi chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi. ThÕ mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" l¹i muèn h¹ thÊp chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa. Vµ tê Êy cßn qu¶ quyÕt víi tÊt c¶ mäi ng−êi r»ng ®ã lµ "nh÷ng lËp tr−êng hoµn toµn cã thÓ

Lµm g×?

111

dung hîp víi nhau ®−îc trong sù nghiÖp chung" (tr. 63). O, sancta simplicitas!1)

Ta bµn tiÕp. Chóng ta cã ®ñ lùc l−îng ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng cña chóng ta trong tÊt c¶ çc giai cÊp trong d©n c− ch¨ng? TÊt nhiªn lµ cã. "Ph¸i kinh tÕ" cña chóng ta, tøc lµ nh÷ng ng−êi th−êng hay muèn phñ nhËn ®iÒu ®ã, ®Òu quªn mÊt b−íc tiÕn khæng lå cña phong trµo chóng ta (kho¶ng) tõ n¨m 1894 ®Õn n¨m 1901. Lµ nh÷ng ng−êi thùc sù "theo ®u«i", hä th−êng sèng víi nh÷ng quan niÖm cña thêi kú ®· qua tõ l©u cña b−íc ®Çu cña phong trµo chóng ta. Lóc ®ã, qu¶ thËt chóng ta hÕt søc yÕu, cho nªn chóng ta cã çi quyÕt ®Þnh rÊt tù nhiªn vµ chÝnh ®¸ng lµ ®Æt hÕt t©m trÝ vµo c«ng t¸c trong c«ng nh©n vµ nghiªm kh¾c lªn ¸n mäi khuynh h−íng ®i chÖch ra ngoµi con ®−êng Êy, v× lóc ®ã toµn bé nhiÖm vô lµ ph¶i cñng cè vÞ trÝ cña chóng ta trong giai cÊp c«ng nh©n. Ngµy nay, mét khèi rÊt to lín çc lùc l−îng ®· ®−îc l«i cuèn vµo phong trµo; nh÷ng ®¹i biÓu −u tó cña thÕ hÖ trÎ trong çc giai cÊp cã häc thøc ®· ®Õn víi chóng ta; ë mäi n¬i mäi chç trong kh¾p çc tØnh còng ®Òu cã nh÷ng ng−êi ®· tham gia hoÆc muèn tham gia phong trµo vµ h−íng theo ®¶ng d©n chñ - x· héi (cßn nh− n¨m 1894 th× ng−êi ta cã thÓ ®Õm ®−îc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga trªn ®èt ngãn tay). Mét trong nh÷ng khuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña phong trµo chóng ta - vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ tæ chøc - lµ chóng ta kh«ng biÕt sö dông tÊt c¶ çc lùc l−îng Êy vµ giao cho hä c«ng t¸c thÝch hîp (chóng t«i sÏ nãi tØ mØ vÒ vÊn ®Ò nµy trong ch−¬ng sau). TuyÖt ®¹i ®a sè çc lùc l−îng Êy hoµn toµn kh«ng thÓ "®i vµo c«ng nh©n" ®−îc, thµnh thö kh«ng cã g× ph¶i sî r»ng cã nh÷ng lùc l−îng sÏ rêi bá sù nghiÖp chñ yÕu cña chóng ta. Vµ ®Ó ®em l¹i cho c«ng nh©n nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ thùc sù, toµn diÖn vµ sinh ®éng th× ë mäi n¬i

1) — ¤i! Mét sù ng©y th¬ thÇn th¸nh!

V. I. L ª - n i n 112

mäi chç, trong tÊt c¶ çc tÇng líp x· héi, trong tÊt c¶ çc vÞ trÝ cho phÐp chóng ta n¾m ®−îc nh÷ng c¬ cÊu bªn trong cña bé m¸y nhµ n−íc cña chóng ta, chóng ta còng cÇn ph¶i cã "nh÷ng ng−êi cña chóng ta", nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi. Vµ chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng ng−êi nh− thÕ, kh«ng nh÷ng ®Ó lµm c«ng t¸c tuyªn truyÒn, cæ ®éng, mµ cßn vµ nhÊt lµ ®Ó lµm c«ng t¸c tæ chøc n÷a.

Cã c¬ së ®Ó ho¹t ®éng trong tÊt c¶ çc giai cÊp trong d©n c− kh«ng? Nh÷ng ng−êi kh«ng thÊy ®iÒu ®ã chøng tá r»ng sù gi¸c ngé cña hä l¹c hËu ®èi víi cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng. Trong mét sè ng−êi, phong trµo c«ng nh©n ®· vµ ®ang g©y ra bÊt m·n; trong mét sè ng−êi kh¸c, phong trµo ®ã ®ang khªu gîi niÒm tin t−ëng vµo sù ñng hé cña phe ®èi lËp, vµ trong mét sè ng−êi kh¸c n÷a, phong trµo ®ã lµm cho hä thÊy r»ng chÕ ®é chuyªn chÕ kh«ng thÓ nµo ®øng v÷ng ®−îc vµ ch¾c ch¾n sÏ sôp ®æ. NÕu chóng ta kh«ng hiÓu ®−îc r»ng nhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i lîi dông tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn bÊt m·n, tËp hîp vµ nghiªn cøu, tËn dông tõng ly tõng tý mäi sù ph¶n ®èi, dï chØ míi chím në, th× chóng ta chØ lµ nh÷ng "nhµ chÝnh trÞ" vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi trªn ®Çu l−ìi mµ th«i (nh− rÊt th−êng thÊy trong thùc tÕ). §ã lµ ch−a kÓ r»ng hµng triÖu n«ng d©n lao ®éng, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng nhá v. v., ®Òu sÏ lu«n lu«n l¾ng nghe mét çch khao kh¸t lêi tuyªn truyÒn cña bÊt cø ng−êi d©n chñ - x· héi nµo Ýt nhiÒu th«ng th¹o. Nh−ng cã giai cÊp nµo trong d©n c− l¹i kh«ng cã nh÷ng ng−êi, nh÷ng nhãm, nh÷ng tËp ®oµn bÊt b×nh víi sù n« dÞch vµ sù ®éc ®o¸n, vµ do ®ã mµ muèn nghe lêi tuyªn truyÒn cña ng−êi d©n chñ - x· héi lµ ng−êi nãi lªn nh÷ng nhu cÇu d©n chñ chung cÊp b¸ch nhÊt kh«ng? §èi víi nh÷ng ai muèn h×nh dung cô thÓ sù cæ ®éng chÝnh trÞ Êy cña ng−êi d©n chñ - x· héi trong tÊt c¶ çc giai cÊp vµ çc tÇng líp d©n c−, chóng t«i sÏ chØ ra nh÷ng cuéc tè ço vÒ chÝnh trÞ hiÓu theo nghÜa réng, coi

Lµm g×?

113

®ã lµ ph−¬ng tiÖn chÝnh cña sù cæ ®éng Êy (nh−ng tÊt nhiªn, ®ã kh«ng ph¶i lµ ph−¬ng tiÖn duy nhÊt).

Trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?" (b¸o "Tia löa", sè 4, th¸ng N¨m 1901) mµ d−íi ®©y t«i sÏ nãi ®Õn mét çch chi tiÕt h¬n, t«i ®· viÕt: "Chóng ta ph¶i... lµm thøc tØnh trong mäi tÇng líp nh©n d©n cã ®«i chót gi¸c ngé sù ham say tè ço vÒ mÆt chÝnh trÞ. Kh«ng nªn bèi rèi khi thÊy nh÷ng lêi tè ço vÒ mÆt chÝnh trÞ lóc nµy cßn rÊt yÕu ít, hiÕm hoi, rôt rÌ ®Õn thÕ. Nguyªn do cña t×nh tr¹ng ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ ë chç cã sù tháa hiÖp phæ biÕn víi chÕ ®é chuyªn chÕ c¶nh s¸t ®©u. Nguyªn do lµ ë chç nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng tè ço kh«ng cã diÔn ®µn ®Ó cã thÓ nãi ®−îc, - kh«ng cã nh÷ng thÝnh gi¶ cã nhiÖt t×nh nghe vµ khÝch lÖ çc diÔn gi¶; lµ ë chç, trong nh©n d©n, hä kh«ng thÊy ë ®©u cã lùc l−îng nµo ®¸ng ®Ó hä cã thÓ ®Õn phµn nµn vÒ çi chÝnh phñ "cã quyÒn lùc v¹n n¨ng" ë Nga... B©y giê, chóng ta cã thÓ vµ ph¶i lËp diÔn ®µn cho toµn d©n tè ço chÝnh phñ Nga hoµng; diÔn ®µn Êy ph¶i lµ tê b¸o d©n chñ - x· héi"1).

Çi thÝnh gi¶ lý t−ëng thÝch nghe nh÷ng lêi tè ço vÒ chÝnh trÞ Êy chÝnh lµ giai cÊp c«ng nh©n, lµ giai cÊp cÇn ®Õn, tr−íc hÕt vµ trªn hÕt, nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ toµn diÖn vµ sinh ®éng, lµ giai cÊp cã kh¶ n¨ng nhÊt trong viÖc sö dông nh÷ng tri thøc Êy ®Ó tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh tÝch cùc, dï cho cuéc ®Êu tranh Êy kh«ng høa hÑn mét "kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" nµo. Nh−ng diÔn ®µn ®Ó tè ço tr−íc toµn d©n chØ cã thÓ lµ mét tê b¸o cho toµn n−íc Nga. "Kh«ng cã mét c¬ quan ng«n luËn chÝnh trÞ th× ë ch©u ¢u hiÖn t¹i, kh«ng thÓ nµo quan niÖm lµ cã ®−îc mét phong trµo ®¸ng gäi lµ phong trµo chÝnh trÞ", mµ vÒ ph−¬ng diÖn nµy th× n−íc Nga râ rµng còng g¾n liÒn víi ch©u ¢u hiÖn t¹i. Tõ

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr.

11 - 12.

V. I. L ª - n i n 114

l©u råi, b¸o chÝ n−íc ta ®· trë thµnh mét lùc l−îng; nÕu kh«ng th× chÝnh phñ ®· ch¼ng ph¶i bá ra hµng chôc ngh×n róp ®Ó mua chuéc b¸o chÝ vµ trî cÊp cho ®ñ mäi lo¹i Çt-cèp vµ Mª-sÐc-xki. Trong n−íc Nga chuyªn chÕ, viÖc b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p ®· chäc thñng ®−îc hµng rµo kiÓm duyÖt vµ buéc çc c¬ quan hîp ph¸p vµ b¶o thñ ph¶i c«ng khai nãi ®Õn nã, kh«ng ph¶i lµ mét viÖc míi l¹. Trong nh÷ng n¨m 70 vµ ngay c¶ trong nh÷ng n¨m 50, còng ®· nh− thÕ råi. Vµ nh÷ng tÇng líp nh©n d©n s½n sµng ®äc b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p vµ häc tËp trong ®ã çch "ph¶i sèng vµ ph¶i chÕt nh− thÕ nµo", ®©y lµ nãi theo lêi cña mét c«ng nh©n ®· göi mét bøc th− cho b¸o "Tia löa" (sè 7)65, nh÷ng tÇng líp Êy ngµy nay ®· réng vµ s©u h¬n biÕt bao. Nh÷ng lêi tè ço vÒ chÝnh trÞ chÝnh lµ lêi tuyªn chiÕn víi chÝnh phñ, còng nh− nh÷ng lêi tè ço vÒ kinh tÕ lµ lêi tuyªn chiÕn víi chñ x−ëng. Vµ çi chiÕn dÞch tè ço cµng réng vµ cµng m·nh liÖt bao nhiªu, giai cÊp x· héi tuyªn chiÕn ®Ó khëi chiÕn cµng ®«ng ®¶o vµ quyÕt t©m bao nhiªu, th× sù tuyªn chiÕn Êy cµng cã mét t¸c dông tinh thÇn lín lao bÊy nhiªu. Bëi vËy, nh÷ng lêi tè ço vÒ chÝnh trÞ, tù nã, lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn m¹nh mÏ ®Ó lµm tan r· chÕ ®é thï ®Þch, mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Ó t¸ch kÎ ®Þch ra khái nh÷ng ®ång minh ngÉu nhiªn hoÆc t¹m thêi cña nã, mét ph−¬ng tiÖn ®Ó gieo r¾c sù thï ®Þch vµ hoµi nghi gi÷a nh÷ng kÎ th−êng xuyªn tham gia chÝnh quyÒn chuyªn chÕ.

Trong thêi ®¹i chóng ta, chØ cã ®¶ng nµo tæ chøc ®−îc nh÷ng cuéc tè ço thùc sù tr−íc toµn d©n míi cã thÓ trë thµnh ®éi tiÒn phong cña çc lùc l−îng çch m¹ng. Nh−ng nh÷ng tõ "tr−íc toµn d©n" cã mét néi dung rÊt réng. TuyÖt ®¹i ®a sè nh÷ng ng−êi ®øng ra tè ço mµ kh«ng thuéc giai cÊp c«ng nh©n (v× muèn lµ ®éi tiÒn phong, tÊt ph¶i l«i cuèn ®−îc çc giai cÊp kh¸c) ®Òu lµ nh÷ng nhµ chÝnh trÞ s¸ng suèt, lµ nh÷ng ng−êi biÕt c©n nh¾c. Hä hoµn toµn biÕt r»ng chØ "kªu ca" thËm chÝ vÒ mét viªn chøc nhá th«i còng ®ñ

Lµm g×?

115

nguy hiÓm biÕt bao nhiªu råi, huèng chi kªu vÒ çi chÝnh phñ Nga "cã quyÒn lùc v¹n n¨ng". Vµ hä chØ kªu ca víi chóng ta, khi nµo hä thÊy r»ng lêi kªu ca Êy thùc sù cã hiÖu qu¶, thÊy chóng ta lµ mét lùc l−îng chÝnh trÞ. Muèn trë thµnh mét lùc l−îng chÝnh trÞ nh− thÕ tr−íc con m¾t c«ng chóng, th× ph¶i cè g¾ng rÊt nhiÒu vµ bÒn bØ ®Ó n©ng cao tÝnh tù gi¸c, ãc s¸ng kiÕn vµ nghÞ lùc cña chóng ta lªn, chø chØ ®em d¸n çi nh·n hiÖu "®éi tiÒn phong" vµo lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®éi hËu vÖ th× kh«ng ®ñ.

Ng−êi t¸n thµnh cuång nhiÖt sù "liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n", sÏ hái vµ hiÖn ®ang hái chóng ta r»ng: nÕu chóng ta tù ®¶m nhiÖm viÖc tæ chøc nh÷ng cuéc tè ço thùc sù tr−íc toµn d©n ®Ó chèng chÝnh phñ th× tÝnh chÊt giai cÊp cña phong trµo cña chóng ta biÓu hiÖn ë chç nµo? - ChÝnh ë chç chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lµ nh÷ng ng−êi tæ chøc nh÷ng cuéc tè ço Êy; ë chç tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò mµ c«ng t¸c cæ ®éng ®Ò ra ®Òu sÏ lµm s¸ng tá theo mét tinh thÇn d©n chñ - x· héi kiªn quyÕt, kh«ng tha thø mét chót nµo nh÷ng sù xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c mét çch v« t×nh hay h÷u ý; ë chç cuéc cæ ®éng chÝnh trÞ toµn diÖn Êy sÏ ®−îc tiÕn hµnh bëi mét ®¶ng hîp nhÊt ®−îc thµnh mét khèi kh«ng g× ph¸ vì næi viÖc nh©n danh toµn d©n mµ tiÕn c«ng chÝnh phñ, viÖc gi¸o dôc çch m¹ng cho giai cÊp v« s¶n, ®ång thêi b¶o vÖ sù ®éc lËp chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n, sù l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n, sù lîi dông nh÷ng xung ®ét tù ph¸t cña giai cÊp c«ng nh©n víi nh÷ng kÎ bãc lét hä, nh÷ng sù xung ®ét lµm cho cã thªm nhiÒu líp cña giai cÊp v« s¶n næi dËy vµ nhËp vµo phÝa chóng ta!

Nh−ng mét trong nh÷ng nÐt ®Æc biÖt nhÊt cña "chñ nghÜa kinh tÕ" th× chÝnh lµ ë chç chñ nghÜa Êy kh«ng hiÓu ®−îc mèi liªn hÖ ®ã, h¬n n÷a, kh«ng hiÓu ®−îc sù nhÊt trÝ ®ã cña nhu cÇu cÊp thiÕt nhÊt cña giai cÊp v« s¶n (gi¸o dôc chÝnh trÞ toµn diÖn b»ng nh÷ng sù tè ço vÒ chÝnh trÞ vµ

V. I. L ª - n i n 116

cæ ®éng chÝnh trÞ) víi nh÷ng nhu cÇu cña phong trµo d©n chñ chung. Sù kh«ng hiÓu biÕt Êy biÓu hiÖn kh«ng nh÷ng trong nh÷ng lêi lÏ "theo lèi M¸c-t−-nèp" mµ c¶ trong nhiÒu ®o¹n v¨n kh¸c còng cã ý nghÜa gièng hÖt nh− thÕ, trong ®ã "ph¸i kinh tÕ" viÖn ®Õn çi gäi lµ quan ®iÓm giai cÊp. Ch¼ng h¹n, çc t¸c gi¶ bøc th− "kinh tÕ" ®¨ng trong sè 12 b¸o "Tia löa"* ®· nãi nh− thÕ nµy: "Còng vÉn çi khuyÕt ®iÓm c¨n b¶n Êy cña b¸o "Tia löa" (®¸nh gi¸ qu¸ cao hÖ t− t−ëng) lµ nguyªn nh©n lµm cho b¸o Êy kh«ng nhÊt qu¸n trong vÊn ®Ò th¸i ®é cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ®èi víi çc giai cÊp vµ çc khuynh h−íng x· héi kh¸c nhau. Khi ®· quyÕt ®Þnh, c¨n cø vµo nh÷ng suy luËn vÒ mÆt lý luËn..." (chø kh«ng ph¶i c¨n cø vµo "qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, nh÷ng nhiÖm vô nµy ph¸t triÓn ®ång thêi víi ®¶ng...") "nhiÖm vô chuyÓn ngay sang cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, vµ khi ch¾c h¼n lµ ®· c¶m thÊy tÊt c¶ sù khã kh¨n cña nhiÖm vô Êy ®èi víi c«ng nh©n trong t×nh h×nh hiÖn t¹i"... (vµ kh«ng nh÷ng chØ c¶m thÊy, mµ cßn thÊy rÊt râ r»ng nhiÖm vô Êy Ýt khã kh¨n ®èi víi c«ng nh©n h¬n lµ ®èi víi nh÷ng nhµ trÝ thøc "kinh tÕ chñ nghÜa" th−êng ch¨m lo ®Õn nh÷ng trÎ nhá - v× c«ng nh©n s½n sµng chiÕn ®Êu c¶ cho nh÷ng yªu s¸ch kh«ng høa hÑn mét "kÕt qu¶ hiÓn nhiªn" nµo c¶ - ®©y lµ nãi theo lèi nãi cña M¸c-t−-nèp bÊt hñ)... "nh−ng kh«ng ®ñ kiªn nhÉn chê ®Õn lóc tÝch lòy ®−îc ®Çy ®ñ lùc l−îng cÇn thiÕt cho cuéc ®Êu tranh Êy, nªn b¸o "Tia löa" ®· b¾t ®Çu t×m ®ång minh trong

* V× thiÕu chç nªn chóng t«i kh«ng thÓ tr¶ lêi ®Çy ®ñ ®−îc trªn b¸o

"Tia löa" cho bøc th− hÕt søc ®Æc biÖt cña "ph¸i kinh tÕ". Chóng t«i rÊt sung s−íng thÊy bøc th− Êy ®−îc c«ng bè, v× ®· tõ l©u chóng t«i nghe ë nhiÒu n¬i nãi r»ng b¸o "Tia löa" kh«ng theo ®óng quan ®iÓm giai cÊp vµ chóng t«i chØ ®îi c¬ héi thuËn tiÖn hoÆc cã sù diÔn t¶ chÝnh thøc lêi buéc téi th−êng nghe thÊy Êy, ®Ó tr¶ lêi. Nh−ng chóng t«i cã thãi quen ®¸p l¹i nh÷ng cuéc tÊn c«ng b»ng çch ph¶n c«ng, chø kh«ng ph¶i b»ng çch phßng ngù.

Lµm g×?

117

hµng ngò nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi trÝ thøc...".

§óng, ®óng, ®óng lµ chóng t«i kh«ng cßn ®ñ "kiªn nhÉn" ®Ó "chê" ®Õn thêi kú may m¾n mµ nh÷ng kÎ "hßa gi¶i" ®ñ çc lo¹i ®· høa hÑn víi chóng t«i tõ l©u, thêi kú mµ "ph¸i kinh tÕ" cña chóng ta sÏ kh«ng cßn ®em sù l¹c hËu cña m×nh ®æ cho lµ t¹i c«ng nh©n, kh«ng bµo ch÷a sù thiÕu nghÞ lùc cña m×nh b»ng çi gäi lµ t×nh tr¹ng thiÕu lùc l−îng cña c«ng nh©n n÷a. Chóng t«i sÏ hái "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" cña chóng ta r»ng "viÖc c«ng nh©n tÝch lòy lùc l−îng cho cuéc ®Êu tranh Êy" ph¶i lµ ë chç nµo? H¸ ch¼ng ph¶i râ rµng lµ ë chç gi¸o dôc chÝnh trÞ cho c«ng nh©n, ë chç tè ço tr−íc c«ng nh©n tÊt c¶ mäi mÆt cña chÕ ®é chuyªn chÕ xÊu xa cña chóng ta ®ã sao? H¸ ch¼ng ph¶i râ rµng r»ng chÝnh lµ ®Ó lµm c«ng viÖc ®ã mµ "trong hµng ngò nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi trÝ thøc", chóng ta ph¶i cã nh÷ng "®ång minh" s½n sµng cïng víi chóng ta tè ço cuéc vËn ®éng chÝnh trÞ chèng nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng, chèng nh÷ng gi¸o viªn, nh©n viªn thèng kª, sinh viªn, v. v., ®ã sao? Çi "çch thøc tinh vi" ®ã cã thËt lµ khã hiÓu ®Õn thÕ kh«ng? P. B. ¸c-xen-rèt ®· ch¼ng nh¾c ®i nh¾c l¹i víi çc «ng tõ 1897 r»ng: "NhiÖm vô nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga tranh thñ nh÷ng ng−êi ñng hé vµ nh÷ng ®ång minh trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp trong çc giai cÊp kh«ng ph¶i v« s¶n tr−íc hÕt vµ chñ yÕu lµ do tÝnh chÊt ho¹t ®éng tuyªn truyÒn ngay trong giai cÊp v« s¶n quyÕt ®Þnh" 66 ®ã sao? ThÕ mµ M¸c-t−-nèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c thuéc "ph¸i kinh tÕ", ®Õn b©y giê vÉn cßn cho r»ng c«ng nh©n ph¶i b¾t ®Çu tr−íc hÕt b»ng "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" ®Ó tÝch lòy lùc l−îng cña m×nh (cho chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa) vµ chØ sau ®ã míi "chuyÓn" - cã lÏ lµ tõ viÖc "båi d−ìng" theo lèi c«ng liªn chñ nghÜa "tÝnh tÝch cùc" thµnh tÝnh tÝch cùc d©n chñ - x· héi!

V. I. L ª - n i n 118

"Ph¸i kinh tÕ" nãi tiÕp: "... Trong viÖc t×m kiÕm cña m×nh, b¸o "Tia löa" th−êng tho¸t ly quan ®iÓm giai cÊp, xãa mê nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp vµ ®Æt sù bÊt b×nh chung ®èi víi chÝnh phñ lªn hµng ®Çu, tuy nguyªn nh©n vµ møc ®é cña sù bÊt b×nh Êy rÊt kh¸c nhau gi÷a nh÷ng ng−êi "®ång minh". Ch¼ng h¹n, th¸i ®é cña b¸o "Tia löa" ®èi víi çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng lµ nh− vËy"... B¸o "Tia löa" h×nh nh− "høa ®em l¹i sù gióp ®ì cña giai cÊp c«ng nh©n cho bän quý téc bÊt m·n vÒ nh÷ng bè thÝ cña chÝnh phñ, mµ l¹i kh«ng nãi mét tiÕng nµo ®Õn sù ®èi kh¸ng giai cÊp ®ang ng¨n çch hai tÇng líp d©n c− Êy". NÕu b¹n ®äc xem l¹i nh÷ng bµi "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng" (sè 2 vµ 4, b¸o "Tia löa") 67, mµ h×nh nh− çc t¸c gi¶ bøc th− Êy ¸m chØ, th× b¹n ®äc sÏ thÊy r»ng nh÷ng bµi Êy* chuyªn nãi vÒ th¸i ®é cña chÝnh phñ ®èi víi "sù cæ ®éng «n hßa cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng quan liªu ®¼ng cÊp", ®èi víi "s¸ng kiÕn cña c¶ nh÷ng giai cÊp h÷u s¶n". Mét bµi trong sè ®ã nãi r»ng ng−êi c«ng nh©n kh«ng thÓ bµng quan tr−íc cuéc ®Êu tranh cña chÝnh phñ chèng çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®−îc, vµ kªu gäi nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng trong çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng h·y vøt bá nh÷ng diÔn v¨n «n hßa ®i vµ h·y nãi lªn nh÷ng lêi c−¬ng quyÕt vµ døt kho¸t, khi mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng sÏ vïng h¼n lªn chèng chÝnh phñ. Çc t¸c gi¶ bøc th− ®ã kh«ng ®ång ý vÒ chç nµo? Kh«ng thÓ biÕt ®−îc. Cã ph¶i hä nghÜ r»ng ng−êi c«ng nh©n "sÏ kh«ng hiÓu ®−îc" nh÷ng tiÕng: "giai cÊp h÷u s¶n" vµ "héi ®ång ®Þa ph−¬ng quan liªu ®¼ng cÊp" ch¨ng? - r»ng thóc ®Èy nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng vøt bá nh÷ng diÔn v¨n «n hßa

* V¶ l¹i gi÷a kho¶ng ®¨ng çc bµi b¸o Êy, (b¸o "Tia löa", sè 3) ®· ®¨ng

mét bµi chuyªn nãi vÒ nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp ë n«ng th«n n−íc ta.1)


tr. 542 - 553.

Lµm g×?

119

vµ dïng nh÷ng lêi lÏ c−¬ng quyÕt, lµ "®¸nh gi¸ qu¸ cao hÖ t− t−ëng" ch¨ng? Cã ph¶i hä t−ëng t−îng r»ng c«ng nh©n vÉn cã thÓ "tÝch lòy lùc l−îng" ®Ó ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, dï kh«ng biÕt g× vÒ th¸i ®é cña chÕ ®é chuyªn chÕ ®èi víi c¶ çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng n÷a ch¨ng? Mét lÇn n÷a, còng l¹i kh«ng thÓ biÕt ®−îc. ChØ cã mét ®iÒu râ rµng lµ çc t¸c gi¶ Êy cã mét ý niÖm rÊt m¬ hå vÒ nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®¶ng d©n chñ - x· héi. §iÒu ®ã cµng thÊy ®−îc râ h¬n trong c©u nãi sau ®©y: "§ã còng" (tøc lµ "còng lµm lu mê nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp") "lµ th¸i ®é cña b¸o "Tia löa" ®èi víi phong trµo sinh viªn". §¸ng lÏ ph¶i kªu gäi c«ng nh©n tuyªn bè, b»ng çc cuéc biÓu t×nh thÞ uy, r»ng trung t©m thËt sù g©y ra nh÷ng sù tµn b¹o, ®éc ®o¸n vµ ®åi trôy lµ chÝnh phñ Nga chø kh«ng ph¶i lµ thanh niªn sinh viªn (b¸o "Tia löa", sè 21)), th× chóng ta cã lÏ sÏ ph¶i ®¨ng nh÷ng bµi lËp luËn theo tinh thÇn cña b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" còng nªn! Vµ ®ã chÝnh lµ nh÷ng ý kiÕn mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· ®−a ra vµo mïa thu 1901, sau nh÷ng sù biÕn th¸ng Hai vµ th¸ng Ba, lóc s¾p cã mét cao trµo míi cña phong trµo sinh viªn, cao trµo chøng tá r»ng, c¶ trong lÜnh vùc nµy n÷a, sù ph¶n kh¸ng "tù ph¸t" chèng chÕ ®é chuyªn chÕ ®· ®i tr−íc sù l·nh ®¹o tù gi¸c cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ®èi víi phong trµo. Çi xu h−íng tù ph¸t ®· thóc ®Èy c«ng nh©n ®øng ra bªnh vùc nh÷ng sinh viªn bÞ c¶nh s¸t vµ lÝnh C«-d¾c ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn th× còng ®i tr−íc sù ho¹t ®éng tù gi¸c cña tæ chøc d©n chñ - x· héi!

"Tuy nhiªn, - çc t¸c gi¶ bøc th− viÕt tiÕp, - trong nhiÒu bµi kh¸c, b¸o "Tia löa" ®· nghiªm kh¾c lªn ¸n mäi sù tháa hiÖp, vµ bªnh vùc, ch¼ng h¹n, nh÷ng hµnh vi cè chÊp cña ph¸i Ghe-®¬". Chóng t«i khuyªn nh÷ng ng−êi nµo th−êng


tr. 493 - 500.

V. I. L ª - n i n 120

vÉn qu¶ quyÕt mét çch hÕt søc tù phô vµ n«ng næi nh− thÕ r»ng nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn trong nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ngµy nay h×nh nh− kh«ng ph¶i lµ c¨n b¶n vµ kh«ng ph¶i lµ lý do ®Çy ®ñ ®Ó g©y ra chia rÏ, h·y ngÉm nghÜ kü nh÷ng lêi nãi Êy. Nh÷ng ng−êi nãi r»ng chóng ta cßn hÕt søc Ýt cè g¾ng trong viÖc v¹ch râ sù thï ®Þch cña chÕ ®é chuyªn chÕ ®èi víi çc giai cÊp rÊt kh¸c nhau, v¹ch râ cho c«ng nh©n thÊy sù ®èi lËp cña çc tÇng líp hÕt søc kh¸c nhau trong d©n c− ®èi víi chÕ ®é chuyªn chÕ - liÖu nh÷ng ng−êi ®ã cã thÓ lµm viÖc mét çch cã hiÖu qu¶ trong cïng mét tæ chøc víi nh÷ng ng−êi ®· coi nhiÖm vô Êy lµ "mét sù tháa hiÖp" - h¼n lµ tháa hiÖp víi thuyÕt "®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" - ®−îc ch¨ng?

Nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 40 ngµy gi¶i phãng n«ng n«, chóng ta ®· nãi ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i ®−a cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµo n«ng th«n (sè 3)1), vµ nh©n b¶n b¸o ço mËt cña VÝt-te, chóng ta ®· nãi ®Õn tÝnh kh«ng thÓ ®iÒu hßa ®−îc gi÷a chÕ ®é tù trÞ hµnh chÝnh ®Þa ph−¬ng víi chÕ ®é chuyªn chÕ (sè 4); nh©n cã ®¹o luËt míi, chóng ta ®· c«ng kÝch chÕ ®é n«ng n« cña bän ®Þa chñ vµ cña chÝnh phñ phôc vô bän chóng (sè 8)2), vµ ®· hoan nghªnh ®¹i héi bÊt hîp ph¸p cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, ®ång thêi khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng trong çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng h·y vøt bá nh÷ng sù xin xá nhôc nh· mµ chuyÓn sang ®Êu tranh (sè 8)3); chóng ta ®· khuyÕn khÝch nh÷ng sinh viªn nµo b¾t ®Çu hiÓu sù cÇn thiÕt ph¶i ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ ®· chuyÓn sang ®Êu tranh chÝnh trÞ (sè 3) vµ ®ång thêi,


tr. 542 - 553. 2) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5,

tr. 107 - 113. 3) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5,

tr. 114 - 116.

Lµm g×?

121

chóng ta ®· chØ trÝch "sù kÐm th«ng minh qu¸i gë" cña nh÷ng ng−êi t¸n thµnh phong trµo "thuÇn tóy sinh viªn", xói giôc sinh viªn ®õng tham gia çc cuéc biÓu t×nh ngoµi ®−êng phè (sè 3, nh©n nãi vÒ lêi kªu gäi cña Ban chÊp hµnh sinh viªn M¸t-xc¬-va, ngµy 25 th¸ng Hai); chóng ta ®· tè ço "nh÷ng m¬ −íc viÓn v«ng", "sù dèi tr¸ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa" cña çi nhãm ng−êi bÞp bîm tù do chñ nghÜa thuéc b¸o "N−íc Nga" 68 (sè 5), vµ ®ång thêi, chóng ta ®· v¹ch râ nh÷ng hµnh vi ®iªn cuång cña chÝnh phñ "®µn ¸p nh÷ng nhµ v¨n «n hßa, nh÷ng gi¸o s− vµ b¸c häc l·o thµnh, nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa cã tiÕng trong çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng" (sè 5: "Mét cuéc ®µn ¸p cña c¶nh s¸t ®èi víi v¨n häc") 69; chóng ta ®· v¹ch râ ý nghÜa thËt sù cña çi c−¬ng lÜnh vÒ "sù quan t©m cña nhµ n−íc ®Õn viÖc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sinh sèng cho c«ng nh©n" vµ ®· hoan nghªnh "lêi thó nhËn quý gi¸" nµy: "thµ tiÕn hµnh viÖc c¶i thiÖn tõ trªn xuèng ®Ó ®Ò phßng bªn d−íi khái yªu cÇu, cßn h¬n lµ chê ®îi yªu cÇu tõ bªn d−íi lªn" (sè 6)1); chóng ta ®· khuyÕn khÝch nh÷ng nh©n viªn thèng kª ®· ®øng lªn ph¶n ®èi (sè 7), vµ chóng ta ®· tr¸ch cø nh÷ng nh©n viªn thèng kª ph¸ ho¹i ®×nh c«ng (sè 9)70. Cho r»ng s¸ch l−îc Êy lµm lu mê ý thøc giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n vµ lµ mét sù tháa hiÖp víi chñ nghÜa tù do, tøc lµ tá ra hoµn toµn kh«ng hiÓu g× vÒ ý nghÜa thËt sù cña c−¬ng lÜnh "Credo" vµ ®· de facto ¸p dông chÝnh çi c−¬ng lÜnh Êy, mÆc dï hä ®· ra søc b¸c bá! ThËt vËy, chÝnh do ®ã mµ ng−êi ta l«i kÐo ®¶ng d©n chñ - x· héi vµo "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ", vµ ng−êi ta chÞu ®Çu hµng chñ nghÜa tù do, tõ chèi kh«ng tÝch cùc can thiÖp vµ kh«ng x¸c ®Þnh th¸i ®é cña m×nh, th¸i ®é d©n chñ - x· héi ®èi víi mçi vÊn ®Ò "tù do chñ nghÜa".


tr. 96 - 98.

V. I. L ª - n i n 122

e) L¹i lµ "Bän vu khèng", l¹i lµ "bän lõa bÞp"

§éc gi¶ ch¾c cßn nhí nh÷ng tiÕng nh· nhÆn ®ã lµ cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" dïng ®Ó ®¸p l¹i lêi chóng ta buéc téi tê Êy lµ "®· gi¸n tiÕp chuÈn bÞ c¬ së ®Ó biÕn phong trµo c«ng nh©n thµnh c«ng cô cña ph¸i d©n chñ t− s¶n". Víi ®Çu ãc gi¶n ®¬n, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· qu¶ quyÕt r»ng lêi buéc téi Êy chØ lµ mét thñ ®o¹n tranh luËn: hä nãi r»ng nh÷ng ng−êi gi¸o ®iÒu ®éc ®Þa kia ®· chñ t©m nãi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu xÊu xa vÒ hä: nh−ng cßn g× cã thÓ xÊu xa h¬n lµ lµm c«ng cô cho bän d©n chñ t− s¶n? Vµ hä in, b»ng ch÷ to, mét "lêi b¸c bá": "vu khèng lé liÔu" ("Hai ®¹i héi", tr.30), "lõa bÞp" (31), "gi¶ dèi" (33). Còng nh− Giuy-pi-te (tuy kh«ng gièng Giuy-pi-te l¾m), tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" næi giËn, chÝnh lµ v× nã ®· lÇm, vµ b»ng nh÷ng lêi chöi rña hÊp tÊp, nã tá ra kh«ng cã kh¶ n¨ng n¾m ®−îc ý cña ®èi ph−¬ng. Tuy nhiªn, ch¼ng cÇn suy nghÜ l©u míi hiÓu r»ng t¹i sao mäi sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña phong trµo quÇn chóng, mäi sù h¹ thÊp chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa, ®Òu chÝnh lµ sù chuÈn bÞ c¬ së ®Ó biÕn phong trµo c«ng nh©n thµnh c«ng cô cña ph¸i d©n chñ t− s¶n. Phong trµo c«ng nh©n tù ph¸t, tù nã, chØ cã thÓ s¶n sinh ra (vµ tÊt nhiªn chØ s¶n sinh ra) chñ nghÜa c«ng liªn th«i; mµ chÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa cña giai cÊp c«ng nh©n th× chÝnh lµ chÝnh trÞ t− s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n. Sù tham gia cña giai cÊp c«ng nh©n vµo ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ ngay c¶ vµo çch m¹ng chÝnh trÞ n÷a, còng hoµn toµn kh«ng lµm cho chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n trë thµnh chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi ®−îc. Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cã ®Þnh chèi c·i ®iÒu ®ã kh«ng? Tê Êy, sau hÕt, cã ®Þnh tr×nh bµy tr−íc mäi ng−êi, mét çch c«ng khai vµ kh«ng quanh co, quan niÖm cña m×nh vÒ çc vÊn ®Ò bøc thiÕt nhÊt cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ vµ Nga ch¨ng? - Kh«ng ®©u! Tê

Lµm g×?

123

Êy sÏ kh«ng bao giê cã mét m¶y may ý nghÜ nh− thÕ, v× nã vÉn kiªn quyÕt b¸m vµo çi thñ ®o¹n cã thÓ gäi lµ "kh«ng biÕt". T«i kh«ng ph¶i lµ t«i, ngùa kh«ng ph¶i lµ cña t«i, t«i kh«ng ph¶i lµ ng−êi ®¸nh xe ngùa. Chóng t«i kh«ng ph¶i lµ "ph¸i kinh tÕ"; tê "T− t−ëng c«ng nh©n" kh«ng ph¶i lµ "chñ nghÜa kinh tÕ"; ë Nga kh«ng hÒ cã "chñ nghÜa kinh tÕ" ®©u. §ã lµ mét thñ ®o¹n v« cïng kh«n khÐo vµ "chÝnh trÞ", nã chØ cã mét ®iÒu bÊt lîi nhá th«i, tøc lµ ng−êi ta th−êng quen gäi nh÷ng c¬ quan b¸o chÝ dïng thñ ®o¹n Êy b»ng çi biÖt hiÖu lµ: "xin v©ng ¹".

§èi víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" th× ë n−íc Nga, chÕ ®é d©n chñ t− s¶n nãi chung chØ lµ mét "bãng ma" ("Hai ®¹i héi", tr. 32)*. ThËt lµ nh÷ng con ng−êi sung s−íng! Nh− con ®µ ®iÓu, hä giÊu ®Çu d−íi çnh vµ t−ëng t−îng nh− tÊt c¶ mäi çi xung quanh hä ®Òu biÕn mÊt. Nh÷ng nhµ chÝnh luËn thuéc ph¸i tù do hµng th¸ng b¸o tin mét çch ®¾c th¾ng r»ng chñ nghÜa M¸c ®ang tan r· hoÆc thËm chÝ ®· biÕn mÊt; nh÷ng b¸o thuéc ph¸i tù do ("Tin tøc Xanh Pª-tÐc-bua"71, "Tin tøc n−íc Nga"72 vµ nhiÒu tê kh¸c n÷a), trong ®ã ng−êi ta khuyÕn khÝch ph¸i tù do lµ ph¸i ®em l¹i cho c«ng nh©n çi quan niÖm kiÓu Bren-ta-n« vÒ ®Êu tranh giai cÊp73 vµ çi quan niÖm c«ng liªn chñ nghÜa vÒ chÝnh trÞ; nhãm nh÷ng nhµ phª ph¸n chñ nghÜa M¸c, tøc lµ nh÷ng ng−êi mµ nh÷ng khuynh h−íng thùc sù cña hä ®· ®−îc

* ë ®©y, ng−êi ta còng viÖn ra "nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n−íc Nga,

tøc lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tÊt ph¶i thóc ®Èy phong trµo c«ng nh©n vµo con ®−êng çch m¹ng". Ng−êi ta kh«ng muèn hiÓu r»ng con ®−êng çch m¹ng cña phong trµo c«ng nh©n cßn cã thÓ kh«ng ph¶i lµ con ®−êng d©n chñ - x· héi! ThËt vËy, toµn bé giai cÊp t− s¶n T©y ¢u d−íi chÕ ®é chuyªn chÕ, ®Òu "®· thóc ®Èy", thóc ®Èy mét çch cã ý thøc c«ng nh©n vµo con ®−êng çch m¹ng. Chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, chóng ta kh«ng thÓ tháa m·n víi ®iÒu ®ã ®−îc. Vµ nÕu b»ng çch nµy hay çch kh¸c, chóng ta h¹ thÊp chÝnh trÞ d©n chñ - x· héi xuèng ngang víi mét thø chÝnh trÞ tù ph¸t, c«ng liªn chñ nghÜa th× do ®ã, chÝnh lµ chóng ta ®· lµm ®óng theo ý muèn cña bän d©n chñ t− s¶n råi.

V. I. L ª - n i n 124

v¹ch ra rÊt râ trong c−¬ng lÜnh "Credo" vµ mãn hµng v¨n ch−¬ng cña hä ®ang l−u hµnh ®éc nhÊt, kh«ng bÞ h¹n chÕ g×, kh¾p n−íc Nga; sù håi phôc cña nh÷ng khuynh h−íng çch m¹ng kh«ng ph¶i d©n chñ - x· héi, nhÊt lµ sau nh÷ng sù biÕn th¸ng Hai vµ th¸ng Ba; - tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã cã lÏ lµ nh÷ng bãng ma! TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã mµ l¹i tuyÖt nhiªn kh«ng cã liªn quan g× víi ph¸i d©n chñ t− s¶n c¶!

Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", còng nh− çc t¸c gi¶ bøc th− "kinh tÕ" trong b¸o "Tia löa", sè 12, rÊt cÇn ph¶i "tù hái xem t¹i sao nh÷ng sù biÕn mïa xu©n lµm cho nh÷ng khuynh h−íng çch m¹ng kh«ng ph¶i d©n chñ - x· héi håi phôc nh− vËy mµ l¹i kh«ng t¨ng c−êng uy thÕ vµ uy tÝn cña ph¸i d©n chñ - x· héi lªn"? - V× r»ng chóng ta ch−a ®ñ søc ®¶m nhËn nhiÖm vô cña chóng ta, v× tÝnh tÝch cùc cña quÇn chóng c«ng nh©n cao h¬n tÝnh tÝch cùc cña chóng ta, v× chóng ta kh«ng cã nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o vµ nh÷ng ng−êi tæ chøc çch m¹ng ®−îc rÌn luyÖn ®Çy ®ñ, hiÓu biÕt t−êng tËn t©m tr¹ng cña mäi tÇng líp ®èi lËp vµ biÕt dÉn ®Çu phong trµo, biÕt biÕn mét cuéc biÓu t×nh tù ph¸t thµnh mét cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ, biÕt më réng tÝnh chÊt chÝnh trÞ cña cuéc biÓu t×nh Êy, v. v.. Chõng nµo mµ t×nh tr¹ng Êy vÉn cßn tån t¹i th× nh÷ng ng−êi çch m¹ng kh«ng ph¶i d©n chñ - x· héi, mÒm dÎo h¬n, c−¬ng quyÕt h¬n, tÊt nhiªn sÏ lîi dông sù l¹c hËu cña ta; cßn c«ng nh©n th× dï hä cã nghÞ lùc vµ tinh thÇn hy sinh cao c¶ ®Õn ®©u ch¨ng n÷a trong çc cuéc chiÕn ®Êu víi c¶nh s¸t vµ qu©n ®éi, dï hµnh ®éng cña hä cã çch m¹ng ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, hä còng chØ sÏ lµ mét lùc l−îng ñng hé nh÷ng ng−êi çch m¹ng Êy th«i, hä sÏ lµ ®éi hËu vÖ cña ph¸i d©n chñ t− s¶n, chø kh«ng ph¶i lµ ®éi tiªn phong d©n chñ - x· héi. H·y lÊy vÝ dô ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc ch¼ng h¹n, lµ ®¶ng mµ "ph¸i kinh tÕ" ë n−íc ta chØ muèn häc nh÷ng nh−îc ®iÓm cña hä. T¹i sao kh«ng cã mét sù biÕn chÝnh trÞ nµo ë §øc lµ kh«ng gãp phÇn vµo viÖc t¨ng c−êng thªm uy thÕ vµ uy

Lµm g×?

125

tÝn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi? V× sím h¬n ai hÕt, ®¶ng d©n chñ - x· héi bao giê còng ®¸nh gi¸ ®−îc sù biÕn Êy mét çch çch m¹ng nhÊt, ñng hé mäi cuéc ph¶n ®èi sù ®éc ®o¸n. Nã kh«ng hÒ tù ru ngñ nã b»ng nh÷ng ¶o t−ëng cho r»ng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ sÏ lµm cho c«ng nh©n nghÜ ®Õn vÊn ®Ò hä kh«ng cã quyÒn, r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ tÊt ph¶i thóc ®Èy phong trµo c«ng nh©n vµo con ®−êng çch m¹ng. Nã can thiÖp vµo mäi lÜnh vùc vµ mäi vÊn ®Ò cña ®êi sèng x· héi vµ chÝnh trÞ: can thiÖp khi Vin-hem kh«ng chÞu thõa nhËn mét ng−êi t− s¶n tiÕn bé nµo ®ã ®−îc bÇu lµm thÞ tr−ëng ("ph¸i kinh tÕ" n−íc ta ch−a cã th× giê ®Ó d¹y cho ng−êi §øc biÕt r»ng ®ã, thËt ra, chÝnh lµ mét sù tháa hiÖp víi ph¸i tù do!), can thiÖp khi c«ng bè ®¹o luËt cÊm nh÷ng tranh ¶nh vµ t¸c phÈm "tr¸i ®¹o ®øc", can thiÖp khi chÝnh phñ dïng ¸p lùc trong viÖc bæ nhiÖm çc gi¸o s−, v. v. vµ v. v.. BÊt cø ë ®©u còng vËy, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®Òu ®i tiªn phong, khªu gîi sù bÊt b×nh chÝnh trÞ trong mäi giai cÊp, thøc tØnh nh÷ng ng−êi cßn m¬ ngñ, thóc giôc nh÷ng ng−êi l¹c hËu, cung cÊp tµi liÖu ®Çy ®ñ ®Ó n©ng cao ý thøc chÝnh trÞ vµ tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n. KÕt qu¶ lµ ng−êi chiÕn sÜ chÝnh trÞ tiªn phong Êy ®· b¾t buéc ngay c¶ kÎ thï tù gi¸c cña chñ nghÜa x· héi còng ph¶i kÝnh nÓ, vµ kh«ng ph¶i lµ hiÕm cã nh÷ng viÖc nh− viÖc mét tµi liÖu quan träng kh«ng nh÷ng cña çc giíi t− s¶n mµ c¶ cña çc giíi quan liªu vµ cña triÒu ®×nh n÷a, còng kh«ng biÕt v× phÐp l¹ g× mµ l¹i lät ®−îc vµo phßng biªn tËp cña b¸o "Vorwärts".

§iÒu ®ã gi¶i thÝch çi "m©u thuÉn" bÒ ngoµi tøc lµ çi m©u thuÉn v−ît qu¸ tr×nh ®é nhËn thøc cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®Õn nçi tê Êy ph¶i gi¬ tay lªn trêi mµ kªu lªn r»ng: "«i, gi¶ dèi"! ThËt vËy, h·y t−ëng t−îng: chóng t«i, "Sù nghiÖp c«ng nh©n", chóng t«i ®Æt phong trµo quÇn chóng c«ng nh©n lªn hµng ®Çu (vµ chóng t«i cho in ch÷ ®Ëm!), chóng t«i nh¾c nhë tÊt c¶ mäi ng−êi h·y ®Ò phßng çi

V. I. L ª - n i n 126

khuynh h−íng ®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña yÕu tè tù ph¸t; chóng t«i muèn ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn, hoµn toµn, hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ; chóng t«i muèn gi÷ mèi liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n! VËy mµ ng−êi ta l¹i b¶o lµ chóng t«i chuÈn bÞ c¬ së ®Ó biÕn phong trµo c«ng nh©n thµnh c«ng cô cña ph¸i d©n chñ t− s¶n. Mµ nh÷ng ng−êi nµo ®· nãi nh− vËy? §ã lµ nh÷ng ng−êi ®· "tháa hiÖp" víi ph¸i tù do, hä ®· can thiÖp vµo mäi vÊn ®Ò "tù do chñ nghÜa" (thËt lµ kh«ng hiÓu mét tÝ g× vÒ mèi "liªn hÖ h÷u c¬ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n"!), ®· quan t©m qu¸ nhiÒu ®Õn sinh viªn vµ thËm chÝ («i khñng khiÕp!) ®Õn nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng trong çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng! §ã lµ nh÷ng ng−êi, nãi chung, muèn dµnh mét tû lÖ phÇn tr¨m lín h¬n (so víi "ph¸i kinh tÕ") trong lùc l−îng cña hä cho c«ng t¸c trong çc giai cÊp phi v« s¶n ë trong d©n c−! §ã l¹i kh«ng ph¶i lµ "gi¶ dèi" sao??

Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" téi nghiÖp! Cã bao giê tê Êy l¹i hiÓu ®−îc çch thøc tinh vi Êy?

IV Lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp

cña ph¸i kinh tÕ - vµ tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng

Nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" mµ chóng ta ®· ph©n tÝch trªn kia - nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh nãi r»ng ®Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng ph¸p cæ ®éng chÝnh trÞ cã thÓ ¸p dông mét çch réng r·i nhÊt, r»ng nhiÖm vô cña chóng ta ngµy nay lµ ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ, v. v., - ph¶n ¸nh mét quan niÖm chËt hÑp vÒ nhiÖm vô cña chóng ta, kh«ng nh÷ng vÒ mÆt chÝnh trÞ mµ c¶ vÒ mÆt tæ chøc n÷a. §Ó tiÕn hµnh "cuéc

Lµm g×?

127

®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" th× hoµn toµn kh«ng cÇn ph¶i cã mét tæ chøc tËp trung cho toµn n−íc Nga - mµ trong mét cuéc ®Êu tranh nh− vËy th× tæ chøc Êy còng kh«ng thÓ h×nh thµnh ®−îc - mét tæ chøc tËp hîp vµo mét trËn tÊn c«ng chung duy nhÊt, tÊt c¶ mäi biÓu hiÖn cña sù ®èi lËp chÝnh trÞ, cña sù ph¶n ®èi vµ phÉn né; mét tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp, do nh÷ng l·nh tô chÝnh trÞ ch©n chÝnh cña toµn d©n l·nh ®¹o. §iÒu ®ã còng dÔ hiÓu th«i. C¬ cÊu cña bÊt cø mét c¬ quan nµo còng do néi dung ho¹t ®éng cña c¬ quan ®ã quyÕt ®Þnh mét çch tù nhiªn vµ tÊt nhiªn. Bëi vËy, b»ng nh÷ng lêi lÏ cña nã mµ ta ®· ph©n tÝch ë trªn, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· thÇn th¸nh hãa vµ hîp ph¸p hãa tÝnh chËt hÑp kh«ng nh÷ng cña ho¹t ®éng chÝnh trÞ mµ c¶ cña c«ng t¸c tæ chøc n÷a. ë ®©y, còng nh− trong mäi vÊn ®Ò kh¸c, tÝnh tù gi¸c cña nã ®· khuÊt phôc tr−íc tÝnh tù ph¸t. Mµ sù sïng b¸i nh÷ng h×nh thøc tæ chøc h×nh thµnh mét çch tù ph¸t, viÖc kh«ng thÊy ®−îc r»ng c«ng t¸c tæ chøc cña chóng ta lµ chËt hÑp vµ th« s¬ biÕt bao, r»ng trong lÜnh vùc quan träng Êy, chóng ta ®ang cßn lµ nh÷ng ng−êi "thñ c«ng nghiÖp" biÕt chõng nµo, viÖc kh«ng thÊy ®−îc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy, theo t«i, lµ mét chøng bÖnh thùc sù cña phong trµo cña chóng ta. TÊt nhiªn, ®ã kh«ng ph¶i lµ mét bÖnh do suy vi, mµ lµ mét bÖnh do tr−ëng thµnh mµ ra. Nh−ng chÝnh ngµy nay, khi lµn sãng phÉn né tù ph¸t ®ang cã thÓ nãi lµ trµn ®Õn chóng ta, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o vµ tæ chøc phong trµo, th× ®iÒu cÇn thiÕt tr−íc hÕt lµ ph¶i ®Êu tranh hÕt søc kiªn quyÕt chèng bÊt cø mét sù biÖn hé nµo cho sù l¹c hËu cña chóng ta vµ mäi sù hîp ph¸p hãa tÝnh chËt hÑp vÒ mÆt Êy; ph¶i chó ý nhÊt lµ khªu gîi ë mäi ng−êi ®ang tham gia hoÆc chØ s¾p söa tham gia c«ng t¸c thùc tiÔn, nçi bÊt b×nh ®èi víi lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp ®ang thÞnh hµnh trong chóng ta, vµ ý chÝ kiªn quyÕt vøt bá lèi lµm viÖc Êy ®i.

V. I. L ª - n i n 128

a) lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp lµ thÕ nµo?

Ta h·y thö tr¶ lêi c©u hái Êy b»ng çch ph¸c häa l¹i ho¹t ®éng cña mét tiÓu tæ d©n chñ - x· héi ®iÓn h×nh trong nh÷ng n¨m 1894 - 1901. Chóng t«i ®· nªu râ sù say mª phæ biÕn cña thanh niªn sinh viªn lóc ®ã ®èi víi chñ nghÜa M¸c. TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i chØ cã say mª chñ nghÜa M¸c víi t− çch lµ mét häc thuyÕt, mµ cßn say mª chñ nghÜa M¸c víi t− çch lµ mét lêi gi¶i ®¸p cho c©u hái: "lµm g×?", mét lêi kªu gäi xung trËn chèng qu©n thï, h¬n lµ say mª chñ nghÜa M¸c víi t− çch lµ mét häc thuyÕt. Vµ nh÷ng chiÕn sÜ míi ®· ra trËn víi mét sù chuÈn bÞ vµ trang bÞ hÕt søc th« s¬. Trong nhiÒu tr−êng hîp, hÇu nh− kh«ng ®−îc trang bÞ vµ tuyÖt nhiªn kh«ng cã mét sù chuÈn bÞ nµo c¶. Ng−êi ta ra trËn kh¸c nµo nh÷ng n«ng d©n võa míi rêi bá çi cµy, chØ cÇm trong tay mét çi gËy. Mét tiÓu tæ sinh viªn b¾t liªn l¹c víi c«ng nh©n, råi b¾t tay vµo hµnh ®éng mµ kh«ng hÒ cã mét liªn hÖ nµo víi çc chiÕn sÜ l·o thµnh, kh«ng hÒ cã mét liªn hÖ nµo víi nh÷ng tiÓu tæ ë çc ®Þa ph−¬ng kh¸c, hay thËm chÝ ë çc khu phè kh¸c (hoÆc ë çc tr−êng kh¸c) trong thµnh phè hä ë, kh«ng hÒ cã mét sù phèi hîp nµo gi÷a çc bé phËn c«ng t¸c çch m¹ng kh¸c nhau, kh«ng hÒ cã mét kÕ ho¹ch ho¹t ®éng nµo cã hÖ thèng trong mét thêi h¹n kh¸ dµi. TiÓu tæ Êy ph¸t triÓn tuÇn tù viÖc tuyªn truyÒn, cæ ®éng ngµy cµng m¹nh; v× vËy, chØ riªng do ho¹t ®éng cña m×nh, tiÓu tæ ®ã còng ®· g©y ®−îc c¶m t×nh trong çc giíi c«ng nh©n kh¸ réng r·i, trong mét bé phËn nµo ®ã cña giíi cã häc thøc, khiÕn cho "ñy ban" cã ®−îc tiÒn vµ cã ®−îc nhiÒu nhãm thanh niªn míi. Uy tÝn cña ñy ban (hay cña héi liªn hiÖp ®Êu tranh) t¨ng lªn, ph¹m vi ho¹t ®éng cña nã lín thªm, vµ nã më réng sù ho¹t ®éng mét çch hoµn toµn tù ph¸t: nh÷ng ng−êi mµ mét n¨m hay vµi th¸ng tr−íc ®©y ®· ph¸t biÓu trong çc tiÓu tæ sinh viªn ®Ó gi¶i ®¸p c©u hái: "nªn ®i ®©u?",

Lµm g×?

129

nh÷ng ng−êi mµ tr−íc kia ®· ®Æt ra vµ duy tr× ®−îc mèi quan hÖ víi c«ng nh©n, ®· in vµ ®em r¶i nh÷ng tê truyÒn ®¬n, th× ®ang ®Æt quan hÖ víi çc nhãm çch m¹ng kh¸c, s−u tÇm s¸ch b¸o, tiÕn hµnh xuÊt b¶n mét tê b¸o ®Þa ph−¬ng, b¾t ®Çu nãi ®Õn viÖc tæ chøc mét cuéc biÓu t×nh, cuèi cïng chuyÓn sang nh÷ng ho¹t ®éng chiÕn ®Êu c«ng khai (ho¹t ®éng chiÕn ®Êu c«ng khai Êy, tïy theo hoµn c¶nh, sÏ cã thÓ lµ tê truyÒn ®¬n cæ ®éng ®Çu tiªn, hoÆc lµ sè ®Çu tiªn cña mét tê b¸o, hoÆc lµ cuéc biÓu t×nh ®Çu tiªn). Th−êng th−êng th× nh÷ng ho¹t ®éng ®ã, ngay tõ lóc b¾t ®Çu, ®· ®i ®Õn chç sôp ®æ tøc kh¾c vµ hoµn toµn. Tøc kh¾c vµ hoµn toµn, v× nh÷ng ho¹t ®éng chiÕn ®Êu ®ã kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña mét kÕ ho¹ch cã hÖ thèng ®−îc nghiÒn ngÉm tr−íc vµ tuÇn tù ®Æt ra, mét kÕ ho¹ch ®Êu tranh bÒn bØ vµ l©u dµi, mµ chØ lµ sù ph¸t triÓn tù ph¸t cña mét c«ng t¸c tiÓu tæ tiÕn hµnh theo tËp qu¸n; v× bän c¶nh s¸t, cè nhiªn, hÇu nh− bao giê còng ®· biÕt tÊt c¶ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o chñ yÕu cña phong trµo ®Þa ph−¬ng lµ nh÷ng ng−êi ®· "næi tiÕng" khi cßn ngåi trªn ghÕ tr−êng ®¹i häc, vµ bän c¶nh s¸t ®ã, chØ chê c¬ héi thuËn tiÖn nhÊt cho mét cuéc v©y b¾t, ®· dông t©m ®Ó cho tiÓu tæ ph¸t triÓn vµ lan réng ®Æng cã mét corpus delicti1) ®Çy ®ñ, vµ mçi lÇn nh− thÕ, chóng ®Òu cè ý ®Ó l¹i mét vµi ng−êi mµ chóng biÕt râ "®Ó lµm h¹t gièng" (®©y lµ thuËt ng÷ mµ theo t«i biÕt, ®· ®−îc c¶ nh÷ng ng−êi thuéc phe chóng ta lÉn c¶nh binh dïng). Kh«ng thÓ kh«ng so s¸nh cuéc chiÕn tranh nµy víi cuéc tiÕn qu©n cña nh÷ng to¸n n«ng d©n vò trang b»ng gËy géc chèng l¹i mét ®éi qu©n hiÖn ®¹i. Vµ kh«ng thÓ kh«ng ng¹c nhiªn vÒ søc sèng cña mét phong trµo ®· lín lªn, ®· lan réng vµ ®· giµnh ®−îc nhiÒu th¾ng lîi, mÆc dÇu çc chiÕn sÜ hoµn toµn ch−a ®−îc chuÈn bÞ. Lóc ®Çu th× thùc ra ®øng vÒ mÆt lÞch sö, tÝnh chÊt th« s¬ cña trang bÞ lµ kh«ng nh÷ng

1) ― vËt chøng

V. I. L ª - n i n 130

kh«ng thÓ tr¸nh khái, mµ cßn lµ hîp quy luËt, nã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cho phÐp thu hót ®−îc mét sè lín chiÕn sÜ. Nh−ng chØ cÇn b¾t ®Çu nh÷ng hµnh ®éng chiÕn ®Êu quan träng (nãi cho ®óng ra, nh÷ng hµnh ®éng chiÕn ®Êu Êy ®· b¾t ®Çu tõ çc cuéc ®×nh c«ng mïa hÌ n¨m 1896) th× nh÷ng sù thiÕu sãt trong tæ chøc chiÕn ®Êu cña chóng ta ngµy cµng lé ra. Sau mét thêi gian kinh ng¹c vµ mét lo¹t sai lÇm (nh− viÖc ®−a ra tr−íc d− luËn c«ng chóng nh÷ng viÖc lµm cã h¹i cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa; hoÆc ®em ®µy c«ng nh©n thñ ®« ®Õn çc trung t©m c«ng nghiÖp ë çc tØnh), chÝnh phñ ch¼ng bao l©u ®· thÝch øng ®−îc víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cña cuéc ®Êu tranh vµ ®· biÕt bè trÝ ë nh÷ng n¬i thÝch hîp nh÷ng ®éi qu©n khiªu khÝch, gi¸n ®iÖp vµ c¶nh binh cã ®ñ mäi ph−¬ng tiÖn tèi t©n. Nh÷ng cuéc v©y r¸p x¶y ra lu«n lu«n, b¾t nhiÒu ng−êi, vÐt rçng çc tiÓu tæ ®Þa ph−¬ng, ®Õn nçi quÇn chóng c«ng nh©n hoµn toµn mÊt hÕt çc ng−êi l·nh ®¹o, phong trµo trë nªn rèi lo¹n kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc, vµ hoµn toµn kh«ng thÓ nµo gi÷ ®−îc sù liªn tôc vµ sù phèi hîp trong c«ng t¸c. T×nh tr¹ng t¶n m¹n phi th−êng cña nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng, thµnh phÇn ngÉu nhiªn cña çc tiÓu tæ, sù thiÕu rÌn luyÖn vµ tÇm m¾t chËt hÑp trong çc vÊn ®Ò lý luËn, chÝnh trÞ vµ tæ chøc, lµ kÕt qu¶ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc cña t×nh tr¹ng ®· t¶ ë trªn. ThËm chÝ, ë mét vµi n¬i, thÊy t×nh tr¹ng thiÕu thËn träng vµ thiÕu gi÷ g×n bÝ mËt cña chóng ta, c«ng nh©n ®©m ra hoµi nghi, xa l¸nh nh÷ng ng−êi trÝ thøc: nh÷ng ng−êi trÝ thøc, hä nãi, qu¸ khinh suÊt nªn ®Ó x¶y ra nh÷ng cuéc v©y b¾t!

Cuèi cïng th× tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cã suy nghÜ ®Òu c¶m thÊy lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp Êy lµ mét bÖnh thËt sù, bÊt cø ai ®· Ýt nhiÒu quen víi phong trµo ®Òu biÕt nh− vËy. Nh−ng ®Ó b¹n ®äc ch−a th«ng th¹o t×nh h×nh ®õng t−ëng lÇm r»ng chóng t«i "dùng lªn" mét çch gi¶ t¹o mét giai ®o¹n ®Æc biÖt hoÆc mét bÖnh ®Æc biÖt cña phong trµo, chóng t«i xin ®−a

Lµm g×?

131

ra ®©y mét ng−êi lµm chøng ®· ®−îc dÉn chøng mét lÇn råi. Xin thø lçi cho chóng t«i vÒ ®o¹n trÝch dÉn dµi nµy.

"NÕu sù chuyÓn biÕn tuÇn tù sang mét hµnh ®éng thùc tiÔn réng r·i h¬n, - B - v viÕt trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 6, - sù chuyÓn biÕn ®−îc trùc tiÕp quyÕt ®Þnh bëi thêi kú qu¸ ®é chung mµ phong trµo c«ng nh©n Nga ®ang tr¶i qua, lµ mét ®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh... th× cßn cã mét ®Æc ®iÓm kh¸c kh«ng kÐm ®Æc s¾c trong toµn bé bé m¸y cña çch m¹ng c«ng nh©n Nga. Chóng t«i muèn nãi ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu mét çch phæ biÕn nh÷ng lùc l−îng çch m¹ng cã kh¶ n¨ng hµnh ®éng*, mµ ng−êi ta ®· c¶m thÊy kh«ng nh÷ng ë Pª-tÐc-bua mµ c¶ trong toµn n−íc Nga n÷a. Phong trµo c«ng nh©n cµng phôc håi m¹nh mÏ; quÇn chóng c«ng nh©n cµng ph¸t triÓn; çc cuéc ®×nh c«ng cµng th−êng x¶y ra h¬n; cuéc ®Êu tranh quÇn chóng cña c«ng nh©n cµng tiÕn hµnh c«ng khai h¬n, cuéc ®Êu tranh nµy lµm t¨ng thªm nh÷ng sù ng−îc ®·i cña chÝnh phñ, nh÷ng cuéc b¾t bí , trôc xuÊt vµ tï ®µy, th× t×nh tr¹ng thiÕu nh÷ng lùc l−îng çch m¹ng cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng Êy cµng lé râ ra vµ ch¾c ch¾n lµ kh«ng thÓ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn sù s©u réng vµ tÝnh chÊt chung cña phong trµo. NhiÒu cuéc ®×nh c«ng næ ra mµ kh«ng cã sù t¸c ®éng trùc tiÕp vµ m¹nh mÏ cña çc tæ chøc çch m¹ng... ng−êi ta thiÕu nh÷ng tê truyÒn ®¬n cæ ®éng vµ thiÕu s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p... çc tiÓu tæ c«ng nh©n kh«ng cã cæ ®éng viªn... Ngoµi ra, ng−êi ta còng lu«n lu«n c¶m thÊy thiÕu tiÒn. Nãi tãm l¹i, sù lín m¹nh cña phong trµo c«ng nh©n ®· v−ît sù lín m¹nh vµ sù ph¸t triÓn cña çc tæ chøc çch m¹ng. Con sè nh÷ng ng−êi çch m¹ng ho¹t ®éng th× qu¸ Ýt, kh«ng thÓ ¶nh h−ëng ®Õn toµn thÓ quÇn chóng c«ng nh©n ®ang s«i sôc, vµ kh«ng ®em l¹i ®−îc cho tÊt c¶ nh÷ng sù næi dËy mét chót tÝnh c©n ®èi vµ tÝnh tæ chøc nµo c¶... Nh÷ng tiÓu tæ riªng lÎ, nh÷ng ng−êi çch m¹ng riªng lÎ kh«ng ®−îc tËp hîp l¹i, kh«ng ®−îc thèng nhÊt l¹i; hä kh«ng häp thµnh mét tæ chøc duy nhÊt, m¹nh mÏ vµ cã kû luËt, cã nh÷ng bé phËn ph¸t triÓn theo ®óng kÕ ho¹ch"... Vµ sau khi nhËn ®Þnh r»ng sù xuÊt hiÖn tøc kh¾c cña nh÷ng tiÓu tæ míi thay thÕ cho nh÷ng tiÓu tæ bÞ ph¸ vì "chØ chøng tá søc sèng cña phong trµo... chø kh«ng chøng minh lµ ®· cã ®ñ nh÷ng chiÕn sÜ çch m¹ng hoµn toµn cã n¨ng lùc", t¸c gi¶ kÕt luËn: "T×nh tr¹ng thiÕu rÌn luyÖn thùc tiÔn cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng ë Pª-tÐc-bua còng ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ c«ng t¸c cña hä. Nh÷ng vô ¸n võa qua, ®Æc biÖt lµ vô ¸n çc nhãm "Tù gi¶i phãng" vµ "§Êu tranh cña lao ®éng chèng t− b¶n" 74, tá râ r»ng mét ng−êi cæ ®éng cßn trÎ tuæi kh«ng quen h¼n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ do ®ã, kh«ng quen víi nh÷ng

* Do chóng t«i viÕt ng¶ tÊt c¶.

V. I. L ª - n i n 132

®iÒu kiÖn cæ ®éng trong mét x−ëng m¸y nhÊt ®Þnh, kh«ng biÕt nh÷ng nguyªn t¾c ho¹t ®éng bÝ mËt, vµ chØ häc ®−îc" (cã thËt häc ®−îc ch¨ng?) "nh÷ng quan ®iÓm chung cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, th× cã thÓ c«ng t¸c chõng 4, 5, 6 th¸ng th«i. Sau ®ã lµ sù b¾t bí th−êng lµm cho toµn bé hoÆc Ýt ra lµ mét phÇn cña tæ chøc bÞ tan vì. Thö hái, nh− thÕ th× mét nhãm cã thÓ ho¹t ®éng mét çch th¾ng lîi vµ cã kÕt qu¶ ®−îc ch¨ng, khi mµ nã chØ tån t¹i ®−îc cã vµi th¸ng? HiÓn nhiªn lµ ng−êi ta kh«ng thÓ g¸n hoµn toµn nh÷ng sù thiÕu sãt cña çc tæ chøc hiÖn cã cho thêi kú qu¸ ®é..., hiÓn nhiªn lµ sè l−îng vµ nhÊt lµ chÊt l−îng cña çc tæ chøc ®ang ho¹t ®éng gi÷ ë ®©y mét vai trß quan träng vµ nhiÖm vô ®Çu tiªn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi chóng ta... ph¶i lµ thùc sù kÕt hîp çc tæ chøc l¹i víi nhau, víi mét sù lùa chän chÆt chÏ çc héi viªn cña çc tæ chøc Êy".

b) lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp vµ chñ nghÜa kinh tÕ

B©y giê, chóng ta ph¶i bµn ®Õn mét vÊn ®Ò mµ ch¾c ch¾n lµ tÊt c¶ çc b¹n ®äc ®· tù ®Ò ra råi. Lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp Êy, tøc lµ çi bÖnh tr−ëng thµnh cña toµn bé phong trµo, cã liªn quan g× víi "chñ nghÜa kinh tÕ" chØ lµ mét trong nh÷ng khuynh h−íng trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga kh«ng? Chóng t«i nghÜ r»ng cã. Sù thiÕu rÌn luyÖn vÒ c«ng t¸c thùc tiÔn, sù thiÕu th«ng th¹o vÒ c«ng t¸c tæ chøc, thùc ra, lµ t×nh tr¹ng chung cña tÊt c¶ chóng ta, kÓ c¶ cña nh÷ng ng−êi, ngay tõ ®Çu, vÉn kiªn ®Þnh ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. Vµ tÊt nhiªn, kh«ng ai cã thÓ tr¸ch nh÷ng ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn vÒ viÖc thiÕu rÌn luyÖn. Nh−ng "lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp" Êy kh«ng ph¶i chØ biÓu hiÖn ra ë viÖc thiÕu rÌn luyÖn, mµ l¹i cßn biÓu hiÖn ë mét çi kh¸c n÷a: ë quy m« nhá hÑp cña toµn bé c«ng t¸c çch m¹ng nãi chung, ë viÖc kh«ng hiÓu ®−îc r»ng víi quy m« nhá hÑp nh− thÕ th× kh«ng thÓ x©y dùng ®−îc mét tæ chøc tèt cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng; sau cïng - vµ ®©y lµ ®iÓm chÝnh - lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp Êy cßn biÓu hiÖn ë nh÷ng m−u toan bªnh vùc cho tÝnh nhá hÑp

Lµm g×?

133

Êy vµ nªu nã lªn thµnh "lý luËn" ®Æc biÖt, nghÜa lµ biÓu hiÖn ë sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t ngay c¶ trong lÜnh vùc nµy n÷a. Ngay tõ lóc cã nh÷ng m−u toan nh− thÕ th× hiÓn nhiªn lµ lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp ®· g¾n liÒn víi "chñ nghÜa kinh tÕ", vµ hiÓn nhiªn lµ chóng ta kh«ng thanh to¸n ®−îc tÝnh nhá hÑp cña chóng ta trong c«ng t¸c tæ chøc, khi chóng ta ch−a thanh to¸n ®−îc "chñ nghÜa kinh tÕ" nãi chung (tøc lµ ch−a thanh to¸n ®−îc quan niÖm chËt hÑp vÒ lý luËn chñ nghÜa M¸c, vÒ vai trß cña ®¶ng d©n chñ - x· héi vµ vÒ nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®¶ng). Nh÷ng m−u toan Êy diÔn ra theo hai h−íng. Mét sè ng−êi ®· b¾t ®Çu nãi: quÇn chóng c«ng nh©n ch−a tù m×nh ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ réng lín vµ khÈn cÊp b»ng nh÷ng nhiÖm vô mµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng cè "buéc" cho hä; hä cßn ph¶i ®Êu tranh cho nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ tr−íc m¾t, ph¶i tiÕn hµnh "®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ"* (vµ phï hîp víi cuéc ®Êu tranh "võa tÇm" víi phong trµo quÇn chóng nµy th× dÜ nhiªn lµ cã mét tæ chøc "võa tÇm" víi ngay c¶ giíi thanh niªn Ýt ®−îc rÌn luyÖn nhÊt). Mét sè ng−êi kh¸c, kh«ng t¸n ®ång mäi "chñ nghÜa tuÇn tù", ®· tuyªn bè: ng−êi ta cã thÓ vµ ph¶i "hoµn thµnh cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ", nh−ng muèn thÕ, kh«ng cÇn g× ph¶i lËp ra mét tæ chøc m¹nh mÏ gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng ®Ó gi¸o dôc giai cÊp v« s¶n b»ng cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt vµ dÎo dai; muèn thÕ, chØ cÇn tÊt c¶ chóng ta n¾m lÊy chiÕc gËy "võa tÇm" vµ quen thuéc lµ ®ñ råi. Nãi th¼ng ra, chóng ta ph¶i tæ chøc tæng ®×nh c«ng** hoÆc thóc ®Èy phong trµo c«ng nh©n "uÓ o¶i" b»ng "sù khñng bè kÝch ®éng"***. C¶

* "T− t−ëng c«ng nh©n" vµ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®Æc biÖt lµ bµi "Tr¶

lêi" Plª-kha-nèp. ** Cuèn s¸ch nhá: "Ai sÏ lµm cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ?" xuÊt b¶n ë

Nga trong tËp "§Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n", vµ do Ban chÊp hµnh Ki-Ðp t¸i b¶n.

*** "Sù håi sinh cña chñ nghÜa çch m¹ng" vµ nhãm "Tù do".

V. I. L ª - n i n 134

hai khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa vµ "çch m¹ng chñ nghÜa" Êy ®Òu lïi b−íc tr−íc lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp ®ang thÞnh hµnh, ®Òu kh«ng tin vµo kh¶ n¨ng cã thÓ thanh to¸n ®−îc nh÷ng lÒ lèi Êy, kh«ng thÊy nhiÖm vô thùc tiÔn cña chóng ta, nhiÖm vô tr−íc nhÊt vµ cÊp b¸ch nhÊt lµ: lËp ra mét tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng cã kh¶ n¨ng b¶o ®¶m cho cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cã ®−îc nghÞ lùc, tÝnh triÖt ®Ó vµ tÝnh liªn tôc.

Chóng t«i võa míi dÉn ra lêi cña B-v: "sù lín m¹nh cña phong trµo c«ng nh©n ®· v−ît sù lín m¹nh vµ sù ph¸t triÓn cña çc tæ chøc çch m¹ng". "Tin quý b¸u" nµy "cña mét ng−êi quan s¸t ®øng ë gÇn" (ý kiÕn cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ph¸t biÓu vÒ bµi cña B-v) ®èi víi chóng ta l¹i quý b¸u gÊp ®«i. Nã chøng tá chóng ta ®· nhËn ®Þnh rÊt ®óng r»ng sù l¹c hËu cña nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o (nh÷ng "nhµ t− t−ëng", nh÷ng ng−êi çch m¹ng, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi) so víi cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n cña cuéc khñng ho¶ng hiÖn t¹i trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. Nã chøng tá r»ng, tÊt c¶ nh÷ng lËp luËn cña çc t¸c gi¶ bøc th− "kinh tÕ" ("Tia löa", sè 12), cña B. Cri-tsÐp-xki vµ M¸c-t−-nèp, nãi vÒ nguy c¬ ®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña yÕu tè tù ph¸t, cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy, vÒ s¸ch l−îc - qu¸ tr×nh, v. v., th× chÝnh lµ nh÷ng lêi biÖn hé vµ ca tông lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp. Trªn thùc tÕ, nh÷ng ng−êi Êy, nh÷ng con ng−êi kh«ng thÓ kh«ng bÜu m«i khi nãi ra tiÕng "nhµ lý luËn", nh÷ng con ng−êi dïng tiÕng "sù nh¹y c¶m víi cuéc sèng" ®Ó chØ viÖc hä sïng b¸i t×nh tr¹ng thiÕu am hiÓu viÖc ®êi vµ l¹c hËu, ®· tá ra kh«ng hiÓu tÝ g× vÒ nh÷ng nhiÖm vô thùc tiÔn cÊp b¸ch nhÊt cña chóng ta. §èi víi nh÷ng ng−êi chËm trÔ, hä la lªn: b−íc ®Òu lªn! ®õng ®i nhanh qu¸! §èi víi nh÷ng ng−êi thiÕu nghÞ lùc vµ thiÕu s¸ng kiÕn trong c«ng t¸c tæ chøc, ®èi víi nh÷ng ng−êi thiÕu "kÕ ho¹ch" cho nh÷ng ho¹t ®éng réng r·i vµ

Lµm g×?

135

m¹nh b¹o, th× hä la lªn vÒ "s¸ch l−îc - qu¸ tr×nh"! Sai lÇm chÝnh cña chóng ta lµ ®· h¹ thÊp nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ vµ tæ chøc cña chóng ta xuèng ngang hµng víi nh÷ng lîi Ých tr−íc m¾t, "hiÓn nhiªn", "cô thÓ" cña cuéc ®Êu tranh kinh tÕ hµng ngµy; thÕ mµ hä vÉn cø h¸t m·i vµo tai chóng ta r»ng: ph¶i ®em l¹i cho cuéc ®Êu tranh hoµn toµn kinh tÕ mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ! Mét lÇn n÷a: ®©y qu¶ lµ mét "sù nh¹y c¶m víi cuéc sèng" gièng hÖt sù nh¹y c¶m víi cuéc sèng cña mét nh©n vËt trong mét chuyÖn d©n gian, khi thÊy mét ®¸m ma th× kªu lªn: "t«i chóc çc ng−êi lu«n lu«n cã ®¸m mµ ®−a!".

Xin h·y nhí l¹i th¸i ®é tù phô hoµn toµn "theo kiÓu N¸c-txÝt" kh«ng g× so s¸nh ®−îc cña nh÷ng anh chµng th«ng minh Êy khi hä d¹y Plª-kha-nèp: "nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ, hiÓu theo nghÜa thùc tÕ, thùc tiÔn cña ch÷ ®ã, tøc lµ hiÓu theo nghÜa lµ mét cuéc ®Êu tranh thùc tiÔn, hîp lý vµ th¾ng lîi nh»m ®ßi tháa m·n nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ, th× nãi chung (sic!) ®Òu kh«ng võa tÇm víi çc tiÓu tæ c«ng nh©n" ("Tr¶ lêi cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"", tr. 24). Th−a çc ngµi, cã tiÓu tæ nh− thÕ nµy vµ tiÓu tæ nh− thÕ kia chø! TÊt nhiªn, nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ kh«ng thÓ nµo võa tÇm ®−îc víi mét nhãm "thñ c«ng nghiÖp", chõng nµo mµ nh÷ng ng−êi nµy ch−a nhËn ra çi lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña hä vµ ch−a thanh to¸n ®−îc lÒ lèi Êy. Nh−ng nÕu h¬n n÷a, nh÷ng ng−êi thñ c«ng nghiÖp Êy l¹i say mª lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña hä, nÕu hä viÕt tiÕng "thùc tiÔn" hoµn toµn b»ng ch÷ ng¶ vµ t−ëng t−îng r»ng cã tÝnh thùc tiÔn nghÜa lµ ph¶i h¹ thÊp nh÷ng nhiÖm vô cña m×nh xuèng ngang tr×nh ®é hiÓu biÕt cña nh÷ng líp quÇn chóng l¹c hËu nhÊt th× khi ®ã, dÜ nhiªn lµ nh÷ng ng−êi thñ c«ng nghiÖp Êy ®· trë nªn bÊt lùc vµ thùc vËy, nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ, nãi chung, lµ kh«ng thÓ nµo võa tÇm víi hä ®−îc. Nh−ng ®èi víi mét tiÓu tæ cã nh÷ng kiÖn t−íng nh− A-lÕch-xª-Ðp vµ M−-skin, Khan -

V. I. L ª - n i n 136

tu-rin vµ Giª-li-a-bèp th× nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ, hiÓu theo nghÜa thùc tÕ nhÊt, theo nghÜa thùc tiÔn nhÊt cña ch÷ ®ã, ®Òu lµ võa tÇm chÝnh lµ v× vµ trong chõng mùc sù tuyªn truyÒn h¨ng h¸i cña hä cã ®−îc tiÕng vang trong quÇn chóng ®ang thøc tØnh mét çch tù ph¸t; trong chõng mùc nghÞ lùc s«i sôc cña hä ®· ®−îc nghÞ lùc cña giai cÊp çch m¹ng h−ëng øng vµ ñng hé. Plª-kha-nèp ®· mét ngh×n lÇn cã lý, khi «ng kh«ng nh÷ng chØ ra giai cÊp çch m¹ng Êy, kh«ng nh÷ng chøng minh r»ng sù thøc tØnh tù ph¸t cña giai cÊp Êy lµ tÊt yÕu vµ kh«ng tr¸nh ®−îc, mµ cßn ®Ò ra c¶ cho çc "tiÓu tæ c«ng nh©n" mét nhiÖm vô chÝnh trÞ cao c¶ vµ réng lín n÷a. Cßn çc ngµi, th× çc ngµi viÖn ®Õn phong trµo quÇn chóng ®· dÊy lªn tõ lóc ®ã, ®Ó h¹ thÊp nhiÖm vô Êy, ®Ó thu hÑp ph¹m vi ho¹t ®éng vµ nghÞ lùc cña çc "tiÓu tæ c«ng nh©n". §ã lµ çi g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ sù say mª cña ng−êi thñ c«ng nghiÖp ®èi víi nh÷ng lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña m×nh? Çc ngµi tù phô vÒ ®Çu ãc thùc tiÔn cña çc ngµi, nh−ng çc ngµi kh«ng thÊy çi ®iÒu mµ mçi ng−êi Nga lµm c«ng t¸c thùc tiÔn ®Òu biÕt lµ: vÒ ph−¬ng diÖn çch m¹ng th× nghÞ lùc kh«ng nh÷ng cña mét tiÓu tæ mµ ngay c¶ cña mét ç nh©n riªng lÎ còng ®Òu cã thÓ lµm nªn nh÷ng viÖc kú diÖu biÕt bao. Hay cã lÏ çc ngµi nghÜ r»ng trong phong trµo chóng ta, kh«ng thÓ cã ®−îc nh÷ng kiÖn t−íng nh− trong nh÷ng n¨m 70 ch¨ng? T¹i sao vËy? V× chóng ta Ýt ®−îc rÌn luyÖn ch¨ng? Nh−ng chóng ta ®ang tù rÌn luyÖn, chóng ta sÏ tiÕp tôc tù rÌn luyÖn, chóng ta nhÊt ®Þnh sÏ ®−îc chuÈn bÞ! §µnh r»ng, trªn mÆt khèi n−íc tï ®äng Êy, tøc lµ "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ", th× chao «i, v¸ng ®· ®ãng; ®· cã nh÷ng ng−êi quú gèi vµ sïng b¸i tÝnh tù ph¸t, chiªm ng−ìng mét çch kÝnh cÈn (theo çch nãi cña Plª-kha-nèp) çi "®»ng sau" cña giai cÊp v« s¶n Nga. Nh−ng chóng ta sÏ biÕt g¹t bá çi v¸ng Êy ®i. ChÝnh ngµy nay, nhê cã ®−îc mét lý luËn thùc sù çch m¹ng h−íng dÉn vµ dùa vµo mét giai

Lµm g×?

137

cÊp thùc sù çch m¹ng ®ang thøc tØnh mét çch tù ph¸t, mµ ng−êi çch m¹ng Nga, ®· ®Õn lóc - ®· ®Õn lóc! - cã thÓ ®øng th¼ng h¼n ng−êi lªn vµ ph¸t huy tÊt c¶ nh÷ng lùc l−îng khæng lå cña m×nh. Muèn thÕ th× chØ cÇn lµ trong çi khèi gåm nh÷ng ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn cña chóng ta vµ trong çi khèi cßn lín h¬n n÷a gåm nh÷ng ng−êi m¬ −íc c«ng t¸c thùc tiÔn tõ khi cßn ngåi trªn ghÕ nhµ tr−êng, mäi m−u toan h¹ thÊp nhiÖm vô chÝnh trÞ cña chóng ta vµ thu hÑp quy m« c«ng t¸c tæ chøc cña chóng ta ®Òu bÞ chÕ giÔu vµ khinh rÎ. Vµ chóng ta nhÊt ®Þnh sÏ ®i ®Õn chç lµm ®−îc nh− thÕ, xin çc ngµi h·y cø yªn t©m!

Trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", t«i ®· viÕt ®Ó ph¶n ®èi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" r»ng: "Trong vßng 24 tiÕng ®ång hå, cã thÓ thay ®æi s¸ch l−îc cæ ®éng vÒ mét vÊn ®Ò riªng nµo ®ã, s¸ch l−îc vÒ viÖc thùc hiÖn mét chi tiÕt nµo ®ã cña tæ chøc ®¶ng, nh−ng cßn ®èi víi vÊn ®Ò xÐt xem cã ph¶i lµ nãi chung, lu«n lu«n vµ tuyÖt ®èi cÇn ph¶i cã mét tæ chøc chiÕn ®Êu vµ cÇn ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ trong quÇn chóng hay kh«ng, th× ngay c¶ trong 24 th¸ng, chø kh«ng ph¶i chØ trong 24 giê th«i, còng chØ cã nh÷ng kÎ hoµn toµn v« nguyªn t¾c míi cã thÓ thay ®æi quan ®iÓm cña m×nh"1). Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®¸p l¹i: "Lêi buéc téi Êy cña b¸o "Tia löa" lµ lêi duy nhÊt cã vÎ cã tÝnh chÊt thùc tÕ nh−ng l¹i kh«ng cã c¬ së. B¹n ®äc cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" thõa biÕt r»ng ngay tõ lóc ®Çu, chóng t«i kh«ng nh÷ng ®· kªu gäi lµm c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ, mµ kh«ng chê b¸o "Tia löa" xuÊt hiÖn"... (®ång thêi nãi r»ng kh«ng nh÷ng ®èi víi çc tiÓu tæ c«ng nh©n, "mµ c¶ ®èi víi phong trµo quÇn chóng c«ng nh©n n÷a, còng kh«ng thÓ ®Ò ra nhiÖm vô chÝnh trÞ ®Çu tiªn lµ ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ", mµ chØ cã thÓ ®Ò ra cuéc ®Êu tranh cho nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ


tr. 6 - 7.

V. I. L ª - n i n 138

tr−íc m¾t mµ th«i, vµ nãi r»ng "nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ tr−íc m¾t trë thµnh dÔ hiÓu ®èi víi quÇn chóng sau mét cuéc ®×nh c«ng hoÆc nhiÒu nhÊt lµ sau vµi ba cuéc ®×nh c«ng")... "mµ chóng t«i l¹i cßn ®em tõ n−íc ngoµi vÒ nh÷ng Ên phÈm cña chóng t«i cho çc ®ång chÝ ho¹t ®éng ë Nga lµm tµi liÖu d©n chñ - x· héi duy nhÊt vÒ cæ ®éng chÝnh trÞ"... (xin nãi thªm r»ng trong tµi liÖu duy nhÊt Êy, çc ngµi kh«ng nh÷ng ®· tiÕn hµnh cuéc cæ ®éng chÝnh trÞ réng r·i nhÊt chØ trªn lÜnh vùc ®Êu tranh kinh tÕ, mµ sau rèt çc ngµi cßn ®i ®Õn chç cho r»ng sù cæ ®éng thu hÑp Êy "lµ cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt". VËy, th−a çc ngµi, çc ngµi kh«ng nhËn thÊy r»ng lËp luËn ®ã cña çc ngµi chÝnh lµ ®· chøng tá r»ng b¸o "Tia löa" cÇn ph¶i ra ®êi - v× lÏ ®· cã tµi liÖu duy nhÊt thuéc lo¹i ®ã - vµ b¸o "Tia löa" cÇn ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®ã sao?)... "MÆt kh¸c, ho¹t ®éng xuÊt b¶n cña chóng t«i ®· thùc tÕ chuÈn bÞ cho sù nhÊt trÝ vÒ s¸ch l−îc cña ®¶ng"... (ph¶i ch¨ng lµ nhÊt trÝ nhËn ®Þnh r»ng s¸ch l−îc lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, nh÷ng nhiÖm vô nµy ph¸t triÓn ®ång thêi víi ®¶ng? NhÊt trÝ nh− thÕ th× thËt lµ quý b¸u!)... "vµ chÝnh do ®ã, chuÈn bÞ kh¶ n¨ng thµnh lËp "mét tæ chøc chiÕn ®Êu", mµ ®Ó thµnh lËp tæ chøc Êy, Héi liªn hiÖp ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng çi g× võa tÇm víi mét tæ chøc l−u vong ë n−íc ngoµi" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 15). Muèn tho¸t khái lóng tóng nh−ng v« Ých! Çc ngµi ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng çi g× võa tÇm víi çc ngµi, t«i kh«ng hÒ nghÜ ®Õn viÖc phñ nhËn ®iÒu ®ã. T«i ®· qu¶ quyÕt vµ vÉn cßn qu¶ quyÕt n÷a r»ng ph¹m vi cña "çi võa tÇm" víi çc ngµi ®· bÞ sù hiÓu biÕt n«ng c¹n cña çc ngµi thu hÑp l¹i. Nãi thµnh lËp mét "tæ chøc chiÕn ®Êu" ®Ó ®Êu tranh cho "nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ tr−íc m¾t" hoÆc ®Ó "®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" th× thËt lµ lè bÞch.

Nh−ng nÕu b¹n ®äc muèn thÊy nh÷ng vÝ dô s¸ng tá vÒ sù say mª cña "ph¸i kinh tÕ" ®èi víi lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp

Lµm g×?

139

th× tÊt nhiªn ph¶i xem b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", lµ b¸o triÖt ®Ó vµ kiªn quyÕt, chø kh«ng ph¶i xem tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ tê chiÕt trung chñ nghÜa vµ kh«ng v÷ng vµng. R. M. viÕt trong tê "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt", tr. 13 r»ng: "B©y giê, xin cã vµi lêi nãi ngay vÒ nh÷ng ng−êi gäi lµ trÝ thøc çch m¹ng; thËt ra, hä ®· nhiÒu lÇn thùc sù chøng tá r»ng hä rÊt s½n sµng "chiÕn ®Êu quyÕt liÖt chèng chÕ ®é Nga hoµng". ChØ khèn mét nçi lµ bÞ bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ truy n· r¸o riÕt, nh÷ng ng−êi trÝ thøc çch m¹ng cña chóng ta t−ëng lÇm r»ng cuéc ®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ Êy lµ cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ chèng chÕ ®é chuyªn chÕ. Cho nªn, c©u hái "lÊy lùc l−îng ë ®©u ®Ó ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ?", cho ®Õn nay vÉn cßn ch−a ®−îc râ ®èi víi hä".

Mét ng−êi sïng b¸i (sïng b¸i theo nghÜa xÊu) phong trµo tù ph¸t mµ khinh miÖt nh− thÕ cuéc ®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t, ®iÒu ®ã h¸ ch¼ng ph¶i lµ ®¸ng phôc hay sao? Anh ta s½n sµng bµo ch÷a sù vông vÒ cña chóng ta trong c«ng t¸c bÝ mËt b»ng lý lÏ cho r»ng trong mét phong trµo quÇn chóng tù ph¸t th× ®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ thùc ra kh«ng ph¶i lµ quan träng ®èi víi chóng ta!! RÊt Ýt ng−êi cã thÓ t¸n thµnh c©u kÕt luËn qu¸i l¹ Êy, v× tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu c¶m thÊy mét çch qu¸ ®au xãt nh÷ng nh−îc ®iÓm cña çc tæ chøc çch m¹ng cña chóng ta. Nh−ng nÕu M¸c-t−-nèp, ch¼ng h¹n, kh«ng t¸n thµnh c©u kÕt luËn Êy th× ®ã chØ lµ v× «ng ta kh«ng biÕt hoÆc kh«ng d¸m suy nghÜ ®Õn cïng vÒ nh÷ng luËn ®iÓm cña «ng ta th«i. ThËt vËy, nÕu quÇn chóng ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn th× ®ã ph¶i ch¨ng lµ mét "nhiÖm vô" ®ßi hái ng−êi ta ph¶i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc lËp ra mét tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng, mét tæ chøc v÷ng ch¾c, tËp trung vµ cã tÝnh chiÕn ®Êu? quÇn chóng mµ tuyÖt nhiªn kh«ng "®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ" th× ch¼ng ph¶i lµ chÝnh b¶n th©n hä còng kh«ng lµm trän

V. I. L ª - n i n 140

"nhiÖm vô" Êy hay sao? H¬n n÷a, ngoµi mét sè rÊt Ýt nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ra, nÕu nh÷ng c«ng nh©n hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng "®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ", l¹i kh«ng ®¶m nhiÖm (nhiÒu h¬n ai hÕt) nhiÖm vô ®ã th× thö hái nhiÖm vô ®ã cã thÓ thi hµnh ®−îc ch¨ng? Nh÷ng c«ng nh©n Êy, - nh÷ng phÇn tö b×nh th−êng trong quÇn chóng, - cã kh¶ n¨ng tá ra cã nghÞ lùc vµ cã tinh thÇn hy sinh phi th−êng trong çc cuéc ®×nh c«ng, trong çc cuéc chiÕn ®Êu ngoµi ®−êng phè chèng c¶nh s¸t vµ qu©n ®éi; hä cã kh¶ n¨ng (vµ chØ hä míi cã thÓ) ®Þnh ®o¹t ®−îc kÕt côc cña toµn bé phong trµo cña chóng ta; nh−ng chÝnh cuéc ®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ l¹i ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng phÈm chÊt ®Æc biÖt, ph¶i cã nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp. Vµ chóng ta ph¶i lo l¾ng sao cho quÇn chóng c«ng nh©n kh«ng nh÷ng "®−a ra" ®−îc nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ, mµ l¹i cßn "®−a ra" ®−îc ngµy cµng nhiÒu nh÷ng nhµ çch m¹ng chuyªn nghiÖp Êy n÷a. ThÕ lµ chóng ta ®· ®i ®Õn vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp víi phong trµo c«ng nh©n thuÇn tóy. VÊn ®Ò nµy Ýt ®−îc ph¶n ¸nh trong s¸ch b¸o, nh−ng chóng ta, "nh÷ng ng−êi lµm chÝnh trÞ", chóng ta ®· quan t©m ®Õn nã rÊt nhiÒu trong khi nãi chuyÖn vµ tranh luËn víi nh÷ng ®ång chÝ ®· Ýt nhiÒu ng¶ theo "chñ nghÜa kinh tÕ". VÊn ®Ò nµy ®¸ng ®−îc bµn riªng. Nh−ng tr−íc hÕt, chóng ta h·y chÊm døt viÖc chøng minh luËn ®iÓm cña chóng ta vÒ mèi liªn hÖ gi÷a lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp vµ "chñ nghÜa kinh tÕ" b»ng mét ®o¹n trÝch dÉn kh¸c n÷a.

"Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", - «ng N. N. viÕt trong bµi "Tr¶ lêi" cña «ng ta, - ®ßi ph¶i ®Êu tranh trùc tiÕp chèng chÝnh phñ mµ kh«ng t×m hiÓu xem lùc l−îng vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh Êy lµ ë ®©u, kh«ng v¹ch ra con ®−êng cho cuéc ®Êu tranh Êy". Vµ nhÊn m¹nh nh÷ng tõ sau cïng, t¸c gi¶ chó gi¶i tõ "con ®−êng" nh− sau: "§iÒu ®ã kh«ng thÓ lÊy môc ®Ých cña c«ng t¸c bÝ mËt ra

Lµm g×?

141

®Ó gi¶i thÝch ®−îc, v× trong c−¬ng lÜnh kh«ng nãi ®Õn ©m m−u b¹o ®éng, mµ nãi ®Õn phong trµo quÇn chóng. Nh−ng quÇn chóng kh«ng thÓ ®i theo nh÷ng con ®−êng bÝ mËt ®−îc. Cã thÓ ®×nh c«ng bÝ mËt ®−îc ch¨ng? Cã thÓ biÓu t×nh bÝ mËt hoÆc ®−a kiÕn nghÞ bÝ mËt ®−îc ch¨ng?" ("Vademecum", tr. 59.) T¸c gi¶ ®· ®i gÇn s¸t ®Õn c¶ "lùc l−îng vËt chÊt" Êy (nh÷ng ng−êi tæ chøc çc cuéc ®×nh c«ng vµ biÓu t×nh), lÉn nh÷ng "con ®−êng" ®Êu tranh n÷a, nh−ng vÉn bèi rèi vµ do dù, v× t¸c gi¶ "sïng b¸i" phong trµo quÇn chóng, nghÜa lµ t¸c gi¶ coi phong trµo quÇn chóng lµ mét nh©n tè gi¶i tho¸t chóng ta khái tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cña chóng ta, chø kh«ng ph¶i lµ mét nh©n tè khuyÕn khÝch vµ kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cña chóng ta. Kh«ng thÓ cã ®×nh c«ng bÝ mËt ®−îc ®èi víi nh÷ng ng−êi tham gia ®×nh c«ng còng nh− ®èi víi nh÷ng ng−êi trùc tiÕp cã quan hÖ ®Õn cuéc ®×nh c«ng. Nh−ng ®èi víi quÇn chóng c«ng nh©n Nga th× cuéc ®×nh c«ng ®ã vÉn cã thÓ lµ (vµ phÇn lín vÉn lµ) "bÝ mËt", v× chÝnh phñ sÏ chó ý c¾t ®øt mäi sù liªn l¹c víi nh÷ng ng−êi ®×nh c«ng, chó ý lµm cho kh«ng thÓ phæ biÕn ®−îc nh÷ng tin tøc vÒ cuéc ®×nh c«ng ®ã. ChÝnh v× thÕ mµ ë ®©y, cÇn ph¶i cã mét "cuéc ®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ", mét cuéc ®Êu tranh ®Æc biÖt mµ kh«ng bao giê mét sè quÇn chóng lín nh− sè quÇn chóng tham gia ®×nh c«ng l¹i cã thÓ tiÕn hµnh tÝch cùc ®−îc. Cuéc ®Êu tranh ®ã ph¶i do nh÷ng ng−êi chuyªn m«n ho¹t ®éng çch m¹ng tæ chøc "theo ®óng çc quy t¾c cña nghÖ thuËt". Kh«ng ph¶i v× quÇn chóng ®−îc l«i cuèn mét çch tù ph¸t vµo phong trµo mµ viÖc tæ chøc cuéc ®Êu tranh Êy trë thµnh kÐm cÇn thiÕt. Tr¸i l¹i, nã l¹i cµng trë thµnh cÇn thiÕt h¬n, v× chóng ta, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, chóng ta sÏ kh«ng lµm trßn nhiÖm vô trùc tiÕp cña chóng ta ®èi víi quÇn chóng, nÕu chóng ta kh«ng biÕt ng¨n c¶n bän c¶nh s¸t kh«ng cho chóng gi÷ bÝ mËt bÊt kú cuéc ®×nh c«ng hay biÓu t×nh nµo (vµ nÕu ®«i khi chÝnh chóng

V. I. L ª - n i n 142

ta còng l¹i kh«ng chuÈn bÞ mét çch bÝ mËt). Chóng ta cã ®ñ søc ®Ó lµm viÖc ®ã, chÝnh lµ v× quÇn chóng tù ph¸t ®øng lªn hµnh ®éng còng lµm xuÊt hiÖn tõ trong hµng ngò hä mét sè cµng ngµy cµng ®«ng nh÷ng "ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp" (nÕu chóng ta kh«ng ®Þnh mêi b»ng mäi çch c«ng nh©n ®øng giÉm ch©n t¹i chç).

c) Tæ chøc cña c«ng nh©n vµ tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng

NÕu ng−êi d©n chñ - x· héi nµo coi ®Êu tranh chÝnh trÞ còng lµ "®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" th× lÏ tù nhiªn lµ ph¶i tin r»ng ng−êi ®ã ph¶i coi "tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng" còng Ýt hay nhiÒu lµ "tæ chøc cña c«ng nh©n". Vµ ®ã chÝnh lµ ®iÒu ®· thùc sù x¶y ra, thµnh thö khi bµn vÒ vÊn ®Ò tæ chøc, chóng ta ®· nãi nh÷ng tiÕng nãi kh¸c h¼n nhau. T«i cßn nhí, ch¼ng h¹n, mét h«m t«i nãi chuyÖn víi mét "ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" kh¸ triÖt ®Ó mµ tr−íc kia t«i ch−a ®−îc biÕt 75. C©u chuyÖn nãi vÒ cuèn s¸ch: "Ai sÏ lµm cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ?", vµ chóng t«i ®ång ý mét çch nhanh chãng víi nhau r»ng khuyÕt ®iÓm chÝnh cña cuèn s¸ch lµ ®· bá qua vÊn ®Ò tæ chøc. Chóng t«i t−ëng nh− thÕ lµ ®· ®ång ý víi nhau råi, nh−ng... khi tiÕp tôc nãi chuyÖn, chóng t«i míi nhËn thÊy r»ng chóng t«i nãi nh÷ng ®iÒu kh¸c nhau. Ng−êi nãi chuyÖn víi t«i lªn ¸n t¸c gi¶ lµ ®· bá qua çc quü ®×nh c«ng, çc héi t−¬ng tÕ, v. v., cßn t«i th× l¹i nãi vÒ tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng cÇn thiÕt ®Ó "lµm" çch m¹ng chÝnh trÞ. Vµ ngay khi nhËn thÊy sù bÊt ®ång ý kiÕn Êy, t«i nhí l¹i r»ng tõ ®ã t«i kh«ng bao giê ®ång ý víi "ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" ®ã vÒ mét vÊn ®Ò nguyªn t¾c nµo c¶!

VËy th× nguån gèc sù bÊt ®ång ý kiÕn cña chóng t«i lµ ë chç nµo? ChÝnh lµ ë chç "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" lu«n lu«n ®i chÖch khái chñ nghÜa d©n chñ - x· héi mµ h−íng vÒ chñ nghÜa c«ng liªn, trong çc nhiÖm vô tæ chøc còng

Lµm g×?

143

nh− trong çc nhiÖm vô chÝnh trÞ. Cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña ®¶ng d©n chñ - x· héi th× réng lín vµ phøc t¹p h¬n rÊt nhiÒu so víi cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n chèng bän chñ vµ chÝnh phñ. Tæ chøc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng còng thÕ (vµ do ®ã) nhÊt thiÕt ph¶i lµ mét lo¹i kh¸c kh«ng gièng víi tæ chøc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n. Tæ chøc cña c«ng nh©n, tr−íc hÕt ph¶i cã tÝnh chÊt nghÒ nghiÖp; thø hai, ph¶i cµng réng cµng tèt; thø ba, ph¶i cµng cã Ýt tÝnh chÊt bÝ mËt cµng tèt (ë ®©y vµ ë ®o¹n sau dÜ nhiªn lµ t«i chØ nãi vÒ n−íc Nga chuyªn chÕ). Tr¸i l¹i, tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng ph¶i bao gåm tr−íc hÕt vµ chñ yÕu nh÷ng ng−êi lÊy ho¹t ®éng çch m¹ng lµm nghÒ nghiÖp (chÝnh v× vËy khi nãi ®Õn mét tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, lµ t«i nghÜ ®Õn nh÷ng ng−êi çch m¹ng d©n chñ - x· héi). Do ®Æc ®iÓm chung Êy cña çc thµnh viªn cña mét tæ chøc nh− thÕ, mäi sù ph©n biÖt gi÷a c«ng nh©n vµ trÝ thøc ®Òu ph¶i ®−îc hoµn toµn xãa bá, huèng hå mäi sù ph©n biÖt gi÷a çc nghÒ nghiÖp kh¸c nhau cña nh÷ng ng−êi nµy vµ nh÷ng ng−êi kia. TÊt nhiªn, tæ chøc Êy kh«ng ®−îc qu¸ réng vµ nã ph¶i cµng bÝ mËt cµng tèt. Ta h·y bµn ®Õn ba ®iÓm ph©n biÖt Êy.

ë çc n−íc cã tù do chÝnh trÞ, sù kh¸c nhau gi÷a tæ chøc nghiÖp ®oµn vµ tæ chøc chÝnh trÞ th× hoµn toµn râ rÖt, còng y nh− sù kh¸c nhau gi÷a çc héi c«ng liªn vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi. §−¬ng nhiªn, mèi quan hÖ gi÷a ®¶ng d©n chñ - x· héi víi çc héi c«ng liªn kh«ng thÓ kh«ng thay ®æi tïy theo tõng n−íc, tïy theo ®iÒu kiÖn lÞch sö, ®iÒu kiÖn ph¸p luËt vµ nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸c - quan hÖ Êy cã thÓ Ýt nhiÒu chÆt chÏ, phøc t¹p, v. v. (theo ý chóng t«i th× nh÷ng quan hÖ Êy ph¶i cµng chÆt chÏ vµ cµng Ýt phøc t¹p cµng tèt); nh−ng, ë çc n−íc tù do th× kh«ng thÓ nãi ®Õn sù gièng nhau gi÷a tæ chøc nghiÖp ®oµn víi tæ chøc ®¶ng d©n chñ - x· héi ®−îc. Cßn ë Nga th× tho¹t nh×n, ¸ch chuyªn chÕ ®· xãa bá mäi sù ph©n biÖt gi÷a tæ chøc d©n chñ - x· héi víi

V. I. L ª - n i n 144

héi c«ng nh©n, v× tÊt c¶ çc héi c«ng nh©n vµ tÊt c¶ çc tiÓu tæ ®Òu bÞ cÊm, v× ®×nh c«ng, biÓu hiÖn vµ vò khÝ chñ yÕu cña cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n, nãi chung, bÞ coi lµ mét téi h×nh (®«i khi, thËm chÝ bÞ coi lµ mét téi chÝnh trÞ n÷a!). V× vËy, nh÷ng ®iÒu kiÖn ë n−íc ta, mét mÆt th× "thóc ®Èy" m·nh liÖt nh÷ng c«ng nh©n ®ang tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ ph¶i chó ý ®Õn çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ, vµ mÆt kh¸c th× "thóc ®Èy" nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®i vµo chç nhÇm lÉn chñ nghÜa c«ng liªn víi chñ nghÜa d©n chñ - x· héi (vµ Cri-tsÐp-xki, M¸c-t−-nèp cïng ®ång bän ë n−íc ta th× nãi thao thao bÊt tuyÖt vÒ "sù thóc ®Èy" lo¹i thø nhÊt mµ kh«ng thÊy ®−îc "sù thóc ®Èy" lo¹i thø hai). ThËt vËy, ta h·y t−ëng t−îng xem nh÷ng ng−êi ®ang mª m¶i ®Õn 99 phÇn tr¨m víi cuéc "®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ". Trong sè hä, cã nh÷ng ng−êi, trong suèt thêi gian ho¹t ®éng cña hä (tõ 4 ®Õn 6 th¸ng), kh«ng mét lÇn nµo bÞ thóc ®Èy nghÜ ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i thiÕt lËp mét tæ chøc tinh vi h¬n gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng; nh÷ng ng−êi kh¸c th× cã lÏ sÏ bÞ "thóc ®Èy" ®äc çc s¸ch b¸o t−¬ng ®èi phæ biÕn cña ph¸i BÐc-stanh, vµ sÏ rót ra tõ ®ã mét niÒm tin r»ng ®iÒu ®Æc biÖt quan träng lµ "b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy". Cuèi cïng, nh÷ng ng−êi kh¸c n÷a cã lÏ sÏ say mª çi ý nghÜ ®Çy çm dç lµ nªu cho thÕ giíi mét tÊm g−¬ng míi vÒ "mèi liªn hÖ h÷u c¬ chÆt chÏ víi cuéc ®Êu tranh v« s¶n", vÒ mèi liªn hÖ cña phong trµo nghiÖp ®oµn víi phong trµo d©n chñ - x· héi. Nh÷ng ng−êi ®ã cã thÓ sÏ lËp luËn nh− sau: mét n−íc mµ cµng chËm b−íc lªn vò ®µi cña chñ nghÜa t− b¶n, vµ do ®ã , chËm b−íc lªn vò ®µi cña phong trµo c«ng nh©n, th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cµng cã thÓ tham gia vµ ñng hé phong trµo nghiÖp ®oµn, th× ë n−íc ®ã cµng cã thÓ vµ cµng ph¶i cã Ýt nghiÖp ®oµn kh«ng d©n chñ - x· héi. Cho ®Õn nay, lËp luËn Êy lµ hoµn toµn ®óng, nh−ng khèn nçi ng−êi ta l¹i ®i xa h¬n n÷a vµ m¬ t−ëng ®Õn mét sù

Lµm g×?

145

hîp nhÊt hoµn toµn gi÷a chñ nghÜa d©n chñ - x· héi víi chñ nghÜa c«ng liªn. LÊy "§iÒu lÖ cña Héi liªn hiÖp ®Êu tranh Xanh Pª-tÐc-bua" lµm thÝ dô, chóng ta sÏ thÊy ®−îc ¶nh h−ëng tai h¹i cña sù m¬ t−ëng Êy ®èi víi çc kÕ ho¹ch tæ chøc cña chóng ta.

Çc tæ chøc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n ph¶i lµ nh÷ng tæ chøc nghiÖp ®oµn. Mäi c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ®Òu ph¶i hÕt søc ñng hé çc tæ chøc Êy vµ c«ng t¸c tÝch cùc trong çc tæ chøc Êy. §óng thÕ. Nh−ng chóng ta kh«ng cã lîi g× mµ ®ßi hái r»ng chØ cã nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi míi cã thÓ lµ ®oµn viªn çc "nghiÖp ®oµn": ®iÒu ®ã sÏ h¹n chÕ ¶nh h−ëng cña chóng ta ®èi víi quÇn chóng. H·y ®Ó cho tÊt c¶ nh÷ng c«ng nh©n nµo ®· hiÓu ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i ®oµn kÕt l¹i ®Ó ®Êu tranh chèng bän chñ vµ chÝnh phñ, tham gia nghiÖp ®oµn. NÕu çc nghiÖp ®oµn kh«ng tËp hîp ®−îc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Ýt nhÊt còng cã ®−îc mét tr×nh ®é hiÓu biÕt s¬ bé nh− thÕ, vµ nÕu nh÷ng nghiÖp ®oµn ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tæ chøc rÊt réng r·i, th× chÝnh ngay môc ®Ých cña çc nghiÖp ®oµn Êy còng sÏ kh«ng thÓ nµo ®¹t ®−îc. Vµ çc tæ chøc ®ã cµng réng bao nhiªu th× ¶nh h−ëng cña chóng ta ®èi víi çc tæ chøc Êy cµng lín bÊy nhiªu, ¶nh h−ëng nµy cã ®−îc kh«ng nh÷ng do sù ph¸t triÓn "tù ph¸t" cña cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, mµ cßn do c¶ t¸c dông cã ý thøc vµ trùc tiÕp cña çc ®oµn viªn x· héi chñ nghÜa trong nghiÖp ®oµn ®èi víi nh÷ng ®ång chÝ cña hä n÷a. Nh−ng trong mét tæ chøc ®«ng héi viªn th× kh«ng thÓ cã ho¹t ®éng hoµn toµn bÝ mËt ®−îc (ho¹t ®éng bÝ mËt ®ßi hái ph¶i cã sù rÌn luyÖn kh¸ nhiÒu h¬n sù rÌn luyÖn cÇn thiÕt ®Ó tham gia cuéc ®Êu tranh kinh tÕ). Lµm thÕ nµo ®Ó dung hßa ®−îc m©u thuÉn gi÷a sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét sè l−îng ®«ng víi sù cÇn thiÕt ph¶i ho¹t ®éng hoµn toµn bÝ mËt? Lµm thÕ nµo cho çc tæ chøc nghiÖp ®oµn cµng cã Ýt tÝnh chÊt bÝ mËt cµng tèt? Nãi chung, chØ cã thÓ cã hai çch: hoÆc lµ hîp ph¸p hãa çc nghiÖp ®oµn

V. I. L ª - n i n 146

(ë mét sè n−íc, th× nghiÖp ®oµn ®−îc hîp ph¸p hãa tr−íc çc ®oµn thÓ x· héi chñ nghÜa vµ chÝnh trÞ), hoÆc lµ duy tr× tæ chøc bÝ mËt nh−ng "tù do", kh«ng cã h×nh thøc cè ®Þnh, lose1), nh− ng−êi §øc th−êng nãi, ®Õn møc lµ ®èi víi sè lín ®oµn viªn, chÕ ®é bÝ mËt hÇu nh− kh«ng cã n÷a.

ViÖc hîp ph¸p hãa çc héi c«ng nh©n phi x· héi chñ nghÜa vµ phi chÝnh trÞ ®· b¾t ®Çu ®−îc tiÕn hµnh ë Nga, vµ kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a r»ng mçi b−íc tiÕn cña phong trµo c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng cña chóng ta, sÏ lµm t¨ng vµ sÏ khuyÕn khÝch nh÷ng m−u toan thùc hiÖn viÖc hîp ph¸p hãa Êy, nh÷ng m−u toan nµy chñ yÕu lµ cña nh÷ng ng−êi ñng hé chÕ ®é hiÖn hµnh, nh−ng mét phÇn lµ cña c¶ c«ng nh©n vµ nh÷ng trÝ thøc thuéc ph¸i tù do n÷a. Ngän cê hîp ph¸p hãa Êy ®· ®−îc bän Va-xi-li-Ðp, Du-ba-tèp gi−¬ng lªn; çc ngµi ¤-dª-rèp, Voãc-m¬-x¬ ®· høa vµ ®· ñng hé viÖc hîp ph¸p hãa Êy vµ trong sè c«ng nh©n, ng−êi ta ®· thÊy cã nh÷ng m«n ®å cña trµo l−u míi Êy. Nh− vËy lµ tõ nay chóng ta kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn trµo l−u míi Êy. TÝnh nh− thÕ nµo ®©y? VÒ ®iÓm Êy, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng thÓ cã hai ý kiÕn ®−îc. Chóng ta ph¶i lu«n lu«n tè ço mäi sù tham gia cña bän Du-ba-tèp vµ Va-xi-li-Ðp, cña bän c¶nh binh vµ çc gi¸o sÜ, vµo çi trµo l−u Êy, vµ v¹ch cho c«ng nh©n thÊy nh÷ng dông t©m thùc sù cña chóng. Chóng ta còng ph¶i tè ço mäi luËn ®iÖu hßa gi¶i vµ "hßa hîp" sÏ lé ra trong çc bµi diÔn v¨n cña çc nhµ ho¹t ®éng thuéc ph¸i tù do t¹i çc cuéc häp c«ng khai cña c«ng nh©n, dï nh÷ng luËn ®iÖu Êy lµ cña nh÷ng ng−êi thµnh thËt tin r»ng sù hîp t¸c hßa b×nh gi÷a çc giai cÊp lµ ®iÒu ®¸ng mong muèn, hay cña nh÷ng kÎ cã ý muèn lµm cho çc nhµ cÇm quyÒn nh×n m×nh mét çch cã thiÖn c¶m, hoÆc chØ lµ cña nh÷ng ng−êi vông vÒ th«i. Cuèi cïng, chóng ta ph¶i lµm cho c«ng

1) ― tù do, réng r·i

Lµm g×?

147

nh©n ®Ò phßng ®Ó khái m¾c ph¶i nh÷ng c¹m bÉy mµ bän c¶nh s¸t th−êng gµi ®Ó lõa hä; trong çc cuéc häp c«ng khai Êy vµ trong çc héi hîp ph¸p, bän chóng th−êng kiÕm çch ph¸t hiÖn "nh÷ng ng−êi cã bÇu nhiÖt huyÕt", vµ lîi dông çc tæ chøc hîp ph¸p ®Ó ®−a nh÷ng phÇn tö khiªu khÝch vµo trong c¶ çc tæ chøc bÊt hîp ph¸p.

Nh−ng lµm nh− thÕ tuyÖt nhiªn kh«ng cã nghÜa lµ quªn r»ng viÖc hîp ph¸p hãa phong trµo c«ng nh©n, kÕt côc, kh«ng cã lîi cho bän Du-ba-tèp, mµ cã lîi cho ta. Ng−îc l¹i, chÝnh do chiÕn dÞch tè ço mµ chóng ta t¸ch ®−îc lóa m× ra khái cá d¹i. Cá d¹i, chóng ta ®· chØ ra råi. Cßn lóa m×, ®ã lµ ë chç çc tÇng líp c«ng nh©n ngµy cµng réng r·i h¬n vµ nh÷ng tÇng líp l¹c hËu nhÊt ®· chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ x· héi; ®ã lµ ë chç chóng ta, nh÷ng ng−êi çch m¹ng, khái ph¶i ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc n¨ng vÒ thùc chÊt lµ hîp ph¸p (phæ biÕn s¸ch b¸o hîp ph¸p, t−¬ng tÕ, v. v.) vµ lµ nh÷ng chøc n¨ng mµ nÕu ®−îc ph¸t triÓn th× nhÊt ®Þnh sÏ ®em l¹i cho chóng ta nh÷ng tµi liÖu ngµy cµng dåi dµo h¬n cho c«ng t¸c cæ ®éng. Theo ý nghÜa ®ã chóng ta cã thÓ vµ cÇn ph¶i nãi víi bän Du-ba-tèp vµ ¤-dª-rèp r»ng: h·y cè lªn, çc ngµi ¬i, h·y cè lªn! Mét khi çc ngµi ®· gµi bÉy ®Ó lõa c«ng nh©n (bÊt luËn lµ b»ng sù khiªu khÝch trùc tiÕp, hoÆc lµ b»ng "chñ nghÜa Xt¬-ru-vª", mét ph−¬ng s¸ch "ngay thËt" ®Ó lµm ®åi b¹i c«ng nh©n), th× chóng t«i sÏ ®¶m nhiÖm viÖc lét mÆt n¹ çc ngµi. Mét khi çc ngµi ®· thùc sù tiÕn lªn mét b−íc - dï chØ lµ mét b−íc "quanh co rôt rÌ" nhÊt - nh−ng còng vÉn lµ mét b−íc tiÕn, th× chóng t«i sÏ nãi: xin mêi çc ngµi tiÕn lªn! ChØ cã mét sù më réng thùc sù ph¹m vi ho¹t ®éng cña c«ng nh©n, dï chØ më réng mét chót th«i, míi cã thÓ lµ mét b−íc tiÕn lªn thùc sù ®−îc. Vµ mäi sù më réng nh− thÕ sÏ cã lîi cho chóng ta vµ nã sÏ ®Èy nhanh sù xuÊt hiÖn cña çc héi hîp ph¸p, trong ®ã kh«ng ph¶i bän khiªu khÝch sÏ c©u ®−îc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa,

V. I. L ª - n i n 148

mµ chÝnh nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ c©u ®−îc nh÷ng ng−êi tin theo m×nh. Tãm l¹i, ®iÒu cÇn thiÕt cho chóng ta hiÖn nay lµ ph¶i chèng l¹i çc lo¹i cá d¹i. C«ng viÖc cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ ®em gieo thø h¹t gièng lóa m× vµo nh÷ng çi b×nh hoa ®Ó trong buång. Nhæ ®−îc cá d¹i th× do ®ã, chóng ta sÏ dän s¹ch ®Êt vµ gióp cho h¹t gièng lóa m× cã thÓ nÈy mÇm. Vµ trong khi bän A-pha-na-xi I-va-n«-vÝch víi Pun-khª-ri-a I-va-nèp-na 76 ch¨m lo trång c©y trong buång th× chóng ta ph¶i chuÈn bÞ nh÷ng tay thî gÆt biÕt c¶ lµm cá ngµy h«m nay, lÉn gÆt b«ng lóa ngµy h«m sau*.

Nh− thÕ lµ chóng ta kh«ng thÓ gi¶i quyÕt, b»ng ph−¬ng ph¸p hîp ph¸p hãa, vÊn ®Ò lËp mét tæ chøc nghÒ nghiÖp Ýt cã tÝnh chÊt bÝ mËt nhÊt vµ hÕt søc réng r·i (nh−ng chóng ta sÏ rÊt lÊy lµm sung s−íng nÕu ®−îc bän Du-ba-tèp, ¤-dª-rèp më ra cho chóng ta dï lµ mét phÇn kh¶ n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt nh− thÕ; v× thÕ chóng ta ph¶i ®em tÊt c¶ nghÞ lùc ra ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i chóng!). Giê chØ cßn l¹i con ®−êng nh÷ng tæ chøc nghÒ nghiÖp bÝ mËt, vµ chóng ta ph¶i t×m ®ñ mäi çch ®Ó gióp ®ì nh÷ng c«ng nh©n ®· ®i (nh− chóng ta ®· biÕt ch¾c ch¾n) vµo con ®−êng ®ã. Çc tæ chøc nghÒ nghiÖp kh«ng nh÷ng cã thÓ rÊt cã Ých cho sù ph¸t triÓn vµ cñng cè cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, mµ cßn

* Cuéc ®Êu tranh cña b¸o "Tia löa" chèng l¹i çc lo¹i cá d¹i ®· lµm cho

tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" næi trËn l«i ®×nh: "§èi víi b¸o "Tia löa", ®Æc ®iÓm cña thêi ®¹i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng sù biÕn lín lao (håi mïa xu©n) Êy, mµ lµ nh÷ng cè g¾ng th¶m h¹i cña nh÷ng nh©n viªn cña Du-ba-tèp nh»m "hîp ph¸p hãa" phong trµo c«ng nh©n. B¸o Êy kh«ng thÊy r»ng nh÷ng sù viÖc Êy thËt ra ®· chèng l¹i nã; chÝnh nh÷ng sù viÖc Êy x¸c nhËn r»ng phong trµo c«ng nh©n ®· cã nh÷ng quy m« lµm cho chÝnh phñ lo ng¹i" ("Hai ®¹i héi", tr. 27). ë ®©y lµ lçi t¹i "chñ nghÜa gi¸o ®iÒu" cña nh÷ng ng−êi chÝnh thèng "lµm ng¬ tr−íc nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt cña ®êi sèng". Hä kh¨ng kh¨ng kh«ng muèn chó ý ®Õn nh÷ng b«ng lóa m× cao mét th−íc mµ l¹i ®i ®Êu tranh chèng cá d¹i lµ lµ trªn mÆt ®Êt! §ã ch¼ng ph¶i lµ "nhËn ®Þnh mÐo mã vÒ triÓn väng cña phong trµo c«ng nh©n Nga" hay sao (nh− trªn, tr. 27)?

Lµm g×?

149

cã thÓ trë thµnh mét trî thñ rÊt quan träng cho viÖc cæ ®éng chÝnh trÞ vµ cho tæ chøc çch m¹ng. Muèn ®i ®Õn kÕt qu¶ Êy, muèn h−íng phong trµo nghiÖp ®oµn míi ra ®êi ®i vµo con ®−êng mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi mong muèn th× tr−íc hÕt ph¶i hiÓu râ sù phi lý cña kÕ ho¹ch tæ chøc mµ "ph¸i kinh tÕ" ë Pª-tÐc-bua ®· ca ngîi gÇn 5 n¨m. KÕ ho¹ch ®ã ®· ®−îc tr×nh bµy c¶ trong "§iÒu lÖ cña quü c«ng nh©n" håi th¸ng B¶y 1897 (""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá", sè 9 - 10, tr. 46, trong sè 1, b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n") vµ trong "§iÒu lÖ cña tæ chøc liªn hiÖp cña c«ng nh©n" th¸ng M−êi 1900 (tê in rêi, in ë Xanh Pª-tÐc-bua vµ ®· ®−îc nªu lªn trong sè 1, b¸o "Tia löa"). Hai ®iÒu lÖ Êy cã mét khuyÕt ®iÓm chñ yÕu lµ: tr×nh bµy tÊt c¶ nh÷ng chi tiÕt cña mét tæ chøc c«ng nh©n réng lín, vµ lÉn lén tæ chøc c«ng nh©n Êy víi tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng. Ta h·y xem b¶n ®iÒu lÖ thø hai lµ b¶n ®−îc th¶o ra mét çch chu ®¸o h¬n. Nã gåm cã n¨m m−¬i hai ®iÒu: 23 ®iÒu tr×nh bµy vÒ c¬ cÊu, çch thøc c«ng t¸c vµ nh÷ng quyÒn h¹n cña çc "tiÓu tæ c«ng nh©n" sÏ ®−îc tæ chøc trong mçi c«ng x−ëng ("kh«ng qu¸ 10 ng−êi") vµ sÏ cö ra çc "nhãm trung t©m (toµn c«ng x−ëng)". §2 nãi: "Nhãm trung t©m quan s¸t mäi viÖc x¶y ra trong c«ng x−ëng hoÆc nhµ m¸y, vµ ghi chÐp nh÷ng sù viÖc x¶y ra". "Hµng th¸ng nhãm trung t©m b¸o ço t×nh h×nh quü cho tÊt c¶ mäi ng−êi ®ãng tiÒn biÕt" (§ 17), v. v.. 10 ®iÒu nãi vÒ "tæ chøc ë khu phè" vµ 19 ®iÒu nãi vÒ sù kÕt cÊu cùc kú phøc t¹p cña "Ban chÊp hµnh cña tæ chøc c«ng nh©n" vµ cña "Ban chÊp hµnh Héi liªn hiÖp ®Êu tranh Xanh Pª-tÐc-bua" (®¹i biÓu cña mçi khu phè vµ cña çc "tæ chÊp hµnh", tøc lµ çc "tæ tuyªn truyÒn, tæ liªn l¹c víi çc tØnh, tæ liªn l¹c víi n−íc ngoµi, tæ qu¶n lý kho tµng, tæ xuÊt b¶n, tæ quü").

§¶ng d©n chñ - x· héi = nh÷ng "tæ chÊp hµnh" vÒ cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n! ThËt khã mµ chøng minh ®−îc næi bËt h¬n cho ta thÊy t− t−ëng cña ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ" ®· xa rêi chñ nghÜa d©n chñ - x· héi mµ ng¶ theo

V. I. L ª - n i n 150

chñ nghÜa c«ng liªn nh− thÕ nµo, vµ ng−êi Êy Ýt thÊy biÕt bao r»ng ng−êi d©n chñ - x· héi tr−íc hÕt ph¶i nghÜ ®Õn viÖc tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o toµn bé cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n. Nãi ®Õn "gi¶i phãng vÒ chÝnh trÞ cho giai cÊp c«ng nh©n", nãi ®Õn ®Êu tranh chèng "chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng" mµ th¶o ra nh÷ng ®iÒu lÖ tæ chøc nh− thÕ, tøc lµ hoµn toµn kh«ng hiÓu g× nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ ch©n chÝnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi. Trong sè n¨m m−¬i ®iÒu, kh«ng cã lÊy mét ®iÒu nµo cã ®−îc mét dÊu vÕt cán con chøng tá r»ng ng−êi ta hiÓu lµ cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh trong quÇn chóng mét c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ réng r·i nhÊt, ®Ó v¹ch râ tÊt c¶ mäi khÝa c¹nh cña chÕ ®é chuyªn chÕ ë Nga, tÊt c¶ bé mÆt cña çc giai cÊp x· héi kh¸c nhau ë Nga. H¬n n÷a, víi b¶n ®iÒu lÖ nh− thÕ th× kh«ng nh÷ng nh÷ng môc ®Ých chÝnh trÞ, mµ ngay ®Õn c¶ nh÷ng môc ®Ých c«ng liªn chñ nghÜa n÷a, còng sÏ kh«ng thÓ nµo ®¹t ®−îc, v× nh÷ng môc ®Ých Êy ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc theo nghÒ nghiÖp, ®iÒu mµ ®iÒu lÖ hoµn toµn kh«ng nãi ®Õn.

Nh−ng ®iÒu ®Æc biÖt h¬n c¶, cã lÏ lµ sù nÆng nÒ kú dÞ cña toµn bé çi "hÖ thèng" Êy, nã muèn g¾n liÒn mçi x−ëng m¸y vµo "ñy ban" b»ng mét sîi d©y liªn tôc nh÷ng quy t¾c ®ång lo¹t vµ nhá nhÆt ®Õn buån c−êi, víi mét chÕ ®é bÇu cö ba cÊp. V× bÞ bã chÆt trong tÇm m¾t chËt hÑp cña "chñ nghÜa kinh tÕ", nªn t− t−ëng bÞ ch×m ®¾m trong nh÷ng chi tiÕt sÆc mïi giÊy tê vµ quan liªu. Thùc ra th× dÜ nhiªn lµ ba phÇn t− nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng bao giê ®−îc ®em ra thi hµnh c¶; nh−ng mét tæ chøc "bÝ mËt" nh− vËy, víi mét nhãm trung t©m trong mçi c«ng x−ëng, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng cuéc v©y b¾t réng lín cña c¶nh binh mµ th«i. Çc ®ång chÝ Ba-lan ®· tr¶i qua giai ®o¹n Êy cña phong trµo, khi mµ tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu say s−a víi viÖc thµnh lËp ë kh¾p n¬i nh÷ng quü c«ng nh©n; nh−ng hä ®· tõ bá nhanh chãng ý kiÕn ®ã, v× nhËn thÊy r»ng nh− thÕ

Lµm g×?

151

chØ tiÖn cho bän c¶nh binh mµ th«i. NÕu chóng ta muèn cã nh÷ng tæ chøc c«ng nh©n réng r·i vµ kh«ng muèn cã nh÷ng cuéc v©y b¾t réng lín, nÕu chóng ta kh«ng muèn m¾c m−u bän c¶nh binh th× chóng ta ph¶i lµm sao cho çc tæ chøc Êy hoµn toµn kh«ng cã g× lµ cã tÝnh quy chÕ c¶. Nh−ng nh− thÕ th× çc tæ chøc nµy cã thÓ thi hµnh ®−îc nh÷ng chøc n¨ng cña m×nh kh«ng? Çc b¹n h·y xem çc chøc n¨ng ®ã mét chót: "... quan s¸t mäi viÖc x¶y ra trong c«ng x−ëng vµ ghi chÐp nh÷ng sù viÖc x¶y ra" (§ 2 trong ®iÒu lÖ). Chøc n¨ng Êy cã cÇn ph¶i cã mét sù quy ®Þnh kh«ng? Kh«ng cÇn ph¶i thµnh lËp nh÷ng tæ ®Æc biÖt nµo c¶, mµ chØ b»ng nh÷ng tin tøc trong b¸o chÝ bÝ mËt, h¸ ch¼ng ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã tèt h¬n sao? "...L·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng cña hä ë nhµ m¸y" (§ 3 trong ®iÒu lÖ). Muèn thÕ, còng kh«ng cÇn g× ph¶i quy ®Þnh. ChØ mét cuéc nãi chuyÖn th−êng th«i còng ®ñ cho bÊt cø mét ng−êi cæ ®éng nµo, Ýt nhiÒu th«ng th¹o, biÕt ®−îc mét çch ®Ých x¸c r»ng c«ng nh©n muèn ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch g×, vµ khi ®· biÕt nh÷ng yªu s¸ch Êy, ng−êi cæ ®éng sÏ biÕt truyÒn l¹i cho mét tæ chøc hÑp - chø kh«ng ph¶i réng - cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng ®Ó hä sÏ in ra mét tê truyÒn ®¬n thÝch hîp. "... Tæ chøc mét quü... víi sù ®ãng gãp mçi róp lµ hai c«-pÕch" (§ 9) vµ hµng th¸ng b¸o ço t×nh h×nh quü cho tÊt c¶ mäi ng−êi ®ãng tiÒn biÕt (§17); khai trõ nh÷ng héi viªn nµo kh«ng ®ãng tiÒn (§ 10), v. v.. §ã lµ mét thiªn ®−êng thùc sù cho bän c¶nh s¸t, v× kh«ng cßn g× dÔ dµng h¬n ®Ó cho chóng lät vµo toµn bé hÖ thèng bÝ mËt Êy cña çi "quü trung t©m cña c«ng x−ëng", tÞch thu tiÒn b¹c vµ ®−a tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö −u tó vµo tï. Ph¸t hµnh nh÷ng con tem mét hoÆc hai c«-pÕch cã ®ãng dÊu cña mét tæ chøc cã uy tÝn (rÊt hÑp vµ rÊt bÝ mËt), hoÆc lµ kh«ng cÇn ph¶i ph¸t hµnh tem mµ chØ lµm nh÷ng cuéc l¹c quyªn, råi mét tê b¸o bÝ mËt sÏ ®¨ng kÕt qu¶ b»ng ¸m hiÖu riªng ®· −íc ®Þnh tr−íc víi nhau, nh− thÕ ch¼ng gi¶n ®¬n

V. I. L ª - n i n 152

h¬n sao? Nh− thÕ vÉn cã thÓ ®¹t ®−îc môc ®Ých vµ sÏ t¹o ra khã kh¨n gÊp tr¨m lÇn cho bän c¶nh binh trong viÖc t×m ®Çu mèi cña tæ chøc.

T«i cã thÓ tiÕp tôc ph©n tÝch nh− vËy b¶n ®iÒu lÖ, nh−ng thiÕt t−ëng nãi thÕ lµ ®ñ råi. Mét h¹t nh©n trung kiªn nhá, cè kÕt, gåm nh÷ng c«ng nh©n ®¸ng tin cËy nhÊt, cã kinh nghiÖm nhÊt vµ ®−îc t«i luyÖn nhiÒu nhÊt, mét h¹t nh©n trung kiªn cã nh÷ng ng−êi tin cËy trong çc khu phè träng yÕu vµ cã liªn l¹c, theo ®óng tÊt c¶ mäi quy t¾c nghiªm ngÆt nhÊt cña ho¹t ®éng bÝ mËt, víi tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, th× hoµn toµn cã thÓ, víi sù gióp ®ì hÕt søc réng r·i cña quÇn chóng vµ tuyÖt nhiªn kh«ng cÇn cã quy chÕ g× c¶, lµm trßn ®−îc tÊt c¶ mäi chøc n¨ng cña mét tæ chøc nghÒ nghiÖp vµ h¬n n÷a, hoµn thµnh ®−îc nh÷ng nhiÖm vô Êy ®óng nh− lµ ®¶ng d©n chñ - x· héi mong muèn. ChØ cã nh− thÕ míi cã thÓ cñng cè vµ ph¸t triÓn ®−îc phong trµo nghiÖp ®oµn d©n chñ - x· héi, bÊt chÊp tÊt c¶ bän c¶nh binh.

Ng−êi ta sÏ c·i l¹i t«i r»ng mét tæ chøc lose ®Õn møc kh«ng cã mét quy chÕ nµo c¶, thËm chÝ kh«ng cã c¶ nh÷ng héi viªn chÝnh thøc vµ ®−îc ®¨ng ký th× kh«ng thÓ gäi lµ tæ chøc ®−îc. Cã lÏ lµ nh− thÕ. T«i kh«ng ch¹y theo tªn gäi. Nh−ng tÊt c¶ mäi çi g× lµ cÇn thiÕt th× çi "tæ chøc kh«ng héi viªn" Êy sÏ lµm, vµ nã sÏ ®¶m b¶o, ngay tõ ®Çu, mèi liªn hÖ v÷ng ch¾c gi÷a çc héi c«ng liªn t−¬ng lai cña chóng ta víi chñ nghÜa x· héi. Vµ nh÷ng ng−êi nµo, d−íi chÕ ®é chuyªn chÕ, mµ muèn cã mét tæ chøc c«ng nh©n réng r·i, víi nh÷ng cuéc bÇu cö, b¸o ço, ®Çu phiÕu phæ th«ng, v. v., th× chØ lµ nh÷ng kÎ kh«ng t−ëng kh«ng söa ch÷a ®−îc mµ th«i.

Bµi häc cÇn rót ra th× ®¬n gi¶n: nÕu chóng ta b¾t ®Çu b»ng viÖc thµnh lËp chu ®¸o mét tæ chøc m¹nh mÏ cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng th× chóng ta sÏ cã thÓ ®¶m b¶o sù æn ®Þnh cña phong trµo, nãi vÒ toµn bé, ®¹t ®−îc c¶ nh÷ng

Lµm g×?

153

môc ®Ých d©n chñ - x· héi, lÉn nh÷ng môc ®Ých c«ng liªn chñ nghÜa thuÇn tóy. Cßn nh− nÕu chóng ta b¾t ®Çu b»ng viÖc thµnh lËp mét tæ chøc c«ng nh©n réng r·i h×nh nh− lµ "võa tÇm" nhÊt víi quÇn chóng (thùc ra, tæ chøc Êy sÏ lµ tæ chøc võa tÇm nhÊt víi c¶nh binh, vµ nã lµm cho nh÷ng ng−êi çch m¹ng võa tÇm nhÊt ®èi víi c¶nh s¸t), th× chóng ta sÏ kh«ng ®¹t ®−îc mét môc ®Ých nµo trong nh÷ng môc ®Ých Êy. Chóng ta sÏ kh«ng bá ®−îc lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta, vµ do t×nh tr¹ng ph©n t¸n t¶n m¹n cña chóng ta, do nh÷ng sù tan r· liªn tiÕp cña chóng ta, chóng ta chØ lµm cho nh÷ng héi c«ng liªn kiÓu Du-ba-tèp hoÆc kiÓu ¤-dª-rèp cµng thªm võa tÇm víi quÇn chóng mµ th«i.

Nh÷ng chøc n¨ng cña tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng Êy ®óng ra lµ nh÷ng g×? Chèc n÷a chóng ta sÏ bµn ®Õn mét çch tØ mØ. Nh−ng tr−íc hÕt, chóng ta h·y xÐt thªm mét lËp luËn n÷a rÊt ®iÓn h×nh cña nhµ khñng bè chñ nghÜa cña chóng ta, «ng ta mét lÇn n÷a (buån thay cho çi sè cña «ng ta!) l¹i lµ l¸ng giÒng gÇn gòi cña "nhµ kinh tÕ chñ nghÜa". Tê "Tù do" (sè 1), t¹p chÝ dµnh cho c«ng nh©n, cã ®¨ng mét bµi ®Çu ®Ò lµ "Tæ chøc", t¸c gi¶ bµi Êy t×m çch biÖn hé cho çc b¹n cña m×nh lµ "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" lµm c«ng nh©n ë I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬.

"ThËt lµ ®¸ng ch¸n, - t¸c gi¶ Êy viÕt, - khi quÇn chóng l¹i im lÆng, kh«ng gi¸c ngé, khi phong trµo kh«ng ph¸t sinh tõ bªn d−íi. Xin h·y xem: sinh viªn trong mét thµnh phè cã tr−êng ®¹i häc, mµ vÒ nhµ nghØ lÔ hoÆc nghØ hÌ, lµ phong trµo c«ng nh©n ngõng l¹i. Mét phong trµo c«ng nh©n ®−îc kÝch thÝch tõ bªn ngoµi nh− thÕ, cã thÓ lµ mét lùc l−îng thùc sù ®−îc ch¨ng? TÊt nhiªn lµ kh«ng... Phong trµo Êy ch−a tËp ®i ®−îc mét m×nh, ng−êi ta cßn ph¶i d¾t nã ®i. Vµ tÊt c¶ mäi viÖc ®Òu nh− thÕ: sinh viªn ®i t¶n m¹n lµ phong trµo ngõng l¹i; ng−êi ta b¾t mÊt nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng nhÊt, tøc lµ lÊy mÊt chÊt kem ®i, thÕ lµ s÷a chua; ng−êi ta b¾t mÊt "ñy ban", vµ chõng nµo mµ ñy ban míi ch−a thµnh lËp ®−îc th× l¹i lµ sù ®×nh ®èn; vµ ng−êi ta kh«ng biÕt ®−îc ñy ban míi sÏ ra sao; cã thÓ nã kh«ng gièng ñy ban cò chót nµo: ñy ban cò nãi mét ®»ng th× ñy ban míi nãi mét nÎo. Mèi liªn hÖ gi÷a h«m qua vµ ngµy mai bÞ c¾t ®øt, kinh nghiÖm cña qu¸

V. I. L ª - n i n 154

khø kh«ng gióp g× ®−îc cho t−¬ng lai. Vµ së dÜ cã tÊt c¶ t×nh tr¹ng ®ã, lµ v× phong trµo kh«ng cã nh÷ng gèc rÔ ®· ¨n s©u trong quÇn chóng, v× c«ng viÖc kh«ng ph¶i lµ do hµng tr¨m kÎ khê d¹i mµ lµ do m−¬i ng−êi tµi trÝ lµm. M−¬i ng−êi th× dÔ r¬i vµo miÖng sãi; nh−ng khi tæ chøc bao gåm ®−îc quÇn chóng, khi tÊt c¶ ®Òu tõ quÇn chóng mµ ra th× kh«ng cã mét søc lùc nµo cã thÓ th¾ng næi ®−îc phong trµo" (tr. 63).

T×nh h×nh ®−îc m« t¶ rÊt ®óng. Mét bøc tranh kh¸ vÒ lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta. Nh−ng nh÷ng c©u kÕt luËn l¹i rÊt xøng ®¸ng víi b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n", c¶ vÒ mÆt kh«ng hîp lý, lÉn vÒ mÆt thiÕu sù lÞch thiÖp chÝnh trÞ. §ã lµ kh«ng hîp lý ®Õn tét bËc, v× t¸c gi¶ lÉn lén vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt triÕt häc vµ lÞch sö - x· héi vÒ "gèc rÔ" cña phong trµo "®· ¨n s©u", víi vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt tæ chøc - kü thuËt vÒ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ h¬n chèng bän c¶nh binh. §ã lµ thiÕu sù lÞch thiÖp chÝnh trÞ ®Õn tét bËc, v× ®¸ng lÏ ph¶i quay l−ng vµo nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o xÊu mµ h−íng vÒ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o tèt, th× t¸c gi¶ l¹i quay l−ng vµo nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o nãi chung mµ h−íng vÒ "quÇn chóng". §ã còng l¹i lµ mét çch kÐo giËt lïi chóng ta l¹i vÒ ph−¬ng diÖn tæ chøc, còng y nh− çi ý ®Þnh ®em sù khñng bè khÝch ®éng thay thÕ cho cæ ®éng chÝnh trÞ, muèn kÐo giËt lïi chóng ta l¹i vÒ mÆt chÝnh trÞ. Thùc ra, t«i ®øng tr−íc mét t×nh tr¹ng embarras de richesses 1) thËt sù; t«i kh«ng biÕt b¾t ®Çu tõ ®©u ®Ó ph©n tÝch quan ®iÓm hå ®å mµ tê "Tù do" ®· hiÕn cho chóng ta. §Ó ®−îc râ rµng h¬n, t«i thö b¾t ®Çu b»ng mét vÝ dô. Ta h·y lÊy ng−êi §øc ra mµ nãi. T«i tin çc b¹n sÏ kh«ng phñ nhËn r»ng tæ chøc cña ng−êi §øc bao gåm quÇn chóng, r»ng tÊt c¶ ®Òu tõ quÇn chóng mµ ra, r»ng phong trµo c«ng nh©n ë §øc ®· tËp ®i ®−îc mét m×nh? ThÕ mµ sè quÇn chóng hµng triÖu ng−êi Êy ®· biÕt râ gi¸ trÞ cña "m−¬i ng−êi" l·nh tô chÝnh trÞ l·o luyÖn cña m×nh biÕt bao, ®· tin theo nh÷ng

1) ― lóng tóng v× phong phó

Lµm g×?

155

l·nh tô Êy biÕt bao! T¹i nghÞ viÖn, biÕt bao lÇn nh÷ng nghÞ viªn cña çc ®¶ng thï ®Þch ®· ch©m chäc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa: "µ! çc «ng lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ cõ thËt! phong trµo cña giai cÊp c«ng nh©n, çc «ng chØ nãi måm th«i, thùc ra th× bao giê còng vÉn lµ mét nhãm ng−êi cÇm ®Çu ®øng ra th«i. Trong nhiÒu n¨m, trong hµng chôc n¨m, bao giê còng vÉn lµ Bª-ben Êy, bao giê còng vÉn lµ LiÕp-nÕch Êy. Nh÷ng ®¹i biÓu cña çc «ng, tiÕng gäi lµ do c«ng nh©n bÇu ra, l¹i cßn kh«ng b·i miÔn ®−îc h¬n lµ nh÷ng quan l¹i do nhµ vua bæ nhiÖm!" Nh−ng ng−êi §øc chØ mØm c−êi khinh bØ nh÷ng m−u toan mÞ d©n Êy, nh÷ng m−u toan nh»m ®èi lËp "quÇn chóng" víi nh÷ng "ng−êi cÇm ®Çu", nh»m khªu gîi trong quÇn chóng nh÷ng b¶n n¨ng xÊu, nh÷ng b¶n n¨ng tù cao vµ nh»m lµm cho phong trµo mÊt tÝnh chÊt v÷ng ch¾c vµ æn ®Þnh b»ng çch ph¸ ho¹i lßng tin cña quÇn chóng ®èi víi "m−¬i ng−êi tµi trÝ". Ng−êi §øc ®· kh¸ ph¸t triÓn vÒ mÆt chÝnh trÞ, hä ®· thu l−îm ®−îc kh¸ ®Çy ®ñ kinh nghiÖm chÝnh trÞ ®Ó hiÓu r»ng, nÕu kh«ng cã "m−¬i" ng−êi l·nh tô cã tµi (nh÷ng ng−êi cã tµi th× kh«ng xuÊt hiÖn hµng tr¨m hµng ngh×n ®−îc), l·o luyÖn, ®−îc ®µo t¹o vÒ mÆt chuyªn m«n vµ ®−îc gi¸o dôc qua tr−êng häc thùc tiÔn l©u dµi, vµ ®· hoµn toµn nhÊt trÝ víi nhau, th× kh«ng mét giai cÊp nµo trong x· héi hiÖn ®¹i cã thÓ tiÕn hµnh ®Êu tranh mét çch kiªn tr× ®−îc. ChÝnh nh÷ng ng−êi §øc còng ®· nh×n thÊy trong hµng ngò cña m×nh cã nh÷ng tªn mÞ d©n, chóng ®· phØnh phê hµng "tr¨m kÎ khê d¹i" b»ng çch ®Æt hä lªn trªn "m−¬i ng−êi tµi trÝ"; chóng ®· ca ngîi "qu¶ ®Êm g©n guèc" cña quÇn chóng, ®· thóc ®Èy (nh− M«-xt¬ hoÆc H¸t-xen-man) quÇn chóng dïng nh÷ng hµnh ®éng "çch m¹ng" thiÕu suy nghÜ, vµ gieo r¾c sù hoµi nghi ®èi víi nh÷ng l·nh tô c−¬ng nghÞ vµ kiªn tr×. Nªn chÝnh chØ lµ nhê cã ®Êu tranh bÒn bØ, kh«ng khoan nh−îng, chèng ®ñ mäi lo¹i phÇn tö mÞ d©n trong néi bé chñ nghÜa x· héi, mµ chñ nghÜa x· héi §øc ®· lín m¹nh thªm nhiÒu. ThÕ mµ

V. I. L ª - n i n 156

hiÖn nay, trong thêi kú mµ toµn bé cuéc khñng ho¶ng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga x¶y ra do chç quÇn chóng thøc tØnh mét çch tù ph¸t, kh«ng cã nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ®−îc rÌn luyÖn ®Çy ®ñ, hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ cã ®Çy ®ñ kinh nghiÖm th× çc nhµ th«ng th¸i cña chóng ta l¹i lªn giäng d¹y ®êi mét çch th©m thóy nh− mét anh Ngèc mµ nãi víi chóng ta r»ng: "thËt lµ ®¸ng ch¸n khi mét phong trµo kh«ng ph¸t sinh tõ bªn d−íi"!

"ñy ban sinh viªn kh«ng ph¶i lµ çi chóng ta cÇn, v× ñy ban Êy kh«ng ®−îc v÷ng". - Hoµn toµn ®óng. Nh−ng tõ ®ã ph¶i kÕt luËn r»ng cÇn mét ñy ban gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp, c«ng nh©n hay sinh viªn còng ®−îc, miÔn lµ hä biÕt tù rÌn luyÖn thµnh nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp. Cßn «ng th× l¹i kÕt luËn lµ: kh«ng nªn kÝch thÝch phong trµo c«ng nh©n tõ bªn ngoµi! Do ng©y th¬ vÒ chÝnh trÞ nªn «ng còng kh«ng nhËn thÊy r»ng nh− thÕ lµ «ng ®· tiÕp tay cho "ph¸i kinh tÕ" vµ lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta. Cho phÐp t«i hái «ng mét c©u: çc sinh viªn cña chóng ta ®· "kÝch thÝch" c«ng nh©n cña chóng ta nh− thÕ nµo? B»ng çch duy nhÊt lµ ®em l¹i cho c«ng nh©n nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ Ýt ái mµ b¶n th©n çc sinh viªn ®· cã ®−îc, nh÷ng mÈu t− t−ëng x· héi chñ nghÜa vôn vÆt mµ çc sinh viªn ®· l−îm lÆt ®−îc (v× mãn ¨n tinh thÇn chñ yÕu cña sinh viªn thêi nay lµ chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p, nã kh«ng ®em l¹i cho hä çi g× kh¸c ngoµi nh÷ng ®iÒu s¬ ®¼ng, nh÷ng mÈu vôn). Trong phong trµo cña chóng ta, sù "kÝch thÝch tõ bªn ngoµi" Êy kh«ng ph¶i lµ qu¸ nhiÒu, mµ ng−îc l¹i, l¹i qu¸ Ýt, Ýt mét çch ®¸ng giËn vµ ®¸ng xÊu hæ, v× cho ®Õn nay, chóng ta chØ ngÊm ngÇm tù lùc chuÈn bÞ qu¸ h¨ng h¸i mµ th«i, chØ sïng b¸i qu¸ n« lÖ cuéc ®Êu tranh s¬ bé lµ "®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" mµ th«i. Chóng ta, nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp, chóng ta ph¶i ch¨m lo vµ sÏ ch¨m lo gÊp tr¨m lÇn nhiÒu h¬n n÷a ®Õn sù

Lµm g×?

157

"kÝch thÝch" Êy. Nh−ng chÝnh v× «ng ®· chän tõ ng÷ ®¸ng ghÐt lµ "kÝch thÝch tõ bªn ngoµi", - çi tõ ng÷ tÊt nhiªn lµm cho c«ng nh©n (hay Ýt ra lµ ng−êi c«ng nh©n còng l¹c hËu nh− b¶n th©n «ng vËy) nghi ngê tÊt c¶ nh÷ng ai mang tõ bªn ngoµi ®Õn cho hä nh÷ng tri thøc chÝnh trÞ vµ kinh nghiÖm çch m¹ng, vµ g©y cho hä cã çi ý muèn b¶n n¨ng lµ chèng ®èi l¹i tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Êy, nªn «ng lµ mét ng−êi mÞ d©n; mµ nh÷ng ng−êi mÞ d©n lµ kÎ thï tÖ h¹i nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n.

§óng, ®óng thÕ! ¤ng chí véi la lªn r»ng trong cuéc tranh luËn, t«i ®· dïng ®Õn "nh÷ng ph−¬ng ph¸p thiÕu t×nh ®ång chÝ"! T«i kh«ng hÒ cã ý nghi ngê sù trong s¹ch cña çc ý ®Þnh cña «ng; t«i ®· nãi r»ng ng−êi ta còng cã thÓ trë thµnh ng−êi mÞ d©n chØ v× ng©y th¬ vÒ chÝnh trÞ th«i. Nh−ng t«i ®· v¹ch râ r»ng «ng ®· tù ®Ó cho m×nh r¬i vµo chç mÞ d©n. Vµ t«i sÏ kh«ng ngõng nh¾c l¹i r»ng nh÷ng ng−êi mÞ d©n lµ kÎ thï tÖ h¹i nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n. TÖ h¹i nhÊt, chÝnh lµ v× chóng khÝch ®éng nh÷ng b¶n n¨ng xÊu cña quÇn chóng vµ lµ v× nh÷ng c«ng nh©n l¹c hËu kh«ng thÓ nµo nhËn ra ®−îc nh÷ng kÎ thï Êy, chóng ®Õn víi hä, ®«i khi ch©n thµnh nh− nh÷ng ng−êi b¹n tèt. TÖ h¹i nhÊt, lµ v× trong thêi kú ph©n t¸n vµ do dù nµy, trong thêi kú mµ diÖn m¹o phong trµo chóng ta cßn ch−a h×nh thµnh h¼n hoi th× kh«ng cã g× dÔ h¬n lµ dïng lèi mÞ d©n ®Ó l«i cuèn quÇn chóng, tøc nh÷ng ng−êi sau nµy chØ cã nh÷ng thö th¸ch cay ®¾ng nhÊt míi lµm cho thÊy ®−îc sai lÇm cña m×nh. ChÝnh v× thÕ mµ khÈu hiÖu lóc nµy cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga lµ ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng tê "Tù do" lµ tê ®ang r¬i vµo con ®−êng mÞ d©n, vµ chèng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", lµ tê còng ®ang r¬i vµo con ®−êng mÞ d©n (chóng t«i sÏ l¹i nãi tØ mØ vÒ vÊn ®Ò nµy n÷a*).

* Cßn ë ®©y, chóng t«i chØ nhËn xÐt r»ng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu chóng t«i

®· nãi vÒ "sù kÝch thÝch tõ bªn ngoµi", còng nh− tÊt c¶ nh÷ng lËp luËn tiÕp theo sau cña tê "Tù do" nãi vÒ tæ chøc, ®Òu hoµn toµn cã

V. I. L ª - n i n 158

"M−¬i ng−êi tµi trÝ th× dÔ r¬i vµo miÖng sãi h¬n lµ hµng tr¨m kÎ khê d¹i". Çi ch©n lý hïng hån Êy (nã sÏ lu«n lu«n lµm cho «ng ®−îc hµng tr¨m kÎ khê d¹i hoan h«) cã vÎ nh− lµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc, chØ v× trong khi lËp luËn, «ng ®· nh¶y tõ vÊn ®Ò nµy qua vÊn ®Ò kh¸c. ¤ng ®· b¾t ®Çu nãi vµ tiÕp tôc nãi vÒ viÖc "ñy ban" bÞ tãm, vÒ "tæ chøc" bÞ tãm, vµ b©y giê «ng l¹i nh¶y qua mét vÊn ®Ò kh¸c lµ viÖc tãm ®−îc nh÷ng "gèc rÔ" cña phong trµo "®· ¨n s©u". TÊt nhiªn, kh«ng thÓ nµo tãm ®−îc phong trµo cña chóng ta, v× nã ®· cã hµng tr¨m ngh×n rÔ ®· ¨n s©u; nh−ng vÊn ®Ò tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ ë chç ®ã. Ngay c¶ b©y giê n÷a, mÆc dÇu lèi lµm viÖc cña chóng ta cßn rÊt thñ c«ng nghiÖp, nh−ng còng kh«ng thÓ nµo "tãm ®−îc" "nh÷ng gèc rÔ ®· ¨n s©u" cña chóng ta; tuy nhiªn, tÊt c¶ chóng ta ®Òu xãt xa vµ kh«ng thÓ nµo kh«ng xãt xa thÊy viÖc "çc tæ chøc" bÞ tãm khiÕn cho mäi tÝnh liªn tôc trong phong trµo bÞ ®øt ®o¹n. Nh−ng nÕu «ng ®Æt vÊn ®Ò tãm ®−îc çc tæ chøc vµ nÕu «ng cø b¸m lÊy vÊn ®Ò Êy th× t«i sÏ nãi víi «ng r»ng m−¬i ng−êi tµi trÝ cßn khã tãm h¬n hµng tr¨m kÎ khê d¹i rÊt nhiÒu. Vµ t«i sÏ gi÷ ý kiÕn Êy, dï «ng cã lµm g× ®Ó kÝch thÝch quÇn chóng chèng l¹i t«i, cho t«i lµ "chèng l¹i d©n chñ", v. v., ®i n÷a. VÒ mÆt tæ chøc, chØ nªn hiÓu "nh÷ng ng−êi tµi trÝ" lµ, nh− t«i ®· nhiÒu lÇn chØ râ, nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp, dï xuÊt th©n lµ sinh viªn hay c«ng nh©n còng thÕ. Vµ t«i kh¼ng ®Þnh r»ng: 1) kh«ng mét phong trµo çch m¹ng nµo mµ l¹i v÷ng ch¾c ®−îc nÕu kh«ng cã mét tæ chøc æn ®Þnh vµ duy tr× ®−îc tÝnh liªn tôc gåm nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o; 2) cµng cã ®«ng ®¶o quÇn chóng ®−îc thu hót tù ph¸t vµo cuéc ®Êu tranh, t¹o thµnh c¬ së cho phong trµo vµ tham gia phong trµo, th× cµng cÊp thiÕt ph¶i cã mét

liªn quan ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ", kÓ c¶ "nhãm "Sù nghiÖp c«ng nh©n"", v× hä cã mét bé phËn tÝch cùc chñ tr−¬ng vµ bªnh vùc còng nh÷ng quan ®iÓm ®ã vÒ çc vÊn ®Ò tæ chøc, vµ cã mét bé phËn kh¸c l¹i sa vµo quan ®iÓm ®ã.

Lµm g×?

159

tæ chøc nh− thÕ vµ tæ chøc Êy l¹i cµng ph¶i v÷ng ch¾c (nÕu kh«ng th× bän mÞ d©n sÏ dÔ l«i cuèn ®−îc nh÷ng tÇng líp l¹c hËu trong quÇn chóng); 3) mét tæ chøc nh− thÕ th× chñ yÕu ph¶i gåm nh÷ng ng−êi lÊy ho¹t ®éng çch m¹ng lµm nghÒ nghiÖp cña m×nh; 4) trong mét n−íc chuyªn chÕ, chóng ta cµng thu hÑp sè ng−êi cña tæ chøc Êy l¹i ®Õn møc chØ nhËn vµo tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp ®· tõng ®−îc rÌn luyÖn vÒ nghÖ thuËt chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ th× mét tæ chøc nh− thÕ cµng khã bÞ "tãm", vµ 5) sè c«ng nh©n vµ nh÷ng phÇn tö cña çc giai cÊp x· héi kh¸c cã thÓ tham gia phong trµo vµ c«ng t¸c tÝch cùc trong phong trµo, sÏ cµng ®«ng.

T«i ®Ò nghÞ "çc nhµ kinh tÕ chñ nghÜa", çc nhµ khñng bè chñ nghÜa vµ "çc nhµ kinh tÕ chñ nghÜa kiªm khñng bè chñ nghÜa" * ë n−íc ta h·y thö b¸c bá çc luËn ®iÓm Êy ®i, nh÷ng luËn ®iÓm mµ giê ®©y t«i chØ ph¸t triÓn hai çi cuèi cïng mµ th«i. VÊn ®Ò t×m hiÓu xem tãm ®−îc "m−¬i ng−êi tµi trÝ" cã dÔ h¬n lµ tãm ®−îc "hµng tr¨m kÎ khê d¹i" kh«ng, chung quy vÉn lµ vÊn ®Ò mµ t«i ®· ph©n tÝch ë trªn: khi cÇn thiÕt ph¶i ho¹t ®éng hÕt søc bÝ mËt th× cã thÓ cã ®−îc mét tæ chøc quÇn chóng hay kh«ng? Chóng ta

* Nãi vÒ tê "Tù do" th× dïng danh tõ nµy cã lÏ ®óng h¬n danh tõ tr−íc,

v× trong cuèn "Sù håi sinh cña chñ nghÜa çch m¹ng", ng−êi ta biÖn hé cho chñ nghÜa khñng bè, vµ trong bµi b¸o ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn, ng−êi ta biÖn hé cho "chñ nghÜa kinh tÕ". Tõ ý nghÜ ®Õn thùc hµnh, cßn thËt lµ xa! - nãi chung, ng−êi ta cã thÓ nãi nh− vËy vÒ tê "Tù do". Tê "Tù do" cã nhiÒu chÝ h−íng vµ nguyÖn väng tèt ®Ñp nh−ng nã vÉn chØ ®i ®Õn chç lÉn lén, chÝnh lµ v× khi b¶o vÖ tÝnh liªn tôc cña tæ chøc, nã kh«ng muèn thõa nhËn tÝnh liªn tôc cña t− t−ëng çch m¹ng vµ cña lý luËn d©n chñ - x· héi. Cè g¾ng lµm cho ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp håi sinh ("Sù håi sinh cña chñ nghÜa çch m¹ng"), vµ ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã th× ®Ò nghÞ tr−íc hÕt lµ sù khñng bè kÝch ®éng vµ sau ®ã lµ "tæ chøc cña nh÷ng ng−êi c«ng nh©n líp gi÷a" ("Tù do", sè 1, tr. 66 vµ çc trang sau), cµng Ýt "bÞ kÝch thÝch tõ bªn ngoµi" cµng tèt, - nh− thÕ th× thùc ra ch¼ng kh¸c g× ph¸ nhµ ®Ó lÊy cñi mµ s−ëi Êm trong nhµ.

V. I. L ª - n i n 160

sÏ kh«ng bao giê cã thÓ lµm cho mét tæ chøc réng r·i mµ l¹i cã tÝnh chÊt bÝ mËt cao ®−îc, tÝnh chÊt mµ kh«ng cã nã th× kh«ng thÓ nµo nãi ®Õn mét cuéc ®Êu tranh cã tÝnh kiªn quyÕt vµ tÝnh liªn tôc chèng chÝnh phñ ®−îc. ViÖc tËp trung tÊt c¶ mäi chøc n¨ng bÝ mËt vµo trong tay mét sè thËt Ýt nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng nµy sÏ "nghÜ thay cho tÊt c¶ mäi ng−êi", lµ quÇn chóng sÏ kh«ng tham gia tÝch cùc vµo phong trµo. Tr¸i l¹i, quÇn chóng sÏ s¶n sinh ra ngµy cµng nhiÒu nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp Êy, v× lóc ®ã quÇn chóng sÏ biÕt r»ng chØ cã vµi sinh viªn vµ c«ng nh©n tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ, tËp hîp nhau l¹i ®Ó lËp thµnh mét "ñy ban" th× ch−a ®ñ, mµ cßn cÇn ph¶i tr¶i qua nhiÒu n¨m tù rÌn luyÖn thµnh ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp míi ®−îc, vµ quÇn chóng lóc ®ã sÏ "nghÜ" kh«ng ph¶i chØ ®Õn lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp mµ chÝnh lµ ®Õn sù rÌn luyÖn Êy. ViÖc tËp trung nh÷ng chøc n¨ng bÝ mËt cña tæ chøc th× hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ tËp trung tÊt c¶ çc chøc n¨ng cña phong trµo l¹i. Sù céng t¸c tÝch cùc cña quÇn chóng réng r·i nhÊt vµo c«ng t¸c s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶m bít ®i mµ l¹i t¨ng lªn gÊp m−êi, khi mµ "m−¬i" ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp tËp trung ®−îc trong tay hä nh÷ng chøc n¨ng bÝ mËt cña c«ng t¸c Êy. Lµm nh− thÕ vµ chØ cã lµm nh− thÕ, chóng ta míi ®i ®Õn kÕt qu¶ lµ viÖc ®äc nh÷ng s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, sù céng t¸c trong s¸ch b¸o Êy, vµ ®Õn mét chõng mùc nµo ®ã, ngay c¶ viÖc ph¸t hµnh s¸ch b¸o Êy, còng sÏ gÇn nh− kh«ng cßn cã tÝnh chÊt bÝ mËt n÷a v× c¶nh s¸t sÏ sím thÊy ®−îc tÝnh chÊt phi lý vµ sù bÊt lùc cña nh÷ng thñ tôc t− ph¸p vµ hµnh chÝnh ®èi víi mçi b¶n in cña nh÷ng s¸ch b¸o ®−îc ph¸t hµnh hµng ngh×n b¶n. Vµ ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng ®óng ®èi víi s¸ch b¸o mµ l¹i cßn ®óng ®èi víi tÊt c¶ çc chøc n¨ng cña phong trµo, cho ®Õn c¶ çc cuéc biÓu t×nh n÷a. Sù tham gia tÝch cùc nhÊt vµ ®«ng ®¶o nhÊt cña quÇn chóng

Lµm g×?

161

vµo mét cuéc biÓu t×nh, kh«ng nh÷ng sÏ kh«ng bÞ thiÖt h¹i g×, mµ l¹i cßn ®−îc lîi nhiÒu, nÕu nh− "m−¬i" ng−êi çch m¹ng l·o luyÖn, ®−îc rÌn luyÖn ®Çy ®ñ vÒ nghiÖp vô kh«ng kÐm bän c¶nh s¸t n−íc ta, mµ tËp trung ®−îc tÊt c¶ çc mÆt c«ng t¸c bÝ mËt nh−: in truyÒn ®¬n, th¶o mét kÕ ho¹ch ®¹i c−¬ng, cö mét bé tham m−u gåm nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cho mçi khu cña thµnh phè, mçi khu xÝ nghiÖp, mçi tr−êng häc, v.v. (t«i biÕt ng−êi ta sÏ c·i l¹i r»ng quan ®iÓm cña t«i "kh«ng cã g× lµ d©n chñ c¶", nh−ng ë ®o¹n sau, t«i sÏ b¸c tØ mØ çi lêi c·i l¹i kh«ng th«ng minh chót nµo Êy). ViÖc tËp trung nh÷ng chøc n¨ng bÝ mËt nhÊt vµo tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, kh«ng nh÷ng kh«ng lµm yÕu, mµ l¹i lµm phong phó thªm vµ më réng thªm ho¹t ®éng cña mét sè lín nh÷ng tæ chøc kh¸c, tøc lµ nh÷ng tæ chøc dµnh cho qu¶ng ®¹i quÇn chóng vµ v× lÏ ®ã, cµng Ýt cã quy chÕ vµ Ýt cã tÝnh chÊt bÝ mËt h¬n cµng tèt nh−: çc nghiÖp ®oµn c«ng nh©n, çc nhãm c«ng nh©n tù häc vµ ®äc s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, çc tiÓu tæ x· héi chñ nghÜa, vµ c¶ nh÷ng tiÓu tæ d©n chñ cña tÊt c¶ çc tÇng líp d©n c− kh¸c n÷a, v. v. vµ v. v.. Nh÷ng nhãm, nghiÖp ®oµn vµ tiÓu tæ Êy ®Òu cÇn cã ë kh¾p çc n¬i, vµ ph¶i cã hÕt søc nhiÒu, víi nh÷ng chøc n¨ng hÕt søc phong phó; nh−ng thËt lµ v« lý vµ tai h¹i nÕu ta nhÇm lÉn nh÷ng tæ chøc Êy víi tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, nÕu ta xãa bá ranh giíi gi÷a hai lo¹i tæ chøc Êy, vµ dËp t¾t trong quÇn chóng çi ý thøc ®· bÞ gi¶m sót mét çch kh«ng t−ëng t−îng ®−îc lµ: muèn "phôc vô" mét phong trµo quÇn chóng th× cÇn ph¶i cã nh÷ng ng−êi ®Æc biÖt chuyªn vµ hoµn toµn chuyªn vÒ ho¹t ®éng d©n chñ - x· héi, vµ ph¶i bÒn bØ, kiªn quyÕt tù rÌn luyÖn m×nh thµnh nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp.

§óng, ý thøc ®ã ®· bÞ gi¶m sót kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc. Do lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta, chóng ta ®· lµm tæn th−¬ng ®Õn uy tÝn cña ng−êi çch m¹ng ë Nga: ®ã lµ lçi chñ yÕu cña chóng ta vÒ mÆt tæ chøc. Mét ng−êi çch

V. I. L ª - n i n 162

m¹ng mµ mÒm yÕu, do dù trong çc vÊn ®Ò lý luËn, kh«ng nh×n xa thÊy réng, l¹i lÊy tÝnh tù ph¸t cña phong trµo quÇn chóng ®Ó biÖn hé cho tinh thÇn ñy mÞ cña m×nh; mét ng−êi çch m¹ng mµ gièng nh− mét th− ký héi c«ng liªn h¬n lµ mét ng−êi b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh©n d©n, mµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ®−a ra mét kÕ ho¹ch m¹nh b¹o cã mét quy m« lín lµm cho ngay c¶ kÎ thï còng ph¶i kÝnh nÓ, mét ng−êi çch m¹ng mµ thiÕu kinh nghiÖm vµ vông vÒ trong nghÖ thuËt chuyªn m«n cña m×nh - tøc lµ ®Êu tranh chèng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ - th× cã ph¶i lµ mét ng−êi çch m¹ng kh«ng, - kh«ng! ®ã chØ lµ mét ng−êi thñ c«ng nghiÖp khèn khæ mµ th«i.

Xin çc ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn ®õng giËn t«i vÒ çi h×nh dung tõ nghiªm kh¾c Êy, v× vÒ vÊn ®Ò thiÕu rÌn luyÖn th× t«i xin ¸p dông h×nh dung tõ Êy cho ngay b¶n th©n t«i tr−íc nhÊt. T«i ®· lµm viÖc trong mét tiÓu tæ 77, tiÓu tæ nµy tù ®Æt cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô rÊt réng vµ nhiÒu mÆt; tÊt c¶ nh÷ng tæ viªn chóng t«i ®Òu lÊy lµm xãt xa ®Õn møc ®au ®ín thùc sù, v× tù c¶m thÊy m×nh chØ lµ nh÷ng ng−êi thñ c«ng nghiÖp trong çi thêi kú lÞch sö nµy, çi thêi kú trong ®ã ta cã thÓ b¾t ch−íc mét c©u danh ng«n mµ nãi: h·y cho chóng t«i mét tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng, vµ chóng t«i sÏ ®¶o ng−îc n−íc Nga lªn! T«i cµng nhí ®Õn sù xÊu hæ xãt xa lóc Êy cña t«i th× t«i l¹i cµng thÊy lßng t«i tøc giËn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi gi¶ hiÖu Êy, hä "®· lµm « danh ng−êi çch m¹ng" b»ng nh÷ng lêi v¨n cña hä, vµ hä kh«ng hiÓu r»ng nhiÖm vô cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ biÖn hé cho viÖc h¹ thÊp ng−êi çch m¹ng xuèng ngang hµng ng−êi thñ c«ng nghiÖp, mµ ph¶i n©ng nh÷ng ng−êi thñ c«ng nghiÖp lªn ngang hµng nh÷ng ng−êi çch m¹ng.

d) Quy m« cña c«ng t¸c tæ chøc

Nh− chóng ta ®· thÊy, B - v nãi ®Õn t×nh tr¹ng "thiÕu nh÷ng lùc l−îng çch m¹ng cã kh¶ n¨ng hµnh ®éng, t×nh tr¹ng mµ ng−êi ta c¶m thÊy kh«ng nh÷ng ë Pª-tÐc-bua mµ

Lµm g×?

163

c¶ trong toµn n−íc Nga n÷a". T«i kh«ng hÒ tin r»ng cã ng−êi nµo l¹i kh«ng c«ng nhËn ®iÒu Êy. Nh−ng vÊn ®Ò lµ gi¶i thÝch ®iÒu Êy nh− thÕ nµo? B - v viÕt:

"Chóng t«i sÏ kh«ng t×m çch ph¸t hiÖn nh÷ng nguyªn nh©n lÞch sö cña hiÖn t−îng Êy; chóng t«i chØ nãi r»ng x· héi, v× bÞ mét thêi kú ph¶n ®éng chÝnh trÞ kÐo dµi lµm b¹i ho¹i ®i vµ bÞ ph©n chia bëi nh÷ng sù biÕn ®æi vÒ kinh tÕ ®· vµ cßn ®ang diÔn ra, nªn chØ cung cÊp ®−îc tõ trong hµng ngò cña m×nh, mét sè hÕt søc Ýt nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng lµm c«ng t¸c çch m¹ng; r»ng giai cÊp c«ng nh©n, khi cung cÊp nh÷ng ng−êi c«ng nh©n lµm çch m¹ng, ®· bæ sung mét phÇn nµo cho hµng ngò çc tæ chøc bÊt hîp ph¸p, nh−ng sè l−îng nh÷ng ng−êi çch m¹ng Êy ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu hiÖn nay. H¬n thÕ n÷a, ng−êi c«ng nh©n, v× hoµn c¶nh cña m×nh, v× hµng ngµy ph¶i lµm viÖc m−êi mét giê r−ìi trong c«ng x−ëng, nªn chØ cã thÓ chñ yÕu lµm trßn çc chøc n¨ng cña ng−êi cæ ®éng mµ th«i. Cßn c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ tæ chøc, viÖc ®−a vÒ vµ in l¹i s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, viÖc viÕt vµ in nh÷ng truyÒn ®¬n, v. v., th× phÇn lín, nhÊt thiÕt lµ ph¶i giao cho mét sè rÊt Ýt nh÷ng ng−êi trÝ thøc g¸nh v¸c" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 6, tr. 38 - 39).

Chóng t«i kh«ng ®ång ý víi ý kiÕn cña B - v vÒ nhiÒu ®iÓm, nhÊt lµ nh÷ng chç chóng t«i g¹ch d−íi, lµ nh÷ng chç chøng tá ®Æc biÖt râ rµng B - v, dï ®· chÞu ®iªu ®øng nhiÒu do lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta (còng nh− mçi ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn cã suy nghÜ Ýt nhiÒu), nh−ng vÉn kh«ng t×m ra ®−îc mét lèi tho¸t cho t×nh tr¹ng kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®−îc Êy, v× «ng ta bÞ "chñ nghÜa kinh tÕ" trãi buéc. Kh«ng, x· héi cung cÊp mét sè rÊt lín nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng "c«ng t¸c", nh−ng chóng ta kh«ng biÕt sö dông hÕt nh÷ng ng−êi Êy. T×nh tr¹ng nguy biÕn, t×nh tr¹ng qu¸ ®é cña phong trµo chóng ta vÒ mÆt ®ã cã thÓ diÔn ®¹t nh− sau: chóng ta thiÕu ng−êi, mµ ng−êi th× v« sè. Ng−êi th× v« sè, v× giai cÊp c«ng nh©n vµ çc tÇng líp ngµy cµng nhiÒu cña x· héi cung cÊp mçi n¨m mét sè l−îng ngµy cµng nhiÒu nh÷ng ng−êi bÊt b×nh, s½n sµng ph¶n ®èi vµ tham gia tïy theo kh¶ n¨ng cña hä, vµo cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, çi

V. I. L ª - n i n 164

chÕ ®é mµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ng−êi ®· thÊy lµ kh«ng chÞu ®ùng næi, nh−ng tuy vËy, hiÖn nay mét sè quÇn chóng ngµy cµng ®«ng h¬n ®· thÊy vµ ngµy cµng thÊy râ rÖt h¬n. Vµ ®ång thêi, ng−êi ta l¹i thiÕu ng−êi, v× kh«ng cã nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o, kh«ng cã nh÷ng l·nh tô chÝnh trÞ, kh«ng cã nh÷ng ng−êi cã tµi n¨ng ®Ó tæ chøc mét c«ng t¸c võa réng r·i võa thèng nhÊt vµ nhÞp nhµng, cho phÐp sö dông tÊt c¶ çc lùc l−îng, ngay c¶ nh÷ng lùc l−îng nhá nhÆt nhÊt. "Sù lín m¹nh vµ ph¸t triÓn cña çc tæ chøc çch m¹ng" kh«ng nh÷ng kh«ng theo kÞp sù lín m¹nh cña phong trµo c«ng nh©n, - B - v còng thõa nhËn ®iÒu ®ã, - mµ còng kh«ng theo kÞp sù lín m¹nh cña toµn bé phong trµo d©n chñ trong tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n n÷a. (V¶ l¹i, cã thÓ ngµy nay B - v còng t¸n thµnh ®iÒu bæ khuyÕt nµy vµo kÕt luËn cña m×nh.) Quy m« cña c«ng t¸c çch m¹ng qu¸ hÑp so víi c¬ së tù ph¸t réng r·i cña phong trµo, th× bÞ çi lý thuyÕt quÌ quÆt vÒ "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" bã hÑp l¹i qu¸. Nh−ng ngµy nay, kh«ng ph¶i chØ riªng nh÷ng ng−êi cæ ®éng chÝnh trÞ, mµ c¶ nh÷ng çn bé tæ chøc d©n chñ - x· héi n÷a, còng ®Òu ph¶i "®i vµo tÊt c¶ çc giai cÊp trong d©n c−"*. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi rÊt cã thÓ ph©n phèi hµng ngh×n chøc n¨ng nhá cña c«ng t¸c tæ chøc cña hä cho nh÷ng ®¹i biÓu cña çc giai cÊp rÊt kh¸c nhau: t«i nghÜ r»ng kh«ng cã mét ng−êi nµo lµm c«ng t¸c thùc tiÔn l¹i nghi ngê ®−îc ®iÒu ®ã. T×nh tr¹ng thiÕu chuyªn m«n hãa mµ B - v than phiÒn mét çch cay ®¾ng vµ rÊt chÝnh

* Ch¼ng h¹n trong çc giíi qu©n sù, ng−êi ta nhËn thÊy r»ng trong thêi

gian võa qua, tinh thÇn d©n chñ ®−îc phôc håi mét çch rÊt râ rµng, mét phÇn lµ do ngµy cµng x¶y ra nhiÒu cuéc chiÕn ®Êu ngoµi ®−êng phè chèng l¹i nh÷ng "kÎ thï" nh− c«ng nh©n vµ sinh viªn. Vµ ngay khi lùc l−îng cña chóng ta cho phÐp th× chóng ta ph¶i tuyÖt ®èi chó ý mét çch nghiªm tóc nhÊt ®Õn c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ c«ng t¸c cæ ®éng trong binh lÝnh vµ sÜ quan, ®Õn viÖc lËp ra "nh÷ng tæ chøc binh sÜ" gia nhËp ®¶ng ta.

Lµm g×?

165

®¸ng, lµ mét trong nh÷ng khuyÕt ®iÓm lín nhÊt cña chóng ta vÒ mÆt kü thuËt. Nh÷ng "c«ng viÖc" kh¸c nhau cña sù nghiÖp chung cµng nhá th× ng−êi ta l¹i cµng cã thÓ t×m ra ®−îc nhiÒu ng−êi cã kh¶ n¨ng lµm nh÷ng c«ng viÖc Êy (nh−ng th−êng th−êng th× hä hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng trë thµnh nh÷ng nhµ çch m¹ng chuyªn nghiÖp); bän c¶nh s¸t cµng khã "tãm" ®−îc tÊt c¶ nh÷ng "ng−êi chuyªn tõng viÖc" Êy th× chóng ta l¹i cµng khã mµ tõ mét téi cán con cña mét ç nh©n dùng lªn thµnh mét "vô" quan träng ®Ó chøng minh cho nh÷ng kinh phÝ lín cña nhµ n−íc chi ra cho "nÒn an ninh". Cßn vÒ sè nh÷ng ng−êi s½n sµng céng t¸c víi chóng ta th× trong ch−¬ng trªn, chóng t«i ®· v¹ch râ sù thay ®æi khæng lå ®· diÔn ra vÒ mÆt Êy chØ trong n¨m n¨m nay. Nh−ng mÆt kh¸c, muèn tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng bé phËn nhá Êy thµnh mét toµn bé, vµ kh«ng chia nhá b¶n th©n phong trµo khi chia nhá chøc n¨ng cña nã, muèn lµm cho ng−êi thi hµnh nh÷ng chøc n¨ng nhá tin t−ëng vµo sù cÇn thiÕt vµ ý nghÜa cña viÖc lµm cña m×nh, lßng tin t−ëng mµ thiÕu nã th× ng−êi ®ã sÏ kh«ng lµm ®−îc viÖc g× c¶*, ― muèn lµm

* T«i cßn nhí lµ mét h«m, cã mét ®ång chÝ kÓ l¹i víi t«i r»ng cã mét

viªn thanh tra c«ng x−ëng ®· tõng gióp ®ì vµ vÉn s½n sµng tiÕp tôc gióp ®ì ®¶ng d©n chñ - x· héi, phµn nµn mét çch chua ch¸t r»ng kh«ng biÕt nh÷ng "tin tøc" m×nh cung cÊp cã ®Õn tay c¬ quan çch m¹ng trung −¬ng kh«ng, sù gióp ®ì cña m×nh cã thËt cÇn thiÕt kh«ng vµ nh÷ng c«ng viÖc nhá m×nh lµm ®· ®−îc sö dông ®Õn chõng mùc nµo. Mäi ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn ®Òu cã thÓ kÓ ra nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù mµ lÒ lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp ®· lµm cho chóng ta mÊt mét sè ®ång minh. VËy mµ, kh«ng riªng g× nh÷ng viªn chøc vµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng trong çc c«ng x−ëng, mµ c¶ ®Õn nh÷ng viªn chøc çc c¬ quan b−u ®iÖn, háa xa, thuÕ quan, nh÷ng viªn chøc trong çc c¬ quan cña quý téc, cña gi¸o sÜ vµ tÊt c¶ çc c¬ quan kh¸c, kÓ c¶ cña c¶nh s¸t vµ triÒu ®×nh n÷a, ®Òu cã thÓ gióp ta nh÷ng viÖc "nhá" mµ tæng sè sÏ cã mét gi¸ trÞ rÊt lín! NÕu chóng ta ®· cã mét ®¶ng ch©n chÝnh, mét tæ chøc thùc sù chiÕn ®Êu gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng th× chóng ta sÏ kh«ng trùc tiÕp sö dông "nh÷ng nh©n viªn phô gióp" Êy, chóng ta sÏ kh«ng véi vµng ph¶i lu«n lu«n vµ nhÊt thiÕt l«i cuèn hä

V. I. L ª - n i n 166

tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã th× chÝnh lµ ph¶i cã mét tæ chøc m¹nh gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng l·o luyÖn. Víi mét tæ chøc nh− thÕ, th× lßng tin t−ëng vµo lùc l−îng cña ®¶ng sÏ cµng ®−îc cñng cè vµ cµng lan réng nÕu tæ chøc Êy cµng bÝ mËt; v¶ l¹i, trong chiÕn tranh, mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng ®iÒu quan träng h¬n c¶ kh«ng ph¶i chØ lµ lµm cho qu©n ®éi tin t−ëng vµo lùc l−îng cña m×nh, mµ cßn ph¶i lµm cho kÎ thï vµ tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö trung lËp còng ph¶i tin nh− thÕ; mét sù trung lËp cã thiÖn c¶m ®«i khi còng cã thÓ quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng. Víi mét tæ chøc nh− thÕ, mét tæ chøc x©y dùng trªn mét c¬ së lý luËn thËt v÷ng ch¾c vµ cã mét c¬ quan ng«n luËn d©n chñ - x· héi th× kh«ng cã g× ph¶i sî r»ng phong trµo sÏ bÞ nhiÒu phÇn tö "bªn ngoµi" ®· gia nhËp lµm cho l¹c h−íng (tr¸i l¹i, chÝnh ngµy nay, víi lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp ®ang thÞnh hµnh trong chóng ta th× chóng ta míi thÊy nhiÒu ng−êi d©n chñ - x· héi kÐo phong trµo ®i theo h−íng cña c−¬ng lÜnh "Credo", ®ång thêi l¹i tù cho r»ng chØ cã m×nh míi lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi). Nãi tãm l¹i, tiÒn ®Ò cña chuyªn m«n hãa, tÊt ph¶i lµ tËp trung hãa; chuyªn m«n hãa, ®Õn l−ît nã, ®ßi hái tuyÖt ®èi ph¶i cã tËp trung hãa.

Nh−ng ngay c¶ B - v lµ ng−êi ®· v¹ch ®−îc rÊt râ tÊt c¶ sù cÇn thiÕt ph¶i chuyªn m«n hãa nh− thÕ mµ theo ý kiÕn chóng t«i th× trong ®o¹n thø hai cña lËp luËn ®· dÉn ë trªn, «ng ta còng vÉn kh«ng l−êng ®−îc ®Çy ®ñ gi¸ trÞ cña chuyªn m«n hãa. ¤ng ta nãi r»ng sè ng−êi çch m¹ng xuÊt th©n tõ çc giíi c«ng nh©n th× kh«ng ®ñ. NhËn xÐt ®ã hoµn toµn

vµo trong trung t©m cña "ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p"; tr¸i l¹i, chóng ta sÏ sö dông hä mét çch g−îng nhÑ, thËm chÝ chóng ta sÏ ®Æc biÖt ®µo t¹o nh÷ng ng−êi lµm nh÷ng chøc n¨ng Êy, v× chóng ta biÕt r»ng cã nhiÒu sinh viªn lµm "nh©n viªn phô gióp" th× cßn cã lîi cho ®¶ng h¬n lµ lµm nh÷ng ng−êi çch m¹ng "ng¾n h¹n". Nh−ng t«i xin nh¾c l¹i r»ng chØ cã mét tæ chøc ®· hoµn toµn v÷ng ch¾c vµ cã ®ñ nh÷ng lùc l−îng tÝch cùc, míi cã quyÒn ¸p dông s¸ch l−îc nµy.

Lµm g×?

167

®óng, vµ chóng t«i nhÊn m¹nh mét lÇn n÷a r»ng "tin quý b¸u cña mét ng−êi quan s¸t ®øng ë gÇn" hoµn toµn x¸c nhËn quan ®iÓm cña chóng t«i vÒ nh÷ng nguyªn nh©n cña cuéc khñng ho¶ng hiÖn t¹i trong ®¶ng d©n chñ - x· héi vµ do ®ã, vÒ c¶ nh÷ng ph−¬ng s¸ch söa ch÷a t×nh tr¹ng ®ã n÷a. Kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng ng−êi çch m¹ng, nãi chung, míi l¹c hËu ®èi víi cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng; mµ ngay c¶ nh÷ng ng−êi çch m¹ng - c«ng nh©n còng l¹c hËu ®èi víi cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng c«ng nh©n n÷a. Vµ ngay c¶ vÒ quan ®iÓm "thùc tiÔn", sù thËt ®ã còng x¸c nhËn mét çch hiÓn nhiªn nhÊt kh«ng nh÷ng sù phi lý mµ c¶ tÝnh ph¶n ®éng vÒ chÝnh trÞ cña "ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc" mµ ng−êi ta vÉn th−êng ®Ò ra víi chóng ta khi bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô cña chóng ta ®èi víi c«ng nh©n. Sù thËt ®ã chøng thùc r»ng nghÜa vô ®Çu tiªn vµ bøc thiÕt nhÊt cña chóng ta lµ gãp phÇn ®µo t¹o nh÷ng ng−êi çch m¹ng - c«ng nh©n cã tr×nh ®é ngang víi nh÷ng ng−êi çch m¹ng trÝ thøc, vÒ mÆt ho¹t ®éng trong ®¶ng (chóng t«i nhÊn m¹nh: vÒ mÆt ho¹t ®éng trong ®¶ng, v× vÒ çc mÆt kh¸c, th× ®èi víi c«ng nh©n, ®¹t ®−îc tr×nh ®é ngang nh− thÕ lµ mét viÖc kh«ng dÔ dµng vµ kh«ng khÈn cÊp b»ng, tuy còng cÇn thiÕt). V× vËy, chóng ta ph¶i chó ý chñ yÕu ®Õn viÖc n©ng c«ng nh©n lªn ngang tr×nh ®é nh÷ng ng−êi çch m¹ng, chø kh«ng ph¶i chóng ta tù h¹ thÊp xuèng ngang tr×nh ®é cña "quÇn chóng c«ng nh©n", nh− ý muèn cña "ph¸i kinh tÕ", vµ nhÊt ®Þnh ph¶i tù h¹ thÊp xuèng ngang tr×nh ®é cña "ng−êi c«ng nh©n líp gi÷a", nh− ý muèn cña tê "Tù do" (tê nµy, vÒ mÆt ®ã, tù n©ng m×nh lªn cÊp hai cña "ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc" theo kiÓu kinh tÕ chñ nghÜa). T«i kh«ng hÒ cã ý ®Þnh phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét lo¹i s¸ch b¸o phæ th«ng cho c«ng nh©n, vµ mét lo¹i s¸ch b¸o kh¸c, ®Æc biÖt phæ th«ng (nh−ng tÊt nhiªn, kh«ng ph¶i lµ s¸ch b¸o tÇm th−êng) cho nh÷ng c«ng nh©n chËm tiÕn nhÊt. Nh−ng ®iÒu lµm cho t«i bÊt b×nh lµ çi khuynh h−íng muèn lu«n lu«n g¾n liÒn ph−¬ng ph¸p gi¸o

V. I. L ª - n i n 168

dôc vµo çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ çc vÊn ®Ò tæ chøc. Hìi çc ngµi ®ang quan t©m ®Õn "ng−êi c«ng nh©n líp gi÷a" ¬i, thùc ra, víi çi ý lu«n lu«n muèn çi m×nh xuèng, khi çc ngµi nãi víi c«ng nh©n vÒ chÝnh trÞ c«ng nh©n hoÆc tæ chøc c«ng nh©n, th× nh− thÕ lµ çc ngµi ®· thãa m¹ c«ng nh©n ®Êy. H·y ®øng th¼ng ng−êi lªn ®Ó nãi vÒ nh÷ng ®iÒu nghiªm chØnh, vµ h·y ®Ó ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc cho çc nhµ s− ph¹m chø kh«ng ph¶i cho çc nhµ chÝnh trÞ vµ çc nhµ tæ chøc! Trong sè nh÷ng ng−êi trÝ thøc h¸ l¹i kh«ng cã nh÷ng phÇn tö tiªn tiÕn, nh÷ng phÇn tö "líp gi÷a" vµ "quÇn chóng" hay sao? Mäi ng−êi h¸ l¹i kh«ng c«ng nhËn r»ng cÇn ph¶i cã mét lo¹i s¸ch b¸o phæ th«ng cho nh÷ng trÝ thøc, vµ ng−êi ta h¸ ch¼ng ®· viÕt lo¹i s¸ch b¸o ®ã sao? ThÕ nh−ng xin h·y h×nh dung lµ mét t¸c gi¶ nä, trong mét bµi b¸o nãi vÒ tæ chøc cña çc sinh viªn hay häc sinh trung häc, ®· nhai ®i nhai l¹i m·i, lµm nh− m×nh võa míi cã ®−îc mét ph¸t minh g× míi, r»ng ®iÒu cÇn thiÕt tr−íc tiªn lµ ph¶i cã mét tæ chøc cña nh÷ng "sinh viªn líp gi÷a". Ch¾c ch¾n lµ t¸c gi¶ ®ã sÏ bÞ ng−êi ta c−êi cho vµ c−êi nh− thÕ lµ ph¶i. Ng−êi ta sÏ b¶o t¸c gi¶ ®ã: h·y nãi cho chóng t«i nghe mét vµi ý kiÕn vÒ tæ chøc, nÕu «ng cã, råi chóng t«i sÏ tù ph©n tÝch lÊy xem trong chóng t«i, ai lµ nh÷ng phÇn tö "líp gi÷a", líp trªn hoÆc líp d−íi. Vµ nÕu «ng kh«ng cã ý kiÕn riªng cña «ng vÒ tæ chøc th× tÊt c¶ nh÷ng lêi «ng nãi vÒ "quÇn chóng", vÒ nh÷ng phÇn tö "líp gi÷a", ®Òu chØ lµ v« vÞ c¶. VËy «ng nªn hiÓu r»ng çc vÊn ®Ò "chÝnh trÞ" vµ "tæ chøc", tù chóng ®Òu rÊt nghiªm chØnh ®Õn nçi ng−êi ta kh«ng thÓ nãi ®Õn çc vÊn ®Ò Êy b»ng çch nµo kh¸c h¬n lµ víi mét th¸i ®é hÕt søc nghiªm chØnh: ng−êi ta cã thÓ vµ ph¶i huÊn luyÖn c«ng nh©n (còng nh− sinh viªn vµ häc sinh trung häc) sao cho cã thÓ nãi víi hä vÒ çc vÊn ®Ò Êy, nh−ng khi «ng ®· nãi ®Õn çc vÊn ®Ò Êy th× xin «ng h·y ®−a ra nh÷ng lêi gi¶i ®¸p thùc sù chø ®õng lïi vÒ nh÷ng phÇn tö "líp gi÷a" hoÆc "quÇn chóng", xin «ng ®õng nãi cho qua chuyÖn

Lµm g×?

169

b»ng nh÷ng c©u trèng rçng hoÆc nh÷ng c©u chuyÖn b©ng qu¬ ®©u*.

Muèn cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó lµm nhiÖm vô th× ng−êi çch m¹ng - c«ng nh©n còng ph¶i trë thµnh mét nhµ çch m¹ng chuyªn nghiÖp. V× vËy B - v kh«ng cã lý khi «ng ta nãi r»ng ng−êi c«ng nh©n lµm viÖc m−êi mét giê r−ìi ë c«ng x−ëng, nªn nh÷ng chøc n¨ng çch m¹ng kh¸c (trõ viÖc cæ ®éng) th× "phÇn lín, nhÊt thiÕt lµ ph¶i giao cho mét sè rÊt Ýt nh÷ng ng−êi trÝ thøc g¸nh v¸c". Kh«ng cã g× lµ "nhÊt thiÕt" c¶, mµ lµ do t×nh tr¹ng l¹c hËu cña chóng ta; chÝnh v× chóng ta kh«ng nhËn thøc ®−îc nhiÖm vô cña chóng ta lµ gióp ®ì mäi c«ng nh©n cã tµi n¨ng trë thµnh nh÷ng ng−êi chuyªn nghiÖp trong çc c«ng t¸c cæ ®éng, tæ chøc, tuyªn truyÒn, ph©n ph¸t, v. v. vµ v. v.. VÒ mÆt ®ã, chóng ta l·ng phÝ lùc l−îng cña chóng ta mét çch ®¸ng xÊu hæ, chóng ta kh«ng biÕt gi÷ g×n çi cÇn ph¶i ®Æc biÖt vun trång vµ båi d−ìng. H·y nh×n ng−êi §øc: hä cã nhiÒu lùc l−îng gÊp tr¨m lÇn chóng ta, nh−ng hä hoµn toµn hiÓu râ r»ng nh÷ng c«ng nh©n "líp gi÷a" rÊt Ýt khi cung cÊp ®−îc nh÷ng ng−êi cæ ®éng thùc sù cã n¨ng lùc, v. v.. Cho nªn, hä chó ý ®Æt ngay mäi c«ng nh©n cã n¨ng lùc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn gióp cho nh÷ng ng−êi Êy ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vµ vËn dông ®−îc ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng cña m×nh: hä ®µo t¹o nh÷ng c«ng nh©n Êy thµnh nh÷ng ng−êi cæ ®éng chuyªn nghiÖp, hä khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi Êy më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh tõ

* "Tù do", sè 1, bµi "Tæ chøc", tr. 66: "qu¶ng ®¹i quÇn chóng c«ng nh©n

sÏ r¨m r¾p ñng hé mäi yªu s¸ch mµ Lao ®éng Nga ®Ò ra" (tÊt nhiªn, Lao ®éng viÕt hoa!). Råi chÝnh t¸c gi¶ Êy kªu lªn: "t«i tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi nh÷ng trÝ thøc, nh−ng"... (Sª-®rin ®· diÔn ®¹t tiÕng nh−ng Êy b»ng c©u ng¹n ng÷: tai kh«ng thÓ mäc cao qu¸ tr¸n ®−îc!)... "nh−ng t«i vÉn lu«n lu«n bÊt b×nh v« cïng, khi cã ng−êi ®Õn nãi víi t«i rÊt nhiÒu ®iÒu ®Ñp vµ hay, råi ®ßi t«i ph¶i thõa nhËn v× lÏ nh÷ng ®iÒu ®ã (hoÆc ng−êi ®ã?) ®Ñp vµ cã nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c t−¬ng tù" (tr. 62). V©ng, ®iÒu ®ã còng lµm cho t«i "lu«n lu«n bÊt b×nh v« cïng"...

V. I. L ª - n i n 170

mét c«ng x−ëng ®Õn toµn ngµnh, tõ mét ®Þa ph−¬ng ®Õn toµn quèc. Nh− vËy, nh÷ng ng−êi c«ng nh©n Êy thu thËp ®−îc kinh nghiÖm vµ sù khÐo lÐo trong nghiÖp vô, më réng ®−îc tÇm m¾t vµ nh÷ng tri thøc cña m×nh, quan s¸t kü cµng çc l·nh tô chÝnh trÞ xuÊt s¾c cña çc ®Þa ph−¬ng kh¸c vµ çc chÝnh ®¶ng kh¸c, cè g¾ng tù m×nh v−¬n lªn tr×nh ®é nh÷ng l·nh tô Êy, vµ kÕt hîp ®−îc sù hiÓu biÕt cña m×nh vÒ giíi c«ng nh©n vµ lßng tin t−ëng nhiÖt liÖt cña m×nh vµo chñ nghÜa x· héi víi sù th«ng th¹o nghiÖp vô, sù th«ng th¹o mµ kh«ng cã nã th× giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ nµo tiÕn hµnh ®Êu tranh bÒn bØ chèng mét kÎ thï hoµn toµn l·o luyÖn. ChÝnh b»ng çch Êy vµ chØ b»ng çch Êy mµ nh÷ng ng−êi nh− Bª-ben vµ Au-¬ ®· xuÊt hiÖn tõ trong quÇn chóng c«ng nh©n. Nh−ng çi ®iÒu phÇn lín ®· ph¸t sinh mét çch tù nhiªn trong mét n−íc cã tù do chÝnh trÞ th× ë n−íc ta, ph¶i do çc tæ chøc cña ta tiÕn hµnh mét çch cã hÖ thèng míi cã ®−îc. Ng−êi cæ ®éng viªn c«ng nh©n nµo cã ®«i chót tµi n¨ng vµ "cã triÓn väng" th× kh«ng nªn lµm viÖc m−êi mét giê ë c«ng x−ëng. Chóng ta ph¶i lo sao cho ng−êi Êy sèng b»ng kinh phÝ cña ®¶ng, cho ng−êi Êy cã thÓ, khi cÇn thiÕt, chuyÓn sang ho¹t ®éng bÝ mËt, thay ®æi n¬i ho¹t ®éng cña m×nh, nÕu kh«ng th× ng−êi Êy sÏ kh«ng thu thËp ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm, kh«ng më réng ®−îc tÇm m¾t cña m×nh, kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®−îc, Ýt nhÊt lµ vµi n¨m, trong cuéc ®Êu tranh chèng bän c¶nh binh. Cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng c«ng nh©n cµng s©u vµ cµng réng th× quÇn chóng c«ng nh©n cµng s¶n sinh ra kh«ng chØ nh÷ng ng−êi cæ ®éng cã tµi mµ c¶ nh÷ng ng−êi tæ chøc, tuyªn truyÒn cã tµi vµ nh÷ng "ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn", theo nghÜa tèt cña ch÷ ®ã (nh÷ng ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn thËt rÊt hiÕm trong sè trÝ thøc ë n−íc ta, phÇn lín trÝ thøc ë n−íc ta ®Òu uÓ o¶i vµ vông vÒ Ýt nhiÒu theo kiÓu ng−êi Nga). Khi nµo chóng ta cã çc ®éi qu©n nh÷ng ng−êi çch m¹ng - c«ng nh©n ®−îc ®Æc biÖt rÌn luyÖn (vµ dÜ nhiªn lµ nh÷ng nhµ çch

Lµm g×?

171

m¹ng "thuéc ®ñ çc binh chñng") trong mét thêi gian thùc tËp l©u dµi th× kh«ng bän c¶nh s¸t chÝnh trÞ nµo trªn thÕ giíi cã thÓ th¾ng ®−îc hä, v× nh÷ng ®éi qu©n hÕt lßng hÕt d¹ phôc vô çch m¹ng Êy sÏ ®−îc ®«ng ®¶o quÇn chóng c«ng nh©n v« cïng tÝn nhiÖm. V× thÕ nÕu chóng ta kh«ng "thóc ®Èy" ®Çy ®ñ cho c«ng nh©n ®i vµo con ®−êng Êy, con ®−êng chung cho c¶ c«ng nh©n lÉn "trÝ thøc", tøc lµ con ®−êng thùc tËp çch m¹ng chuyªn nghiÖp, nÕu chóng ta l¹i rÊt th−êng kÐo giËt lïi hä l¹i b»ng nh÷ng bµi diÔn v¨n ngu ngèc vÒ çi "võa tÇm" víi quÇn chóng c«ng nh©n, "võa tÇm" víi "ng−êi c«ng nh©n líp gi÷a", v. v. th× chóng ta m¾c sai lÇm.

VÒ mÆt nµy còng nh− vÒ nh÷ng mÆt kh¸c n÷a, quy m« chËt hÑp cña c«ng t¸c tæ chøc cã liªn quan râ rµng vµ mËt thiÕt (tuy tuyÖt ®¹i ®a sè trong "ph¸i kinh tÕ" vµ nh÷ng ng−êi míi b¾t ®Çu lµm c«ng t¸c thùc tiÔn kh«ng cã ý thøc vÒ viÖc Êy) víi viÖc thu hÑp lý luËn vµ nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña chóng ta. Sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t ®· lµm cho chóng ta cã thÓ nãi lµ kh«ng d¸m t¸ch xa, dï lµ mét b−íc, çi "võa tÇm" víi quÇn chóng; sî v−¬n lªn qu¸ cao h¬n viÖc tháa m·n th«ng th−êng nh÷ng nhu cÇu trùc tiÕp vµ tr−íc m¾t cña quÇn chóng. §õng sî g× hÕt, çc ngµi ¬i! H·y nªn nhí r»ng, vÒ mÆt tæ chøc, chóng ta cßn ë møc qu¸ thÊp ®Õn nçi nÕu nghÜ r»ng chóng ta cã thÓ v−¬n lªn qu¸ cao th× thËt lµ phi lý!

®) Tæ chøc "Cã tÝnh chÊt ©m m−u" vµ "chñ nghÜa d©n chñ"

Nh−ng trong chóng ta l¹i cã rÊt nhiÒu ng−êi hÕt søc nh¹y bÐn víi "tiÕng nãi cña cuéc sèng" ®Õn nçi hä sî chÝnh çi chñ tr−¬ng nãi trªn kia h¬n hÕt, hä buéc téi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã quan ®iÓm ®· tr×nh bµy ë ®©y lµ r¬i vµo "chñ nghÜa D©n ý", lµ kh«ng hiÓu "chñ nghÜa d©n chñ", v. v.. Chóng ta cÇn bµn ®Õn nh÷ng lêi buéc téi ®ã mµ ®−¬ng nhiªn lµ chÝnh tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" còng ®· lÆp l¹i.

V. I. L ª - n i n 172

T¸c gi¶ nh÷ng dßng nµy thõa biÕt r»ng "ph¸i kinh tÕ" ë Pª-tÐc-bua ®· buéc téi "B¸o c«ng nh©n" lµ ®· r¬i vµo chñ nghÜa D©n ý (®iÒu ®ã còng dÔ hiÓu th«i, nÕu ta ®em so s¸nh b¸o Êy víi b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"). V× vËy, chóng t«i kh«ng hÒ lÊy lµm ng¹c nhiªn r»ng ngay sau khi b¸o "Tia löa" ra ®êi, cã mét ®ång chÝ cho chóng t«i biÕt lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë thµnh phè X gäi b¸o Êy lµ c¬ quan cña "ph¸i D©n ý". Lêi buéc téi Êy dÜ nhiªn chØ lµm cho chóng t«i thÝch thó th«i, v× cã ng−êi d©n chñ - x· héi nghiªm tóc nµo mµ l¹i kh«ng bÞ "ph¸i kinh tÕ" buéc téi lµ theo chñ nghÜa D©n ý?

Nh÷ng lêi buéc téi Êy lµ do hai sù hiÓu sai mµ ra. Tr−íc hÕt, ë n−íc ta, ng−êi ta biÕt rÊt Ýt vÒ lÞch sö cña phong trµo çch m¹ng, ®Õn nçi bÊt cø ý kiÕn nµo bµn vÒ mét tæ chøc chiÕn ®Êu tËp trung vµ kiªn quyÕt tuyªn chiÕn víi chÕ ®é Nga hoµng, ®Òu bÞ buéc téi lµ theo "chñ nghÜa D©n ý". Nh−ng çi tæ chøc xuÊt s¾c cña çc nhµ çch m¹ng nh÷ng n¨m 70, çi tæ chøc mµ tÊt c¶ chóng ta ®Òu ph¶i dïng lµm mÉu mùc th× hoµn toµn kh«ng ph¶i do ph¸i D©n ý lËp ra, mµ l¹i do ph¸i Ruéng ®Êt vµ tù do lËp ra, ph¸i nµy vÒ sau chia ra thµnh ph¸i Chia ®Òu ruéng ®Êt vµ ph¸i D©n ý78. ThÕ th× coi mét tæ chøc chiÕn ®Êu çch m¹ng lµ mét di s¶n riªng cña ph¸i D©n ý lµ phi lý vÒ mÆt lÞch sö còng nh− vÒ mÆt l«-gÝch, v× bÊt cø khuynh h−íng çch m¹ng nµo, nÕu nghiªm chØnh nh»m môc ®Ých ®Êu tranh, th× kh«ng thÓ kh«ng cÇn ®Õn mét lo¹i tæ chøc nh− thÕ. Ph¸i D©n ý ®· cè g¾ng l«i cuèn ®−îc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÊt b×nh vµo tæ chøc cña hä vµ h−íng tæ chøc cña hä vµo cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, ®ã kh«ng ph¶i lµ sai lÇm, mµ ng−îc l¹i ®ã lµ c«ng lao lÞch sö to lín cña ph¸i ®ã. Sai lÇm cña ph¸i ®ã lµ ®· dùa vµo mét lý luËn thùc ra hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ lý luËn çch m¹ng, vµ ®· kh«ng biÕt hoÆc kh«ng thÓ g¾n chÆt phong trµo cña hä víi cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë trong lßng x· héi t− b¶n ®ang ph¸t triÓn. Vµ chØ cã hoµn toµn kh«ng

Lµm g×?

173

hiÓu g× c¶ vÒ chñ nghÜa M¸c (hoÆc "hiÓu" chñ nghÜa M¸c theo tinh thÇn "chñ nghÜa Xt¬-ru-vª") míi cã thÓ ®i ®Õn chç t−ëng r»ng hÔ cã phong trµo quÇn chóng tù ph¸t cña c«ng nh©n lµ chóng ta khái ph¶i thµnh lËp mét tæ chøc çch m¹ng còng tèt hoÆc tuyÖt ®èi tèt h¬n tæ chøc çch m¹ng cña ph¸i Ruéng ®Êt vµ tù do. Tr¸i h¼n, phong trµo Êy ®Ò ra cho chóng ta tr¸ch nhiÖm Êy, v× cuéc ®Êu tranh tù ph¸t cña giai cÊp v« s¶n sÏ kh«ng trë thµnh cuéc "®Êu tranh giai cÊp" thùc sù cña giai cÊp v« s¶n, chõng nµo nã ch−a ®−îc mét tæ chøc m¹nh mÏ gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng l·nh ®¹o.

Hai lµ, cã nhiÒu ng−êi - trong ®ã h×nh nh− cã c¶ B. Cri-tsÐp-xki ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 18) - hiÓu mét çch sai lÖch cuéc tranh luËn mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lu«n lu«n tiÕn hµnh chèng quan ®iÓm coi ®Êu tranh chÝnh trÞ lµ mét "©m m−u". Chóng t«i ®· lªn tiÕng, vµ tÊt nhiªn chóng t«i sÏ lu«n lu«n lªn tiÕng ph¶n ®èi viÖc thu hÑp cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ thµnh cuéc ©m m−u*, nh−ng, dÜ nhiªn, ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ chóng t«i phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét tæ chøc çch m¹ng m¹nh mÏ. V× thÕ, ch¼ng h¹n nh− trong cuèn s¸ch nhá võa nãi ë lêi chó thÝch, ngoµi viÖc tranh luËn chèng nh÷ng ng−êi muèn thu hÑp cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ thµnh cuéc ©m m−u, ng−êi ta l¹i cßn thÊy ph¸c ra mét tæ chøc (coi lµ lý t−ëng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi) ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ "dïng" c¶ "khëi nghÜa", lÉn mäi "ph−¬ng ph¸p tÊn c«ng kh¸c" nh»m "®¸nh mét ®ßn quyÕt ®Þnh vµo chÕ ®é chuyªn chÕ"**. NÕu chØ xÐt vÒ h×nh

* Xem "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", tr. 21, ®o¹n tranh luËn víi P. L. La-vrèp 1).

** "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", tr. 232). Thªm mét b»ng chøng n÷a chØ râ r»ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" hoÆc kh«ng



V. I. L ª - n i n 174

thøc cña nã th× tæ chøc çch m¹ng m¹nh mÏ Êy trong mét n−íc d−íi chÕ ®é chuyªn chÕ, cã thÓ gäi lµ tæ chøc cã tÝnh chÊt "©m m−u", v× tõ "tháa thuËn bÝ mËt" trong tiÕng Ph¸p ®ång nghÜa víi tõ "©m m−u" trong tiÕng Nga, cßn sù tháa thuËn bÝ mËt lµ mét ®iÒu tèi cÇn thiÕt ®èi víi tæ chøc Êy, cÇn thiÕt ®Õn møc quyÕt ®Þnh tÊt c¶ çc ®iÒu kiÖn kh¸c (sè thµnh viªn, viÖc lùa chän thµnh viªn, chøc n¨ng cña thµnh viªn, v. v.). Cho nªn chóng ta sÏ ng©y th¬ v« cïng nÕu chóng ta sî ng−êi ta buéc téi chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, lµ muèn lËp mét tæ chøc cã tÝnh chÊt ©m m−u. §èi víi mäi kÎ thï cña "chñ nghÜa kinh tÕ", th× lêi buéc téi ®ã còng ®¸ng mõng nh− lêi buéc téi lµ r¬i vµo "chñ nghÜa D©n ý".

Nh−ng ng−êi ta sÏ c·i l¹i chóng t«i r»ng mét tæ chøc v÷ng m¹nh vµ tuyÖt ®èi bÝ mËt nh− thÕ, tËp trung trong tay tÊt c¶ çc ®Çu mèi cña ho¹t ®éng bÝ mËt, mét tæ chøc nhÊt thiÕt cã tÝnh chÊt tËp trung, th× rÊt dÔ lao m×nh vµo mét cuéc tÊn c«ng qu¸ sím; nã cã thÓ ®Èy m¹nh phong trµo mét çch khinh suÊt, tr−íc khi nçi bÊt b×nh vÒ chÝnh trÞ vµ søc m¹nh cña sù s«i sôc vµ c¨m thï hiÖn cã trong giai cÊp c«ng nh©n, v. v., t¨ng lªn tíi møc lµm cho cuéc tÊn c«ng Êy cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc vµ cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh. Chóng ta sÏ tr¶ lêi: nãi mét çch trõu t−îng th× ®−¬ng nhiªn lµ ng−êi ta kh«ng thÓ phñ nhËn ®−îc r»ng mét tæ chøc chiÕn ®Êu cã thÓ tiÕn hµnh mét trËn ®¸nh khinh suÊt, trËn ®¸nh ®ã cã thÓ ®−a

hiÓu ®iÒu m×nh nãi, hoÆc thay ®æi ý kiÕn "nh− chong chãng". Trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 1, chóng ta thÊy in ch÷ ng¶ c©u sau ®©y: "néi dung tr×nh bµy trong cuèn s¸ch nhá hoµn toµn phï hîp víi c−¬ng lÜnh cña ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n"" (tr. 142). Cã thËt kh«ng? Quan ®iÓm cho r»ng nhiÖm vô tr−íc tiªn cña phong trµo quÇn chóng kh«ng thÓ lµ lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ, lý luËn "®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" vµ thuyÕt çc giai ®o¹n, - nh÷ng çi ®ã liÖu cã phï hîp víi lý luËn trong cuèn "NhiÖm vô" kh«ng? Xin ®Ó b¹n ®äc ph¸n ®o¸n xem mét t¹p chÝ hiÓu nh÷ng "sù phï hîp" mét çch ®éc ®¸o nh− thÕ th× sù v÷ng ch¾c vÒ nguyªn t¾c cña nã sÏ ra sao.

Lµm g×?

175

®Õn mét thÊt b¹i kh«ng nhÊt thiÕt x¶y ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c. Nh−ng trong vÊn ®Ò nµy, chóng ta kh«ng thÓ chØ ®ãng khung trong suy luËn trõu t−îng, v× mäi trËn ®¸nh ®Òu bao hµm kh¶ n¨ng thÊt b¹i trõu t−îng, vµ kh«ng cã çch nµo ®Ó gi¶m bít nh÷ng kh¶ n¨ng Êy, ngoµi çch chuÈn bÞ vÒ mÆt tæ chøc ®Ó chiÕn ®Êu. Vµ nÕu chóng ta ®Æt vÊn ®Ò trªn ®Þa h¹t cô thÓ cña nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë n−íc Nga, th× ph¶i ®i ®Õn kÕt luËn tÝch cùc nµy lµ: mét tæ chøc çch m¹ng v÷ng m¹nh lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt chÝnh lµ ®Ó lµm cho phong trµo ®−îc v÷ng vµng vµ ng¨n ngõa phong trµo khái tiÕn hµnh nh÷ng cuéc tÊn c«ng khinh suÊt. ChÝnh lóc nµy ®©y, trong lóc chóng ta ®ang thiÕu mét tæ chøc nh− vËy vµ trong lóc phong trµo çch m¹ng tù ph¸t ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng, th× ta ®· thÊy cã hai cùc (hai cùc nµy "gÆp nhau" ®óng nh− lÖ th−êng): mét "chñ nghÜa kinh tÕ" hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø vµ sù tuyªn truyÒn t− t−ëng «n hßa, vµ mét "chñ nghÜa khñng bè kÝch ®éng", còng kh«ng cã c¨n cø nh− vËy, nã ®ang t×m çch "g©y ra mét çch gi¶ t¹o - trong mét phong trµo ®ang tiÕn triÓn vµ m¹nh lªn nh−ng cßn ë gÇn ®iÓm xuÊt ph¸t h¬n lµ ®iÓm tËn cïng - nh÷ng triÖu chøng cña sù tËn cïng cña phong trµo Êy" (xem V. D., "B×nh minh", sè 2 - 3, tr. 353). Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ vÝ dô chØ râ cho ta thÊy ®· cã nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi hµng phôc hai cùc Êy. HiÖn t−îng ®ã kh«ng cã g× lµ l¹ v×, ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c ra, th× "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ chèng bän chñ vµ chÝnh phñ" sÏ kh«ng bao giê tháa m·n mét ng−êi çch m¹ng, vµ hai cùc ®èi lËp nhau sÏ lu«n lu«n xuÊt hiÖn, khi ë n¬i nµy, khi ë n¬i kh¸c. ChØ cã mét tæ chøc chiÕn ®Êu tËp trung, c−¬ng quyÕt thi hµnh chÝnh s¸ch d©n chñ - x· héi vµ cã thÓ nãi lµ tháa m·n ®−îc tÊt c¶ mäi b¶n n¨ng vµ ý nguyÖn çch m¹ng, míi cã kh¶ n¨ng ng¨n ngõa phong trµo khái tiÕn hµnh mét cuéc tÊn c«ng khinh suÊt, vµ míi cã kh¶ n¨ng chuÈn bÞ mét cuéc tÊn c«ng kh¸c cã triÓn väng thµnh c«ng.

V. I. L ª - n i n 176

Thø n÷a lµ ng−êi ta sÏ c·i l¹i r»ng quan ®iÓm mµ chóng ta tr×nh bµy vÒ vÊn ®Ò tæ chøc m©u thuÉn víi "nguyªn t¾c d©n chñ". NÕu lêi buéc téi trªn kia cã mét nguån gèc ®Æc biÖt Nga bao nhiªu, th× lêi buéc téi nµy l¹i ®Æc biÖt ngo¹i lai bÊy nhiªu. ChØ cã mét tæ chøc ë n−íc ngoµi ("Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga") míi cã thÓ chØ thÞ cho ban biªn tËp cña nã nh− sau:

"Nguyªn t¾c tæ chøc. §Ó cho sù ph¸t triÓn vµ thèng nhÊt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi thu ®−îc kÕt qu¶ th× cÇn nhÊn m¹nh, ph¸t triÓn, ®Êu tranh cho nguyªn t¾c d©n chñ réng r·i trong tæ chøc cña ®¶ng, ®iÒu nµy trë nªn ®Æc biÖt cÇn thiÕt v× nh÷ng khuynh h−íng ph¶n d©n chñ ®· xuÊt hiÖn trong hµng ngò ®¶ng ta" ("Hai ®¹i héi", tr. 18).

Tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®Êu tranh chèng nh÷ng "khuynh h−íng ph¶n d©n chñ" cña b¸o "Tia löa" nh− thÕ nµo, chóng ta sÏ thÊy trong ch−¬ng sau. B©y giê, chóng ta h·y nghiªn cøu kü "nguyªn t¾c" Êy mµ "ph¸i kinh tÕ" ®· ®Ò x−íng ra. "Nguyªn t¾c d©n chñ réng r·i", ch¾c mäi ng−êi ®Òu ®ång ý, bao hµm hai ®iÒu kiÖn tÊt yÕu sau ®©y: thø nhÊt, tÝnh c«ng khai hoµn toµn, vµ thø hai, tÊt c¶ çc chøc vô ®Òu do tuyÓn cö bÇu ra. Nãi chÕ ®é d©n chñ mµ kh«ng cã tÝnh c«ng khai, mµ h¬n n÷a l¹i lµ tÝnh c«ng khai kh«ng chØ h¹n chÕ trong çc thµnh viªn cña tæ chøc, th× thËt lµ kú côc. Chóng ta gäi §¶ng x· héi chñ nghÜa §øc lµ mét tæ chøc d©n chñ, v× trong ®¶ng Êy, mäi viÖc ®Òu tiÕn hµnh c«ng khai, cho ®Õn c¶ çc phiªn häp cña ®¹i héi ®¶ng n÷a; nh−ng mét tæ chøc gi÷ bÝ mËt ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña m×nh th× kh«ng ai b¶o lµ d©n chñ c¶. ThÕ th× t¹i sao l¹i ®Ò ra "nguyªn t¾c d©n chñ réng r·i ", trong khi ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña nguyªn t¾c Êy l¹i kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc ®èi víi mét tæ chøc bÝ mËt? Trong tr−êng hîp nµy th× "nguyªn t¾c réng r·i" ®ã chØ lµ mét c©u nãi kªu nh−ng rçng tuÕch. H¬n thÕ n÷a, c©u nãi Êy chøng thùc lµ ng−êi ta hoµn toµn kh«ng hiÓu nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña chóng ta vÒ mÆt tæ chøc. Mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng ë n−íc ta, t×nh tr¹ng

Lµm g×?

177

"®«ng ®¶o" nh÷ng ng−êi çch m¹ng kh«ng gi÷ bÝ mËt th× nghiªm träng vµ phæ biÕn biÕt bao. Chóng ta thÊy B - v, lµ ng−êi ®ßi hái rÊt ®óng r»ng cÇn ph¶i "lùa chän chÆt chÏ çc héi viªn" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 6, tr. 42), ®· ph¶i phµn nµn vÒ viÖc ®ã mét çch chua ch¸t nh− thÕ nµo. Êy thÕ, ⎯ cã nh÷ng ng−êi khoe khoang lµ "nh¹y c¶m víi cuéc sèng" mµ trong t×nh h×nh nh− vËy kh«ng nhÊn m¹nh lµ cÇn thiÕt ph¶i tuyÖt ®èi gi÷ bÝ mËt vµ ph¶i lùa chän hÕt søc nghiªm ngÆt çc héi viªn (do ®ã mµ cµng chÆt chÏ h¬n), nh−ng l¹i nhÊn m¹nh "nguyªn t¾c d©n chñ réng r·i "! Nh− thÕ thËt lµ lÇm.

VÒ tiªu chuÈn thø hai cña d©n chñ lµ nguyªn t¾c bÇu cö, th× còng kh«ng tèt g× h¬n. Trong çc n−íc cã tù do chÝnh trÞ th× ®iÒu kiÖn ®ã kh«ng thµnh vÊn ®Ò. §iÒu thø nhÊt trong ®iÒu lÖ tæ chøc cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc nãi: "TÊt c¶ nh÷ng ng−êi thõa nhËn nh÷ng nguyªn t¾c cña c−¬ng lÜnh ®¶ng vµ hÕt søc ñng hé ®¶ng ®Òu lµ ®¶ng viªn". Vµ v× toµn bé vò ®µi chÝnh trÞ ®· më ra tr−íc m¾t mäi ng−êi, ch¼ng kh¸c g× s©n khÊu r¹p h¸t ®èi víi kh¸n gi¶, nªn th«ng qua b¸o chÝ vµ çc cuéc héi häp c«ng khai, mäi ng−êi ®Òu biÕt ®−îc ai thõa nhËn hay kh«ng thõa nhËn ®¶ng, ñng hé hay ph¶n ®èi ®¶ng. Ai nÊy ®Òu biÕt ng−êi chiÕn sÜ chÝnh trÞ nµy ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng nh− thÕ nµo, ®· tiÕn triÓn nh− thÕ nµo, ®· xö sù nh− thÕ nµo trong mét hoµn c¶nh khã kh¨n nµo ®ã cña ®êi m×nh, ®· cã nh÷ng ®øc tÝnh nh− thÕ nµo; v× vËy dÜ nhiªn tÊt c¶ çc ®¶ng viªn, hiÓu râ t×nh h×nh, cã thÓ bÇu hoÆc kh«ng bÇu ng−êi ®ã vµo chøc vô nhÊt ®Þnh cña ®¶ng. Sù kiÓm tra chung (theo ®óng nghÜa cña ch÷ ®ã) ®èi víi nhÊt cö nhÊt ®éng cña mét ®¶ng viªn trong ®êi ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña ng−êi ®ã t¹o ra mét c¬ cÊu ho¹t ®éng tù ®éng, çi mµ trong sinh vËt häc ng−êi ta gäi lµ "thÝch øng ®Ó tån t¹i". Nhê cã "sù ®µo th¶i tù nhiªn" Êy, - kÕt qu¶ cña chÕ ®é c«ng khai tuyÖt ®èi, cña chÕ ®é bÇu cö vµ kiÓm tra chung, - mµ cuèi cïng mçi chiÕn sÜ ®Òu ®−îc "®Æt vµo ®óng

V. I. L ª - n i n 178

chç cña m×nh", ®Òu ®¶m ®−¬ng çi nhiÖm vô thÝch hîp nhÊt víi søc lùc vµ kh¶ n¨ng cña m×nh, tù m×nh chÞu tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ cña nh÷ng sai lÇm cña m×nh, vµ biÓu lé tr−íc mäi ng−êi kh¶ n¨ng m×nh hiÓu vµ tr¸nh nh÷ng sai lÇm cña m×nh.

Xin h·y thö ®Æt t×nh h×nh ®ã vµo trong chÕ ®é chuyªn chÕ cña chóng ta xem! Cã thÓ nµo quan niÖm ®−îc r»ng ë n−íc ta, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi "thõa nhËn nh÷ng nguyªn t¾c cña c−¬ng lÜnh ®¶ng vµ hÕt søc ñng hé ®¶ng", l¹i kiÓm tra ®−îc nhÊt cö nhÊt ®éng cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng ho¹t ®éng bÝ mËt ch¨ng? Cã thÓ nµo quan niÖm ®−îc r»ng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ã l¹i bÇu ra ®−îc mét ng−êi trong sè nh÷ng ng−êi çch m¹ng Êy, khi mµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng, v× lîi Ých cña c«ng t¸c, b¾t buéc ph¶i giÊu kÝn chÝn phÇn m−êi "tÊt c¶ nh÷ng ng−êi" Êy kh«ng cho hä biÕt m×nh lµ ai? H·y suy nghÜ mét chót vÒ ý nghÜa thùc sù cña nh÷ng lêi rÊt kªu mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· tung ra, th× çc b¹n sÏ thÊy r»ng "chÕ ®é d©n chñ réng r·i" cña tæ chøc ®¶ng, trong c¶nh ®en tèi do chÕ ®é chuyªn chÕ g©y nªn, d−íi chÕ ®é ®µo th¶i mµ bän c¶nh binh thi hµnh, chØ lµ mét mãn ®å ch¬i v« Ých vµ cã h¹i. §ã lµ mét mãn ®å ch¬i v« Ých v× thùc ra, ch−a hÒ cã mét tæ chøc çch m¹ng nµo ®· ¸p dông ®−îc, vµ dï cã thùc sù muèn ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, còng sÏ kh«ng bao giê cã thÓ ¸p dông ®−îc mét chÕ ®é d©n chñ réng r·i. §ã lµ mét mãn ®å ch¬i cã h¹i, v× nh÷ng m−u toan ®Ó thùc tÕ ¸p dông "nguyªn t¾c d©n chñ réng r·i" chØ lµm cho bän c¶nh s¸t dÔ b¾t bí ®−îc nhiÒu, vµ lµm cho lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp ®−îc thÞnh hµnh m·i m·i, lµm cho t− t−ëng cña nh÷ng ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn xa rêi nhiÖm vô nghiªm chØnh vµ khÈn thiÕt cña hä lµ tù rÌn luyÖn thµnh nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp, ®Ó thiªn vÒ viÖc th¶o nh÷ng ®iÒu lÖ chi tiÕt "trªn giÊy" vÒ çc chÕ ®é bÇu cö. ChØ cã ë ngo¹i quèc, lµ n¬i mµ nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ lµm ®−îc c«ng viÖc g× h÷u Ých, thùc tiÔn c¶, th−êng th−êng tËp häp nhau l¹i, th×

Lµm g×?

179

ë mét vµi n¬i çi thãi "ch¬i trß d©n chñ" nh− vËy míi ph¸t triÓn, nhÊt lµ trong çc nhãm nhá.

§Ó chØ cho ®éc gi¶ thÊy râ çi thñ ®o¹n quen thuéc cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" - tøc thñ ®o¹n chñ tr−¬ng çi "nguyªn t¾c" cã vÎ tèt lµ d©n chñ trong ho¹t ®éng çch m¹ng - lµ kh«ng tèt biÕt chõng nµo, nªn lÇn nµy chóng t«i l¹i xin dÉn mét nh©n chøng n÷a. Nh©n chøng Êy, £. Xª-rª-bri-a-cèp, biªn tËp viªn t¹p chÝ "§ªm tr−íc" ë Lu©n-®«n, tá râ lµ cã c¶m t×nh víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vµ c¨m ghÐp râ rÖt Plª-kha-nèp vµ "ph¸i Plª-kha-nèp"; trong çc bµi viÕt vÒ sù chia rÏ cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ë n−íc ngoµi, tê "§ªm tr−íc" ®· kiªn quyÕt ®øng vÒ phÝa tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vµ tu«n ra hµng trµng nh÷ng lêi lÌm nhÌm c«ng kÝch Plª-kha-nèp 79. V× vËy, lêi chøng nµy ë ®©y l¹i cµng quý b¸u ®èi víi chóng ta. Trong bµi b¸o "VÒ lêi kªu gäi cña Nhãm tù gi¶i phãng cña c«ng nh©n" ®¨ng trong tê "§ªm tr−íc", sè 7 (th¸ng B¶y, 1899), £. Xª-rª-bri-a-cèp v¹ch râ "sù kh«ng thÝch ®¸ng" trong viÖc nªu çc vÊn ®Ò "tù ®Ò cao, chiÕm gi÷ ®Þa vÞ l·nh tô vµ çi gäi lµ viÖn nguyªn l·o trong mét phong trµo çch m¹ng nghiªm chØnh", viÕt nh− sau:

"M−-skin, R«-ga-tsÐp, Giª-li-a-bèp, Mi-khai-lèp, Pª-rèp-xcai-a, Phi-g¬-nhe vµ nh÷ng ng−êi kh¸c kh«ng bao giê tù cho m×nh lµ l·nh tô c¶, kh«ng ai bÇu vµ bæ nhiÖm hä; tuy thÕ, thùc tÕ hä vÉn lµ l·nh tô, v× trong thêi kú tuyªn truyÒn còng nh− trong thêi kú ®Êu tranh chèng chÝnh phñ, hä ®¶m nhiÖm phÇn khã kh¨n nhÊt trong c«ng t¸c, ®i ®Õn nh÷ng n¬i nguy hiÓm nhÊt vµ ho¹t ®éng cña hä cã kÕt qu¶ nhiÒu nhÊt. Vµ ®Þa vÞ l·nh tô Êy kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña ý muèn cña hä, mµ lµ kÕt qu¶ cña sù tÝn nhiÖm cña çc ®ång chÝ xung quanh hä ®èi víi tµi trÝ, nghÞ lùc vµ sù tËn tôy cña hä. Sî mét viÖn nguyªn l·o nµo ®ã (vµ nÕu kh«ng sî th× t¹i s¹o l¹i nãi ®Õn viÖn ®ã?) sÏ l·nh ®¹o phong trµo mét çch ®éc ®o¸n, th× thËt qu¸ lµ ng©y ng«. ThÕ th× ai sÏ tu©n theo viÖn Êy n÷a?"

Chóng t«i xin hái b¹n ®äc: cã g× kh¸c nhau gi÷a mét "viÖn nguyªn l·o" víi nh÷ng "khuynh h−íng ph¶n d©n chñ"?

V. I. L ª - n i n 180

Vµ h¸ ch¼ng ph¶i râ rµng lµ çi nguyªn t¾c tæ chøc "cã vÎ tèt" cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" còng võa ng©y ng« võa kh«ng thÝch ®¸ng ®ã sao? Ng©y ng«, v× tÊt nhiªn lµ sÏ kh«ng cã ai tu©n theo "viÖn nguyªn l·o" Êy hay nh÷ng ng−êi cã "khuynh h−íng ph¶n d©n chñ" Êy c¶, khi mµ kh«ng cã "sù tÝn nhiÖm cña çc ®ång chÝ xung quanh hä ®èi víi tµi trÝ, nghÞ lùc vµ sù tËn tôy cña hä". Kh«ng thÝch ®¸ng, v× ®ã lµ mét ph−¬ng ph¸p mÞ d©n, ®Çu c¬ viÖc nh÷ng ng−êi nµy th× chuéng h− danh, viÖc nh÷ng ng−êi kia th× thiÕu hiÓu biÕt vÒ thùc tr¹ng cña phong trµo chóng ta vµ viÖc nh÷ng ng−êi kh¸c n÷a th× thiÕu rÌn luyÖn, thiÕu hiÓu biÕt vÒ lÞch sö phong trµo çch m¹ng. §èi víi nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng cña phong trµo chóng ta, nguyªn t¾c tæ chøc nghiªm chØnh duy nhÊt ph¶i lµ: tuyÖt ®èi bÝ mËt, lùa chän hÕt søc chÆt chÏ çc héi viªn, rÌn luyÖn nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp. Cã ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy th× chóng ta sÏ cã ®−îc mét çi g× h¬n lµ "nguyªn t¾c d©n chñ": ®ã lµ sù tÝn nhiÖm hoµn toµn cã t×nh ®ång chÝ gi÷a nh÷ng ng−êi çch m¹ng. Mµ çi h¬n ®ã, ®èi víi chóng ta, lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt, v× ë n−íc ta, ë Nga, kh«ng thÓ ®Æt ra vÊn ®Ò thay thÕ çi ®ã b»ng sù kiÓm tra d©n chñ phæ biÕn ®−îc. ThËt lµ sai lÇm lín, nÕu ai t−ëng r»ng viÖc kh«ng thÓ kiÓm tra ®−îc mét çch thËt sù "d©n chñ" sÏ lµm cho kh«ng thÓ nµo kiÓm tra ®−îc çc thµnh viªn cña tæ chøc çch m¹ng: thËt vËy, nh÷ng thµnh viªn nµy kh«ng cã th× giê ®©u mµ nghÜ ®Õn nh÷ng h×nh thøc cña d©n chñ cã tÝnh chÊt trß ch¬i (d©n chñ trong lßng mét nhãm trung kiªn nhá hÑp gåm nh÷ng ®ång chÝ hoµn toµn tÝn nhiÖm lÉn nhau), nh−ng hä c¶m thÊy rÊt râ tr¸ch nhiÖm cña hä, vµ h¬n n÷a do kinh nghiÖm, hä biÕt r»ng muèn thanh trõ mét thµnh viªn kh«ng xøng ®¸ng th× tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng ch©n chÝnh sÏ kh«ng tõ mét ph−¬ng s¸ch nµo c¶. Ngoµi ra, ë n−íc ta, trong giíi çch m¹ng Nga (vµ quèc tÕ), cã mét d− luËn kh¸ ph¸t triÓn, mét d− luËn ®· tõng cã tõ l©u vµ lªn ¸n mét çch rÊt nghiªm kh¾c

Lµm g×?

181

mäi hµnh vi thiÕu t×nh ®ång chÝ (nh−ng "chñ nghÜa d©n chñ", chñ nghÜa d©n chñ ch©n chÝnh, chø kh«ng ph¶i thø chñ nghÜa d©n chñ trß ch¬i, l¹i lµ mét bé phËn cña toµn bé, cña kh¸i niÖm t×nh ®ång chÝ Êy!). H·y chó ý ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã th× sÏ thÊy nh÷ng luËn ®iÖu vµ nghÞ quyÕt nãi vÒ "nh÷ng khuynh h−íng ph¶n d©n chñ" Êy ®Òu sÆc mïi h«i mèc cña nh÷ng kÎ l−u vong muèn ch¬i çi trß ®ãng vai t−íng t¸!

Ngoµi ra, còng cÇn chó ý r»ng mét nguån gèc kh¸c cña nh÷ng luËn ®iÖu Êy, tøc lµ sù ng©y ng«, cßn lµ ë quan niÖm m¬ hå vÒ d©n chñ n÷a. Cuèn s¸ch cña hai vî chång Ve-b¬ vÒ çc héi c«ng liªn Anh cã mét ch−¬ng ®¸ng chó ý nãi vÒ "ChÕ ®é d©n chñ nguyªn thñy". Çc t¸c gi¶ kÓ l¹i trong s¸ch r»ng c«ng nh©n Anh, trong thêi kú tån t¹i ®Çu tiªn cña çc c«ng héi cña hä, ®· coi sù tham gia cña tÊt c¶ çc héi viªn vµo mäi viÖc qu¶n trÞ lµ mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cña chÕ ®é d©n chñ: kh«ng nh÷ng tÊt c¶ çc vÊn ®Ò ®Òu ®−îc gi¶i quyÕt b»ng biÓu quyÕt cña tÊt c¶ héi viªn, mµ ngay c¶ çc chøc vô ®Òu do tÊt c¶ çc héi viªn lu©n phiªn ®¶m nhËn. CÇn ph¶i tr¶i qua mét kinh nghiÖm lÞch sö l©u dµi, c«ng nh©n míi hiÓu ®−îc r»ng mét quan niÖm nh− thÕ vÒ chÕ ®é d©n chñ lµ v« lý, vµ hiÓu ®−îc r»ng mét mÆt cÇn ph¶i cã nh÷ng c¬ quan ®¹i biÓu, vµ mÆt kh¸c, ph¶i cã nh÷ng nh©n viªn chuyªn tr¸ch. CÇn ph¶i tr¶i qua nhiÒu vô ph¸ s¶n vÒ tµi chÝnh cña çc quü c«ng héi, c«ng nh©n míi hiÓu ®−îc r»ng vÊn ®Ò tû lÖ gi÷a sè tiÒn ®ãng gãp vµ sè tiÒn trî cÊp kh«ng thÓ chØ th«ng qua biÓu quyÕt d©n chñ mµ gi¶i quyÕt ®−îc, mµ cßn ®ßi hái ph¶i cã ý kiÕn cña mét nhµ chuyªn m«n nµo ®ã vÒ vÊn ®Ò b¶o hiÓm. Sau ®ã, xin h·y xem cuèn s¸ch cña Cau-xky bµn vÒ chÕ ®é ®¹i nghÞ vµ quyÒn lËp ph¸p cña nh©n d©n, çc b¹n sÏ thÊy r»ng nh÷ng kÕt luËn cña nhµ lý luËn m¸c-xÝt Êy phï hîp víi nh÷ng bµi häc rót trong thùc tiÔn l©u n¨m cña nh÷ng c«ng nh©n ®· liªn hiÖp víi nhau "mét çch tù ph¸t". Cau-xky kiªn quyÕt ph¶n ®èi quan niÖm nguyªn

V. I. L ª - n i n 182

thñy cña RÝt-tinh-hau-xen vÒ chÕ ®é d©n chñ vµ chÕ giÔu nh÷ng ng−êi muèn v× chÕ ®é d©n chñ Êy mµ yªu cÇu "çc b¸o nh©n d©n ph¶i do nh©n d©n trùc tiÕp hiÖu ®Ýnh"; Cau-xky chøng minh r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng nhµ b¸o, nh÷ng nghÞ viªn chuyªn nghiÖp, v. v., tham gia vµo sù l·nh ®¹o cña ®¶ng d©n chñ - x· héi trong cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n; c«ng kÝch "chñ nghÜa x· héi cña ph¸i v« chÝnh phñ vµ cña çc nhµ tr−íc t¸c", v× "nh»m g©y Ên t−îng", hä ca tông quyÒn lËp ph¸p trùc tiÕp cña nh©n d©n vµ kh«ng hiÓu r»ng quyÒn lËp ph¸p Êy rÊt Ýt cã kh¶ n¨ng ¸p dông trong x· héi hiÖn ®¹i.

Ai ®· lµm c«ng t¸c thùc tiÔn trong phong trµo chóng ta tÊt biÕt r»ng quan niÖm "nguyªn thñy" vÒ chÕ ®é d©n chñ ®· l−u hµnh réng r·i trong giíi thanh niªn sinh viªn vµ c«ng nh©n nh− thÕ nµo. Quan niÖm Êy th©m nhËp c¶ vµo çc ®iÒu lÖ vµ s¸ch b¸o, ®iÒu ®ã còng kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn. "Ph¸i kinh tÕ" theo kiÓu BÐc-stanh ®· viÕt trong ®iÒu lÖ cña hä nh− thÕ nµy: "§ 10. TÊt c¶ mäi viÖc quan hÖ ®Õn lîi Ých cña toµn bé tæ chøc ®Òu do ®a sè phiÕu cña toµn thÓ thµnh viªn quyÕt ®Þnh". "Ph¸i kinh tÕ" theo kiÓu khñng bè chñ nghÜa phô häa theo: "nh÷ng nghÞ quyÕt cña ban chÊp hµnh cÇn ph¶i ®−îc tÊt c¶ çc tiÓu tæ th«ng qua, vµ chØ sau ®ã, nh÷ng nghÞ quyÕt Êy míi cã gi¸ trÞ" ("Tù do", sè 1, tr. 67). Xin chó ý r»ng çi yªu cÇu ®ßi ¸p dông réng r·i viÖc tr−ng cÇu ý kiÕn nh− thÕ ®−îc ®Ò ra bæ sung cho yªu cÇu ®ßi toµn bé tæ chøc ph¶i ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c bÇu cö ®Êy! TÊt nhiªn, chóng t«i kh«ng hÒ cã ý v× thÕ mµ lªn ¸n nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn, nh÷ng ng−êi ®· cã rÊt Ýt ®iÒu kiÖn ®Ó häc tËp lý luËn vµ thùc tiÔn cña çc tæ chøc thùc sù d©n chñ. Nh−ng khi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ tê ®ßi ®ãng mét vai trß l·nh ®¹o, mµ l¹i chØ ®−a ra mét b¶n nghÞ quyÕt vÒ nguyªn t¾c d©n chñ réng r·i, th× lµm sao l¹i kh«ng nãi r»ng tê Êy chØ "nh»m g©y Ên t−îng" th«i?

Lµm g×?

183

e) C«ng t¸c ®Þa ph−¬ng vµ c«ng t¸c toµn nga

NÕu nh÷ng lêi tr¸ch cø r»ng çi tæ chøc mµ kÕ ho¹ch ®· tr×nh bµy ë ®©y lµ kh«ng d©n chñ vµ cã tÝnh chÊt ©m m−u, ®Òu hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø th× cßn l¹i mét vÊn ®Ò rÊt th−êng ®−îc ng−êi ta ®Ò ra vµ ®¸ng ®−îc nghiªn cøu mét çch tØ mØ. §ã lµ vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng vµ c«ng t¸c toµn Nga. Ng−êi ta lo ng¹i hái r»ng viÖc thµnh lËp mét tæ chøc tËp trung kh«ng biÕt cã sÏ lµm di chuyÓn träng t©m tõ c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng sang c«ng t¸c toµn Nga kh«ng? nh− thÕ cã sÏ lµm h¹i ®Õn phong trµo kh«ng, v× mèi liªn hÖ cña chóng ta víi quÇn chóng c«ng nh©n sÏ bÞ yÕu ®i vµ nãi chung, sù æn ®Þnh cña c«ng t¸c cæ ®éng ë ®Þa ph−¬ng sÏ bÞ thiÖt h¹i? Chóng ta sÏ tr¶ lêi r»ng trong nh÷ng n¨m võa qua, phong trµo cña chóng ta bÞ thiÖt h¹i chÝnh lµ v× çc chiÕn sÜ ë ®Þa ph−¬ng bÞ thu hót vµo c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng mét çch th¸i qu¸; r»ng v× thÕ, tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ph¶i di chuyÓn ®«i chót träng t©m sang c«ng t¸c toµn Nga, vµ sù di chuyÓn Êy, kh«ng nh÷ng kh«ng lµm suy yÕu mèi liªn hÖ cña chóng ta víi quÇn chóng vµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn sù æn ®Þnh cña c«ng t¸c cæ ®éng cña chóng ta ë ®Þa ph−¬ng, mµ chØ lµm cho mèi liªn hÖ Êy vµ c«ng t¸c cæ ®éng Êy ®−îc cñng cè vµ t¨ng c−êng thªm mµ th«i. Chóng ta h·y bµn vÒ vÊn ®Ò c¬ quan trung −¬ng vµ çc c¬ quan ®Þa ph−¬ng, vµ chóng ta ®Ò nghÞ ®éc gi¶ chí nªn quªn r»ng ®èi víi chóng ta, c«ng t¸c b¸o chÝ chØ lµ mét vÝ dô minh häa sù ho¹t ®éng çch m¹ng nãi chung v« cïng réng lín h¬n vµ phøc t¹p h¬n.

Trong thêi kú thø nhÊt cña phong trµo quÇn chóng (1896 - 1898), çc chiÕn sÜ ®Þa ph−¬ng ®· ®Þnh lËp ra mét c¬ quan cho toµn n−íc Nga: "B¸o c«ng nh©n"; trong thêi kú kÕ ®ã (1898 - 1900), phong trµo ®· tiÕn mét b−íc rÊt dµi, nh−ng çc nhµ l·nh ®¹o hoµn toµn chó ý ®Õn çc c¬ quan ng«n

V. I. L ª - n i n 184

luËn ®Þa ph−¬ng. NÕu tÝnh chung tÊt c¶ çc c¬ quan ®Þa ph−¬ng Êy th× ta sÏ thÊy * r»ng tÝnh trßn l¹i th× mçi th¸ng xuÊt b¶n ®−îc mét sè. §iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®· minh häa mét çch næi bËt lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta ®ã sao? §iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®· chøng tá hiÓn nhiªn r»ng tæ chøc çch m¹ng cña ta kh«ng theo kÞp cao trµo tù ph¸t cña phong trµo ®ã sao? NÕu còng bÊy nhiªu sè b¸o mµ l¹i do mét tæ chøc duy nhÊt chø kh«ng ph¶i do çc nhãm ®Þa ph−¬ng ph©n t¸n xuÊt b¶n, th× kh«ng nh÷ng chóng ta ®· tiÕt kiÖm ®−îc nhiÒu søc lùc, mµ c«ng t¸c cña chóng ta l¹i cßn v« cïng æn ®Þnh vµ liªn tôc h¬n. §ã lµ mét nhËn xÐt rÊt gi¶n ®¬n nh−ng l¹i rÊt th−êng kh«ng lät ®−îc vµo m¾t cña c¶ nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn ®ang hÇu nh− chØ tÝch cùc ch¨m lo cho çc c¬ quan ®Þa ph−¬ng (hiÖn nay, than «i, trong ®¹i ®a sè çc tr−êng hîp vÉn cßn t×nh tr¹ng nh− thÕ) lÉn cña çc nhµ chÝnh luËn ®· m¾c mét çi bÖnh §«n Ky-sèt kú l¹ trong vÊn ®Ò Êy. Ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn th−êng chØ cho r»ng çc chiÕn sÜ ®Þa ph−¬ng "khã" ** mµ ra ®−îc mét tê b¸o cho toµn Nga, vµ thµ cã b¸o ®Þa ph−¬ng cßn h¬n lµ kh«ng cã tê b¸o nµo c¶. TÊt nhiªn, ®iÒu nãi cuèi cïng ®ã hoµn toµn ®óng, vµ vÒ viÖc thõa nhËn ý nghÜa quan träng vµ lîi Ých lín lao cña çc tê b¸o ®Þa ph−¬ng nãi chung, th× chóng ta kh«ng thua kÐm mét ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn nµo c¶. Nh−ng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i ë chç ®ã; vÊn ®Ò lµ xÐt xem ph¶i ch¨ng lµ kh«ng thÓ söa ch÷a ®−îc t×nh tr¹ng ph©n t¸n ®ã vµ lÒ lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp ®ã, tøc lµ ®iÒu

* Xem "B¸o ço göi §¹i héi Pa-ri" 80, tr. 14: "Tõ thêi kú Êy (1897) cho ®Õn

mïa xu©n n¨m 1900, ®· cã 30 sè çc lo¹i b¸o kh¸c nhau xuÊt b¶n ë nhiÒu n¬i... Trung b×nh lµ mçi th¸ng h¬n mét sè".

** Khã kh¨n Êy chØ lµ bÒ ngoµi. Thùc ra, kh«ng cã tiÓu tæ ®Þa ph−¬ng nµo l¹i kh«ng cã thÓ hoµn thµnh tÝch cùc ®−îc chøc n¨ng nµy hay chøc n¨ng kh¸c trong mét c«ng cuéc chung cho toµn n−íc Nga. "Chí nãi: t«i kh«ng thÓ, mµ nªn nãi: t«i kh«ng muèn".

Lµm g×?

185

mµ viÖc 30 sè b¸o ®Þa ph−¬ng xuÊt b¶n trªn toµn n−íc Nga trong hai n¨m r−ìi trêi ®· chøng thùc rÊt râ. VËy kh«ng nªn chØ dùa vµo mét luËn ®iÓm kh«ng ai chèi c·i ®−îc, nh−ng l¹i qu¸ chung chung, vÒ lîi Ých cña çc b¸o ®Þa ph−¬ng nãi chung, mµ còng nªn cã can ®¶m thõa nhËn c«ng khai çc mÆt tiªu cùc cña nh÷ng tê b¸o Êy mµ kinh nghiÖm hai n¨m r−ìi ®· ph¸t hiÖn ra. Kinh nghiÖm Êy chøng thùc r»ng trong ®iÒu kiÖn cña chóng ta, çc b¸o ®Þa ph−¬ng th−êng th−êng lµ kh«ng v÷ng vµng vÒ mÆt nguyªn t¾c, kh«ng cã t¸c dông chÝnh trÞ, v« cïng tèn vÒ mÆt sö dông çc lùc l−îng çch m¹ng, hoµn toµn kh«ng lµm cho ng−êi ta tháa m·n vÒ mÆt kü thuËt (cè nhiªn t«i kh«ng nãi vÒ kü thuËt Ên lo¸t, mµ chØ nãi vÒ mÆt ph¸t hµnh th−êng xuyªn vµ ®Òu ®Æn th«i). Vµ tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm nãi trªn kh«ng ph¶i lµ do ngÉu nhiªn, mµ lµ kÕt qu¶ kh«ng tr¸nh ®−îc cña t×nh tr¹ng ph©n t¸n ®ã, t×nh tr¹ng nµy, mét mÆt lµ nguyªn nh©n t¹o ra ®Þa vÞ −u thÕ cña çc b¸o ®Þa ph−¬ng trong thêi kú ®· nãi ®ã, vµ mÆt kh¸c, l¹i ®−îc ®Þa vÞ −u thÕ ®ã duy tr×. Thùc ra, mét tæ chøc ®Þa ph−¬ng riªng biÖt kh«ng ®ñ søc ®¶m b¶o cho tê b¸o cña m×nh ®−îc v÷ng vµng vÒ mÆt nguyªn t¾c vµ n©ng nã lªn tr×nh ®é mét c¬ quan chÝnh trÞ ®−îc; tæ chøc ®Þa ph−¬ng Êy kh«ng ®ñ søc tËp hîp vµ sö dông ®−îc nh÷ng tµi liÖu ®Çy ®ñ ®Ó soi s¸ng toµn bé sinh ho¹t chÝnh trÞ cña chóng ta. Cßn vÒ lý lÏ mµ ë çc n−íc tù do, ng−êi ta th−êng viÖn ra ®Ó biÖn hé cho sù cÇn thiÕt ph¶i cã nhiÒu b¸o ®Þa ph−¬ng - gi¸ h¹ v× Ên lo¸t do c«ng nh©n ®Þa ph−¬ng ®¶m nhËn mµ l¹i cung cÊp cho nh©n d©n ®Þa ph−¬ng tin tøc nhiÒu mÆt vµ nhanh chãng h¬n - lý lÏ nµy nÕu ®em ¸p dông vµo çc b¸o ®Þa ph−¬ng ë n−íc ta th× kÕt qu¶ sÏ ng−îc l¹i, nh− kinh nghiÖm ®· chøng thùc. Çc b¸o nµy tèn qu¸ nhiÒu vÒ mÆt sö dông lùc l−îng çch m¹ng, vµ nh÷ng kú xuÊt b¶n l¹i çch nhau hÕt søc xa, v× lý do gi¶n ®¬n lµ mét tê b¸o bÊt hîp ph¸p, dï nhá ®Õn mÊy, còng ®ßi hái ph¶i cã mét bé m¸y bÝ mËt to lín chØ

V. I. L ª - n i n 186

cã thÓ cã ®−îc trong nÒn c«ng nghiÖp quy m« lín, chø kh«ng thÓ cã ®−îc trong thñ c«ng nghiÖp. TÝnh chÊt th« s¬ cña bé m¸y bÝ mËt th−êng th−êng gióp cho (mäi ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn ®Òu ®· biÕt nhiÒu tr−êng hîp nh− thÕ) c¶nh s¸t, chØ sau khi mét hoÆc hai sè b¸o ®−îc xuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh, tung mét mÎ l−íi lín vµ quÐt s¹ch tÊt c¶ ®Õn nçi ph¶i lµm l¹i mét viÖc tõ ®Çu. Mét bé m¸y bÝ mËt tèt ®ßi hái nh÷ng ng−êi çch m¹ng ph¶i ®−îc rÌn luyÖn chu ®¸o vÒ mÆt nghiÖp vô vµ ®ßi hái mét sù ph©n c«ng hÕt søc triÖt ®Ó, nh−ng ®ã l¹i lµ hai yªu cÇu mµ mét tæ chøc ®Þa ph−¬ng riªng biÖt hoµn toµn kh«ng thÓ ®¸p øng ®−îc , dï lóc ®ã, tæ chøc Êy m¹nh mÏ ®Õn ®©u ch¨ng n÷a. Ch−a nãi ®Õn nh÷ng lîi Ých chung cña toµn bé phong trµo chóng ta (gi¸o dôc chñ nghÜa x· héi vµ chÝnh trÞ cho c«ng nh©n theo tinh thÇn kiªn ®Þnh nguyªn t¾c) mµ ngay c¶ nh÷ng lîi Ých riªng cña ®Þa ph−¬ng n÷a, còng kh«ng thÓ dïng çc b¸o ®Þa ph−¬ng mµ b¶o vÖ ®−îc mét çch tèt nhÊt ®©u: ®iÒu ®ã, míi nghe qua cã vÎ nh− ng−îc ®êi; nh−ng thùc ra, ®ã lµ mét sù thËt mµ kinh nghiÖm hai n¨m r−ìi nãi trªn ®· chøng minh mét çch kh«ng chèi c·i ®−îc. Mäi ng−êi sÏ thÊy r»ng nÕu tÊt c¶ çc n¨ng lùc ®Þa ph−¬ng ®· dïng ®Ó ra 30 sè b¸o mµ ®−îc ®em dïng cho mét tê b¸o duy nhÊt th× tê b¸o nµy cã thÓ dÔ dµng ra tíi 60, nÕu kh«ng ph¶i lµ mét tr¨m sè, vµ do ®ã, cã thÓ ph¶n ¸nh tÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm thuÇn tóy ®Þa ph−¬ng cña phong trµo mét çch ®Çy ®ñ h¬n. DÜ nhiªn lµ tr×nh ®é tæ chøc ®ã kh«ng ph¶i dÔ mµ cã ®−îc, nh−ng ph¶i lµm sao cho chóng ta thÊy ®−îc lµ cÇn ph¶i cã tr×nh ®é ®ã, sao cho mçi tiÓu tæ ®Þa ph−¬ng ®Òu ph¶i nghÜ ®Õn ®iÒu Êy vµ c«ng t¸c tÝch cùc ®Ó ®¹t ®−îc ®iÒu ®ã, chø kh«ng nªn chê sù thóc ®Èy tõ bªn ngoµi, kh«ng nªn mª tÝn tÝnh chÊt dÔ sö dông vµ dÔ tiÕp xóc cña mét tê b¸o ®Þa ph−¬ng nµo ®ã, tÝnh chÊt nµy, nh− kinh nghiÖm çch m¹ng cña chóng ta ®· chøng tá, th× phÇn lín chØ lµ ¶o t−ëng mµ th«i.

Lµm g×?

187

Cßn nh÷ng nhµ chÝnh luËn nµo mµ kh«ng thÊy cã çi g× ¶o t−ëng trong ®ã c¶ vµ lÈn tr¸nh b»ng çi lËp luËn cùc kú rÎ tiÒn vµ cùc kú trèng rçng nµy lµ: cÇn ph¶i cã b¸o ®Þa ph−¬ng, cÇn ph¶i cã b¸o ë tØnh, cÇn ph¶i cã b¸o cho toµn n−íc Nga, nh÷ng nhµ chÝnh luËn ®ã, tuy tù cho m×nh lµ ®Æc biÖt s¸t víi ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn, nh−ng ®· lµm h¹i c«ng t¸c thùc tiÔn. Nãi chung, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã hiÓn nhiªn lµ cÇn thiÕt, nh−ng tuy thÕ, khi b¾t tay vµo mét vÊn ®Ò tæ chøc cô thÓ th× cÇn ph¶i nghÜ ®Õn ®iÒu kiÖn thêi gian vµ hoµn c¶nh. Nh− tê "Tù do" (sè 1, tr. 68), ch¼ng h¹n, khi "bµn" riªng "vÒ vÊn ®Ò b¸o", ®· nãi: "Theo ý chóng t«i, trong tÊt c¶ nh÷ng n¬i tËp trung kh¸ ®«ng c«ng nh©n ®Òu cÇn cã tê b¸o c«ng nh©n cho n¬i ®ã. Tê b¸o riªng cho n¬i ®ã, chø kh«ng ph¶i tõ bªn ngoµi ®−a ®Õn", - nãi nh− thÕ ch¼ng ph¶i lµ m¾c ph¶i bÖnh §«n Ky-sèt ®ã sao? NÕu nhµ chÝnh luËn Êy kh«ng muèn suy nghÜ vÒ ý nghÜa cña nh÷ng lêi nãi cña m×nh th× Ýt ra ®éc gi¶ còng nªn suy nghÜ giïm cho «ng ta: ë n−íc Nga, cã hµng chôc, nÕu kh«ng ph¶i lµ hµng tr¨m "n¬i tËp trung kh¸ ®«ng c«ng nh©n", vµ nÕu mçi tæ chøc ®Þa ph−¬ng tiÕn hµnh thùc sù viÖc xuÊt b¶n tê b¸o riªng cña m×nh, th× lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña ta sÏ ®−îc duy tr× vÜnh viÔn ®Õn nh− thÕ nµo! Sù ph©n t¸n Êy sÏ gióp cho c¶nh binh thi hµnh nhiÖm vô dÔ dµng biÕt bao: kh«ng cÇn ph¶i "cè g¾ng mÊy", chóng còng tãm ®−îc nh÷ng chiÕn sÜ ®Þa ph−¬ng ngay tõ lóc hä míi b¾t ®Çu ho¹t ®éng, tr−íc khi hä cã th× giê ®Ó trë thµnh nh÷ng ng−êi çch m¹ng thùc thô! T¸c gi¶ ®ã l¹i nãi tiÕp r»ng trong mét tê b¸o cho toµn n−íc Nga th× tin tøc vÒ nh÷ng m−u m« cña çc chñ c«ng x−ëng vµ "nh÷ng sù viÖc vôn vÆt vÒ ®êi sèng c«ng x−ëng trong çc thµnh phè kh¸c ngoµi thµnh phè cña ®éc gi¶ ra", kh«ng cã g× ®¸ng cho ®éc gi¶ chó ý c¶, nh−ng "ng−êi d©n ¤-ri-«n ®äc tin tøc vÒ nh÷ng sù viÖc x¶y ra ë ¤-ri-«n th× kh«ng biÕt ch¸n tÝ nµo. Mçi lÇn ®äc, ng−êi Êy biÕt ®−îc ng−êi ta "nh¹o b¸ng" nh÷ng ai, ng−êi ta "trÞ"

V. I. L ª - n i n 188

nh÷ng ai, th× trÝ ãc anh ta ph¶i lµm viÖc" (tr. 69). Ph¶i, tÊt nhiªn lµ trÝ ãc cña ng−êi d©n ¤-ri-«n lµm viÖc, nh−ng ãc t−ëng t−îng cña nhµ chÝnh luËn cña chóng ta còng "lµm viÖc" qu¸ nhiÒu. BiÖn hé cho nh÷ng ®iÒu nhá nhÆt nh− thÕ cã tháa ®¸ng kh«ng? - ®ã lµ ®iÒu ®¸ng ph¶i suy nghÜ. TÊt nhiªn, nh÷ng sù tè ço vÒ ®êi sèng trong çc c«ng x−ëng lµ cÇn thiÕt vµ quan träng, chóng ta c«ng nhËn ®iÒu Êy h¬n ai hÕt, nh−ng ph¶i nhí r»ng chóng ta hiÖn ®ang ë vµo mét t×nh tr¹ng lµ ng−êi d©n Pª-tÐc-bua ®· ch¸n ®äc tin tøc vÒ Pª-tÐc-bua trong tê b¸o cña Pª-tÐc-bua, tøc lµ tê "T− t−ëng c«ng nh©n" råi. §èi víi nh÷ng sù tè ço vÒ çc c«ng x−ëng, ë ®Þa ph−¬ng chóng ta ®· lu«n lu«n cã vµ sÏ ph¶i lu«n lu«n cã nh÷ng tê truyÒn ®¬n - nh−ng vÒ lo¹i b¸o cña chóng ta, chóng ta ph¶i n©ng nã lªn, chø kh«ng ph¶i h¹ nã xuèng ngang hµng mét tê truyÒn ®¬n cña c«ng x−ëng. Trªn mét "tê b¸o" chóng ta cÇn tè ço kh«ng ph¶i chñ yÕu lµ nh÷ng "sù viÖc vôn vÆn" mµ lµ nh÷ng khuyÕt ®iÓm lín vµ ®iÓn h×nh trong ®êi sèng c«ng x−ëng, nh÷ng sù tè ço nµy ®−a ra nh÷ng vÝ dô ®Æc biÖt næi bËt, vµ do ®ã, cã thÓ lµm cho tÊt c¶ çc c«ng nh©n vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o phong trµo chó ý, cã thÓ thùc sù lµm phong phó thªm tri thøc cña hä, më réng tÇm m¾t cña hä, thøc tØnh c¶ mét khu vùc míi, mét líp c«ng nh©n chuyªn nghiÖp míi.

"Sau n÷a, trong tê b¸o ®Þa ph−¬ng, ng−êi ta cã thÓ n¾m ®−îc ngay nh÷ng m−u m« cßn nãng hæi cña bän ®−¬ng côc trong c«ng x−ëng, hoÆc cña çc nhµ cÇm quyÒn kh¸c. Tr¸i l¹i, víi mét tê b¸o trung −¬ng ë xa th× tin tøc ph¶i cã thêi gian míi tíi ®−îc, vµ khi tê b¸o xuÊt b¶n th× ë ®Þa ph−¬ng ng−êi ta ®· quªn mÊt sù viÖc ®i råi: "ChuyÖn nµy cã tõ bao giê thÕ nhØ? Cã trêi mµ nhí ®−îc!"" (nh− trªn). §óng thÕ: cã trêi mµ nhí ®−îc! VÉn theo nguån tin kÓ trªn th× 30 sè b¸o, xuÊt b¶n trong hai n¨m r−ìi, lµ cña s¸u thµnh phè. Nh− thÕ lµ trung b×nh mçi thµnh phè cø s¸u th¸ng cã mét sè b¸o! Vµ cø cho r»ng nhµ chÝnh luËn thiÕu suy nghÜ cña

Lµm g×?

189

ta nh©n gÊp ba hiÖu suÊt cña c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng lªn (®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng ®óng ®èi víi mét thµnh phè trung b×nh, v× lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp ng¨n c¶n viÖc t¨ng n¨ng suÊt mét çch râ rÖt), th× trong hai th¸ng chóng ta còng sÏ chØ cã mét sè b¸o, do ®ã, kh«ng thÓ nãi ®Õn viÖc "n¾m ®−îc" nh÷ng tin tøc cßn "nãng hæi". Nh−ng chØ cÇn m−êi tæ chøc ®Þa ph−¬ng hîp søc l¹i vµ giao cho ®¹i biÓu cña çc tæ chøc Êy nhiÖm vô tÝch cùc tæ chøc mét tê b¸o chung, th× cø hai tuÇn mét lÇn, ng−êi ta cã thÓ "n¾m ®−îc" kh«ng ph¶i nh÷ng sù viÖc vôn vÆt, mµ nh÷ng hµnh vi qu¸ l¹m tr¾ng trîn vµ ®iÓn h×nh trong toµn n−íc Nga. §ã lµ ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi biÕt râ t×nh h×nh trong çc tæ chøc cña chóng ta kh«ng thÓ nghi ngê g× ®−îc c¶. Cßn nh− muèn b¾t qu¶ tang kÎ thï, nÕu nãi mét çch nghiªm chØnh chø kh«ng ph¶i nãi cho v¨n hoa, th× nãi chung mét tê b¸o bÝ mËt kh«ng thÓ nµo nghÜ ®Õn viÖc ®ã ®−îc: ng−êi ta chØ cã thÓ lµm ®iÒu ®ã b»ng nh÷ng tê truyÒn ®¬n; v× th−êng th−êng ng−êi ta chØ cã ®−îc mét hoÆc hai ngµy ®Ó lµm viÖc ®ã (vÝ dô nh− khi cã mét cuéc ®×nh c«ng th«ng th−êng vµ ng¾n h¹n, mét cuéc xung ®ét ë c«ng x−ëng, mét cuéc biÓu t×nh nµo ®ã, v. v.).

Tõ tr−êng hîp ç biÖt mµ ®Ò cËp ®Õn tr−êng hîp chung, víi mét tinh thÇn cßn triÖt ®Ó h¬n c¶ B«-rÝt Cri-tsÐp-xki n÷a, t¸c gi¶ cña chóng ta nãi tiÕp: "Ng−êi c«ng nh©n kh«ng ph¶i chØ sèng trong c«ng x−ëng mµ cßn sèng trong thµnh phè n÷a". Råi «ng ta nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò vÒ çc héi ®ång thµnh phè, bÖnh viÖn, tr−êng häc, vµ ®ßi hái r»ng mét tê b¸o c«ng nh©n kh«ng ®−îc lµm thinh tr−íc çc c«ng viÖc cña thµnh phè nãi chung. B¶n th©n yªu cÇu ®ã th× rÊt hay, nh−ng nã chøng tá ®Æc biÖt râ r»ng, khi bµn vÒ çc tê b¸o ®Þa ph−¬ng, ng−êi ta rÊt th−êng hay tháa m·n víi nh÷ng ®iÒu trõu t−îng rçng tuÕch. Tr−íc hÕt, trong "tÊt c¶ nh÷ng n¬i tËp trung kh¸ ®«ng c«ng nh©n", nÕu thùc sù ng−êi ta lËp ra nh÷ng tê b¸o cã mét môc nãi chi tiÕt vÒ tin tøc thµnh phè theo ®óng yªu cÇu cña b¸o "Tù do", th× trong nh÷ng ®iÒu

V. I. L ª - n i n 190

kiÖn cña chóng ta, ë n−íc Nga, ®iÒu ®ã nhÊt ®Þnh sÏ ®−a ®Õn nh÷ng viÖc thËt sù vôn vÆt; ®iÒu ®ã sÏ lµm yÕu ý thøc cña chóng ta vÒ tÇm quan träng cña mét cuéc tÊn c«ng çch m¹ng toµn Nga chèng chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng; sÏ t¨ng c−êng nh÷ng mÇm mèng cã søc sèng rÊt dai d¼ng - mµ nãi lµ ®· bÞ che giÊu ®i hoÆc bÞ nÐn l¹i th× ®óng h¬n lµ ®· bÞ tiªu diÖt - cña çi khuynh h−íng ®· trë thµnh næi tiÕng nhê c©u trø danh nãi vÒ nh÷ng ng−êi çch m¹ng, c©u nãi r»ng nh÷ng ng−êi nµy bµn qu¸ nhiÒu vÒ çi nghÞ viÖn kh«ng tån t¹i vµ qu¸ Ýt vÒ çc héi ®ång thµnh phè ®ang tån t¹i 81. Chóng t«i nãi "nhÊt ®Þnh" lµ ®Ó nhÊn m¹nh r»ng tê "Tù do" râ rµng kh«ng muèn nh− vËy, mµ muèn ®iÒu ng−îc l¹i. Nh−ng chØ cã nh÷ng ý ®Þnh tèt th× ch−a ®ñ. - Muèn cho çc c«ng viÖc thµnh phè ®−îc bµn ®Õn theo ph−¬ng h−íng phï hîp víi toµn bé c«ng t¸c cña chóng ta th× tr−íc hÕt, ph−¬ng h−íng ®ã cÇn ®−îc x¸c ®Þnh hoµn toµn râ, ®−îc x©y dùng mét çch v÷ng vµng, kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng lËp luËn th«ng th−êng, mµ c¶ b»ng rÊt nhiÒu vÝ dô n÷a: ph−¬ng h−íng ®ã ph¶i v÷ng ch¾c nh− mét truyÒn thèng. Chóng ta vÉn cßn xa míi lµm ®−îc nh− thÕ, tuy vËy ph¶i b¾t ®Ëï tõ ®ã, tr−íc khi cã thÓ nghÜ ®Õn hoÆc nãi ®Õn vÊn ®Ò b¸o chÝ ®Þa ph−¬ng réng lín.

Hai lµ, muèn viÕt thËt ®óng vµ thËt hay vÒ nh÷ng c«ng viÖc cña thµnh phè th× cÇn ph¶i biÕt râ nh÷ng c«ng viÖc Êy, chø kh«ng ph¶i chØ biÕt qua s¸ch vë. Nh−ng ë kh¾p n−íc Nga, hÇu nh− kh«ng cã nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi hiÓu biÕt ®−îc nh− thÕ. Muèn viÕt trong mét tê b¸o (chø kh«ng ph¶i viÕt trong mét cuèn s¸ch phæ th«ng) vÒ nh÷ng c«ng viÖc cña thµnh phè vµ cña nhµ n−íc th× ph¶i cã nh÷ng tµi liÖu míi, vÒ nhiÒu mÆt, do mét ng−êi th«ng th¹o s−u tÇm vµ chØnh lý. Nh−ng muèn s−u tÇm vµ chØnh lý nh÷ng tµi liÖu nh− thÕ, mµ chØ cã "chÕ ®é d©n chñ nguyªn thñy" cña mét tiÓu tæ nguyªn thñy, trong ®ã tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu lµm tÊt c¶ mäi viÖc vµ ®Òu ch¬i çi trß tr−ng cÇu ý

Lµm g×?

191

kiÕn, th× kh«ng ®ñ. Muèn lµm ®−îc viÖc ®ã, ph¶i cã mét bé tham m−u gåm nh÷ng c©y bót chuyªn m«n, nh÷ng th«ng tin viªn chuyªn m«n, mét ®¹o qu©n nh÷ng phãng viªn d©n chñ - x· héi liªn hÖ ®−îc víi kh¾p mäi n¬i, biÕt ®ét nhËp vµo tÊt c¶ vµ hÕt th¶y mäi "bÝ mËt nhµ n−íc" (mµ ng−êi c«ng chøc Nga vÉn th−êng ®em ra khoe khoang vµ tiÕt lé rÊt dÔ dµng), biÕt len lái vµo mäi "hËu tr−êng", mét ®¹o qu©n nh÷ng ng−êi "do chøc vô cña hä" nªn ph¶i cã mÆt ë kh¾p n¬i vµ biÕt tÊt c¶ mäi viÖc. Vµ chóng ta, mét chÝnh ®¶ng ®Êu tranh chèng mäi ¸ch ¸p bøc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, d©n téc, chóng ta cã thÓ vµ ph¶i t×m ra, tËp hîp, huÊn luyÖn, huy ®éng vµ ®−a vµo ho¹t ®éng çi ®¹o qu©n nh÷ng ng−êi biÕt tÊt c¶ mäi viÖc Êy, - nh−ng cßn ph¶i lµm cho ®−îc çi viÖc ®ã ®·! VËy mµ trong phÇn lín çc ®Þa ph−¬ng, kh«ng nh÷ng chóng ta ch−a lµm ®−îc chót g× theo ph−¬ng h−íng ®ã, mµ th−êng th−êng chóng ta còng ch−a hiÓu ngay c¶ ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i lµm viÖc ®ã n÷a. Çc b¹n thö t×m trong b¸o chÝ d©n chñ - x· héi cña chóng ta nh÷ng bµi linh ho¹t vµ hay, nh÷ng tin tøc bãc trÇn nh÷ng c«ng viÖc lín nhá cña n−íc ta vÒ mÆt ngo¹i giao, qu©n sù, t«n gi¸o, thµnh phè, tµi chÝnh, v. v. vµ v. v., th× çc b¹n hÇu nh− kh«ng thÊy g× c¶, hoÆc chØ thÊy rÊt Ýt*. V× thÕ, "t«i vÉn lu«n lu«n bÊt b×nh v« cïng, khi cã ng−êi ®Õn nãi víi t«i rÊt nhiÒu ®iÒu ®Ñp vµ hay" vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i cã, "trong tÊt c¶ nh÷ng

⎯⎯⎯⎯⎯⎯ * §ã lµ lý do t¹i sao ngay c¶ çi vÝ dô vÒ çc b¸o ®Þa ph−¬ng ®−îc

tæ chøc rÊt tèt còng x¸c nhËn hoµn toµn quan ®iÓm cña chóng t«i. Nh− tê "C«ng nh©n miÒn Nam" 82 lµ mét tê b¸o rÊt hay, kh«ng ai cã thÓ cho r»ng nã kh«ng v÷ng vÒ nguyªn t¾c. Nh−ng v× b¸o Êy thØnh tho¶ng míi ra ®−îc mét sè vµ l¹i bÞ v©y b¾t rÊt nhiÒu lÇn, nªn nã kh«ng thÓ ®em l¹i cho phong trµo ®Þa ph−¬ng ®iÒu mµ nã h»ng mong muèn. ViÖc cÊp thiÕt nhÊt cho ®¶ng hiÖn nay - tøc lµ nªu ra, trªn nguyªn t¾c, nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trµo vµ cæ ®éng chÝnh trÞ toµn diÖn - th× tê b¸o ®Þa ph−¬ng Êy kh«ng ®ñ søc lµm. Vµ nh÷ng çi tèt nhÊt mµ b¸o Êy ®· cung cÊp, nh− nh÷ng bµi vÒ ®¹i héi çc chñ má, n¹n thÊt nghiÖp v. v., th× kh«ng ph¶i chØ liªn quan tíi riªng mét

V. I. L ª - n i n 192

n¬i tËp trung kh¸ ®«ng c«ng nh©n", nh÷ng tê b¸o tè ço nh÷ng sù qu¸ l¹m x¶y ra c¶ trong çc c«ng x−ëng, lÉn trong c¬ quan thÞ chÝnh vµ trong bé m¸y nhµ n−íc n÷a!

B¸o chÝ ®Þa ph−¬ng chiÕm ®Þa vÞ −u thÕ so víi b¸o chÝ trung −¬ng lµ mét biÓu hiÖn hoÆc lµ cña sù nghÌo nµn, hoÆc lµ cña sù phong phó. NghÌo nµn, khi nµo phong trµo ch−a ®µo t¹o ®−îc ®Çy ®ñ lùc l−îng cho nÒn s¶n xuÊt lín, khi phong trµo cßn sèng lay l¾t víi lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp vµ gÇn nh− ch×m ngËp trong nh÷ng "sù viÖc vôn vÆt cña ®êi sèng c«ng x−ëng". Phong phó, khi nµo phong trµo ®· hoµn toµn n¾m ®−îc nh÷ng nhiÖm vô cña c«ng t¸c tè ço vµ cæ ®éng toµn diÖn vµ khi nµo ng−êi ta c¶m thÊy râ nhu cÇu ph¶i cã nhiÒu tê b¸o ®Þa ph−¬ng song song víi mét tê b¸o trung −¬ng. Cßn vÒ ý nghÜa cña ®Þa vÞ −u thÕ hiÖn thêi cña çc tê b¸o ®Þa ph−¬ng trong n−íc ta, t«i xin ®Ó tõng ng−êi tù xÐt ®o¸n lÊy. VÒ phÇn t«i, ®Ó tr¸nh mäi sù hiÓu lÇm, t«i sÏ xin ®Ò ra mét çch chÝnh x¸c kÕt luËn cña t«i. Cho ®Õn nay, ®a sè çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng cña ta hÇu nh− chØ nghÜ ®Õn b¸o ®Þa ph−¬ng, chØ tÝch cùc ch¨m lo cho c¬ quan Êy th«i. §ã lµ mét ®iÒu kh«ng b×nh th−êng. §¸ng lÏ ph¶i ng−îc l¹i: ®a sè çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng ph¶i chñ yÕu nghÜ ®Õn viÖc lËp ra mét tê b¸o cho toµn n−íc Nga, vµ ph¶i chñ yÕu ch¨m lo ®Õn viÖc Êy. Chõng nµo mµ ch−a lµm ®−îc nh− thÕ th× chóng ta ch−a cã thÓ lËp ra ®−îc mét tê b¸o nµo Ýt nhiÒu cã kh¶ n¨ng phôc vô thùc sù phong trµo b»ng mét c«ng t¸c cæ ®éng toµn diÖn trªn b¸o chÝ. Vµ khi nµo mµ lµm ®−îc nh− thÕ th× tù nhiªn lµ gi÷a tê b¸o trung −¬ng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc víi çc tê b¸o ®Þa ph−¬ng còng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc, sÏ cã ®−îc çc mèi quan hÖ b×nh th−êng.

®Þa ph−¬ng vµ cã Ých cho toµn n−íc Nga, chø kh«ng ph¶i chØ riªng cho miÒn Nam. Trong tÊt c¶ b¸o chÝ d©n chñ - x· héi cña chóng ta, chóng ta còng kh«ng thÊy cã nh÷ng bµi nh− thÕ.

Lµm g×?

193

* * *

Tho¹t nh×n th× cã thÓ t−ëng lµ trong lÜnh vùc ®Êu tranh kinh tÕ thuÇn tóy, kh«ng thÓ ¸p dông çi kÕt luËn vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn träng t©m tõ c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng sang c«ng t¸c toµn Nga: trong lÜnh vùc Êy, kÎ thï trùc tiÕp cña c«ng nh©n lµ bän chñ riªng lÎ hoÆc nh÷ng nhãm chñ kh«ng liªn kÕt víi nhau b»ng mét tæ chøc nµo t−¬ng tù, dï lµ chót Ýt, nh− mét tæ chøc thuÇn tóy qu©n sù, tËp trung mét çch chÆt chÏ, do mét ý chÝ duy nhÊt chØ huy trong tõng chi tiÕt nhá nhÆt nhÊt, tøc lµ tæ chøc cña chÝnh phñ Nga, kÎ thï trùc tiÕp cña chóng ta trong cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ.

Nh−ng kh«ng ph¶i nh− thÕ. Cuéc ®Êu tranh kinh tÕ, - chóng ta ®· nhiÒu lÇn chØ râ, - lµ mét cuéc ®Êu tranh nghiÖp ®oµn, vµ v× thÕ, nã ®ßi hái ph¶i tËp hîp c«ng nh©n theo nghÒ nghiÖp, chø kh«ng ph¶i chØ theo ®Þa ®iÓm lµm viÖc cña hä. Vµ viÖc tËp hîp theo nghÒ nghiÖp nh− vËy l¹i cµng cÊp thiÕt khi bän chñ véi vµng tËp hîp thµnh c«ng ty vµ xanh-®i-ca ®ñ mäi lo¹i. Sù ph©n t¸n vµ lÒ lèi thñ c«ng nghiÖp cña chóng ta c¶n trë râ rÖt viÖc tËp hîp ®ã, v× viÖc tËp hîp ®ã ®ßi hái ph¶i cã cho toµn n−íc Nga mét tæ chøc thèng nhÊt gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng, mét tæ chøc cã kh¶ n¨ng ®¶m nhiÖm viÖc l·nh ®¹o çc tæ chøc nghiÖp ®oµn cña c«ng nh©n trong ph¹m vi toµn Nga. Chóng t«i ®· tr×nh bµy ë trªn kia çi kiÓu tæ chøc thÝch hîp ®ã; b©y giê chØ xin nãi thªm mét vµi lêi n÷a nh©n dÞp nãi vÒ b¸o chÝ cña ta.

Kh«ng ai chèi c·i ®−îc r»ng mäi tê b¸o d©n chñ - x· héi ®Òu ph¶i cã mét môc vÒ ®Êu tranh nghiÖp ®oµn (kinh tÕ). Nh−ng sù tr−ëng thµnh cña phong trµo nghiÖp ®oµn còng buéc chóng ta ph¶i nghÜ ®Õn viÖc lËp ra b¸o chÝ nghiÖp ®oµn. Tuy nhiªn, ta thÊy h×nh nh− ë Nga, trõ mét vµi tr−êng hîp ngo¹i lÖ rÊt hiÕm, cßn th× ch−a cã thÓ ®Ò ra vÊn ®Ò mét

V. I. L ª - n i n 194

lo¹i b¸o chÝ nh− thÕ: ®ã lµ xa xØ, mµ chóng ta th× th−êng xuyªn vÉn cßn thiÕu b¸nh ¨n hµng ngµy. VÒ mÆt Ên phÈm nghiÖp ®oµn th× h×nh thøc thÝch øng víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña c«ng t¸c bÝ mËt, h×nh thøc cÇn thiÕt ngay hiÖn nay, ph¶i lµ nh÷ng s¸ch nhá cho nghiÖp ®oµn. Ph¶i s−u tÇm, tËp hîp mét çch cã hÖ thèng cho lo¹i s¸ch nµy, nh÷ng tµi liÖu hîp ph¸p* vµ bÊt hîp ph¸p vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng trong mét nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau vÒ mÆt nµy

* VÒ mÆt nµy, nh÷ng tµi liÖu hîp ph¸p cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt,

vµ chóng ta ®· qu¸ l¹c hËu trong viÖc s−u tÇm vµ sö dông nh÷ng tµi liÖu Êy mét çch cã ph−¬ng ph¸p. Kh«ng cã g× qu¸ ®¸ng nÕu nãi r»ng chØ víi tµi liÖu hîp ph¸p, ng−êi ta hÇu nh− cßn cã thÓ viÕt ®−îc cho nghiÖp ®oµn mét cuèn s¸ch nhá, nh−ng kh«ng thÓ nµo viÕt s¸ch ®ã chØ b»ng riªng tµi liÖu bÝ mËt. NÕu s−u tÇm trong c«ng nh©n nh÷ng tµi liÖu bÝ mËt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò, nh− nh÷ng vÊn ®Ò mµ b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" 83 ®· c«ng bè th× sÏ l·ng phÝ mét çch v« Ých lùc l−îng cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng (nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng c«ng khai cã thÓ thay thÕ hä mét çch dÔ dµng trong c«ng t¸c Êy), mµ vÉn kh«ng bao giê cã ®−îc tµi liÖu tèt. ThËt vËy, c«ng nh©n th−êng chØ biÕt cã mét x−ëng cña mét c«ng x−ëng lín th«i, hÇu nh− lóc nµo còng chØ biÕt nh÷ng kÕt qu¶ kinh tÕ cña lao ®éng cña hä, chø kh«ng biÕt nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng chung vµ tiªu chuÈn lao ®éng chung cña hä, nªn hä kh«ng thÓ cã ®−îc nh÷ng hiÓu biÕt nh− nh÷ng nh©n viªn cña c«ng x−ëng, nh÷ng thanh tra, b¸c sÜ cña c«ng x−ëng v. v. vµ nh÷ng hiÓu biÕt t¶n m¸t trong nh÷ng tin tøc vôn vÆt cña b¸o chÝ vµ trong çc tµi liÖu xuÊt b¶n riªng cña çc ngµnh c«ng nghiÖp, çc c¬ quan y tÕ, çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, v. v..

T«i cßn nhí m·i "kinh nghiÖm ®Çu tiªn" cña t«i, mµ cã lÏ kh«ng bao giê t«i ph¹m trë l¹i n÷a: trong hµng tuÇn lÔ, t«i hái ®i hái l¹i "mét çch h¨ng say" mét c«ng nh©n ®Õn nhµ t«i vÒ tÊt c¶ nh÷ng chi tiÕt cña chÕ ®é trong nhµ m¸y lín mµ ng−êi ®ã ®ang lµm viÖc. §µnh r»ng, ph¶i bá rÊt nhiÒu c«ng phu, nh−ng t«i vÉn m« t¶ ®−îc nhµ m¸y Êy (chØ mét nhµ m¸y th«i!). Tuy thÕ, sau c©u chuyÖn, ng−êi c«ng nh©n lau må h«i tr¸n, mØm c−êi nãi víi t«i: "t«i lµm viÖc thªm giê cßn dÔ h¬n lµ tr¶ lêi çc c©u hái cña anh!".

Chóng ta cµng tiÕn hµnh kiªn quyÕt cuéc ®Êu tranh çch m¹ng th× chÝnh phñ cµng b¾t buéc ph¶i hîp ph¸p hãa mét phÇn c«ng t¸c "nghiÖp ®oµn", ®iÒu ®ã sÏ cµng gi¶m bít phÇn viÖc cña chóng ta.

Lµm g×?

195

trong çc vïng kh¸c nhau ë n−íc Nga, nh÷ng yªu s¸ch chñ yÕu cña c«ng nh©n trong mét nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh, nh÷ng thiÕu sãt vÒ mÆt lËp ph¸p ®èi víi nghÒ nghiÖp ®ã, vÒ nh÷ng vÝ dô næi bËt nhÊt cña cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n nghÒ nµy, vÒ t×nh tr¹ng lóc ®Çu, t×nh tr¹ng hiÖn t¹i vµ nhu cÇu cña tæ chøc nghiÖp ®oµn cña hä v. v.. Tr−íc hÕt, nh÷ng s¸ch Êy sÏ lµm cho b¸o chÝ d©n chñ - x· héi cña ta khái ph¶i nãi ®Õn rÊt nhiÒu chi tiÕt vÒ nghÒ nghiÖp nh− thÕ, nh÷ng chi tiÕt chØ liªn quan ®Õn c«ng nh©n trong mét nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh; hai lµ, nh÷ng s¸ch ®ã sÏ ghi l¹i kÕt qu¶ cña kinh nghiÖm cña chóng ta trong cuéc ®Êu tranh nghiÖp ®oµn, b¶o tån nh÷ng tµi liÖu ®· s−u tÇm ®−îc, hiÖn nay ®ang n»m t¶n m¹n trong v« sè nh÷ng tê truyÒn ®¬n vµ nh÷ng mÈu tin tøc vôn vÆt; nh÷ng s¸ch Êy sÏ kh¸i qu¸t çc tµi liÖu ®ã l¹i; ba lµ, nh÷ng s¸ch Êy cã kh¶ n¨ng dïng lµm kim chØ nam cho çc cæ ®éng viªn, v× nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng thay ®æi t−¬ng ®èi chËm, nh÷ng yªu s¸ch chñ yÕu cña c«ng nh©n trong mét nghÒ nhÊt ®Þnh th× rÊt æn ®Þnh (h·y so s¸nh nh÷ng yªu s¸ch cña c«ng nh©n ngµnh dÖt vïng M¸t-xc¬-va n¨m 1885 84 víi yªu s¸ch cña c«ng nh©n ngµnh dÖt vïng Pª-tÐc-bua n¨m 1896), vµ sù tËp hîp nh÷ng yªu s¸ch Êy vµ nh÷ng nhu cÇu Êy cã thÓ dïng trong nhiÒu n¨m lµm mét tµi liÖu tham kh¶o rÊt tèt cho c«ng t¸c cæ ®éng vÒ mÆt kinh tÕ trong çc ®Þa ph−¬ng chËm tiÕn hoÆc trong çc tÇng líp c«ng nh©n chËm tiÕn; nh÷ng vÝ dô vÒ çc cuéc ®×nh c«ng th¾ng lîi trong mét vïng, nh÷ng b»ng cø nªu lªn mét tr×nh ®é sinh ho¹t cao h¬n, nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng tèt h¬n ë mét ®Þa ph−¬ng, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã sÏ khuyÕn khÝch c«ng nh©n çc ®Þa ph−¬ng kh¸c lu«n lu«n tiÕn hµnh nh÷ng cuéc ®Êu tranh míi; bèn lµ, trong lóc tæng hîp cuéc ®Êu tranh nghiÖp ®oµn vµ do ®ã mµ t¨ng c−êng mèi liªn hÖ cña phong trµo nghiÖp ®oµn Nga víi chñ nghÜa x· héi, th× ®¶ng d©n chñ - x· héi ®ång thêi sÏ lo liÖu sao cho ho¹t ®éng c«ng liªn chñ nghÜa cña ta chiÕm mét phÇn ®õng nhá

V. I. L ª - n i n 196

qu¸ mµ còng ®õng to qu¸ trong toµn bé c«ng t¸c d©n chñ - x· héi cña chóng ta. §èi víi mét tæ chøc ®Þa ph−¬ng çch biÖt víi nh÷ng tæ chøc cña çc thµnh phè kh¸c th× rÊt khã vµ cã khi thËm chÝ kh«ng thÓ gi÷ ®−îc tû lÖ ®óng n÷a (b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" lµ mét vÝ dô chøng tá ng−êi ta cã thÓ ®i ®Õn chç phãng ®¹i chñ nghÜa c«ng liªn mét çch qu¸i gë ®Õn nh− thÕ nµo). Nh−ng mét tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng cho toµn n−íc Nga mµ kiªn ®Þnh quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c, l·nh ®¹o ®−îc toµn bé cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ cã ®−îc mét bé tham m−u gåm nh÷ng cæ ®éng viªn chuyªn nghiÖp th× sÏ kh«ng bao giê lóng tóng trong viÖc ®Þnh ra tû lÖ ®óng ®ã.

V "kÕ ho¹ch" x©y dùng

mét tê b¸o chÝnh trÞ toµn nga

"Sai lÇm lín nhÊt cña b¸o "Tia löa" vÒ mÆt nµy lµ ®· ®−a ra "kÕ ho¹ch" cña m×nh vÒ viÖc x©y dùng mét tæ chøc cña toµn ®¶ng" (tøc lµ bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?"1)), B. Cri-tsÐp-xki ®· viÕt nh− vËy, «ng ta tr¸ch chóng t«i lµ cã khuynh h−íng "t¸ch lý luËn ra khái thùc tiÔn vµ biÕn lý luËn thµnh mét häc thuyÕt chÕt" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 30). M¸c-t−-nèp phô häa theo vµ tuyªn bè r»ng "khuynh h−íng cña b¸o "Tia löa" coi nhÑ ý nghÜa cña b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy so víi viÖc tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng xuÊt s¾c vµ hoµn chØnh... ®· ®−a ®Õn kÕt qu¶ lµ ®Ò ra kÕ ho¹ch tæ chøc ®¶ng trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", ®¨ng trong sè 4 cña b¸o Êy" (nh− trªn, tr. 61). Sau hÕt, trong thêi gian gÇn ®©y th× ®i theo nh÷ng ng−êi mµ "kÕ ho¹ch" Êy (nh÷ng dÊu ngoÆc kÐp lµ


Lµm g×?

197

®Ó diÔn t¶ viÖc chÕ nh¹o kÕ ho¹ch Êy) ®ang lµm cho bùc tøc, cã L. Na-®ª-gi¬-®in, «ng ta tuyªn bè, trong mét cuèn s¸ch nhá chóng t«i võa míi nhËn ®−îc, nhan ®Ò lµ "§ªm tr−íc cña çch m¹ng" (do "nhãm x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" Tù do mµ chóng ta ®· quen råi, xuÊt b¶n), r»ng "ngµy nay mµ nãi ®Õn mét tæ chøc g¾n liÒn víi tê b¸o cho toµn n−íc Nga, tøc lµ ngåi nÆn ra nh÷ng t− t−ëng vµ lèi lµm viÖc kiÓu bµn giÊy" (tr. 126), lµ çi "bÖnh s¸ch vë" v. v..

Sù nhÊt trÝ cña nhµ khñng bè chñ nghÜa cña chóng ta víi nh÷ng ng−êi t¸n thµnh "b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy" kh«ng thÓ lµm cho chóng ta ng¹c nhiªn ®−îc sau khi, trong çc ch−¬ng trªn nãi vÒ chÝnh trÞ vµ tæ chøc, chóng t«i ®· chØ râ gèc rÔ cña sù nhÊt trÝ ®ã. Nh−ng ngay tõ b©y giê, cÇn chó ý r»ng L. Na-®ª-gi¬-®in vµ chØ cã m×nh «ng ta th«i, lµ cã ý ®i s©u t×m hiÓu t− t−ëng cña bµi b¸o ®· lµm «ng phËt ý, vµ t×m çch tr¶ lêi ®óng vµo néi dung bµi b¸o Êy, trong khi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" kh«ng nãi mét tÝ g× vÒ néi dung c¶, mµ chØ t×m çch lµm rèi thªm vÊn ®Ò b»ng c¶ mét lo¹t nh÷ng thñ ®o¹n mÞ d©n hÌn h¹. Dï kh«ng thÝch thó g× mÊy, nh−ng tr−íc hÕt chóng ta cÇn ph¶i bá th× giê ra ®Ó quÐt s¹ch nh÷ng chuång ngùa ¸p-ghi85 Êy ®·.

a) Ai ®· bÊt b×nh vÒ bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?"? 1)

Chóng ta h·y dÉn ra çi chuçi nh÷ng lêi vµ c©u than phiÒn mµ tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· trót lªn ®Çu chóng

1) Trong v¨n tËp "Trong 12 n¨m", V. I. Lª-nin ®· bá môc "a" cña

ch−¬ng V vµ ®· ghi chó nh− sau: "Trong lÇn xuÊt b¶n nµy ®· bá môc "a) Ai ®· bÊt b×nh vÒ bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?"?" bëi v× môc ®Ých ®ã ®Æc biÖt cã tÝnh chÊt luËn chiÕn víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vµ ph¸i Bun vÒ vÊn ®Ò b¸o "Tia löa" cã ý ®å "chØ huy" v. v.. Ngoµi ra, trong môc nµy cßn nãi r»ng chÝnh ph¸i Bun (n¨m 1898 - 1899) ®· ®Ò nghÞ çc thµnh viªn cña "Tia löa" tham gia vµo viÖc kh«i phôc C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng vµ tæ chøc "phßng thÝ nghiÖm s¸ch b¸o".

V. I. L ª - n i n 198

ta. "Kh«ng ph¶i mét tê b¸o cã thÓ lËp ra tæ chøc cña ®¶ng, mµ ng−îc l¹i"... "Mét tê b¸o ®Æt lªn trªn ®¶ng, ®øng ngoµi sù kiÓm so¸t cña ®¶ng vµ ®éc lËp ®èi víi ®¶ng nhê cã mét hÖ thèng ph¸i viªn riªng biÖt cña b¸o Êy"... "Nhê phÐp l¹ nµo b¸o "Tia löa" l¹i quªn ®−îc nh÷ng tæ chøc d©n chñ - x· héi thùc tÕ hiÖn cã cña ®¶ng mµ b¸o Êy lµ mét bé phËn?"... "Nh÷ng ng−êi n¾m ®−îc nh÷ng nguyªn t¾c v÷ng ch¾c vµ mét kÕ ho¹ch thÝch hîp còng ®ång thêi lµ nh÷ng ng−êi n¾m quyÒn chi phèi tèi cao trong cuéc ®Êu tranh thùc tÕ cña ®¶ng, nh÷ng ng−êi ®Ò ra cho ®¶ng thi hµnh kÕ ho¹ch cña hä"... "KÕ ho¹ch Êy ®−a çc tæ chøc sinh ®éng vµ ®Çy søc sèng cña chóng ta vÒ ©m phñ, vµ muèn lµm sèng l¹i mét hÖ thèng qu¸i ®¶n gåm nh÷ng ph¸i viªn"... "NÕu kÕ ho¹ch cña b¸o "Tia löa" ®−îc ®em ra thi hµnh, th× nã sÏ ®−a ®Õn chç xãa bá hoµn toµn nh÷ng dÊu tÝch cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®ang thµnh h×nh ë n−íc ta"... "C¬ quan tuyªn truyÒn trë thµnh mét c¬ quan lËp ph¸p kh«ng bÞ ai kiÓm so¸t c¶, mét c¬ quan cã quyÒn chuyªn chÕ ®èi víi toµn bé cuéc ®Êu tranh çch m¹ng thùc tiÔn"... "§¶ng ta nªn cã th¸i ®é nh− thÕ nµo vÒ viÖc ®¶ng buéc ph¶i tuyÖt ®èi phôc tïng mét ban biªn tËp tù trÞ", v. v. vµ v. v..

Néi dung vµ giäng cña nh÷ng c©u trÝch dÉn nãi trªn chøng tá cho ®éc gi¶ thÊy r»ng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· bÊt b×nh. Nh−ng nã kh«ng bÊt b×nh cho b¶n th©n nã, mµ l¹i bÊt b×nh cho çc tæ chøc vµ çc ban chÊp hµnh cña ®¶ng ta, nh÷ng tæ chøc vµ ban chÊp hµnh mµ h×nh nh− b¸o "Tia löa" ®· muèn ®−a vÒ ©m phñ, vµ thËm chÝ lµm xãa bá hÕt dÊu tÝch ®i n÷a. ThËt lµ khñng khiÕp biÕt bao, çc b¹n h·y nghÜ xem! ChØ cã mét ®iÒu lµ kú l¹. Bµi b¸o "B¾t ®Çu tõ ®©u?" ra th¸ng N¨m 1901; çc bµi cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" l¹i ra th¸ng ChÝn 1901; nh−ng b©y giê th× ®· lµ gi÷a th¸ng Giªng 1902 råi. Suèt 5 th¸ng Êy (tr−íc còng nh− sau th¸ng ChÝn), kh«ng mét ban chÊp hµnh vµ kh«ng mét tæ chøc nµo cña ®¶ng ®· lªn tiÕng chÝnh thøc ph¶n ®èi çi vËt qu¸i ®¶n Êy nã muèn ®−a çc

Lµm g×?

199

ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc vÒ ©m phñ! ThÕ mµ trong thêi gian Êy, b¸o "Tia löa" còng nh− rÊt nhiÒu s¸ch b¸o ®Þa ph−¬ng vµ s¸ch b¸o kh«ng ph¶i ®Þa ph−¬ng l¹i ®¨ng hµng chôc, hµng tr¨m tin tøc tõ kh¾p n¬i trong n−íc Nga göi ®Õn. ThÕ th× t¹i sao l¹i cã çi chuyÖn nh÷ng ng−êi mµ ng−êi ta muèn ®−a vÒ ©m phñ l¹i kh«ng nhËn thÊy ®iÒu ®ã vµ kh«ng bÊt b×nh - mµ mét ng−êi ngoµi cuéc l¹i bÊt b×nh ®−îc nhØ?

§ã lµ do çc ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc kh¸c kh«ng ch¬i çi trß "chñ nghÜa d©n chñ", mµ l¹i lµm viÖc nghiªm chØnh. Çc ban chÊp hµnh ®· ®äc bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", vµ ®· nhËn thÊy r»ng ®ã lµ mét ý ®Þnh "®Ò ra mét kÕ ho¹ch x©y dùng tæ chøc sao cho cã thÓ b¾t tay vµo x©y dùng tæ chøc Êy tõ tÊt c¶ çc phÝa", vµ v× çc ban chÊp hµnh biÕt vµ thÊy râ r»ng kh«ng cã mét phÝa nµo trong "tÊt c¶ çc phÝa" Êy l¹i nghÜ ®Õn "b¾t tay vµo x©y dùng", khi ch−a tin r»ng tæ chøc Êy lµ cÇn thiÕt vµ kÕ ho¹ch kiÕn tróc Êy lµ ®óng ®¾n, nªn tÊt nhiªn hä kh«ng hÒ nghÜ ®Õn viÖc "bÊt b×nh" vÒ tinh thÇn qu¸ t¸o b¹o cña nh÷ng ng−êi ®· tuyªn bè trong b¸o "Tia löa" r»ng: "V× tÇm quan träng cÊp b¸ch cña vÊn ®Ò, nªn vÒ phÝa chóng t«i, chóng t«i quyÕt ®Þnh l−u ý çc ®ång chÝ tíi b¶n ph¸c th¶o kÕ ho¹ch mµ chóng t«i ®· ph¸t triÓn mét çch chi tiÕt trong cuèn s¸ch ®· chuÈn bÞ ®−a in"1). ThËt vËy, nÕu xem xÐt vÊn ®Ò Êy mét çch nghiªm chØnh th× cã thÓ nµo l¹i kh«ng hiÓu ®−îc r»ng nh÷ng ®ång chÝ, nÕu t¸n thµnh kÕ ho¹ch ®−a ra cho hä, th× sÏ thi hµnh kÕ ho¹ch Êy kh«ng ph¶i v× "buéc ph¶i phôc tïng", mµ v× ®· nhËn râ r»ng kÕ ho¹ch Êy lµ cÇn thiÕt cho sù nghiÖp chung cña chóng ta, vµ nÕu hä kh«ng t¸n thµnh kÕ ho¹ch ®ã, th× "b¶n ph¸c th¶o" Êy (thËt lµ mét tõ kiªu kú, cã ®óng nh− thÕ kh«ng?) vÉn chØ lµ mét b¶n ph¸c th¶o th«i? Chèng l¹i mét b¶n ph¸c th¶o kÕ ho¹ch, kh«ng nh÷ng b»ng çch "chª


V. I. L ª - n i n 200

bai" nã vµ khuyªn çc ®ång chÝ b¸c bá nã, mµ cßn b»ng çch xói giôc nh÷ng ng−êi Ýt cã kinh nghiÖm c«ng t¸c çch m¹ng chèng l¹i nh÷ng ng−êi khëi th¶o ra b¶n ph¸c th¶o, chØ v× mét lÏ lµ nh÷ng ng−êi nµy d¸m ®øng ra "lËp ph¸p", d¸m ®øng ra lµm "nh÷ng ng−êi n¾m quyÒn chi phèi tèi cao", nghÜa lµ d¸m ®−a ra mét b¶n ph¸c th¶o kÕ ho¹ch, nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ thñ ®o¹n mÞ d©n hay sao?? NÕu mét ý ®Þnh t×m çch n©ng nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng lªn ®Õn tr×nh ®é nhËn thøc ®−îc nh÷ng quan niÖm, nhiÖm vô vµ kÕ ho¹ch, v. v., réng r·i h¬n, mµ l¹i bÞ ng−êi ta ph¶n ®èi, kh«ng nh÷ng v× ng−êi ta cho r»ng nh÷ng quan niÖm Êy lµ kh«ng ®óng, mµ cßn v× ng−êi ta "bÊt b×nh" vÒ chÝnh ngay çi "ý muèn" "n©ng" ng−êi ta lªn, nh− thÕ th× ®¶ng ta cã thÓ ph¸t triÓn vµ tiÕn lªn ®−îc ch¨ng? L. Na-®ª-gi¬-®in ch¼ng h¹n còng "chª bai" kÕ ho¹ch cña chóng ta, nh−ng «ng ta còng kh«ng ®Õn nçi sa vµo mét th¸i ®é mÞ d©n mµ ng−êi ta kh«ng thÓ nµo chØ ®¬n gi¶n ®em tÝnh chÊt ng©y th¬ hoÆc tÝnh chÊt th« s¬ cña nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ ra mµ gi¶i thÝch ®−îc; «ng ta ®· b¸c mét çch c−¬ng quyÕt vµ ngay tõ ®Çu, lêi buéc téi chóng t«i lµ muèn "gi¸m s¸t ®¶ng". VËy chóng ta cã thÓ vµ cÇn ph¶i tr¶ lêi ®óng vµo néi dung lêi Na-®ª-gi¬-®in phª b×nh kÕ ho¹ch, cßn ®èi víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" th× chØ tr¶ lêi b»ng sù khinh bØ mµ th«i.

Nh−ng viÖc khinh bØ mét ng−êi cÇm bót ®· tù h¹ m×nh ®Õn møc kªu la vÒ "chÕ ®é chuyªn chÕ", vÒ sù "buéc ph¶i phôc tïng", vÉn kh«ng lµm cho chóng t«i bá qua tr¸ch nhiÖm ph¶i gì çi mí bßng bong mµ nh÷ng ng−êi Êy ®em hiÕn cho ®éc gi¶. ë ®©y, chóng t«i cã thÓ chøng tá râ cho mäi ng−êi thÊy nh÷ng lêi lÏ thÞnh hµnh Êy vÒ "chÕ ®é d©n chñ réng r·i" lµ thuéc vÒ lo¹i nµo. Ng−êi ta buéc téi chóng t«i lµ quªn çc ban chÊp hµnh, lµ cã ý muèn hoÆc t×m çch ®−a çc ban Êy xuèng ©m phñ, v. v.. Khi mµ v× lý do ph¶i gi÷ bÝ mËt khiÕn chóng t«i hÇu nh− kh«ng thÓ kÓ l¹i cho ®éc gi¶ biÕt mét chót t×nh h×nh cô thÓ g× vÒ mèi quan hÖ

Lµm g×?

201

thùc tÕ cña chóng t«i víi çc ban chÊp hµnh th× tr¶ lêi l¹i nh÷ng lêi buéc téi Êy nh− thÕ nµo ®©y? Nh÷ng ng−êi tung ra nh÷ng lêi buéc téi gay g¾t, kÝch thÝch quÇn chóng phÉn né th× h¬n chóng t«i do hä cã th¸i ®é nh¬n nh¬n, coi th−êng nh÷ng nhiÖm vô cña ng−êi çch m¹ng lµ ph¶i giÊu kü kh«ng cho mäi ng−êi thÊy nh÷ng mèi quan hÖ vµ liªn l¹c mµ m×nh ®ang tiÕn hµnh, ®ang g©y dùng hoÆc cè g¾ng g©y dùng. Ai nÊy ®Òu thÊy râ r»ng chóng t«i tuyÖt ®èi kh«ng muèn c¹nh tranh víi nh÷ng ng−êi nh− thÕ trªn lÜnh vùc "chÕ ®é d©n chñ". Cßn ®èi víi ®éc gi¶ ch−a am hiÓu mäi c«ng viÖc cña ®¶ng th× biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó lµm trßn nhiÖm vô cña chóng t«i ®èi víi hä lµ kÓ l¹i kh«ng ph¶i nh÷ng çi ®ang tån t¹i hoÆc ®ang im Werden1), mµ mét phÇn nhá cña çi ®· tån t¹i vµ cña çi ®−îc phÐp nãi ®Õn nh− lµ mét viÖc ®· qua.

Ph¸i Bun ¸m chØ r»ng chóng t«i muèn "tù phong" *; "Héi liªn hiÖp" ë n−íc ngoµi l¹i buéc téi chóng t«i lµ muèn xãa bá nh÷ng dÊu tÝch cña ®¶ng. Th−a çc ngµi, çc ngµi sÏ hoµn toµn tháa m·n, sau khi chóng t«i kÓ cho c«ng chóng nghe bèn sù viÖc rót tõ qu¸ khø ra 86.

Sù viÖc thø nhÊt**. Nh÷ng héi viªn cña mét trong çc "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" tham gia trùc tiÕp vµo viÖc thµnh lËp ®¶ng ta vµ vµo viÖc cö mét ®¹i biÓu ®i dù ®¹i héi thµnh lËp ®¶ng, ®Òu tháa thuËn víi mét ng−êi cña nhãm "Tia löa" ®Ó lËp ra mét tñ s¸ch ®Æc biÖt cho c«ng nh©n ®Æng ®¸p øng nhu cÇu cña toµn bé phong trµo. ViÖc lËp ra tñ s¸ch cho c«ng nh©n ®ã kh«ng thµnh, vµ nh÷ng quyÓn viÕt cho nã nh−: "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga"

⎯⎯⎯⎯⎯⎯ * "Tia löa", sè 8, tr¶ lêi cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng Tæng héi nh÷ng

ng−êi Do-th¸i ë Nga vµ ë Ba-lan vÒ bµi b¸o cña chóng t«i vÒ vÊn ®Ò d©n téc. ** Chóng t«i cã dông ý s¾p xÕp nh÷ng sù viÖc nµy theo tr×nh tù kh¸c

víi tr×nh tù nh÷ng sù viÖc ®ã x¶y ra.

1) - trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh, xuÊt hiÖn

V. I. L ª - n i n 202

vµ "LuËt c«ng x−ëng míi"1) ®· do con ®−êng vßng vµ nhê tay nh÷ng ng−êi kh¸c mµ ®−îc ®−a ra in ë n−íc ngoµi.

Sù viÖc thø hai. Nh÷ng ñy viªn trong Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun ®· ®Ò nghÞ víi mét ng−êi trong nhãm "Tia löa" tæ chøc çi mµ ph¸i Bun lóc bÊy giê gäi lµ "phßng thÝ nghiÖm vÒ s¸ch b¸o". §ång thêi, hä l¹i nh¾c r»ng nÕu viÖc ®ã kh«ng thµnh th× phong trµo cña chóng ta cã thÓ thôt lïi xa. Sau cuéc th−¬ng l−îng, mét cuèn s¸ch ®· ®−îc xuÊt b¶n nhan ®Ò lµ "Sù nghiÖp c«ng nh©n ë Nga"*.

Sù viÖc thø ba. Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun nhê tæ chøc cña mét thÞ x· nhá ®Õn ®Ò nghÞ víi mét ng−êi trong nhãm "Tia löa" ®¶m nhiÖm viÖc biªn tËp tê "B¸o c«ng nh©n" tôc b¶n; tÊt nhiªn lµ lêi ®Ò nghÞ ®ã ®−îc chÊp nhËn. Nh−ng sau ®ã, hä l¹i thay ®æi ý kiÕn: hä ®Ò nghÞ céng t¸c, v× cã mét sù s¾p xÕp míi trong ban biªn tËp. TÊt nhiªn, ®Ò nghÞ míi Êy còng l¹i ®−îc chÊp nhËn. Çc bµi ®−îc göi ®Õn (ng−êi ta cßn gi÷ ®−îc çc bµi Êy): "C−¬ng lÜnh cña chóng ta", - víi lêi trùc tiÕp ph¶n ®èi chñ nghÜa BÐc-stanh, b−íc chuyÓn h−íng trong çc s¸ch b¸o hîp ph¸p vµ trong b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n"; "NhiÖm vô tr−íc m¾t cña chóng ta" ("viÖc tæ chøc mét c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng ra th−êng kú vµ cã liªn hÖ chÆt chÏ víi tÊt c¶ çc tiÓu tæ ®Þa ph−¬ng"; nh÷ng thiÕu sãt cña "lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp" hiÖn ®ang thÞnh hµnh); "Mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch" (ph©n tÝch nh÷ng ý kiÕn c·i l¹i cho r»ng tr−íc khi thµnh lËp mét c¬ quan chung th× viÖc tr−íc tiªn lµ ph¶i ph¸t triÓn ho¹t ®éng cña çc tiÓu

* Nh©n tiÖn, xin nãi: t¸c gi¶ cuèn s¸ch nµy yªu cÇu t«i cho mäi ng−êi

biÕt r»ng, còng nh− çc cuèn ®· ra tr−íc cña t¸c gi¶, cuèn nµy ®· ®−îc göi ®Õn "Héi", v× t¸c gi¶ gi¶ ®Þnh r»ng c¬ quan biªn tËp s¸ch xuÊt b¶n cña Héi lµ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" (do mét sè ®iÒu kiÖn nªn lóc Êy, tøc lµ th¸ng Hai 1899, t¸c gi¶ kh«ng thÓ biÕt lµ ®· cã sù thay ®æi ban biªn tËp). Cuèn s¸ch Êy Ýt l©u sau sÏ ®−îc §ång minh 87 t¸i b¶n.

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2, tr. 539 - 586 vµ 321 - 384.

Lµm g×?

203

tæ ®Þa ph−¬ng; nhÊn m¹nh ý nghÜa quan träng bËc nhÊt cña "tæ chøc çch m¹ng", sù cÇn thiÕt "ph¶i ph¸t triÓn tæ chøc, kû luËt vµ kü thuËt cña c«ng t¸c bÝ mËt ®Õn møc thËt hoµn thiÖn")1). Do ®Ò nghÞ tôc b¶n "B¸o c«ng nh©n" kh«ng ®−îc thùc hiÖn, nªn çc bµi ®ã kh«ng ®−îc in.

Sù viÖc thø t−. Mét ñy viªn trong ñy ban phô tr¸ch tæ chøc ®¹i héi th−êng kú lÇn thø hai cña ®¶ng ta b¸o cho mét ng−êi trong nhãm "Tia löa" biÕt c−¬ng lÜnh cña ®¹i héi vµ ®Ò nghÞ cö nhãm Êy vµo chøc vô biªn tËp cña "B¸o c«ng nh©n" tôc b¶n. Hµnh ®éng cã thÓ nãi lµ b−íc ®Çu cña ng−êi Êy sau ®ã ®−îc sù phª chuÈn cña ñy ban mµ ng−êi Êy cã ch©n trong ®ã, còng nh− cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun n÷a; nhãm "Tia löa" ®−îc b¸o cho biÕt ®Þa ®iÓm vµ thêi gian häp ®¹i héi, nh−ng (v× mét vµi lý do nµo ®ã, nhãm ®ã kh«ng ch¾c r»ng m×nh cã thÓ cö mét ®¹i biÓu ®Õn dù ®¹i héi ®−îc hay kh«ng) nhãm Êy còng th¶o ra mét b¶n b¸o ço göi ®Õn ®¹i héi. B¶n b¸o ço chøa ®ùng t− t−ëng cho r»ng trong thêi kú hoµn toµn tung t¸n nh− thêi kú chóng ta ®ang sèng hiÖn nay mµ chØ bÇu cö Ban chÊp hµnh trung −¬ng th«i, th× nh− thÕ kh«ng nh÷ng sÏ kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò thèng nhÊt, mµ ngoµi ra cã thÓ - nÕu x¶y ra mét thÊt b¹i míi, nhanh chãng vµ hoµn toµn, mµ ®iÒu nµy rÊt cã thÓ x¶y ®Õn trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng phæ biÕn lµ ho¹t ®éng kh«ng bÝ mËt - l¹i lµm tæn h¹i ®Õn t− t−ëng vÜ ®¹i vÒ viÖc thµnh lËp mét ®¶ng; r»ng do ®ã, ph¶i b¾t ®Çu b»ng viÖc kªu gäi tÊt c¶ çc ban chÊp hµnh vµ tÊt c¶ çc tæ chøc kh¸c ñng hé c¬ quan chung ®· ®−îc t¸i lËp, c¬ quan Êy sÏ thùc sù g¾n bã tÊt c¶ çc ban chÊp hµnh b»ng mét mèi liªn hÖ thùc tiÔn, sÏ thùc sù chuÈn bÞ mét nhãm l·nh ®¹o toµn bé phong trµo; çc ban chÊp hµnh vµ ®¶ng sÏ rÊt dÔ dµng biÕn çi nhãm do çc ban chÊp hµnh lËp ra Êy, thµnh Ban chÊp hµnh trung −¬ng khi nµo nhãm Êy lín m¹nh lªn. Tuy nhiªn, ®¹i


tr. 230 - 235, 236 - 243 vµ 244 - 251.

V. I. L ª - n i n 204

héi kh«ng häp ®−îc v× bÞ nh÷ng vô vì c¬ së vµ, ®Ó ®¶m b¶o bÝ mËt, b¶n b¸o ço Êy ®· bÞ hñy ®i, sau khi chØ cã mét sè ®ång chÝ ®· ®−îc ®äc, kÓ c¶ mét vµi ®¹i biÓu cña mét ban chÊp hµnh.

B©y giê, xin ®éc gi¶ h·y xÐt b¶n chÊt cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p nh− viÖc ph¸i Bun ¸m chØ ®Õn sù tù phong, hoÆc lý lÏ cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cho r»ng chóng t«i muèn ®−a çc ban chÊp hµnh xuèng ©m phñ, muèn ®em çi tæ chøc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng cña mét tê b¸o mµ "thay thÕ" cho tæ chøc ®¶ng. Nh−ng chÝnh lµ víi çc ban chÊp hµnh, sau khi hä ®· nhiÒu lÇn yªu cÇu, chóng t«i ®· b¸o ço vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i chÊp nhËn mét kÕ ho¹ch c«ng t¸c chung nhÊt ®Þnh. ChÝnh lµ v× tæ chøc ®¶ng mµ chóng t«i ®· th¶o ra kÕ ho¹ch Êy trong çc bµi viÕt cho "B¸o c«ng nh©n" vµ trong b¶n b¸o ço göi ®¹i héi ®¶ng, lÇn nµy còng l¹i lµ theo ®Ò nghÞ cña nh÷ng ng−êi cã uy thÕ rÊt lín trong ®¶ng, lín ®Õn møc tù hä ®· chñ ®éng ®¶m nhiÖm viÖc kh«i phôc l¹i ®¶ng (mét çch thùc sù). Vµ chØ sau khi tæ chøc ®¶ng ®· hai lÇn thÊt b¹i trong viÖc dù ®Þnh cïng víi chóng t«i chÝnh thøc lËp l¹i c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng, th× chóng t«i míi xÐt thÊy nhiÖm vô trùc tiÕp cña chóng t«i lµ ph¶i ra mét c¬ quan ng«n luËn kh«ng chÝnh thøc ®Ó trong cuéc toan tÝnh lÇn thø ba, çc ®ång chÝ cña chóng t«i cã thÓ cã tr−íc m¾t hä mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh cña cuéc thÝ nghiÖm chø kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng sù suy ®o¸n gi¶ ®Þnh. HiÖn nay, mét vµi kÕt qu¶ cña cuéc thÝ nghiÖm Êy ®· cã tr−íc m¾t mäi ng−êi, vµ tÊt c¶ çc ®ång chÝ cã thÓ xÐt xem chóng t«i ®· hiÓu ®óng nhiÖm vô cña chóng t«i ch−a, vµ xem ta nªn nghÜ nh− thÕ nµo vÒ nh÷ng kÎ ®ang t×m çch ®¸nh l¹c nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt t×nh h×nh võa qua, chØ v× nh÷ng kÎ Êy o¸n giËn chóng t«i lµ ®· chøng minh cho mét sè ng−êi nµy thÊy th¸i ®é kh«ng triÖt ®Ó cña hä trong vÊn ®Ò "d©n téc", vµ cho mét sè ng−êi kh¸c thÊy lµ kh«ng thÓ nµo thõa nhËn ®−îc nh÷ng sù do dù v« nguyªn t¾c.

Lµm g×?

205

b) Tê b¸o cã thÓ lµ ng−êi tæ chøc tËp thÓ ®−îc kh«ng ?

Toµn bé ®iÓm mÊu chèt trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?" lµ nªu lªn chÝnh vÊn ®Ò trªn ®©y vµ tr¶ lêi lµ cã. Theo chç chóng t«i biÕt th× ng−êi duy nhÊt ®· thö ph©n tÝch vÊn ®Ò Êy mét çch thiÕt thùc vµ chøng minh lµ cÇn thiÕt ph¶i tr¶ lêi lµ kh«ng, lµ L. Na-®ª-gi¬-®in; chóng t«i xin sao l¹i d−íi ®©y toµn bé nh÷ng lý lÏ cña «ng ta:

"... Chóng t«i rÊt hµi lßng vÒ çch b¸o "Tia löa" (sè 4) ®Ò cËp ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét tê b¸o cho toµn n−íc Nga, nh−ng chóng t«i tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ nµo t¸n thµnh ®−îc r»ng quan ®iÓm Êy phï hîp víi ®Çu ®Ò bµi: "B¾t ®Çu tõ ®©u?". Kh«ng ai chèi c·i ®−îc r»ng ®ã lµ mét viÖc hÕt søc quan träng, nh−ng kh«ng ph¶i b»ng viÖc ®ã, còng kh«ng ph¶i b»ng c¶ mét lo¹t b¸o phæ th«ng, còng kh«ng ph¶i b»ng mét nói nh÷ng tê truyÒn ®¬n mµ cã thÓ ®Æt ®−îc nÒn t¶ng cho mét tæ chøc chiÕn ®Êu trong giai ®o¹n çch m¹ng. CÇn ph¶i b¾t tay vµo viÖc x©y dùng çc tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh mÏ ë ®Þa ph−¬ng. Chóng ta thiÕu nh÷ng tæ chøc Êy, chóng ta ®· c«ng t¸c chñ yÕu trong nh÷ng c«ng nh©n cã häc thøc, trong khi ®ã th× quÇn chóng hÇu nh− chØ tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ th«i. NÕu nh÷ng tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh mÏ ë çc ®Þa ph−¬ng kh«ng ®−îc x©y dùng nªn th× mét tê b¸o toµn Nga, dï ®−îc tæ chøc hoµn h¶o ®Õn ®©u, còng cã t¸c dông g×? ThËt ®óng lµ mét ngän ®uèc thÇn, tù bèc ch¸y, ch¸y kh«ng bao giê tµn, nh−ng còng kh«ng lµm cho ai bèc ch¸y ®−îc! B¸o "Tia löa" nghÜ r»ng nh©n d©n sÏ tËp hîp vµ tæ chøc nhau l¹i xung quanh nã vµ v× sù nghiÖp cña nã. Nh−ng ®èi víi nh©n d©n, tËp hîp vµ tæ chøc nhau l¹i xung quanh mét c«ng viÖc g× cô thÓ h¬n th× dÔ dµng h¬n nhiÒu! C«ng viÖc Êy cã thÓ vµ ph¶i lµ: lËp ra çc b¸o ®Þa ph−¬ng trªn mét quy m« réng lín, chuÈn bÞ ngay tõ b©y giê cho çc lùc l−îng c«ng nh©n tham gia çc cuéc biÓu t×nh; çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng ph¶i tiÕn hµnh ho¹t ®éng liªn tôc trong nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp (kiªn tr× phæ biÕn trong nh÷ng ng−êi Êy nh÷ng sè b¸o vµ truyÒn ®¬n, kªu gäi hä ®i dù çc cuéc häp, khÝch lÖ hä chèng l¹i chÝnh phñ, v. v.). Ph¶i tiÕn hµnh mét c«ng t¸c chÝnh trÞ linh ho¹t t¹i çc ®Þa ph−¬ng; vµ trªn c¬ së thùc tÕ Êy, mét khi sù thèng nhÊt ®· trë thµnh cÇn thiÕt, th× sù thèng nhÊt sÏ kh«ng cã tÝnh chÊt gi¶ t¹o, tÝnh chÊt giÊy tê, kh«ng ph¶i b»ng çc tê b¸o mµ ng−êi ta cã thÓ thèng nhÊt c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng thµnh mét sù nghiÖp toµn Nga!" ("§ªm tr−íc cña çch m¹ng", tr. 54).

V. I. L ª - n i n 206

Trong ®o¹n v¨n hïng hån nµy, chóng t«i ®· g¹ch d−íi nh÷ng ®o¹n diÔn t¶ næi bËt nhÊt sù ®¸nh gi¸ sai lÇm cña t¸c gi¶ vÒ kÕ ho¹ch cña chóng t«i vµ nãi chung sù sai lÇm cña quan ®iÓm mµ t¸c gi¶ dïng ®Ó ®èi lËp l¹i b¸o "Tia löa" trong vÊn ®Ò Êy. NÕu nh÷ng tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh mÏ ë çc ®Þa ph−¬ng kh«ng ®−îc x©y dùng nªn th× mét tê b¸o toµn Nga ®−îc tæ chøc hoµn h¶o nhÊt còng kh«ng cã t¸c dông g×. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng. Nh−ng vÊn ®Ò chÝnh lµ ë chç, muèn x©y dùng çc tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh mÏ th× kh«ng cã ph−¬ng tiÖn nµo kh¸c h¬n lµ mét tê b¸o toµn Nga. T¸c gi¶ ®· kh«ng chó ý ®Õn lêi tuyªn bè chñ yÕu cña b¸o "Tia löa", lêi tuyªn bè ®Æt tr−íc b¶n tr×nh bµy "kÕ ho¹ch" cña b¸o Êy: cÇn ph¶i "kªu gäi lËp ra mét tæ chøc çch m¹ng cã kh¶ n¨ng ®oµn kÕt mäi lùc l−îng vµ l·nh ®¹o phong trµo, l·nh ®¹o kh«ng nh÷ng trªn danh nghÜa, mµ c¶ trªn thùc tÕ n÷a, nghÜa lµ mét tæ chøc ph¶i lu«n lu«n s½n sµng ñng hé mäi sù ph¶n kh¸ng vµ mäi sù bïng næ, vµ sö dông nh÷ng sù ph¶n kh¸ng vµ sù bïng næ ®ã ®Ó më réng vµ cñng cè çc lùc l−îng qu©n sù cÇn thiÕt cho trËn quyÕt chiÕn". B¸o "Tia löa" viÕt tiÕp: ngµy nay, sau nh÷ng sù biÕn th¸ng Hai vµ th¸ng Ba th× trªn nguyªn t¾c, mäi ng−êi ®Òu ®ång ý nh− thÕ; nh−ng ®iÒu mµ chóng ta cÇn, l¹i kh«ng ph¶i lµ mét gi¶i ph¸p nguyªn t¾c, mµ lµ mét gi¶i ph¸p thùc tiÔn cho vÊn ®Ò, cÇn ph¶i ®Æt ngay mét kÕ ho¹ch x©y dùng chÝnh x¸c ®Ó mäi ng−êi cã thÓ, lËp tøc vµ tõ mäi phÝa, b¾t tay vµo viÖc x©y dùng Êy. ThÕ mµ tõ gi¶i ph¸p thùc tiÔn ®ã, ng−êi ta l¹i muèn kÐo giËt lïi chóng t«i trë l¹i çi ch©n lý lín lao, ®óng vÒ nguyªn t¾c, kh«ng ai chèi c·i ®−îc, nh−ng hoµn toµn kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng thÓ hiÓu ®−îc ®èi víi ®«ng ®¶o quÇn chóng lao ®éng: "x©y dùng çc tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh mÏ"! Th−a t¸c gi¶ ®¸ng kÝnh, vÊn ®Ò kh«ng cßn lµ ë chç ®ã n÷a, mµ lµ ë chç lµm thÕ nµo ®Ó tiÕn hµnh vµ hoµn thµnh ®−îc c«ng t¸c x©y dùng Êy!

"Chóng ta ®· c«ng t¸c chñ yÕu trong nh÷ng c«ng nh©n

Lµm g×?

207

cã häc thøc, trong khi ®ã th× quÇn chóng hÇu nh− chØ tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ th«i", nãi nh− thÕ lµ sai. D−íi h×nh thøc ®ã, luËn ®iÓm Êy ®· lÖch vÒ çi khuynh h−íng c¨n b¶n sai cña tê "Tù do" lµ th−êng ®em ®èi lËp c«ng nh©n cã häc thøc víi "quÇn chóng". Trong nh÷ng n¨m võa qua, chÝnh nh÷ng c«ng nh©n cã häc thøc ë n−íc ta còng "hÇu nh− chØ tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ th«i". §ã lµ mét mÆt. MÆt kh¸c, quÇn chóng sÏ kh«ng bao giê häc ®−îc çch ®Êu tranh chÝnh trÞ, nÕu chóng ta kh«ng gãp phÇn ®µo t¹o nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh Êy trong sè c«ng nh©n cã häc thøc còng nh− trong sè trÝ thøc; cßn nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o nh− thÕ chØ cã thÓ ®−îc ®µo t¹o b»ng çch tËp cho quen víi viÖc nhËn ®Þnh hµng ngµy vµ mét çch cã hÖ thèng tÊt c¶ çc mÆt cña ®êi sèng chÝnh trÞ ë n−íc ta, tÊt c¶ çc sù toan tÝnh ph¶n kh¸ng vµ ®Êu tranh cña çc giai cÊp vÒ mäi vÊn ®Ò. Cho nªn, nãi ®Õn "x©y dùng çc tæ chøc chÝnh trÞ", mµ l¹i ®ång thêi ®em ®èi lËp "c«ng viÖc giÊy tê" cña mét tê b¸o chÝnh trÞ víi "c«ng t¸c chÝnh trÞ linh ho¹t t¹i çc ®Þa ph−¬ng", th× thËt lµ ®¸ng buån c−êi! ChÝnh lµ b¸o "Tia löa" ®· t×m çch lµm cho "kÕ ho¹ch" vÒ tê b¸o cña m×nh thµnh "kÕ ho¹ch" thùc hiÖn "mét sù s½n sµng chiÕn ®Êu" ®Ó cã thÓ ñng hé c¶ phong trµo cña nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp, c¶ çc cuéc næi dËy cña n«ng d©n, c¶ sù bÊt b×nh cña nh÷ng ñy viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng, c¶ "sù phÉn né cña nh©n d©n ®èi víi tªn ®ao phñ qu¸ trín cña Nga hoµng", v. v.. Vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi hiÓu ®−îc phong trµo ®Òu biÕt rÊt râ r»ng tèi ®¹i ®a sè çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng thËm chÝ kh«ng nghÜ g× ®Õn ®iÒu ®ã n÷a; r»ng nhiÒu dù ¸n "c«ng t¸c chÝnh trÞ linh ho¹t" nãi ra ë ®©y ch−a bao giê ®−îc mét tæ chøc nµo thùc hiÖn c¶; r»ng ch¼ng h¹n nh− sù toan tÝnh lµm cho ng−êi ta chó ý ®Õn sù bÊt b×nh vµ ph¶n ®èi ngµy cµng t¨ng trong sè trÝ thøc ë çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®· khiÕn cho c¶ Na-®ª-gi¬-®in ("Trêi ¬i! Ph¶i ch¨ng c¬ quan Êy lËp ra lµ ®Ó dµnh riªng cho nh÷ng ñy viªn çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng?",

V. I. L ª - n i n 208

"§ªm tr−íc cña çch m¹ng", tr. 129) lÉn "ph¸i kinh tÕ" (th− ®¨ng trong b¸o "Tia löa", sè 12) vµ nhiÒu ng−êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn n÷a ®Òu ph¶i bèi rèi. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy, ng−êi ta chØ cã thÓ "b¾t ®Çu" b»ng viÖc nµy lµ: khªu gîi cho mäi ng−êi nghÜ ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, cho hä tæng céng vµ tæng hîp tÊt c¶ mäi biÓu hiÖn cña sù phÉn né vµ cña cuéc ®Êu tranh tÝch cùc. Trong thêi kú hiÖn nay, thêi kú mµ ng−êi ta h¹ thÊp gi¸ trÞ cña nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi xuèng th× chØ cã thÓ b¾t ®Çu "c«ng t¸c chÝnh trÞ linh ho¹t" b»ng mét cuéc cæ ®éng chÝnh trÞ linh ho¹t th«i, mét cuéc cæ ®éng mµ chóng ta kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®−îc nÕu kh«ng cã mét tê b¸o cho toµn n−íc Nga, xuÊt b¶n th−êng kú vµ ®−îc phæ biÕn mét çch ®óng ®¾n.

Nh÷ng ng−êi coi "kÕ ho¹ch" cña b¸o "Tia löa" chØ lµ "bÖnh s¸ch vë" th«i th× hoµn toµn kh«ng hiÓu ®−îc néi dung cña kÕ ho¹ch Êy, hä coi lµ môc ®Ých, çi ®−îc ®Ò x−íng nh− lµ mét biÖn ph¸p thÝch hîp nhÊt trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nh÷ng ng−êi ®ã kh«ng chÞu khã suy nghÜ ®Õn hai çch vÝ ®· minh häa kÕ ho¹ch Êy mét çch râ rÖt. ViÖc lËp ra mét tê b¸o chÝnh trÞ cho toµn n−íc Nga - b¸o "Tia löa" ®· nãi - ph¶i vÝ nh− lµ sîi d©y c¬ b¶n: dùa vµo sîi d©y Êy, chóng ta cã thÓ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, lµm s©u thªm vµ më réng tæ chøc Êy (tøc lµ tæ chøc çch m¹ng lu«n lu«n s½n sµng ñng hé mäi sù ph¶n kh¸ng vµ mäi sù bïng næ). Xin h·y vui lßng nãi cho t«i biÕt: khi nh÷ng ng−êi thî nÒ ®Æt ë nhiÒu chç kh¸c nhau nh÷ng viªn ®¸ ®Ó x©y dùng mét tßa nhµ to lín, hoµn toµn míi l¹ th× hä c¨ng mét sîi d©y ®Ó t×m ra chç ®óng cho viÖc ®Æt nh÷ng viªn ®¸ Êy, ®Ó thÊy ®Ých cuèi cïng cña toµn bé c«ng viÖc, ®Ó x©y kh«ng nh÷ng tõng t¶ng ®¸, mµ c¶ tõng m¶nh ®¸, m¶nh nµy g¾n víi m¶nh tr−íc vµ m¶nh sau sÏ ®−a l¹i h×nh d¹ng cuèi cïng vµ hoµn chØnh, - ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét c«ng viÖc "giÊy tê"? Ch¼ng ph¶i lµ hiÖn nay, trong ®êi sèng ®¶ng ta, chóng ta ®ang tr¶i qua

Lµm g×?

209

®óng thêi kú mµ chóng ta ®· cã ®¸ vµ thî nÒ, nh−ng l¹i thiÕu chÝnh lµ sîi d©y Êy mµ mäi ng−êi ®Òu cã thÓ thÊy vµ cã thÓ dùa vµo, ®ã sao? H·y cø ®Ó cho ng−êi ta la lªn r»ng c¨ng sîi d©y Êy ra lµ chóng ta muèn chØ huy: nÕu ®óng nh− thÕ th× th−a çc ngµi, cã lÏ chóng t«i ®· ®Æt tªn tê b¸o cña chóng t«i lµ "B¸o c«ng nh©n, sè 3", nh− mét vµi ®ång chÝ chóng t«i ®· ®Ò nghÞ, vµ nh− chóng t«i ®· hoµn toµn cã quyÒn lµm, sau khi x¶y ra nh÷ng sù biÕn kÓ ra ë trªn, chø kh«ng ®Æt tªn lµ "Tia löa, sè 1". Nh−ng chóng t«i l¹i kh«ng lµm nh− thÕ, v× chóng t«i muèn ®−îc r¶nh tay ®Ó chiÕn ®Êu quyÕt liÖt chèng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi gi¶ hiÖu; nÕu sîi d©y cña chóng t«i ®· ®−îc c¨ng ®óng ®¾n, th× chóng t«i muèn r»ng nã ®−îc coi träng chÝnh lµ v× nã ®óng, chø kh«ng ph¶i v× nã ®−îc mét c¬ quan chÝnh thøc c¨ng ra.

L. Na-®ª-gi¬-®in nãi víi mét giäng d¹y ®êi nh− sau: "ViÖc thèng nhÊt ho¹t ®éng ®Þa ph−¬ng vµo trong nh÷ng c¬ quan trung −¬ng lµ mét vÊn ®Ò xoay trong mét çi vßng luÈn quÈn. §Ó cã sù thèng nhÊt, ph¶i cã nh÷ng thµnh phÇn ®ång nhÊt: nh−ng b¶n th©n sù ®ång nhÊt Êy còng ph¶i do mét çi g× cã kh¶ n¨ng thèng nhÊt t¹o ra, mµ çi nµy l¹i chØ cã thÓ lµ s¶n phÈm cña çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng m¹nh mÏ, lµ nh÷ng tæ chøc, hiÖn nay, l¹i hoµn toµn kh«ng cã tÝnh chÊt ®ång nhÊt". §ã lµ mét ch©n lý còng ®¸ng kÝnh vµ kh«ng chèi c·i ®−îc nh− ch©n lý kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng çc tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh mÏ. Nh−ng còng lµ mét thø ch©n lý kh«ng kÐm phÇn v« hiÖu. Mäi vÊn ®Ò ®Òu "xoay trong mét çi vßng luÈn quÈn", v× toµn bé ®êi sèng chÝnh trÞ lµ mét d©y xÝch v« tËn gåm mét lo¹t m¾t xÝch v« tËn. Toµn bé nghÖ thuËt cña nhµ chÝnh trÞ chÝnh lµ ë chç t×m ra çi m¾t xÝch vµ b¸m thËt ch¾c lÊy nã, çi m¾t xÝch mµ ng−êi ta khã mµ lµm cho rêi khái tay m×nh ®−îc, çi m¾t xÝch quan träng nhÊt trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n nhÊt cho ng−êi n¾m m¾t xÝch Êy lµm chñ

V. I. L ª - n i n 210

®−îc toµn bé d©y xÝch*. Gi¸ chóng ta cã ®−îc mét nhãm thî nÒ l·o luyÖn, kh¸ ¨n ý víi nhau ®Ó cã thÓ kh«ng c¨ng d©y mµ còng ®Æt ®−îc çc viªn ®¸ ®óng vµo nh÷ng n¬i cÇn thiÕt (nãi mét çch trõu t−îng th× ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn kh«ng lµm ®−îc) th× chóng ta sÏ cã thÓ n¾m lÊy mét çi m¾t xÝch nµo kh¸c còng ®−îc. Khèn nçi, hiÖn nay chóng ta ch−a cã nh÷ng tay thî nÒ l·o luyÖn vµ ¨n ý víi nhau Êy; vµ th−êng th−êng çc viªn ®¸ ®Òu ®−îc ®Æt kh«ng ®óng chç, kh«ng dùa vµo mét sîi d©y chung, kh«ng g¾n liÒn víi nhau, ®Õn nçi kÎ thï chØ thæi mét çi lµ tÊt c¶ ®Òu tung lªn t¸n lo¹n kh«ng ph¶i nh− nh÷ng viªn ®¸ n÷a, mµ nh− nh÷ng h¹t çt.

Mét çch vÝ kh¸c n÷a: "Tê b¸o kh«ng ph¶i chØ lµ ng−êi tuyªn truyÒn tËp thÓ vµ ng−êi cæ ®éng tËp thÓ, mµ l¹i cßn lµ ng−êi tæ chøc tËp thÓ n÷a. VÒ mÆt nµy, cã thÓ vÝ tê b¸o nh− nh÷ng giµn d¸o mµ ng−êi ta dùng lªn xung quanh mét tßa nhµ ®ang x©y dùng, nh÷ng giµn d¸o Êy thÓ hiÖn râ h×nh thï cña tßa nhµ, lµm cho quan hÖ gi÷a nh÷ng ng−êi thî x©y ®−îc dÔ dµng, gióp hä ph©n phèi c«ng viÖc cho nhau vµ nh×n bao qu¸t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ chung ®¹t ®−îc b»ng lao ®éng cã tæ chøc"**. LiÖu cã ®óng r»ng nh− thÕ th× gièng nh− sù ®Ò cao qu¸ ®¸ng cña ng−êi mät s¸ch, cña ng−êi lµm viÖc theo lèi bµn giÊy ®èi víi vai trß cña m×nh? Giµn d¸o th× tuyÖt nhiªn kh«ng cÇn cho b¶n th©n tßa nhµ; giµn d¸o lµm b»ng lo¹i vËt liÖu xÊu h¬n, ®−îc dùng lªn ®Ó

* §ång chÝ Cri-tsÐp-xki vµ ®ång chÝ M¸c-t−-nèp! T«i xin çc ®ång chÝ

chó ý ®Õn biÓu hiÖn ®¸ng c¨m phÉn ®ã cña "chuyªn chÕ", cña "quyÒn h¹n kh«ng bÞ kiÓm so¸t", vµ cña "quyÒn chi phèi tèi cao" v. v.. Xem k×a: ng−êi ta l¹i muèn lµm chñ ®−îc toµn bé d©y xÝch n÷a ®Êy!! H·y nhanh chãng viÕt lêi khiÕu n¹i ®i. §ã lµ ®Ò tµi cã s½n ®Ó çc ®ång chÝ viÕt hai bµi x· luËn ®¨ng trong t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 12 ®Êy!

** M¸c-t−-nèp dÉn chøng c©u ®Çu cña ®o¹n nµy trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (sè 10, tr. 62), mµ l¹i bá quªn ®óng çi c©u thø hai cña ®o¹n Êy, nh− tá ý kh«ng muèn ®ông vµo néi dung cña vÊn ®Ò hoÆc tá ra kh«ng cã kh¶ n¨ng hiÓu ®−îc néi dung cña vÊn ®Ò.

Lµm g×?

211

dïng trong mét thêi gian ng¾n, vµ khi nµo tßa nhµ ®· ®−îc x©y dùng xong vÒ ®¹i thÓ th× ng−êi ta vøt giµn d¸o vµo ®èng löa. Cßn viÖc x©y dùng nh÷ng tæ chøc çch m¹ng, th× kinh nghiÖm chøng thùc r»ng ®«i khi (vÝ dô nh− trong nh÷ng n¨m 70) ng−êi ta kh«ng cÇn ph¶i lµm giµn d¸o mµ còng x©y ®−îc. Nh−ng b©y giê chóng ta kh«ng thÓ h×nh dung ®−îc lµ cã thÓ kh«ng b¾c giµn d¸o mµ còng x©y ®−îc tßa nhµ chóng ta ®ang cÇn.

Na-®ª-gi¬-®in kh«ng ®ång ý vÒ ®iÓm ®ã, «ng ta nãi: "b¸o "Tia löa" nghÜ r»ng nh©n d©n sÏ tËp hîp vµ tæ chøc nhau l¹i xung quanh nã vµ v× sù nghiÖp cña nã. Nh−ng ®èi víi nh©n d©n, tËp hîp vµ tæ chøc nhau l¹i xung quanh mét c«ng viÖc g× cô thÓ h¬n th× dÔ dµng h¬n nhiÒu!" Ph¶i, ph¶i, "xung quanh mét c«ng viÖc g× cô thÓ h¬n th× dÔ dµng h¬n nhiÒu"... Tôc ng÷ Nga cã c©u: chí cã nhæ vµo giÕng, anh cßn cÇn n−íc giÕng ®Ó uèng cho ®ì kh¸t kia mµ. Nh−ng cã nh÷ng ng−êi l¹i s½n sµng uèng n−íc ë çi giÕng ®· cã ng−êi nhæ vµo råi. Trong khi t×m tßi çi cô thÓ h¬n Êy, çc "nhµ phª b×nh chñ nghÜa M¸c" hîp ph¸p lçi l¹c vµ nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p sïng b¸i b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" cña chóng ta ®· ®i ®Õn chç nãi nh÷ng lêi xÊu xa biÕt bao! TÇm m¾t chËt hÑp, t×nh tr¹ng thiÕu chñ ®éng vµ thiÕu m¹nh d¹n cña chóng ta, - tøc lµ nh÷ng çi mµ ng−êi ta biÖn hé b»ng nh÷ng lý lÏ cæ truyÒn lµ: "xung quanh mét c«ng viÖc g× cô thÓ h¬n th× dÔ dµng h¬n nhiÒu" - ®· k×m h·m toµn bé phong trµo cña chóng ta biÕt bao! ThÕ mµ Na-®ª-gi¬-®in, ng−êi ®· tù cho m×nh lµ hÕt søc nh¹y c¶m ®èi víi "cuéc sèng", ng−êi ®· lªn ¸n rÊt nghiªm kh¾c nh÷ng ng−êi "lµm viÖc kiÓu bµn giÊy", ng−êi ®· (víi sù tù phô lµ s¾c s¶o) tr¸ch b¸o "Tia löa" lµ cã nh−îc ®iÓm lµ bÊt cø ë ®©u còng nh×n thÊy "chñ nghÜa kinh tÕ", ng−êi ®· t−ëng t−îng r»ng m×nh ®øng rÊt cao trªn sù ph©n chia thµnh ph¸i chÝnh thèng vµ ph¸i phª b×nh, nh−ng l¹i kh«ng nhËn thÊy r»ng nh÷ng lý lÏ cña m×nh ®· hç trî cho çi tÝnh chËt hÑp ®· lµm cho m×nh

V. I. L ª - n i n 212

phÉn né, vµ chÝnh m×nh ®· uèng ë çi giÕng mµ ng−êi ta ®· nhæ rÊt nhiÒu vµo trong ®ã! Ph¶i ®Êy, hÕt søc thµnh thùc phÉn né ®èi víi tÝnh chËt hÑp, cã nhiÖt t©m nhÊt mong muèn cho nh÷ng ng−êi sïng b¸i tÝnh chËt hÑp tØnh ngé, th× vÉn ch−a ®ñ, nÕu ng−êi phÉn né nh− thÕ mµ l¹i b¬i thuyÒn mÆc theo chiÒu giã, kh«ng buåm, kh«ng l¸i, vµ nÕu ng−êi Êy còng b¸m "mét çch tù ph¸t" vµo "sù khñng bè kÝch ®éng", vµo "sù khñng bè vÒ ruéng ®Êt", vµo "tiÕng kÎng", v. v. nh− nh÷ng nhµ çch m¹ng trong nh÷ng n¨m 70. B©y giê chóng ta h·y xem thö çi "cô thÓ h¬n" mµ «ng ta t−ëng r»ng tËp hîp vµ tæ chøc nhau l¹i xung quanh nã th× "dÔ dµng h¬n nhiÒu": 1. çc b¸o ®Þa ph−¬ng; 2. chuÈn bÞ çc cuéc biÓu t×nh; 3. ho¹t ®éng trong nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp. Tho¹t nh×n còng thÊy ngay r»ng tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu ®−îc nhÆt nh¹nh mét çch hoµn toµn ngÉu nhiªn, tïy tiÖn, nh»m môc ®Ých duy nhÊt lµ ®Ó nãi lªn mét çi g× th«i, v× r»ng dï chóng ta xÐt nh÷ng çi ®ã theo çch nµo ®i n÷a, th× thËt lµ hoµn toµn phi lý nÕu muèn t×m ra trong nh÷ng çi ®ã mét ®iÒu g× ®Æc biÖt cã thÓ "tËp hîp vµ tæ chøc" ®−îc. H¬n n÷a, çch ®ã 2 trang, còng «ng Na-®ª-gi¬-®in Êy l¹i nãi r»ng: "®· ®Õn lóc, chóng ta ph¶i thõa nhËn sù viÖc sau ®©y: ë çc ®Þa ph−¬ng, c«ng t¸c qu¸ nhá nhÆt, çc ban chÊp hµnh kh«ng lµm ®Õn mét phÇn m−êi søc hä cã thÓ lµm ®−îc... çc trung t©m cã tr¸ch nhiÖm thèng nhÊt mµ chóng ta hiÖn cã chØ lµ h− cÊu, lµ v¨n ch−¬ng quan liªu çch m¹ng, lµ thãi suy t«n lÉn nhau, vµ chõng nµo mµ ch−a lËp ®−îc nh÷ng tæ chøc ®Þa ph−¬ng m¹nh mÏ th× t×nh tr¹ng ®ã vÉn cßn nh− thÕ m·i". Nh÷ng lêi ®ã, dï lµ qu¸ ®¸ng, nh−ng ch¾c ch¾n còng cã mét phÇn lín sù thËt chua ch¸t, vµ lÏ nµo mµ Na-®ª-gi¬-®in l¹i kh«ng thÊy ®−îc mèi liªn quan gi÷a c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng nhá nhÆt víi tÇm m¾t chËt hÑp cña çc chiÕn sÜ, víi quy m« ho¹t ®éng nhá hÑp cña hä, tøc lµ nh÷ng çi kh«ng thÓ nµo tr¸nh khái do t×nh tr¹ng thiÕu rÌn luyÖn cña çc chiÕn sÜ bÞ bã hÑp trong khu«n khæ çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng? Ph¶i ch¨ng Na-®ª-gi¬-®in, còng

Lµm g×?

213

nh− t¸c gi¶ bµi b¸o nãi vÒ tæ chøc ®¨ng trong tê "Tù do", ®· quªn r»ng b−íc qu¸ ®é ®Õn b¸o chÝ ®Þa ph−¬ng réng r·i (tõ n¨m 1898 trë ®i) ®· ®i ®«i víi t×nh tr¹ng "chñ nghÜa kinh tÕ" vµ "lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp" t¨ng lªn ®Æc biÖt m¹nh mÏ? Vµ ngay nh− nÕu ng−êi ta cã thÓ tæ chøc "b¸o chÝ ®Þa ph−¬ng réng r·i", Ýt nhiÒu ®¸p øng ®−îc yªu cÇu (chóng t«i ®· chØ râ ë trªn r»ng viÖc ®ã kh«ng thÓ lµm ®−îc, trõ nh÷ng tr−êng hîp hÕt søc ®Æc biÖt), th× çc c¬ quan ®Þa ph−¬ng vÉn kh«ng thÓ "tËp hîp vµ tæ chøc" ®−îc tÊt c¶ çc lùc l−îng çch m¹ng nh»m më cuéc tæng tÊn c«ng vµo chÕ ®é chuyªn chÕ, nh»m l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh chung. Xin chí quªn r»ng ®©y chØ lµ bµn vÒ çi t¸c dông "tËp hîp" vµ t¸c dông tæ chøc cña mét tê b¸o, vµ chóng t«i cã thÓ tr¶ lêi Na-®ª-gi¬-®in, ng−êi ®· bªnh vùc sù ph©n t¸n, b»ng c©u hái mØa mai mµ chÝnh «ng ta ®· hái chóng t«i: "chóng ta cã thõa h−ëng ®−îc cña ai sè 200 000 lùc l−îng tæ chøc çch m¹ng kh«ng?". H¬n n÷a, kh«ng thÓ ®em viÖc "chuÈn bÞ çc cuéc biÓu t×nh" mµ ®èi lËp víi kÕ ho¹ch cña b¸o "Tia löa" ®−îc v× lÏ gi¶n ®¬n lµ kÕ ho¹ch Êy dù kiÕn mét trong nh÷ng môc tiªu cÇn ph¶i ®¹t lµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh réng lín nhÊt; nh−ng vÊn ®Ò ë ®©y lµ ph¶i chän lÊy biÖn ph¸p thùc tiÔn. LÇn nµy n÷a Na-®ª-gi¬-®in còng l¹i lÇm: «ng ta quªn r»ng chØ cã mét ®éi qu©n ®· ®−îc "tËp hîp vµ tæ chøc" råi th× míi cã thÓ "chuÈn bÞ" çc cuéc biÓu t×nh ®−îc (cho ®Õn nay, trong tuyÖt ®¹i ®a sè çc tr−êng hîp th× çc cuéc biÓu t×nh ®Òu diÔn ra mét çch hoµn toµn tù ph¸t), nh−ng ®iÒu mµ chÝnh chóng ta kh«ng biÕt lµm, ®ã lµ tËp hîp vµ tæ chøc. "Ho¹t ®éng trong nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp". Còng vÉn lÉn lén nh− tr−íc, v× ë ®©y vÊn ®Ò còng vÉn lµ mét hµnh ®éng qu©n sù cña mét ®éi qu©n ®· ®−îc huy ®éng råi, chø kh«ng ph¶i lµ mét kÕ ho¹ch huy ®éng qu©n ®éi. Na-®ª-gi¬-®in, ë ®©y n÷a, ®· ®¸nh gi¸ thÊp ®Õn møc nµo sù thiÖt h¹i mµ t×nh tr¹ng ph©n t¸n cña chóng ta ®· g©y ra cho chóng ta, ®· ®¸nh gi¸ thÊp ®Õn møc nµo t×nh tr¹ng thiÕu "200 000 lùc l−îng tæ chøc"

V. I. L ª - n i n 214

ë chóng ta, ®ã lµ ®iÒu cã thÓ thÊy râ qua viÖc sau ®©y. NhiÒu ng−êi (trong sè ®ã cã c¶ Na-®ª-gi¬-®in) ®· tr¸ch b¸o "Tia löa" lµ cung cÊp rÊt Ýt tin tøc vÒ n¹n thÊt nghiÖp, lµ chØ ®−a nh÷ng tin tøc ngÉu nhiªn vÒ nh÷ng hiÖn t−îng tÇm th−êng nhÊt trong sinh ho¹t n«ng th«n. Lêi tr¸ch Êy lµ ®óng; nh−ng ë ®©y b¸o "Tia löa" "bÞ téi mµ kh«ng lµm g× nªn téi". Chóng t«i còng cè g¾ng "c¨ng sîi d©y" qua n«ng th«n, nh−ng hÇu nh− kh«ng ë ®©u cã thî nÒ c¶ nªn chóng t«i ®µnh ph¶i khuyÕn khÝch tÊt c¶ mäi ng−êi göi ®Õn cho chóng t«i ngay c¶ nh÷ng tin tøc tÇm th−êng nhÊt, mong r»ng lµm nh− vËy sÏ cã thªm céng t¸c viªn cña chóng t«i trong lÜnh vùc Êy, vµ cuèi cïng qua ®ã tÊt c¶ chóng t«i sÏ häc ®−îc çch chän ra nh÷ng sù viÖc thùc sù næi bËt. Nh−ng tµi liÖu ®Ó häc tËp th× cßn qu¸ Ýt ®Õn nçi nÕu kh«ng tæng hîp tµi liÖu nµy trªn toµn n−íc Nga th× chóng t«i kh«ng cã g× ®Ó häc c¶. TÊt nhiªn, mét ng−êi mµ cã gÇn ®ñ nh÷ng n¨ng lùc lµm cæ ®éng viªn nh− Na-®ª-gi¬-®in, vµ nh÷ng hiÓu biÕt nh− «ng ta vÒ cuéc ®êi cña nh÷ng ng−êi lang thang th× cã thÓ cæ ®éng trong nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp vµ do ®ã, gióp ®−îc nhiÒu viÖc v« cïng quý b¸u cho phong trµo; nh−ng ng−êi Êy sÏ ch«n vïi tµi n¨ng cña m×nh, nÕu kh«ng chó ý lµm cho tÊt c¶ çc ®ång chÝ ë Nga biÕt râ mçi b−íc c«ng t¸c cña m×nh, ®Ó nªu mét tÊm g−¬ng vµ gi¸o dôc sè ng−êi mµ phÇn rÊt lín ch−a biÕt lµm c«ng t¸c ®ã, c«ng t¸c míi ®èi víi hä.

Ngµy nay, tÊt c¶ mäi ng−êi, kh«ng trõ mét ai, ®Òu nãi ®Õn tÇm quan träng cña sù thèng nhÊt, ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i "tËp hîp vµ tæ chøc"; nh−ng th−êng th−êng th× ng−êi ta kh«ng cã mét ý niÖm râ vÒ vÊn ®Ò xÐt xem ph¶i b¾t ®Çu tõ ®©u vµ thùc hiÖn viÖc thèng nhÊt Êy nh− thÕ nµo. Cã lÏ tÊt c¶ ®Òu t¸n thµnh r»ng muèn "thèng nhÊt", ch¼ng h¹n çc tiÓu tæ khu phè cña mét thµnh phè, th× cÇn ph¶i cã nh÷ng c¬ quan chung, tøc lµ kh«ng ph¶i chØ cÇn cã çi nh·n hiÖu chung lµ "héi liªn hiÖp", mµ cßn ph¶i cã mét c«ng t¸c chung thùc sù,

Lµm g×?

215

mét sù trao ®æi tµi liÖu, kinh nghiÖm vµ lùc l−îng, mét sù ph©n phèi chøc n¨ng cho toµn bé ho¹t ®éng trong thµnh phè, kh«ng nh÷ng theo tõng khu phè, mµ cßn theo tõng c«ng t¸c chuyªn m«n n÷a. Ai nÊy ®Òu ®ång ý r»ng mét bé m¸y bÝ mËt lín sÏ kh«ng thu l¹i ®−îc vèn cña m×nh (nÕu cã thÓ dïng danh tõ th−¬ng nghiÖp Êy), nÕu nã chØ dïng "vèn" (tÊt nhiªn lµ c¶ vËt lùc lÉn nh©n lùc) cña ®éc mét khu phè kh¸c nhau th× còng thÕ th«i, v× lÞch sö cña phong trµo d©n chñ - x· héi cña chóng ta ®ang chøng tá vµ ®· chøng tá r»ng c¶ ®Þa bµn ho¹t ®éng trong mét ®Þa ph−¬ng riªng lÎ th× vÉn qu¸ chËt hÑp: trªn kia, chóng t«i ®· chøng minh ®iÒu ®ã mét çch chi tiÕt b»ng vÝ dô vÒ cæ ®éng chÝnh trÞ vµ c«ng t¸c tæ chøc. CÇn, tuyÖt ®èi cÇn vµ tr−íc hÕt cÇn më réng ®Þa bµn ho¹t ®éng Êy, t¹o ra mét mèi liªn hÖ thùc tÕ gi÷a çc thµnh phè trªn c¬ së mét c«ng t¸c chung th−êng xuyªn, v× t×nh tr¹ng ph©n t¸n k×m h·m n¨ng khiÕu cña ng−êi ta, khiÕn hä nh− "Õch ngåi ®¸y giÕng" (theo lêi nãi cña t¸c gi¶ mét bøc th− göi cho b¸o "Tia löa" 88), kh«ng biÕt ®−îc çi g× x¶y ra trªn thÕ giíi, kh«ng biÕt häc tËp ai, kh«ng biÕt lµm thÕ nµo ®Ó thu thËp ®−îc kinh nghiÖm, lµm thÕ nµo ®Ó tháa m·n ®−îc viÖc m×nh khao kh¸t ho¹t ®éng réng r·i. Vµ t«i vÉn cø kiªn tr× ý kiÕn cho r»ng ng−êi ta chØ cã thÓ b¾t ®Çu t¹o ra mèi liªn hÖ thùc tÕ Êy b»ng mét tê b¸o chung, lµ c¬ quan duy nhÊt vµ th−êng xuyªn cho toµn n−íc Nga, tæng hîp nh÷ng ho¹t ®éng hÕt søc kh¸c nhau vµ do ®ã thóc ®Èy ng−êi ta lu«n lu«n tiÕn b−íc trªn tÊt c¶ nh÷ng con ®−êng ®ang ®−a ®Õn çch m¹ng còng nh− tÊt c¶ nh÷ng con ®−êng ®Òu dÉn ®Õn La-m·. NÕu chóng ta muèn thèng nhÊt, kh«ng ph¶i chØ trªn lêi nãi, th× mçi tiÓu tæ ®Þa ph−¬ng cÇn ph¶i lËp tøc dµnh ra, ch¼ng h¹n, mét phÇn t− lùc l−îng cña m×nh ®Ó tham gia tÝch cùc vµo sù nghiÖp chung, vµ tê b¸o

V. I. L ª - n i n 216

Êy chØ râ ngay* cho mçi tiÓu tæ thÊy ®−îc t×nh h×nh chung, thÊy ®−îc quy m«, tÝnh chÊt cña sù nghiÖp Êy, thÊy nh÷ng khuyÕt ®iÓm nµo cã ¶nh h−ëng râ nhÊt ®èi víi ho¹t ®éng tiÕn hµnh trong ph¹m vi toµn Nga, thÊy nh÷ng n¬i nµo ch−a lµm ®−îc c«ng t¸c cæ ®éng vµ nh÷ng mèi liªn hÖ cßn yÕu, nh÷ng b¸nh xe nµo cña bé m¸y to lín chung mµ tiÓu tæ Êy cã thÓ söa ch÷a hoÆc thay ®æi b»ng nh÷ng b¸nh xe tèt h¬n. Mét tiÓu tæ nµo ch−a tiÕn hµnh c«ng t¸c vµ ®ang t×m c«ng t¸c ®Ó lµm th× cã thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng, kh«ng ph¶i ho¹t ®éng nh− mét ng−êi thî thñ c«ng riªng lÎ trong çi x−ëng nhá bÐ cña m×nh, kh«ng biÕt g× ®Õn sù tiÕn triÓn tr−íc ®©y cña "c«ng nghiÖp" vµ t×nh tr¹ng chung cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nµy, mµ ho¹t ®éng nh− ng−êi tham gia vµo mét sù nghiÖp réng lín ph¶n ¸nh cuéc tÊn c«ng çch m¹ng toµn diÖn chèng chÕ ®é chuyªn chÕ. Vµ mçi bé phËn cña b¸nh xe cµng hoµn h¶o, nh÷ng ng−êi tham gia çc c«ng viÖc nhá cña sù nghiÖp chung cµng ®«ng, th× m¹ng l−íi cña chóng ta cµng dµy ®Æc vµ nh÷ng cuéc b¾t bí kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc sÏ cµng Ýt g©y ra nh÷ng sù rèi lo¹n trong hµng ngò chung.

ChØ riªng nhiÖm vô ph¸t hµnh tê b¸o còng cã thÓ b¾t ®Çu t¹o ra mèi liªn hÖ thùc tÕ råi (nÕu tê b¸o Êy xøng ®¸ng ®−îc gäi lµ mét tê b¸o, tøc lµ nÕu nã ®−îc ph¸t hµnh ®Òu ®Æn, kh«ng ph¶i mçi th¸ng mét lÇn nh− çc tê t¹p chÝ lín, mµ lµ kho¶ng bèn lÇn mçi th¸ng). Ngµy nay, nh÷ng mèi liªn hÖ tõ thµnh phè nµy sang thµnh phè kh¸c ®Ó phôc vô cho nh÷ng nhu cÇu cña sù nghiÖp çch m¹ng th× rÊt hiÕm

* Víi ®iÒu kiÖn lµ : nÕu tiÓu tæ Êy ®ång t×nh víi ®−êng lèi cña tê b¸o vµ

xÐt thÊy sù céng t¸c cña m×nh víi b¸o Êy lµ cã Ých cho sù nghiÖp, hiÓu theo nghÜa lµ kh«ng nh÷ng sù céng t¸c vÒ mÆt s¸ch b¸o mµ nãi chung vÒ mäi c«ng t¸c çch m¹ng n÷a. Chó thÝch dµnh cho t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n": trong nh÷ng ng−êi çch m¹ng quan t©m ®Õn sù nghiÖp cã Ých chø kh«ng ph¶i chØ ch¬i çi trß chñ nghÜa d©n chñ, kh«ng t¸ch "sù ®ång t×nh" ra khái sù tham gia tÝch cùc nhÊt vµ sinh ®éng nhÊt, th× cè nhiªn lµ khái ph¶i nãi ®Õn ®iÒu kiÖn nãi trªn.

Lµm g×?

217

vµ dï sao còng chØ lµ tr−êng hîp ngo¹i lÖ; nh−ng ®Õn lóc ®ã th× nh÷ng mèi liªn hÖ Êy sÏ trë thµnh th−êng lÖ vµ cè nhiªn lµ nh÷ng mèi liªn hÖ ®ã sÏ ®¶m b¶o kh«ng nh÷ng viÖc ph¸t hµnh tê bsao, mµ cßn ®¶m b¶o c¶ (®iÒu nµy quan träng h¬n nhiÒu) viÖc trao ®æi kinh nghiÖm, tµi liÖu, lùc l−îng vµ vèn n÷a. C«ng t¸c tæ chøc sÏ ngay tøc kh¾c cã quy m« réng lín h¬n, vµ th¾ng lî thu ®−îc ë mét ®Þa ph−¬ng sÏ lu«n lu«n khuyÕn khÝch viÖc c¶i tiÕn c«ng t¸c, xóc tiÕn viÖc sö dông kinh nghiÖm mµ çc ®ång chÝ chiÕn ®Êu ë mét ®Þa ®iÓm kh¸c trong n−íc ®· thu thËp ®−îc. C«ng t¸c ®Þa ph−¬ng sÏ v« cïng phong phó vµ nhiÒu mÆt h¬n hiÖn nay; nh÷ng cuéc tè ço vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ thu thËp ®−îc trong toµn n−íc Nga sÏ cung cÊp mét mãn ¨n tinh thÇn cho c«ng nh©n thuéc bÊt cø ngµnh nghÒ nµo, vµ ë bÊt cø tr×nh ®é ph¸t triÓn nµo, sÏ cung cÊp tµi liÖu vµ lý do cho çc cuéc nãi chuyÖn, çc cuéc diÔn thuyÕt vÒ rÊt nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau, nh÷ng vÊn ®Ò mµ nh÷ng lêi ¸m chØ cña çc b¸o hîp ph¸p, çc cuéc bµn luËn trong c«ng chóng vµ nh÷ng th«ng b¸o "ng−îng ngïng" cña chÝnh phñ gîi ra. Mçi sù bïng næ, mçi cuéc biÓu t×nh sÏ ®−îc ®¸nh gi¸ vµ xem xÐt vÒ mäi mÆt, ë kh¾p mäi n¬i trong n−íc Nga, sÏ g©y ra ý thøc kh«ng chÞu thua kÐm ng−êi, muèn lµm h¬n ng−êi (chóng ta, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, chóng ta kh«ng hÒ kh−íc tõ tÊt c¶ mäi cuéc thi ®ua hay "c¹nh tranh" nµo !), muèn chuÈn bÞ mét çch tù gi¸c çi ®iÒu, lÇn ®Çu tiªn, ph¸t sinh ra theo lèi tù ph¸t, muèn lîi dông nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ thêi gian hoÆc kh«ng gian ®Ó thay ®æi kÕ ho¹ch tÊn c«ng, v.v.. §ång thêi, ho¹t ®éng s«i næi ®ã cña c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng kh«ng ®−a ®Õn t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng tuyÖt väng "tét møc" cña tÊt c¶ çc lùc l−îng, kh«ng ®−a ®Õn viÖc huy ®éng tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cña chóng ta nh− th−êng x¶y ra hiÖn nay, mçi khi tæ chøc mét cuéc thi c¶nh s¸t sÏ chËt vËt h¬n nhiÒu, kh«ng biÕt t×m ®©u ra çc "®Çu mèi", t×m ë

V. I. L ª - n i n 218

®Þa ph−¬ng nµo; mÆt kh¸c th× c«ng t¸c chung vµ th−êng xuyªn sÏ d¹y cho ng−êi ta biÕt l−îng chõng mét cuéc tÊn c«ng nhÊt ®Þnh cho phï hîp víi t×nh tr¹ng lùc l−îng cña mét ®éi nhÊt ®Þnh trong ®¹o qu©n chung cña chóng ta (®iÒu nµy hiÖn nay gÇn nh− kh«ng ai nghÜ tíi, v× trong m−êi cuéc tÊn c«ng th× cã ®Õn chÝn cuéc ®· diÔn ra mét çch tù ph¸t), vµ sÏ t¹o thuËn lîi cho viÖc "chuyÓn vËn" kh«ng nh÷ng s¸ch b¸o tuyªn truyÒn mµ c¶ çc lùc l−îng çch m¹ng tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c.

HiÖn nay, phÇn lín çc lùc l−îng Êy ®Òu bÞ kiÖt quÖ trong c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng nhá hÑp, nh−ng ®Õn lóc ®ã th× ng−êi ta sÏ cã kh¶ n¨ng vµ lu«n lu«n cã c¬ héi ®iÒu ®éng mäi ng−êi cæ ®éng hoÆc tæ chøc cã ®«i chót n¨ng lùc tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c trong n−íc. B¾t ®Çu b»ng nh÷ng chuyÕn ®i c«ng t¸c ng¾n h¹n cho ®¶ng vµ do ®¶ng chÞu phÝ tæn, çc chiÕn sÜ sÏ quen dÇn víi viÖc ®−îc ®¶ng ®µi thä hoµn toµn; hä sÏ trë thµnh nh÷ng ng−êi çch m¹ng chuyªn nghiÖp vµ tù rÌn luyÖn ®Ó thµnh nh÷ng l·nh tô chÝnh trÞ thùc thô.

Vµ nÕu thùc sù chóng ta ®¹t ®−îc kÕt qu¶ lµ toµn thÓ hoÆc ®¹i ®a sè çc ban chÊp hµnh, çc nhãm vµ çc tiÓu tæ ®Þa ph−¬ng ®Òu tÝch cùc gãp søc vµo sù nghiÖp chung, th× chóng ta sÏ cã thÓ trong mét t−¬ng lai rÊt gÇn, ra mét tê tuÇn b¸o, ph¸t hµnh ®Òu ®Æn ®Õn hµng v¹n sè trong toµn n−íc Nga. Tê b¸o Êy sÏ gièng nh− mét bé phËn cña çi bÔ khæng lå thæi cho mçi tia löa cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ cña sù phÉn né trong nh©n d©n bïng lªn thµnh mét ®¸m ch¸y chung. Chung quanh c«ng cuéc, tù b¶n th©n nã, cßn rÊt b×nh th−êng vµ nhá bÐ Êy, nh−ng lµ mét c«ng cuéc tiÕn hµnh ®Òu ®Æn vµ lµ mét c«ng cuéc chung theo nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ ®ã, mét ®¹o qu©n th−êng trùc gåm nh÷ng chiÕn sÜ l·o luyÖn sÏ ®−îc tuyÓn lùa vµ ®µo t¹o mét çch cã hÖ thèng. Trªn nh÷ng giµn d¸o hoÆc trªn nh÷ng çi gi¸ cña toµ nhµ tæ chøc chung Êy, ch¼ng bao l©u n÷a chóng ta sÏ thÊy tõ hµng ngò nh÷ng ng−êi çch m¹ng cña ta, xuÊt

Lµm g×?

219

hiÖn nh÷ng Giª-li-a-bèp d©n chñ - x· héi; vµ tõ hµng ngò nh÷ng c«ng nh©n cña ta, xuÊt hiÖn nh÷ng Bª-ben Nga, hä sÏ dÉn ®Çu ®¹o qu©n ®· huy ®éng ®−îc Êy mµ ph¸t ®éng toµn d©n ®øng lªn thanh to¸n sù nhôc nh· vµ tai häa ®ang ®Ì nÆng lªn n−íc Nga.

§ã lµ ®iÒu mµ chóng ta ph¶i m¬ −íc!

* * *

"CÇn ph¶i m¬ −íc!" T«i viÕt nh÷ng ch÷ Êy, vµ ®ét nhiªn t«i thÊy sî. T«i thÊy t«i ®ang tham dù "®¹i héi thèng nhÊt", ngåi tr−íc mÆt çc biªn tËp viªn vµ céng t¸c viªn cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". Vµ k×a ®ång chÝ M¸c-t−-nèp ®øng dËy nãi víi t«i b»ng mét giäng ®e do¹: "T«i xin phÐp hái: mét ban biªn tËp tù trÞ cã quyÒn ®−îc m¬ −íc mµ kh«ng cÇn ph¶i xin ý kiÕn tr−íc cña çc ban chÊp hµnh cña ®¶ng kh«ng?". Råi ®Õn ®ång chÝ Cri-tsÐp-xki ®øng lªn vµ (ph¸t triÓn s©u thªm theo kiÓu triÕt häc ý kiÕn cña ®ång chÝ M¸c-t−-nèp lµ ng−êi tõ l©u còng ®· ph¸t triÓn s©u thªm ý kiÕn cña ®ång chÝ Plª-kha-nèp råi) nãi tiÕp b»ng mét giäng cßn ®e do¹ h¬n n÷a: "T«i sÏ ®i xa h¬n. T«i xin hái ®ång chÝ: mét ng−êi m¸c-xÝt, nãi chung, cã quyÒn ®−îc m¬ −íc ch¨ng, nÕu ng−êi Êy kh«ng quªn r»ng theo M¸c th× nh©n lo¹i bao giê còng tù ®Æt cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, r»ng s¸ch l−îc lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, nh÷ng nhiÖm vô nµy ph¸t triÓn ®ång thêi víi ®¶ng?".

ChØ nghÜ ®Õn nh÷ng c©u hái cã tÝnh chÊt ®e do¹ Êy, t«i còng ®· thÊy rïng m×nh, vµ t«i chØ nghÜ ®Õn mét ®iÒu: t«i ph¶i trèn vµo ®©u ®©y. VËy h·y thö Èn nÊp sau Pi-xa-rÐp xem.

"BÊt ®ång còng cã n¨m b¶y ®−êng, - Pi-xa-rÐp ®· viÕt vÒ sù bÊt ®ång gi÷a m¬ −íc vµ thùc tÕ nh− thÕ. -M¬ −íc cña t«i cã thÓ v−ît qua sù tiÕn triÓn tù nhiªn cña çc sù biÕn, hoÆc nã cã thÓ dÉn tíi. Trong tr−êng hîp thø nhÊt, m¬ −íc kh«ng cã g× lµ cã h¹i c¶;

V. I. L ª - n i n 220

nã thËm chÝ cã thÓ n©ng ®ì vµ t¨ng c−êng nghÞ lùc cña ng−êi lao ®éng... Trong nh÷ng m¬ −íc nh− thÕ, kh«ng cã çi g× cã thÓ lµm h− háng hoÆc lµm tª liÖt søc lµm viÖc. Hoµn toµn ng−îc l¹i. NÕu ng−êi ta hoµn toµn kh«ng thÓ m¬ −íc ®−îc nh− thÕ, nÕu ng−êi ta kh«ng thÓ thØnh tho¶ng v−ît qu¸ hiÖn t¹i vµ ng¾m nghÝa tr−íc, trong t−ëng t−îng, bøc tranh nhÞp nhµng vµ hoµn thµnh h¼n hoi mµ tay m×nh chØ míi ®ang b¾t ®Çu ph¸c ho¹ ra, th× qu¶ thËt t«i kh«ng thÓ h×nh dung ®−îc ®éng c¬ nµo sÏ lµm cho ng−êi Êy tiÕn hµnh vµ hoµn thµnh tèt ®−îc nh÷ng c«ng tr×nh lín lao vµ vÊt v¶ trong nghÖ thuËt, khoa häc vµ ®êi sèng thùc tÕ... Sù bÊt ®ång gi÷a m¬ −íc vµ thùc tÕ kh«ng cã g× tai h¹i c¶, miÔn lµ ng−êi m¬ −íc tin ch¾c vµo ®iÒu m×nh m¬ −íc, miÔn lµ ng−êi Êy quan s¸t kü l−ìng ®êi sèng, so s¸nh nh÷ng ®iÒu m×nh quan s¸t víi nh÷ng ®iÒu m×nh m¬ −íc, vµ, nãi chung, tËn tuþ lµm viÖc ®Ó thùc hiÖn ®iÒu m×nh m¬ −íc. Khi nµo m¬ −íc vµ ®êi sèng ¨n khíp víi nhau, th× mäi sù ®Òu tèt ®Ñp" 89.

Khèn nçi, nh÷ng m¬ −íc nh− thÕ l¹i qu¸ Ýt trong phong trµo cña chóng ta. KhuyÕt ®iÓm ®ã chÝnh lµ lçi t¹i nh÷ng ®¹i biÓu cña ph¸i phª b×nh hîp ph¸p vµ ph¸i "theo ®u«i" bÊt hîp ph¸p, hä ®· tù phô lµ hä tØnh t¸o, lµ hä "g¾n chÆt" víi "t×nh h×nh cô thÓ".

c) chóng ta cÇn ph¶i cã kiÓu tæ chøc nµo?

Do nh÷ng ®iÒu ®· nãi trªn ®©y, ®éc gi¶ thÊy "s¸ch l−îc - kÕ ho¹ch" cña chóng t«i lµ nh»m chèng l¹i lêi kªu gäi lËp tøc tÊn c«ng, lµ ®ßi ph¶i tæ chøc mét cuéc "bao v©y ®óng quy t¾c ph¸o ®µi ®Þch", hay nãi mét çch kh¸c: ®ßi ph¶i h−íng mäi sù cè g¾ng nh»m tËp hîp, tæ chøc vµ huy ®éng mét ®éi qu©n th−êng trùc. Khi chóng t«i chÕ nh¹o tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ ®· ®ét nhiªn rêi bá "chñ nghÜa kinh tÕ"

Lµm g×?

221

®Ó kªu gµo r»ng cÇn ph¶i tÊn c«ng (nh÷ng tiÕng kªu gµo Êy ®· vang lªn håi th¸ng T− 1901, trong sè 6 tê ""Sù nghiÖp c«ng nh©n" khæ nhá" 90) th× tÊt nhiªn tê Êy ®· lao vµo chóng t«i, lªn ¸n chóng t«i lµ ®· r¬i vµo "chñ nghÜa kh«ng luËn", lµ kh«ng hiÓu nghÜa vô çch m¹ng, lµ ®· kªu gäi nªn thËn träng, v.v.. TÊt nhiªn, ë cöa miÖng nh÷ng ng−êi kh«ng cã nh÷ng nguyªn t¾c v÷ng ch¾c vµ ®· nÊp sau çi "s¸ch l−îc - qu¸ tr×nh" th©m thuý Êy, th× nh÷ng lêi buéc téi ®ã kh«ng lµm cho chóng t«i ng¹c nhiªn; chóng t«i còng kh«ng ng¹c nhiªn khi Na-®ª-gi¬-®in - ng−êi coi khinh mét çch ng¹o m¹n, nãi chung, nh÷ng nguyªn t¾c v÷ng ch¾c vÒ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc - lÆp l¹i nh÷ng lêi buéc téi ®ã.

Ng−êi ta nãi r»ng lÞch sö kh«ng hÒ t¸i diÔn. Nh−ng Na-®ª-gi¬-®in l¹i cè hÕt søc t×m çch lµm cho lÞch sö t¸i diÔn, vµ h¨ng h¸i b¾t ch−íc T¬-ca-tsÐp mµ tho¸ m¹ "chñ nghÜa v¨n ho¸ çch m¹ng", mµ kªu gµo vÒ viÖc "næi trèng b¸o ®éng", vÒ "quan ®iÓm" ®Æc biÖt håi "®ªm tr−íc cña çch m¹ng", v.v.. Ch¾c h¼n «ng ta quªn mÊt c©u çch ng«n næi tiÕng: nÕu nguyªn b¶n cña mét sù kiÖn lÞch sö lµ mét bi kÞch th× b¶n sao l¹i chØ lµ mét trß hÒ 91. M−u toan c−íp chÝnh quyÒn, ®−îc chuÈn bÞ b»ng viÖc tuyªn truyÒn cña T¬-ca-tsÐp, vµ ®−îc thùc hiÖn b»ng sù khñng bè ®Ó g©y "khñng khiÕp" vµ thùc tÕ ®· g©y khñng khiÕp trong thêi kú ®ã, m−u toan Êy th× huy hoµng, chø sù khñng bè "kÝch ®éng" cña T¬-ca-tsÐp tÝ hon th× chØ lµ lè bÞch, lè bÞch nhÊt lµ khi nã ®−îc bæ sung bëi ý ®Þnh tæ chøc nh÷ng ng−êi lao ®éng líp gi÷a.

"NÕu b¸o "Tia löa", - Na-®ª-gi¬-®in viÕt, - ra khái ph¹m vi ho¹t ®éng s¸ch vë, th× b¸o Êy sÏ thÊy nh÷ng çi ®ã (vÝ dô nh− bøc th− cña mét c«ng nh©n ®¨ng trong sè 7, b¸o "Tia löa", v.v.) lµ nh÷ng triÖu chøng chøng thùc r»ng cuéc "tÊn c«ng" s¾p ®Õn n¬i råi, r»ng b©y giê (sic!) mµ nãi ®Õn mét tæ chøc g¾n liÒn víi mét tê b¸o cho toµn n−íc Nga, tøc lµ ngåi nÆn ra nh÷ng t− t−ëng vµ lèi lµm viÖc kiÓu bµn giÊy". H·y xem, ®iÒu ®ã lµ m¬ hå kh«ng thÓ t−ëng t−îng

V. I. L ª - n i n 222

®−îc nh− thÕ nµo: mét mÆt, th× chñ tr−¬ng sù khñng bè kÝch ®éng vµ "tæ chøc nh÷ng ng−êi lao ®éng líp gi÷a", ®ång thêi l¹i tuyªn bè r»ng tËp hîp xung quanh mét çi g× "cô thÓ h¬n", nh− tê b¸o ®Þa ph−¬ng ch¼ng h¹n, th× "dÔ dµng h¬n nhiÒu"; mÆt kh¸c, l¹i cho r»ng "b©y giê" mµ nãi ®Õn mét tæ chøc cho toµn n−íc Nga th× chØ lµ nÆn ra nh÷ng t− t−ëng theo kiÓu bµn giÊy, hoÆc nãi mét çch thµnh thùc vµ ®¬n gi¶n h¬n, tøc lµ "b©y giê" ®· qu¸ muén råi! Nh−ng ®Ó "lËp ra çc b¸o ®Þa ph−¬ng trªn mét quy m« réng lín" th× l¹i kh«ng muén qu¸ ®©u, ph¶i thÕ kh«ng, th−a ngµi L.Na-®ª-gi¬-®in ®¸ng kÝnh? Xin h·y ®em so s¸nh ®iÒu ®ã víi quan ®iÓm vµ s¸ch l−îc cña b¸o "Tia löa": sù khñng bè kÝch ®éng, ®ã lµ chuyÖn trÎ con; nãi ®Õn viÖc tæ chøc chÝnh nh÷ng ng−êi lao ®éng líp gi÷a vµ viÖc lËp ra b¸o ®Þa ph−¬ng trªn mét quy m« réng lín, ®ã lµ më réng cöa cho "chñ nghÜa kinh tÕ". CÇn ph¶i nãi ®Õn mét tæ chøc duy nhÊt cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng cho toµn n−íc Nga, vµ tõ nay cho ®Õn tËn ngµy næ ra cuéc tÊn c«ng thËt sù, chø kh«ng ph¶i tÊn c«ng trªn giÊy, th× nãi ®Õn mét tæ chøc nh− vËy còng kh«ng ph¶i lµ qu¸ muén.

"Ph¶i, -Na-®ª-gi¬-®in viÕt tiÕp, - vÒ mÆt tæ chøc , t×nh h×nh cña chóng ta kh«ng cã g× lµ tèt ®Ñp c¶; ph¶i, b¸o "Tia löa" ®· hoµn toµn cã lý khi nãi r»ng ®¹i bé phËn lùc l−îng qu©n sù cña ta lµ gåm nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn vµ nh÷ng ng−êi khëi nghÜa... B×nh tÜnh xÐt ®o¸n t×nh tr¹ng çc lùc l−îng cña chóng ta nh− thÕ lµ tèt, nh−ng t¹i sao l¹i quªn r»ng quÇn chóng hoµn toµn kh«ng ®i víi chóng ta vµ do ®ã, quÇn chóng sÏ kh«ng hái chóng ta khi nµo th× b¾t ®Çu hµnh ®éng qu©n sù, mµ hä sÏ lao m×nh vµo "cuéc b¹o ®éng"... Khi quÇn chóng tù m×nh hµnh ®éng, víi søc ph¸ ho¹i tù ph¸t cña hä th× hä rÊt cã thÓ giÉm lªn vµ chen lªn tr−íc "®éi qu©n th−êng trùc" trong ®ã çc ng−êi ®· dù ®Þnh tiÕn hµnh sù tæ chøc mét çch cã hÖ thèng chÆt chÏ, nh−ng kh«ng kÞp lµm". (Do chóng t«i viÕt ng¶.)

L«-gÝch thËt lµ kú l¹! ChÝnh v× "quÇn chóng kh«ng ®i víi chóng ta", nªn kªu gµo "tÊn c«ng" ngay lËp tøc lµ ngu xuÈn vµ kh«ng thÝch ®¸ng, v× tÊn c«ng lµ sù xung phong

Lµm g×?

223

cña mét ®éi qu©n th−êng trùc chø kh«ng ph¶i lµ sù bïng næ tù ph¸t cña quÇn chóng. ChÝnh v× quÇn chóng cã thÓ giÉm lªn vµ chen lªn tr−íc ®éi qu©n th−êng trùc, nªn c«ng t¸c "tæ chøc mét çch cã hÖ thèng chÆt chÏ" cña ta trong ®éi qu©n th−êng trùc nhÊt thiÕt ph¶i "®i cho kÞp" cao trµo tù ph¸t, v× chóng ta cµng tiÕn hµnh "kÞp thêi" c«ng t¸c tæ chøc Êy th× ®éi qu©n th−êng trùc cµng cã nhiÒu hy väng khái bÞ quÇn chóng giÉm lªn, mµ sÏ ®i lªn tr−íc, dÉn ®Çu quÇn chóng. Na-®ª-gi¬-®in ®· lÇm, v× «ng ta nghÜ r»ng ®éi qu©n ®−îc tæ chøc cã hÖ thèng Êy hµnh ®éng theo mét çch lµm cho nã tho¸t ly quÇn chóng, trong khi ®ã th× thùc ra nã ®ang chuyªn lµm c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ réng r·i vµ toµn diÖn, tøc lµ c«ng t¸c nh»m lµm cho søc ph¸ ho¹i tù ph¸t cña quÇn chóng vµ søc ph¸ ho¹i tù gi¸c cña tæ chøc nh÷ng ng−êi çch m¹ng gÇn l¹i víi nhau vµ hßa víi nhau thµnh mét thÓ thèng nhÊt. Th−a çc ngµi, sù thËt lµ çc ngµi ®· ®æ lçi cña m×nh cho nh÷ng ng−êi kh¸c, v× chÝnh nhãm "Tù do", khi ®Ò ra sù khñng bè trong c−¬ng lÜnh, lµ ®· kªu gäi lËp mét tæ chøc nh÷ng ng−êi khñng bè; mµ mét tæ chøc nh− vËy, thùc ra, sÏ ng¨n c¶n ®éi qu©n cña chóng ta gÇn gòi quÇn chóng; tiÕc thay, quÇn chóng ch−a ®i víi ta, vµ tiÕc thay, hä kh«ng hái hoÆc rÊt Ýt hái chóng ta khi nµo th× ph¶i hµnh ®éng qu©n sù, vµ hµnh ®éng qu©n sù nh− thÕ nµo.

Na-®ª-gi¬-®in vÉn tiÕp tôc däa b¸o "Tia löa": "Chóng ta sÏ bá lì b¶n th©n çch m¹ng, còng nh− chóng ta ®· bá lì nh÷ng sù biÕn hiÖn t¹i x¶y ra bÊt ngê ®èi víi chóng ta". C©u Êy, víi nh÷ng c©u mµ chóng t«i ®· dÉn chøng ë trªn, chØ râ cho chóng ta thÊy sù phi lý cña "quan ®iÓm" ®Æc biÖt håi "®ªm tr−íc cña çch m¹ng"*, do tê "Tù do" t−ëng t−îng ra. Nãi th¼ng ra th× "quan ®iÓm" ®Æc biÖt Êy cã nghÜa lµ tuyªn bè r»ng "b©y giê" mµ tranh luËn vµ chuÈn bÞ th× qu¸ muén råi. Hìi kÎ thï ®¸ng kÝnh cña "bÖnh s¸ch vë" ¬i,

* Xem "§ªm tr−íc cña çch m¹ng", tr. 62.

V. I. L ª - n i n 224

thÕ th× viÕt 132 trang in vÒ "çc vÊn ®Ò lý luËn* vµ s¸ch l−îc" ®Ó lµm g×? Ph¶i ch¨ng «ng kh«ng nghÜ r»ng theo "quan ®iÓm håi ®ªm tr−íc cña çch m¹ng" th× tung ra 132 ngh×n tê truyÒn ®¬n víi lêi kªu gäi v¾n t¾t: "®¸nh b¹i qu©n thï!" lµ tèt h¬n?

Nh÷ng ng−êi Ýt bá lì çch m¹ng h¬n hÕt th× chÝnh lµ nh÷ng ng−êi ®· lÊy c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ trong toµn d©n lµm c¬ së cho c−¬ng lÜnh, s¸ch l−îc vµ c«ng t¸c tæ chøc cña m×nh, nh− b¸o "Tia löa" ®· lµm. Nh÷ng ng−êi ®ang x©y dùng hÖ thèng tæ chøc trong toµn n−íc Nga, xuÊt ph¸t tõ mét tê b¸o toµn Nga, kh«ng nh÷ng kh«ng bá lì nh÷ng sù biÕn mïa xu©n, mµ tr¸i l¹i, ®· ®em l¹i cho chóng ta kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n ®−îc nh÷ng sù biÕn Êy. Hä còng kh«ng bá lì nh÷ng cuéc biÓu t×nh diÔn t¶ trong çc sè 13 vµ 14 b¸o "Tia löa" 92: tr¸i l¹i, v× hiÓu rÊt râ r»ng nhiÖm vô cña hä lµ ñng hé cao trµo tù ph¸t cña quÇn chóng, nªn hä ®· tham gia çc cuéc biÓu t×nh Êy vµ ®ång thêi dïng tê b¸o cña m×nh ®Ó gióp tÊt c¶ çc ®ång chÝ ë Nga nhËn râ tÝnh chÊt cña çc cuéc biÓu t×nh Êy vµ sö dông kinh nghiÖm

* H¬n n÷a, trong khi "®iÓm qua çc vÊn ®Ò lý luËn", L. Na-®ª-gi¬-®in

hÇu nh− hoµn toµn kh«ng ®ãng gãp g× vÒ lý luËn c¶, trõ ®o¹n sau ®©y, v« cïng ®¸ng chó ý vÒ "quan ®iÓm håi ®ªm tr−íc cña çch m¹ng": "TÊt c¶ chñ nghÜa BÐc-stanh lóc nµy ®· mÊt hÕt sù s¾c bÐn cña nã råi; còng nh− chóng ta hoµn toµn ch¼ng cÇn ph¶i biÕt r»ng «ng A-®a-m«-vÝch cã sÏ chøng minh lµ «ng Xt¬-ru-vª cã xøng ®¸ng ®−îc hu©n ch−¬ng hay kh«ng hoÆc ng−îc l¹i, «ng Xt¬-ru-vª cã b¸c ®−îc «ng A-®a-m«-vÝch vµ tõ chèi kh«ng chÞu rót lui hay kh«ng - v× "giê phót quyÕt ®Þnh" cña cuéc çch m¹ng ®· ®Õn n¬i råi" (tr. 110). Khã mµ diÔn t¶ næi bËt h¬n n÷a sù thê ¬ kh«ng bê bÕn cña L. Na-®ª-gi¬-®in ®èi víi lý luËn. Chóng ta ®· tuyªn bè r»ng chóng ta ®ang ë vµo "®ªm tr−íc cña çch m¹ng", bëi vËy chóng ta "hoµn toµn kh«ng cÇn" biÕt ph¸i chÝnh thèng cã hoµn toµn ®¸nh bËt ®−îc çc nhµ phª b×nh ra khái vÞ trÝ cña hä hay kh«ng!! Vµ nhµ hiÒn triÕt cña chóng ta kh«ng nhËn thÊy r»ng chÝnh trong thêi kú çch m¹ng chóng ta sÏ cÇn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh lý luËn cña chóng ta chèng nh÷ng nhµ phª b×nh, ®Ó kiªn quyÕt ®¸nh ®æ lËp tr−êng thùc tiÔn cña hä.

Lµm g×?

225

cña çc cuéc biÓu t×nh Êy. NÕu hä cßn sèng, hä sÏ kh«ng bá lì cuéc çch m¹ng, nã sÏ ®ßi hái chóng ta, tr−íc hÕt vµ trªn hÕt ph¶i cã kinh nghiÖm vÒ mÆt cæ ®éng, ph¶i biÕt ñng hé (ñng hé theo lèi d©n chñ - x· héi) tÊt c¶ nh÷ng cuéc ph¶n ®èi, ph¶i biÕt h−íng dÉn phong trµo tù ph¸t vµ phßng ngõa cho phong trµo tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm cña b¹n còng nh− nh÷ng c¹m bÉy cña kÎ thï!

ThÕ lµ chóng ta ®· xÐt ®Õn çi lý lÏ cuèi cïng khiÕn chóng ta ph¶i ®Æc biÖt nhÊn m¹nh vµo kÕ ho¹ch tæ chøc chung quanh mét tê b¸o toµn Nga, th«ng qua sù céng t¸c cña tÊt c¶ mäi ng−êi ®Ó x©y dùng tê b¸o chung Êy. ChØ cã mét tæ chøc nh− thÕ míi ®¶m b¶o cho tæ chøc chiÕn ®Êu cña ®¶ng d©n chñ - x· héi sù mÒm dÎo cÇn thiÕt, tøc lµ kh¶ n¨ng thÝch øng ngay víi çc ®iÒu kiÖn kh¸c nhau nhÊt vµ ®ang thay ®æi nhanh chãng cña cuéc ®Êu tranh, kh¶ n¨ng "mét mÆt, tr¸nh çc trËn ®¸nh c«ng khai trùc diÖn víi mét kÎ ®Þch ®«ng h¬n ®· tËp trung tÊt c¶ lùc l−îng vµo mét n¬i duy nhÊt, vµ mÆt kh¸c, lîi dông ®−îc sù vông vÒ cña kÎ ®Þch ®ã mµ tÊn c«ng chóng vµo n¬i vµ vµo lóc chóng Ýt ngê nhÊt"*. NÕu trong lóc x©y dùng tæ chøc cña ®¶ng, mµ chØ tr«ng vµo çc cuéc bïng næ vµ çc cuéc chiÕn ®Êu trªn ®−êng phè, hoÆc vµo "b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy", th× ®ã lµ mét sai lÇm rÊt nghiªm träng. Chóng ta ph¶i lu«n lu«n tiÕn hµnh c«ng t¸c hµng ngµy cña chóng ta vµ lu«n lu«n s½n sµng ®èi phã víi mäi t×nh thÕ, v× th−êng th−êng th× gÇn nh− kh«ng thÓ thÊy tr−íc ®−îc khi nµo th× thêi kú bïng næ vµ thêi kú

* B¸o "Tia löa", sè 4, "B¾t ®Çu tõ ®©u?". - Na-®ª-gi¬-®in viÕt:

"Nh÷ng nhµ v¨n hãa çch m¹ng nµo mµ kh«ng theo quan ®iÓm håi ®ªm tr−íc cña çch m¹ng th× kh«ng hÒ bÞ c«ng t¸c l©u dµi lµm cho b¨n kho¨n" (tr. 62). VÒ vÊn ®Ò nµy, chóng t«i nhËn xÐt nh− sau: nÕu chóng ta kh«ng biÕt ®Æt ra mét s¸ch l−îc chÝnh trÞ, mét kÕ ho¹ch tæ chøc ®−îc dù tÝnh h¼n hoi cho mét thêi kú c«ng t¸c rÊt dµi vµ ®ång thêi ®¶m b¶o, b»ng chÝnh ngay qu¸ tr×nh cña c«ng t¸c Êy, cho ®¶ng

V. I. L ª - n i n 226

t¹m yªn sÏ thay thÕ lÉn nhau; vµ khi cã thÓ dù kiÕn ®−îc nh− thÕ th× ng−êi ta còng kh«ng thÓ lîi dông dù kiÕn Êy ®Ó chÊn chØnh l¹i tæ chøc ®−îc, v× trong mét n−íc chuyªn chÕ, t×nh h×nh thay ®æi hÕt søc nhanh chãng, ®«i khi chØ mét cuéc lïng b¾t ban ®ªm cña ®éi I-a-n−-tsa 93 Nga hoµng còng ®ñ g©y ra sù thay ®æi Êy. Vµ kh«ng nªn h×nh dung b¶n th©n cuéc çch m¹ng lµ mét hµnh ®éng duy nhÊt (nh− ph¸i Na-®ª-gi¬-®in râ rµng ®· t−ëng t−îng), mµ ph¶i h×nh dung ®ã lµ sù nèi tiÕp nhanh chãng cña nh÷ng cuéc bïng næ Ýt nhiÒu m·nh liÖt, xen kÏ víi nh÷ng giai ®o¹n t¹m yªn Ýt nhiÒu trÇm lÆng. Bëi vËy, ho¹t ®éng chñ yÕu cña tæ chøc ®¶ng ta, trung t©m cña ho¹t ®éng ®ã, ph¶i lµ mét c«ng t¸c cã thÓ lµm ®−îc vµ cÇn thiÕt ph¶i lµm trong nh÷ng thêi kú çc cuéc bïng næ m·nh liÖt nhÊt, còng nh− trong nh÷ng thêi kú hoµn toµn t¹m yªn, cô thÓ lµ mét c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ thèng nhÊt cho toµn n−íc Nga, soi s¸ng tÊt c¶ çc mÆt cña ®êi sèng vµ tiÕn hµnh trong nh÷ng líp quÇn chóng ®«ng ®¶o nhÊt. Nh−ng trong n−íc Nga hiÖn t¹i, kh«ng thÓ quan niÖm c«ng t¸c Êy nÕu kh«ng cã mét tê b¸o toµn Nga vµ xuÊt b¶n rÊt ®Òu ®Æn. Çi tæ chøc tù nã sÏ h×nh thµnh xung quanh tê b¸o Êy, tæ chøc cña nh÷ng céng t¸c viªn cña tê b¸o (theo nghÜa réng, tøc lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lµm viÖc cho tê b¸o), sÏ s½n sµng lµm tÊt c¶ mäi viÖc: tõ viÖc cøu v·n danh dù, uy tÝn vµ tÝnh kÕ tôc cña ®¶ng, trong nh÷ng lóc mµ cuéc çch m¹ng bÞ "®µn ¸p" ¸c liÖt nhÊt, cho ®Õn viÖc chuÈn bÞ, ®Þnh ®o¹t vµ thùc hiÖn cuéc khëi nghÜa vò trang cña toµn d©n.

chóng ta s½n sµng gi÷ c−¬ng vÞ cña m×nh vµ lµm nhiÖm vô cña m×nh trong bÊt cø hoµn c¶nh bÊt ngê nµo, dï çc sù biÕn cã diÔn ra rÊt nhanh ®i n÷a, th× chóng ta còng sÏ chØ lµ nh÷ng nhµ chÝnh trÞ phiªu l−u ®¸ng th−¬ng mµ th«i. ChØ cã Na-®ª-gi¬-®in, ngµy h«m qua b¾t ®Çu tù x−ng lµ d©n chñ - x· héi th× míi cã thÓ quªn r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi cã môc ®Ých c¶i biÕn triÖt ®Ó ®iÒu kiÖn sinh sèng cho toµn nh©n lo¹i vµ do ®ã, ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng ®−îc ®Ó cho c«ng t¸c l©u dµi lµm cho m×nh "b¨n kho¨n".

Lµm g×?

227

Thùc vËy, ta h·y h×nh dung tr−êng hîp mét cuéc v©y b¾t réng lín trong mét hay nhiÒu ®Þa ph−¬ng, tr−êng hîp rÊt phæ biÕn ë n−íc ta. V× tÊt c¶ çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng kh«ng phôc vô mét c«ng cuéc chung th−êng xuyªn, nªn sau çc cuéc v©y b¾t Êy, th−êng lµ ho¹t ®éng bÞ gi¸n ®o¹n trong nhiÒu th¸ng. Nh−ng nÕu tÊt c¶ çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng ®Òu tham gia mét sù nghiÖp chung, th× dï cã x¶y ra mét cuéc v©y b¾t thËt lín ®i n÷a, còng chØ cÇn vµi tuÇn lÔ lµ vµi ba ng−êi kiªn quyÕt cã thÓ ®Æt liªn l¹c gi÷a c¬ quan trung −¬ng chung víi nh÷ng tiÓu tæ míi cña thanh niªn - nh− ai nÊy ®Òu biÕt, nh÷ng tiÓu tæ nµy, ngay b©y giê ®©y, ®· mäc lªn rÊt nhanh chãng vµ sÏ mäc lªn vµ b¾t liªn l¹c cßn nhanh chãng h¬n víi c¬ quan trung −¬ng, nÕu nh− sù nghiÖp chung ®ã, bÞ th−¬ng tæn v× çc cuéc v©y b¾t, l¹i ®−îc tÊt c¶ mäi ng−êi biÕt.

MÆt kh¸c, ta h·y h×nh dung mét cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n. B©y giê ®©y, cã lÏ tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu sÏ ®ång ý lµ chóng ta ph¶i nghÜ ®Õn vµ chuÈn bÞ cuéc khëi nghÜa. Nh−ng chóng ta ph¶i chuÈn bÞ nh− thÕ nµo? §−¬ng nhiªn kh«ng thÓ lµ do Ban chÊp hµnh trung −¬ng cö ph¸i viªn ®Õn tÊt c¶ çc ®Þa ph−¬ng ®Ó chuÈn bÞ cuéc khëi nghÜa! Ngay nh− nÕu chóng ta ®· cã mét Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng dïng biÖn ph¸p Êy th× còng sÏ kh«ng thu ®−îc kÕt qu¶ g× trong hoµn c¶nh n−íc Nga hiÖn nay. Tr¸i l¹i, mét mµng l−íi ph¸i viªn* h×nh thµnh mét çch tù nhiªn trong c«ng t¸c x©y dùng vµ ph¸t hµnh mét tê b¸o chung th× sÏ kh«ng "khoanh tay ngåi chê" khÈu hiÖu khëi nghÜa, nã sÏ cã thÓ tiÕn hµnh mét c«ng t¸c th−êng

* Chµ, chµ! ThÕ lµ mét lÇn n÷a t«i l¹i lì lêi dïng çi tõ "ph¸i

viªn" khñng khiÕp Êy nã xóc ph¹m qu¸ nhiÒu ®Õn lç tai d©n chñ cña çc ngµi M¸c-t−-nèp! T«i lÊy lµm l¹ lµ tõ Êy kh«ng hÒ lµm cho çc vÞ anh hïng nh÷ng n¨m 70 phËt ý mµ l¹i lµm cho çc ng−êi thñ c«ng nghiÖp nh÷ng n¨m 90 phËt ý. T«i thÝch tõ Êy v× nã nãi lªn râ rµng vµ chÝnh x¸c sù nghiÖp chung mµ mäi ph¸i viªn ®Òu ®em c¶ t©m trÝ

V. I. L ª - n i n 228

xuyªn khiÕn cho nã cã ®−îc nhiÒu hy väng thµnh c«ng nhÊt, mét khi cuéc khëi nghÜa næ ra. ChÝnh mét c«ng t¸c nh− thÕ sÏ cñng cè nh÷ng mèi liªn hÖ víi quÇn chóng c«ng nh©n s©u réng nhÊt vµ víi tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n bÊt b×nh víi chÕ ®é chuyªn chÕ, ®iÒu ®ã rÊt quan träng ®èi víi cuéc khëi nghÜa. ChÝnh qua c«ng t¸c Êy mµ ng−êi ta sÏ häc tËp nhËn ®Þnh ®−îc ®óng t×nh h×nh chÝnh trÞ chung, vµ do ®ã, häc tËp chän ®óng thêi c¬ thÝch hîp cho cuéc khëi nghÜa. ChÝnh c«ng t¸c ®ã sÏ tËp cho tÊt c¶ çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng biÕt øng phã cïng mét lóc víi nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng sù viÖc, hoÆc nh÷ng biÕn cè chÝnh trÞ ®ang lµm s«i næi toµn n−íc Nga, vµ biÕt tr¶ lêi l¹i "nh÷ng biÕn cè" Êy mét çch c−¬ng quyÕt nhÊt, nhÊt trÝ nhÊt vµ hîp lý nhÊt, v× thùc ra, khëi nghÜa lµ viÖc toµn d©n "tr¶ lêi l¹i" chÝnh phñ mét çch c−¬ng quyÕt nhÊt, nhÊt trÝ nhÊt vµ hîp lý nhÊt. Cuèi cïng, chÝnh c«ng t¸c Êy sÏ tËp cho çc tæ chøc çch m¹ng ë kh¾p n−íc Nga duy tr× ®−îc nh÷ng mèi liªn hÖ ®Òu ®Æn nhÊt vµ ®ång thêi bÝ mËt nhÊt, nh÷ng mèi liªn hÖ t¹o ra sù thèng nhÊt thùc sù cña ®¶ng, nh÷ng mèi liªn hÖ mµ kh«ng cã nã th× kh«ng thÓ nµo th¶o luËn tËp thÓ ®−îc mét kÕ ho¹ch khëi nghÜa, còng nh− kh«ng thÓ nµo, ngay ®ªm tr−íc cuéc khëi nghÜa, tiÕn hµnh ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p chuÈn bÞ cÇn thiÕt, tuyÖt ®èi ph¶i gi÷ bÝ mËt.

Nãi tãm l¹i, "kÕ ho¹ch x©y dùng mét tê b¸o chÝnh trÞ toµn Nga" kh«ng nh÷ng kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña lèi lµm viÖc kiÓu bµn giÊy do nh÷ng ng−êi m¾c bÖnh kh«ng luËn

vµ hµnh ®éng cña m×nh ra ®Ó phôc vô vµ nÕu ph¶i thay tõ ®ã b»ng mét tõ nµo kh¸c th× cã lÏ t«i chØ cã thÓ chän tõ "céng t¸c viªn" nÕu tõ nµy kh«ng ®−îm mét mïi s¸ch vë vµ m¬ hå nµo ®ã. ThÕ mµ chóng ta ®ang cÇn mét tæ chøc qu©n sù gåm çc ph¸i viªn. V¶ l¹i çc ngµi M¸c-t−-nèp rÊt ®«ng (nhÊt lµ ë n−íc ngoµi) thÝch "thãi suy t«n lÉn nhau", ®¸ng lÏ ph¶i nãi "ph¸i viªn phô tr¸ch viÖc cÊp giÊy hé chiÕu" th× l¹i cã thÓ nãi "tæng chØ huy côc chuyªn tr¸ch cÊp giÊy hé chiÕu cho nh÷ng ng−êi çch m¹ng", v. v..

Lµm g×?

229

vµ bÖnh s¸ch vë thùc hiÖn (nh− nh÷ng ng−êi Ýt suy nghÜ vÒ viÖc ®ã cã thÓ t−ëng); tr¸i l¹i, ®ã lµ kÕ ho¹ch thùc tiÔn nhÊt khiÕn ng−êi ta cã thÓ, tõ mäi phÝa, chuÈn bÞ lËp tøc ®Ó khëi nghÜa, nh−ng ®ång thêi kh«ng mét phót nµo l·ng quªn c«ng t¸c bøc thiÕt hµng ngµy.

V. I. L ª - n i n 230

KÕt luËn LÞch sö ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga chia ra lµm ba thêi kú râ rÖt. Thêi kú thø nhÊt chõng m−êi n¨m, trong kho¶ng tõ 1884

®Õn 1894. §ã lµ thêi kú lý luËn vµ c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¸t sinh vµ ®−îc cñng cè. Sè ng−êi t¸n thµnh ®−êng lèi míi ë Nga cã thÓ tÝnh trªn ®Çu ngãn tay. Ph¸i d©n chñ - x· héi lóc ®ã tån t¹i trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã phong trµo c«ng nh©n, nã ®ang tr¶i qua, víi t− çch lµ chÝnh ®¶ng, thêi kú ph«i thai.

Thêi kú thø hai lµ ba hoÆc bèn n¨m, tõ 1894 ®Õn 1898. Ph¸i d©n chñ - x· héi ra ®êi thµnh mét phong trµo x· héi, thµnh cao trµo cña quÇn chóng nh©n d©n, thµnh mét chÝnh ®¶ng. §ã lµ thêi kú Êu trÜ vµ thiÕu niªn. Nhanh nh− mét bÖnh dÞch, sù say mª chung ®èi víi cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n tóy ®· lan trµn trong nh÷ng ng−êi trÝ thøc ®ang ®i vµo c«ng nh©n, ®ång thêi sù say mª chung cña c«ng nh©n ®èi víi çc cuéc ®×nh c«ng còng lan trµn nhanh nh− thÕ. Phong trµo cã nh÷ng b−íc tiÕn lín lao. PhÇn lín nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ®Òu lµ nh÷ng ng−êi rÊt trÎ, cßn ch−a ®Õn "ba m−¬i nh¨m tuæi", tøc lµ tuæi mµ «ng N. Mi-khai-lèp-xki coi nh− mét giíi h¹n tù nhiªn. V× cßn trÎ tuæi nªn vÒ c«ng t¸c thùc tiÔn, hä ch−a ®−îc rÌn luyÖn vµ rêi bá vò ®µi mét çch v« cïng nhanh chãng. Nh−ng nh÷ng c«ng t¸c cña hä th−êng cã mét quy m« rÊt réng. NhiÒu ng−êi trong bän hä lóc b¾t ®Çu cã t− t−ëng çch m¹ng th× cßn cã

Lµm g×?

231

quan ®iÓm cña ph¸i D©n ý. Trong buæi ®Çu cña tuæi thanh niªn, hä hÇu hÕt ®Òu nhiÖt liÖt sïng b¸i nh÷ng anh hïng cña phong trµo khñng bè. §Ó tho¸t khái sù çm dç cña çi truyÒn thèng anh hïng Êy, cÇn ph¶i ®Êu tranh, ph¶i ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng ng−êi kiªn quyÕt trung thµnh víi ph¸i "D©n ý", nh÷ng ng−êi mµ nh÷ng thanh niªn d©n chñ - x· héi ®· rÊt h©m mé. Cuéc ®Êu tranh b¾t buéc ph¶i häc tËp, ph¶i ®äc nh÷ng t¸c phÈm bÊt hîp ph¸p thuéc mäi khuynh h−íng, ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn çc vÊn ®Ò cña chñ nghÜa d©n tóy hîp ph¸p. §−îc ®µo t¹o trong cuéc ®Êu tranh Êy, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®i vµo phong trµo c«ng nh©n, "kh«ng mét lóc nµo" quªn lý luËn m¸c-xÝt lµ lý luËn ®· soi s¸ng cho hä b»ng mét ¸nh s¸ng rùc rì, còng nh− kh«ng lóc nµo quªn nhiÖm vô lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ. ViÖc thµnh lËp §¶ng vµo mïa xu©n 1898 lµ sù kiÖn næi bËt nhÊt vµ ®ång thêi còng lµ hµnh ®éng cuèi cïng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi trong thêi kú Êy.

Thêi kú thø ba, nh− chóng ta ®· thÊy, ®−îc chuÈn bÞ tõ n¨m 1897, vµ ®Õn n¨m 1898 th× nã hoµn toµn thay thÕ thêi kú thø hai (1898 - ?). §ã lµ thêi kú ph©n t¸n, tan r·, do dù. Th−êng th−êng ®Õn tuæi thiÕu niªn, ng−êi ta vì giäng. Cho nªn giäng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga trong thêi kú nµy còng b¾t ®Çu thay ®æi, sai l¹c ®i - mét mÆt, trong çc t¸c phÈm cña çc ngµi Xt¬-ru-vª vµ Pr«-c«-p«-vÝch, Bun-ga-cèp vµ BÐc-®i-a-Ðp; mÆt kh¸c trong çc t¸c phÈm cña V. I-n vµ R. M., cña B. Cri-tsÐp-xki vµ M¸c-t−-nèp. Nh−ng chØ cã nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o lµ ®i mçi ng−êi mçi ng¶ vµ thôt lïi: cßn phong trµo th× vÉn tiÕp tôc më réng, tiÕn nh÷ng b−íc khæng lå. Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n thu hót thªm ®−îc nhiÒu tÇng líp c«ng nh©n vµ lan trµn kh¾p n−íc Nga, ®ång thêi t¸c ®éng mét çch gi¸n tiÕp vµo viÖc lµm s«i næi thªm tinh thÇn d©n chñ trong sinh viªn vµ çc tÇng líp kh¸c trong nh©n d©n. Nh−ng tr×nh ®é gi¸c ngé cña nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o kh«ng ®¸p øng ®−îc tÇm

V. I. L ª - n i n 232

réng lín vµ søc m¹nh cña cao trµo tù ph¸t; trong sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, mét lo¹i chiÕn sÜ kh¸c chiÕm −u thÕ, nh÷ng chiÕn sÜ nµy ®−îc nu«i d−ìng hÇu nh− chØ thuÇn b»ng s¸ch b¸o m¸c-xÝt "hîp ph¸p"; mµ s¸ch b¸o nµy th× cµng tá ra lµ kh«ng ®ñ khi mµ phong trµo tù ph¸t cña quÇn chóng ®ßi hái hä ph¶i cã mét tr×nh ®é gi¸c ngé cao h¬n. Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o kh«ng nh÷ng l¹c hËu vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn ("tù do phª b×nh") còng nh− vÒ ph−¬ng diÖn thùc tiÔn ("lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp"), mµ hä l¹i cè biÖn hé cho t×nh tr¹ng l¹c hËu cña hä b»ng ®ñ mäi lo¹i lý lÏ kªu rçng. Chñ nghÜa d©n chñ - x· héi bÞ ph¸i Bren-ta-n« trong s¸ch b¸o hîp ph¸p, còng nh− nh÷ng phÇn tö theo ®u«i trong s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, h¹ thÊp xuèng tr×nh ®é chñ nghÜa c«ng liªn. C−¬ng lÜnh "Credo" ®· b¾t ®Çu ®−îc thùc hiÖn, nhÊt lµ khi "lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp" cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· lµm s«i næi thªm nh÷ng khuynh h−íng çch m¹ng phi d©n chñ - x· héi.

Vµ nÕu ®éc gi¶ tr¸ch t«i lµ qu¸ bËn t©m vÒ mét t¹p chÝ nh− tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", t«i xin tr¶ lêi r»ng: tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· cã mét ý nghÜa "lÞch sö", v× nã ®· ph¶n ¸nh næi bËt nhÊt "tinh thÇn" cña thêi kú thø ba nµy*. Kh«ng ph¶i R.M, mét ng−êi tr−íc sau nh− mét, mµ chÝnh nh÷ng kÎ giã chiÒu nµo theo chiÒu nÊy, nh− Cri-tsÐp-xki vµ M¸c-t−-nèp, míi lµ nh÷ng ®¹i biÓu thùc sù cho sù ph©n t¸n vµ sù do dù, míi s½n sµng nh−îng bé c¶ "ph¸i phª b×nh", c¶ "chñ nghÜa kinh tÕ" lÉn chñ nghÜa khñng bè. Kh«ng

* T«i còng cã thÓ tr¶ lêi b»ng mét c©u ph−¬ng ng«n §øc: Den Sack

schlägt man, den esel meint man; c©u t−¬ng tù trong tiÕng Nga lµ: ®¸nh mÌo ®Ó ®e con d©u. Kh«ng ph¶i chØ riªng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", mµ c¶ mét sè rÊt ®«ng nh÷ng ng−êi c«ng t¸c thùc tiÔn vµ çc nhµ lý luËn ®Òu ®· say mª çi mèt "phª b×nh", ®Òu lóng tóng trong vÊn ®Ò tÝnh tù ph¸t, ®Òu ®i chÖch khái quan ®iÓm d©n chñ - x· héi ®Ó r¬i vµo quan ®iÓm c«ng liªn chñ nghÜa ®èi víi nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ vµ tæ chøc cña chóng ta.

Lµm g×?

233

ph¶i th¸i ®é cña mét vµi ng−êi sïng b¸i "çi tuyÖt ®èi" tá ra kiªu kú miÖt thÞ thùc tiÔn lµ ®Æc ®iÓm cña thêi kú bÊy giê, mµ l¹i chÝnh lµ sù kÕt hîp chñ nghÜa sù vô vôn vÆt víi th¸i ®é thê ¬ hoµn toµn ®èi víi lý luËn. §iÒu mµ çc anh hïng thêi kú ®ã quan t©m nhiÒu h¬n th× kh«ng ph¶i lµ viÖc trùc tiÕp phñ nhËn nh÷ng "danh tõ lín", mµ lµ viÖc tÇm th−êng ho¸ nh÷ng danh tõ Êy: chñ nghÜa x· héi khoa häc kh«ng cßn lµ mét häc thuyÕt çch m¹ng hoµn chØnh n÷a, nã ®· trë thµnh mét sù hçn hîp, trong ®ã ng−êi ta "tha hå" pha thªm vµo nh÷ng ®iÒu v« bæ cña bÊt cø quyÓn s¸ch gi¸o khoa míi nµo cña §øc; khÈu hiÖu "®Êu tranh giai cÊp" kh«ng cßn thóc ®Èy ng−êi ta hµnh ®éng ngµy mét réng thªm, ngµy mét kiªn quyÕt thªm, mµ l¹i ®−îc dïng ®Ó xoa dÞu, v× "®Êu tranh kinh tÕ kh«ng thÓ nµo t¸ch rêi khái cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ ®−îc "; quan niÖm vÒ ®¶ng kh«ng ph¶i lµ lêi kªu gäi thµnh lËp ra mét tæ chøc chiÕn ®Êu cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng, mµ l¹i biÖn hé cho mét thø "chñ nghÜa quan liªu çch m¹ng" vµ mét khuynh h−íng ch¬i çi trß nh÷ng h×nh thøc "d©n chñ".

Chóng t«i kh«ng biÕt khi nµo thêi kú thø ba sÏ chÊm døt vµ thêi kú thø t− sÏ b¾t ®Çu (thêi kú nµy dï sao còng ®· cã nhiÒu triÖu chøng råi). ë ®©y, chóng ta ®ang b−íc tõ lÜnh vùc cña lÞch sö sang lÜnh vùc cña hiÖn t¹i vµ mét phÇn nµo, sang lÜnh vùc cña t−¬ng lai. Nh−ng chóng ta tin ch¾c r»ng thêi kú thø t− sÏ ®−a ®Õn chç cñng cè chñ nghÜa M¸c chiÕn ®Êu; r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga sÏ tho¸t khái c¬n khñng ho¶ng, vµ cµng v÷ng m¹nh h¬n, c−êng tr¸ng h¬n; r»ng ®éi hËu vÖ gåm nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa sÏ "®−îc thay thÕ" b»ng ®éi tiªn phong thùc sù cña giai cÊp çch m¹ng nhÊt.

Kªu gäi tiÕn hµnh viÖc "thay thÕ" ®ã vµ tãm t¾t tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy ë trªn, chóng ta cã thÓ tr¶ lêi cho c©u hái: lµm g×? b»ng mét c©u v¾n t¾t:

Ph¶i chÊm døt thêi kú thø ba.

V. I. L ª - n i n 234

Phô lôc 94

M−u toan thèng nhÊt b¸o "Tia löa" víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"

Chóng ta cßn ph¶i ph¸c qua s¸ch l−îc mµ b¸o "Tia löa" ®·

®Ò ra vµ ®· triÖt ®Ó thi hµnh trong quan hÖ tæ chøc cña nã víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". S¸ch l−îc ®ã ®· ®−îc tr×nh bµy râ trong mét bµi cña b¸o "Tia löa", sè 1, nãi vÒ "Sù chia rÏ trong Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" 1). Chóng t«i ®· ®øng ngay trªn quan ®iÓm nhËn ®Þnh r»ng "Héi liªn hiÖp" ch©n chÝnh "nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" ®−îc c«ng nhËn lµ ®¹i biÓu cña ®¶ng ta ë n−íc ngoµi t¹i §¹i héi lÇn thø nhÊt cña ®¶ng, ®· t¸ch ra thµnh hai tæ chøc; r»ng vÊn ®Ò ®¹i diÖn cña ®¶ng vÉn cßn tån t¹i, v× chØ míi ®−îc gi¶i quyÕt mét çch t¹m thêi vµ cã ®iÒu kiÖn b»ng biÖn ph¸p lµ t¹i §¹i héi quèc tÕ Pa-ri, hai ®¹i biÓu cña n−íc Nga ®· ®−îc chØ ®Þnh vµo Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, mçi ®¹i biÓu thay mÆt cho mét bé phËn cña "Héi liªn hiÖp" ®· ph©n ®«i95. Chóng t«i ®· tuyªn bè r»ng thùc ra th× tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· sai ; vÒ nguyªn t¾c, chóng t«i ®· kiªn quyÕt ®øng vÒ phÝa nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", ®ång thêi kh«ng muèn xem xÐt t×nh h×nh chi tiÕt cña sù ph©n liÖt ®ã, vµ chóng t«i ®· nªu râ c«ng lao cña "Héi liªn hiÖp" trong c«ng t¸c thuÇn tuý thùc tiÔn*.

* ViÖc ®¸nh gi¸ nh− thÕ sù chia rÏ Êy kh«ng nh÷ng c¨n cø vµo çc s¸ch

b¸o, mµ cßn vµo nh÷ng tµi liÖu do mét sè ng−êi trong tæ chøc cña chóng t«i ra n−íc ngoµi ®· s−u tÇm ®−îc.

⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,

t. 4, tr. 484 - 486.

Lµm g×?

235

Nh− vËy, lËp tr−êng cña chóng t«i, trong mét chõng mùc nµo ®ã, lµ lËp tr−êng chê ®îi: chóng t«i ®· nh©n nh−îng çi ý kiÕn ®· chiÕm −u thÕ trong ®a sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga cho r»ng ngay ®Õn c¶ nh÷ng kÎ thï quyÕt liÖt nhÊt cña "chñ nghÜa kinh tÕ" còng cã thÓ cïng víi "Héi liªn hiÖp" n¾m tay nhau mµ lµm viÖc, v× "Héi liªn hiÖp" nµy ®· nhiÒu lÇn tuyªn bè lµ nã tho¶ thuËn vÒ nguyªn t¾c víi nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", vµ h×nh nh− kh«ng nghÜ ®Õn viÖc gi÷ bé mÆt ®éc lËp cña m×nh trong çc vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lý luËn vµ s¸ch l−îc. LËp tr−êng ®óng ®¾n mµ chóng t«i ®· gi÷ lóc Êy, ®−îc gi¸n tiÕp x¸c nhËn b»ng sù viÖc sau ®©y: gÇn nh− cïng mét lóc víi viÖc xuÊt b¶n sè ®Çu tiªn cña b¸o "Tia löa" (th¸ng Ch¹p 1900) th× ba héi viªn ®· tho¸t ly "Héi liªn hiÖp" ®Ó lËp çi mµ ng−êi ta gäi lµ "Nhãm më ®−êng" vµ b¸o cho: 1. bé phËn cña b¸o "Tia löa" ë n−íc ngoµi, 2. tæ chøc çch m¹ng "Ng−êi d©n chñ - x· héi"96 vµ 3."Héi liªn hiÖp", biÕt r»ng hä s½n sµng ®øng lµm trung gian trong çc cuéc ®µm ph¸n hoµ gi¶i. Hai tæ chøc ®Çu t¸n thµnh ngay, cßn tæ chøc thø ba th× tõ chèi. §µnh r»ng khi mét diÔn gi¶ tr×nh bµy nh÷ng sù viÖc Êy t¹i ®¹i héi "thèng nhÊt" n¨m võa qua th× mét ng−êi trong ban l·nh ®¹o cña "Héi liªn hiÖp" tuyªn bè r»ng së dÜ hä tõ chèi th× ®ã hoµn toµn chØ lµ do "Héi liªn hiÖp" kh«ng b»ng lßng vÒ thµnh phÇn cña Nhãm më ®−êng. T«i tù nhËn thÊy cã nhiÖm vô ph¶i dÉn ra lêi gi¶i thÝch Êy, nh−ng vÒ phÇn t«i, t«i kh«ng thÓ kh«ng nãi râ r»ng t«i coi lêi gi¶i thÝch Êy lµ kh«ng ®Çy ®ñ: ®· biÕt r»ng hai tæ chøc kia ®ång ý tiÕn hµnh th−¬ng l−îng, th× "Héi liªn hiÖp" ®¸ng lÏ cã thÓ qua mét ng−êi trung gian kh¸c, hoÆc cã thÓ trùc tiÕp nãi chuyÖn víi hai tæ chøc Êy míi ph¶i.

Mïa xu©n n¨m 1901, t¹p chÝ "B×nh minh" (sè 1, th¸ng T−) vµ b¸o "Tia löa" (sè 4, th¸ng N¨m)1) ®· trùc tiÕp më mét

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va , t. 5, tr. 1 -15.

V. I. L ª - n i n 236

cuéc bót chiÕn chèng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". B¸o "Tia löa" c«ng kÝch chñ yÕu "b−íc ngoÆt lÞch sö" cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", v× tê nµy, trong sè ra th¸ng T−, tøc lµ sau nh÷ng sù biÕn mïa xu©n, ®· tá ra do dù ®èi víi sù say mª thñ ®o¹n khñng bè vµ ®èi víi nh÷ng lêi kªu gäi "®æ m¸u". MÆc dÇu ®· cã cuéc bót chiÕn Êy, "Héi liªn hiÖp" vÉn nhËn më l¹i cuéc th−¬ng l−îng hoµ gi¶i víi sù trung gian cña mét nhãm "kÎ hoµ gi¶i" míi97. Mét cuéc héi nghÞ trï bÞ gåm nh÷ng ®¹i diÖn cña ba tæ chøc kÓ trªn ®· häp vµo th¸ng S¸u vµ th¶o ra mét b¶n dù ¸n hiÖp nghÞ trªn c¬ së mét sù "tho¶ thuËn vÒ nguyªn t¾c" rÊt chi tiÕt, mµ "Héi liªn hiÖp" cho ®¨ng trong cuèn "Hai ®¹i héi", cßn §ång minh th× cho ®¨ng trong tËp "Nh÷ng tµi liÖu cña ®¹i héi "thèng nhÊt"".

Néi dung cña sù tho¶ thuËn vÒ nguyªn t¾c Êy (hay lµ cña nh÷ng nghÞ quyÕt cña héi nghÞ th¸ng S¸u, nh− ng−êi ta th−êng gäi) chøng tá hoµn toµn râ r»ng chóng t«i ®· ®Æt ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cho viÖc thèng nhÊt Êy lµ ph¶i hÕt søc kiªn quyÕt cù tuyÖt mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi, nãi chung, vµ cña chñ nghÜa c¬ héi Nga, nãi riªng. §iÒu thø nhÊt cã nãi: "Chóng t«i cù tuyÖt mäi m−u toan ®−a chñ nghÜa c¬ héi vµo cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, -m−u toan Êy ®· biÓu hiÖn trong çi mµ ng−êi ta gäi lµ "chñ nghÜa kinh tÕ", chñ nghÜa BÐc-stanh, chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng, v.v..". "Ho¹t ®éng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi bao gåm... ®Êu tranh t− t−ëng chèng tÊt c¶ nh÷ng kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng" (4, c); "Trong tÊt c¶ çc ph¹m vi cña c«ng t¸c tæ chøc vµ cæ ®éng, ®¶ng d©n chñ - x· héi kh«ng mét phót nµo ®−îc quªn nhiÖm vô tr−íc m¾t cña giai cÊp v« s¶n Nga lµ: ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ" (5, a);..."cæ ®éng kh«ng nh÷ng trªn lÜnh vùc ®Êu tranh hµng ngµy cña lao ®éng lµm thuª chèng t− b¶n" (5, b);... "kh«ng thõa nhËn... giai ®o¹n ®Êu tranh thuÇn tuý kinh tÕ vµ ®Êu tranh cho nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ côc bé" (5, c);

Lµm g×?

237

... "viÖc phª b×nh nh÷ng khuynh h−íng nh»m nªu lªn thµnh nguyªn t¾c... tÝnh s¬ ®¼ng... vµ tÝnh chËt hÑp cña nh÷ng h×nh thøc thÊp cña phong trµo, viÖc phª b×nh ®ã, chóng t«i cho lµ rÊt quan träng cho phong trµo" (5, d). Ngay ®Õn c¶ ng−êi hoµn toµn ®øng ngoµi cuéc, khi ®äc nh÷ng nghÞ quyÕt Êy mét çch Ýt nhiÒu ch¨m chó, còng ®Òu thÊy r»ng do ngay çch diÔn ®¹t cña nh÷ng nghÞ quyÕt Êy, nh÷ng nghÞ quyÕt Êy ®Òu nh»m c«ng kÝch nh÷ng ng−êi ®· theo chñ nghÜa c¬ héi vµ "chñ nghÜa kinh tÕ", nh÷ng ng−êi ®· quªn, dï lµ chØ trong chèc l¸t, nhiÖm vô ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ, nh÷ng ng−êi ®· c«ng nhËn thuyÕt çc giai ®o¹n, ®· nªu tÝnh chËt hÑp lªn thµnh nguyªn t¾c, v.v.. Vµ ng−êi nµo mµ ®· Ýt nhiÒu biÕt cuéc bót chiÕn cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", t¹p chÝ "B×nh minh" vµ b¸o "Tia löa" chèng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" th× còng kh«ng mét phót nµo nghi ngê r»ng nh÷ng nghÞ quyÕt Êy b¸c bá tõng ®iÓm mét chÝnh lµ nh÷ng sai lÇm cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". V× vËy, khi mét ng−êi cña "Héi liªn hiÖp" tuyªn bè ë ®¹i héi "thèng nhÊt" r»ng së dÜ cã çc bµi ®¨ng trong sè 10 cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ do "b−íc ngoÆt lÞch sö" míi cña "Héi liªn hiÖp" mµ lµ do tÝnh chÊt qu¸ "trõu t−îng"* cña çc nghÞ quyÕt, th× mét diÔn gi¶ ®· hoµn toµn cã lý khi chÕ giÔu ®iÒu ®ã. DiÔn gi¶ Êy tr¶ lêi: çc nghÞ quyÕt ®ã kh«ng nh÷ng kh«ng trõu t−îng, mµ lµ v« cïng cô thÓ; chØ cÇn nh×n qua còng thÊy r»ng ng−êi ta muèn "tãm mét ng−êi nµo" ®©y.

C©u cuèi cïng ®ã g©y ra mét c©u chuyÖn lý thó trong ®¹i héi. Mét mÆt th× B. Cri-tsÐp-xki b¸m lÊy tiÕng "tãm" Êy, t−ëng r»ng ®ã lµ mét tiÕng nãi lì ®Ó lé mét ý xÊu nµo cña chóng t«i ("gi−¬ng bÉy"), nªn ®· kªu lªn thèng thiÕt: "ThÕ th× ng−êi ta muèn tãm ai ®©y?". Plª-kha-nèp mØa mai hái: ⎯⎯⎯⎯⎯⎯

* Lêi kh¼ng ®Þnh nµy ®· ®−îc nh¾c l¹i trong cuèn "Hai ®¹i héi", tr. 25.

V. I. L ª - n i n 238

"Ph¶i, tãm ai ®©y?". B.Cri-tsÐp-xki tr¶ lêi: "T«i xin bæ khuyÕt chç kÐm s¸ng suèt cña ®ång chÝ Plª-kha-nèp, t«i xin gi¶i thÝch cho ®ång chÝ Êy biÕt r»ng ë ®©y ng−êi ta muèn tãm ban biªn tËp cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (mäi ng−êi ®Òu c−êi). Nh−ng chóng t«i kh«ng ®Ó bÞ tãm ®©u!" (tiÕng tr¶ lêi ë bªn tr¸i: th× l¹i cµng kh«ng lîi cho çc anh!). MÆt kh¸c, mét ng−êi trong nhãm "§Êu tranh" (nhãm hoµ gi¶i) lªn tiÕng chèng nh÷ng ®iÓm cña "Héi liªn hiÖp" ®−a ra söa ®æi nh÷ng nghÞ quyÕt, vµ v× muèn bªnh vùc diÔn gi¶ cña chóng ta, nªn ®· tuyªn bè r»ng tiÕng "tãm" cã lÏ lµ buét miÖng nãi ra mét çch ngÉu nhiªn trong lóc ®ang h¨ng tranh luËn.

VÒ phÇn t«i, t«i t−ëng r»ng "biÖn hé" nh− vËy lµ bÊt lîi cho diÔn gi¶ ®· dïng danh tõ ®−îc ph©n tÝch trªn ®©y. T«i nghÜ r»ng nh÷ng tiÕng "ng−êi ta muèn tãm mét ng−êi nµo" "®−îc nãi ra lµ ®Ó c−êi ch¬i, nh−ng trong th©m t©m l¹i lµ nãi thËt": chóng t«i ®· lu«n lu«n cho tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ kh«ng v÷ng, lµ ng¶ nghiªng. V× thÕ, hoµn toµn tù nhiªn lµ chóng t«i ph¶i muèn tãm tê Êy, ®Ó tõ nay vÒ sau nã kh«ng cßn ng¶ nghiªng nh− thÕ ®−îc n÷a. Cßn th× kh«ng thÓ cã vÊn ®Ò ¸c ý, v× ®©y lµ vÊn ®Ò kh«ng v÷ng vÒ nguyªn t¾c. Vµ chóng t«i ®· cã thÓ "tãm" "Héi liªn hiÖp" mét çch th©n mËt* ®Õn møc mµ çc nghÞ quyÕt th¸ng

* Cô thÓ lµ: chóng t«i ®· nãi trong lêi giíi thiÖu çc nghÞ quyÕt th¸ng S¸u

r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga nãi chung lu«n lu«n ®øng trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", r»ng c«ng lao cña "Héi liªn hiÖp" th× chñ yÕu lµ ho¹t ®éng cña Héi vÒ mÆt xuÊt b¶n vµ tæ chøc. Nãi mét çch kh¸c, chóng t«i ®· kh¼ng ®Þnh r»ng chóng t«i hoµn toµn s½n sµng quªn nh÷ng ®iÒu ®· qua vµ thõa nhËn Ých lîi (cho sù nghiÖp) cña c«ng t¸c cña çc ®ång chÝ chóng ta trong "Héi liªn hiÖp", víi ®iÒu kiÖn lµ ph¶i chÊm døt h¼n nh÷ng sù ng¶ nghiªng mµ chóng t«i nãi ®Õn khi dïng ch÷ "tãm". Mäi ng−êi kh«ng thiªn vÞ ®äc çc nghÞ quyÕt th¸ng S¸u, ®Òu hiÓu ®óng nh− thÕ. VËy nÕu hiÖn nay "Héi liªn hiÖp", sau khi g©y ra sù tan vì b»ng mét sù chuyÓn h−íng míi cña

Lµm g×?

239

S¸u l¹i do chÝnh b¶n th©n B.Cri-tsÐp-xki vµ mét ñy viªn kh¸c trong ban l·nh ®¹o "Héi liªn hiÖp" ký tªn.

Çc bµi trong sè 10 cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" (çc ®ång chÝ chóng ta chØ cã thÓ nh×n thÊy sè t¹p chÝ nµy khi hä ®Õn ®¹i héi, vµi ngµy tr−íc khi khai m¹c çc phiªn häp) ®· chøng tá râ rÖt r»ng tõ mïa h¹ ®Õn mïa thu, mét b−íc ngoÆt míi ®· diÔn ra trong "Héi liªn hiÖp": "ph¸i kinh tÕ" mét lÇn n÷a l¹i chiÕm ®−îc −u thÕ, vµ ban biªn tËp, "xoay chiÒu" theo tõng c¬n giã mét, l¹i biÖn hé cho "bän BÐc-stanh quyÕt liÖt nhÊt" vµ "sù tù do phª b×nh", l¹i biÖn hé cho "tÝnh tù ph¸t" vµ m−în lêi M¸c-t−-nèp ®Ó tuyªn truyÒn cho "lý luËn nh»m thu hÑp" ph¹m vi ¶nh h−ëng chÝnh trÞ cña chóng ta (h×nh nh− víi môc ®Ých mµ ng−êi ta gäi lµ ®Ó t¨ng c−êng ¶nh h−ëng Êy). Mét lÇn n÷a, lêi nhËn xÐt ®Ých ®¸ng cña P¸c-vu-x¬ nãi r»ng khã mµ tãm ®−îc anh chµng c¬ héi chñ nghÜa b»ng mét c«ng thøc nµo ®ã, l¹i ®−îc x¸c nhËn lµ ®óng: anh c¬ héi chñ nghÜa dÔ dµng thõa nhËn mäi c«ng thøc vµ rêi bá mäi c«ng thøc còng dÔ dµng nh− thÕ, v× chñ nghÜa c¬ héi chÝnh lµ ë chç kh«ng cã nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh vµ v÷ng ch¾c nµo. H«m nay, nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa bµi xÝch mäi m−u toan du nhËp chñ nghÜa c¬ héi; hä bµi xÝch mäi tÝnh chËt hÑp, trÞnh träng høa hÑn lµ "kh«ng mét phót nµo quªn viÖc ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ", lµ tiÕn hµnh "cæ ®éng kh«ng nh÷ng trªn lÜnh vùc ®Êu tranh hµng ngµy cña lao ®éng lµm thuª chèng t− b¶n", v.v. vµ v.v.. Nh−ng ngµy mai, hä ®æi giäng vµ quay vÒ víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p cò, víi lý do lµ b¶o vÖ tÝnh tù ph¸t, b−íc tiÕn tuÇn tù cña cuéc ®Êu tranh ©m thÇm hµng ngµy, b»ng çch t©ng bèc nh÷ng yªu s¸ch høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn, v.v.. Héi theo "chñ nghÜa kinh tÕ" (trong çc bµi cña sè 10 vµ trong çc ®iÒu söa ®æi), ®· trÞnh träng buéc téi chóng t«i lµ kh«ng nãi sù thËt ("Hai ®¹i héi", tr. 30), khi nh¾c ®Õn c«ng lao cña Héi th× lêi buéc téi Êy, tÊt nhiªn, chØ cã thÓ lµm cho ng−êi ta buån c−êi th«i.

V. I. L ª - n i n 240

TiÕp tôc kh¼ng ®Þnh r»ng, trong çc bµi cña sè 10, ""Héi liªn hiÖp" ®· kh«ng thÊy vµ hiÖn còng kh«ng thÊy mét sù béi ph¶n qu¸i l¹ nµo ®èi víi nh÷ng nguyªn t¾c tæng qu¸t cña dù ¸n héi nghÞ" ("Hai ®¹i héi", tr. 26), "Héi liªn hiÖp" chØ tá ra lµ m×nh ®· hoµn toµn kh«ng thÓ hoÆc kh«ng muèn hiÓu néi dung cña nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång.

Sau khi sè 10 cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ra, chóng t«i chØ cßn cã thÓ dù tÝnh mét viÖc n÷a lµ tiÕn hµnh mét cuéc th¶o luËn chung ®Ó biÕt ch¾c xem toµn thÓ "Héi liªn hiÖp" cã ®ång t×nh víi çc bµi b¸o Êy vµ víi ban biªn tËp cña m×nh kh«ng. Vµ chÝnh ®ã lµ ®iÒu ®· lµm cho "Héi liªn hiÖp" ®Æc biÖt kh«ng b»ng lßng chóng t«i, "Héi" buéc téi chóng t«i lµ muèn gieo sù bÊt hoµ trong "Héi liªn hiÖp", lµ chóng t«i xen vµo nh÷ng viÖc kh«ng cã liªn quan g× ®Õn chóng t«i, v.v.. TÊt nhiªn, ®ã lµ nh÷ng lêi buéc téi v« cí, v× r»ng víi mét ban biªn tËp ®−îc bÇu ra vµ "xoay chiÒu" theo tõng c¬n giã nhá th× mäi viÖc ®Òu do chÝnh h−íng giã quyÕt ®Þnh, vµ chóng ta ®· ®Þnh h−íng giã ®ã trong nh÷ng phiªn häp riªng, trong ®ã kh«ng cã ai kh¸c ngoµi çc héi viªn cña çc tæ chøc dù ®Þnh thèng nhÊt víi nhau. ViÖc nh©n danh "Héi liªn hiÖp" mµ ®−a nh÷ng ®iÒu söa ®æi çc nghÞ quyÕt th¸ng S¸u, lµm cho chóng t«i kh«ng cßn mét tý hy väng nµo ®i ®Õn tho¶ thuËn ®−îc n÷a. Nh÷ng ®iÒu söa ®æi Êy ®· thùc tÕ x¸c nhËn b−íc chuyÓn h−íng míi theo "chñ nghÜa kinh tÕ" vµ sù nhÊt trÝ cña ®a sè trong "Héi liªn hiÖp" víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10. Trong toµn bé nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi, ng−êi ta lo¹i bá "çi gäi lµ chñ nghÜa kinh tÕ" (v× lý do h×nh nh− "ý nghÜa" cña nh÷ng tiÕng Êy lµ "m¬ hå" - tuy r»ng çch viÖn lÏ nh− thÕ ®ßi hái cÇn ph¶i ®Þnh nghÜa mét çch chÝnh x¸c h¬n n÷a thùc chÊt cña sai lÇm ®· lan réng); ng−êi ta còng lo¹i bá c¶ "chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng" (tuy r»ng B.Cri-tsÐp-xki ®· bªnh vùc chñ nghÜa nµy trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 2-3, tr. 83-84, vµ bªnh vùc nã mét çch trùc tiÕp h¬n n÷a trong b¸o "Vor-

Lµm g×?

241

wärts"*). MÆc dï nh÷ng nghÞ quyÕt th¸ng S¸u ®· v¹ch ra mét çch chÝnh x¸c nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ: "chØ ®¹o mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i tÊt c¶ çc h×nh thøc ¸p bøc chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi", do ®ã mµ ®ßi hái ph¶i mang l¹i sù thèng nhÊt vµ lèi lµm viÖc cã ph−¬ng ph¸p cho tÊt c¶ çc biÓu hiÖn ®Êu tranh Êy, "Héi liªn hiÖp" l¹i cßn thªm nh÷ng tiÕng hoµn toµn v« Ých, nãi r»ng "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ lµ sù kÝch thÝch m¹nh mÏ phong trµo quÇn chóng" (b¶n th©n nh÷ng tiÕng Êy th× kh«ng thÓ nµo chèi c·i ®−îc c¶, nh−ng v× trong ®iÒu kiÖn ®· cã mét "chñ nghÜa kinh tÕ" hÑp hßi, th× nh÷ng tiÕng Êy kh«ng thÓ kh«ng lµm cho ng−êi ta cã cí ®Ó gi¶i thÝch sai lÖch ®i). H¬n n÷a: trong nh÷ng ®iÒu söa ®æi çc nghÞ quyÕt th¸ng S¸u, ng−êi ta thËm chÝ cßn ®i ®Õn chç trùc tiÕp thu hÑp kh¸i niÖm "chÝnh trÞ", b»ng çch xo¸ bá nh÷ng tiÕng "mét phót nµo" (kh«ng ®−îc quªn môc tiªu ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ), còng nh− b»ng çch thªm r»ng "cuéc ®Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng s¸ch cã thÓ ¸p dông réng r·i nhÊt ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ tÝch cùc". Ai nÊy ®Òu hiÓu r»ng, sau khi nh÷ng ®iÒu söa ®æi Êy ®−îc ®−a ra th× tÊt c¶ çc diÔn gi¶ cña chóng ta ®Òu lÇn l−ît cù tuyÖt kh«ng chÞu bµn luËn n÷a, cho r»ng tiÕp tôc th−¬ng l−îng víi nh÷ng ng−êi ®· quay trë vÒ víi "chñ nghÜa kinh tÕ" vµ ®· tù b¶o ®¶m cho m×nh cã quyÒn tù do ng¶ nghiªng, nh− thÕ lµ hoµn toµn v« Ých.

"§iÒu mµ "Héi liªn hiÖp" coi lµ ®iÒu kiÖn sine qua non1) cho sù tho¶ thuËn sau ®ã ®−îc v÷ng ch¾c, tøc lµ viÖc gi÷ bé mÆt ®éc lËp vµ quyÒn tù trÞ cña tê "Sù nghiÖp c«ng

* Trong b¸o "Vorwärts", mét cuéc bót chiÕn vÒ vÊn ®Ò nµy ®· x¶y ra gi÷a ban biªn tËp hiÖn nay cña b¸o Êy, Cau-xky vµ t¹p chÝ "B×nh minh". Chóng t«i sÏ cã dÞp tr×nh bµy ®Ó ®éc gi¶ ë Nga biÕt cuéc bót chiÕn Êy98.

1) — tuyÖt ®èi cÇn thiÕt

V. I. L ª - n i n 242

nh©n", th× b¸o "Tia löa" l¹i coi lµ mét vËt ch−íng ng¹i cho viÖc thùc hiÖn sù tháa thuËn Êy" ("Hai ®¹i héi", tr. 25). §iÒu ®ã rÊt kh«ng ®óng. Chóng t«i kh«ng bao giê muèn vi ph¹m quyÒn tù trÞ cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"*. Chóng t«i ®· thùc sù c−¬ng quyÕt phñ nhËn sù ®éc lËp vÒ bé mÆt cña t¹p chÝ Êy, nÕu ng−êi ta hiÓu ®ã lµ "bé mÆt ®éc lËp" trong nh÷ng vÊn ®Ò nguyªn t¾c vÒ mÆt lý luËn vµ s¸ch l−îc: çc nghÞ quyÕt th¸ng S¸u chÝnh lµ ®· bao hµm ý nghÜa phñ nhËn tuyÖt ®èi mét bé mÆt ®éc lËp nh− vËy, v× "sù ®éc lËp vÒ bé mÆt" Êy, trong thùc tiÔn, lu«n lu«n cã nghÜa lµ, chóng t«i xin nh¾c l¹i, tÊt c¶ çc thø ng¶ nghiªng vµ lµ sù ñng hé b»ng sù ng¶ nghiªng ®ã, t×nh tr¹ng ph©n t¸n ®ang thÞnh hµnh trong chóng ta vµ kh«ng thÓ dung nhËn ®−îc ®øng vÒ mÆt quan ®iÓm cña ®¶ng mµ nãi. Qua çc bµi trong sè 10 vµ çc ®iÒu "söa ®æi" cña m×nh, tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· tá râ ý muèn gi÷ chÝnh lµ sù ®éc lËp vÒ bé mÆt Êy; mµ ý muèn ®ã th× tù nhiªn vµ tÊt nhiªn ®−a ®Õn chç ®o¹n tuyÖt vµ tuyªn chiÕn. Nh−ng tÊt c¶ chóng t«i lóc ®ã ®Òu s½n sµng thõa nhËn "bé mÆt ®éc lËp" cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", theo çi nghÜa lµ tê Êy ph¶i chuyªn lµm nh÷ng nhiÖm vô tr−íc t¸c ®· ®−îc quy ®Þnh mét çch râ rµng. Nh÷ng nhiÖm vô ®ã ph¶i ®−îc ph©n phèi ®óng ®¾n nh− sau: 1. t¹p chÝ khoa häc, 2. b¸o chÝnh trÞ vµ 3. v¨n tËp phæ th«ng vµ s¸ch phæ th«ng. ChØ cã sù tháa thuËn cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®èi víi mét sù ph©n phèi nh− thÕ míi cã thÓ chøng tá r»ng tê Êy thµnh thËt muèn thanh to¸n døt kho¸t nh÷ng sai lÇm mµ çc nghÞ quyÕt th¸ng S¸u ®· chèng l¹i; chØ cã mét sù ph©n phèi nh− vËy míi cã thÓ g¹t bá ®−îc mäi sù va ch¹m cã thÓ x¶y ra, vµ ®¶m b¶o thùc sù cho sù tho¶ thuËn ®−îc v÷ng ch¾c, ®ång thêi ®em l¹i mét c¬ së cho

* NÕu ng−êi ta kh«ng coi çc cuéc häp cña ban biªn tËp, - nh©n dÞp thµnh lËp mét héi ®ång tèi cao chung cña çc tæ chøc thèng nhÊt, mµ t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· nhËn lêi tham dù håi th¸ng S¸u - nh− lµ nh÷ng sù h¹n chÕ quyÒn tù trÞ Êy.

Lµm g×?

243

cao trµo míi cña chóng ta vµ cho nh÷ng thµnh c«ng míi cña cao trµo ®ã.

HiÖn nay, kh«ng cã mét ng−êi d©n chñ - x· héi Nga nµo l¹i nghi ngê r»ng, së dÜ cã sù ®o¹n tuyÖt vÜnh viÔn gi÷a khuynh h−íng çch m¹ng víi khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa th× ®ã kh«ng ph¶i lµ do nh÷ng nguyªn nh©n "tæ chøc" nµo ®ã, mµ chÝnh lµ do nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa cã ý muèn cñng cè bé mÆt ®éc lËp cña chñ nghÜa c¬ héi vµ tiÕp tôc dïng nh÷ng lý lÏ kiÓu Cri-tsÐp-xki vµ M¸c-t−-nèp ®Ó lµm rèi lo¹n ®Çu ãc mäi ng−êi.

V. I. L ª - n i n 244

®iÓm söa ®æi cho cuèn "Lµm g×?"99 "Nhãm më ®−êng" mµ t«i nãi ®Õn trong cuèn "Lµm g×?"

trang 1411), yªu cÇu t«i söa l¹i nh− sau ®o¹n tr×nh bµy vÒ sù tham gia cña nhãm Êy vµo viÖc hoµ gi¶i c¸c tæ chøc d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi: "Trong ba ng−êi cña nhãm Êy chØ cã mét ng−êi bá "Héi liªn hiÖp" håi cuèi n¨m 1900; cßn nh÷ng ng−êi kh¸c th× ®Õn n¨m 1901 míi bá "Héi", chØ sau khi hä ®· tin ch¾c r»ng kh«ng thÓ nµo lµm cho "Héi liªn hiÖp" ®ång ý häp héi nghÞ víi tæ chøc cña b¸o "Tia löa" ë n−íc ngoµi vµ "Tæ chøc c¸ch m¹ng Ng−êi d©n chñ - x· héi" - ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ "Nhãm më ®−êng" ®· ®Ò nghÞ. Lóc ®Çu, ®Ò nghÞ ®ã kh«ng ®−îc ban l·nh ®¹o "Héi liªn hiÖp" chÊp nhËn, m−în cí r»ng "Héi" kh«ng nhËn tham dù héi nghÞ lµ v× nh÷ng ng−êi cã ch©n trong nhãm ®øng lµm trung gian tøc lµ "Nhãm më ®−êng" kh«ng cã "®ñ thÈm quyÒn"; nh−ng "Héi" tá ý muèn liªn l¹c trùc tiÕp víi tæ chøc cña b¸o "Tia löa" ë n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, Ýt l©u sau, ban l·nh ®¹o "Héi liªn hiÖp" b¸o cho "Nhãm më ®−êng" biÕt r»ng sau khi b¸o "Tia löa" ra sè ®Çu tiªn, trong ®ã cã ®¨ng mét bµi nãi vÒ sù chia rÏ trong "Héi liªn hiÖp" th× "Héi" thay ®æi quyÕt ®Þnh cña m×nh vµ kh«ng muèn liªn hÖ víi b¸o "Tia löa" n÷a. Nh− thÕ th× lµm sao gi¶i thÝch ®−îc lêi cña mét ng−êi trong ban l·nh ®¹o cña "Héi liªn hiÖp" tuyªn bè r»ng viÖc

1) Xem tËp nµy, tr. 235.

Lµm g×?

245

"Héi" tõ chèi kh«ng tham dù héi nghÞ hoµn toµn chØ lµ do "Héi liªn hiÖp" kh«ng b»ng lßng vÒ thµnh phÇn cña "Nhãm më ®−êng"? Thùc ra, ng−êi ta còng kh«ng hiÓu ®−îc c¶ sù tho¶ thuËn cña ban l·nh ®¹o "Héi liªn hiÖp" vÒ viÖc tham gia cuéc héi nghÞ håi th¸ng S¸u n¨m võa qua, v× bµi b×nh luËn trong sè ®Çu tiªn cña b¸o "Tia löa" vÉn cßn cã hiÖu lùc, vµ th¸i ®é "cù tuyÖt" cña b¸o "Tia löa" ®èi víi "Héi liªn hiÖp" l¹i cµng biÓu hiÖn râ h¬n trong tËp ®Çu cña t¹p chÝ "B×nh minh" vµ trong sè 4 cña b¸o "Tia löa", xuÊt b¶n tr−íc héi nghÞ th¸ng S¸u".

N.Lª-nin

"Tia löa", sè 19, ngµy 1 th¸ng T− 1902

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o "Tia löa"

V. I. L ª - n i n 246

247

C¸c Tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN 100

ViÕt vµo th¸ng Giªng - th¸ng T− 1902

In lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1924 trong V¨n tËp Lª-nin, tËp 11

Theo ®óng b¶n th¶o

V. I. L ª - n i n

248

249

NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt

cña plª-kha-nèp

Nguyªn v¨n cña plª-kha-nèp

NhËn xÐt cña Lª-nin

I. §Æc ®iÓm kinh tÕ chñ yÕu cña x· héi hiÖn ®¹i lµ ®Þa vÞ thèng trÞ cña çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa trong x· héi ®ã,

Trang 1. Sè 1 - Chñ nghÜa t− b¶n

kh«ng ph¶i lµ "®Æc ®iÓm" cña x· héi hiÖn ®¹i, mµ lµ chÕ ®é, c¬ cÊu kinh tÕ v.v. cña x· héi ®ã.

tøc lµ çc t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ th× thuéc quyÒn së h÷u cña mét giai cÊp gåm mét nhóm nh÷ng nhµ t− b¶n

Sè 2 - T− liÖu s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng chØ thuéc quyÒn së h÷u cña çc nhµ t− b¶n mµ cßn cña c¶ bän ®Þa chñ vµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá.

trong khi ®ã, ®a sè d©n c− l¹i lµ v« s¶n,

Sè 3 - ë nhiÒu n−íc, giai cÊp v« s¶n kh«ng ph¶i lµ ®a sè trong d©n c−.

lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã g× ngoµi søc lao ®éng cña m×nh vµ kh«ng thÓ sèng b»ng çch nµo kh¸c ngoµi con ®−êng b¸n søc lao ®éng ®ã.

Sè 4 - Giai cÊp v« s¶n cã mét sè vËt phÈm tiªu dïng (vµ mét phÇn cã c¶ t− liÖu s¶n xuÊt ).

Do ®ã, hä r¬i vµo ®Þa vÞ lÖ thuéc cña nh÷ng ng−êi lµm thuª ®em

Trang 2.

V. I. L ª - n i n

250

lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho bän t− b¶n.

Sè 5. + cho bän ®Þa chñ.

II. Ph¹m vi thèng trÞ cña çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng më réng tuú theo møc ®é c¶i tiÕn kh«ng ngõng vÒ kü thuËt

ë trang 2. Kh«ng ph¶i sù c¶i tiÕn kü

thuËt, mµ lµ chÕ ®é t− h÷u, míi t−íc ®o¹t vµ verelendet1)

ng−êi s¶n xuÊt nhá. lµm t¨ng t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín vµ do ®ã

Sè 6 - "vµ do ®ã"?? B¶n th©n viÖc ph¸t triÓn kü thuËt kh«ng thÓ lµm t¨ng t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín. Sù ph¸t triÓn kü thuËt (+ mét lo¹t c¶i çch kinh tÕ, nh− thay ®æi ®iÒu kiÖn tiªu thô etc.2)) dÉn ®Õn t×nh tr¹ng s¶n xuÊt lín lo¹i trõ s¶n xuÊt nhá.

lµm gi¶m sè l−îng nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp, thu hÑp vai trß cña hä trong ®êi sèng kinh tÕ cña x· héi ,

Sè 6-7: Chñ nghÜa t− b¶n kh«ng ph¶i bao giê còng "lµm gi¶m sè l−îng nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá" (sè l−îng t−¬ng ®èi, chø kh«ng nhÊt thiÕt lµ sè l−îng tuyÖt ®èi, ®Æc biÖt lµ ë Nga).

[ Chñ nghÜa t− b¶n t−íc ®o¹t ng−êi s¶n xuÊt nhá, vµ h¹ thÊp ®Þa vÞ cña hä, bÇn cïng ho¸ hä...]

Sè 7 - Nã thu hÑp vai t rß cña nh÷ng ng−êi s¶n

1) ― dÉn ®Õn bÇn cïng hãa 2) ― v©n v©n

NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña Plª-kha-nèp

251

xuÊt nhá = lµm t¨ng t¸c dông kinh tÕ cña nh÷ng nhµ kinh doanh lín (hai ®iÒu nµy còng chØ lµ mét).

vµ cã n¬i, l¹i trùc tiÕp biÕn hä thµnh kÎ lÖ thuéc vµo çc nhµ kinh doanh lín vµ kÎ nép cèng cho bän nµy.

Sè 8 - Ph¶i xo¸ ch÷ "trùc tiÕp" ®i. Qu¸ tr×nh t¸ch ng−êi s¶n xuÊt ra khái t− liÖu s¶n xuÊt kh«ng ®−îc nªu lªn.

III. Çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng ®Ì nÆng lªn giai cÊp c«ng nh©n tuú theo sù tiÕn bé vÒ kü thuËt lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ do ®ã kh«ng nh÷ng ®em l¹i cho bän t− b¶n kh¶ n¨ng vËt chÊt ®Ó t¨ng møc ®é bãc lét c«ng nh©n mµ cßn biÕn kh¶ n¨ng ®ã thµnh hiÖn thùc, g©y ra sù gi¶m sót t−¬ng ®èi møc cÇu vÒ søc lao ®éng, ®ång thêi lµm t¨ng mét çch t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi møc cung vÒ søc lao ®éng.

Trang 3 cña b¶n dù th¶o ®Çu tiªn.

Sè 9. + vµ ®Ì lªn c¶ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá

[n«ng d©n nãi chung ph¶i ®−îc ®Æc biÖt nh¾c tíi].

Sè 10 - g©y ra hoÆc ®Î ra. Trang 3 - nãi mét çch rÊt

kh«ng ®¹i chóng, trõu t−îng. Trong C−¬ng lÜnh Ðc-phuya 101

nãi râ h¬n nhiÒu: "... ®éi qu©n c«ng nh©n thõa t¨ng lªn", -"®êi sèng ngµy cµng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o".

IV. Sù ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng nh÷ng kh«ng lµm t¨ng gi¸ c¶ søc lao ®éng mµ tr¸i l¹i, rÊt nhiÒu khi l¹i lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm gi¶m gi¸ c¶ søc lao ®éng.

Trang 4 - "gi¸ c¶ søc lao ®éng" rÊt th−êng bÞ 1) (®iÓm nµy còng ®−îc diÔn t¶ rÊt trõu t−îng; = t¨ng c−êng bãc lét, ¸p bøc, nghÌo khæ, tñi nhôc).

1) ― h¹ thÊp

V. I. L ª - n i n

252

Nh− thÕ lµ sù tiÕn bé vÒ kü thuËt - cã nghÜa lµ lµm t¨ng cña c¶i x· héi - trong x· héi t− b¶n lµm t¨ng sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi, lµm t¨ng sù çch biÖt gi÷a ng−êi h÷u s¶n vµ ng−êi v« s¶n, lµm t¨ng sù lÖ thuéc vÒ kinh tÕ cña c«ng nh©n vµo nh÷ng nhµ t− b¶n.

"Nh− thÕ" lµ nã lµm t¨ng thªm sù bÊt b×nh ®¼ng. KÕt qu¶ lµ: h×nh nh− sù bÊt b×nh ®¼ng t¨ng lªn chØ do cã sù t¨ng c−êng (t¨ng thªm) bãc lét c«ng nh©n lµm thuª, trong khi ®ã th× sù bÊt b×nh ®¼ng t¨ng lªn lµ do: 1) sù t−íc ®o¹t ng−êi s¶n xuÊt nhá + 2) sù bÇn cïng ho¸ ng−êi s¶n xuÊt nhá + 3) sù t¨ng c−êng bãc lét + 4) sù t¨ng thªm ®éi qu©n trï bÞ.

V. Trong t×nh h×nh nh− thÕ cña x· héi t− b¶n vµ trong ®iÒu kiÖn sù c¹nh tranh lÉn nhau gi÷a çc n−íc t− b¶n kh«ng ngõng t¨ng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi, viÖc tiªu thô çc hµng ho¸ tÊt nhiªn sÏ bÞ chËm so víi viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸, vµ ®iÒu ®ã cø tõng thêi kú mét l¹i g©y ra nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp Ýt nhiÒu gay g¾t, kÌm theo nh÷ng thêi kú c«ng nghiÖp ngõng trÖ kÐo dµi Ýt hoÆc nhiÒu, nh÷ng thêi kú ®ã l¹i cµng

Trang 5. Trong c−¬ng lÜnh cã cÇn thiÕt

ph¶i chØ ra nguyªn nh©n cña çc cuéc khñng ho¶ng kh«ng?

NÕu cÇn, th× ®−a ra hai nguyªn nh©n lµ ch−a ®ñ:

1) t¨ng thªm sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi ("trong t×nh h×nh nh− thÕ", tr.4) +2) t¨ng c−êng c¹nh tranh.

Kh«ng thÊy nãi ®Õn nguyªn nh©n c¬ b¶n cña çc cuéc khñng ho¶ng = Planlosigkeit1), vµ sù chiÕm h÷u t− nh©n trong nÒn s¶n xuÊt x· héi.

lµm gi¶m sè l−îng vµ t¸c dông Trang 5-6: lµm gi¶m " t ¸ c d ô n g k i n h t Õ " cña

1) ― kh«ng cã kÕ ho¹ch


253

kinh tÕ cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá,

nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ⎯ ®©y lµ mét thuËt ng÷ qu¸ trõu t−îng.

T−íc ®o¹t (= gi¶m sè l−îng?) vµ verelendet.

lµm t¨ng h¬n n÷a sù lÖ thuéc cña lao ®éng lµm thuª vµo t− b¶n

Trang 6 - cña "lao ®éng" lµm thuª? Nãi lµ cña c«ng nh©n cã ph¶i h¬n kh«ng?

vµ lµm cho t×nh c¶nh cña giai cÊp v« s¶n vµ cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ngµy cµng r¬i nhanh h¬n ®Õn chç trÇm träng mét çch t−¬ng ®èi, vµ cã n¬i mét çch tuyÖt ®èi.

Trang 6 - hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng - t×nh c¶nh trë nªn trÇm träng mét çch t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi. Nãi th¼ng ra lµ: n¹n thÊt nghiÖp, sù nghÌo khæ cña c«ng nh©n vµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, cã ph¶i h¬n kh«ng.

VI. Nh−ng ®ång thêi, trong khi çc m©u thuÉn kh«ng thÓ tr¸nh khái ®ã cña chñ nghÜa t− b¶n t¨ng lªn vµ ph¸t triÓn th× sù bÊt m·n cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi t×nh tr¹ng hiÖn t¹i còng t¨ng lªn, cuéc ®Êu tranh cña hä chèng giai cÊp nh÷ng nhµ t− b¶n ngµy cµng trë nªn gay g¾t, vµ trong hµng ngò cña c«ng nh©n, ngµy cµng lan réng h¬n, nhanh chãng h¬n çi nhËn thøc r»ng:

Trang 7 - thay "bÊt m·n"

b»ng ch÷ phÉn né. Trang 7 - sù nhËn thøc lan

réng ra (γ) l¹i ®−îc ®Æt bªn c¹nh sù phÉn né t¨ng lªn (α) vµ sù ®Êu tranh gay g¾t (β). Nh−ng

α vµ β lµ ®iÒu tù ph¸t, cßn γ th× chóng ta ph¶i ®em

l¹i.

V. I. L ª - n i n

254

chØ cã th«ng qua cè g¾ng cña b¶n th©n, hä míi cã thÓ lËt ®æ ®−îc ¸ch lÖ thuéc vÒ kinh tÕ ®ang ®Ì lªn vai hä; r»ng ®Ó lËt ®æ ¸ch ®ã, cÇn ph¶i lµm çch m¹ng x· héi,

Trang 7 - "chØ cã th«ng qua cè g¾ng cña b¶n th©n".

Nãi chung nh− thÕ nµy th× tèt h¬n: chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n v.v..

tøc lµ thñ tiªu quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, t−íc ®o¹t bän bãc lét, chuyÓn çc t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng s¶n phÈm thµnh së h÷u c«ng céng.

Trang 7-8. 1) thñ tiªu çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa? - Thay thÕ * nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ b»ng nÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa**,

2) t−íc ®o¹t bän bãc lét, 3) chuyÓn çc t− liÖu s¶n xuÊt thµnh së h÷u c«ng céng

biÕn chÕ ®é së

h÷u t− nh©n

thµnh chÕ ®é së h÷u c«ng céng.

VII. Cuéc çch m¹ng Êy cña giai cÊp v« s¶n sÏ gi¶i phãng toµn thÓ nh©n lo¹i hiÖn ®ang bÞ ¸p bøc vµ ®au khæ, v× nã sÏ chÊm døt mäi h×nh thøc ng−êi ¸p bøc vµ bãc lét ng−êi.

VIII. Muèn thay thÕ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa b»ng viÖc tæ chøc s¶n xuÊt s¶n phÈm theo chñ nghÜa x· héi ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña x· héi vµ ®¶m b¶o phóc lîi cho tÊt c¶ çc thµnh viªn x· héi, muèn hoµn thµnh cuéc çch m¹ng cña m×nh,

Trang 9 -"®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña x· héi" ((kh«ng râ rµng)) "vµ ®¶m b¶o phóc lîi cho tÊt c¶ çc thµnh viªn x· héi".

Nh− thÕ cßn ch−a ®ñ: (h·y xem C−¬ng lÜnh Ðc -

* Nh− ®· nãi ë trang 8-9. ** CÇn gi¶i thÝch, nÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa ®ã lµ nh− thÕ nµo.

?


255

giai cÊp v« s¶n ph¶i n¾m chÝnh quyÒn,

phuya "phóc lîi cao nhÊt vµ sù c¶i thiÖn toµn diÖn vµ c©n ®èi").

chÝnh quyÒn ®ã sÏ khiÕn cho hä cã ®−îc ®Þa vÞ lµm chñ vµ cã thÓ th¼ng tay lo¹i trõ tÊt c¶ nh÷ng trë ng¹i mµ hä sÏ gÆp trªn con ®−êng tiÕn tíi môc ®Ých vÜ ®¹i. Theo ý nghÜa ®ã, chuyªn chÝnh v« s¶n lµ ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ tÊt yÕu cña cuéc çch m¹ng x· héi.

Trang 9 - "cã ®−îc ®Þa vÞ lµm chñ", "th¼ng tay lo¹i trõ", "chuyªn chÝnh"??? (§èi víi chóng ta, çch m¹ng x· héi còng lµ ®ñ råi.)

IX. Nh−ng sù ph¸t triÓn cña trao ®æi quèc tÕ vµ cña thÞ tr−êng thÕ giíi ®· t¹o nªn mét mèi quan hÖ hÕt søc chÆt chÏ gi÷a tÊt c¶ çc d©n téc trong thÕ giíi v¨n minh, khiÕn cho môc ®Ých vÜ ®¹i Êy chØ cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng sù hîp søc cña nh÷ng ng−êi v« s¶n tÊt c¶ çc n−íc. V× thÕ phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i ph¶i trë thµnh vµ tõ l©u ®· trë thµnh mét phong trµo quèc tÕ.

Trang 10 - nil1)

X. §¶ng d©n chñ - x· héi Nga tù coi m×nh lµ mét ®éi ngò cña ®¹o qu©n v« s¶n toµn thÕ giíi, lµ mét bé phËn cña phong trµo d©n chñ -x· héi quèc tÕ.

XI. §¶ng theo ®uæi còng çi môc ®Ých cuèi cïng mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tÊt c¶ çc n−íc kh¸c ®Ò ra cho m×nh.

Trang 11 - "còng çi End - ziel2) Êy". Nh¾c l¹i lµm g×?

§¶ng v¹ch râ cho c«ng nh©n thÊy sù ®èi lËp kh«ng thÓ dung hoµ

Trang 11 - "còng çi End - z i e l Ê y " - v µ r å i n g a y b ª n

⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 1) - nihil - kh«ng cã g× 2) - môc ®Ých cuèi cïng

V. I. L ª - n i n

256

®−îc gi÷a lîi Ých cña hä vµ lîi Ých cña bän t− b¶n, gi¶i thÝch cho c«ng nh©n thÊy ý nghÜa lÞch sö, tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn cña cuéc çch m¹ng x· héi mµ giai cÊp v« s¶n ph¶i hoµn thµnh, tæ chøc lùc l−îng cña c«ng nh©n l¹i ®Ó ®Êu tranh kh«ng ngõng chèng nh÷ng kÎ bãc lét hä.

c¹nh l¹i lµ nhiÖm vô (sî r»ng cã lÉn lén kh«ng?) cña ®¶ng d©n chñ - x· héi: 1) V¹ch cho (?) c«ng nh©n thÊy sù ®èi lËp kh«ng thÓ dung hßa ®−îc gi÷a lîi Ých cña hä vµ lîi Ých cña bän t− b¶n. 2) Gi¶i thÝch cho c«ng nh©n thÊy ý nghÜa, tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn cña cuéc çch m¹ng x· héi [+ sù tÊt yÕu cña çch m¹ng?].

Ng−êi §øc nãi mét çch m¹nh h¬n: weisen natur-notwendiges Ziel1).

3) Tæ chøc lùc l−îng cña c«ng nh©n l¹i ®Ó ®Êu tranh kh«ng ngõng chèng nh÷ng kÎ bãc lét hä (NB 2 ) ? + chèng chÝnh phñ?) + ? l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n.

1) n»m trong ®iÒu 2). 1) - hÑp qu¸. §¸ng lÏ ph¶i: α) nãi râ môc ®Ých cuèi

cïng, β) lËp ra tæ chøc cña nh÷ng

ng−êi çch m¹ng ®Ó l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n.

⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 1) ⎯ chØ râ môc ®Ých tÊt yÕu tù nhiªn 2) nota bene — chó ý


257

XII. Song nh÷ng môc tiªu

tr−íc m¾t cña hä th× thay ®æi

nhiÒu, v× ë n−íc ta nhiÒu tµn tÝch

cña chÕ ®é x· héi tiÒn t− b¶n -

chÕ ®é n«ng n« - cßn ®Ì nÆng

mét çch khñng khiÕp lªn toµn

thÓ nh©n d©n lao ®éng vµ lµ trë

lùc m¹nh mÏ nhÊt c¶n trë sù

th¾ng lîi cña phong trµo c«ng

nh©n Nga.

Trang 12 - "tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«... cßn ®Ì nÆng mét çch khñng khiÕp lªn toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng"

+ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt + h¹ thÊp møc sèng + giam h·m toµn thÓ nh©n d©n trong c¶nh t¨m tèi vµ bÞ ®Ì nÐn - lµ trë lùc m¹nh mÏ nhÊt (=

çc tµn tÝch)? (Nh÷ng tµn tÝch ®ã lµ g×? ChÕ ®é chuyªn chÕ + tÊt c¶ nh÷ng çi kh¸c? §iÒu ®ã cã nãi ë phÇn d−íi.)

Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi

Nga chØ cßn ph¶i phÊn ®Êu ®Ó

®¹t ®−îc nh÷ng thÓ chÕ ph¸p

luËt nh− ®· cã ë çc n−íc t− b¶n

tiªn tiÕn, nh÷ng thÓ chÕ ph¸p

luËt ®ã lµ bé phËn bæ sung tù

nhiªn vÒ ph¸p luËt cña quan hÖ

s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa

12 - 13 - cÇn ph¶i ®¹t ®−îc nh÷ng thÓ chÕ ph¸p luËt nh− (?) ®· (?) cã ë çc n−íc tiªn tiÕn.

[CÇn ph¶i nãi râ h¬n n÷a. DiÔn ®¹t mét çch kh«ng ®¹i chóng.]

vµ cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn mét çch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn cuéc

®Êu tranh giai cÊp cña lao ®éng

lµm thuª chèng t− b¶n.

Trang 13 - cña lao ®éng lµm thuª ? - cña c«ng nh©n, cho cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n chèng giai cÊp cña çc nhµ t− b¶n ®Ó hoµn toµn gi¶i phãng m×nh.

Nh−ng v× chÕ ®é chuyªn chÕ cña

Nga hoµng lµ tµn tÝch lín nhÊt

vµ tai h¹i nhÊt cña chÕ ®é n«ng

Trang 13. ChÕ ®é chuyªn chÕ kh«ng phï hîp víi nh÷ng thÓ chÕ ph¸p luËt Êy

V. I. L ª - n i n

258

n« cò ®èi víi sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña x· héi, vµ nã hoµn toµn kh«ng phï hîp víi c¸c thÓ chÕ ph¸p luËt ®ã, vµ v× xÐt theo b¶n chÊt cña nã, nã kh«ng thÓ kh«ng lµ kÎ thï hung ¸c nhÊt vµ nguy hiÓm nhÊt cña phong trµo gi¶i phãng cña nh÷ng ng−êi v« s¶n, nªn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ®Ò ra cho m×nh nhiÖm vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t lµ ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ vµ thay thÕ chÕ ®é ®ã b»ng chÕ ®é céng hßa dùa trªn c¬ së mét hiÕn ph¸p d©n chñ...

(víi quyÒn tù do chÝnh trÞ??).

Trang 14. V× chÕ ®é chuyªn

chÕ kh«ng phï hîp - cho nªn ph¶i lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ ((kh«ng ¨n khíp víi nhau)).

ViÕt xong chËm nhÊt lµ vµo ngµy 8 (21) th¸ng Giªng 1902

259

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin «Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi Nga». — 1902

¶nh thu nhá

258

259

dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga*

[A] I. S¶n xuÊt hµng hãa ë Nga ph¸t triÓn ngµy cµng nhanh

chãng, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng thèng trÞ hoµn toµn trong n−íc Êy.

II. ViÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng vÒ kü thuËt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt nhá ngµy cµng bÞ nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ. Bé phËn t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt (ruéng ®Êt vµ c«ng x−ëng, c«ng cô vµ m¸y mãc, ®−êng s¾t vµ c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng kh¸c) tËp trung vµo tay mét sè t−¬ng ®èi Ýt c¸c nhµ t− b¶n vµ ®¹i ®iÒn chñ, thµnh tµi s¶n riªng cña chóng. Nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp (n«ng d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng) ngµy cµng bÞ ph¸ s¶n, mÊt hÕt t− liÖu s¶n xuÊt vµ do ®ã hoÆc biÕn thµnh ng−êi v« s¶n, hoÆc biÕn thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng cho t− b¶n. Ngµy cµng cã nhiÒu ng−êi lao ®éng buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh, trë thµnh c«ng nh©n lµm thuª, lÖ thuéc vµo bän chiÕm h÷u, ®em lao ®éng cña m×nh t¹o ra cña c¶i cho bän chóng.

* PhÇn nguyªn t¾c cña b¶n dù th¶o nµy lµ b¶n dù th¶o do mét ñy viªn

cña ban biªn tËp lµ Phr©y ®−a ra (vµ Phr©y c¨n cø vµo b¶n dù th¶o ®Çu tiªn cña G. V. mµ th¶o ra). Cßn phÇn thùc tiÔn (tõ chç cã ®¸nh dÊu ë d−íi nµy cho ®Õn hÕt) lµ do toµn thÓ tiÓu ban, tøc lµ 5 ñy viªn ban biªn tËp, ®−a ra.

V. I. L ª - n i n 260

III. Kü thuËt cµng tiÕn bé th× sù t¨ng lªn cña møc cÇu vÒ søc lao ®éng cµng chËm h¬n so víi sù t¨ng lªn cña møc cung vÒ søc lao ®éng, bän t− b¶n cµng cã kh¶ n¨ng t¨ng thªm møc ®é bãc lét c«ng nh©n. §êi sèng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o, n¹n thÊt nghiÖp, ¸ch bãc lét vµ mäi sù l¨ng nhôc lµ sè phËn cña çc tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ngµy cµng ®«ng ®¶o.

IV. Nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp - do nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n tÊt nhiªn g©y ra - cµng lµm cho qu¸ tr×nh ®ã gay g¾t thªm. Sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng cña quÇn chóng diÔn ra cïng mét lóc víi sù phung phÝ cña c¶i x· héi v× kh«ng thÓ t×m ®−îc n¬i tiªu thô nh÷ng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra.

V. Nh− vËy lµ, sù ph¸t triÓn khæng lå cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng x· héi vµ ngµy cµng x· héi hãa dÉn ®Õn chç tÊt c¶ çc thµnh qu¶ chñ yÕu cña sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu bÞ mét nhóm d©n c− ®éc chiÕm. Cïng víi sù t¨ng lªn cña cña c¶i x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi còng t¨ng lªn, çi hè ng¨n çch gi÷a giai cÊp nh÷ng kÎ h÷u s¶n (giai cÊp t− s¶n) vµ giai cÊp nh÷ng ng−êi v« s¶n còng s©u thªm vµ réng thªm.

[B] VI. §ång thêi, tÊt c¶ nh÷ng m©u thuÉn kh«ng thÓ tr¸nh khái

Êy cña chñ nghÜa t− b¶n mµ ngµy cµng lín vµ ph¸t triÓn lªn th× sè l−îng vµ sù ®oµn kÕt, sù bÊt m·n vµ c¨m phÉn cña nh÷ng ng−êi v« s¶n còng t¨ng lªn, cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n chèng giai cÊp çc nhµ t− b¶n gay g¾t thªm, nguyÖn väng muèn tho¸t khái çi ¸ch kh«ng thÓ chÞu ®ùng næi cña chñ nghÜa t− b¶n, ngµy cµng m¹nh lªn.

VII. ViÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n. TÊt c¶ çc giai cÊp cßn l¹i cña x· héi hiÖn ®¹i ®Òu chñ tr−¬ng duy tr× nh÷ng

Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXH Nga

261

c¬ së cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn t¹i. §Ó thùc sù gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n, cÇn ph¶i cã cuéc çch m¹ng x· héi ®−îc chuÈn bÞ bëi toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, tøc lµ ph¶i thñ tiªu chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, chuyÓn çc t− liÖu ®ã thµnh së h÷u c«ng céng vµ thay thÕ nÒn s¶n xuÊt hµng hãa t− b¶n chñ nghÜa b»ng viÖc tæ chøc s¶n xuÊt s¶n phÈm theo lèi x· héi chñ nghÜa do toµn thÓ x· héi tiÕn hµnh ®Ó ®¶m b¶o phóc lîi ®Çy ®ñ vµ sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn cña tÊt c¶ mäi thµnh viªn trong x· héi.

VIII. Cuéc çch m¹ng ®ã cña giai cÊp v« s¶n sÏ hoµn toµn xãa bá sù ph©n chia x· héi thµnh giai cÊp vµ do ®ã, sÏ xãa bá mäi sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi vµ bÊt b×nh ®¼ng chÝnh trÞ do sù ph©n chia ®ã g©y ra.

IX. Muèn hoµn thµnh cuéc çch m¹ng x· héi ®ã, giai cÊp v« s¶n ph¶i giµnh lÊy chÝnh quyÒn, chÝnh quyÒn ®ã sÏ khiÕn cho giai cÊp ®ã cã ®−îc ®Þa vÞ lµm chñ vµ cho phÐp giai cÊp ®ã kh¾c phôc ®−îc mäi trë lùc trªn con ®−êng tiÕn tíi môc ®Ých vÜ ®¹i cña nã. Theo ý nghÜa ®ã, chuyªn chÝnh v« s¶n lµ ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ tÊt yÕu cña cuéc çch m¹ng x· héi.

X. §¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®Ò ra cho m×nh nhiÖm vô lµ v¹ch râ cho c«ng nh©n thÊy sù ®èi lËp kh«ng thÓ dung hßa ®−îc gi÷a lîi Ých cña hä víi lîi Ých cña bän t− b¶n; gi¶i thÝch cho giai cÊp v« s¶n thÊy ý nghÜa lÞch sö, tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn cña cuéc çch m¹ng x· héi mµ nã ph¶i hoµn thµnh; tæ chøc mét ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp, cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n.

XI. Nh−ng sù ph¸t triÓn cña trao ®æi quèc tÕ vµ cña nÒn s¶n xuÊt cho thÞ tr−êng toµn thÕ giíi ®· t¹o ra mét mèi quan hÖ hÕt søc chÆt chÏ gi÷a tÊt c¶ çc d©n téc trong thÕ giíi v¨n minh, khiÕn cho phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i ph¶i trë thµnh vµ tõ l©u ®· trë thµnh mét phong trµo quèc tÕ. Vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga tù coi m×nh lµ mét ®éi ngò cña ®¹o qu©n v« s¶n toµn thÕ giíi, lµ mét bé phËn cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ.

V. I. L ª - n i n 262

XII. Song nh÷ng môc tiªu tr−íc m¾t cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga th× thay ®æi nhiÒu, v× ë n−íc ta, nhiÒu tµn tÝch cña chÕ ®é x· héi tiÒn t− b¶n, tøc chÕ ®é n«ng n«, ®ang k×m h·m rÊt nhiÒu sù ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt, lµm cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®−îc ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn, h¹ thÊp møc sèng cña nh©n d©n lao ®éng, khiÕn cho hµng triÖu n«ng d©n r¬i vµo c¶nh chÕt dÇn chÕt mßn man rî kiÓu ch©u ¸, giam h·m toµn thÓ nh©n d©n trong c¶nh tèi t¨m, kh«ng cã quyÒn vµ bÞ ®Ì nÐn.

XIII. Mét trong nh÷ng tµn tÝch lín nhÊt ®ã cña chÕ ®é n«ng n«, thµnh tr× v÷ng ch¾c nhÊt cña toµn bé sù d· man ®ã lµ chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng. ChÕ ®é nµy lµ kÎ thï hung ¸c nhÊt vµ nguy hiÓm nhÊt cña phong trµo gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n vµ cña sù ph¸t triÓn v¨n hãa cña toµn d©n.

[C] Do ®ã* §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®Ò ra cho m×nh

nhiÖm vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t lµ ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng vµ thay thÕ chÕ ®é ®ã b»ng chÕ ®é céng hoµ dùa trªn c¬ së mét hiÕn ph¸p d©n chñ, ®¶m b¶o:

I) quyÒn chuyªn chÕ cña nh©n d©n, tøc lµ tÊt c¶ chÝnh quyÒn nhµ n−íc tèi cao ®Òu tËp trung trong tay héi nghÞ lËp ph¸p gåm çc ®¹i biÓu cña nh©n d©n;

2) quyÒn bÇu cö phæ th«ng, b×nh ®¼ng vµ trùc tiÕp vµo héi nghÞ lËp ph¸p còng nh− vµo tÊt c¶ çc c¬ quan tù qu¶n ®Þa ph−¬ng cho tÊt c¶ mäi c«ng d©n tõ 21 tuæi trë lªn; bá phiÕu kÝn trong tÊt c¶ çc cuéc bÇu cö; quyÒn cña mäi cö tri ®−îc øng cö vµo tÊt c¶ çc héi nghÞ ®¹i biÓu; tr¶ l−¬ng cho çc ®¹i biÓu nh©n d©n;

* B¾t ®Çu tõ ®©y, do toµn tiÓu ban th«ng qua.


263

3) quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m ®èi víi th©n thÓ vµ nhµ ë cña c«ng d©n;

4) tù do kh«ng h¹n chÕ vÒ tÝn ng−ìng, ng«n luËn, b¸o chÝ, héi häp, b·i c«ng vµ lËp héi;

5) tù do ®i l¹i vµ tù do nghÒ nghiÖp; 6) thñ tiªu chÕ ®é ®¼ng cÊp; quyÒn b×nh ®¼ng hoµn toµn cña

mäi c«ng d©n, kh«ng ph©n biÖt trai g¸i, t«n gi¸o, chñng téc; 7) c«ng nhËn quyÒn tù quyÕt cña tÊt c¶ çc d©n téc trong

n−íc; 8) ban bè cho mäi c«ng d©n quyÒn truy tè tr−íc toµ ¸n bÊt kú

mét quan chøc nµo, mµ kh«ng cÇn ph¶i khiÕu n¹i lªn cÊp trªn; 9) thay thÕ qu©n ®éi th−êng trùc b»ng chÕ ®é toµn d©n vò

trang; 10) t¸ch gi¸o héi ra khái nhµ n−íc, vµ tr−êng häc ra khái

gi¸o héi; 11) gi¸o dôc phæ th«ng kh«ng mÊt tiÒn vµ b¾t buéc cho trÎ

em d−íi 16 tuæi; nhµ n−íc ®µi thä c¬m ¨n, ¸o mÆc vµ s¸ch häc cho trÎ em nghÌo.

[D]

§Ó b¶o vÖ giai cÊp c«ng nh©n vµ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu cña hä*, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -x· héi Nga ®ßi:

1) h¹n chÕ ngµy lao ®éng lµ 8 giê cho tÊt c¶ mäi c«ng nh©n lµm thuª;

2) quy ®Þnh vÒ mÆt ph¸p luËt chÕ ®é nghØ liªn tôc hµng tuÇn Ýt nhÊt lµ 36 giê cho nam n÷ c«ng nh©n lµm thuª trong tÊt c¶ çc ngµnh kinh tÕ quèc d©n;

3) tuyÖt ®èi cÊm lµm thªm giê; 4) cÊm lao ®éng ®ªm (tõ 9 giê tèi ®Õn 5 giê s¸ng) trong * §Ò nghÞ cña Phr©y: söa phÇn ®Çu ®o¹n nµy nh− sau:

"§Ó b¶o vÖ giai cÊp c«ng nh©n khái bÞ suy ®åi vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn, còng nh− ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu cña hä ®Ó tù gi¶i phãng...".

V. I. L ª - n i n 264

tÊt c¶ mäi ngµnh kinh tÕ quèc d©n, trõ nh÷ng ngµnh v× nh÷ng lý do kü thuËt mµ tuyÖt ®èi cÇn ph¶i lµm ®ªm;

5) cÊm çc chñ xÝ nghiÖp dïng lao ®éng lµm thuª cña trÎ em d−íi 15 tuæi;

6) cÊm dïng lao ®éng cña phô n÷ trong çc ngµnh ®Æc biÖt cã h¹i cho c¬ thÓ phô n÷;

7) quy ®Þnh vÒ mÆt ph¸p luËt tr¸ch nhiÖm c«ng d©n cña nh÷ng ng−êi thuª m−ín c«ng nh©n trong tr−êng hîp c«ng nh©n bÞ mÊt hoµn toµn hoÆc mét phÇn kh¶ n¨ng lao ®éng do tai n¹n hoÆc do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cã h¹i; miÔn cho c«ng nh©n khái ph¶i chøng minh r»ng viÖc mÊt søc lao ®éng ®ã lµ do chñ g©y ra;

8) cÊm tr¶ c«ng b»ng hµng ho¸*; 9) nhµ n−íc ph¶i tr¶ l−¬ng h−u trÝ cho çc c«ng nh©n giµ c¶

®· mÊt søc lao ®éng; 10) t¨ng sè l−îng nh©n viªn thanh tra cña c«ng x−ëng; bæ

nhiÖm n÷ thanh tra trong çc ngµnh mµ lao ®éng phô n÷ chiÕm ®a sè; ®Æt chÕ ®é gi¸m s¸t viÖc thi hµnh çc luËt c«ng x−ëng th«ng qua çc ®¹i biÓu do c«ng nh©n bÇu ra vµ nhµ n−íc tr¶ l−¬ng, còng nh− ®Æt chÕ ®é ®¹i biÓu c«ng nh©n gi¸m s¸t viÖc ®Þnh gi¸ vµ viÖc lo¹i çc phÕ phÈm;

11) ®Æt chÕ ®é gi¸m s¸t cña çc c¬ quan tù qu¶n ®Þa ph−¬ng cã sù tham gia cña ®¹i biÓu c«ng nh©n ®Ó gi¸m s¸t t×nh h×nh vÖ sinh trong çc nhµ ë do çc chñ x−ëng cho c«ng nh©n thuª; còng nh− ®Ó kiÓm tra néi quy nhµ ë vµ çc ®iÒu kiÖn cho thuª nhµ víi môc ®Ých ng¨n ngõa kh«ng cho çc chñ x−ëng can thiÖp vµo ®êi sèng vµ ho¹t ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª, víi t− çch lµ nh÷ng ç nh©n vµ c«ng d©n;

12) ®Æt sù kiÓm tra vÖ sinh toµn diÖn, cã tæ chøc ®óng ⎯⎯⎯⎯⎯⎯ * §Ò nghÞ cña Phr©y: Thªm vµo ®©y (còng trong ®iÓm nµy): "quy ®Þnh vÒ mÆt ph¸p luËt thêi

h¹n tr¶ c«ng hµng tuÇn ®èi víi tÊt c¶ çc hîp ®ång thuª m−ín nh©n c«ng".


265

®¾n, vÒ çc ®iÒu kiÖn lao ®éng trong tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp cã sö dông lao ®éng lµm thuª;

13) më réng chÕ ®é gi¸m s¸t cña ban thanh tra c«ng x−ëng ®èi víi thñ c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp gia c«ng ë nhµ vµ ®èi víi çc xÝ nghiÖp cña nhµ n−íc;

14) quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt h×nh luËt ®èi víi viÖc vi ph¹m çc luËt lÖ vÒ b¶o hé lao ®éng;

15) cÊm çc chñ kh«ng ®−îc trõ tiÒn c«ng bÊt kú víi mét lý do g× hoÆc bÊt kú v× mét môc ®Ých g× (ph¹t, trõ v× lµm h− háng v.v.);

16) ®Æt ra çc toµ ¸n c«ng x−ëng trong tÊt c¶ çc ngµnh kinh tÕ quèc d©n, gåm ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ ®¹i biÓu chñ xÝ nghiÖp theo tû lÖ ngang nhau.

[§]

Ngoµi ra, ®Ó d©n chñ ho¸ nÒn kinh tÕ quèc gia cña Nga, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -x· héi Nga cßn ®ßi xo¸ bá tÊt c¶ mäi thø thuÕ gi¸n thu vµ ®Æt ra thuÕ luü tiÕn ®¸nh vµo thu nhËp.

§Ó thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga sÏ phÊn ®Êu ®Ó*:

1) xo¸ bá nh÷ng kho¶n tiÒn chuéc vµ t« dÞch còng nh− mäi kho¶n s−u thuÕ hiÖn nay ®ang ®Ì nÆng lªn ng−êi n«ng d©n lµ ®¼ng cÊp ph¶i chÞu thuÕ;

2) thñ tiªu chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh vµ tÊt c¶ çc luËt lÖ ng¨n c¶n ng−êi n«ng d©n sö dông ruéng ®Êt cña m×nh;

* §Ò nghÞ cña Phr©y: Thªm vµo ®Êy: "vµ ®Ó cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t

triÓn tù do", lµm thÕ nµo ®Ó cho toµn bé ®o¹n nµy nh− sau: "§Ó thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò vµ ®Ó cho cuéc ®Êu

tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga sÏ phÊn ®Êu ®Ó:".

V. I. L ª - n i n 266

3) tr¶ l¹i cho nh©n d©n tÊt c¶ çc kho¶n tiÒn mµ ng−êi ta ®· bßn rót cña hä d−íi h×nh thøc tiÒn chuéc hoÆc t« dÞch; nh»m môc ®Ých Êy, tÞch thu çc tµi s¶n cña çc tu viÖn vµ çc th¸i Êp, còng nh− ®Æt ra mét thø thuÕ ®Æc biÖt ®¸nh vµo nh÷ng ®Êt ®ai cña çc ®¹i ®Þa chñ quý téc ®· ®−îc øng tr−íc tiÒn chuéc; chuyÓn nh÷ng kho¶n tiÒn ®· thu ®−îc b»ng nh÷ng çch Êy thµnh mét quü ®Æc biÖt cña nh©n d©n ®Ó dïng vµo çc nhu cÇu v¨n ho¸ vµ phóc lîi cña çc c«ng x· n«ng th«n;

4) lËp ra çc uû ban n«ng d©n: a) ®Ó tr¶ l¹i cho çc c«ng x· n«ng th«n (b»ng çch tÞch thu,

hoÆc chuéc l¹i nÕu ruéng ®Êt ®· chuyÓn tõ tay ng−êi nµy sang tay ng−êi kh¸c, v.v.) nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña n«ng d©n khi thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« vµ ®ang ®−îc bän ®Þa chñ dïng lµm c«ng cô n« dÞch n«ng d©n;

b) ®Ó xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ®ang cßn tån t¹i ë U-ran, An-tai, ë miÒn T©y vµ çc miÒn kh¸c trong n−íc;

5) cho çc toµ ¸n cã quyÒn gi¶m t« qu¸ cao vµ tuyªn bè huû bá nh÷ng hîp ®ång cã tÝnh chÊt n« dÞch.

[E] Mong muèn ®¹t ®−îc çc môc ®Ých chÝnh trÞ vµ kinh tÕ

tr−íc m¾t*, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ñng hé mäi phong trµo ®èi lËp vµ çch m¹ng nh»m chèng chÕ ®é x· héi vµ chÝnh trÞ hiÖn hµnh ë Nga, ®ång thêi c−¬ng quyÕt ph¶n ®èi tÊt c¶ çc ®Ò ¸n cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng, trong ®ã cø mçi b−íc më réng sù b¶o hé cña c¶nh s¸t ®èi víi quÇn

* §Ò nghÞ cña Phr©y: söa phÇn ®Çu ®o¹n nµy nh− sau: "§Êu tranh cho çc yªu s¸ch nãi trªn, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi

Nga" v.v..


267

chóng ®Òu ®−îc tr×nh bµy nh− mét b−íc tiÕn tíi gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò x· héi*.

VÒ phÝa m×nh, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tin ch¾c r»ng viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, triÖt ®Ó vµ v÷ng ch¾c tÊt c¶ çc c¶i çch chÝnh trÞ vµ c¶i çch x· héi nãi trªn chØ cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng con ®−êng lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ vµ triÖu tËp quèc héi lËp hiÕn do toµn d©n tù do bÇu ra.

ViÕt xong vµo kho¶ng tõ ngµy 25 th¸ng Giªng ®Õn ngµy 18 th¸ng Hai ( 7 th¸ng Hai ®Õn 3 th¸ng Ba) 1902

* §Ò nghÞ cña Phr©y: söa khóc cuèi ®o¹n nµy nh− sau: "... çc dù ¸n cã liªn quan ®Õn bÊt kú sù më réng hay cñng cè viÖc b¶o

hé cña c¶nh s¸t quan liªu ®èi víi quÇn chóng lao ®éng".

268

Ba ®iÓm söa ®æi cho b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh

Ba ®iÓm söa ®æi

Sè 1. Trong ®o¹n (A) II thay c©u: "ViÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng vÒ kü thuËt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt nhá ngµy cµng bÞ nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ"

b»ng c©u: "Kü thuËt c¶i tiÕn kh«ng ngõng, nÒn s¶n xuÊt lín ph¸t triÓn

ngµy cµng m¹nh, nÒn s¶n xuÊt nhá ngµy cµng bÞ lo¹i trõ hoÆc r¬i vµo c¶nh suy sôp".

Sè 2. Trong ®o¹n (B) VII, sau c©u: "TÊt c¶ çc giai cÊp cßn l¹i cña x· héi hiÖn ®¹i ®Òu chñ tr−¬ng duy tr× nh÷ng c¬ së cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn t¹i"

thªm c©u: "vµ ng−êi s¶n xuÊt nhá chÕt dÇn chÕt mßn d−íi ¸ch chñ

nghÜa t− b¶n, chØ cã nhËn râ t×nh thÕ kh«ng cã lèi tho¸t cña m×nh vµ chuyÓn sang quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n, míi trë thµnh thËt sù çch m¹ng"

cßn c©u tiÕp theo ®Æt xuèng dßng d−íi. Sè 3. Trong ®o¹n (B) XII thay c©u: "khiÕn cho hµng triÖu

n«ng d©n r¬i vµo c¶nh chÕt dÇn chÕt mßn man rî kiÓu ch©u ¸" b»ng c©u: "khiÕn cho hµng triÖu n«ng d©n bÞ bãc lét mét çch man rî

theo kiÓu ch©u ¸ vµ chÕt dÇn chÕt mßn mét çch ®au ®ín".

ViÕt xong chËm nhÊt lµ ngµy 18 th¸ng Hai (3 th¸ng Ba) 1902

269

NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai

cña Plª-kha-nèp

NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh

T«i cho r»ng thiÕu sãt chung nhÊt vµ c¬ b¶n nhÊt lµm cho b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh nµy kh«ng thÓ ®−îc chÊp nhËn, lµ toµn bé h×nh thøc cña c−¬ng lÜnh, cô thÓ lµ: ®ã kh«ng ph¶i lµ c−¬ng lÜnh cña mét ®¶ng chiÕn ®Êu thùc tÕ mµ lµ mét Prinzipienerklärung1), h¬n n÷a, ®ã lµ mét c−¬ng lÜnh cho sinh viªn (nhÊt lµ trong ch−¬ng chñ yÕu nhÊt nãi vÒ ®Æc tr−ng cña chñ nghÜa t− b¶n) vµ l¹i lµ cho sinh viªn n¨m thø nhÊt, lµ n¨m ng−êi ta chØ nãi vÒ chñ nghÜa t− b¶n nãi chung, chø ch−a nãi vÒ chñ nghÜa t− b¶n Nga. KhuyÕt ®iÓm c¨n b¶n ®ã còng g©y nªn nhiÒu sù trïng l¾p, h¬n n÷a, biÕn c−¬ng lÜnh thµnh mét bµi thuyÕt minh. T«i sÏ cè g¾ng chøng minh ®iÒu ®ã b»ng çch ph©n tÝch tõng ®iÓm mét, råi sau ®ã tæng kÕt l¹i.

"Sù ph¸t triÓn cña trao ®æi quèc tÕ" v.v. cho tíi nh÷ng ch÷: "tõ l©u ®· trë thµnh mét phong trµo quèc tÕ" (§I - ®Ó tiÖn cho viÖc trÝch dÉn, t«i sÏ gäi mçi chç xuèng dßng, tøc lµ passus b¾t ®Çu tõ chç xuèng dßng, lµ ®o¹n vµ ®¸nh sè thø tù).

VÒ thùc chÊt kh«ng cã g× cã thÓ ph¶n ®èi ®−îc c¶. ChØ cã nh÷ng ch÷ "phong trµo gi¶i phãng vÜ ®¹i cña thêi ®¹i chóng ta" lµ thõa, v× ®o¹n d−íi ®· nãi nhiÒu vµ cô thÓ vÒ tÝnh chÊt gi¶i phãng cña phong trµo c«ng nh©n.

1) -― mét b¶n tuyªn ng«n nªu çc nguyªn t¾c

V. I. L ª - n i n

270

Thø n÷a, theo ý t«i, ®o¹n ®ã ®Æt kh«ng ®óng chç. C−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga cÇn ph¶i b¾t ®Çu b»ng viÖc nãi lªn ®Æc ®iÓm (vµ tè ço) chñ nghÜa t− b¶n Nga, - råi sau ®ã míi nhÊn m¹nh tÝnh chÊt quèc tÕ cña phong trµo; phong trµo ®ã vÒ h×nh thøc, nãi theo "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", tho¹t tiªn ph¶i lµ phong trµo d©n téc102.

§ II. "Còng nh− nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tÊt c¶ çc n−íc kh¸c, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ. Hä coi ®¶ng cña m×nh lµ mét ®éi ngò cña ®¹o qu©n v« s¶n toµn thÕ giíi, lµ mét bé phËn cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ".

Nh÷ng ch÷ t«i g¹ch d−íi lµ thõa, v× nh÷ng ch÷ ®ã hoµn toµn kh«ng thªm ý g× vµo nh÷ng ®iÒu ®· nãi tr−íc vµ sau ®o¹n ®ã. Nh÷ng ch÷ thõa ®ã chØ lµm yÕu nh÷ng ý ®· ®−îc diÔn ®¹t hoµn toµn ®Çy ®ñ vµ næi bËt b»ng çc ch÷ "mét ®éi ngò" vµ "mét bé phËn".

§ III. "Hä còng theo ®uæi mét môc ®Ých cuèi cïng nh− nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë tÊt c¶ çc n−íc kh¸c".

Nh÷ng ch÷ ®ã còng thõa, v× ë d−íi ®−îc nh¾c l¹i hai lÇn trong §§ XIII ("môc ®Ých cuèi cïng cña mäi sù cè g¾ng cña ®¶ng d©n chñ -x· héi quèc tÕ" v.v.) vµ XVII ("sù thèng nhÊt cña môc ®Ých chung cuèi cïng"). "Mét ®éi ngò" trong ®¹o qu©n , së dÜ gäi lµ mét ®éi ngò, v× nã còng theo ®uæi cïng mét môc ®Ých.

§ IV. "Môc ®Ých chung cuèi cïng ®ã cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tÊt c¶ çc n−íc" (l¹i mét sù nh¾c l¹i thõa) "lµ do tÝnh chÊt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi t− s¶n x¸c ®Þnh".

Nh÷ng ch÷ nµy còng thõa, v× sau ®ã chÝnh ®· nãi râ lµ tÝnh chÊt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi t− s¶n ®· "quy ®Þnh" nh− thÕ nµo môc ®Ých cuèi cïng Êy. §o¹n ®ã gièng nh− mét ®Çu ®Ò, hoÆc tªn gäi cña mét ch−¬ng. Nh−ng nÕu ®Çu ®Ò lµ cÇn thiÕt cho mét cuèn s¸ch gi¸o khoa hoÆc mét bµi viÕt th× nã hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt ®èi víi mét b¶n c−¬ng

271

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V.I.Lª-nin víi nh÷ng nhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai

cña Plª-kha-nèp. -1902 ¶nh thu nhá

V. I. L ª - n i n

272 NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp

273

lÜnh. Alles, was im Programm überflüssig, schwächt es1) (lêi ¡ng-ghen nhËn xÐt vÒ dù th¶o C−¬ng lÜnh Ðc-phuya)103.

§§ V vµ VI (vµ c¶ ®Çu § VII), ngoµi viÖc g©y ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ h×nh thøc, th× cßn g©y ra mét ý kiÕn ph¶n ®èi chung vµ c¬ b¶n ®èi víi toµn bé kiÓu c−¬ng lÜnh mµ dù th¶o ®· thÓ hiÖn.

Tr−íc hÕt t«i tr×nh bµy ý kiÕn ph¶n ®èi chung ®ã (muèn thÕ th× sÏ ph¶i bªnh vùc mét phÇn nµo ®ã b¶n ph¶n dù th¶o) råi sau t«i sÏ nãi ®Õn nh÷ng nhËn xÐt vÒ h×nh thøc.

§ V ®−a ra ®Þnh nghÜa chñ nghÜa t− b¶n "ph¸t triÓn" nãi chung; § VI nãi vÒ "sù më réng" çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa tuú theo møc ®é tiÕn bé cña kü thuËt vµ sù ph¸t triÓn cña çc xÝ nghiÖp lín lµm thiÖt h¹i xÝ nghiÖp nhá (hoÆc trªn l−ng çc xÝ nghiÖp nhá), tøc lµ tïy theo møc ®é nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá.

Lèi tr×nh bµy ®ã kh«ng l«-gÝch vµ kh«ng ®óng. Kh«ng ®óng, v× giai cÊp v« s¶n chiÕn ®Êu biÕt ®−îc thÕ

nµo lµ chñ nghÜa t− b¶n kh«ng ph¶i lµ th«ng qua nh÷ng c©u ®Þnh nghÜa (nh− ng−êi ta häc trong çc s¸ch gi¸o khoa) mµ lµ th«ng qua nhËn thøc thùc tiÔn çc m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n, sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ çc hËu qu¶ cña sù ph¸t triÓn ®ã. Vµ trong c−¬ng lÜnh cña chóng ta, chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh râ sù ph¸t triÓn ®ã, ph¶i nãi - mét çch ng¾n nhÊt vµ næi bËt nhÊt, - sù viÖc diÔn biÕn ra sao. Cßn tÊt c¶ nh÷ng sù gi¶i thÝch t¹i sao l¹i nh− thÕ nµy chø kh«ng ph¶i nh− thÕ kh¸c, tÊt c¶ nh÷ng chi tiÕt vÒ çc h×nh thøc biÓu hiÖn cña çc khuynh h−íng c¬ b¶n th× chóng ta ph¶i giµnh cho nh÷ng bµi thuyÕt minh. Cßn thÕ nµo lµ chñ nghÜa t− b¶n, th× ®iÒu ®ã tù nhiªn lµ sÏ to¸t ra tõ viÖc chóng ta gi¶i thÝch t×nh h×nh xÈy ra (resp.2): diÔn biÕn) thÕ nµo.

1) - TÊt c¶ ®iÒu g× thõa trong c−¬ng lÜnh sÏ lµm cho nã yÕu ®i 2) - respective - hay lµ

V. I. L ª - n i n 274

Kh«ng l«-gÝch, v× qu¸ tr×nh nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá (§ VI) vµ qu¸ tr×nh x· héi ph©n chia thµnh ng−êi t− s¶n vµ ng−êi v« s¶n (§V) chØ lµ mét qu¸ tr×nh th«i. Vµ ®iÒu ®ã kh«ng ®−îc tr×nh bµy trong b¶n dù th¶o. Theo b¶n dù th¶o th× nh− thÕ nµy: LuËn ®iÓm thø nhÊt. Chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn cã nghÜa lµ ®¹i bé phËn nÒn s¶n xuÊt nhá ®éc lËp bÞ nÒn s¶n xuÊt lín dïng c«ng nh©n lµm thuª, lo¹i trõ. LuËn ®iÓm thø hai. Sù thèng trÞ cña chñ nghÜa t− b¶n më réng tïy theo møc ®é nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá...

V× lý do ®· nãi ë trªn, t«i nghÜ r»ng hai ®o¹n ®ã nªn nhËp l¹i lµm mét vµ trong ®ã nªn tr×nh bµy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh− sau: kü thuËt ph¸t triÓn - nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá - t− liÖu s¶n xuÊt tËp trung trong tay bän t− b¶n vµ ®Þa chñ - nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp bÞ ph¸ s¶n, tøc lµ bÞ biÕn thµnh v« s¶n hoÆc bÞ lÖ thuéc vµo t− b¶n.

§Ó ph¶n ®èi çch diÔn ®¹t ®ã (®· ®−îc tr×nh bµy trong b¶n ph¶n dù th¶o), cã ng−êi nãi:

(1) Çch diÔn ®¹t ®ã tr×nh bµy sù viÖc tùa hå nh− lµ sù ph¸ s¶n cña n«ng d©n Nga (resp. sù h×nh thµnh cña chÕ ®é së h÷u lín vÒ ruéng ®Êt ë Nga v.v.) chØ phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n.

Theo t«i, sù ph¶n ®èi ®ã kh«ng cã c¨n cø. ë mét chç thÝch ®¸ng (tøc lµ ë cuèi c−¬ng lÜnh) ®· nãi mét çch hoµn toµn râ rµng r»ng n−íc ta cßn cã v« sè tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« vµ nh÷ng tµn tÝch ®ã "lµm cho" qu¸ tr×nh ph¸t triÓn "cã tÝnh chÊt d· man". Nh−ng mét khi chóng ta cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n lµ qu¸ tr×nh c¬ b¶n trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña n−íc Nga, th× ngay tõ ®Çu, chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh ®ã, çc m©u thuÉn vµ hËu qu¶ cña nã. ChØ cã nh− vËy, chóng ta míi cã thÓ diÔn t¶ mét çch næi bËt ý kiÕn cña chóng ta cho r»ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, qu¸ tr×nh lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá, qu¸ tr×nh tËp trung tµi s¶n v.v. ®ang vµ sÏ tiÕp

NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp

275

diÔn, bÊt chÊp tÊt c¶ çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« vµ v−ît qua tÊt c¶ çc tµn tÝch ®ã.

(2) Cã ng−êi nãi r»ng luËn ®iÓm "nÒn s¶n xuÊt lín cµng ngµy cµng lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá" lµ "kh¼ng ®Þnh qu¸", lµ "rËp khu«n" v.v..

V× thÕ t«i ph¶i gi¶i thÝch v× lý do g× mµ t«i cho r»ng çch diÔn ®¹t ®ã kh«ng kÐm ®óng ®¾n vµ tiÖn lîi h¬n nhiÒu so víi çch diÔn ®¹t trong b¶n dù th¶o mµ ta ®ang ph©n tÝch: "t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín t¨ng lªn, sè l−îng t−¬ng ®èi çc xÝ nghiÖp nhá gi¶m sót, vai trß cña çc xÝ nghiÖp nhá ®ã trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña n−íc nhµ thu hÑp l¹i".

§øng vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn thuÇn tuý mµ nãi, th× c¶ hai çch diÔn ®¹t ®ã hoµn toµn cã ý nghÜa nh− nhau, vµ mäi m−u toan dùng lªn gi÷a chóng mét sù kh¸c nhau vÒ thùc chÊt, ®Òu chØ lµ tuú tiÖn *."T¸c dông cña çc xÝ nghiÖp lín t¨ng lªn vµ vai trß cña çc xÝ nghiÖp nhá thu hÑp l¹i" - ®ã chÝnh lµ sù lo¹i trõ. Lo¹i trõ kh«ng thÓ cã nghÜa nµo kh¸c. VÊn ®Ò nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá së dÜ trë nªn phøc t¹p vµ r¾c rèi, ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i v× cã mét ng−êi nµo ®ã cã thÓ (cã thÓ do thùc t©m) kh«ng hiÓu ®−îc r»ng lo¹i trõ cã nghÜa lµ "t¸c dông cña çc xÝ nghiÖp lín t¨ng lªn vµ vai trß cña çc xÝ nghiÖp nhá thu hÑp l¹i", - mµ hoµn toµn chØ lµ v× khã ®ång ý víi nhau vÒ viÖc lùa chän triÖu chøng vµ dÊu hiÖu cña sù lo¹i trõ, resp. t¸c dông t¨ng lªn, resp. vai trß thu hÑp l¹i.

Nh×n mét çch hÕt søc tæng qu¸t th× qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vÒ ph−¬ng diÖn ®ã cã thÓ diÔn t¶ nh− sau:

* Víi nh÷ng ng−êi kh«ng t¸n thµnh ®iÒu ®ã, chóng t«i ®Ò nghÞ h·y ®−a

ra hoÆc ngay c¶ nghÜ ra chØ mét thÝ dô vÒ "t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín t¨ng lªn vµ vai trß cña çc xÝ nghiÖp nhá thu hÑp l¹i" l¹i kh«ng ph¶i lµ viÖc çc xÝ nghiÖp lín lo¹i trõ çc xÝ nghiÖp nhá nh− mäi ng−êi ®Òu thÊy râ.

V. I. L ª - n i n 276

Thêi kú ®Çu. Toµn bé s¶n xuÊt = 100. S¶n xuÊt lín = a. S¶n xuÊt nhá = 100 - a. Thêi kú sau. Toµn bé s¶n xuÊt = 200 S¶n xuÊt lín = 2a + b. S¶n xuÊt nhá = 200 - 2a - b. Ta cã thÓ m¹nh d¹n kh¼ng ®Þnh r»ng tÊt c¶ vµ bÊt kú sè liÖu

nµo vÒ t−¬ng quan gi÷a s¶n xuÊt lín vµ s¶n xuÊt nhá ®Òu hîp víi c«ng thøc ®ã. Vµ kh«ng cã mét ng−êi nµo muèn hiÓu qu¸ tr×nh ®ã l¹i cã thÓ nghi ngê r»ng ®ã chÝnh kh«ng ph¶i lµ sù lo¹i trõ. NÕu tÝnh vÒ mÆt sè l−îng, dï 200 - 2a - b cã l¬n h¬n 100 - a (lo¹i trõ t−¬ng ®èi) hoÆc nhá h¬n (lo¹i trõ tuyÖt ®èi) th× v« luËn thÕ nµo còng vÉn lµ lo¹i trõ. ChØ cã "nhµ phª ph¸n" nµo kh«ng muèn hiÓu th× míi "kh«ng hiÓu" ®iÒu ®ã, nh−ng nh÷ng ng−êi nh− thÕ th× kh«ng thÓ nµo lµm cho hä võa lßng ®−îc. Nh−ng trong phÇn thuyÕt minh, sÏ cã nh÷ng biÖn ph¸p trùc tiÕp chèng l¹i hä.

TÊt c¶ khã kh¨n cña vÊn ®Ò tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i ë chç ph¶i hiÓu r»ng sù thay ®æi nãi trªn lµ "lo¹i trõ", mµ lµ ë chç x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo nh÷ng sè l−îng: 100, a vµ v.v. Êy. Mµ ®Êy lµ mét vÊn ®Ò cô thÓ, mét vÊn ®Ò thùc tÕ, vµ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã kh«ng nhÝch lªn ®−îc m¶y may nÕu ®−a ra nh÷ng ch÷: "t¸c dông t¨ng lªn vµ vai trß thu hÑp l¹i".

Ch¼ng h¹n, trong tuyÖt ®¹i ®a sè tr−êng hîp, tÊt c¶ çc thèng kª c«ng nghiÖp ch©u ¢u ®Òu x¸c ®Þnh "t¸c dông" vµ "vai trß" ®ã b»ng sè c«ng nh©n (cßn thèng kª n«ng nghiÖp th× b»ng sè l−îng ruéng ®Êt). Vµ còng ch−a cã ai l¹i cã ý ®Þnh nghi ngê r»ng sù gi¶m sót mét bé phËn c«ng nh©n (resp. ruéng ®Êt) chÝnh kh«ng ph¶i lµ sù lo¹i trõ. Nh−ng toµn bé sù khã kh¨n lµ ë chç rÊt nhiÒu khi çc dÊu hiÖu nh− sè c«ng nh©n (resp. sè l−îng ruéng ®Êt) l¹i kh«ng ®ñ ®Ó chøng minh vÊn ®Ò. Cã thÓ lµ sù lo¹i trõ çc xÝ nghiÖp nhá ®i ®«i víi t×nh tr¹ng mét bé phËn c«ng nh©n (ruéng ®Êt) t¨ng lªn trong çc xÝ nghiÖp ®ã, - ch¼ng h¹n, nÕu nh÷ng c«ng nh©n ®ã ®· chÕ


277

biÕn nguyªn liÖu cña xÝ nghiÖp kh¸c råi; nÕu ruéng ®Êt ®ã ®−îc canh t¸c b»ng gia sóc kÐm h¬n, b»ng c«ng nh©n kÐm ®−îc b¶o ®¶m h¬n vÒ ®êi sèng, canh t¸c kÐm h¬n, bãn ph©n kÐm h¬n v.v. vµ v.v.. Mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng nh÷ng lý lÏ "phª ph¸n" chèng "gi¸o ®iÒu m¸c-xÝt" chÝnh l¹i ®Çy rÉy nh÷ng sù "hiÓu lÇm" nh− thÕ, mµ kh«ng hÒ m¶y may tr¸nh khái çc sù "hiÓu lÇm" ®ã b»ng çch thay thÕ danh tõ "lo¹i trõ" b»ng "t¸c dông t¨ng lªn vµ vai trß thu hÑp l¹i", v× "mäi ng−êi ®Òu quen" biÓu thÞ mét çch ®¬n gi¶n "t¸c dông" vµ "vai trß" b»ng sè c«ng nh©n vµ sè l−îng ruéng ®Êt.

Kh«ng ai nghi ngê r»ng çc qu¸ tr×nh nh− sau: n«ng d©n ph©n ho¸, viÖc sö dông m¸y mãc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc nghiÖp chñ lín, ®µn sóc vËt canh t¸c cña çc nghiÖp chñ lín ®−îc c¶i t¹o, ®µn gia sóc cña çc nghiÖp chñ nhá bÞ tho¸i ho¸ (dïng bß thay ngùa v.v.), "yªu cÇu" vÒ nh©n c«ng lµm thuª trong çc xÝ nghiÖp lín t¨ng lªn vµ ngµy lao ®éng kÐo dµi, resp. ng−êi tiÓu n«ng ph¶i gi¶m tiªu dïng, çc nghiÖp chñ lín c¶i tiÕn viÖc canh t¸c vµ bãn ph©n cho ruéng ®Êt, çc nghiÖp chñ nhá canh t¸c kh«ng tèt ruéng ®Êt vµ bãn ph©n kh«ng ®ñ, çc nghiÖp chñ lín v−ît çc nghiÖp chñ nhá vÒ tÝn dông vµ hiÖp t¸c v.v. vµ v.v. - l¹i kh«ng ph¶i lµ sù lo¹i trõ cña nÒn s¶n xuÊt lín ®èi víi nÒn s¶n xuÊt nhá (trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp). Chøng minh r»ng tÊt c¶ çc qu¸ tr×nh ®ã cã nghÜa lµ "lo¹i trõ" th× hoµn toµn kh«ng khã (vµ thËm chÝ kh«ng cã g× ph¶i chøng minh), - çi khã lµ ë chç ph¶i chøng minh r»ng cÇn chó ý ®Õn chÝnh çc qu¸ tr×nh ®ã, r»ng çc qu¸ tr×nh ®ã ®ang diÔn ra thùc sù. Nh÷ng ch÷ "t¸c dông t¨ng lªn vµ vai trß thu hÑp l¹i" kh«ng lµm cho khã kh¨n Êy ®−îc gi¶m ®i chót nµo: chØ cã thuyÕt minh râ, chØ cã ®−a ra nh÷ng thÝ dô chøng tá r»ng ng−êi ta kh«ng biÕt x¸c ®Þnh (kh«ng muèn x¸c ®Þnh) mét sù thÓ hiÖn thùc sù qu¸ tr×nh lo¹i trõ ( = t¸c dông t¨ng lªn vµ vai trß thu hÑp l¹i), th× míi lµm gi¶m ®−îc khã kh¨n ®ã.

V. I. L ª - n i n 278

ThËt lµ mét ¶o t−ëng thuÇn tuý nhÊt, nÕu cho r»ng nh÷ng ch÷ "t¸c dông t¨ng lªn vµ vai trß thu hÑp l¹i" lµ s©u s¾c h¬n, cã néi dung h¬n, réng r·i h¬n çi ch÷ "lo¹i trõ" "hÑp nghÜa" vµ "rËp khu«n". Nh÷ng ch÷ ®ã kh«ng lµm cho sù hiÓu biÕt vÒ qu¸ tr×nh thªm s©u s¾c mét chót nµo, chóng chØ diÔn t¶ qu¸ tr×nh ®ã mét çch m¬ hå h¬n vµ lê mê h¬n. Vµ së dÜ t«i ph¶n ®èi mét çch kiªn quyÕt nh− vËy nh÷ng ch÷ ®ã kh«ng ph¶i lµ v× nh÷ng ch÷ ®ã kh«ng ®óng vÒ mÆt lý luËn, mµ chÝnh lµ v× chóng lµm cho sù m¬ hå gi¶n ®¬n thµnh ra cã vÎ s©u s¾c.

Mét ng−êi "®· tõng häc ë tr−êng trung häc" vµ hiÓu r»ng gi¶m mét phÇn (chø hoµn toµn kh«ng nhÊt thiÕt lµ gi¶m mét çch tuyÖt ®èi) còng cã nghÜa lµ lo¹i trõ, th× sÏ thÊy r»ng trong sù m¬ hå ®ã cã çi ý ®Þnh che ®Ëy ch©n t−íng cña çi luËn ®iÖu "gi¸o ®iÒu m¸c-xÝt" ®· bÞ çc nhµ phª ph¸n b«i nhä *. Ng−êi nµo ch−a tõng häc ë tr−êng trung häc th× chØ biÕt thë dµi tr−íc çi "häc vÊn th©m thóy" khã hiÓu ®ã, trong khi ®ã th× hai ch÷ "lo¹i trõ" l¹i gîi cho mçi ng−êi thî thñ c«ng vµ mçi n«ng d©n nghÜ ®Õn hµng chôc, hµng tr¨m thÝ dô quen thuéc ®èi víi hä. NÕu hä ch−a hiÓu ngay c©u ®ã víi tÊt c¶ ý nghÜa réng cña nã, th× còng ch¼ng sao: selbst wenn einmal ein Fremdwort oder ein nicht auf den ersten Blick in seiner ganzen Tragweite zu erfassender Satz vorkommt, schadet das nichts. Der mündliche Vortrag in den Versammlungen, die schriftliche erklärung in der Presse tut da alles Nötige, und der kurze, prägnante Satz befestigt sich dann, einmal verstanden, im Gedächtniss, wird Schlagwort, ____________

* Sù gi¶i thÝch nh− thÕ vÒ sù m¬ hå l¹i cµng kh«ng thÓ tr¸nh khái nÕu ng−êi ta cµng biÕt ®Õn çch diÔn ®¹t râ rµng, ch¼ng h¹n, trong C−¬ng lÜnh Ðc-phuya: "...geht die Verdrängung der zersplitterten Kleinbetriebe durch kolossale Großbetriebe..."1).

1) — "...viÖc çc xÝ nghiÖp lín, khæng lå lo¹i trõ çc xÝ nghiÖp nhá, ph©n t¸n ®ang diÔn ra..."


279

und das passiert der breiteren auseinandersetzung nie1). (¡ng-ghen trong lêi phª ph¸n dù th¶o Ðc-phuya)104.

XÐt vÒ mÆt dïng ch÷, th× lÊy nh÷ng ch÷ "t¸c dông t¨ng lªn vµ vai trß thu hÑp l¹i" thay cho ch÷ lo¹i trõ, còng kh«ng tho¶ ®¸ng. §ã kh«ng ph¶i lµ ng«n ng÷ cña mét ®¶ng çch m¹ng, mµ lµ ng«n ng÷ cña tê "Tin tøc n−íc Nga". §ã kh«ng ph¶i lµ thuËt ng÷ tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa mµ lµ thuËt ng÷ cña mét tËp san thèng kª. Râ rµng lµ nh÷ng ch÷ Êy ®· ®−îc cè ý lùa chän ®Ó t¹o cho ®éc gi¶ çi c¶m gi¸c h×nh nh− qu¸ tr×nh mµ ta ph©n tÝch lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng gay g¾t, kh«ng ®−a ®Õn mét çi g× râ rµng c¶, mét qu¸ tr×nh kh«ng ®au khæ. Nh−ng v× trong thùc tÕ, tÊt c¶ çi ®ã ®Òu diÔn ra mét çch hoµn toµn ng−îc l¹i, cho nªn nh÷ng ch÷ Êy râ rµng lµ kh«ng ®óng. Chóng ta kh«ng thÓ vµ kh«ng nªn chän nh÷ng çch diÔn ®¹t trõu t−îng nhÊt, v× kh«ng ph¶i ta viÕt mét bµi b¸o ®Ó ph¶n ®èi nh÷ng nhµ phª ph¸n, mµ lµ th¶o ra c−¬ng lÜnh cho mét ®¶ng chiÕn ®Êu kªu gäi quÇn chóng thî thñ c«ng vµ n«ng d©n. Khi kªu gäi hä, chóng ta cÇn ph¶i nãi mét çch klipp und klar2) r»ng t− b¶n "biÕn hä thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng", "lµm hä ph¸ s¶n", "®Èy" hä vµo hµng ngò v« s¶n. ChØ cã çch diÔn ®¹t nh− thÕ th× míi miªu t¶ ®−îc trung thùc çi ®iÒu mµ mçi ng−êi thî thñ c«ng vµ mçi ng−êi n«ng d©n ®Òu biÕt râ qua hµng ngµn tØ dô. Vµ chØ cã çch diÔn ®¹t nh− thÕ míi rót ra ®−îc kÕt luËn tÊt yÕu r»ng: ®èi víi çc ng−êi, lèi tho¸t duy nhÊt lµ tham gia ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n.

1) ― nÕu ta gÆp mét ch÷ hoÆc mét c©u tiÕng n−íc ngoµi nµo mµ lóc ®Çu

ta kh«ng hiÓu ngay hÕt nghÜa réng cña nã, th× còng ch¼ng sao. Lêi ph¸t biÓu trong çc cuéc héi nghÞ, çc bµi gi¶i thÝch trªn s¸ch b¸o sÏ lµm s¸ng tá tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt, vµ khi ®ã mét c©u ng¾n, râ rµng, mét khi ®−îc ng−êi ta hiÓu, sÏ in s©u vµo t©m trÝ, vµ trë thµnh mét khÈu hiÖu. Nh÷ng nghÞ luËn dµi dßng v¨n tù ch¼ng bao giê ®¹t ®−îc kÕt qu¶ nh− thÕ c¶.

2) ― râ rµng vµ m¹ch l¹c

V. I. L ª - n i n 280

Nãi vÒ nh÷ng nhËn xÐt vÒ h×nh thøc cña § V vµ VI, t«i cã nhËn xÐt nh− sau:

§ V nãi vÒ x· héi t− s¶n "trong h×nh thøc ph¸t triÓn" ®ång thêi l¹i nãi r»ng trong x· héi ®ã cßn nguyªn vÑn "tÇng líp thî thñ c«ng" vµ "tiÓu n«ng". Nãi nh− thÕ lµ kh«ng chÝnh x¸c. NÕu hiÓu nh÷ng ch÷ "trong h×nh thøc ph¸t triÓn" theo nghÜa lý luËn chÆt chÏ, th× trong mét x· héi nh− thÕ, sÏ kh«ng cßn thî thñ c«ng còng nh− kh«ng cßn tiÓu n«ng n÷a. ThËm chÝ nÕu hiÓu nh÷ng ch÷ ®ã theo nghÜa th«ng th−êng, tøc lµ hiÓu ®ã lµ nh÷ng n−íc ph¸t triÓn nhÊt, th× ho¸ ra lµ, ch¼ng h¹n nh− ë n−íc Anh, "tiÓu n«ng" thùc tÕ hÇu nh− kh«ng cßn lµ mét tÇng líp riªng biÖt trong x· héi n÷a.

"Sù thèng trÞ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa". Çch nãi ®ã kh«ng thÝch ®¸ng. §−¬ng nhiªn, nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ hoµn toµn ph¸t triÓn chØ cã thÓ cã trong x· héi t− b¶n, nh−ng "s¶n xuÊt hµng ho¸" nãi chung th× vÒ mÆt l«-gÝch vµ lÞch sö lµ prius1) chñ nghÜa t− b¶n.

ThuËt ng÷ "quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa" kh«ng ®−îc dïng mét çch nhÊt qu¸n trong b¶n dù th¶o. ThØnh tho¶ng ng−êi ta l¹i thay thÕ nã b»ng thuËt ng÷ "ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa" (§ XI). Theo t«i, ®Ó hiÓu c−¬ng lÜnh mét çch dÔ dµng h¬n, th× chØ nªn dïng mét thuËt ng÷ th«i, cô thÓ lµ thuËt ng÷ thø hai, v× thuËt ng÷ thø nhÊt cã tÝnh chÊt lý luËn h¬n vµ nÕu kh«ng thªm ch÷ "hÖ thèng" v.v. (quan hÖ) th× kh«ng chØ râ ®−îc mét kh¸i niÖm hoµn chØnh.

"Thêi kú thñ c«ng phong kiÕn..." ë ®©y h×nh nh− ng−êi ta ®· cè ý lùa chän mét çch nãi rÊt kh«ng thÝch hîp víi n−íc Nga, bëi v× viÖc dïng thuËt ng÷ "chÕ ®é phong kiÕn" ®Ó chØ thêi kú trung cæ cña n−íc ta th−êng g©y ra tranh

1) ― çi cã tr−íc , ®Çu tiªn


281

luËn. Trong khi ®ã vÒ thùc chÊt, viÖc tr×nh bµy x· héi t− s¶n "ph¸t triÓn" chÝnh l¹i thÝch hîp víi n−íc Nga (ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp vµ tiÓu n«ng "cßn nguyªn vÑn", hä vÉn b¸n - "tõng thêi gian hay mét çch th−êng xuyªn, søc lao ®éng cña m×nh" v.v.). Nh− vËy, chÝnh qua çch diÔn ®¹t cña m×nh, b¶n dù th¶o ®· b¸c bá ý kiÕn cho r»ng nÕu chØ trùc tiÕp vµ tuyÖt ®èi nãi vÒ n−íc Nga, th× kh«ng thÓ m« t¶ ®−îc ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n.

"Nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá thñ c«ng lµm viÖc theo ®¬n ®Æt hµng..." Theo ®¬n ®Æt hµng cña ng−êi tiªu dïng hay theo ®¬n ®Æt hµng cña con bu«n trung gian? Ch¾c lµ cña ng−êi tiªu dïng. Nh−ng chÝnh ë Nga, ®a sè nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá trong c«ng nghiÖp l¹i kh«ng lµm viÖc theo ®¬n ®Æt hµng mµ ®Ó ®em ra thÞ tr−êng b¸n.

"... Bé phËn quan träng nhÊt cña vËt phÈm tiªu dïng"... (t¹i sao l¹i còng kh«ng ph¶i lµ "t− liÖu s¶n xuÊt"?)... "s¶n xuÊt ra ®Ó tiªu thô trªn thÞ tr−êng trong n−íc hoÆc thÞ tr−êng quèc tÕ..." Nh÷ng ch÷ g¹ch d−íi lµ nh¾c l¹i thõa, v× trong § I ®· cã nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cña trao ®æi quèc tÕ.

"...T− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng" hµng ho¸. T«i nghÜ r»ng çc ch÷ g¹ch d−íi nªn rót khái c−¬ng lÜnh mµ ®−a vµo phÇn thuyÕt minh, v× trong x· héi s¶n xuÊt hµng ho¸ c¨n cø vµo quyÒn së h÷u cña bän t− b¶n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, ta cã thÓ suy ra quyÒn së h÷u cña chóng vÒ t− liÖu l−u th«ng.

"... Gåm nh÷ng ng−êi kh«ng cã t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng nµo, ngoµi søc lao ®éng cña m×nh ra..." Kh«ng thÓ nãi nh− thÕ.

Nãi r»ng ph¶i "th−êng xuyªn hoÆc tõng thêi gian - trong c¶ n¨m hoÆc mÊy th¸ng" b¸n søc lao ®éng cña m×nh, lµ mét chi tiÕt thõa, nªn ®−a vµo phÇn thuyÕt minh.

(§ VI) "... Lµm t¨ng t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp lín", - vµ ë d−íi: thu hÑp vai trß cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp nãi chung. Cã ph¶i t×nh cê ®· bá qua çc xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp lín hay kh«ng? hay lµ

V. I. L ª - n i n 282

muèn nãi r»ng chØ cã t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín trong c«ng nghiÖp míi t¨ng lªn, cßn vai trß cña çc xÝ nghiÖp nhá th× c¶ trong c«ng nghiÖp lÉn trong n«ng nghiÖp ®Òu bÞ thu hÑp l¹i? NÕu lµ ý thø hai th× nh− vËy lµ hoµn toµn kh«ng ®óng. C¶ trong n«ng nghiÖp n÷a, "t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín" còng t¨ng lªn (chØ cÇn lÊy çc m¸y mãc lµm tØ dô còng ®ñ thÊy nh− thÕ, mµ ë trªn ®· ®−a ra nhiÒu tØ dô kh¸c). §−¬ng nhiªn, trong n«ng nghiÖp, qu¸ tr×nh diÔn ra v« cïng phøc t¹p h¬n, nh−ng nªn ®Ò cËp ®Õn viÖc ®ã (víi nh÷ng sù gi¶i thÝch cô thÓ) trong phÇn thuyÕt minh.

... Sù lÖ thuéc "Ýt nhiÒu hoµn toµn, Ýt nhiÒu râ rµng, Ýt nhiÒu nÆng nÒ..." - theo ý t«i ®ã lµ nh÷ng ch÷ thõa vµ lµm yÕu nghÜa ®i. Nh÷ng ch÷ trong dù th¶o ®Çu tiªn: "t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng", nghe m¹nh h¬n vµ næi bËt h¬n.

§ VII, ë qu·ng ®Çu, ®· nh¾c l¹i mét çch v« Ých, l¹i mét lÇn n÷a nãi ®Õn "biÕn nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá thµnh nh÷ng ng−êi v« s¶n", mÆc dï ®· nãi ë §§ V vµ VI.

§ VII gi¶i thÝch mét çch réng r·i t¹i sao møc cÇu vÒ søc lao ®éng t¨ng chËm h¬n møc cung. Trong tr−êng hîp nµy ch−a ch¾c lµ "sù réng r·i" ®· lµm lîi cho çch tr×nh bµy. §−¬ng nhiªn lµ dï sao th× còng kh«ng thÓ gi¶i thÝch qu¸ tr×nh mét çch ®Çy ®ñ ®−îc (ch¼ng h¹n, ng−êi ta nãi ®Õn viÖc sö dông søc lao ®éng cña phô n÷ vµ trÎ em ngµy cµng t¨ng, mµ kh«ng nh¾c ®Õn viÖc t¨ng c−êng ®é lao ®éng v.v.). V× thÕ ®óng h¬n c¶ lµ ®−a toµn bé sù gi¶i thÝch (víi tØ dô cô thÓ) vµo phÇn thuyÕt minh, cßn trong c−¬ng lÜnh chØ nªn x¸c ®Þnh xem m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n biÓu hiÖn ra ë chç nµo, chiÒu h−íng ph¸t triÓn cña nã ra sao.

Cã ng−êi ph¶n ®èi r»ng nÕu nãi: "kü thuËt ngµy cµng tiÕn bé, th× møc cÇu vÒ søc lao ®éng cµng t¨ng chËm h¬n møc cung vÒ søc lao ®éng", th× nh− vËy lµ tr×nh bµy sù viÖc kh«ng ®óng; v× "møc cung" t¨ng lªn quyÕt kh«ng ph¶i chØ phô thuéc ®éc vµo "sù tiÕn bé kü thuËt". Nh−ng sù ph¶n ®èi


283

®ã kh«ng cã c¨n cø, v× nh÷ng ch÷ "cµng... cµng" hoµn toµn kh«ng cïng nghÜa víi nh÷ng ch÷ "v×... cho nªn". Do ®©u mµ "møc cung" t¨ng lªn, ®iÒu ®ã ®· tr×nh bµy ë ®o¹n trªn ("ph¸ s¶n", "lo¹i trõ" etc.), cßn cô thÓ h¬n th× sÏ gi¶i thÝch trong phÇn thuyÕt minh.

"...PhÇn cña giai cÊp c«ng nh©n trong tæng khèi l−îng cña c¶i vËt chÊt do søc lao ®éng cña hä lµm ra, kh«ng ngõng bÞ gi¶m sót ®i..." Nh÷ng ch÷ ®ã ®· cã trong ®o¹n nãi vÒ sù t¨ng thªm møc ®é bãc lét (h·y so s¸nh víi nh÷ng ®o¹n nãi ë ngay tr−íc ®o¹n dÉn chøng). V× thÕ ng−êi ta cã thÓ nghÜ r»ng "phÇn" cã nghÜa lµ tû lÖ gi÷a v víi v + m. Nh−ng nÕu thÕ th× ®iÒu ®ã lµ thõa vµ kh«ng phï hîp víi çc ch÷ "tæng khèi l−îng cña c¶i".

Cßn nÕu tæng khèi l−îng = c + v + m th× tr−íc hÕt gäi tû lÖ gi÷a c+m (so víi v) lµ "phÇn" th× kh«ng hîp lý, v× "phÇn", nãi chung, tøc lµ çi ®−îc ®em ph©n chia ra, tøc lµ vËt phÈm tiªu dïng. Sau n÷a, vÒ mÆt néi dung luËn ®iÓm ®ã cã thÓ xÕp vµo tiÕt sau nãi vÒ sù t¨ng thªm cña c¶i x· héi (c + v + m) vµ t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng x· héi. V× vËy tèt h¬n hÕt lµ bá nh÷ng ch÷ ®· dÉn ®ã ®i, v× ®−îc nh¾c l¹i thõa.

Ngoµi ra qua çch diÔn ®¹t nµy, nh÷ng ch÷ ®ã muèn nãi ®Õn mét x· héi ph¸t triÓn trong ®ã chØ cã c«ng nh©n lµm thuª vµ bän t− b¶n [bëi v×, chÝnh phÇn cña ng−êi s¶n xuÊt nhá còng bÞ gi¶m ®i] nh−ng ®iÒu ®ã l¹i kh«ng phï hîp víi ®o¹n V lµ ®o¹n nãi r»ng ngay c¶ trong mét x· héi "ph¸t triÓn" vÉn cßn nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá.

§ VIII ®¸ng lÏ ph¶i ®Æt sau §§ IX vµ X: hai ®o¹n sau nãi vÒ çc cuéc khñng ho¶ng, tøc lµ nãi vÒ mét trong nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n, cßn § VIII th× tæng kÕt tÊt c¶ çc m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n vµ tÊt c¶ chiÒu h−íng ph¸t triÓn cña nã.

TiÕp theo çc ch÷ "t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng" lÏ ra nªn thªm: "cña lao ®éng x· héi vµ ngµy cµng x· héi hãa". Dù

V. I. L ª - n i n 284

th¶o nãi ®Õn qu¸ tr×nh x· héi hãa lao ®éng mét çch kh«ng ®óng chç (§ XI), vµ nãi d−íi mét h×nh thøc qu¸ hÑp ("qu¸ tr×nh c¶i tiÕn kü thuËt ngµy cµng liªn hîp lao ®éng cña c«ng nh©n l¹i"). ViÖc chñ nghÜa t− b¶n x· héi hãa lao ®éng kh«ng ph¶i chØ biÓu hiÖn ë chç "liªn hîp lao ®éng cña c«ng nh©n l¹i" mµ th«i.

Nh÷ng ch÷ "t¨ng thªm sù çch biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi h÷u s¶n vµ nh÷ng ng−êi v« s¶n" ®Æt sau çc ch÷ "t¨ng thªm bÊt b×nh ®¼ng x· héi", lµ mét sù nh¾c l¹i thõa. Mµ ®Ó nãi râ vÒ hËu qu¶ x· héi chñ yÕu cña tÊt c¶ çc m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n nh− ®· nãi ë trªn vµ ®Ó chuyÓn sang nãi vÒ cuéc ®Êu tranh giai cÊp, th× ph¶i nãi ®Õn "çi hè ngµy cµng s©u" ng¨n çch giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n.

Nh©n tiÖn còng nãi thªm. VÒ viÖc nhËn ®Þnh nh÷ng hËu qu¶ x· héi cña chñ nghÜa t− b¶n, cÇn ph¶i nãi r»ng ë ®©y b¶n dù th¶o ®Æc biÖt m¾c ph¶i nh−îc ®iÓm lµ ®· r¬i vµo sù trõu t−îng, v× nã chØ bã hÑp trong luËn ®iÓm hoµn toµn kh«ng ®Çy ®ñ: "lµm t¨ng thªm nh÷ng khã kh¨n trong cuéc ®Êu tranh ®Ó sèng vµ tÊt c¶ nh÷ng sù thiÕu thèn vµ ®au khæ liªn quan ®Õn cuéc ®Êu tranh ®ã". Theo t«i, viÖc nªu lªn mét çch râ rµng h¬n nh÷ng hËu qu¶ x· héi ®ang ®Æc biÖt ®Ì nÆng lªn c¶ giai cÊp c«ng nh©n lÉn nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, lµ mét ®iÒu tuyÖt ®èi cÇn thiÕt.

§Ó b¸c l¹i çch tr×nh bµy nh÷ng hËu qu¶ Êy trong b¶n ph¶n dù th¶o, ng−êi ta nãi r»ng, tØ dô nh− nh÷ng ch÷ "mäi sù l¨ng nhôc" lµ kh«ng chÝnh x¸c. T«i nghÜ r»ng nh÷ng ch÷ ®ã lµ chÝnh x¸c, v× nh÷ng ch÷ ®ã bao gåm tÊt c¶ çc hiÖn t−îng nh− m·i d©m, biÕn "trÝ thøc" thµnh nh÷ng ng−êi lµm thuª tÇm th−êng, biÕn ng−êi c«ng nh©n thµnh kÎ b¸n vî ®î con, phôc tïng kû luËt s¾t cña t− b¶n, dïng lùc l−îng kinh tÕ ®Ó ¸p bøc vÒ chÝnh trÞ, ®Ó g©y ¸p lùc ®èi víi tù do t− t−ëng v. v. vµ v. v.. T«i còng thÊy hoµn toµn cÇn thiÕt ph¶i nãi ®Õn "sù nghÌo nµn vµ cïng khæ cña quÇn chóng" trong chÕ ®é t− b¶n. T«i kh«ng ®Ò nghÞ ph¶i nãi r»ng sù nghÌo nµn vµ


285

cïng khæ ngµy cµng t¨ng lªn mét çch tuyÖt ®èi, nh−ng t«i hoµn toµn ®ång ý víi ý kiÕn cña Cau-xky, cho r»ng "ein aus-führliches s.-d. Programm, welches nicht erkennen läßt, daß der Kapitalismus naturnotwendig Massenarmut und Massen-elend erzeugt, das nicht als den Inhalt des Strebens der Sd-tie den Kampf gegen diese Armut und dieses Elend bezeichnet, verschweigt die entscheidende Seite unserer Bewegung und enthält also eine empfindliche Lücke" 1) (chèng l¹i b¶n dù th¶o cña ¸o).

Theo t«i, còng cÇn ph¶i chØ ra r»ng "tÊt c¶ nh÷ng lîi Ých chñ yÕu" (cã nghÜa lµ kh«ng ph¶i tuyÖt ®èi tÊt c¶) "trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt ®Òu do mét nhóm d©n c− chiÕm ®éc quyÒn".

§§ IX vµ X nãi vÒ çc cuéc khñng ho¶ng. VÒ thùc chÊt, ë ®©y, kh«ng cã g× ph¶i ph¶n ®èi c¶, v× çch diÔn ®¹t ®· ®−îc söa ®æi. Nh−ng vÒ h×nh thøc, th× nh÷ng ®o¹n nµy cã nh−îc ®iÓm lµ cã nhiÒu c©u nh¾c ®i nh¾c l¹i (l¹i "thÞ tr−êng toµn thÕ giíi", l¹i "çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa"). Tèt h¬n c¶ lµ hoµn toµn g¹t ra khái c−¬ng lÜnh çi ý ®Þnh gi¶i thÝch çc cuéc khñng ho¶ng, mµ chØ nhËn xÐt r»ng çc cuéc khñng ho¶ng lµ kh«ng tr¸nh khái vµ ®−a nh÷ng c©u gi¶i thÝch vµ ph¸t triÓn vµo phÇn thuyÕt minh. NÕu kh«ng lµm nh− thÕ, mµ cø nãi, ch¼ng h¹n, c¶ vÒ khñng ho¶ng vµ "thêi kú ®×nh ®èn" th× nh×n chung vµ toµn bé, còng vÉn kh«ng thÓ bao qu¸t ®−îc toµn bé chu kú c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa.

Ng−êi ta cø l¾p ®i l¾p l¹i m·i hËu qu¶ x· héi cña çc cuéc khñng ho¶ng (chØ cÇn nãi r»ng qu¸ tr×nh trë nªn "gay g¾t" v. v. còng ®ñ) vµ còng l¹i nãi mét çch qu¸ yÕu ít: çc

1) ― "mét b¶n c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi hoµn bÞ, mµ kh«ng nãi râ r»ng chñ nghÜa t− b¶n tÊt nhiªn ph¶i ®Î ra sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng hãa cña quÇn chóng vµ kh«ng coi cuéc ®Êu tranh chèng sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng hãa lµ néi dung cña yªu s¸ch cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, - th× c−¬ng lÜnh ®ã ®· bá qua mét ®iÒu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt trong phong trµo cña chóng ta vµ nh− vËy lµ ph¹m mét thiÕu sãt lín"

V. I. L ª - n i n 286

cuéc khñng ho¶ng kh«ng nh÷ng chØ lµm cho t×nh c¶nh cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá trë nªn khã kh¨n, kh«ng nh÷ng chØ lµm cho t×nh c¶nh cña hä trÇm träng mét çch t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi, mµ cßn trùc tiÕp lµm cho hä ph¸ s¶n vµ ®Èy hä vµo hµng ngò v« s¶n.

§èi víi §§ XI vµ XII, t«i cã mét ý kiÕn ph¶n ®èi cã tÝnh nguyªn t¾c v« cïng quan träng: nh÷ng ®o¹n ®ã tr×nh bµy mét çch hoµn toµn phiÕn diÖn vµ kh«ng ®óng th¸i ®é cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá (v× "quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét" chÝnh lµ gåm giai cÊp v« s¶n vµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá). Nh÷ng ®o¹n ®ã trùc tiÕp m©u thuÉn víi çc luËn ®iÓm c¬ b¶n cña "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" vµ cña çc §iÒu lÖ cña Quèc tÕ 105 còng nh− cña phÇn lín çc c−¬ng lÜnh hiÖn nay cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, vµ më toang cöa cho mäi thø hiÓu lÇm kiÓu ph¸i d©n tóy, "çc nhµ phª ph¸n" vµ mäi lo¹i tiÓu t− s¶n kh¸c.

"... Sù bÊt m·n cña quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét t¨ng lªn" - ®iÒu ®ã ®óng, nh−ng coi sù bÊt m·n cña giai cÊp v« s¶n vµ sù bÊt m·n cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá lµ gièng nhau vµ gép l¹i lµm mét nh− ë ®©y ng−êi ta ®· lµm, th× nh− vËy lµ hoµn toµn kh«ng ®óng. Sù bÊt m·n cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá th−êng rÊt dÔ sinh ra (vµ tÊt nhiªn ph¶i sinh ra trong líp ng−êi Êy hoÆc trong ®¹i bé phËn líp ng−êi Êy) ý ®å b¶o toµn sù tån t¹i cña hä, víi tÝnh çch lµ ng−êi tiÓu t− h÷u, tøc lµ b¶o toµn c¬ së cña chÕ ®é hiÖn t¹i vµ cã khi l¹i kÐo chÕ ®é ®ã lïi trë l¹i.

"... Cuéc ®Êu tranh cña hä, vµ tr−íc hÕt lµ cuéc ®Êu tranh cña ®¹i biÓu tiÒn phong cña hä, tøc lµ giai cÊp v« s¶n, trë nªn gay g¾t thªm..." §−¬ng nhiªn, c¶ cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá còng trë nªn gay g¾t. Nh−ng cuéc "®Êu tranh" cña hä rÊt th−êng hay cã chiÒu h−íng chèng l¹i giai cÊp v« s¶n, v× vÒ rÊt nhiÒu ph−¬ng diÖn, chÝnh ®Þa vÞ cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá lµm cho lîi Ých cña hä ®èi lËp h¼n víi lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n. Nãi chung giai cÊp v« s¶n tuyÖt


287

nhiªn kh«ng ph¶i lµ "®¹i biÓu tiÒn phong" cña giai cÊp tiÓu t− s¶n. Sù viÖc nh− thÕ chØ cã thÓ x¶y ra khi nµo ng−êi s¶n xuÊt nhá nhËn thøc ®−îc r»ng hä sÏ kh«ng tr¸nh khái bÞ tiªu diÖt, khi nµo hä "tõ bá quan ®iÓm cña hä vµ ®øng vÒ quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n". Cßn ®¹i biÓu tiÒn phong cña ng−êi s¶n xuÊt nhá hiÖn ®¹i ch−a tõ bá "quan ®iÓm cña m×nh", rÊt nhiÒu khi l¹i chÝnh lµ kÎ bµi Do-th¸i vµ tªn ®Þa chñ, ng−êi d©n téc chñ nghÜa vµ ng−êi d©n tóy, ng−êi x· héi c¶i l−¬ng vµ "nhµ phª ph¸n chñ nghÜa M¸c". Vµ chÝnh b©y giê, khi cuéc "®Êu tranh gay g¾t" cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá diÔn ra ®ång thêi víi cuéc "®Êu tranh gay g¾t" cña ph¸i "Gi-r«ng-®anh x· héi chñ nghÜa" chèng ph¸i "Nói", mµ ®em tÊt c¶ mäi sù gay g¾t gép chung l¹i lµm mét th× l¹i cµng kh«ng tháa ®¸ng.

"... §¶ng d©n chñ - x· héi quèc tÕ ®øng ®Çu phong trµo gi¶i phãng cña quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét..." Hoµn toµn kh«ng ph¶i thÕ. Nã chØ ®øng ®Çu giai cÊp c«ng nh©n vµ phong trµo c«ng nh©n, vµ nÕu cã nh÷ng phÇn tö kh¸c gia nhËp giai cÊp c«ng nh©n, th× ®ã chÝnh chØ lµ nh÷ng phÇn tö chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng giai cÊp. Vµ hä chØ gia nhËp mét çch hoµn toµn vµ døt kho¸t, khi nµo hä "tõ bá quan ®iÓm cè h÷u cña hä".

"... §¶ng tæ chøc lùc l−îng chiÕn ®Êu cña hä..." §iÒu ®ã còng kh«ng ®óng. Kh«ng cã n¬i nµo ®¶ng d©n chñ - x· héi l¹i tæ chøc "lùc l−îng chiÕn ®Êu" cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá c¶. Nã chØ tæ chøc lùc l−îng chiÕn ®Êu cña giai cÊp c«ng nh©n. Ng−êi ta cµng Ýt nãi vÒ n−íc Nga, vµ cµng ®ãng khung sù tr×nh bµy (xem § V) vµo x· héi t− s¶n "ph¸t triÓn" th× çch diÔn ®¹t trong b¶n dù th¶o l¹i cµng kh«ng ®¹t.

Summa summarum1). B¶n dù th¶o nãi d−íi h×nh thøc kh¼ng ®Þnh vÒ tÝnh chÊt çch m¹ng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n (nÕu giai cÊp nµy "ñng hé" giai cÊp v« s¶n, th× nh− thÕ ch¼ng

1) ― Tãm l¹i

V. I. L ª - n i n 288

ph¶i nã lµ çch m¹ng hay sao?) vµ kh«ng hÒ nãi mét lêi nµo vÒ tÝnh chÊt b¶o thñ (vµ thËm chÝ tÝnh chÊt ph¶n ®éng) cña nã . §iÒu ®ã hoµn toµn phiÕn diÖn vµ kh«ng ®óng.

D−íi h×nh thøc kh¼ng ®Þnh ta cã thÓ (vµ ph¶i) chØ râ tÝnh chÊt b¶o thñ cña giai cÊp tiÓu t− s¶n. Vµ ta chØ cã thÓ nãi ®Õn tÝnh chÊt çch m¹ng cña nã mét çch cã ®iÒu kiÖn. ChØ cã diÔn ®¹t nh− vËy, míi hoµn toµn phï hîp víi toµn bé tinh thÇn cña häc thuyÕt M¸c. Ch¼ng h¹n "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" trùc tiÕp tuyªn bè r»ng "trong sè tÊt c¶ çc giai cÊp ®èi lËp víi giai cÊp t− s¶n, chØ cã giai cÊp v« s¶n míi thùc sù lµ giai cÊp çch m¹ng... Nhµ kinh doanh nhá, thî thñ c«ng, n«ng d©n... kh«ng ph¶i lµ ng−êi çch m¹ng, mµ lµ ng−êi b¶o thñ. H¬n thÕ n÷a, hä thËm chÝ cßn lµ ph¶n ®éng... NÕu hä lµ çch m¹ng ("nÕu"!) th× chØ khi hä b−íc sang hµng ngò v« s¶n,.. khi hä tõ bá quan ®iÓm cña hä vµ ®øng vÒ quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n"106.

Kh«ng nªn cho r»ng, qua nöa thÕ kû, kÓ tõ ngµy cã "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", t×nh h×nh ®· thay ®æi vÒ c¨n b¶n. ChÝnh vÒ ph−¬ng diÖn nµy, kh«ng cã g× thay ®æi c¶: çc nhµ lý luËn vÉn cø lu«n lu«n c«ng nhËn luËn ®iÓm ®ã (ch¼ng h¹n nh− n¨m 1894, ¡ng-ghen chÝnh ®· ®øng trªn quan ®iÓm ®ã mµ b¸c bá c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña Ph¸p. ¤ng th¼ng th¾n lËp luËn r»ng chõng nµo nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng ch−a tõ bá quan ®iÓm cña hä th× hä kh«ng thuéc hµng ngò cña ta, mµ lµ ë trong hµng ngò cña bän bµi Do-th¸i, cø ®Ó cho bän nµy rÌn giòa hä, vµ khi mµ hä cµng bÞ çc ®¶ng t− s¶n lõa g¹t, th× hä cµng thËt t©m ®i theo chóng ta 107), h¬n n÷a cho tíi ngµy nay, cho tíi nos chers amis1), çc ngµi "nh÷ng nhµ phª ph¸n", lÞch sö ®· cung cÊp v« sè sù viÖc x¸c minh cho lý luËn ®ã.

Nh©n tiÖn nãi qua mét ®iÒu. Trong dù th¶o kh«ng thÊy nãi vÒ chuyªn chÝnh v« s¶n mµ b¶n ®Çu tiªn ®· cã nãi ®Õn. Dï ®ã chØ lµ sù v« t×nh v× s¬ sãt ®i n÷a, - th× dÉu sao

1) ― çc b¹n th©n mÕn cña chóng t«i


289

còng kh«ng thÓ nghi ngê ®−îc r»ng kh¸i niÖm "chuyªn chÝnh" kh«ng thÓ dung hîp víi viÖc kh¼ng ®Þnh sù ñng hé cña nh÷ng ng−êi kh¸c ®èi víi giai cÊp v« s¶n. NÕu chóng ta thùc sù biÕt ch¾c ch¾n r»ng giai cÊp tiÓu t− s¶n sÏ ñng hé giai cÊp v« s¶n khi giai cÊp v« s¶n tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng v« s¶n cña m×nh, th× cßn cÇn g× ph¶i nãi ®Õn "chuyªn chÝnh", v× khi ®ã th× hoµn toµn ®¶m b¶o r»ng chóng ta sÏ n¾m ®−îc tuyÖt ®¹i ®a sè, do ®ã ch¼ng cÇn ®Õn chuyªn chÝnh (®ã lµ ®iÒu mµ "nh÷ng nhµ phª ph¸n" muèn ng−êi ta tin). ViÖc thõa nhËn sù tÊt yÕu cña chuyªn chÝnh v« s¶n g¾n mét çch hÕt søc chÆt chÏ vµ kh¨ng khÝt víi luËn ®iÓm cña b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" nãi r»ng chØ cã giai cÊp v« s¶n míi thùc sù lµ giai cÊp çch m¹ng.

(Xin më ngoÆc nãi thªm mét ®iÓm, ®o¹n d−íi nµy trong bµi phª ph¸n dù th¶o C−¬ng lÜnh Ðc-phuya ®· chøng tá mét çch râ rµng r»ng vÒ vÊn ®Ò nµy ¡ng-ghen "b¶o thñ" ý kiÕn cña m×nh tíi møc ®é nµo. "Der Ruin weiter Volks-schichten" 1), - ¡ng-ghen trÝch dÉn c©u ®ã trong b¶n dù th¶o vµ nhËn xÐt: "statt dieser deklamatorischen Phrase, die aussieht als täte uns der Ruin von Bourgeois und Kleinbürgern noch leid (!!), würde ich die einfache Tatsache erzählen: die durch den Ruin der städtischen und ländlichen Mittelstände, der Kleinbürger und Kleinbauern, den Abgrund zwischen Besitz-enden und Besitzlosen erweitern oder vertiefen" 2).*)

* Trong dù th¶o c−¬ng lÜnh Ðc-phuya cã mét ®o¹n nh− sau: "In diesem Befreiungskampf verficht die Sozialdemokratie als die Verfechterin (hoÆc Vertreterin - "Neue Zeit". IX, 2, 789) nicht bloß der Lohnarbeiter sondern der Ausgebeuteten und Unterdrückten insgesamt, alle Forde-

1) — "Sù ph¸ s¶n cña nh÷ng tÇng líp d©n c− ®«ng ®¶o" 2) — "thay thÕ cho c©u nãi rçng tuÕch ®ã, c©u nãi khiÕn cho ng−êi ta

t−ëng r»ng chóng ta cßn than phiÒn vÒ sù ph¸ s¶n cña t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n (!!), t«i sÏ nãi vÒ mét sù viÖc ®¬n gi¶n: do viÖc ph¸ s¶n cña çc tÇng líp trung gian trong d©n c− thµnh thÞ vµ n«ng th«n, cña tiÓu t− s¶n vµ cña tiÓu n«ng, mµ çi hè s©u ng¨n çch nh÷ng ng−êi h÷u s¶n vµ nh÷ng ng−êi v« s¶n më réng hoÆc s©u thªm" 108

V. I. L ª - n i n 290

Ng−êi ta sÏ ph¶n ®èi t«i r»ng trong b¶n ph¶n dù th¶o cã nãi mét çch kh¼ng ®Þnh ®Õn tÝnh b¶o thñ cña ng−êi s¶n xuÊt nhá ("tÊt c¶ çc giai cÊp cßn l¹i trong x· héi hiÖn t¹i ®Òu chñ tr−¬ng duy tr× nh÷ng c¬ së cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn tån"), cßn tÝnh çch m¹ng cña ng−êi s¶n xuÊt nhá th× kh«ng ®−îc nãi ®Õn dï lµ nãi mét çch cã ®iÒu kiÖn.

Lêi ph¶n ®èi ®ã hoµn toµn v« c¨n cø. Trong b¶n ph¶n dù th¶o, tÝnh çch m¹ng cã ®iÒu kiÖn cña ng−êi s¶n xuÊt nhá ®· ®−îc diÔn t¶ b»ng mét çch duy nhÊt cã thÓ ®−îc, tøc lµ trong çch diÔn ®¹t sù lªn ¸n chñ nghÜa t− b¶n. TÝnh çch m¹ng cã ®iÒu kiÖn cña ng−êi s¶n xuÊt nhá ®· ®−îc diÔn t¶ nh− sau:

(1) trong c©u nãi vÒ viÖc chñ nghÜa t− b¶n lo¹i trõ hä, lµm cho hä ph¸ s¶n. Chóng ta, giai cÊp v« s¶n, lªn ¸n chñ nghÜa t− b¶n, v× nã tiÕn ®Õn s¶n xuÊt lín th«ng qua sù ph¸ s¶n cña n«ng d©n. Tõ ®ã cã thÓ rót ra kÕt luËn trùc tiÕp r»ng, nÕu n«ng d©n thÊy râ qu¸ tr×nh ®ã lµ kh«ng tr¸nh khái, th× hä "sÏ tõ bá quan ®iÓm cña hä vµ chÊp nhËn quan ®iÓm cña chóng ta".

(2) - trong c©u nãi r»ng "®êi sèng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o vµ n¹n thÊt nghiÖp, ¸ch bãc lét vµ mäi sù l¨ng nhôc ®· trë rungen, Maßregeln und Einrichtungen, welche die Lage des Volkes im allgemeinen und der Arbeiterklasse im besondern zu verbessern geeignet sind" 1). ¡ng-ghen døt kho¸t khuyªn xãa bá tÊt c¶ ®o¹n ®ã, ®ång thêi Ng−êi kh«ng quªn chÕ giÔu: "des Volkes im allgemeinen (wer ist das?)" 2). Vµ theo lêi khuyªn cña ¡ng-ghen, tÊt c¶ ®o¹n ®ã ®· ®−îc xãa bá hoµn toµn; cßn tiÕt nãi vÒ "viÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n v× tÊt c¶ çc giai cÊp cßn l¹i ®Òu ®øng trªn c¬ së cña chÕ ®é t− h÷u vÒ çc t− liÖu s¶n xuÊt vµ ®Òu

1) - "Trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng Êy, víi tÝnh çch lµ ng−êi bªnh vùc (hoÆc ®¹i biÓu) kh«ng nh÷ng cho c«ng nh©n lµm thuª mµ c¶ cho nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét vµ ¸p bøc nãi chung, ®¶ng d©n chñ - x· héi ñng hé tÊt c¶ çc yªu s¸ch, çc biÖn ph¸p, çc thiÕt chÕ cã thÓ c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n nãi chung vµ cña giai cÊp c«ng nh©n nãi riªng"

2) - "cña nh©n d©n nãi chung (lµ ai nhØ?)"


291

thµnh sè phËn" (kh«ng nh÷ng cña giai cÊp v« s¶n, mµ cßn) "cña çc tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ngµy cµng ®«ng ®¶o". ChÝnh çch diÔn ®¹t ®ã ®· nãi lªn ®−îc r»ng giai cÊp v« s¶n lµ ®¹i biÓu cña toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng, vµ chÝnh lµ víi tÝnh çch ®¹i biÓu ®ã chóng ta ®Ò nghÞ (vµ buéc) mäi ng−êi tõ bá quan ®iÓm cña hä vµ chÊp nhËn quan ®iÓm cña chóng ta, chø kh«ng ph¶i ng−îc l¹i, kh«ng ph¶i chóng ta tõ bá quan ®iÓm cña chóng ta, kh«ng ph¶i chóng ta ®em cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña m×nh hßa lÉn víi cuéc ®Êu tranh cña bÊt cø h¹ng ng−êi hay tr¸o trë nµo.

Quan niÖm vÒ tÝnh çch ®¹i biÓu ®· ®−îc diÔn ®¹t ®óng nh− thÕ ®Êy

(3) - trong c©u nãi vÒ sù nghÌo nµn vµ cïng khæ cña quÇn chóng (cña quÇn chóng nãi chung, chø kh«ng ph¶i chØ cña c«ng nh©n).

ChØ víi h×nh thøc sau ®©y ®¶ng cña giai cÊp çch m¹ng míi cã thÓ biÓu hiÖn tÝnh çch m¹ng cã ®iÒu kiÖn cña çc giai cÊp kh¸c: tr×nh bµy cho hä thÊy quan niÖm cña m×nh vÒ nh÷ng tai häa cña hä vµ vÒ çc biÖn ph¸p lµm cho hä tho¸t khái çc tai häa ®ã; trong sù tuyªn chiÕn cña m×nh víi chñ nghÜa t− b¶n, kh«ng ph¶i chØ ph¸t biÓu nh©n danh b¶n th©n m×nh mµ cßn nh©n danh tÊt c¶ sè quÇn chóng "nghÌo nµn vµ cïng khæ" n÷a. Do ®ã cho nªn ai mµ chÊp nhËn häc thuyÕt ®ã th× ng−êi ®ã tÊt ph¶i ®i theo chóng ta. ThËt lµ buån c−êi, nÕu chóng ta cßn nghÜ r»ng cÇn ph¶i ®Æc biÖt nªu ®iÒu ®ã trong c−¬ng lÜnh vµ tuyªn bè r»ng, nÕu nh÷ng phÇn tö bÊp bªnh nµo ®ã ®i theo quan ®iÓm cña chóng ta th× hä sÏ trë nªn çch m¹ng! §ã lµ thñ ®o¹n tèt nhÊt ®Ó ph¸ ho¹i sù tÝn nhiÖm chóng ta ngay trong sè nh÷ng ____________ nh»m môc ®Ých chung lµ duy tr× c¬ së cña x· héi hiÖn t¹i", - tiÕt nµy ®· ®−îc th«ng qua d−íi mét h×nh thøc râ rµng h¬n so víi b¶n dù th¶o ®Çu tiªn, sù viÖc ®ã diÔn ra do ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña ¡ng-ghen.

V. I. L ª - n i n 292

®ång minh lõng chõng vµ nhu nh−îc vèn ®· Ýt tÝn nhiÖm chóng ta råi *.

Ngoµi ý kiÕn ph¶n ®èi cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c ®èi víi §§ XI vµ XII, t«i chØ cßn cã mét nhËn xÐt nhá vÒ h×nh thøc cña § XI. ë ®©y mµ nãi ®Õn "®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó xãa bá chñ nghÜa t− b¶n" th× kh«ng ph¶i chç: chÝnh ®o¹n Êy kh«ng bµn vÒ tiÒn ®Ò vËt chÊt, mµ bµn vÒ tiÒn ®Ò t− t−ëng ®Ó xãa bá chñ nghÜa t− b¶n. NÕu ®· nãi ®Õn tiÒn ®Ò vËt chÊt th× còng ph¶i nãi thªm tiÒn ®Ò t− t−ëng (hoÆc tinh thÇn etc.). Nh−ng ®óng h¬n c¶ lµ ®−a çi "®iÒu kiÖn vËt chÊt" Êy xuèng ®o¹n kh«ng ph¶i nãi vÒ ®Êu tranh giai cÊp mµ nãi vÒ sù tiÕn triÓn vµ chiÒu h−íng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n.

Trong § XII mµ nãi vÒ cuéc çch m¹ng x· héi s¾p ®Õn, råi m·i ®Õn § XV míi bµn vÒ chÝnh cuéc çch m¹ng ®ã vµ tÝnh tÊt yÕu cña nã, th× kh«ng l«-gÝch. Ph¶i theo mét "trËt tù ng−îc l¹i".

Theo t«i th× trong § XIII mµ ®em thay nh÷ng tõ "thñ tiªu (hoÆc xãa bá) quyÒn t− h÷u" b»ng tõ ng÷ "t−íc ®o¹t bän bãc lét", th× kh«ng ®−îc thÝch ®¸ng. Nãi nh− thÕ lµ kÐm râ rµng vµ chÝnh x¸c. PhÇn cuèi cña ®o¹n ®ã còng kh«ng thÝch ®¸ng: "tæ chøc mét çch cã kÕ ho¹ch qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña toµn thÓ x· héi còng nh− cña tõng thµnh viªn trong x· héi". Nh− thÕ ch−a ®ñ. Tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi nh− thÕ th× çc tê-rít còng cã thÓ lµm ®−îc. Muèn cho râ h¬n lÏ ra ___________

* NÕu trong phÇn thùc tiÔn cña c−¬ng lÜnh, ta cµng tá ra "tèt" ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt nhá (ch¼ng h¹n, ®èi víi n«ng d©n) bao nhiªu, th× trong phÇn nguyªn t¾c cña c−¬ng lÜnh, ta l¹i cµng ph¶i tá ra "nghiªm kh¾c" bÊy nhiªu ®èi víi çc phÇn tö x· héi bÊp bªnh vµ hai mÆt ®ã, vµ kh«ng ®−îc rêi bá mét ly nµo quan ®iÓm cña m×nh. §Êy, nÕu anh chÊp nhËn quan ®iÓm Êy, quan ®iÓm cña chóng t«i th× khi Êy sÏ cã mäi sù ®èi xö "tèt" víi anh, cßn nÕu anh kh«ng chÊp nhËn nã, - th× lóc ®ã anh ®õng giËn! Khi ®ã th× trong ®iÒu kiÖn "chuyªn chÝnh", chóng t«i sÏ cã ý kiÕn víi anh: ë n¬i nµo cÇn ph¶i sö dông ®Õn chÝnh quyÒn, th× ë ®ã sÏ kh«ng cÇn ph¶i mÊt c«ng nãi su«ng...


293

ph¶i nãi: "dùa vµo toµn thÓ x· héi" (v× ®iÒu ®ã bao hµm c¶ tÝnh kÕ ho¹ch lÉn ng−êi ®iÒu khiÓn kÕ ho¹ch), vµ kh«ng nh÷ng chØ ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña çc thµnh viªn mµ cßn ®Ó ®¶m b¶o phóc lîi ®Çy ®ñ vµ sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn cña tÊt c¶ çc thµnh viªn trong x· héi.

§ XIV, theo t«i, kh«ng râ nghÜa (t«i ch−a biÕt råi ®©y chóng ta cã gi¶i phãng "tÊt c¶" "loµi ng−êi" bÞ ¸p bøc kh«ng: ch¼ng h¹n sù ¸p bøc cña nh÷ng kÎ tÝnh t×nh qu¸ cøng r¾n ®èi víi nh÷ng ng−êi cã tÝnh t×nh nhu nh−îc). Tèt h¬n lµ ta lÊy c«ng thøc mµ M¸c ®· dïng trong khi phª ph¸n C−¬ng lÜnh G«-ta: thñ tiªu sù ph©n chia giai cÊp vµ sù bÊt b×nh ®¼ng do sù ph©n chia giai cÊp ®Î ra 109. Vµ trong lêi phª ph¸n C−¬ng lÜnh Ðc-phuya, ¡ng-ghen nhÊn m¹nh r»ng die Abschaffung der Klassen ist unsere Grundforderung 1) vµ chØ cã nªu mét çch chÝnh x¸c vµ trùc tiÕp "yªu s¸ch c¬ b¶n" Êy, ta míi cã thÓ lµm cho nh÷ng lêi høa cña chóng ta - gi¶i phãng tÊt c¶ mäi ng−êi vµ gi¶i tho¸t mäi ng−êi khái mäi tai häa - cã mét ý nghÜa hoµn toµn râ rµng (chø kh«ng ph¶i bÞ khuÕch ®¹i lªn).

§ XV - vÒ viÖc "çc tÇng líp nh©n d©n kh¸c ñng hé giai cÊp v« s¶n" vµ vÒ viÖc bá qua "chuyªn chÝnh v« s¶n", th× ®· nãi ë trªn råi.

§ XVI - rÊt lµ kú côc vµ kh«ng ®óng chç. "Gi¸o dôc chÝnh trÞ" cho giai cÊp v« s¶n chÝnh lµ ë chç chóng ta gi¸o dôc hä, tæ chøc hä l¹i, l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña hä, - vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc nãi ®Õn trong § XII (trong ®ã lÏ ra chØ cÇn nãi thªm vÒ "l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña hä").

T«i thÊy § XVII còng nãi dµi dßng mét çch v« Ých. Nãi mét çch chung chung r»ng çc nhiÖm vô tr−íc m¾t phô thuéc vµo nh÷ng hoµn c¶nh x· héi chÝnh trÞ kh¸c nhau, nãi nh− thÕ th× cã Ých g×? §iÒu ®ã nªn ®Ó cho ng−êi ta viÕt trong çc luËn v¨n, cßn chóng ta th× ph¶i tuyªn bè th¼ng th¾n r»ng nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− thÕ nµo ®ã (tµn tÝch cña

1) ― thñ tiªu giai cÊp lµ yªu s¸ch c¬ b¶n cña chóng ta 110

V. I. L ª - n i n 294

chÕ ®é n«ng n«, chÕ ®é chuyªn chÕ v. v.) thay ®æi nhiÖm vô tr−íc m¾t cña chóng ta nh− thÕ nµo ®ã.

§ XVIII: "ë Nga, chñ nghÜa t− b¶n ngµy cµng trë thµnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm −u thÕ..." Nãi nh− vËy hoµn toµn ch−a ®ñ. Nã ®· chiÕm −u thÕ råi (- nÕu t«i nãi r»ng 60 cã −u thÕ h¬n 40, th× ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cã nghÜa r»ng 40 kh«ng tån t¹i hoÆc chØ lµ con sè nhá kh«ng quan träng). ë n−íc ta, h·y cßn v« sè bän d©n tóy, bän tù do d©n tóy hãa, vµ "çc nhµ phª ph¸n" ®ang giËt lïi mét çch mau chãng vÒ chñ nghÜa d©n tóy, nªn ë ®©y, kh«ng thÓ ®Ó cã mét ®iÓm nµo m¬ hå. Vµ nÕu chñ nghÜa t− b¶n vÉn ch−a "chiÕm −u thÕ", th× cã lÏ h·y khoan nãi ®Õn ®¶ng d©n chñ - x· héi.

"... ®Æt ®¶ng d©n chñ - x· héi lªn ®Þa vÞ chñ yÕu nhÊt..." Chñ nghÜa t− b¶n chØ míi ®ang trë thµnh chiÕm −u thÕ, thÕ mµ chóng ta ®· ë ®Þa vÞ "chñ yÕu nhÊt"... T«i cho r»ng hoµn toµn kh«ng nªn nãi ®Þa vÞ chñ yÕu nhÊt: ®iÒu ®ã sÏ tù to¸t lªn tõ toµn bé b¶n c−¬ng lÜnh ®ã. Chóng ta ®õng nªn nãi vÒ chóng ta, mµ cø ®Ó lÞch sö nãi vÒ chóng ta.

Ch¾c lµ b¶n dù th¶o kh«ng ®ång ý nãi: chÕ ®é x· héi n«ng n« cò, v× cho r»ng nãi "chÕ ®é n«ng n«" th× chØ hîp víi chÕ ®é ph¸p luËt th«i. T«i nghÜ r»ng sù ph©n biÖt ®ã kh«ng cã c¨n cø: "chÕ ®é n«ng n«" ®−¬ng nhiªn lµ mét thÓ chÕ ph¸p luËt, nh−ng nã l¹i thÝch øng víi chÕ ®é kinh tÕ riªng biÖt cña ®Þa chñ (vµ n«ng d©n), nã cßn ®−îc thÓ hiÖn trong hµng lo¹t quan hÖ th«ng th−êng kh«ng ®−îc quy ®Þnh vÒ mÆt "ph¸p luËt". V× thÕ vÞ tÊt ph¶i tr¸nh çch nãi: "chÕ ®é x· héi tiÒn t− b¶n, n«ng n«".

Trong c−¬ng lÜnh cña chóng ta mµ "m« t¶" chÕ ®é n«ng n« (quÇn chóng, cã thÓ nãi lµ mét vËt së h÷u ®· chÞu lÔ th¸nh) lµ mét viÖc hoµn toµn kh«ng ph¶i chç vµ thõa.

VÒ ¶nh h−ëng cña nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«, mµ chØ nãi r»ng nh÷ng tµn tÝch ®ã lµ mét çi ¸ch nÆng nÒ ®Ì lªn quÇn chóng lao ®éng, th× ch−a ®ñ. CÇn ph¶i nãi ®Õn c¶


295

viÖc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt trong n−íc, lÉn çc hËu qu¶ x· héi kh¸c cña chÕ ®é n«ng n« *.

§ XIX. Theo t«i, nãi r»ng ®èi víi chóng ta, chÕ ®é d©n chñ (resp.: tù do chÝnh trÞ) lµ "mét b−íc qu¸ ®é" (qu¸ ®é ®Ó ®i ®Õn ®©u? v× ë d−íi, chóng ta ®· trùc tiÕp nãi r»ng chÕ ®é céng hßa lµ mét yªu s¸ch thùc tiÔn tr−íc m¾t), r»ng hiÕn ph¸p lµ mét "thø bæ sung (trong b¶n dù th¶o viÕt lµ "tµi s¶n", râ rµng ®©y lµ lçi cña ng−êi chÐp l¹i) tù nhiªn vÒ ph¸p luËt cho quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa", nãi nh− thÕ lµ hoµn toµn thõa. §iÒu Êy lµ hoµn toµn kh«ng ®óng chç ë trong c−¬ng lÜnh. ChØ cÇn nãi r»ng chÕ ®é chuyªn chÕ k×m h·m hoÆc lµm trë ng¹i "mäi sù ph¸t triÓn cña x· héi" lµ ®ñ, cã nghÜa lµ c¶ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n còng kh«ng dung hîp víi chÕ ®é chuyªn chÕ. Nh÷ng chi tiÕt vÒ vÊn ®Ò nµy ph¶i ®−a sang phÇn thuyÕt minh, cßn trong c−¬ng lÜnh th× nh÷ng chi tiÕt Êy chØ lµm yÕu sù tuyªn chiÕn cña chóng ta víi chÕ ®é chuyªn chÕ vµ lµm cho c−¬ng lÜnh cã tÝnh chÊt s¸ch vë, trõu t−îng.

ë ®©y cÇn g× nh÷ng ®o¹n chung chung nãi ®Õn nh÷ng thø bæ sung vÒ mÆt ph¸p luËt cho chñ nghÜa t− b¶n, vµ "chÕ ®é ph¸p luËt" (§ XX) khi mµ ë ®o¹n d−íi, chóng ta ®· nãi ®Õn chÕ ®é céng hßa mét çch trùc tiÕp h¬n, râ rµng h¬n? (Nh©n tiÖn nãi thªm, trong § XX cã nãi "chÕ ®é n«ng n« cò", nghÜa lµ ë ®©y, chÝnh b¶n dù th¶o ®· lµm cho ch÷ "chÕ ®é n«ng n«" cã mét ý nghÜa réng h¬n lµ ý nghÜa ph¸p luËt.)

Còng kh«ng cÇn nãi ®Õn viÖc chÕ ®é chuyªn chÕ kh«ng dung hîp víi chÕ ®é ph¸p luËt, v× ngay b©y giê ta ®Ò ra yªu s¸ch ph¶i lËt ®æ nã ®i vµ thay thÕ nã b»ng chÝnh thÓ céng hßa. Tèt h¬n nªn nãi râ rµng h¬n vÒ t×nh tr¹ng nh©n d©n "kh«ng cã quyÒn" d−íi chÕ ®é chuyªn chÕ, v. v.. _________

* Nh©n tiÖn nãi thªm. Trong b¶n ph¶n dù th¶o mµ nãi: "khiÕn cho n«ng d©n r¬i vµo c¶nh chÕt dÇn chÕt mßn d· man kiÓu ch©u ¸" th× kh«ng ®¹t. Cã thÓ nãi: c¶nh tiªu vong hay ®¹i lo¹i nh− thÕ.

V. I. L ª - n i n 296

"... ChÕ ®é chuyªn chÕ lµ kÎ thï ®éc ¸c nhÊt ®èi víi nh÷ng nguyÖn väng gi¶i phãng cña giai cÊp c«ng nh©n..."; nªn nãi thªm: "vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn v¨n hãa cña toµn d©n" hoÆc ®¹i lo¹i nh− thÕ. Nh− thÕ, chóng ta sÏ nãi lªn (kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng lêi nãi su«ng vÒ tÝnh chÊt "®¹i biÓu") r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi ®¹i biÓu cho lîi Ých kh«ng nh÷ng cña giai cÊp c«ng nh©n mµ cßn cña toµn bé sù ph¸t triÓn x· héi n÷a.

Tãm t¾t tÊt c¶ nh÷ng nhËn xÐt ®· nãi ë trªn, t«i thÊy trong

b¶n dù th¶o cã bèn thiÕu sãt c¬ b¶n lµm cho, theo ý t«i, kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc b¶n dù th¶o ®ã:

1) cã nhiÒu ®o¹n tr×nh bµy v« cïng trõu t−îng, d−êng nh− nh÷ng ®o¹n tr×nh bµy ®ã viÕt ra kh«ng ph¶i ®Ó dïng cho mét ®¶ng chiÕn ®Êu mµ lµ ®Ó dïng cho mét gi¸o tr×nh;

2) vÊn ®Ò chñ nghÜa t− b¶n ®Æc biÖt cña Nga ®· bÞ bá qua vµ bÞ lµm lu mê ⎯ ®ã lµ mét thiÕu sãt ®Æc biÖt quan träng, v× c−¬ng lÜnh cÇn ph¶i lµ mét b¶n tæng kÕt vµ mét kim chØ nam cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn chèng chñ nghÜa t− b¶n Nga. Chóng ta ph¶i trùc tiÕp ®¸nh gi¸ vµ trùc tiÕp tuyªn chiÕn víi chÝnh chñ nghÜa t− b¶n Nga;

3) tr×nh bµy mét çch hoµn toµn phiÕn diÖn vµ kh«ng ®óng vÒ quan hÖ cña giai cÊp v« s¶n víi ng−êi s¶n xuÊt nhá, do ®ã lµm cho chóng ta mÊt c¬ së trong cuéc ®Êu tranh chèng "çc nhµ phª ph¸n" vµ nhiÒu bän kh¸c;

4) khuynh h−íng lu«n lu«n muèn gi¶i thÝch ë trong c−¬ng lÜnh, vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Nh−ng sù gi¶i thÝch ®ã hoµn toµn kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ mµ cßn lµm cho sù tr×nh bµy trë nªn dµi dßng, cã nhiÒu ®o¹n nh¾c ®i nh¾c l¹i, th−êng xuyªn biÕn b¶n c−¬ng lÜnh thµnh bµi thuyÕt minh.

ViÕt xong tr−íc ngµy 14 (27) th¸ng Ba 1902

297

ý kiÕn vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai

cña plª-kha-nèp

Bèn khuyÕt ®iÓm c¬ b¶n xuyªn suèt toµn bé b¶n dù th¶o vµ, theo ý t«i, lµm cho b¶n dù th¶o hoµn toµn kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc:

1) XÐt vÒ çch tr×nh bµy phÇn quan träng nhÊt, tøc lµ phÇn nãi vÒ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t− b¶n, th× b¶n dù th¶o ®ã kh«ng ph¶i lµ mét c−¬ng lÜnh cña giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu tranh chèng nh÷ng biÓu hiÖn rÊt ch©n thùc cña chñ nghÜa t− b¶n rÊt x¸c ®Þnh, mµ lµ mét ch−¬ng tr×nh cña mét cuèn s¸ch gi¸o khoa kinh tÕ vÒ chñ nghÜa t− b¶n nãi chung.

2) §Æc biÖt, c−¬ng lÜnh ®ã kh«ng thÝch hîp víi ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n Nga, v× còng chÝnh çch nªu lªn ®Æc ®iÓm chñ nghÜa t− b¶n nãi chung lµm cho sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n Nga, nh÷ng m©u thuÉn vµ nh÷ng tai ho¹ x· héi do chñ nghÜa t− b¶n Nga ®Î ra hÇu nh− hoµn toµn kh«ng ®−îc nãi tíi hoÆc bÞ lµm lu mê ®i. Trong c−¬ng lÜnh cña m×nh, ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n Nga ph¶i tè ço mét çch râ rµng nhÊt chñ nghÜa t− b¶n Nga, tuyªn chiÕn víi chñ nghÜa t− b¶n Nga. §iÒu ®ã së dÜ rÊt cÇn thiÕt lµ v× vÒ ph−¬ng diÖn nµy, c−¬ng lÜnh cña Nga kh«ng thÓ gièng çc c−¬ng lÜnh cña çc n−íc ch©u ¢u: nh÷ng c−¬ng lÜnh cña çc n−íc ch©u ¢u khi nãi vÒ chñ nghÜa t− b¶n vµ x· héi t− s¶n cã thÓ kh«ng nªu râ r»ng çc kh¸i niÖm ®ã lµ thÝch hîp cho n−íc ¸o hay cho n−íc §øc v.v., v× ®iÒu ®ã tù nã còng ®· nãi râ råi. §èi víi n−íc Nga kh«ng thÓ thÕ ®−îc

V. I. L ª - n i n 298

ChØ nãi chñ nghÜa t− b¶n "trong h×nh thøc ph¸t triÓn cña nã" nãi chung cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy hoÆc nh÷ng ®Æc ®iÓm nä, vµ ë n−íc Nga th× chñ nghÜa t− b¶n "®ang trë thµnh chiÕm −u thÕ", ― nãi nh− thÕ tøc lµ l¶ng tr¸nh mét viÖc quan träng nhÊt ®èi víi mét ®¶ng ®ang thùc tÕ chiÕn ®Êu, tøc lµ viÖc lªn ¸n vµ tuyªn chiÕn mét çch cô thÓ.

V× thÕ, b¶n dù th¶o kh«ng ®¹t ®−îc mét trong nh÷ng môc ®Ých quan träng cña c−¬ng lÜnh: ®Ò ra cho ®¶ng mét ®−êng lèi chØ ®¹o trong viÖc tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng hµng ngµy nh»m vµo tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau cña chñ nghÜa t− b¶n Nga.

3) Mét sè ®iÓm quan träng nhÊt trong b¶n dù th¶o ®· ®−îc tr×nh bµy mét çch kh«ng chÝnh x¸c, sù tr×nh bµy ®ã nhÊt ®Þnh sÏ g©y ra mét sè hiÓu lÇm hÕt søc nguy hiÓm vµ lµm cho cuéc ®Êu tranh vÒ lý luËn vµ c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña ta gÆp khã kh¨n. TØ dô, khi nãi vÒ sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt lín th× chØ nãi vÒ nh÷ng xÝ nghiÖp "c«ng nghiÖp" mµ th«i. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp hoÆc bÞ lµm lu mê ®i, hoÆc hoµn toµn bÞ bá qua. Sau ®ã, "cuéc çch m¹ng mµ giai cÊp v« s¶n ph¶i hoµn thµnh, víi sù ñng hé cña çc tÇng líp d©n c− kh¸c ®ang bÞ chñ nghÜa t− b¶n bãc lét", ®· thay cho "chuyªn chÝnh v« s¶n", vµ, thËm chÝ ng−êi ta lÊy "cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét" thay cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Çch diÔn ®¹t nh− vËy m©u thuÉn víi nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Quèc tÕ: "viÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n". Ngoµi giai cÊp v« s¶n ra, bé phËn cßn l¹i cña "quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét" (tøc chñ yÕu lµ ng−êi s¶n xuÊt nhá) chØ mét phÇn nµo cã tÝnh chÊt çch m¹ng trong cuéc ®Êu tranh cña hä chèng giai cÊp t− s¶n. Tøc lµ hä chØ çch m¹ng, khi nµo hä "theo quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n" "v× thÊy s¾p r¬i xuèng thµnh v« s¶n" ("Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n"). Cßn tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, th× hoµn toµn kh«ng ®−îc nhÊn m¹nh trong

ý kiÕn vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp

299

b¶n dù th¶o, do ®ã nh×n chung vµ toµn bé quan hÖ cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi "quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét" ®· ®−îc tr×nh bµy mét çch kh«ng ®óng. (TØ dô, b¶n dù th¶o nãi: "cuéc ®Êu tranh cña hä [cña quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét] vµ tr−íc hÕt lµ cuéc ®Êu tranh cña ng−êi ®¹i biÓu tiÒn phong cña hä tøc lµ giai cÊp v« s¶n, trë nªn gay g¾t thªm". "TÝnh chÊt gay g¾t cña cuéc ®Êu tranh" cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá biÓu hiÖn ra trong c¶ chñ nghÜa bµi Do-th¸i, c¶ trong chñ nghÜa Xª-da, lÉn trong çc héi liªn hiÖp n«ng d©n chèng cè n«ng, vµ thËm chÝ c¶ trong cuéc ®Êu tranh cña ph¸i Gi-r«ng-®anh x· héi chñ nghÜa chèng ph¸i Nói. Trong c−¬ng lÜnh, viÖc giai cÊp v« s¶n ®¹i diÖn cho quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét ph¶i ®−îc thÓ hiÖn ra ë chç chóng ta lªn ¸n chñ nghÜa t− b¶n ®· g©y ra sù nghÌo khæ cña quÇn chóng [chø kh«ng ph¶i chØ sù nghÌo khæ cña giai cÊp c«ng nh©n mµ th«i], ®· g©y ra n¹n thÊt nghiÖp "cña çc tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ngµy cµng ®«ng" [chø kh«ng ph¶i chØ cña giai cÊp c«ng nh©n].)

4) B¶n dù th¶o th−êng kh«ng cßn lµ b¶n c−¬ng lÜnh theo ®óng nghÜa cña ch÷ ®ã, mµ biÕn thµnh b¶n thuyÕt minh. C−¬ng lÜnh ph¶i nªu ra çc luËn ®iÓm ng¾n gän, kh«ng cã ch÷ nµo thõa, cßn viÖc gi¶i thÝch th× giµnh cho nh÷ng b¶n thuyÕt minh, cho s¸ch, cho c«ng t¸c cæ ®éng v.v.. V× thÕ ¡ng-ghen ®· hoµn toµn ®óng, khi «ng tè ço C−¬ng lÜnh Ðc-phuya lµ dµi dßng, vôn vÆt vµ l¾p ®i l¾p l¹i, do ®ã ®· biÕn thµnh b¶n thuyÕt minh111.

Trong b¶n dù th¶o nµy, khuyÕt ®iÓm ®ã l¹i cßn râ h¬n, cã qu¸ nhiÒu ®iÓm l¾p ®i l¾p l¹i, vµ dï sao th× ý ®å ®−a vµo c−¬ng lÜnh sù gi¶i thÝch vÒ qu¸ tr×nh (chø kh«ng ph¶i sù nªu lªn ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh) còng kh«ng ®¹t ®−îc môc ®Ých, mµ chØ lµm cho c−¬ng lÜnh trë nªn hÕt søc dµi dßng.

ViÕt xong tr−íc ngµy 14 (27) th¸ng Ba 1902

300

söa ®æi phÇn ruéng ®Êt trong dù th¶o c−¬ng lÜnh 112

NB: §iÓm söa ®æi

T«i ®Ò nghÞ söa ®æi ®iÓm bèn trong b¶n c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta nh− sau:

thay c©u: "lËp ra çc uû ban n«ng d©n (a) ®Ó tr¶ l¹i cho çc c«ng x·

n«ng th«n (b»ng çch tÞch thu, hoÆc chuéc l¹i nÕu ruéng ®Êt ®· chuyÓn tõ tay ng−êi nµy sang tay ng−êi kh¸c, v.v.) nh÷ng ruéng ®Êt" v.v .,

b»ng c©u: "lËp ra çc uû ban n«ng d©n (a) ®Ó tr¶ l¹i cho çc c«ng x·

n«ng th«n (b»ng çch tÞch thu) nh÷ng ruéng ®Êt" v.v., tøc lµ bá nh÷ng ch÷ g¹ch d−íi. T«i thÊy ph¶i söa nh− thÕ v× nh÷ng lý do sau ®©y: 1. Trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt, chóng ta nªu ra "yªu s¸ch tèi

®a" cña chóng ta, ®−a ra nh÷ng "yªu s¸ch x· héi - çch m¹ng" cña chóng ta (xem bµi thuyÕt minh cña t«i 113). Thõa nhËn viÖc chuéc l¹i lµ m©u thuÉn víi tÝnh chÊt x· héi - çch m¹ng cña toµn bé yªu s¸ch.

2. ViÖc "chuéc l¹i", xÐt c¶ vÒ truyÒn thèng lÞch sö, (viÖc chuéc l¹i n¨m 1861 114) còng nh− c¶ vÒ néi dung cña nã (so s¸nh c©u næi tiÕng: "chuéc l¹i còng tøc lµ mua"115), cã mét mïi vÞ riªng biÖt cña mét biÖn ph¸p t− s¶n cã thiÖn ý

Söa ®æi phÇn ruéng ®Êt trong dù th¶o c−¬ng lÜnh

301

tÇm th−êng. NÕu chóng ta thõa nhËn viÖc chuéc l¹i, th× ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng vin vµo ®ã ®Ó b«i nhä toµn bé thùc chÊt yªu s¸ch cña chóng ta (mµ nh÷ng bän hÌn m¹t chuyªn lµm viÖc ®ã th× ®«ng v« kÓ) *.

3. Sî r»ng nÕu lÊy l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña nh÷ng ng−êi ®· ph¶i bá tiÒn ra mua, th× sÏ lµ mét "sù bÊt c«ng", ⎯ sî nh− thÕ tøc lµ kh«ng cã c¨n cø. V¶ l¹i chóng ta ®· ®−a ra biÖn ph¸p tr¶i l¹i çc ruéng ®Êt c¾t Êy víi hai ®iÒu kiÖn chÆt chÏ [(1) ⎯ "nh÷ng ®Êt ®ai nµo bÞ c¾t n¨m 1861" vµ (2) ⎯ "nh÷ng ®Êt ®ai nµo hiÖn ®ang ®−îc dïng ®Ó n« dÞch"]. TÞch thu kh«ng båi th−êng nh÷ng tµi s¶n ®−îc dïng ®Ó bãc lét theo kiÓu n«ng n«, lµ mét ®iÒu hoµn toµn chÝnh ®¸ng. (Vµ cø mÆc cho ng−êi mua ruéng ®Êt c¾t kiÖn ng−êi b¸n, ⎯ ®ã kh«ng ph¶i lµ viÖc cña chóng ta.)

4. NÕu thõa nhËn "chuéc l¹i", th× chóng ta buéc n«ng d©n ph¶i tr¶ çc kho¶n tiÒn, mµ ng−êi n«ng d©n do chÕ ®é lao dÞch nªn vÉn hoµn toµn ë trong t×nh tr¹ng kinh tÕ tù nhiªn: viÖc chuyÓn ®ét ngét sang tr¶ b»ng tiÒn cã thÓ lµm cho n«ng d©n ph¸ s¶n mét çch ®Æc biÖt nhanh chãng, mµ ®iÒu ®ã sÏ m©u thuÉn víi toµn bé tinh thÇn cña c−¬ng lÜnh chóng ta.

5. NÕu trong tr−êng hîp ngo¹i lÖ cÇn ph¶i "båi th−êng" cho nh÷ng kÎ ®· mua ruéng ®Êt c¾t Êy th× tuyÖt nhiªn còng kh«ng ®−îc ®Ó n«ng d©n ph¶i chÞu thiÖt, v× vÒ mÆt ®¹o ®øc vµ lÞch sö, hä cã quyÒn h−ëng nh÷ng ruéng ®Êt c¾t Êy. Cã thÓ "båi th−êng" b»ng çch cÊp mét m¶nh ®Êt t−¬ng xøng ë mét n¬i xa nµo ®ã v.v.; nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ viÖc cña chóng ta n÷a.

T«i yªu cÇu tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ph¸t biÓu ý kiÕn:

* NÕu thõa nhËn viÖc chuéc l¹i, th× chóng ta sÏ h¹ thÊp mét biÖn ph¸p çch m¹ng cÊp b¸ch, tøc lµ viÖc tr¶ l¹i ruéng ®Êt c¾t, xuèng møc "nh÷ng c¶i çch" b×nh th−êng nhÊt.

V. I. L ª - n i n 302

®ång ý = tøc lµ t¸n thµnh bá nh÷ng ch÷ nãi vÒ viÖc chuéc l¹i, t¸n thµnh bá nh÷ng ch÷ t«i ®· nhÊn m¹nh ë trªn.

Ph¶n ®èi = tøc lµ t¸n thµnh gi÷ nguyªn nh− cò. 1) G. V. ⎯ 2) P. B. ⎯ 3) V. I. ⎯ 4) BÐc-g¬ ⎯ 5) A. N. ⎯ 6) Phr©y ⎯ ®ång ý.

ViÕt xong tr−íc ngµy 22 th¸ng Ba (4 th¸ng T−) 1902

303

nhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh

cña tiÓu ban 116

Nguyªn v¨n dù th¶o

cña tiÓu ban

nhËn xÐt cña

Lª - nin DÊu hái cã nghÜa lµ muèn

söa çch hµnh v¨n.

1. Sù ph¸t triÓn cña trao ®æi quèc tÕ ®· t¹o ra mét mèi quan hÖ hÕt søc chÆt chÏ gi÷a tÊt c¶ çc d©n téc trong thÕ giíi v¨n minh, khiÕn cho phong trµo gi¶i phãng vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n ph¶i trë thµnh vµ tõ l©u ®· trë thµnh mét phong trµo quèc tÕ.

2. V× thÕ, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga coi ®¶ng cña m×nh lµ mét ®éi ngò cña ®¹o qu©n v« s¶n toµn thÕ giíi, lµ mét bé phËn cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ, vµ hä theo ®uæi còng çi môc ®Ých cuèi cïng nh− nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë tÊt c¶ çc n−íc kh¸c.

Nªn söa l¹i v¨n. Ch÷ "nh−" kh«ng ®óng

v¨n Nga, hµnh v¨n vông vÒ. "Hä theo ®uæi còng çi môc ®Ých cuèi cïng mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tÊt c¶ çc n−íc kh¸c ®Ò ra cho m×nh", hoÆc t−¬ng tù nh− thÕ.

V. I. L ª - n i n 304

3. Môc ®Ých cuèi cïng Êy lµ do

tÝnh chÊt vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi t− s¶n x¸c ®Þnh.

T«i ®Ò nghÞ bá "do tÝnh chÊt vµ" ®i, v× thõa. Môc ®Ých cuèi cïng lµ do qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh chø kh«ng ph¶i do nh÷ng biÕn d¹ng cña "qu¸ tr×nh" chung Êy x¸c ®Þnh, nh÷ng biÕn d¹ng Êy ®· ®−îc gi¶i thÝch trong kh¸i niÖm "tÝnh chÊt ph¸t triÓn". V× thÕ nh÷ng ch÷ thõa Êy còng kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c.

§Æc ®iÓm cña x· héi Êy lµ sù thèng trÞ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, tøc lµ: bé phËn quan träng nhÊt vµ lín nhÊt cña vËt phÈm tiªu dïng

T¹i sao chØ cã "vËt phÈm tiªu dïng" th«i ? Cßn t− liÖu s¶n xuÊt? Tèt h¬n nªn nãi: "çc s¶n phÈm" v.v..

s¶n xuÊt ra ®Ó tiªu thô trªn thÞ tr−êng trong n−íc hoÆc thÞ tr−êng quèc tÕ, cßn bé phËn quan träng nhÊt vµ lín nhÊt cña t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng ®ã ⎯ hµng ho¸

Nh÷ng ch÷ ®ã, theo t«i, nªn bá. Nh¾c ®i nh¾c l¹i thõa.

Nh÷ng ch÷ ®ã nªn bá.

Hµng ho¸ kh«ng ph¶i chØ lµ çc vËt phÈm tiªu dïng.

l¹i thuéc quyÒn së h÷u cña giai cÊp nh÷ng ng−êi t−¬ng ®èi Ýt vÒ sè l−îng,

(Thay cho nh÷ng ch÷ "t−¬ng ®èi Ýt" cã thÓ dïng ch÷ kh«ng ®¸ng kÓ , v× nh÷ng ch÷ "bé phËn quan träng nhÊt vµ lín nhÊt" lµ mét h¹n ®é

NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban

305

kh¸ cao. Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng quan träng.)

V cßn tuyÖt ®¹i ®a sè d©n chóng th× gåm mét phÇn lµ nh÷ng ng−êi

V Nªn thªm: "thuéc bän t− b¶n vµ ®Þa chñ". NÕu kh«ng th× sÏ trõu t−îng, sù trõu t−îng ®ã ®Æc biÖt kh«ng thÝch hîp nÕu ta ®em ®èi chiÕu víi ®o¹n sau: "n«ng d©n vµ thî thñ c«ng".

kh«ng cã mét t− liÖu s¶n xuÊt vµ t− liÖu l−u th«ng nµo (v« s¶n),

V Nªn bá "vµ t− liÖu l−u th«ng": ng−êi v« s¶n chÝnh cèng cã thÓ cã vµ hiÖn cã nh÷ng "t− liÖu l−u th«ng" mµ anh ta ®em ®æi lÊy vËt phÈm tiªu dïng.

mét phÇn lµ nh÷ng ng−êi chØ cã rÊt Ýt t− liÖu s¶n xuÊt, kh«ng ®ñ ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cho hä (mét sè tÇng líp nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, ch¼ng h¹n tiÓu n«ng vµ thî thñ c«ng). Do ®Þa vÞ kinh tÕ cña hä, nh÷ng ng−êi ®ã b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh mét çch th−êng xuyªn hoÆc tõng thêi kú, tøc lµ lµm thuª cho nh÷ng ng−êi cã t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸, vµ dïng lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho chóng.

Nªn söa l¹i çch hµnh v¨n ! "T− liÖu s¶n xuÊt" ®¶m b¶o (?) ®êi sèng.

4. Sù thèng trÞ cña çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng më réng tuú theomøc ®é c¶i tiÕn th−êng xuyªn vÒ kü thuËt lµm t¨ng t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín, lo¹i

?

V. I. L ª - n i n 306

trõ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp, tøc lµ lµm cho sè l−îng nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá gi¶m xuèng mét çch t−¬ng ®èi, biÕn mét bé phËn nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®ã thµnh v« s¶n, thu hÑp vai trß cña bé phËn cßn l¹i trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi, vµ ë n¬i nµy n¬i kh¸c, lµm cho hä ph¶i lÖ thuéc Ýt nhiÒu hoµn toµn, Ýt nhiÒu râ rµng, Ýt nhiÒu nÆng nÒ, vµo çc nhµ kinh doanh lín.

"Vµo t− b¶n" chø kh«ng

ph¶i chØ t− b¶n lín mµ th«i.

5. Trong khi biÕn mét bé phËn nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp thµnh nh÷ng ng−êi v« s¶n, th× còng çi viÖc c¶i tiÕn kü thuËt ®ã lµm cho møc cung vÒ søc lao ®éng t¨ng lªn cµng lín, khiÕn cho çc nhµ kinh doanh cã thÓ sö dông trªn mét quy m« cµng ngµy cµng lín lao ®éng cña phô n÷ vµ trÎ em vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸. MÆt kh¸c, v× b¶n th©n qu¸ tr×nh c¶i tiÕn kü thuËt (m¸y mãc) Êy lµm cho yªu cÇu cña çc nhµ kinh doanh vÒ lao ®éng sèng cña c«ng nh©n gi¶m xuèng t−¬ng ®èi, nªn møc cung vÒ søc lao ®éng tÊt nhiªn sÏ v−ît møc cÇu, do ®ã, sù lÖ thuéc cña lao ®éng lµm thuª vµo t− b¶n cµng t¨ng vµ møc ®é t− b¶n bãc lét lao ®éng lµm thuª cµng cao. PhÇn cña giai cÊp c«ng nh©n trong tæng thu nhËp x· héi do søc lao ®éng cña hä t¹o ra, kh«ng ngõng bÞ gi¶m sót ®i.

(?) (?) Nªn bá nh÷ng ch÷ nµy ®i

v× lÆp l¹i thõa çi ý ®· cã trong luËn ®iÓm trªn.

Nãi chung § 5 nªu lªn mét çch ®Æc biÖt næi bËt


307

khuyÕt ®iÓm chung cña b¶n dù th¶o: tr×nh bµy dµi dßng vµ nÆng nÒ qu¸ ®¸ng. Ngoµi ra, ®iÒu ®ã cßn g©y ra çi mµ trong phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh Ðc-phuya, ¡ng-ghen gäi lµ "schiefe Neben-bedeutung" 1). VÝ dô, ng−êi ta cã thÓ hiÓu r»ng d−êng nh− viÖc sö dông lao ®éng cña phô n÷ vµ trÎ em t¨ng lªn chØ lµ do "biÕn" nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp thµnh v« s¶n, nh−ng kh«ng ph¶i thÕ, ®iÒu ®ã ®· x¶y ra ngay tr−íc khi cã çi "biÕn" ®ã. §o¹n ®Çu cña § 5 lµ mét sù nh¾c l¹i thõa.

6. T×nh h×nh ®ã trong néi bé x·... t− s¶n ⎯

S¶n xuÊt thõa ⎯ g©y ra nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp Ýt hay nhiÒu gay g¾t vµ tiÕp theo khñng ho¶ng lµ nh÷ng thêi kú c«ng nghiÖp ®×nh ®èn ng¾n hay dµi ⎯ lµ hËu qu¶ tÊt nhiªn cña sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt trong t×nh tr¹ng kh«ng cã kÕ ho¹ch ⎯ hËu qu¶ nãi lªn ®Æc ®iÓm cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ⎯ vµ trong ®iÒu kiÖn çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa vèn cã cña x· héi hiÖn t¹i. §Õn l−ît m×nh, çc cuéc khñng ho¶ng vµ çc thêi kú c«ng nghiÖp ®×nh ®èn l¹i lµm cho t×nh c¶nh cña

Sãt.

L¹i lÆp l¹i ! !

1) — "cã thÓ hiÓu sai"

V. I. L ª - n i n 308

nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp trë nªn khã kh¨n h¬n, l¹i cµng lµm cho nh÷ng ng−êi v« s¶n mau r¬i vµo t×nh c¶m trÇm träng t−¬ng ®èi vµ, ë mét sè n¬i, vµo t×nh c¶nh trÇm träng tuyÖt ®èi.

Nh− thÕ ch−a ®ñ. Kh«ng ph¶i chØ "lµm cho t×nh c¶nh cña hä trë nªn khã kh¨n h¬n" mµ trùc tiÕp lµm ph¸ s¶n hµng lo¹t.

PhÇn thø nhÊt cña § 6 nÕu ®−îc rót ng¾n l¹i th× sÏ tèt h¬n nhiÒu.

7. Nh− thÕ, viÖc c¶i tiÕn kü thuËt ⎯ cã nghÜa lµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng cña c¶i x· héi ⎯ trong x· héi t− s¶n, l¹i lµm t¨ng thªm sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi, t¨ng thªm sù çch biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi h÷u s¶n vµ nh÷ng ng−êi v« s¶n, t×nh tr¹ng ®êi sèng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o, n¹n thÊt nghiÖp vµ mäi sù cïng khæ t¨ng lªn.

"Mäi sù cïng khæ t¨ng

lªn" ⎯ nh÷ng ch÷ nµy m−în trong b¶n dù th¶o cña t«i, kh«ng ®¹t l¾m. T«i kh«ng nãi: sù cïng khæ t¨ng lªn. "Mäi" bao hµm ý "tuyÖt ®èi". V× vËy, nªn nãi ®Õn sù cïng khæ cña quÇn chóng mét çch kh¸c h¬n mét chót.

8. Nh−ng khi tÊt c¶ m©u thuÉn vèn cã Êy cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa t¨ng lªn vµ ph¸t triÓn th× sù bÊt m·n cña quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét ®èi víi chÕ ®é hiÖn t¹i còng t¨ng lªn, cuéc ®Êu tranh cña ng−êi ®¹i biÓu tiÒn phong cña hä ⎯ giai cÊp v« s¶n ⎯ chèng nh÷ng kÎ b¶o vÖ chÕ ®é Êy còng trë nªn gay g¾t thªm.

§ 8 chøng tá r»ng tiÓu ban cø mét mùc kh«ng muèn t«n träng ®iÒu kiÖn chÝnh x¸c vµ râ rµng ®· ®−îc ®Æt ra cho tiÓu ban tõ khi nã míi "ra ®êi". C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®ã ph¶i cã mét ®o¹n bæ sung (mµ tiÓu ban ®· lµm trong § 10),


309

h¬n n÷a tr−íc ®o¹n bæ sung ®ã, chØ cÇn nãi ®Õn cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña chØ mét giai cÊp v« s¶n th«i. Yªu cÇu cuèi cïng, ®· ®−îc nªu râ trong b¶n hiÖp nghÞ hoµ gi¶i, tiÓu ban kh«ng thùc hiÖn, nªn t«i xÐt cã quyÒn ®ßi tiÓu ban ph¶i thùc hiÖn yªu cÇu ®ã.

Tr−íc khi nãi ®Õn ®iÒu nãi ë cuèi § 10, mµ ®· nãi ®Õn sù bÊt m·n cña toµn thÓ quÇn chóng lao ®éng nãi chung vµ gäi giai cÊp v« s¶n lµ "®¹i biÓu tiÒn phong" cña toµn thÓ quÇn chóng lao ®éng, nh− thÕ lµ kh«ng ®óng, v× ®iÒu ®ã chØ ®óng víi ®iÒu kiÖn ®· ®−îc nªu lªn ë cuèi § 10. Çi cã ®iÒu kiÖn th× tiÓu ban l¹i cho lµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn. TÝnh kh«ng triÖt ®Ó, tÝnh chÊt nöa ph¶n ®éng cña ng−êi s¶n xuÊt nhá, tiÓu ban tuyÖt kh«ng nãi ®Õn: ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng thÓ dung thø ®−îc. KÕt qu¶ lµ: ng−êi ta ®· hoµn toµn quªn r»ng nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá (hay mét bé phËn cña tÇng líp Êy) cã kh¶ n¨ng ë trong sè nh÷ng kÎ "b¶o vÖ chÕ

V. I. L ª - n i n 310

®é Êy" vÒ nguyªn t¾c (còng c©u Êy ë § 8!!) !! VËy mµ tr−íc m¾t chóng ta, kh¶ n¨ng Êy rÊt th−êng biÕn thµnh hiÖn thùc.

§Ó cã thÓ nãi ®−îc vÒ phong trµo cña giai cÊp v« s¶n, vÒ cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña nã vµ c¶ vÒ nÒn chuyªn chÝnh giai cÊp th× tr−íc hÕt ph¶i t¸ch mét m×nh giai cÊp Êy ra, råi sau ®ã míi nãi thªm vÒ vai trß ®¹i biÓu cña nã. NÕu kh«ng nh− thÕ th× dù th¶o sÏ thiÕu m¹ch l¹c; § 8 kh«ng g¾n mét çch l«-gÝch chÆt chÏ c¶ víi ®o¹n tiÕp (t¹i sao l¹i kh«ng lµ "chuyªn chÝnh cña quÇn chóng lao ®éng" ??), lÉn víi ®o¹n ®Çu (nÕu tÊt c¶ çc m©u thuÉn x· héi ®Òu trë nªn gay g¾t, th× cã nghÜa lµ cuéc ®Êu tranh cña hai giai cÊp ngµy cµng trë nªn gay g¾t, ®iÓm ®ã tiÓu ban ®· quªn kh«ng nãi !!). §Çu ®u«i kh«ng ¨n khíp víi nhau.

§ång thêi, viÖc c¶i tiÕn kü thuËt, trong khi x· héi ho¸ qu¸ tr×nh lao ®éng trong néi bé c«ng x−ëng vµ tËp trung s¶n xuÊt l¹i,

th× ngµy cµng nhanh chãng t¹o kh¶ n¨ng cho mét cuéc çch m¹ng

X· héi ho¸ lao ®éng quyÕt kh«ng chØ ph¸t sinh trong néi bé c«ng x−ëng: chç nµy nhÊt thiÕt ph¶i söa l¹i.

+ "vµ tÝnh tÊt yÕu" (cña cuéc çch m¹ng x· héi).


311

x· héi, mµ cuéc çch m¹ng Êy l¹i lµ môc ®Ých cuèi cïng cña toµn bé ho¹t ®éng cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ, víi tÝnh çch lµ ng−êi ®¹i biÓu gi¸c ngé cña phong trµo giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n.

§Ó ®èi chiÕu. NB

9. Cuéc çch m¹ng x· héi ®ã sÏ xo¸ bá çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa vµ thay thÕ çc quan hÖ ®ã b»ng nh÷ng quan hÖ x· héi chñ nghÜa, tøc lµ t−íc ®o¹t bän bãc lét ®Ó chuyÓn t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng s¶n phÈm thµnh së h÷u c«ng céng, vµ tæ chøc cã kÕ ho¹ch qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña toµn thÓ x· héi, còng nh− cña tõng thµnh viªn trong x· héi ®ã.

? Kh«ng chÝnh x¸c. ChÕ ®é

t− b¶n còng "®em l¹i" mét sù "tho¶ m·n" nh− vËy, nh−ng kh«ng ph¶i cho tÊt c¶ mäi thµnh viªn trong x· héi vµ kh«ng ph¶i nh− nhau.

Thùc hiÖn ®−îc môc tiªu Êy sÏ gi¶i phãng toµn thÓ loµi ng−êi bÞ ¸p bøc, bëi v× sÏ chÊm døt ®−îc mäi h×nh thøc bãc lét cña mét bé phËn x· héi nµy ®èi víi mét bé phËn x· héi kh¸c.

⎯ T«i ®· tr×nh bµy

nh÷ng ý kiÕn ph¶n ®èi cña t«i ⎯ NB 1)

10. Muèn hoµn thµnh cuéc çch m¹ng x· héi cña m×nh, giai cÊp v« s¶n ph¶i giµnh lÊy chÝnh quyÒn (chuyªn chÝnh giai cÊp), v× chÝnh quyÒn khiÕn cho giai cÊp v« s¶n cã ®−îc ®Þa vÞ lµm chñ vµ cã thÓ th¾ng mäi trë lùc. V× môc ®Ých Êy, tù tæ chøc thµnh mét

?

1) Xem tËp nµy, tr. 292 - 293.

V. I. L ª - n i n 312

chÝnh ®¶ng ®éc lËp, ®èi lËp víi tÊt c¶ çc ®¶ng t− s¶n,

"§èi lËp víi tÊt c¶ çc ®¶ng t− s¶n" ⎯ cã nghÜa lµ víi c¶ çc ®¶ng tiÓu t− s¶n n÷a, cã ph¶i thÕ kh«ng ? ? Nh−ng phÇn lín nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n l¹i lµ "quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét". Kh«ng khíp víi trªn.

giai cÊp v« s¶n kªu gäi tÊt c¶ çc tÇng líp d©n c− kh¸c ®ang ph¶i chÞu sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa, tham gia hµng ngò cña m×nh,

§¶ng d©n chñ - x· héi ®ang tæ chøc vµ ®ang kªu gäi. "Giai cÊp v« s¶n... kªu gäi tham gia vµo çc tÇng líp cña m×nh (!)"⎯ ganz unmöglich !1)

tin t−ëng vµo sù ñng hé cña hä chõng nµo hä nhËn thøc ®−îc t×nh thÕ tuyÖt väng cña hä trong x· héi hiÖn ®¹i vµ theo quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n.

Nh÷ng ch÷ "tin t−ëng vµo sù ñng hé cña hä" nªn bá ®i. Nh÷ng ch÷ ®ã lµ thõa (nÕu ®· kªu gäi tøc còng lµ tin t−ëng) vµ cã schiefe Nebenbedeutung. Kªu gäi nh÷ng ng−êi nµo gi¸c ngé, ⎯ chõng nµo hä gi¸c ngé, das genügt 2)

11. §¶ng cña giai cÊp v« s¶n chiÕn ®Êu, tøc ®¶ng d©n chñ - x· héi, l·nh ®¹o mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, v¹ch ra cho tÊt c¶ quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc

1) ⎯ hoµn toµn kh«ng thÓ ®−îc ! 2) ⎯ nh− thÕ ®ñ råi


313

lét thÊy sù ®èi lËp kh«ng thÓ dung hoµ gi÷a lîi Ých cña bän bãc lét víi lîi Ých cña nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét, vµ gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy ý nghÜa lÞch sö vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cña cuéc çch m¹ng x· héi s¾p tíi.

"TÝnh kh«ng thÓ dung hoµ ®−îc gi÷a lîi Ých cña hä (cña quÇn chóng) víi b¶n th©n sù tån t¹i cña chÕ ®é t− b¶n", hoÆc söa l¹i t−¬ng tù nh− thÕ. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ ng−êi lao ®éng ®Òu ë trong t×nh tr¹ng lµ "lîi Ých" cña hä ®èi lËp "kh«ng thÓ dung hoµ" víi lîi Ých cña bän bãc lét. N«ng d©n lao ®éng vÉn cã mét çi g× ®ã,

çi g× ®ã, n

a, gièng víi ®Þa

chñ. Ph¶i nãi mét çch chung h¬n, réng h¬n n÷a, nÕu kh«ng th× sÏ kh«ng ®óng vµ trë thµnh nãi su«ng.

12. Nh−ng mÆc dï cã sù nhÊt trÝ vÒ môc ®Ých chung cuèi cïng, lµ môc ®Ých do ph−¬ng thøc s¶n xuÊt duy nhÊt chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong toµn bé thÕ giíi v¨n minh quyÕt ®Þnh, song nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë nh÷ng n−íc kh¸c nhau l¹i ®Ò ra cho m×nh nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t kh«ng gièng nhau, v× ph−¬ng thøc ®ã kh«ng ph¶i ë ®©u còng ph¸t triÓn víi møc ®é nh− nhau, vµ còng v× ë çc n−íc kh¸c nhau, sù ph¸t triÓn cña ph−¬ng thøc ®ã diÔn ra trong hoµn c¶nh x· héi - chÝnh trÞ kh¸c nhau.

? V¨n ! !

§ 12 ⎯ phÇn cuèi. Nªn cè g¾ng rót ng¾n l¹i. NÕu ®o¹n Êy rót ng¾n l¹i ®−îc th× tèt l¾m. LiÖu cã thÓ dïng nh÷ng ch÷: "®Æc ®iÓm d©n

V. I. L ª - n i n 314

téc", hoÆc t−¬ng tù nh− thÕ ®Ó rót m−êi ch÷ thµnh vµi ch÷ kh«ng?

13. ë Nga, bªn c¹nh chÕ ®é t− b¶n ®ang më réng ph¹m vi thèng trÞ cña nã vµ ngµy cµng trë thµnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm −u thÕ, th× ë kh¾p mäi n¬i ng−êi ta cßn thÊy nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é x· héi cò, tiÒn t− b¶n chñ nghÜa cña chóng ta, chÕ ®é x· héi nµy dùa trªn t×nh tr¹ng ®Þa chñ, nhµ n−íc hoÆc ng−êi cÇm ®Çu nhµ n−íc n« dÞch quÇn chóng lao ®éng. Nh÷ng tµn tÝch ®ã k×m h·m rÊt nhiÒu sù ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt, lµm cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n kh«ng ph¸t triÓn ®−îc toµn diÖn, lµm cho møc sèng cña nh©n d©n lao ®éng bÞ gi¶m sót, lµ nguyªn nh©n g©y nªn nh÷ng h×nh thøc d· man kiÓu ch©u ¸ lµm ph¸ s¶n vµ suy sôp hµng triÖu n«ng d©n vµ k×m h·m toµn thÓ nh©n d©n trong c¶nh tèi t¨m, kh«ng cã quyÒn vµ bÞ ¸p bøc.

§ 13 phÇn ®Çu. Xin c¶m t¹ v× ®· cã mét b−íc nho nhá ng¶ theo ý kiÕn cña t«i. Nh−ng nh÷ng ch÷ "®ang trë thµnh chiÕm −u thÕ"... ®ang... ®ang ⎯ phi, phi ! 1)

NB ? V¨n ! § 13 phÇn cuèi. Nªn söa

l¹i. Söa nh− thÕ nµo, t«i ®· cã ý kiÕn råi (nh− t«i ®· söa ®æi trong b¶n dù th¶o cña t«i 2)), cßn "h×nh thøc d· man... lµm ph¸ s¶n vµ suy sôp..." lµ g×?

14. Lµ tµn tÝch lín nhÊt cña chÕ ®é n«ng n« ë n−íc ta vµ lµ chç dùa v÷ng ch¾c nhÊt cña

? V¨n.

1) Nguyªn v¨n lµ: ... становящимся, преобладающим... щи... щи ⎯ фи, фи!



315

tÊt c¶ sù d· man ®ã, chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng hoµn toµn kh«ng thÓ dung hîp ®−îc víi tù do chÝnh trÞ vµ tù do c«ng d©n lµ nh÷ng tù do tån t¹i tõ l©u ë çc n−íc tiªn tiÕn cã nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, víi tÝnh çch lµ mét thø bæ sung tù nhiªn vÒ ph¸p luËt cho nÒn s¶n xuÊt ®ã.

"Thø bæ sung tù nhiªn

vÒ ph¸p luËt" ⎯ ý kiÕn ®óng nh−ng diÔn t¶ thËt kh«ng ®¹t. §èi víi chÕ ®é t− b¶n, "tÝnh chÊt tù nhiªn" cña tù do bÞ 1001 yÕu tè x· héi - lÞch sö lµm cho phøc t¹p thªm, khiÕn cho nh÷ng ch÷ "tù nhiªn" kh«ng diÔn ®¹t næi. Vµ nh÷ng ch÷ ®ã l¹i sÆc mïi chñ nghÜa tù do. LÏ ra nªn nãi ®¹i lo¹i r»ng "chÕ ®é chuyªn chÕ kh«ng tr¸nh khái bÞ toµn bé sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ®Èy tíi chç diÖt vong, v× sù ph¸t triÓn ®ã nhÊt thiÕt ®ßi hái ph¶i cã tù do chÝnh trÞ vµ tù do c«ng d©n ®Ó ph¶n ¸nh nh÷ng lîi Ých ngµy cµng phøc t¹p", hay mét çi g× t−¬ng tù nh− thÕ; nãi tãm l¹i, ph¶i nªu lªn ®−îc çi ý tÝnh chÊt kh«ng tr¸nh khái mµ kh«ng g©y ra sù hiÓu lÇm do gép tÝnh chÊt kh«ng tr¸nh khái ®ã vµo çi "tù nhiªn" .

V. I. L ª - n i n 316

Do b¶n chÊt cña nã, chÕ ®é chuyªn chÕ ®ã ph¶i ®µn ¸p mäi phong trµo x· héi vµ kh«ng thÓ kh«ng lµ kÎ thï ®éc ¸c nhÊt ®èi víi tÊt c¶ nguyÖn väng gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n.

? Kh«ng tho¶ ®¸ng. Kh«ng

ph¶i mäi phong trµo: thuyÕt song b¶n vÞ (vµ thuyÕt tiÒn Ra-pha-en) 117 còng lµ "phong trµo x· héi". CÇn ph¶i söa.

V× vËy ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®Ò ra nhiÖm vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t cña m×nh lµ lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng vµ thay thÕ nã b»ng chÕ ®é céng hoµ dùa trªn c¬ së hiÕn ph¸p d©n chñ, ®¶m b¶o v. v..

Nãi chung vµ toµn bé, cµng ®i s©u vµo b¶n dù th¶o cña tiÓu ban th× ng−êi ta cµng thÊy r»ng nã ch−a ®−îc chÝn, nÕu cã thÓ nãi ®−îc nh− vËy. T«i xin nãi tr−íc r»ng chÊt l−îng Êy cña b¶n dù th¶o sÏ lµm cho nhiÒu ng−êi tr¸ch chóng ta vµ tr¸ch mét c¸ch ®Ých ®¸ng, nÕu chóng ta ®em c«ng bè b¶n dù th¶o nguyªn nh− thÕ. TÊt c¶ mäi ng−êi sÏ thÊy ®ã lµ mét sù "ch¾p v¸" tõ bªn ngoµi vµo.

NÕu qu¶ v× téi lçi cña chóng ta mµ th−îng ®Õ b¾t téi chóng ta ph¶i cho ra mét b¶n dù th¶o "lai t¹p" th× dï sao chóng ta còng ph¶i cè hÕt søc gi¶m bít hËu qu¶ ®¸ng buån do ®iÒu ®ã g©y ra. Cho nªn ng−êi nµo chØ muèn "lµm cho chãng xong", lµ hoµn toµn kh«ng ®óng: ng−êi ta cã thÓ cam ®oan r»ng hiÖn nay, trong t×nh tr¹ng nh− thÕ, th× sù hÊp tÊp chØ ®em l¹i tai h¹i th«i, vµ b¶n dù th¶o cña ban biªn tËp sÏ kh«ng tho¶ m·n ai c¶. Kh«ng nhÊt thiÕt cø ph¶i ®¨ng trong sè 4 t¹p chÝ "B×nh minh": chóng ta cã thÓ ®¨ng trong sè 5 vµ sÏ xuÊt b¶n thµnh tËp riªng tr−íc khi ra sè 5. Víi ph−¬ng ph¸p ®ã, cã chËm l¹i ®é mét th¸ng th× còng sÏ kh«ng cã h¹i mét chót g× cho ®¶ng. Vµ, ch¾c ch¾n r»ng, nÕu


317

tiÓu ban cao cÊp lµm viÖc tèt h¬n n÷a, suy nghÜ, c©n nh¾c vµ trao cho chóng t«i dù th¶o cña m×nh kh«ng ph¶i lµ mét b¶n dù th¶o ch¾p v¸, mµ lµ mét dù th¶o hoµn chØnh, th× nh− vËy sÏ tèt h¬n. T«i xin nh¾c l¹i mét lÇn n÷a: nÕu nhiÖm vô ®ã kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, th× ®iÒu cã lîi h¬n c¶ cho c«ng viÖc lµ nªn trë l¹i kÕ ho¹ch 2 b¶n dù th¶o (vµ chóng ta hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®ã kh«ng cã "lóng tóng" g×: Plª-kha-nèp ®¨ng b¶n dù th¶o ký tªn m×nh trªn t¹p chÝ "B×nh minh", ⎯ cßn t«i cho in "ë ngoµi", ë Gi¬-ne-v¬, d−íi tªn x, y, z). T«i rÊt kÝnh cÈn yªu cÇu ban phô tr¸ch tèi cao h·y xÐt cÈn thËn "tÊt c¶ t×nh h×nh cña sù viÖc".

12. IV. 1902 ⎯ trªn toa xe löa: xin lçi v× viÕt nguÖch ngo¹c. NÕu cã th× giê, t«i sÏ viÕt thªm vµ râ rµng h¬n.

ViÕt xong ngµy 30 th¸ng Ba (12 th¸ng T−) 1902

318

nhËn xÐt thªm vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh

cña tiÓu ban

§Ó bæ sung nh÷ng nhËn xÐt trong b¶n th©n b¶n dù th¶o, t«i cßn cã ý kiÕn nh− sau:

§ 3. "§Æc ®iÓm cña x· héi (t− s¶n) lµ sù thèng trÞ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, tøc lµ..." sau ®ã nªu lªn çc ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n. Nh− vËy kh«ng thÝch hîp: ng−êi ta ®· dïng ch÷ "tøc lµ" ®Ó liªn kÕt nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau, kh«ng ngang nhau, cô thÓ lµ 1) sù thay ®æi cña s¶n xuÊt hµng ho¸ thµnh h×nh thøc mµ sù thèng trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n ®ßi hái, vµ 2) viÖc tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng vµ viÖc quÇn chóng nh©n d©n b¸n søc lao ®éng cña m×nh.

Sù kh«ng thÝch hîp ®ã, tøc lµ coi nh− nhau nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vµ chung nhÊt cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nãi chung vµ cña chñ nghÜa t− b¶n nãi chung ⎯ vµ sù thay ®æi cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trªn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa (nh− thÕ th× hµng ho¸ kh«ng ph¶i ®−îc trao ®æi chØ theo gi¸ trÞ) chøng tá râ rµng r»ng çch diÔn ®¹t cña G. V. (mµ tiÓu ban ®· chÊp nhËn vµ chØ söa ®æi mét sè c©u ch÷ trong çch diÔn ®¹t ®ã th«i) lµ kh«ng ®¹t. Trong b¶n c−¬ng lÜnh chØ tr×nh bµy nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vµ c¬ b¶n nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n, mµ thËm chÝ kh«ng nãi c¶ ®Õn thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d−, ®ét nhiªn chóng ta l¹i "nh¾c nhë" ®Õn B«-m¬ Ba-vÐc, b»ng çch nh¾c l¹i r»ng "s¶n

NhËn xÐt thªm vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban

319

xuÊt hµng ho¸ trªn c¬ së t− b¶n chñ nghÜa" kh«ng ph¶i hoµn toµn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ! NÕu nh− thÕ, t¹i sao trong c−¬ng lÜnh l¹i kh«ng ®Æc biÖt nh¾c thªm ®Õn Mi-khai-lèp-xki, BÐc-®i-a-Ðp v.v.? Mét mÆt th× ngay c¶ ®èi víi toµn bé häc thuyÕt cña M¸c vÒ t− b¶n bãc lét lao ®éng, ng−êi ta chØ dµnh cã mét c©u cã tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa chung nhÊt: "dïng lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho chóng" (cuèi § 3), ⎯ mÆt kh¸c l¹i nãi ®Õn sù chuyÓn ho¸ ®Æc biÖt cña gi¸ trÞ thÆng d− thµnh lîi nhuËn trong nÒn "s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa".

G.V. hoµn toµn ®óng khi nãi r»ng nh÷ng tõ "s¶n xuÊt hµng ho¸ trªn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa" nãi lªn ý c¬ b¶n cña quyÓn III 118. Mµ chØ cã thÕ th«i. Kh«ng cÇn g× ph¶i ®−a ý ®ã vµo c−¬ng lÜnh, còng nh− trong c−¬ng lÜnh kh«ng cÇn ph¶i m« t¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ⎯ viÖc m« t¶ ®ã lµ ý c¬ b¶n cña quyÓn II, ⎯ còng nh− kh«ng cÇn ph¶i m« t¶ viÖc chuyÓn ho¸ cña lîi nhuËn siªu ng¹ch thµnh ®Þa t«. Trong c−¬ng lÜnh chØ cÇn v¹ch râ viÖc t− b¶n bãc lét lao ®éng = sù h×nh thµnh cña gi¸ trÞ thÆng d−, cßn nãi vÒ mäi h×nh th¸i cña sù chuyÓn ho¸ vµ sù thay ®æi cña çc h×nh thøc gi¸ trÞ thÆng d− ®ã, lµ kh«ng ph¶i chç (vµ còng kh«ng cã thÓ nãi hÕt ®−îc trong mét vµi c©u ng¾n).

Nãi thªm vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh giai cÊp

T«i hoµn toµn ®ång ý víi V. §m. r»ng chóng ta cã kh¶ n¨ng l«i cuèn mét bé phËn lín h¬n nhiÒu cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá vµo hµng ngò phong trµo d©n chñ - x· héi vµ l«i cuèn sím h¬n nhiÒu (so víi ph−¬ng T©y), r»ng ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã, chóng ta ph¶i lµm tÊt c¶ çi g× ta cã thÓ lµm, r»ng "nguyÖn väng" ®ã ph¶i ®−îc nªu trong c−¬ng lÜnh "chèng l¹i" phe M¸c-t−-nèp vµ ®ång bän. T«i hoµn toµn ®ång ý víi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã. T«i hoan nghªnh sù bæ sung vµo cuèi § 10 ⎯ t«i nhÊn m¹nh ch÷ ®ã ®Ó tr¸nh sù hiÓu lÇm.

V. I. L ª - n i n 320

Nh−ng còng kh«ng nªn ®i qu¸ trín nh− V. §m. ! Kh«ng nªn lÉn lén "nguyÖn väng" víi hiÖn thùc vµ h¬n n÷a víi çi hiÖn thùc tÊt yÕu - néi t¹i lµ hiÖn thùc duy nhÊt ®−îc ®Ò cËp tíi trong Prinzipienerklärung 1) cña ta. TÊt nhiªn l«i kÐo tÊt c¶ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá lµ ®iÒu ®¸ng mong muèn. Nh−ng ta biÕt r»ng ®ã lµ mét giai cÊp ®Æc biÖt, dï cã quan hÖ víi giai cÊp v« s¶n b»ng tr¨m ngµn mèi d©y liªn hÖ vµ kh©u trung gian, nh−ng còng vÉn lµ mét giai cÊp ®Æc biÖt.

Tr−íc tiªn ph¶i ph©n râ ranh giíi gi÷a chóng ta víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c, t¸ch riªng h¼n mét m×nh giai cÊp v« s¶n ra råi sau ®ã míi tuyªn bè r»ng giai cÊp v« s¶n sÏ gi¶i phãng tÊt c¶ mäi ng−êi, kªu gäi tÊt c¶ mäi ng−êi, mêi tÊt c¶ mäi ng−êi.

T«i ®ång ý víi ch÷ "sau ®ã" Êy, nh−ng t«i ®ßi hái tr−íc hÕt lµ ch÷ "tr−íc tiªn"!

ë n−íc Nga chóng ta, nh÷ng nçi ®au khæ ghª gím cña "quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét" vÉn kh«ng g©y nªn mét phong trµo nh©n d©n nµo, chõng nµo mµ "nhóm" c«ng nh©n c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y ch−a b¾t ®Çu cuéc ®Êu tranh, cuéc ®Êu tranh giai cÊp. Vµ chØ cã "nhóm" ng−êi ®ã míi ®¶m b¶o tiÕn hµnh, tiÕp tôc vµ më réng cuéc ®Êu tranh Êy. ChÝnh n−íc Nga lµ n¬i mµ bän phª ph¸n (Bun-ga-cèp) buéc téi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi lµ theo "chñ nghÜa bµi n«ng", vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng119 th× kªu gµo vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i thay thÕ kh¸i niÖm ®Êu tranh giai cÊp b»ng kh¸i niÖm "cuéc ®Êu tranh cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ bÞ bãc lét" ("TruyÒn tin Çch m¹ng Nga", sè 2), ⎯ chÝnh ë n−íc Nga, tr−íc tiªn chóng ta ph¶i ph©n râ ranh giíi gi÷a chóng ta víi tÊt c¶ nh÷ng lo¹i ng−êi Êy b»ng çch x¸c ®Þnh mét çch râ rµng nhÊt cuéc ®Êu tranh giai cÊp duy nhÊt cña chØ mét m×nh giai cÊp v« s¶n, vµ sau ®ã míi

1) ⎯ b¶n tuyªn ng«n, tuyªn bè vÒ nguyªn t¾c tuyªn bè r»ng chóng ta kªu gäi tÊt c¶, chÊp nhËn tÊt c¶, lµm tÊt

NhËn xÐt thªm vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban

321

c¶, vµ më réng cho tÊt c¶. Cßn tiÓu ban th× "më réng" mµ l¹i quªn ph©n râ ranh giíi!! VËy mµ ng−êi ta tr¸ch t«i hÑp hßi, v× t«i yªu cÇu ph¶i "ph©n râ ranh giíi" tr−íc khi më réng?! Th−a çc ngµi, ®ã qu¶ lµ mét ngãn lén sßng!!

Cuéc ®Êu tranh nhÊt ®Þnh sÏ næ ra nay mai gi÷a chóng ta víi ph¸i phª ph¸n liªn hîp + çc ngµi ph¸i t¶ h¬n trong nhãm "Tin tøc n−íc Nga" vµ "Cña c¶i n−íc Nga" 120 + bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, cuéc ®Êu tranh ®ã nhÊt thiÕt ®ßi hái chóng ta chÝnh ph¶i ph©n râ ranh giíi gi÷a cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n víi cuéc "®Êu tranh" (cã ph¶i lµ cuéc ®Êu tranh kh«ng?) cña "quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ bãc lét". Nh÷ng c©u nãi vÒ sè quÇn chóng ®ã lµ con chñ bµi cña tÊt c¶ bän unsicheren Kantonisten 1), mµ tiÓu ban th× l¹i gióp bän chóng vµ t−íc vò khÝ cña chóng ta dïng ®Ó ®Êu tranh chèng tÝnh chÊt nöa vêi, nh»m nhÊn m¹nh vµo mét nöa! Xin ®õng quªn c¶ nöa kia nhÐ!

ViÕt xong håi ®Çu th¸ng T− 1902

1) ⎯ thiÕu sinh qu©n kh«ng thÓ tin cËy ®−îc

322

VÒ dù to¸n ng©n s¸ch cña nhµ n−íc

Còng nh− tõ tr−íc ®Õn nay, b¸o chÝ cña chóng ta ®· c«ng bè

b¶n b¸o ço rÊt kÝnh cÈn cña bé tr−ëng Bé tµi chÝnh vÒ thu chi cña nhµ n−íc n¨m 1902. Ho¸ ra lµ còng nh− tõ tr−íc ®Õn nay, ⎯ theo lêi kh¼ng ®Þnh cña «ng bé tr−ëng, ⎯ mäi viÖc ®Òu tèt ®Ñp c¶: "tµi chÝnh ë trong mét t×nh h×nh rÊt thuËn lîi", ng©n s¸ch th× "lu«n lu«n th¨ng b»ng", "ho¹t ®éng ®−êng s¾t tiÕp tôc ph¸t triÓn mét çch th¾ng lîi", vµ ngay c¶ "phóc lîi cña nh©n d©n còng kh«ng ngõng t¨ng tiÕn" ! Kh«ng lÊy g× lµm l¹ r»ng, ë n−íc ta, ng−êi ta rÊt Ýt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò kinh tÕ, mÆc dï nh÷ng vÊn ®Ò nµy rÊt quan träng: sù quan t©m bÞ gi¶m ®i v× nh÷ng lêi ca tông cã tÝnh chÊt b¾t buéc cña chÝnh phñ; mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng giÊy ph¶i chÞu ®ùng tÊt c¶, r»ng "dï sao" th× c«ng chóng còng "kh«ng bao giê ®−îc phÐp" vµo hËu tr−êng cña nh÷ng trß ¶o thuËt tµi chÝnh cña chÝnh phñ.

Song lÇn nµy, t×nh tr¹ng sau ®©y thËt ®Æc biÖt næi bËt. Anh chµng lµm trß ¶o thuËt, víi çi khÐo lÐo th−êng lÖ, ®−a ra cho c«ng chóng xem hai bµn tay kh«ng, vµ vung tay mét çi, ®−a ra nh÷ng ®ång tiÒn vµng, hÕt ®ång nµy ®Õn ®ång kh¸c. C«ng chóng vç tay hoan nghªnh. Tuy vËy anh chµng lµm trß ¶o thuËt vÉn cø tù chèng chÕ mét çch rÊt h¨ng h¸i, vµ hÇu nh− víi n−íc m¾t l−ng trßng, anh ta cè lµm cho ng−êi ta tin r»ng anh ta kh«ng ¨n c¾p, r»ng kh«ng cã sù thiÕu hôt, r»ng nî anh ta m¾c Ýt h¬n tµi s¶n anh ta cã.

VÒ dù to¸n ng©n s¸ch cña Nhµ n−íc

323

C«ng chóng Nga ®· quen c− xö lÔ ®é ë nh÷ng n¬i c«ng céng, nªn hä c¶m thÊy mét çi g× ng−îng nghÞu, vµ chØ cã mét sè ng−êi lÈm bÈm mét m×nh c©u tôc ng÷ Ph¸p: "KÎ nµo tù bµo ch÷a, th× kÎ ®ã tù kÕt téi m×nh".

Chóng ta h·y xem ngµi VÝt-te cña chóng ta "tù bµo ch÷a" nh− thÕ nµo. Kho¶n chi khæng lå gÇn hai tØ róp (1946 triÖu) ®−îc bï l¹i toµn bé chØ nhê ®éc cã kho¶n 144 triÖu lÊy trong sè "tiÒn mÆt ®Ó rçi" næi tiÕng cña quèc khè mµ sè tiÒn mÆt ®Ó rçi nµy së dÜ cã ®−îc lµ nhê kho¶n vay 4% n¨m ngo¸i gåm 127 triÖu róp (tÊt c¶ mãn tiÒn vay lµ 148 triÖu róp, nh−ng cßn thiÕu 21 triÖu ch−a thu hÕt). ThÕ cã nghÜa lµ kho¶n thiÕu hôt trong ng©n s¸ch ®−îc bï l¹i b»ng kho¶n vay? ⎯ Anh chµng lµm ¶o thuËt kh¼ng ®Þnh víi chóng ta lµ hoµn toµn kh«ng ph¶i nh− thÕ; "viÖc ®i vay hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ v× cÇn bï l¹i nh÷ng kho¶n chi kh«ng ®Þnh tr−íc", bëi v× cßn cã 114 triÖu róp "hoµn toµn ®Ó rçi" ®Ó bï l¹i nh÷ng mãn chi ®ã, mµ v× muèn x©y dùng nh÷ng ®−êng s¾t míi. ⎯ Tèt l¾m, th−a «ng VÝt-te! Nh−ng, nh− vËy lµ thø nhÊt, «ng kh«ng thÓ nµo phñ nhËn ®−îc sù thiÕu hôt, bëi v× ngay víi c¶ 144 triÖu róp "hoµn toµn ®Ó rçi" còng kh«ng thÓ bï l¹i mãn chi 144 triÖu róp. Thø hai lµ trong sè tiÒn mÆt ®Ó rçi (114 triÖu róp), cã 63 triÖu róp lµ sè tiÒn thu th−êng lÖ n¨m 1901 tréi h¬n so víi dù to¸n ng©n s¸ch, vµ tõ l©u, b¸o chÝ cña chóng ta ®· chØ ra r»ng «ng ®· gi¶m bít mét çch gi¶ t¹o çc kho¶n thu trong dù to¸n thu, ®Ó thæi phång mét çch sai lÖch "sè tiÒn mÆt ®Ó rçi" vµ kh«ng ngõng n©ng cao thuÕ. V× vËy mµ n¨m ngo¸i ng−êi ta ®· t¨ng thuÕ tem (®iÒu lÖ míi vÒ thuÕ tem), n©ng gi¸ r−îu quèc doanh tõ 7 róp lªn 7 róp 60 c«-pÕch mét vª-®r« 1), tiÕp tôc n©ng thuÕ th−¬ng chÝnh (®−îc thi hµnh gäi lµ "t¹m thêi" n¨m 1900, do cuéc chiÕn tranh Trung

1) ⎯ mét vª-®r« b»ng kho¶ng 12,29 lÝt

V. I. L ª - n i n

324

quèc 121) v. v.. Thø ba lµ khi ca tông "vai trß v¨n hãa" cña ®−êng s¾t, «ng ®· khiªm tèn kh«ng nãi ®Õn çi tËp qu¸n thuÇn tuý Nga vµ hoµn toµn kh«ng cã v¨n hãa lµ ¨n c¾p c«ng quü trong khi x©y dùng ®−êng s¾t (ch−a nãi ®Õn sù bãc lét kinh khñng cña bän thÇu ®−êng s¾t ®èi víi c«ng nh©n vµ n«ng d©n ®ang bÞ ®ãi!). TØ dô, mét tê b¸o Nga çch ®©y kh«ng l©u ®· ®¨ng tin: gi¸ x©y dùng ®−êng s¾t Xi-bi-ri lóc ®Çu quy ®Þnh lµ 350 triÖu róp, nh−ng thËt ra th× ®· chi phÝ 780 triÖu róp, vµ ch¾c ch¾n lµ tÊt c¶ sÏ tèn qu¸ mét tØ (viÖc ¨n c¾p ®· diÔn ra trªn ®o¹n ®−êng s¾t Xi-bi-ri nh− thÕ nµo, b¸o "Tia löa" ®· ®¨ng mét phÇn vÒ viÖc ®ã: xem sè 2 122). Th−a «ng VÝt-te, vÒ thu nhËp th× «ng ®· tÝnh ®óng, kh«ng bá sãt kho¶n nµo ®Êy, nh−ng vÒ sè l−îng thùc sù cña çc kho¶n chi lµ bao nhiªu th× xin «ng h½ng tÝnh thö xem!

Sau n÷a, ta còng kh«ng nªn quªn r»ng, viÖc x©y dùng ®−êng s¾t n¨m 1902 mét phÇn lµ nh»m phôc vô çc môc ®Ých qu©n sù cña chÝnh phñ "yªu chuéng hoµ b×nh" cña chóng ta (con ®−êng ®å sé B«-l«-g«-e - XÕt-lª-tx¬ dµi h¬n 1000 vÐc-xt¬), mét phÇn lµ v× ngµnh c«ng nghiÖp ⎯ mµ c«ng viÖc kinh doanh ®−îc Ng©n hµng quèc gia trùc tiÕp quan t©m ⎯ ®ang suy tho¸i ®ßi hái nhÊt thiÕt ph¶i cã mét sù "gióp ®ì" nµo ®Êy. Ng©n hµng quèc gia kh«ng nh÷ng ®· hµo hiÖp cho nh÷ng xÝ nghiÖp kh¸c nhau ®ang bÞ lao ®ao, vay tiÒn, mµ cßn thùc sù qu¶n lý hoµn toµn mét sè ®«ng çc xÝ nghiÖp nµy. Sù ph¸ s¶n cña çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ®e do¹ dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n cña nhµ n−íc! Cuèi cïng , chóng ta kh«ng quªn r»ng, d−íi sù l·nh ®¹o cña ngµi VÝt-te "thiªn tµi", ®ang diÔn ra viÖc n©ng cao th−êng xuyªn tæng sè tiÒn vay vµ quy m« thuÕ kho¸, mÆc dï tÊt c¶ t− b¶n cña çc quü tiÕt kiÖm ®Òu dèc hÕt vµo viÖc duy tr× tÝn dông cña chÝnh phñ. Nh÷ng t− b¶n ®ã còng ®· v−ît qu¸ 800 triÖu róp råi. Çc b¹n h·y chó ý ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, vµ çc b¹n sÏ hiÓu r»ng VÝt-te tiÕn hµnh mét cuéc kinh doanh


325

tham tµn, r»ng chÕ ®é chuyªn chÕ ®ang tiÕn tíi chç ph¸ s¶n mét çch chËm ch¹p, nh−ng ch¾c ch¾n, v× kh«ng thÓ nµo n©ng thuÕ lªn m·i ®−îc, vµ kh«ng ph¶i lóc nµo giai cÊp t− s¶n Ph¸p còng gióp ®ì Nga hoµng.

VÝt-te chèng chÕ ®Ó khái bÞ buéc téi lµ ®· lµm t¨ng thªm nî cña nhµ n−íc víi nh÷ng lý do rÊt ®¸ng buån c−êi. ¤ng ta so s¸nh çc kho¶n nî víi çc "tµi s¶n", so s¸nh tæng sè quèc tr¸i trong nh÷ng n¨m 1892 vµ 1902 víi gi¸ trÞ çc ®−êng s¾t cña nhµ n−íc còng trong nh÷ng n¨m Êy, vµ kÕt luËn lµ sè nî "rßng" ®· gi¶m bít. N−íc ta cßn cã tµi s¶n kia mµ: "çc ph¸o ®µi vµ chiÕn h¹m" (thËt ®Êy, b¶n b¸o ço ®· nãi nh− vËy !), çc c¶ng vµ çc c«ng x−ëng quèc gia, çc kho¶n t« vµ rõng ró. ⎯ ThËt lµ tuyÖt, th−a «ng VÝt-te! Nh−ng cã ph¶i «ng kh«ng thÊy r»ng «ng gièng nh− mét th−¬ng nh©n ®· bÞ ®−a ra toµ v× bÞ ph¸ s¶n mµ vÉn cø thanh minh tr−íc nh÷ng ng−êi ®Õn tÞch thu tµi s¶n cña m×nh hay sao? Bëi v×, khi kinh doanh cßn thùc sù v÷ng vµng th× kh«ng ai nghÜ ®Õn viÖc ®ßi cã b¶o ®¶m ®Æc biÖt ®èi víi çc kho¶n vay. Bëi v×, kh«ng ai l¹i nghi ngê r»ng nh©n d©n Nga cã rÊt nhiÒu "tµi s¶n", nh−ng nh÷ng tµi s¶n ®ã cµng nhiÒu, th× çi téi cña nh÷ng ng−êi cã tµi s¶n dåi dµo nh−ng chØ tiÕn hµnh kinh doanh b»ng çch t¨ng thªm sù vay m−în vµ n©ng cao thuÕ, l¹i cµng lín. Bëi v× «ng chØ chøng minh mét ®iÒu lµ nh©n d©n cÇn ph¶i nhanh chãng tèng cæ nh÷ng bän tham tµn ®ang chi phèi tµi s¶n cña hä. ThËt vËy, tõ tr−íc ®Õn nay, trong tÊt c¶ çc n−íc ch©u ¢u, chØ cã mét m×nh Thæ-nhÜ-kú lµ ®−a nh÷ng tµi s¶n ®Æc biÖt cña quèc gia ra ®Ó ®¶m b¶o çc kho¶n vay cña nhµ n−íc. Vµ hµnh ®éng ®ã tù nhiªn dÉn ®Õn chç lµ çc chñ nî n−íc ngoµi ®· kiÓm so¸t ®−îc viÖc chi phèi nh÷ng tµi s¶n mµ ng−êi ta dïng ®Ó ®¶m b¶o viÖc hoµn l¹i sè tiÒn hä cho vay. Kinh tÕ cña "c−êng quèc Nga vÜ ®¹i" ®Æt d−íi sù kiÓm so¸t cña nh÷ng tªn qu¶n lý cña Rèt -

V. I. L ª - n i n

326

sin-®¬ vµ BlÕch-r«-®¬: ngµi ®· më ra cho chóng t«i mét triÓn väng rùc rì biÕt chõng nµo, ngµi VÝt-te ¹! *

§Êy lµ chóng ta ch−a nãi r»ng kh«ng mét chñ ng©n hµng nµo chÞu nhËn nh÷ng ph¸o ®µi vµ chiÕn h¹m lµm b¶o ®¶m, r»ng ®Êy kh«ng ph¶i lµ −u ®iÓm mµ lµ nh−îc ®iÓm trong kinh tÕ quèc d©n cña chóng ta. Mµ ngay c¶ ®−êng s¾t còng chØ ®−îc dïng lµm vËt b¶o ®¶m khi nµo nã ®em l¹i l·i. Nh−ng còng qua b¸o ço Êy cña VÝt-te, chóng ta biÕt r»ng, cho ®Õn c¶ thêi gian gÇn ®©y nhÊt, tÊt c¶ mäi ®−êng s¾t Nga nãi chung ®Òu bÞ lç. ChØ ®Õn n¨m 1900 ®−êng s¾t Xi-bi-ri míi bï l¹i ®−îc kho¶n thiÕu hôt vµ ®em l¹i ®−îc "mét mãn l·i rßng kh«ng lín l¾m", kh«ng lín ®Õn nçi VÝt-te khiªm tèn kh«ng nãi tíi l−îng cña nã. ¤ng ta còng kh«ng nãi ®Õn sù thËt lµ trong t¸m th¸ng ®Çu n¨m 1901 thu nhËp cña çc ®−êng s¾t phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u bÞ gi¶m sót v× cã khñng ho¶ng. B¶n so s¸nh thu chi cña ngµnh kinh doanh ®−êng s¾t sÏ nh− thÕ nµo, nÕu kh«ng ph¶i chØ tÝnh nh÷ng sè chÝnh thøc vÒ çc kho¶n tiÒn chi cho viÖc x©y dùng mµ c¶ nh÷ng sè tiÒn thùc bÞ ¨n c¾p khi x©y dùng? Thùc tÕ, ch¼ng ph¶i lµ ®· ®Õn lóc trao çi tµi s¶n thùc sù quý b¸u ®ã vµo nh÷ng tay ch¾c ch¾n h¬n − ?

VÒ cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp, dÜ nhiªn lµ VÝt-te nãi víi mét giäng rÊt trÊn tÜnh: "sù ®×nh ®èn" "ch¾c ch¾n sÏ kh«ng ®ông ch¹m ®Õn nh÷ng thµnh tùu chung cña c«ng nghiÖp vµ, sau mét kho¶ng thêi gian nµo ®Êy, ch¾c ch¾n (!!) sÏ ®Õn thêi kú h−ng thÞnh míi cña c«ng nghiÖp". ThËt lµ

* ChÝnh VÝt-te ®· thÊy sù vông vÒ cña nh÷ng lËp luËn cña m×nh vÒ "tµi s¶n", vµ v× vËy, trong phÇn kh¸c cña b¶n b¸o ço cña m×nh, «ng ta cè "ch÷a" b»ng çch tuyªn bè r»ng sù t¨ng thªm gi¸ trÞ cña tµi s¶n quèc gia "kh«ng cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi çc kho¶n vay cña ng©n khè Nga, v× tÝn dông cña Nga kh«ng cÇn ®Õn nh÷ng ®¶m b¶o ®Æc biÖt". §−¬ng nhiªn lµ nh− vËy ! Nh−ng dï sao th× còng ph¶i lËp ®−îc b¶n kª tØ mØ vÒ nh÷ng kho¶n ®¶m b¶o ®Æc biÖt ®ã, ®Ó phßng khi cÇn ®Õn !


327

mét lêi an ñi tèt ®èi víi hµng triÖu ng−êi trong giai cÊp c«ng nh©n ®ang ®au khæ v× thÊt nghiÖp vµ gi¶m sót tiÒn c«ng! NÕu çc b¹n còng muèn t×m trong b¶n kª nh÷ng mãn chi cña nhµ n−íc, dï chØ lµ mét dÊu vÕt nµo ®ã chøng tá kho b¹c ®· nÐm ra bao nhiªu triÖu vµ bao nhiªu chôc triÖu ®Ó trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp n©ng ®ì nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp "bÞ thiÖt h¹i" v× khñng ho¶ng, th× chØ lµ v« Ých mµ th«i. Vµ trong viÖc nµy, ng−êi ta ®· kh«ng ngÇn ng¹i tr−íc çc mãn tiÒn khæng lå, ®iÒu ®ã rÊt râ rµng qua sù kiÖn mµ çc b¸o ®· ®¨ng tin: tæng khèi l−îng çc kho¶n mµ Ng©n hµng nhµ n−íc ®· cho vay tõ 1 th¸ng Giªng 1899 ®Õn 1 th¸ng Giªng 1901 t¨ng tõ 250 triÖu róp ®Õn 449 triÖu róp, cßn khèi l−îng çc kho¶n cho c«ng nghiÖp vay t¨ng tõ 8,7 triÖu róp ®Õn 38,8 triÖu róp. Ngay viÖc bÞ thiÖt 4 triÖu róp v× cho c«ng nghiÖp vay còng kh«ng hÒ lµm cho kho b¹c bèi rèi. Cßn ®èi víi c«ng nh©n ⎯ nh÷ng ng−êi ®· d©ng cho "nh÷ng thµnh tùu cña c«ng nghiÖp" kh«ng ph¶i lµ néi dung tói tiÒn cña hä, mµ lµ c¶ cuéc ®êi cña hä vµ cuéc ®êi cña hµng triÖu ng−êi sèng nhê tiÒn c«ng cña hä ⎯ th× kho b¹c ®· gióp c«ng nh©n b»ng çch lµ ®−a "kh«ng" hµng ngµn ng−êi tõ çc thµnh phè c«ng nghiÖp vÒ çc vïng n«ng th«n ®ang bÞ ®ãi !

VÝt-te hoµn toµn tr¸nh nãi ®Õn ch÷ "®ãi"; trong b¶n b¸o ço cña «ng ta, «ng ta qu¶ quyÕt r»ng "¶nh h−ëng nÆng nÒ cña mÊt mïa... sÏ dÞu ®i nhê cã nh÷ng kho¶n gióp ®ì hµo hiÖp cho nh÷ng ng−êi tóng bÊn". Theo lêi «ng ta, th× kho¶n gióp ®ì hµo hiÖp ®ã lµ 20 triÖu róp, trong lóc ®ã th× møc lóa m× thiÕu hôt l¹i trÞ gi¸ 250 triÖu róp (tÝnh theo gi¸ rÊt thÊp lµ 50 c«-pÕch mét pót, nh−ng l¹i lµ so víi nh÷ng n¨m ®−îc mïa). Ch¼ng ph¶i ®ã thËt sù lµ "hµo hiÖp" hay sao? Ngay nh− cø cho r»ng, bÇn n«ng chØ chÞu cã mét nöa sù thiÕu hôt ®i ch¨ng n÷a th× chóng ta còng vÉn ch−a ®¸nh gi¸ ®−îc ®Çy ®ñ sù keo kiÖt cña chÝnh phñ Nga, khi chóng ta viÕt (vÒ çi th«ng tri cña Xi-pi-a-ghin, xem "Tia

V. I. L ª - n i n

328

löa", sè 9) 1) r»ng, chÝnh phñ xÐn bít 5 lÇn sè tiÒn cho vay. Nga hoµng tá ra hµo hiÖp kh«ng ph¶i trong viÖc gióp anh mu-gÝch, mµ trong nh÷ng biÖn ph¸p c¶nh s¸t chèng l¹i nh÷ng ng−êi nµo thùc sù muèn gióp nh÷ng ng−êi bÞ ®ãi. H¾n còng hµo hiÖp trong viÖc nÐm ra hµng triÖu ®Ó hßng giËt ®−îc m¶nh ®Êt bÐo bë h¬n cña Trung-quèc. Trong hai n¨m ⎯ VÝt-te cho biÕt ⎯ trong sè nh÷ng mãn chi bÊt th−êng th× 80 triÖu róp ®· dµnh cho chiÕn tranh Trung-quèc, vµ "ngoµi mãn ®ã ra cßn chi nh÷ng sè tiÒn rÊt lín lÊy ë ng©n s¸ch th−êng". ThÕ cã nghÜa lµ, tÊt c¶ cã lÏ cã ®Õn tr¨m triÖu róp, nÕu kh«ng h¬n! Ng−êi c«ng nh©n bÞ thÊt nghiÖp vµ anh mu-gÝch bÞ ®ãi cã thÓ tù an ñi m×nh r»ng, nh− thÕ nh−ng ch¾c ch¾n lµ M·n-ch©u sÏ thuéc vÒ chóng ta...

V× thiÕu chç cho nªn chóng t«i chØ ®Ò cËp mét çch v¾n t¾t nh÷ng phÇn kh¸c cña b¶n b¸o ço. VÝt-te còng tù bµo ch÷a v× bÞ buéc téi lµ ®· chi nh÷ng mãn tiÒn nhá nhÆt cho viÖc gi¸o dôc nh©n d©n: céng víi con sè 36 triÖu róp theo con sè dù to¸n cña bé nµy, «ng ta thªm nh÷ng kho¶n chi cho viÖc häc tËp cña çc ngµnh kh¸c vµ "n©ng" con sè nµy lªn tíi 75 triÖu róp. Nh−ng ngay c¶ con sè (®¸ng ngê vùc) nµy còng hoµn toµn kh«ng nghÜa lý g× ®èi víi toµn n−íc Nga, vµ so s¸nh víi toµn bé ng©n s¸ch th× ch−a ®Çy 5%. ⎯ VÝt-te cho "ng©n s¸ch nhµ n−íc cña n−íc ta ®−îc x©y dùng chñ yÕu trªn chÕ ®é thuÕ gi¸n thu" lµ mét −u ®iÓm, vµ l¾p l¹i nh÷ng lËp luËn cò rÝch cña giai cÊp t− s¶n vÒ kh¶ n¨ng "lµm cho viÖc tiªu dïng çc vËt phÈm bÞ ®¸nh thuÕ c©n ®èi víi møc phóc lîi". Sù thËt th×, nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, thuÕ gi¸n thu ®¸nh vµo çc vËt phÈm tiªu dïng cña quÇn chóng lµ mét thø thuÕ hÕt søc kh«ng c«ng b»ng. TÊt c¶ g¸nh nÆng cña thø thuÕ ®ã ®Ì lªn vai nh÷ng ng−êi

1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t -xc¬ - va, t. 5,

tr. 341 - 350.


329

nghÌo, t¹o nªn ®Æc quyÒn cho nh÷ng ng−êi giµu. Mét ng−êi cµng nghÌo th× l¹i ph¶i nép cho chÝnh phñ mét phÇn cµng lín thu nhËp cña m×nh d−íi h×nh thøc thuÕ gi¸n thu. QuÇn chóng Ýt tµi s¶n vµ kh«ng cã tµi s¶n gåm 9/10 toµn bé d©n c−, tiªu dïng 9/10 s¶n phÈm bÞ ®¸nh thuÕ vµ tr¶ 9/10 toµn bé sè thuÕ gi¸n thu, trong lóc ®ã hä chØ nhËn ®−îc kho¶ng 2 - 3 phÇn m−êi trong toµn bé thu nhËp quèc d©n.

§Ó kÕt luËn ⎯ mét "viÖc vÆt" thó vÞ. Tõ n¨m 1901 ®Õn n¨m 1902 nh÷ng kho¶n chi t¨ng lªn nhiÒu nhÊt lµ nh÷ng kho¶n nµo? Tæng sè chi t¨ng tõ 1788 triÖu róp ®Õn 1946 triÖu róp, tøc lµ ch−a tíi mét phÇn m−êi. Trong lóc ®ã th× hai kho¶n chi sau ®©y t¨ng lªn gÇn mét phÇn t−: "phô cÊp cho çc nh©n vËt trong hoµng téc" tõ 9,8 triÖu róp t¨ng lªn 12,8 triÖu róp vµ...."phô cÊp cho ®éi c¶nh binh ®Æc biÖt" ⎯ tõ 3,96 triÖu róp t¨ng lªn ®Õn 4,94 triÖu róp. §Êy lµ c©u gi¶i ®¸p cho vÊn ®Ò: nh÷ng "nhu cÇu nµo cña nh©n d©n Nga" lµ bøc thiÕt h¬n c¶? Vµ sù "thèng nhÊt" gi÷a Nga hoµng víi c¶nh binh míi c¶m ®éng lµm sao!

"Tia löa", sè 15, ngµy 15 th¸ng Giªng 1902


330

Cæ ®éng chÝnh trÞ vµ "quan ®iÓm giai cÊp"

Chóng ta h½ng b¾t ®Çu víi tØ dô. B¹n ®äc ch¾c h¼n cßn nhí lµ b¶n b¸o ço nãi vÒ sù cÇn thiÕt

ph¶i c«ng nhËn luËt vÒ tù do tÝn ng−ìng, mµ M . A. Xta-kh«-vÝch, ®¹i biÓu quý téc tØnh ¤-ri-«n ®äc t¹i ®¹i héi truyÒn gi¸o, ®· g©y mét d− luËn ån µo nh− thÕ nµo. B¸o chÝ b¶o thñ, ®øng ®Çu lµ tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" 123 næi giËn xung thiªn chèng l¹i «ng Xta-kh«-vÝch, kh«ng ngít chöi rña «ng ta vµ suýt n÷a th× buéc téi cho tÊt c¶ giíi quý téc tØnh ¤-ri-«n lµ ph¶n quèc v× hä ®· bÇu l¹i «ng Xta-kh«-vÝch lµm ®¹i biÓu. Vµ viÖc bÇu cö ®ã thËt lµ mét hiÖn t−îng bæ Ých, v× ë møc ®é nµo ®Êy, nã lµ mét biÓu hiÖn mang tÝnh chÊt cña mét cuéc thÞ uy cña tÇng líp quý téc chèng l¹i sù chuyªn quyÒn vµ ®ª tiÖn cña c¶nh s¸t.

Xta-kh«-vÝch, ⎯ nh− tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" qu¶ quyÕt -lµ "Mi-sa Xta-kh«-vÝch, mét anh chµng thÝch vui ch¬i, ®ïa nghÞch, huªnh hoang h¬n lµ mét ng−êi ®¹i biÓu quý téc..." (1901, sè 348). Rñi thay cho çc ngµi, nh÷ng kÎ b¶o vÖ chiÕc dïi cui c¶nh s¸t. NÕu nh− ngay bän ®Þa chñ thÝch vui ch¬i còng nãi ®Õn tù do tÝn ng−ìng, th× thùc sù cã nghÜa lµ nh÷ng viÖc xÊu xa mµ çc cha cè cïng víi bän c¶nh s¸t ë n−íc ta g©y ra lµ kh«ng sao kÓ xiÕt. ⎯ "... Çi ®¸m "trÝ thøc" nhÑ d¹ ®· ®Î ra vµ hoan h« çc ngµi Xta-kh«-vÝch cã viÖc g× ®Õn nh÷ng çi thiªng liªng ®èi víi chóng ta, ®¹o chÝnh thèng vµ nh÷ng quan hÖ th©n thiÕt cña chóng ta ®èi víi t«n


331

gi¸o Êy ?"... L¹i mét lÇn n÷a: rñi thay cho çc ngµi, nh÷ng kÎ b¶o vÖ chÕ ®é chuyªn chÕ, ®¹o chÝnh thèng, tÝnh çch d©n téc. TrËt tù cña chÕ ®é chuyªn chÕ c¶nh s¸t cña chóng ta ch¾c ph¶i tèt l¾m nÕu nã ®· lµm cho c¶ t«n gi¸o còng thÊm nhuÇn tinh thÇn cña nhµ tï ®Õn çi møc mµ "nh÷ng Xta-kh«-vÝch" (kh«ng cã mét niÒm tin v÷ng ch¾c nµo trong çc vÊn ®Ò t«n gi¸o, nh−ng l¹i quan t©m, nh− chóng ta sÏ thÊy d−íi ®©y, ®Õn sù v÷ng bÒn cña t«n gi¸o) hoµn toµn döng d−ng (nÕu kh«ng ph¶i lµ c¨m ghÐt) çi ®iÒu thiªng liªng næi tiÕng Êy "cña nh©n d©n" ! ⎯ ...."Chóng gäi t«n gi¸o cña chóng ta lµ lÇm l¹c ! ! Chóng chÕ giÔu chóng ta, v× nhê sù "lÇm l¹c" ®ã mµ chóng ta sî vµ tr¸nh ®−îc téi lçi, mµ chóng ta lµm trßn tr¸ch nhiÖm cña chóng ta kh«ng mét tiÕng kªu ca, dï nh÷ng tr¸ch nhiÖm ®ã cã nÆng nÒ mÊy ch¨ng n÷a, v× chóng ta ®· t×m ra søc m¹nh vµ sù dòng c¶m ®Ó chÞu ®ùng ®au khæ, thiÕu thèn vµ chóng ta tr¸nh kiªu c¨ng khi thµnh c«ng vµ h¹nh phóc"... §Êy, thùc chÊt lµ ë chç nµy ®Êy ! Nh÷ng ®iÒu thiªng liªng cña ®¹o chÝnh thèng quý b¸u lµ ë chç nã d¹y ng−êi ta chÞu ®ùng ®au khæ "kh«ng mét tiÕng kªu ca"! Thùc thÕ, ®iÒu thiªng liªng ®ã cã lîi cho giai cÊp thèng trÞ biÕt chõng nµo! Khi x· héi ®−îc x©y dùng ®Ó cho mét nhóm ng−êi h−ëng giµu sang vµ quyÒn hµnh, cßn sè ®«ng quÇn chóng ph¶i th−êng xuyªn chÞu "thiÕu thèn" vµ "mang nh÷ng tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ", th× hoµn toµn dÜ nhiªn lµ bän bãc lét cã c¶m t×nh víi çi t«n gi¸o d¹y ng−êi ta chÞu ®ùng "kh«ng mét tiÕng kªu ca" çi ®Þa ngôc trÇn gian ®Ó chê ®îi mét thiªn ®−êng nµo ®Êy. Trong lóc h¨ng h¸i, tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" b¾t ®Çu nãi lì lêi. Vµ b¸o Êy ®· lì lêi ®Õn møc v« t×nh nãi lªn sù thËt. Çc b¹n h·y nghe tiÕp... "ChÝnh hä kh«ng ngê r»ng nhê cã sù "lÇm l¹c" ®ã mµ hä, çc ngµi Xta-kh«-vÝch, ®−îc ¨n no, ngñ yªn vµ sèng vui vÎ".

ThËt lµ mét ch©n lý thiªng liªng! ChÝnh v× thÕ, chÝnh nhê cã sù phæ biÕn réng r·i trong qu¶ng ®¹i quÇn chóng

V. I. L ª - n i n

332

nh÷ng sù "lÇm l¹c" t«n gi¸o ®ã mµ c¶ bän Xta-kh«-vÝch lÉn bän ¤-bl«-mèp 124 vµ tÊt c¶ bän t− b¶n n−íc ta sèng nhê lao ®éng cña nh÷ng quÇn chóng ®ã, vµ ngay c¶ b¶n th©n bän "Tin tøc M¸t-xc¬-va" n÷a, ®−îc "ngñ yªn". Gi¸o dôc mµ cµng ®−îc phæ cËp trong nh©n d©n, nh÷ng thµnh kiÕn t«n gi¸o cµng bÞ sù gi¸c ngé x· héi chñ nghÜa lo¹i trõ, th× cµng ®Õn gÇn ngµy th¾ng lîi cña giai cÊp v« s¶n, lµ th¾ng lîi gi¶i phãng tÊt c¶ çc giai cÊp bÞ bãc lét trong x· héi hiÖn nay ra khái vßng n« dÞch.

Nh−ng lì lêi ë mét ®iÓm, tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" l¹i g¹t bá qu¸ dÔ dµng mét vÊn ®Ò thó vÞ kh¸c. Râ rµng lµ hä ®· lÇm khi nghÜ r»ng nh÷ng Xta-kh«-vÝch "kh«ng ngê" ®Õn ý nghÜa nãi trªn cña t«n gi¸o vµ ®ßi c¶i çch tù do chØ v× "nhÑ d¹" mµ th«i. Gi¶i thÝch mét khuynh h−íng chÝnh trÞ thï ®Þch nh− thÕ th× qu¶ lµ mét sù ng©y th¬ rÊt trÎ con! Cßn nh− trong tr−êng hîp nµy, viÖc «ng Xta-kh«-vÝch trë thµnh kÎ bªnh vùc cho toµn bé khuynh h−íng tù do chñ nghÜa, th× chÝnh b¶n th©n tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" ®· chøng minh tèt h¬n c¶: nÕu kh«ng th× t¹i sao l¹i më c¶ mét cuéc vËn ®éng chèng l¹i mét b¶n b¸o ço? t¹i sao kh«ng nãi ®Õn Xta-kh«-vÝch, mµ nãi ®Õn nh÷ng Xta-kh«-vÝch, ®Õn "®¸m trÝ thøc"?

DÜ nhiªn, sù lÇm lÉn cña tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" lµ mét sù lÇm lÉn cã dông ý. DÜ nhiªn lµ tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" kh«ng muèn chø kh«ng ph¶i kh«ng biÕt ¸p dông quan ®iÓm giai cÊp ®Ó ph©n tÝch chñ nghÜa tù do mµ hä c¨m ghÐt. VÒ viÖc kh«ng muèn, th× ch¼ng cã g× ®Ó nãi. Cßn viÖc kh«ng biÕt, th× ®Êy lµ mét ®iÒu cã Ých chung lín cho chóng ta v× r»ng cã rÊt nhiÒu ng−êi çch m¹ng vµ x· héi chñ nghÜa ph¹m sai lÇm ®ã. Ph¹m ph¶i sai lÇm ®ã cã c¶ nh÷ng t¸c gi¶ bøc th− ®¨ng trªn tê "Tia löa" sè 12, nh÷ng ng−êi lªn ¸n chóng ta lµ xa rêi "quan ®iÓm giai cÊp" v× chóng ta ®· cè g¾ng theo dâi trªn b¸o tÊt c¶ mäi biÓu hiÖn cña sù bÊt b×nh vµ ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa, ⎯ c¶


333

nh÷ng t¸c gi¶ tËp "Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n" vµ cña vµi cuèn s¸ch máng trong "Tñ s¸ch d©n chñ - x· héi", 125 nh÷ng ng−êi t−ëng r»ng nÒn chuyªn chÕ ë n−íc ta lµ sù thèng trÞ chuyªn chÕ cña giai cÊp t− s¶n; ⎯ lÉn nh÷ng M¸c-t−-nèp, nh÷ng ng−êi kªu gäi chóng ta chuyÓn tõ chiÕn dÞch tè ço toµn diÖn chÕ ®é chuyªn chÕ (tøc lµ tõ cæ ®éng chÝnh trÞ hÕt søc réng r·i) sang ®Êu tranh chñ yÕu cho nh÷ng c¶i çch kinh tÕ (®em l¹i cho giai cÊp c«ng nh©n mét çi g× "tÝch cùc", nh©n danh hä ®Ò ra "nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ" ®ßi cã nh÷ng biÖn ph¸p lËp ph¸p vµ hµnh chÝnh "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn nhÊt ®Þnh"); ⎯ vµ c¶ nh÷ng Na-®ª-gi¬-®in, nh÷ng ng−êi d©n cã nh÷ng bµi cña chóng ta nãi vÒ nh÷ng vô tranh chÊp vÒ thèng kª, ®· ng¹c nhiªn hái: "l¹y chóa, vËy ra tê b¸o ®ã kh«ng ph¶i lµ ®Ó cho çc vÞ trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng −? "126.

TÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Êy quªn r»ng lîi Ých cña nÒn chuyªn chÕ chØ phï hîp trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh vµ chØ phï hîp víi nh÷ng lîi Ých nhÊt ®Þnh cña nh÷ng giai cÊp h÷u s¶n, h¬n n÷a th−êng th−êng kh«ng phï hîp víi lîi Ých cña tÊt c¶ çc giai cÊp ®ã nãi chung, mµ chØ phï hîp víi lîi Ých cña nh÷ng tÇng líp ç biÖt trong çc giai cÊp ®ã. Lîi Ých cña çc tÇng líp kh¸c cña giai cÊp t− s¶n, còng nh− nh÷ng lîi Ých ®−îc hiÓu mét çch réng h¬n cña toµn thÓ giai cÊp t− s¶n, cña toµn bé sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n nãi chung, nhÊt ®Þnh ph¶i ®Î ra ph¸i ®èi lËp tù do chñ nghÜa chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ. VÝ thö nÕu chÕ ®é chuyªn chÕ b¶o ®¶m cho giai cÊp t− s¶n cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng h×nh thøc bãc lét th« b¹o nhÊt, th× mÆt kh¸c, nã l¹i ®Æt hµng ngµn vËt ch−íng ng¹i lµm trë ng¹i sù ph¸t triÓn réng r·i cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt vµ sù phæ cËp gi¸o dôc, do ®ã nã ®Èy kh«ng nh÷ng giai cÊp tiÓu t− s¶n, mµ l¾m lóc c¶ giai cÊp ®¹i t− s¶n chèng l¹i nã; nÕu chÕ ®é chuyªn chÕ cam ®oan (?) b¶o vÖ giai cÊp t− s¶n tr¸nh khái chñ nghÜa x· héi, th× mÆt kh¸c, sù b¶o

V. I. L ª - n i n

334

vÖ ®ã, trong ®iÒu kiÖn d©n chóng kh«ng cã mét quyÒn hµnh g×, tÊt sÏ trë thµnh mét sù chuyªn quyÒn c¶nh s¸t lµm cho tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu phÉn né. KÕt qu¶ cña nh÷ng khuynh h−íng ®èi lËp ®ã nh− thÕ nµo, t−¬ng quan gi÷a çc t©m tr¹ng hay khuynh h−íng b¶o thñ vµ tù do chñ nghÜa trong giai cÊp t− s¶n hiÖn nay nh− thÕ nµo, ⎯ ®iÒu ®ã kh«ng thÓ nµo rót ra tõ mét ®«i luËn ®iÓm chung chung ®−îc; ®iÒu ®ã phô thuéc vµo tÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña t×nh h×nh chÝnh trÞ - x· héi hiÖn nay. §Ó x¸c ®Þnh ®iÒu ®ã ph¶i biÕt t×nh h×nh Êy mét çch tØ mØ, ph¶i ch¨m chó theo dâi tÊt c¶ mäi sù xung ®ét gi÷a chÝnh phñ víi bÊt cø mét tÇng líp x· héi nµo. ChÝnh "quan ®iÓm giai cÊp" kh«ng cho phÐp ng−êi d©n chñ - x· héi thê ¬ víi sù bÊt b×nh vµ ph¶n kh¸ng cña "nh÷ng Xta-kh«-vÝch".

Qua nh÷ng lËp luËn lÉn hµnh ®éng cña m×nh, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nãi trªn tá ra thê ¬ ®èi víi chñ nghÜa tù do, do ®ã ®· ®Ó lé râ sù kh«ng hiÓu biÕt cña hä ®èi víi nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", cña bé "kinh th¸nh" ®ã cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ. Ch¼ng h¹n , çc b¹n h·y nhí l¹i nh÷ng c©u nãi r»ng b¶n th©n giai cÊp t− s¶n, víi cuéc ®Êu tranh cña hä giµnh chÝnh quyÒn, víi sù xung ®ét gi÷a nh÷ng tÇng líp vµ nh÷ng nhãm ç biÖt trong giai cÊp t− s¶n, v. v. ®· ®em l¹i tµi liÖu ®Ó gi¸o dôc vÒ chÝnh trÞ cho giai cÊp v« s¶n 127. ChØ trong nh÷ng n−íc cã tù do chÝnh trÞ, giai cÊp v« s¶n míi tù m×nh cã ®−îc tµi liÖu ®ã (vµ còng chØ mét phÇn th«i). Cßn ë n−íc Nga n« lÖ, chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, ph¶i ho¹t ®éng tÝch cùc ®Ó cung cÊp cho giai cÊp c«ng nh©n "tµi liÖu" ®ã, tøc lµ ph¶i g¸nh lÊy çi nhiÖm vô cæ éng chÝnh trÞ toµn diÖn, çi nhiÖm vô tiÕn hµnh chiÕn dÞch toµn d©n tè ço chÕ ®é chuyªn chÕ. Vµ nhiÖm vô ®ã ®Æc biÖt cÊp thiÕt trong nh÷ng thêi kú sôc s«i chÝnh trÞ. CÇn ph¶i nhí r»ng vÒ ph−¬ng diÖn gi¸o dôc çch m¹ng th× trong mét n¨m ho¹t ®éng chÝnh trÞ s«i næi,


335

giai cÊp v« s¶n cã thÓ häc ®−îc nhiÒu h¬n lµ mÊy n¨m ph¼ng lÆng. ChÝnh v× thÕ mµ çi khuynh h−íng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nãi trªn muèn thu hÑp mét çch cã ý thøc hay kh«ng cã ý thøc quy m« vµ néi dung c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ, lµ ®Æc biÖt nguy h¹i.

H¬n n÷a, çc b¹n h·y nhí l¹i nh÷ng lêi nãi cho r»ng nh÷ng ng−êi céng s¶n ñng hé mäi phong trµo çch m¹ng chèng chÕ ®é ®ang tån t¹i. Th−êng th× ng−êi ta hiÓu nh÷ng lêi nãi ®ã mét çch qu¸ hÑp, nªn kh«ng më réng chóng ®Õn viÖc ñng hé ph¸i ®èi lËp tù do chñ nghÜa. Nh−ng kh«ng nªn quªn r»ng, cã nh÷ng thêi kú mµ mäi sù xung ®ét ®èi víi chÝnh phñ trªn c¬ së nh÷ng lîi Ých x· héi tiÕn bé, dÇu b¶n th©n nã rÊt nhá nhÆt, còng cã thÓ bïng lªn, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh (mµ sù ñng hé cña chóng ta lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã) thµnh mét ®¸m ch¸y chung. ChØ cÇn nh¾c l¹i vô xung ®ét gi÷a sinh viªn vµ chÝnh phñ vÒ nh÷ng yªu s¸ch cña çc tr−êng ®¹i häc ®· ph¸t triÓn thµnh mét phong trµo x· héi nh− thÕ nµo ë Nga, hay nh− vô xung ®ét gi÷a tÊt c¶ çc thµnh phÇn tiÕn bé víi bän qu©n phiÖt vÒ mét vô xö ¸n gian lËn ë Ph¸p 128. V× thÕ cho nªn nhiÖm vô trùc tiÕp cña chóng ta lµ gi¶i thÝch cho giai cÊp v« s¶n, lµ më réng vµ, víi sù tham gia tÝch cùc cña c«ng nh©n, ñng hé mäi sù ph¶n kh¸ng tù do chñ nghÜa vµ d©n chñ, dï nã xuÊt ph¸t tõ cuéc xung ®ét gi÷a ph¸i héi ®ång ®Þa ph−¬ng víi bé néi vô, hoÆc gi÷a nh÷ng ng−êi quý téc víi chÕ ®é c¶nh s¸t cña gi¸o héi chÝnh thèng, hoÆc gi÷a ph¸i thèng kª víi nh÷ng «ng quan P«m-pa-®ua 129, gi÷a n«ng d©n víi "çc viªn chøc ®Þa ph−¬ng", gi÷a nh÷ng tÝn ®å gi¸o ph¸i víi bän c¶nh s¸t ®Þa ph−¬ng vµ v.v., v. v .. KÎ nµo bÜu m«i khinh bØ cho r»ng mét sè nh÷ng cuéc xung ®ét Êy chØ cã tÝnh chÊt nhá hÑp hoÆc viÖc m−u toan thæi bïng nh÷ng cuéc xung ®ét ®ã thµnh mét ®¸m ch¸y chung lµ "v« hy väng", kÎ ®ã kh«ng hiÓu r»ng c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ toµn diÖn chÝnh lµ mét tiªu ®iÓm, ë ®Êy nh÷ng lîi Ých bøc thiÕt

V. I. L ª - n i n

336

cña viÖc gi¸o dôc chÝnh trÞ cho giai cÊp v« s¶n nhÊt trÝ víi nh÷ng lîi Ých bøc thiÕt cña toµn bé sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ cña toµn thÓ nh©n d©n, nghÜa lµ cña mäi thµnh phÇn d©n chñ trong nh©n d©n. NhiÖm vô trùc tiÕp cña chóng ta lµ tham dù mäi vÊn ®Ò cña ph¸i tù do, x¸c ®Þnh th¸i ®é cña m×nh, tøc lµ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, ®èi víi vÊn ®Ò ®ã, thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p lµm cho giai cÊp v« s¶n tÝch cùc tham gia vµo viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã vµ b¾t ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã theo quan ®iÓm cña m×nh. KÎ nµo l¶ng tr¸nh sù tham dù nh− thÕ, kÎ ®ã trªn thùc tÕ (dï ý ®Þnh cña hä nh− thÕ nµo ch¨ng n÷a) ®· lïi b−íc tr−íc chñ nghÜa tù do, phã th¸c sù nghiÖp gi¸o dôc chÝnh trÞ cho c«ng nh©n vµo tay chñ nghÜa ®ã, nh−îng b¸ quyÒn l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cho nh÷ng phÇn tö, xÐt cho ®Õn cïng, lµ nh÷ng l·nh tô cña phong trµo d©n chñ t− s¶n.

TÝnh chÊt giai cÊp cña phong trµo d©n chñ - x· héi ph¶i ®−îc thÓ hiÖn ra kh«ng ph¶i ë viÖc thu hÑp nh÷ng nhiÖm vô cña chóng ta l¹i trong nh÷ng nhu cÇu trùc tiÕp vµ tr−íc m¾t cña mét phong trµo "thuÇn tuý c«ng nh©n", mµ lµ ë sù l·nh ®¹o mäi mÆt vµ mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n, giai cÊp duy nhÊt thËt sù çch m¹ng trong x· héi hiÖn nay. §¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i lu«n lu«n vµ kh«ng ngõng më réng ¶nh h−ëng cña phong trµo c«ng nh©n ®Õn tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi vµ chÝnh trÞ trong x· héi hiÖn nay. §¶ng Êy ph¶i l·nh ®¹o kh«ng ph¶i chØ cã cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña c«ng nh©n, mµ c¶ cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n; nã kh«ng ®−îc xao l·ng mét phót nµo çi môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta, ph¶i lu«n lu«n tuyªn truyÒn, b¶o vÖ khái mäi sù xuyªn t¹c vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a hÖ t− t−ëng cña giai cÊp v« s¶n ⎯ häc thuyÕt cña chñ nghÜa x· héi khoa häc, tøc lµ chñ nghÜa M¸c. Chóng ta ph¶i ®Êu tranh kh«ng mÖt mái chèng mäi hÖ t− t−ëng t− s¶n, dï chóng kho¸c nh÷ng chiÕc ¸o hîp thêi trang vµ bãng lén mÊy ch¨ng n÷a. Nh÷ng


337

ng−êi x· héi chñ nghÜa mµ chóng ta nãi ë trªn tho¸t ly quan ®iÓm "giai cÊp", còng bëi v× vµ chõng nµo hä cßn thê ¬ víi nhiÖm vô ®Êu tranh chèng sù "phª ph¸n chñ nghÜa M¸c". ChØ cã nh÷ng ng−êi mï qu¸ng míi cã thÓ kh«ng thÊy r»ng "sù phª ph¸n" Êy b¾t rÔ vµo Nga nhanh h¬n c¶ vµ ®−îc nh÷ng nhµ chÝnh luËn tù do chñ nghÜa Nga tiÕp nhËn träng thÓ h¬n c¶ chÝnh bëi v× nã lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn cña phong trµo d©n chñ t− s¶n (giê ®©y ®· lµ t− s¶n mét çch tù gi¸c) ®ang h×nh thµnh ë Nga.

Cßn ®Æc biÖt ®èi víi cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ, th× chÝnh "quan ®iÓm giai cÊp" ®ßi hái giai cÊp v« s¶n ph¶i thóc ®Èy mäi phong trµo d©n chñ tiÕn lªn. NÒn d©n chñ c«ng nh©n, do nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ cña nã, kh¸c nÒn d©n chñ t− s¶n, kh«ng ph¶i vÒ nguyªn t¾c, mµ chØ kh¸c vÒ møc ®é. Trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng vÒ kinh tÕ, ®Êu tranh cho cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, giai cÊp v« s¶n ®øng trªn mét c¬ së kh¸c vÒ nguyªn t¾c, vµ ®øng mét m×nh (chØ chõng nµo ng−êi s¶n xuÊt nhá chuyÓn sang hoÆc chuÈn bÞ chuyÓn sang hµng ngò giai cÊp v« s¶n, th× hä míi gióp ®ì giai cÊp v« s¶n). Cßn trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng vÒ chÝnh trÞ, chóng ta cã rÊt nhiÒu ®ång minh, mµ ®èi víi hä chóng ta kh«ng ®−îc thê ¬. Nh−ng trong khi nh÷ng ®ång minh cña chóng ta trong phong trµo d©n chñ t− s¶n ®Êu tranh cho nh÷ng c¶i çch tù do chñ nghÜa, vÉn lu«n lu«n nh×n vÒ phÝa sau, cè g¾ng s¾p xÕp c«ng viÖc nh− thÕ nµo ®Ó cã thÓ "¨n no, ngñ yªn vµ sèng vui vÎ" trªn l−ng ng−êi kh¸c nh− tr−íc kia, th× giai cÊp v« s¶n sÏ tiÕn lªn phÝa tr−íc cho ®Õn cïng mµ kh«ng ngo¶nh l¹i phÝa sau. Khi çc ngµi R. N. X. (t¸c gi¶ cña lêi tùa b¶n b¸o ço cña VÝt-te) 130 nµo ®ã vµ ®ång bän sÏ mÆc c¶ víi chÝnh phñ vÒ quyÒn h¹n cña mét héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã quyÒn lùc, hoÆc mÆc c¶ vÒ hiÕn ph¸p, th× chóng ta sÏ ®Êu tranh cho mét n−íc céng hoµ d©n chñ. ChØ cÇn chóng ta kh«ng quªn r»ng muèn thóc ®Èy ng−êi kh¸c, cÇn ph¶i lu«n lu«n ®Æt tay trªn

V. I. L ª - n i n

338

vai ng−êi ®ã. §¶ng cña giai cÊp v« s¶n ph¶i biÕt n¾m lÊy mäi ng−êi tù do chñ nghÜa ®óng vµo lóc anh ta ®ang chuÈn bÞ nhÝch lªn mét vÐc-sèc 1) vµ b¾t anh ta tiÕn lªn mét ¸c-sin 2). Cßn nÕu hä kh«ng chÞu, ⎯ th× chóng ta sÏ tiÕn lªn tr−íc, kh«ng cÇn ®Õn hä vµ v−ît qua hä.

"Tia löa", sè 16, ngµy 1 th¸ng Hai 1902


1) ⎯ ®¬n vÞ ®o chiÒu dµi cña n−íc Nga thêi x−a, b»ng 0,044 m 2) ⎯ ®¬n vi ®o chiÒu dµi cña n−íc Nga thêi x−a, b»ng 0,71m

339

Tr¶ lêi "b¹n ®äc"

Chóng t«i nhËn ®−îc mét bøc th− göi ban biªn tËp nh− sau:

"VÒ vÊn ®Ò cæ ®éng (nÕu nh− t«i kh«ng lÇm, trong sè 13), b¸o "Tia löa" ph¶n ®èi nh÷ng tµi liÖu cæ ®éng máng (s¸ch máng ®é 2 - 3 tê nhá) vÒ nh÷ng ®Ò tµi chÝnh trÞ. Theo ý ban biªn tËp th× nh÷ng tµi liÖu nh− thÕ sÏ ®−îc thay thÕ mét çch cã hiÖu qu¶ b»ng çc b¸o. TÊt nhiªn, b¸o lµ mét viÖc tèt. Kh«ng mét ai ph¶n ®èi ®iÒu ®ã c¶. Nh−ng liÖu b¸o cã thÓ thay thÕ ®−îc tµi liÖu cæ ®éng máng lµ thø cã t¸c dông ®Æc biÖt lµ phæ biÕn réng r·i trong quÇn chóng ch¨ng ? Ban biªn tËp ®· nhËn ®−îc mét l¸ th− tõ Nga göi ®Õn, trong ®ã nhãm cæ ®éng viªn c«ng nh©n ®· ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò nµy. Trong bµi cña b¸o "Tia löa" tr¶ lêi bøc th− ®ã, râ rµng lµ cã sù lÇm lÉn. VÊn ®Ò cæ ®éng hiÖn nay còng quan träng nh− vÊn ®Ò biÓu t×nh. V× vËy, mong r»ng ban biªn tËp nªu vÊn ®Ò Êy lªn mét lÇn n÷a, vµ lÇn nµy th× nªn cã th¸i ®é thËn träng h¬n.

B¹n ®äc".

Ai chÞu khã ®äc l¹i mét çch cÈn thËn, cïng mét lóc víi bøc th− nµy, bµi tr¶ lêi "C«ng nh©n miÒn Nam" cña chóng t«i ®¨ng trªn b¸o "Tia löa" sè 13 1), th× sÏ nhËn thÊy mét çch dÔ dµng r»ng chÝnh t¸c gi¶ bøc th− ®· r¬i vµo chç lÇm lÉn râ rÖt. Kh«ng cã chuyÖn b¸o "Tia löa" ph¶n ®èi nh÷ng "tµi liÖu cæ ®éng máng"; kh«ng ai cã ý nghÜ "thay" nh÷ng "tµi liÖu cæ ®éng máng" b»ng b¸o. T¸c gi¶ bøc


V. I. L ª - n i n

340

th− kh«ng nhËn thÊy r»ng nh÷ng tµi liÖu cæ ®éng máng Êy chÝnh lµ truyÒn ®¬n. Kh«ng cã g× cã thÓ thay thÕ ®−îc lo¹i tµi liÖu nh− truyÒn ®¬n vµ bao giê nã còng sÏ rÊt cÇn thiÕt, ⎯ ®iÒu ®ã c¶ "C«ng nh©n miÒn Nam" vµ b¸o "Tia löa" ®Òu ®· hoµn toµn ®ång ý víi nhau. Nh−ng hä còng ®ång ý víi nhau r»ng chØ cã lo¹i tµi liÖu Êy th«i th× kh«ng ®ñ. NÕu chóng ta nãi lµ ph¶i cã nhµ ë tèt cho c«ng nh©n vµ ®ång ý víi nhau r»ng cã thøc ¨n tèt cho hä th«i vÉn ch−a ®ñ, th× ®iÒu ®ã ch¾c ch¾n kh«ng cã nghÜa lµ chóng ta "ph¶n ®èi" thøc ¨n tèt. Thö hái, lo¹i tµi liÖu cæ ®éng cao nhÊt lµ lo¹i nµo ? "C«ng nh©n miÒn Nam", khi ®Æt vÊn ®Ò Êy ra, ®· kh«ng nãi mét lêi nµo vÒ b¸o. DÜ nhiªn viÖc im lÆng ®ã cã thÓ do nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng vµ dï kh«ng muèn "tranh c·i" víi çc th«ng tÝn viªn cña chóng ta mét chót nµo, chóng t«i ®−¬ng nhiªn kh«ng thÓ kh«ng nh¾c nhë hä r»ng giai cÊp v« s¶n còng ph¶i lËp ra tê b¸o cña m×nh, còng nh− çc giai cÊp kh¸c trong d©n c− ®· lµm; r»ng chØ cã c«ng t¸c ph©n t¸n th«i th× kh«ng ®ñ, mµ cÇn ph¶i cã mét c«ng t¸c ®Òu ®Æn, tÝch cùc, céng ®ång cña tÊt c¶ çc ®Þa ph−¬ng ®Ó thµnh lËp c¬ quan ng«n luËn çch m¹ng.

Cßn ®èi víi nh÷ng "s¸ch máng ®é 3 - 4 trang" th× chóng t«i kh«ng hÒ "ph¶n ®èi" mµ chØ nghi ngê tÝnh chÊt thùc tiÔn cña kÕ ho¹ch ®Þnh biÕn nh÷ng s¸ch ®ã thµnh mét tµi liÖu ra ®Òu ®Æn, ®−îc phæ biÕn "cïng mét lóc trong toµn n−íc Nga". Víi khèi l−îng ®é 3 - 4 trang, th× vÒ thùc chÊt, ®ã còng lµ nh÷ng tê truyÒn ®¬n. Chóng ta nhËn ®−îc tõ kh¾p n−íc Nga rÊt nhiÒu truyÒn ®¬n rÊt tèt vµ kh«ng nÆng nÒ mét chót nµo; ®ã lµ nh÷ng tê truyÒn ®¬n cña sinh viªn vµ cña c«ng nh©n b»ng 6 - 8 trang khæ nhá kia. Cßn mét cuèn s¸ch máng thùc sù phæ cËp, cã thÓ gi¶i thÝch cho ngay c¶ ng−êi c«ng nh©n ch−a ®−îc chuÈn bÞ, dï chØ lµ vÒ mét vÊn ®Ò riªng biÖt nµo ®ã, ch¾c ch¾n sÏ cã mét khèi l−îng lín h¬n nhiÒu, vµ phæ biÕn nã "cïng mét lóc trong toµn n−íc Nga" lµ viÖc kh«ng thÓ lµm ®−îc vµ kh«ng cÇn

Tr¶ lêi "b¹n ®äc"

341

thiÕt (v× lý do lµ nã kh«ng cã thêi gian tÝnh). Trong khi hoµn toµn c«ng nhËn mäi lo¹i tµi liÖu chÝnh trÞ, cò hoÆc míi, chØ cÇn nã thùc sù lµ mét tµi liÖu chÝnh trÞ tèt, vÒ phÝa chóng t«i, chóng t«i khuyªn kh«ng nªn bµy ®Æt ra mét lo¹i ë gi÷a tµi liÖu cæ ®éng máng vµ s¸ch máng phæ cËp, mµ ph¶i x©y dùng mét c¬ quan ng«n luËn çch m¹ng, thùc sù xøng víi danh hiÖu lµ tê b¸o ®Þnh kú (tøc lµ xuÊt b¶n kh«ng ph¶i mét kú, mµ Ýt ra lµ tõ hai ®Õn bèn kú mét th¸ng) vµ cã tÝnh chÊt toµn Nga.



342

nh÷ng dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n

ChØ míi mét n¨m tr«i qua, kÓ tõ ngµy B«-g«-lª-pèp bÞ s¸t h¹i bëi viªn ®¹n cña Çc-p«-vÝch, viªn ®¹n ®· dän ®−êng cho "®−êng lèi míi" trong chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®èi víi ®¹i häc. Trong suèt mét n¨m Êy, chóng ta ®· chøng kiÕn liªn tôc mét cao trµo c«ng phÉn phi th−êng cña x· héi, mét giäng m¬n trín kh¸c th−êng trong çc bµi diÔn v¨n cña nh÷ng ng−êi cÇm quyÒn ë n−íc ta, mét sù say mª, tiÕc thay, qu¸ b×nh th−êng mµ nh÷ng bµi diÔn v¨n míi Êy g©y nªn trong x· héi, mét sù say mª x©m chiÕm c¶ mét bé phËn sinh viªn nhÊt ®Þnh vµ cuèi cïng mét sù bïng næ míi cña sù ph¶n kh¸ng trong sinh viªn sau khi nh÷ng lêi høa hoa mü cña Van-nèp-xki ®· ®−îc thùc hiÖn. Nh÷ng ng−êi mµ håi mïa xu©n võa qua cßn chê ®îi mét "kû nguyªn míi" vµ thËt tin r»ng tªn th−îng sÜ cña Nga hoµng dï sao th× còng sÏ thùc hiÖn trong mét møc ®é nhá nh÷ng nguyÖn väng cña sinh viªn vµ cña x· héi ⎯ tãm l¹i lµ nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa Nga, b©y giê h¼n ®· ph¶i hiÓu râ r»ng hä ®· sai lÇm biÕt bao khi, l¹i mét lÇn n÷a, hä tin t−ëng vµo chÝnh phñ, r»ng hä Ýt cã lý lÏ biÕt bao khi hä ®×nh chØ phong trµo ®ßi c¶i çch ®· b¾t ®Çu cã quy m« réng r·i vµo mïa xu©n, vµ ®Ó cho nh÷ng yªu ma cña chÝnh phñ ru ngñ b»ng nh÷ng bµi ca ªm ¸i. Sau khi ph¶n béi lêi høa tr¶ l¹i tÊt c¶ nh÷ng n¹n nh©n n¨m ngo¸i cho çc tr−êng ®¹i häc, sau khi thùc hiÖn hµng lo¹t biÖn ph¸p ph¶n ®éng míi kh¸c, ng−êi ta ®· th¸ch thøc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ßi ph¶i c¶i

Nh÷ng dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n

343

tæ thùc sù chÕ ®é häc tËp, sau khi dïng b¹o lùc ®µn ¸p nh÷ng ng−êi biÓu t×nh ®ßi tªn ph¸ s¶n gian lËn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng lêi cam kÕt cña nã, ⎯ sau tÊt c¶ nh÷ng hµnh ®éng Êy th× çi chÝnh phñ "tõ bi tõ thiÖn" l¹i c«ng bè nh÷ng "®iÒu lÖ t¹m thêi" vÒ çc tæ chøc sinh viªn 131 mµ nã ®· nghÜ ra ®Ó "xoa dÞu" nh−ng... ®¸ng lÏ lµ mét sù "xoa dÞu" th× nã ®· bÞ r¬i vµo c¶nh mét ®¸m ch¸y chung cña nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" l¹i bao trïm lªn tÊt c¶ çc tr−êng häc.

Chóng ta, nh÷ng ng−êi çch m¹ng, chóng ta kh«ng khi nµo l¹i tin ®−îc tÝnh chÊt nghiªm chØnh cña çc cuéc c¶i çch mµ Van-nèp-xki høa hÑn. Chóng ta lu«n lu«n nh¾c ®i nh¾c l¹i víi ph¸i tù do r»ng nh÷ng th«ng tri cña tªn t−íng "thµnh thËt" vµ çc chØ dô cña Ni-c«-lai èp-ma-nèp132 chØ lµ biÓu hiÖn míi cña toµn bé chÝnh çi chÝnh s¸ch tù do chñ nghÜa mµ trong chÝnh s¸ch Êy, chÕ ®é chuyªn chÕ ®· cã nhiÒu kinh nghiÖm qua thêi gian bèn m−¬i n¨m ®Êu tranh chèng "kÎ thï bªn trong", tøc lµ chèng l¹i tÊt c¶ çc phÇn tö tiÕn bé ë n−íc Nga. Chóng ta ®· b¸o tr−íc cho ph¸i tù do lµ ph¶i tr¸nh nh÷ng "m¬ t−ëng viÓn v«ng" lµ nh÷ng m¬ t−ëng mµ hä ®· b¾t ®Çu bÞ r¬i vµo ngay khi chÝnh phñ thùc hiÖn nh÷ng b−íc ®Çu tiªn theo tinh thÇn cña "®−êng lèi míi", chóng ta ®· v¹ch trÇn toµn bé tÝnh chÊt gi¶ nh©n gi¶ nghÜa rµnh rµnh trong nh÷ng lêi høa hÑn cña chÝnh phñ vµ chóng ta tuyªn bè tr−íc d− luËn x· héi r»ng: nÕu kÎ ®Þch cña anh bÞ cho¸ng v¸ng v× cuéc tÊn c«ng m¹nh mÏ ®Çu tiªn, th× cø tiÕp tôc gi¸ng cho nã nh÷ng ®ßn míi, m¹nh h¬n vµ liªn tôc h¬n... Cßn çi trß hÒ vÒ quyÒn tæ chøc mµ ngµy nay "®iÒu lÖ t¹m thêi" ®· ban cho sinh viªn th× nh÷ng ng−êi çch m¹ng ®· nãi tr−íc ngay tõ khi míi b¾t ®Çu nh÷ng cuéc bµn luËn vÒ mãn quµ míi Êy cña chÝnh phñ. Chóng ta ®· biÕt r»ng ng−êi ta cã thÓ vµ ph¶i mong ®îi g× ë chÕ ®é chuyªn chÕ vµ nh÷ng m−u toan c¶i çch cña nã. Chóng ta ®· biÕt r»ng Van-nèp-xki sÏ kh«ng "xoa dÞu" ®−îc ai vµ çi g× c¶, r»ng h¾n sÏ kh«ng lµm tho¶

V. I. L ª - n i n

344

m·n bÊt kú nguyÖn väng tiÕn bé nµo c¶ vµ nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" tÊt nhiªn sÏ t¸i diÔn d−íi h×nh thøc nµy hoÆc h×nh thøc kh¸c.

Mét n¨m ®· qua, thÕ mµ x· héi vÉn ë trong t×nh tr¹ng bÕ t¾c. Çc tr−êng cao ®¼ng mµ mét quèc gia ®−îc tæ chøc hoµn thiÖn ph¶i cã, l¹i mét lÇn n÷a kh«ng chÞu ho¹t ®éng. L¹i mét lÇn n÷a hµng v¹n thanh niªn l¹i bÞ ®Èy khái quü ®¹o b×nh th−êng vµ mét lÇn n÷a tr−íc d− luËn x· héi l¹i ®Æt ra c©u hái: "råi sao n÷a?".

TuyÖt ®¹i ®a sè sinh viªn kh«ng chÞu thõa nhËn "®iÒu lÖ t¹m thêi" vµ nh÷ng tæ chøc ®−îc ®iÒu lÖ Êy c«ng nhËn. Víi th¸i ®é døt kho¸t h¬n nhiÒu so víi thãi quen cña hä, gi¸o giíi tá râ sù bÊt m·n ®èi víi mãn quµ ®ã cña chÝnh phñ. Thùc thÕ, kh«ng cÇn ph¶i lµ mét ng−êi çch m¹ng, kh«ng cÇn ph¶i lµ mét ng−êi cÊp tiÕn còng cã thÓ thõa nhËn r»ng çi gäi lµ "c¶i çch" Êy ch¼ng nh÷ng kh«ng ®em l¹i cho sinh viªn mét çi g× ®ã cã thÓ gäi lµ tù do, mµ xÐt vÒ ph−¬ng diÖn ®em l¹i mét sù an ninh nµo ®ã trong sinh ho¹t ®¹i häc, còng kh«ng cã mét t¸c dông g×. Ch¼ng ph¶i lµ chØ cÇn ®äc qua "®iÒu lÖ t¹m thêi" ®ã ng−êi ta còng thÊy râ r»ng nã t¹o ra tr−íc rÊt nhiÒu cí g©y ra sù xung ®ét gi÷a sinh viªn vµ giíi cÇm quyÒn hay sao? Ng−êi ta h¸ l¹i kh«ng thÊy râ r»ng, nÕu ®iÒu lÖ ®ã ®−îc ¸p dông th× mçi mét cuéc héi häp ®−îc triÖu tËp mét çch hîp ph¸p v× ®éng c¬ hÕt søc «n hoµ, còng sÏ trë thµnh khëi ®iÓm cña nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" míi hay sao? Ch¼ng h¹n khi ban kiÓm tra thi hµnh chøc vô c¶nh s¸t ®øng ra chñ to¹ çc cuéc héi häp, th× liÖu cã thÓ nghi ngê r»ng viÖc ®ã sÏ kh«ng th−êng xuyªn lµm cho mét sè ng−êi phÉn né, mét sè ng−êi kh¸c ph¶n ®èi, cßn mét sè ng−êi thø ba run sî vµ kh«ng d¸m më miÖng? Vµ ng−êi ta h¸ l¹i kh«ng thÊy râ r»ng giíi sinh viªn Nga sÏ kh«ng chÞu ®Ó cho bän quan chøc "ph¸n xÐt" mét çch th« b¹o néi dung th¶o luËn ë çc cuéc héi häp Êy hay sao?


345

ThÕ mµ çi "quyÒn" héi häp vµ tæ chøc mµ chÝnh phñ ®· ban hµnh d−íi mét h×nh thøc v« lý nh− ®· ®−îc quy ®Þnh trong b¶n "®iÒu lÖ t¹m thêi", l¹i lµ çi tèi ®a mµ chÕ ®é chuyªn chÕ cã thÓ ban cho sinh viªn chõng nµo nã vÉn cßn lµ chÕ ®é chuyªn chÕ. BÊt kú mét b−íc nµo ®i xa h¬n theo h−íng Êy còng ®Òu cã nghÜa lµ ph¸ ho¹i cã tÝnh chÊt tù s¸t çi thÕ c©n b»ng lµm c¬ së cho mèi quan hÖ gi÷a chÝnh quyÒn vµ "thÇn d©n". HoÆc lµ tho¶ hiÖp víi çi tèi ®a mµ chÝnh phñ cã thÓ ban cho ®ã, hoÆc lµ t¨ng c−êng tÝnh chÊt chÝnh trÞ, çch m¹ng cña sù ph¶n ®èi cña m×nh, ⎯ ®ã lµ t×nh tr¹ng chän mét trong hai çch mµ sinh viªn ph¶i gi¶i quyÕt. §a sè hä t¸n thµnh gi¶i ph¸p thø hai. Mét ©m ®iÖu çch m¹ng vang lªn m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt trong nh÷ng lêi kªu gäi vµ quyÕt nghÞ cña sinh viªn. ChÝnh s¸ch võa khñng bè tµn khèc võa sö dông nh÷ng çi h«n cña Giu-®a ®· cã t¸c dông cña nã vµ çch m¹ng ho¸ quÇn chóng sinh viªn.

§óng lµ sinh viªn ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra tr−íc m¾t hä b»ng çch nµy hay çch kh¸c vµ tuyªn bè r»ng hä s½n sµng mét lÇn n÷a cÇm lÊy çi vò khÝ mµ hä ®· g¸c sang mét bªn (do ¶nh h−ëng cña nh÷ng bµi h¸t ru ngñ). Nh−ng cßn çi x· héi mµ cã lÏ ®· bÞ nh÷ng bµi h¸t lõa phØnh Êy ru ngñ, th× ®Þnh lµm g× ? V× sao nã vÉn tiÕp tôc im h¬i lÆng tiÕng vµ vÉn "®ång t×nh mét çch thÇm lÆng"? V× sao ng−êi ta kh«ng nghe thÊy nã lªn tiÕng ph¶n ®èi g× c¶, kh«ng thÊy nã tÝch cùc ñng hé phong trµo s«i næi hiÖn nay ®ang t¸i diÔn? Cã lÏ nµo nã l¹i cø "b×nh th¶n" chê diÔn ra nh÷ng th¶m c¶nh kh«ng thÓ tr¸nh khái, mµ tõ tr−íc ®Õn nay vÉn th−êng kÌm theo mçi phong trµo sinh viªn? LÏ nµo nã l¹i chØ muèn ®ãng vai trß th¶m h¹i lµ lµm mét ng−êi ®Õm sè n¹n nh©n cña cuéc chiÕn tranh vµ lµm ng−êi chøng kiÕn thô ®éng tr−íc nh÷ng th¶m c¶nh rïng rîn cña cuéc ®Êu tranh Êy? T¹i sao ta kh«ng nghe thÊy tiÕng nãi cña "nh÷ng ng−êi cha" trong khi "nh÷ng ®øa con" tuyªn bè mét çch râ rµng r»ng hä l¹i muèn hy sinh cho nÒn tù do cña n−íc Nga? V× sao

V. I. L ª - n i n

346

x· héi cña chóng ta l¹i kh«ng ñng hé sinh viªn dï chØ nh− møc ®é c«ng nh©n ®· ñng hé hä? Cã ph¶i lµ con em cña hä, cña nh÷ng ng−êi v« s¶n, häc ë çc tr−êng cao ®¼ng ®©u, thÕ mµ chÝnh nh÷ng ng−êi c«ng nh©n c¶ ë Ki-Ðp, ë Kh¸c-cèp, lÉn ë £-ca-tª-ri-n«-xl¸p ®· c«ng khai tuyªn bè sù ®ång t×nh cña m×nh víi nh÷ng ng−êi ph¶n kh¸ng, mÆc dï chÝnh quyÒn c¶nh s¸t thi hµnh mét lo¹t "biÖn ph¸p phßng ngõa", mÆc dï chóng ®e do¹ sÏ dïng lùc l−îng vò trang ®Ó chèng nh÷ng ng−êi ®i biÓu t×nh. Ch¼ng lÏ biÓu hiÖn ®ã cña chñ nghÜa lý t−ëng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n Nga l¹i kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn th¸i ®é cña giíi cã liªn quan trùc tiÕp vµ chÆt chÏ víi sè phËn cña sinh viªn vµ kh«ng thóc ®Èy giíi ®ã c−¬ng quyÕt ph¶n kh¸ng hay sao?

Nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" cña sinh viªn n¨m nay b¾t ®Çu víi triÖu chøng tèt. Nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" ®ã ®−îc sù ®ång t×nh cña "d©n chóng", cña "®−êng phè". Çi giíi tù do chñ nghÜa sÏ ph¹m mét sai lÇm téi lçi nÕu nã kh«ng ®em hÕt søc lùc ®Ó kÞp thêi ñng hé sinh viªn nh»m lµm cho chÝnh phñ ph¶i hoµn toµn n¶n chÝ vµ buéc ph¶i cã nh÷ng nh−îng bé thùc sù.

T−¬ng lai gÇn ®©y sÏ cho ta thÊy giíi tù do chñ nghÜa ë n−íc ta cã kh¶ n¨ng ®ãng vai trß Êy tíi møc nµo. KÕt côc cña phong trµo sinh viªn hiÖn nay mét phÇn lín sÏ phô thuéc vµo viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Êy. Nh−ng dï kÕt côc Êy cã nh− thÕ nµo ®i n÷a th× cã mét ®iÒu kh«ng thÓ nghi ngê ®−îc lµ: nh÷ng cuéc phiÕn lo¹n trong toµn giíi sinh viªn l¹i t¸i diÔn sau mét thêi gian yªn lÆng qu¸ ng¾n ngñi, lµ dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n vÒ chÝnh trÞ cña chÕ ®é hiÖn t¹i. Trong suèt ba n¨m, cuéc sèng ë çc tr−êng ®¹i häc kh«ng thÓ ®i vµo quü ®¹o ®−îc; viÖc häc tËp tiÕn hµnh khi ®−îc khi ch¨ng, mét b¸nh xe cña bé m¸y nhµ n−íc kh«ng ho¹t ®éng n÷a, vµ sau khi quay mét çch v« t¸c dông trong mét thêi gian, b¸nh xe ®ã l¹i ngõng l¹i l©u dµi. B©y giê kh«ng cßn ai cã thÓ nghi ngê r»ng, trong khu«n khæ


347

cña chÕ ®é chÝnh trÞ hiÖn t¹i, kh«ng cã ph−¬ng s¸ch nµo cã thÓ ch÷a khái h¼n c¨n bÖnh ®ã ®−îc. B«-g«-lª-pèp khi cßn sèng ®· cè g¾ng cøu v·n tæ quèc b»ng biÖn ph¸p "anh dòng" rót tõ kho tµng y häc cæ lç thêi kú Ni-c«-lai. Mäi ng−êi ®· thÊy viÖc ¸p dông biÖn ph¸p ®ã ®−a ®Õn kÕt qu¶ g×. Râ rµng lµ kh«ng cã thÓ tiÕp tôc ®i theo h−íng ®ã n÷a. HiÖn nay chÝnh s¸ch vuèt ve ®èi víi sinh viªn ®· thÊt b¹i. Nh−ng ngoµi b¹o lùc vµ vuèt ve ra th× kh«ng cßn con ®−êng thø ba n÷a. Vµ mçi mét biÓu hiÖn míi cña sù ph¸ s¶n râ rµng ®ã cña chÕ ®é hiÖn t¹i sÏ ngµy cµng khoÐt rçng thªm m·i çi c¬ së cña chÕ ®é Êy, lµm cho chÝnh phñ mÊt hÕt mäi uy tÝn tr−íc con m¾t cña nh÷ng kÎ tiÓu thÞ d©n bµng quan, vµ sÏ lµm t¨ng thªm sè ng−êi nhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i ®Êu tranh chèng chÝnh phñ.

Ph¶i, kh«ng cßn nghi ngê vÒ sù ph¸ s¶n cña chÕ ®é Nga hoµng, vµ chÕ ®é Êy véi v· loan b¸o ®iÒu ®ã víi toµn thÕ giíi. ViÖc tuyªn bè "t¨ng c−êng trÞ an" trªn toµn bé mét phÇn ba l·nh thæ cña ®Õ quèc vµ ®ång thêi viÖc çc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ë kh¾p n−íc Nga c«ng bè çc "quyÕt ®Þnh cã tÝnh chÊt b¾t buéc", ®e däa trõng ph¹t nÆng nÒ nh»m ng¨n cÊm nh÷ng hµnh ®éng vèn ®· bÞ luËt ph¸p cña n−íc Nga cÊm råi ⎯ tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc ®ã h¸ ch¼ng ph¶i lµ sù tuyªn bè ph¸ s¶n hay sao? VÒ thùc chÊt, bÊt kú nh÷ng quy t¾c ®Æc biÖt nµo mµ lµm mÊt hiÖu lùc cña nh÷ng luËt ph¸p chung, th× chØ cã t¸c dông trong thêi gian vµ kh«ng gian cã h¹n. Ng−êi ta gi¶ ®Þnh r»ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt ®ßi hái ph¶i t¹m thêi ¸p dông trong mét ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh, nh÷ng biÖn ph¸p ®Æc biÖt ®Ó lËp l¹i çi thÕ c©n b»ng ®· bÞ ph¸, mµ nhê ®ã çc luËt ph¸p chung cã thÓ tù do ph¸t huy t¸c dông. §ã lµ lËp luËn cña nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cho chÕ ®é hiÖn t¹i. LÖnh t¨ng c−êng trÞ an ®· ban hµnh trªn 20 n¨m råi. 20 n¨m thi hµnh lÖnh ®ã trong çc trung t©m chñ yÕu cña ®Õ quèc ®· kh«ng ®em l¹i sù "hoµ ho·n" cho ®Êt n−íc, kh«ng lËp l¹i ®−îc trËt tù x· héi.

V. I. L ª - n i n

348

Sau 20 n¨m ¸p dông biÖn ph¸p m¹nh mÏ ®ã, çi bÖnh "hµnh ®éng kh¶ nghi" ⎯ biÖn ph¸p m¹nh mÏ ®−îc ®Æt ra ®Ó chèng bÖnh nµy ⎯ cµng lan réng ra vµ ¨n s©u h¬n ®Õn nçi cÇn ph¶i më réng ph¹m vi ¸p dông biÖn ph¸p Êy ®Õn tÊt c¶ çc thµnh phè vµ trung t©m c«ng nghiÖp cã tÇm quan träng ®«i chót! §ã ch¼ng ph¶i lµ mét sù ph¸ s¶n do chÝnh kÎ bÞ ph¸ s¶n c«ng khai tuyªn bè hay sao? Nh÷ng kÎ b¶o vÖ trung thµnh chÕ ®é hiÖn t¹i (tÊt nhiªn lµ cã nh÷ng kÎ ®ã) ph¶i sî h·i mµ nghÜ ®Õn viÖc d©n chóng ®· mét phÇn nµo quen víi biÖn ph¸p m¹nh mÏ Êy vµ nÕu cã tiªm thªm liÒu l−îng míi n÷a th× còng kh«ng thÊm vµo ®©u ®èi víi hä.

§ång thêi, sù ph¸ s¶n cña chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ còng ®· béc lé, ngoµi ý muèn cña chÝnh phñ. NÒn kinh tÕ tham tµn cña chÕ ®é chuyªn chÕ dùa trªn sù bãc lét tµn khèc n«ng d©n. HËu qu¶ kh«ng tr¸nh khái cña nÒn kinh tÕ Êy lµ n¹n ®ãi cø tõng thêi kú mét l¹i t¸i diÔn trong n«ng d©n ë ®Þa ph−¬ng nµy hay ®Þa ph−¬ng kh¸c. Trong khi ®ã th× çi nhµ n−íc tham tµn l¹i muèn tá ra víi d©n chóng lµ nã ®ang ®ãng vai trß vinh quang cña mét kÎ nu«i d−ìng nh©n d©n ®ang bÞ chÝnh nã bãc lét. XÐt vÒ sè l−îng ng−êi bÞ ®ãi th× tõ n¨m 1891, n¹n ®ãi ®· cã quy m« v« cïng réng lín vµ tõ n¨m 1897 trë ®i n¹n ®ãi diÔn ra hÇu nh− liªn tôc hµng n¨m. N¨m 1892, T«n-xt«i ®· nãi víi mét giäng mØa mai chua xãt r»ng "c©y tÇm göi l¹i ®Þnh nu«i çi c©y mµ chÝnh nã ®ang hót nhùa ®Ó sèng"133. §óng, ®ã tõng lµ mét t− t−ëng v« lý. Thêi thÕ b©y giê ®· ®æi thay vµ trong t×nh h×nh n¹n ®ãi trë thµnh mét tr¹ng th¸i b×nh th−êng ë n«ng th«n th× c©y tÇm göi cña chóng ta kh«ng thiÕt tha l¾m víi çi ¶o t−ëng nu«i sèng n«ng d©n bÞ bãc lét, mµ l¹i tuyªn bè r»ng chÝnh t− t−ëng Êy lµ mét téi ®èi víi quèc gia. Môc ®Ých ®· ®¹t ®−îc ⎯ n¹n ®ãi khæng lå hiÖn ®ang diÔn ra trong mét c¶nh im lÆng nh− tê kh«ng b×nh th−êng ngay c¶ ë n−íc Nga. Ng−êi ta kh«ng nghe thÊy tiÕng rªn rØ cña nh÷ng n«ng d©n bÞ ®ãi, trong x· héi kh«ng cã


349

s¸ng kiÕn g× ®Ó ®Êu tranh chèng n¹n ®ãi, b¸o chÝ ®Òu im h¬i lÆng tiÕng tr−íc t×nh h×nh diÔn ra ë n«ng th«n. Mét sù im lÆng ®¸ng mong −íc, nh−ng kh«ng biÕt çc ngµi Xi-pi-a-ghin cã c¶m thÊy sù yªn tÜnh ®ã hÕt søc gièng sù yªn tÜnh tr−íc mét c¬n gi«ng tè kh«ng?

Mét chÕ ®é nhµ n−íc mµ tõ x−a ®Õn nay vÉn dùa vµo sù ñng hé tiªu cùc cña hµng triÖu n«ng d©n, l¹i ®−a n«ng d©n ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng ®ñ ¨n suèt n¨m nµy ®Õn n¨m kh¸c. Sù ph¸ s¶n vÒ mÆt x· héi ®ã cña chÕ ®é qu©n chñ cña çc ngµi èp-ma-nèp còng cã ý nghÜa bæ Ých kh«ng kÐm g× sù ph¸ s¶n vÒ mÆt chÝnh trÞ cña nã.

Khi nµo th× sù nghiÖp cña tªn ph¸ s¶n gian ¸c ë n−íc ta kÕt thóc? LiÖu dïng çch bãc da cña çi c¬ thÓ sèng cña nh©n d©n ®Ó v¸ nh÷ng lç thñng cña ng©n s¸ch chÝnh trÞ vµ tµi chÝnh th× nã cã thÓ kÐo dµi cuéc sèng lay l¾t cña nã hay kh«ng? Çi thêi h¹n mµ lÞch sö giµnh cho tªn ph¸ s¶n Êy ng¾n hay dµi lµ tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè; nh−ng mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt lµ tr×nh ®é biÓu lé tÝnh tÝch cùc çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi ®· nhËn thøc râ sù ph¸ s¶n hoµn toµn cña chÕ ®é hiÖn t¹i. Sù tan r· cña chÕ ®é Êy ®· tiÕn ®Õn mét møc rÊt nghiªm träng, nã ®· diÔn ra tr−íc kh¸ l©u sù ®éng viªn chÝnh trÞ cña nh÷ng thµnh phÇn x· héi mµ sau nµy sÏ trë thµnh nh÷ng kÎ ®µo må ch«n chÕ ®é Êy. ViÖc ®éng viªn chÝnh trÞ Êy ch¾c ch¾n sÏ do ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng thùc hiÖn, v× chØ cã ®¶ng Êy míi cã thÓ gi¸ng cho chÕ ®é chuyªn chÕ mét ®ßn chÝ tö. Cuéc hçn chiÕn míi gi÷a sinh viªn vµ chÝnh phñ t¹o cho tÊt c¶ chóng ta kh¶ n¨ng vµ ®Æt ra cho chóng ta tr¸ch nhiÖm xóc tiÕn c«ng t¸c ®éng viªn tÊt c¶ çc lùc l−îng x· héi thï ®Þch víi chÕ ®é chuyªn chÕ. Trong ®êi sèng chÝnh trÞ, nh÷ng th¸ng chiÕn tranh sÏ ®−îc lÞch sö coi b»ng nh÷ng n¨m. Vµ thêi kú chóng ta ®ang sèng qu¶ lµ thêi kú chiÕn tranh.



350

Trong ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc nga

D−íi ®Çu ®Ò chung nµy chóng t«i cã ý ®Þnh sÏ tuú theo

møc ®é tÝch luü bµi mµ th−êng kú ®¨ng nh÷ng bµi b¸o vµ bµi b×nh luËn xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm m¸c-xÝt mµ nªu râ ®Æc ®iÓm mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ vµ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë n−íc Nga. Ngµy nay khi b¸o "Tia löa" ®· b¾t ®Çu ra mét th¸ng hai kú, ng−êi ta ®Æc biÖt c¶m thÊy thiÕu h¼n môc ®ã. Nh−ng ®ång thêi vÒ vÊn ®Ò nµy chóng t«i ®Ò nghÞ tÊt c¶ çc ®ång chÝ vµ çc b¹n cã c¶m t×nh víi tê b¸o cña chóng t«i h·y hÕt søc chó ý ®Õn mét ®iÒu lµ viÖc viÕt bµi (t−¬ng ®èi ®Òu ®Æn) cho môc ®ã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng tµi liÖu hÕt søc phong phó, mµ vÒ ph−¬ng diÖn Êy th× ban biªn tËp cña chóng t«i l¹i ë trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc kh«ng thuËn lîi. T¸c gi¶ ho¹t ®éng c«ng khai kh«ng thÓ h×nh dung ®−îc r»ng cã khi chØ v× nh÷ng trë ng¹i hÕt søc ®¬n gi¶n mµ ý ®å vµ nguyÖn väng cña t¸c gi¶ "bÊt hîp ph¸p" ph¶i bÞ ph¸ vì. Çc b¹n kh«ng nªn quªn r»ng chóng t«i kh«ng thÓ tíi çc th− viÖn c«ng céng cña Nga hoµng, lµ n¬i cã hµng chôc, hµng tr¨m çc s¸ch b¸o chuyªn ®Ò vµ b¸o chÝ ®Þa ph−¬ng ®Ó phôc vô çc nhµ b¸o. Mµ chÝnh nh÷ng tµi liÖu cÇn thiÕt lµm cho môc kinh tÕ Ýt nhiÒu thÝch hîp víi "tê b¸o", nghÜa lµ lµm cho môc ®ã Ýt nhiÒu sinh ®éng, nãng hæi, ®−îc c¶ çc b¹n ®äc vµ c¶ ng−êi viÕt bµi thÝch thó, ⎯ chÝnh nh÷ng tµi liÖu nh− thÕ l¹i n»m

Trong ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc Nga

351

r¶i r¸c trong nh÷ng tê b¸o nhá cña ®Þa ph−¬ng hoÆc trong nh÷ng s¸ch b¸o chuyªn ®Ò mµ phÇn lín hoÆc qu¸ ®¾t nªn kh«ng thÓ mua ®−îc, hoÆc hoµn toµn kh«ng b¸n ra (çc lo¹i Ên lo¸t phÈm cña chÝnh phñ, cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, cña y tÕ v.v.). V× thÕ viÖc tæ chøc t−¬ng ®èi ®Òu ®Æn môc kinh tÕ chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc víi ®iÒu kiÖn lµ nÕu tÊt c¶ çc b¹n ®äc cña tê b¸o bÊt hîp ph¸p sÏ lµm ®óng theo nguyªn t¾c "kiÕn tha l©u ®Çy tæ". Vµ ban biªn tËp b¸o "Tia löa" ph¶i kh«ng sî xÊu hæ h·o mµ thó nhËn r»ng vÒ mÆt ®ã ban biªn tËp hoµn toµn kh«ng cã g×. Chóng t«i tin r»ng quÇn chóng b¹n ®äc cña chóng t«i cã kh¶ n¨ng theo dâi vµ thùc tÕ ®ang theo dâi "cho b¶n th©n m×nh" nh÷ng lo¹i s¸ch b¸o ®Þa ph−¬ng vµ s¸ch b¸o chuyªn ®Ò hÕt søc phong phó. Vµ chØ khi nµo, tõng b¹n ®äc mçi lÇn gÆp mét tµi liÖu hay sÏ tù hái: ban biªn tËp b¸o cña ta ®· cã tµi liÖu nµy ch−a nhØ? ta ®· lµm g× ®Ó giíi thiÖu tµi liÖu nµy víi ban biªn tËp? ⎯ th× chóng ta míi lµm cho tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t−îng næi bËt trong ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc Nga ®−îc ®¸nh gi¸ kh«ng ph¶i chØ theo quan ®iÓm ca tông cña bän quan liªu, cña b¸o "Thêi míi" 134, cña bän VÝt-te, kh«ng nh÷ng theo çi kiÓu than v·n cæ truyÒn cña ph¸i d©n tuý tù do chñ nghÜa, mµ cßn ®−îc ®¸nh gi¸ theo quan ®iÓm cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng.

Cßn b©y giê, ⎯ sau nh÷ng sù than v·n kh«ng theo kiÓu tù do chñ nghÜa ®ã, ⎯ chóng ta h·y chuyÓn s¸ng xÐt sù viÖc.

I. Çc quü tiÕt kiÖm

Trong thêi gian gÇn ®©y, çc quü tiÕt kiÖm ®· trë thµnh mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc ca tông nhiÒu nhÊt. VÊn ®Ò nµy kh«ng nh÷ng ®−îc bän VÝt-te ca tông, mµ cßn ®−îc c¶ "ph¸i phª ph¸n" ca tông n÷a. Bän §a-vÝt vµ HÐc-tx¬, bän TsÐc-nèp vµ Bun-ga-cèp, bän Pr«-c«-p«-vÝch vµ T«-t«- mi-an-tx¬ ⎯ nãi tãm l¹i tÊt c¶ nh÷ng kÎ ñng hé "ph¸i phª

V. I. L ª - n i n

352

ph¸n chñ nghÜa M¸c" mét çch thÝch thêi (Êy lµ ch−a kÓ çc gi¸o s− cã uy thÕ nh− bän Ca-blu-cèp vµ Ca-r−-sÐp), ®Òu gµo lªn víi nh÷ng giäng ®iÖu vµ lêi lÏ kh¸c nhau: "ph¸i chÝnh thèng ®ã cø nãi m·i vÒ viÖc tÝch tô t− b¶n! ⎯ Nh−ng chØ riªng quü tiÕt kiÖm còng ®· chøng tá cho chóng ta thÊy sù ph©n t¸n cña t− b¶n. Bän hä cø nãi r»ng t×nh tr¹ng bÇn cïng cµng t¨ng lªn! Nh−ng trong thùc tÕ ta thÊy nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm nhá cña nh©n d©n t¨ng lªn".

Chóng ta h·y lÊy çc sè liÖu chÝnh thøc vÒ çc quü tiÕt kiÖm cña n−íc Nga n¨m 1899 135, do mét ng−êi cã thiÖn chÝ ®· göi ®Õn cho chóng t«i, vµ chóng ta h·y xÐt kü h¬n çc sè liÖu ®ã. N¨m 1899, ë n−íc Nga cã c¶ th¶y 4781 quü tiÕt kiÖm cña nhµ n−íc, trong sè ®ã cã 3718 quü thuéc ngµnh b−u ®iÖn vµ 84 quü thuéc çc nhµ m¸y - c«ng x−ëng. Trong n¨m n¨m (tõ 1895 ®Õn 1899) sè quü t¨ng thªm 1189, tøc lµ t¨ng lªn mét phÇn ba. Còng trong thêi gian ®ã sè ng−êi göi tiÒn t¨ng tõ 1664 ngµn lªn 3145 ngµn, tøc lµ t¨ng thªm gÇn mét triÖu r−ëi (t¨ng 89%), sè tiÒn göi t¨ng tõ 330 triÖu róp lªn 608 triÖu, tøc lµ t¨ng 278 triÖu hay lµ 84%. Nh− thÕ cã ph¶i lµ h×nh nh− "nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm cña nh©n d©n" t¨ng lªn rÊt lín kh«ng?

Nh−ng trong vÊn ®Ò ®ã cã mét sù viÖc ®Ëp vµo m¾t ng−êi ta. Trong çc s¸ch b¸o nãi vÒ quü tiÕt kiÖm ai còng biÕt r»ng trong nh÷ng n¨m 80 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 90 tæng sè tiÒn göi t¨ng nhanh h¬n c¶ vµo nh÷ng n¨m ®ãi kÐm, tøc lµ nh÷ng n¨m 1891 vµ 1892. §ã lµ mét mÆt. Nh−ng mÆt kh¸c, chóng ta biÕt r»ng trong suèt c¶ thêi kú ®ã, trong suèt c¶ nh÷ng n¨m 80 vµ nh÷ng n¨m 90, ®i ®«i víi sù t¨ng "nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm cña nh©n d©n" th× qu¸ tr×nh n«ng d©n bÞ bÇn cïng ho¸, bÞ ph¸ s¶n vµ bÞ ®ãi còng ®· diÔn ra mét çch hÕt søc nhanh chãng vµ hÕt søc gay g¾t. Muèn hiÓu t¹i sao nh÷ng hiÖn t−îng m©u thuÉn ®ã l¹i cã thÓ ®ång thêi tån t¹i ®−îc, th× cÇn nhí l¹i r»ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu nhÊt cña ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc Nga trong thêi kú Êy lµ


353

sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ. B¶n th©n sù t¨ng thªm sè tiÒn göi vµo çc quü tiÕt kiÖm hoµn toµn kh«ng chøng tá r»ng çc kho¶n tiÕt kiÖm cña "nh©n d©n" nãi chung t¨ng lªn, mµ chØ chøng tá sù t¨ng lªn (thËm chÝ cã khi chØ chøng tá sù tËp trung vµo çc c¬ quan trung t©m) cña çc kho¶n tiÒn "tiÕt kiÖm". Ch¼ng h¹n nh− trong n«ng d©n, khi kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang kinh tÕ tiÒn tÖ, th× tiÒn tiÕt kiÖm hoµn toµn cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn trong khi ®ã tæng sè nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm cña "nh©n d©n" gi¶m xuèng. Nh÷ng ng−êi n«ng d©n líp cò dµnh dôm tiÒn b»ng çch bá èng, nh−ng phÇn lín nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm cña hä lµ lóa m×, lµ thøc ¨n cho gia sóc, lµ v¶i, lµ cñi vµ çc thø "hiÖn vËt" kh¸c. B©y giê ng−êi n«ng d©n ®· bÞ ph¸ s¶n hoÆc ®ang bÞ ph¸ s¶n kh«ng cßn nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm hoÆc b»ng hiÖn vËt, hoÆc b»ng tiÒn, nh−ng mét sè rÊt Ýt n«ng d©n giµu cã ®· tÝch luü tiÒn tiÕt kiÖm vµ b¾t ®Çu göi sè tiÒn ®ã vµo çc quü tiÕt kiÖm cña nhµ n−íc. Nh− thÕ, chóng ta hoµn toµn cã thÓ gi¶i thÝch v× sao trong khi n¹n ®ãi ph¸t triÓn, sè tiÒn göi vÉn t¨ng lªn, nh−ng sù t¨ng sè tiÒn göi ®ã kh«ng cã nghÜa lµ phóc lîi cña nh©n d©n t¨ng lªn, mµ cã nghÜa lµ tÇng líp n«ng d©n ®éc lËp cò ®· bÞ lo¹i trõ bëi giai cÊp t− s¶n míi ë n«ng th«n, tøc lµ nh÷ng ng−êi mu-gÝch kh¸ gi¶, nh÷ng kÎ kh«ng thÓ kinh doanh ®−îc nÕu kh«ng thuª cè n«ng hoÆc ng−êi lµm c«ng nhËt.

Nh÷ng sè liÖu vÒ sù ph©n lo¹i ng−êi göi tiÒn theo nghÒ nghiÖp lµ mét sù x¸c minh gi¸n tiÕp ®¸ng chó ý vÒ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trªn. Nh÷ng sè liÖu ®ã cã liªn quan ®Õn gÇn 3 triÖu (2942 ngh×n) ng−êi cã sæ tiÕt kiÖm víi tæng sè tiÒn göi lµ 545 triÖu róp, sè tiÒn göi trung b×nh lµ 185 róp; nh− çc b¹n thÊy ®Êy, sè tiÒn göi ®ã tá râ r»ng ®¹i ®a sè nh÷ng ng−êi göi tiÒn tiÕt kiÖm lµ nh÷ng ng−êi chiÕm mét sè rÊt nhá trong nh©n d©n Nga; ®ã lµ nh÷ng ng−êi "may m¾n" cã tµi s¶n thõa tù hoÆc tËu ®−îc. Nh÷ng ng−êi cã nhiÒu tiÒn göi tiÕt kiÖm nhÊt lµ giíi thÇy tu: 46 triÖu róp víi 137

V. I. L ª - n i n

354

ngh×n sæ, tøc lµ b×nh qu©n mçi sæ cã 333 róp. Ch¾c h¼n viÖc ch¨m sãc, cøu vít linh hån con chiªn kh«ng ph¶i lµ viÖc kh«ng ph¸t tµi... Sau ®ã ®Õn ®Þa chñ : 9 triÖu róp víi 36 ngh×n sæ, tøc lµ b×nh qu©n mçi sæ cã 268 róp; tiÕp ®Õn bän th−¬ng nh©n : 59 triÖu róp víi 268 ngh×n sæ, tøc lµ b×nh qu©n mçi sæ cã 222 róp; råi ®Õn sÜ quan: b×nh qu©n mçi sæ cã 219 róp; viªn chøc hµnh chÝnh : b×nh qu©n mçi sæ cã 202 róp. §øng ë m·i hµng thø s¸u lµ "nh÷ng ng−êi lµm nghÒ n«ng vµ thñ c«ng ë n«ng th«n": 640 ngh×n sæ víi sè tiÒn 126 triÖu róp, tøc lµ b×nh qu©n mçi sæ cã 197 róp; råi ®Õn "nh÷ng ng−êi lµm viÖc cho çc së t−" ⎯ b×nh qu©n mçi sæ cã 196 róp; "nh÷ng ng−êi lµm çc nghÒ kh¸c" ⎯ b×nh qu©n mçi sæ cã 186 róp; "nh÷ng ng−êi lµm nghÒ thñ c«ng ë thµnh thÞ: b×nh qu©n 159 róp; "nh÷ng ng−êi ®Çy tí" ⎯ b×nh qu©n 143 róp; nh÷ng ng−êi lao ®éng ë c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y ⎯ b×nh qu©n 136 róp; vµ cuèi cïng lµ nh÷ng "qu©n nh©n cÊp d−íi" ⎯ b×nh qu©n 86 róp mçi sæ.

Nh− thÕ lµ c«ng nh©n c«ng x−ëng - nhµ m¸y thùc ra ®øng hµng cuèi cïng vÒ sè l−îng tiÒn tiÕt kiÖm (kh«ng kÓ binh lÝnh ®−îc nhµ n−íc phô cÊp)! Ngay nh− ®Çy tí còng cã tiÒn tiÕt kiÖm b×nh qu©n cao h¬n (143 róp b×nh qu©n mçi sæ so víi 136 róp) vµ cã sè ng−êi göi tiÒn ®«ng h¬n. Cô thÓ lµ: nh÷ng ng−êi ®Çy tí cã 333 ngh×n sæ tiÕt kiÖm víi tæng sè tiÒn 48 triÖu róp, cßn c«ng nh©n c«ng x−ëng - nhµ m¸y ⎯ 157 ngh×n sæ víi tæng sè tiÒn 21 triÖu róp. Giai cÊp v« s¶n lµ ng−êi t¹o ra mäi cña c¶i cho bän quý téc vµ bän quan tai to mÆt lín ë n−íc ta, l¹i ë trong mét hoµn c¶nh tåi tÖ h¬n c¶ nh÷ng ng−êi ®Çy tí riªng cña bän chóng ! Trong tæng sè c«ng nh©n c«ng x−ëng - nhµ m¸y ë n−íc Nga (kh«ng d−íi hai triÖu ng−êi) chØ cã kho¶ng mét phÇn s¸u 136 lµ cã kh¶ n¨ng göi tiÒn vµo quü tiÕt kiÖm dï chØ lµ mét sè tiÒn rÊt nhá, ⎯ Êy lµ ch−a kÓ ®Õn thùc tÕ lµ toµn bé thu nhËp cña c«ng nh©n chØ gåm cã tiÒn mÆt vµ hä th−êng ph¶i nu«i gia ®×nh ë n«ng th«n, nªn phÇn lín tiÒn göi cña hä


355

hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ "tiÒn tiÕt kiÖm" theo ®óng nghÜa cña ch÷ Êy, mµ chØ lµ sè tiÒn ®Ó l¹i ®Õn kú göi vÒ nhµ v.v.. Chóng t«i cßn ch−a nãi r»ng trong môc nh÷ng ng−êi "lao ®éng ë c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y" ch¾c lµ cßn cã c¶ nh©n viªn bµn giÊy, ®èc c«ng, cai, nãi tãm l¹i, nh÷ng ng−êi hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ c«ng nh©n thËt sù.

Cßn vÒ n«ng d©n ⎯ nÕu cho r»ng hä chñ yÕu ë trong môc "nh÷ng ng−êi lµm nghÒ n«ng vµ thñ c«ng ë n«ng th«n" ⎯ th× nh− ta ®· thÊy, tiÒn tiÕt kiÖm b×nh qu©n cña hä cao h¬n c¶ sè b×nh qu©n cña nh÷ng ng−êi lµm cho së t− vµ cao h¬n nhiÒu so víi sè tiÒn tiÕt kiÖm b×nh qu©n cña "nh÷ng ng−êi lµm nghÒ thñ c«ng ë thµnh thÞ" (tøc lµ ®¹i kh¸i gåm nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá, thî thñ c«ng, ng−êi quÐt s©n .v.v.). Râ rµng lµ 640 ngh×n n«ng d©n ®ã (trong tæng sè gÇn 10 triÖu hé hay gia ®×nh) víi 126 triÖu róp göi quü tiÕt kiÖm, hoµn toµn lµ thuéc giai cÊp t− s¶n ë n«ng th«n. Nh÷ng sè liÖu vÒ tiÕn bé trong n«ng nghiÖp, vÒ ph¸t triÓn cña m¸y mãc, vÒ c¶i tiÕn canh t¸c vµ n©ng cao møc sèng v.v. ®Òu chØ nãi vÒ sè n«ng d©n ®ã vµ nh÷ng n«ng d©n cã quan hÖ gÇn gòi nhÊt víi hä; nh−ng çc «ng VÝt-te ®· ®−a sè liÖu Êy ra chèng l¹i nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, nh»m chøng minh "phóc lîi cña nh©n d©n ®−îc n©ng cao"; çc ngµi thuéc ph¸i tù do (vµ "nh÷ng nhµ phª ph¸n") th× ®−a nh÷ng sè liÖu Êy ra ®Ó hßng b¸c bá çi "gi¸o ®iÒu m¸c-xÝt" vÒ sù tiªu vong vµ sôp ®æ cña s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp. Çc ngµi Êy kh«ng thÊy (hoÆc gi¶ vê kh«ng thÊy) r»ng sù sôp ®æ cña nÒn s¶n xuÊt nhá chÝnh l¹i biÓu hiÖn ë chç trong nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá cã mét sè rÊt Ýt ng−êi trë nªn giµu v× sù ph¸ s¶n cña sè ®«ng ng−êi.

Nh÷ng sè liÖu ph©n lo¹i tæng sè ng−êi göi tiÒn theo sè l−îng tiÒn göi, l¹i cµng ®¸ng chó ý h¬n n÷a. TÝnh con sè trßn th× sù ph©n lo¹i Êy nh− sau: trong sè ba triÖu ng−êi th× cã mét triÖu ng−êi göi ch−a tíi 25 róp. Nh÷ng ng−êi ®ã göi tÊt c¶ lµ 7 triÖu róp (trong sè 545 triÖu róp, tøc lµ

V. I. L ª - n i n

356

trong 10 róp tæng sè tiÒn göi hä chØ cã 12 c«-pÕch!). TiÒn göi b×nh qu©n cña hä lµ 7 róp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng ng−êi thùc sù cã Ýt tiÒn göi chiÕm mét phÇn ba tæng sè ng−êi göi, chØ cã 1/83 tæng sè tiÒn göi. TiÕp ®ã lµ nh÷ng ng−êi cã sè tiÒn göi tõ 25 ®Õn 100 róp chiÕm mét phÇn n¨m tæng sè (600 ngh×n ng−êi), cã tÊt c¶ 36 triÖu róp ⎯ b×nh qu©n mçi ng−êi göi 55 róp. NÕu tÝnh gép c¶ hai h¹ng l¹i th× kÕt qu¶ lµ h¬n mét nöa sè ng−êi göi tiÒn (1,6 triÖu trong sè 3 triÖu) chØ cã 42 triÖu róp trong sè 545 triÖu róp, tøc lµ 1/12. Trong sè nh÷ng ng−êi cßn l¹i, lµ nh÷ng ng−êi göi tiÒn kh¸ gi¶, cã mét triÖu ng−êi göi tõ 100 ®Õn 500 róp, hä göi tÊt c¶ 209 triÖu róp, b×nh qu©n mçi ng−êi göi 223 róp. Cã 400 ngh×n ng−êi göi trªn 500 róp; hä göi tÊt c¶ 293 triÖu róp, b×nh qu©n mçi ng−êi göi 762 róp. Do ®ã, nh÷ng ng−êi râ rµng lµ giµu cã Êy b»ng non 1/7 tæng sè ng−êi göi tiÒn, ®· chiÕm trªn mét nöa (54%) tæng sè t− b¶n.

Nh− thÕ, sù tÝch tô t− b¶n trong x· héi hiÖn ®¹i, viÖc quÇn chóng nh©n d©n trë nªn nghÌo khæ còng thÓ hiÖn mét çch rÊt râ rµng ngay c¶ trong çi thiÕt chÕ ®Æc biÖt thÝch øng víi "bËc ®µn em", víi d©n Ýt tiÒn, v× theo ph¸p luËt th× sè tiÒn göi kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 1000 róp. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng sù tÝch tô cña c¶i ®ã vèn lµ ®Æc ®iÓm cña bÊt kú x· héi t− b¶n nµo, l¹i cµng diÔn ra mét çch m¹nh mÏ h¬n ë çc n−íc tiÒn tiÕn, mÆc dï lµ ë çc n−íc ®ã ®· thùc hiÖn "d©n chñ ho¸" réng r·i çc quü tiÕt kiÖm. Nh− ë Ph¸p ch¼ng h¹n, tÝnh ®Õn 31 th¸ng Ch¹p n¨m 1899, trong çc quü tiÕt kiÖm ®· cã 101/2 triÖu sæ tiÕt kiÖm víi sè tiÒn 4 337 triÖu ph¬-r¨ng (mét ph¬-r¨ng xÊp xØ d−íi 40 c«-pÕch). B×nh qu©n mçi sæ tiÕt kiÖm cã 412 ph¬-r¨ng hay lµ xÊp xØ 160 róp, tøc lµ Ýt h¬n sè b×nh qu©n göi çc quü tiÕt kiÖm ë Nga. ë Ph¸p, sè ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm còng t−¬ng ®èi ®«ng h¬n ë n−íc Nga: gÇn mét phÇn ba sè ng−êi göi tiÒn (31/3 triÖu) göi d−íi 20 ph¬-r¨ng (8 róp) , tÝnh


357

b×nh qu©n th× mçi ng−êi göi 13 ph¬-r¨ng (5 róp). Nh÷ng ng−êi göi tiÒn Êy chØ cã tÊt c¶ lµ 35 triÖu ph¬-r¨ng trong tæng sè 4337 triÖu, tøc lµ b»ng 1/125. Nh÷ng ng−êi cã tiÒn göi tíi 100 ph¬-r¨ng chiÕm xÊp xØ h¬n mét nöa tæng sè (5,3 triÖu), nh−ng l¹i cã tÊt c¶ lµ 143 triÖu ph¬-r¨ng, tøc lµ 1/33 tæng sè tiÒn göi. Tr¸i l¹i, nh÷ng ng−êi göi tõ 1000 ph¬-r¨ng trë lªn (tõ 400 róp trë lªn) chiÕm non mét phÇn n¨m (18,5%) tæng sè ng−êi göi, l¹i tËp trung trªn hai phÇn ba (68,7%) tæng sè tiÒn göi, cô thÓ lµ 2 979 triÖu ph¬-r¨ng trong sè 4 337 triÖu.

ThÕ lµ b©y giê ®éc gi¶ ®· cã tr−íc m¾t mét sè tµi liÖu ®Ó ®¸nh gi¸ lËp luËn cña "nh÷ng nhµ phª ph¸n" ë n−íc ta. Còng mét sù viÖc: tiÒn göi vµo çc quü tiÕt kiÖm t¨ng thªm nhiÒu vµ nhÊt lµ sè ng−êi cã Ýt tiÒn göi t¨ng lªn, ®· ®−îc ng−êi ta gi¶i thÝch kh¸c nhau. "Nhµ phª ph¸n chñ nghÜa M¸c" nãi r»ng: phóc lîi cña nh©n d©n n©ng cao, t− b¶n ngµy cµng ph©n t¸n h¬n. Ng−êi x· héi chñ nghÜa th× nãi: tiÕt kiÖm "b»ng hiÖn vËt" ®ang biÕn thµnh tiÕt kiÖm b»ng tiÒn, sè n«ng d©n kh¸ gi¶, ®ang trë thµnh t− s¶n vµ ®ang biÕn tiÒn tiÕt kiÖm cña hä thµnh t− b¶n, t¨ng lªn. T¨ng lªn mét çch v« cïng nhanh chãng h¬n n÷a lµ sè n«ng d©n bÞ ®Èy vµo hµng ngò v« s¶n, lµ nh÷ng ng−êi sèng b»ng çch b¸n søc lao ®éng cña m×nh vµ ®em (dï chØ lµ nhÊt thêi) mét phÇn thu nhËp Ýt ái cña hä ®Ó göi vµo quü tiÕt kiÖm. ViÖc cã ng−êi göi Ýt tiÒn chÝnh còng ®· chøng tá r»ng trong x· héi t− b¶n cã nhiÒu ng−êi nghÌo khæ, bëi v× trong tæng sè tiÒn göi th× phÇn cña sè ng−êi cã Ýt tiÒn göi lµ kh«ng ®¸ng kÓ.

VËy thö hái, cã g× kh¸c gi÷a "nhµ phª ph¸n" vµ mét tªn t− s¶n b×nh th−êng nhÊt?

Chóng ta tiÕp tôc. Chóng ta thö xÐt xem t− b¶n cña çc quü tiÕt kiÖm ®−îc sö dông vµo môc ®Ých g× vµ ®−îc sö dông nh− thÕ nµo? ë n−íc Nga, sè t− b¶n ®ã tr−íc hÕt lµm t¨ng uy thÕ cña nhµ n−íc qu©n phiÖt vµ c¶nh s¸t - t− s¶n. ChÝnh phñ Nga hoµng (nh− chóng t«i ®· nªu lªn

V. I. L ª - n i n

358

trong bµi x· luËn cña b¸o "Tia löa", sè 15) 1) tù ý sö dông sè t− b¶n ®ã, còng nh− tÊt c¶ çc tµi s¶n kh¸c cña nh©n d©n r¬i vµo tay nã. Nã rÊt th¶n nhiªn "m−în" hµng tr¨m triÖu trong sè t− b¶n ®ã ®Ó chi phÝ cho çc cuéc viÔn chinh ë Trung - quèc, ®Ó bè thÝ cho bän t− b¶n vµ ®Þa chñ, ®Ó vò trang l¹i qu©n ®éi, ph¸t triÓn h¶i qu©n v. v.. Ch¼ng h¹n nh− n¨m 1899, trong tæng sè 679 triÖu róp tiÒn göi vµo çc quü tiÕt kiÖm th× 613 triÖu róp biÕn thµnh giÊy nî l·i, cô thÓ lµ: 230 triÖu thµnh quèc tr¸i , 215 triÖu thµnh chøng kho¸n cÇm cè cña çc ng©n hµng ®Þa èc vµ 168 triÖu thµnh c«ng tr¸i ho¶ xa.

Kho b¹c "kinh doanh" rÊt l·i: mét lµ nã tr¶ ®−îc tÊt c¶ çc kho¶n chi phÝ vÒ quü tiÕt kiÖm vµ thu ®−îc l·i rßng (tr−íc ®©y biÕn thµnh vèn dù tr÷ cña çc quü tiÕt kiÖm); hai lµ nã buéc nh÷ng ng−êi göi tiÒn ph¶i bï vµo nh÷ng chç thiÕu hôt trong nÒn kinh tÕ quèc gia cña n−íc ta (buéc hä ph¶i cho kho b¹c vay tiÒn). Trung b×nh tõ 1894 ®Õn 1899, sè tiÒn hµng n¨m göi vµo çc quü tiÕt kiÖm lµ 250 triÖu róp, vµ sè tiÒn rót ra lµ 200 triÖu. Nh− thÕ lµ th«ng qua ph−¬ng thøc vay m−în mµ mçi n¨m kho b¹c quèc gia ⎯ lµ kho b¹c mµ chØ cã kÎ ngu ngèc míi kh«ng ¨n c¾p ⎯ cã ®−îc n¨m chôc triÖu ®Ó v¸ vÝu nh÷ng lç hæng. VËy th× sî qu¸i g× sù thiÕu hôt do qu¼ng tiÒn vµo çc cuéc chiÕn tranh hoÆc bè thÝ cho çc bän cËn thÇn, cho bän ®Þa chñ vµ chñ x−ëng! Víi "nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm cña nh©n d©n" lóc nµo còng cã thÓ bá ra nh÷ng mãn tiÒn lín mµ !

Chóng t«i còng xin më dÊu ngoÆc ®Ó nãi r»ng së dÜ kho b¹c kinh doanh cã l·i mét phÇn lµ v× nã kh«ng ngõng gi¶m lîi tøc vÒ tiÒn göi vµ lîi tøc Êy thÊp h¬n lîi tøc vÒ tr¸i kho¸n. VÝ dô, trong n¨m 1894 lîi tøc vÒ tiÒn göi lµ 4,12%, lîi tøc vÒ tr¸i kho¸n lµ 4,34%; n¨m 1899 lµ 3,92% vµ 4,02%. Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, sù gi¶m sót

1) Xem tËp nµy, tr. 322 - 329.


359

cña lîi tøc lµ mét hiÖn t−îng chung cho tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n, chøng tá mét çch râ rµng vµ næi bËt nhÊt sù ph¸t triÓn cña t− b¶n lín vµ nÒn s¶n xuÊt lín trªn l−ng nÒn s¶n xuÊt nhá, v× tÝnh ®Õn cïng, th× møc lîi tøc lµ do tû lÖ gi÷a tæng sè l·i vµ tæng sè t− b¶n ®Çu t− vµo s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Chóng ta còng kh«ng thÓ lµm ng¬ mµ kh«ng nãi ®Õn viÖc kho b¹c cµng ngµy cµng bãc lét nhiÒu h¬n lao ®éng cña nh©n viªn b−u ®iÖn: tr−íc kia hä chØ tr«ng nom viÖc b−u chÝnh, sau ®ã ng−êi ta thªm cho hä c«ng viÖc ®iÖn tÝn vµ b©y giê ng−êi ta cßn trót lªn hä c¶ c«ng viÖc thu vµ xuÊt tiÒn tiÕt kiÖm (chóng ta h·y nhí l¹i lµ trong sè 4 781 quü tiÕt kiÖm cã 3 718 quü do b−u ®iÖn qu¶n lý). §èi víi ®«ng ®¶o nh©n viªn b−u ®iÖn cÊp thÊp, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ c−êng ®é lao ®éng t¨ng lªn mét çch khñng khiÕp, ngµy lao ®éng kÐo dµi thªm. Cßn vÒ tiÒn l−¬ng th× kho b¹c bít xÐn cña hä tõng ®ång, y nh− mét tªn cu-l¾c keo kiÖt nhÊt: tr¶ cho nh÷ng nh©n viªn h¹ng thÊp nhÊt, cho nh÷ng ng−êi míi tËp viÖc mét sè l−¬ng qu¶ t×nh lµ chÕt ®ãi, thÕ råi hä l¹i cßn quy ®Þnh thang l−¬ng cÊp bËc dµi v« cïng tËn víi çc kho¶n thªm lµ hai m−¬i l¨m hoÆc n¨m m−¬i c«-pÕch, ®ång thêi çi triÓn väng sÏ ®−îc lÜnh mét mãn h−u bæng nhá nhÆt sau bèn m−¬i, n¨m m−¬i n¨m nai l−ng lµm viÖc, l¹i cµng n« dÞch mét çch chÆt chÏ h¬n n÷a çi líp "v« s¶n c«ng chøc" thùc thô Êy.

Nh−ng chóng ta h·y trë l¹i viÖc sö dông t− b¶n cña çc quü tiÕt kiÖm. Chóng ta ®· thÊy r»ng quü tiÕt kiÖm ®em (theo ý muèn cña chÝnh phñ Nga) 215 triÖu róp mua chøng kho¸n cÇm cè cña çc ng©n hµng ®Þa èc vµ 168 triÖu róp mua c«ng tr¸i ho¶ xa. ViÖc ®ã t¹o ra mét çi cí lµm cho t− t−ëng th©m thuý kiÓu t− s¶n... µ quªn, kiÓu "ph¸i phª ph¸n", l¹i mét lÇn n÷a biÓu hiÖn mét çch rÊt phæ biÕn trong thêi gian gÇn ®©y. Bän BÐc-stanh, HÐc-tx¬, TsÐc-nèp, Bun-ga-cèp vµ nh÷ng ng−êi thuéc phe chóng nãi víi chóng ta r»ng vÒ thùc chÊt sù viÖc ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng ng−êi

V. I. L ª - n i n

360

cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm ®· trë thµnh nh÷ng ng−êi së h÷u çc ®−êng s¾t, nh÷ng chñ nh©n cña çc v¨n tù cÇm cè ®Êt. Thùc ra, theo hä ngay c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp t− b¶n thuÇn tuý vµ khæng lå, nh− ®−êng s¾t vµ ng©n hµng, còng cµng ngµy cµng bÞ ph©n t¸n, bÞ chia nhá ra vµ chuyÓn sang tay nh÷ng ng−êi së h÷u nhá v× nh÷ng ng−êi nµy ®· mua çc cæ phÇn, tr¸i kho¸n, chøng kho¸n cÇm cè v.v., thùc ra sè ng−êi h÷u s¶n, sè ng−êi së h÷u ®ang t¨ng lªn, ⎯ thÕ mµ bän m¸c-xÝt thiÓn cËn cø «m lÊy çi lý thuyÕt cæ hñ vÒ tÝch tô vµ lý thuyÕt vÒ bÇn cïng ho¸. Ch¼ng h¹n nh− nÕu c¨n cø vµo thèng kª, th× c«ng nh©n c«ng x−ëng-nhµ m¸y ë Nga cã 157 ngh×n sæ tiÕt kiÖm víi sè tiÒn lµ 21 triÖu róp, th× gÇn 5 triÖu róp ®· ®−îc dïng ®Ó mua c«ng tr¸i ho¶ xa, gÇn 8 triÖu lµ chøng kho¸n cÇm cè cña çc ng©n hµng ®Þa èc. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ë n−íc Nga, víi n¨m triÖu róp, c«ng nh©n c«ng x−ëng - nhµ m¸y ®· trë thµnh ng−êi së h÷u ®−êng s¾t, vµ trong giíi h¹n ®óng t¸m triÖu róp, hä ®· trë thµnh ®Þa chñ. §Êy lµ çi giai cÊp v« s¶n mµ çc anh nãi ®Õn ®Êy ! §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c«ng nh©n ®· bãc lét ®Þa chñ v× d−íi h×nh thøc lîi tøc vÒ çc chøng kho¸n cÇm cè, hä ®· thu mét phÇn ®Þa t«, tøc lµ mét phÇn gi¸ trÞ th¨ng d−.

Ph¶i, ®ã chÝnh lµ lËp luËn cña çc nhµ phª ph¸n míi nhÊt vÒ chñ nghÜa M¸c... Vµ ⎯ çc b¹n cã biÕt kh«ng? ⎯t«i cã lÏ sÏ s½n sµng ®ång ý víi ý kiÕn rÊt phæ biÕn cho r»ng cÇn ph¶i hoan nghªnh sù "phª ph¸n" v× nã ®· ®−a sù vËn ®éng vµo çi häc thuyÕt tùa hå nh− ®×nh trÖ, ⎯ t«i s½n sµng ®ång ý, nh−ng víi ®iÒu kiÖn sau ®©y. §· cã mét thêi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ®· dùa vµo sù ph©n tÝch nh÷ng ngôy biÖn cña Ba-xti-a ®Ó rÌn luyÖn n¨ng lùc tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng cña m×nh, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc ®· dùa vµo viÖc kh¸m ph¸ ra nh÷ng ngôy biÖn cña Sun-txª-§ª-li-tx¬, cßn chóng ta, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga, th× râ rµng lµ t¹m thêi chØ ®−îc nhËn phÇn


361

ph©n tÝch "ph¸i phª ph¸n" th«i. Vµ nh− vËy t«i s½n sµng h«: "phª ph¸n mu«n n¨m!", ⎯ víi ®iÒu kiÖn lµ chóng ta, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, trong viÖc tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng cña chóng ta trong quÇn chóng, ph¶i ph©n tÝch mét çch hÕt søc réng r·i tÊt c¶ nh÷ng ngôy biÖn t− s¶n cña "ph¸i phª ph¸n" thÝch thêi. Çc b¹n cã ®ång ý víi ®iÒu kiÖn Êy kh«ng? ⎯ thÕ lµ ®−îc råi ! Nh©n tiÖn còng xin nãi r»ng bän t− s¶n n−íc ta cµng ngµy cµng im h¬i lÆng tiÕng v× muèn ®−îc bän thiªn thÇn cña Nga hoµng b¶o vÖ h¬n lµ çc nhµ lý luËn t− s¶n b¶o vÖ, vµ nÕu chóng ta coi "ph¸i phª ph¸n" lµ "thµy c·i cña quû sø" th× còng sÏ rÊt thÝch ®¸ng mµ th«i.

Nhê quü tiÕt kiÖm mµ cµng ngµy cµng cã nhiÒu c«ng nh©n vµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá tham gia vµo çc xÝ nghiÖp lín. §ã lµ mét sù kiÖn kh«ng cßn ai nghi ngê g×. Nh−ng sù kiÖn ®ã kh«ng chøng tá r»ng sè ng−êi së h÷u t¨ng lªn, mµ chøng tá r»ng 1) sù x· héi ho¸ lao ®éng trong x· héi t− b¶n t¨ng lªn vµ 2) s¶n xuÊt nhá cµng bÞ lÖ thuéc vµo s¶n xuÊt lín. H·y xÐt tr−êng hîp mét ng−êi Nga cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm. Còng nh− chóng ta ®· thÊy, h¬n mét nöa lµ sè ng−êi göi d−íi 100 róp, cô thÓ lµ 1 618 ngh×n ng−êi víi sè tiÒn lµ 42 triÖu róp, tøc lµ b×nh qu©n mçi ng−êi göi 26 róp. Nh− vËy cã nghÜa lµ ng−êi cã tiÒn tiÕt kiÖm Êy ®· "khèng chÕ" ®−êng s¾t víi 6 róp, "tµi s¶n ruéng ®Êt" víi 9 róp. Cã ph¶i v× thÕ mµ hä trë nªn "h÷u s¶n" hoÆc "ng−êi t− h÷u" kh«ng? Kh«ng ph¶i, hä vÉn lµ ng−êi v« s¶n ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh, tøc lµ ph¶i lµm n« lÖ cho nh÷ng ng−êi chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt. ViÖc hä "tham gia" c«ng viÖc "®−êng s¾t vµ ng©n hµng" chØ chøng tá r»ng chñ nghÜa t− b¶n cµng lµm cho nh÷ng thµnh viªn riªng lÎ trong x· héi vµ nh÷ng giai cÊp riªng biÖt rµng buéc víi nhau ngµy cµng chÆt chÏ h¬n. Trong nÒn kinh tÕ gia tr−ëng th× sù phô thuéc vµo nhau gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt riªng rÏ lµ hoµn toµn kh«ng ®¸ng kÓ; b©y giê sù phô thuéc ®ã cµng ngµy cµng t¨ng. Lao ®éng cµng ngµy cµng

V. I. L ª - n i n

362

cã tÝnh chÊt x· héi, çc xÝ nghiÖp cµng ngµy cµng Ýt cã tÝnh chÊt "t− nh©n", mÆc dï hÇu nh− hoµn toµn vÉn ë trong tay t− nh©n.

V× tham gia vµo çc xÝ nghiÖp lín, nªn ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm tÊt nhiªn bÞ rµng buéc vµo xÝ nghiÖp ®ã. Sù rµng buéc ®ã sÏ lµm lîi cho ai? ⎯ cho t− b¶n lín v× nã më réng kinh doanh b»ng çch tr¶ cho ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng nhiÒu h¬n (th−êng th× Ýt h¬n) møc nã tr¶ cho bÊt kú ng−êi chñ nî nµo, mµ nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm cµng göi Ýt vµ cµng ph©n t¸n bao nhiªu th× t− b¶n lín cµng Ýt bÞ lÖ thuéc vµo hä bÊy nhiªu. Chóng ta thÊy r»ng ngay trong sè t− b¶n cña çc quü tiÕt kiÖm, phÇn cña nh÷ng ng−êi Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm ®· hÕt søc nhá råi. Nh− thÕ th× trong sè t− b¶n cña nh÷ng tay trïm kinh doanh ®−êng s¾t vµ ng©n hµng, phÇn ®ã l¹i cµng nhá biÕt bao? V× ®em nh÷ng mãn tiÒn nhá män cña m×nh hiÕn cho nh÷ng tªn trïm kinh doanh Êy, cho nªn nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm l¹i cµng lÖ thuéc thªm vµo t− b¶n lín. Cßn nh− viÖc sö dông sè t− b¶n lín Êy th× hä ®õng cã mµ t−ëng ®Õn; "tiÒn l·i" cña hä thÊp ®Õn møc ®é ®¸ng buån c−êi (4% cña 26 róp = 1 róp mét n¨m !). Tr¸i l¹i, trong tr−êng hîp kinh doanh bÞ ph¸ s¶n hä sÏ mÊt s¹ch sµnh sanh c¶ sè tiÒn nhá män cña hä. ViÖc cã v« sè nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng cã nghÜa lµ t− b¶n lín bÞ ph©n t¸n ra, mµ cã nghÜa lµ thÕ lùc cña t− b¶n lín t¨ng thªm, v× nã sö dông ®−îc ngay c¶ nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm nhá nhÆt nhÊt cña "nh©n d©n". ViÖc nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm tham gia vµo çc xÝ nghiÖp lín kh«ng lµm cho hä trë thµnh nh÷ng ng−êi chñ ®éc lËp h¬n, mµ lµm cho hä cµng lÖ thuéc h¬n vµo nh÷ng tªn chñ lín.

Tõ sù t¨ng thªm sè ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm, ng−êi ta kh«ng thÓ rót ra kÕt luËn an ñi cã tÝnh chÊt phi-li-xtanh cho r»ng sè ng−êi h÷u s¶n ®· t¨ng lªn, mµ rót ra mét kÕt luËn çch m¹ng cho r»ng nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá cµng


363

bÞ lÖ thuéc vµo nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt lín, r»ng m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt ngµy cµng x· héi ho¸ cña çc xÝ nghiÖp víi sù duy tr× chÕ ®é së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt cµng ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Çc quü tiÕt kiÖm cµng ph¸t triÓn th× nh÷ng ng−êi cã Ýt tiÒn göi tiÕt kiÖm cµng quan t©m ®Õn sù th¾ng lîi x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n, v× chØ cã sù th¾ng lîi Êy míi lµm cho hä trë thµnh "nh÷ng ng−êi tham gia" vµ nh÷ng ng−êi qu¶n lý cña c¶i x· héi mét çch thùc sù chø kh«ng ph¶i lµ h÷u danh v« thùc.



364

b¸o ço cña

ban biªn tËp b¸o "tia löa" t¹i héi nghÞ

(héi nghÞ ®¹i biÓu) çc ban chÊp hµnh §CNDCXHN 137

Ngµy 5 th¸ng Ba 1902 Th−a çc ®ång chÝ! Chóng t«i míi nhËn ®−îc ngµy h«m

kia giÊy b¸o triÖu tËp héi nghÞ vµo ngµy 21 th¸ng Ba cïng víi tin rÊt bÊt ngê cho biÕt r»ng kÕ ho¹ch ban ®Çu vÒ tæ chøc héi nghÞ ®¹i biÓu ®−îc thay thÕ b»ng kÕ ho¹ch tæ chøc ®¹i héi ®¶ng. Ai ®· lµm çi viÖc thay ®æi ®ét ngét vµ kh«ng cã lý do Êy, chóng t«i kh«ng biÕt. VÒ phÝa chóng t«i, chóng t«i cho r»ng ®ã lµ mét viÖc lµm rÊt kh«ng tháa ®¸ng, chóng t«i ph¶n ®èi nh÷ng sù thay ®æi mau lÑ nh− vËy trong viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng b−íc ®i hÕt søc phøc t¹p vµ hÕt søc quan träng ®èi víi ®¶ng, chóng t«i kiªn quyÕt ®Ò nghÞ trë l¹i kÕ ho¹ch ban ®Çu vÒ tæ chøc héi nghÞ ®¹i biÓu.

Theo ý chóng t«i, muèn hiÓu râ viÖc ®ã cÇn thiÕt nh− thÕ nµo, chØ cÇn xem kü h¬n n÷a ch−¬ng tr×nh nghÞ sù (Ta-gesordnung) cña ®¹i héi, mµ ng−êi ta còng chØ míi b¸o cho chóng t«i biÕt ngµy h«m kia, v¶ l¹i chóng t«i còng kh«ng biÕt r»ng cã ph¶i ®ã chØ lµ mét dù th¶o Tagesordnung do mét hoÆc mét sè tæ chøc ®−a ra hay kh«ng. Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù Êy nªu ra cho ®¹i héi th¶o luËn chÝn vÊn ®Ò theo thø tù nh− sau (t«i tr×nh bµy v¾n t¾t néi dung çc vÊn ®Ò): A) §Êu tranh kinh tÕ; B) §Êu tranh chÝnh trÞ; C) Cæ ®éng chÝnh trÞ; D) Ngµy 1 th¸ng N¨m; E) Th¸i ®é ®èi víi çc phÇn tö ®èi lËp; F) Th¸i ®é ®èi víi çc nhãm çch m¹ng

B¸o ço cña Ban biªn tËp b¸o "Tia löa"

365

kh«ng ë trong ®¶ng; G) Tæ chøc ®¶ng; H) C¬ quan trung −¬ng vµ I) C¬ quan ®¹i diÖn ë n−íc ngoµi vµ çc tæ chøc ®¶ng ë n−íc ngoµi.

Mét lµ qua kÕt cÊu vµ tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò, ch−¬ng tr×nh nghÞ sù ®ã nhÊt ®Þnh g©y ra mét Ên t−îng vÒ "chñ nghÜa kinh tÕ". §−¬ng nhiªn, chóng t«i kh«ng nghÜ r»ng tæ chøc ®· ®Ò ra ch−¬ng tr×nh nghÞ sù Êy, cho tíi nay vÉn cßn gi÷ nh÷ng quan ®iÓm "kinh tÕ chñ nghÜa" (tuy ë mét møc ®é nµo ®ã, ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn kh«ng thÓ cã), nh−ng chóng t«i xin çc ®ång chÝ ®õng quªn r»ng chóng ta cÇn ph¶i tÝnh ®Õn c¶ d− luËn x· héi cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng quèc tÕ, lÉn nh÷ng tµn tÝch "chñ nghÜa kinh tÕ" cßn phæ biÕn ë n−íc ta. Çc ®ång chÝ thö nghÜ xem: ®¶ng tiÒn phong cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ triÖu tËp ®¹i héi gi÷a lóc mµ tÊt c¶ çc lùc l−îng çch m¹ng vµ ®èi lËp trong n−íc ®ang hÕt søc khÈn tr−¬ng, gi÷a lóc mµ çc lùc l−îng Êy b¾t ®Çu tÊn c«ng trùc tiÕp vµo chÕ ®é chuyªn chÕ, ⎯ th× ®ét nhiªn ta l¹i nªu vÊn ®Ò "®Êu tranh kinh tÕ" lªn hµng ®Çu, råi sau ®ã míi ®Õn "chÝnh trÞ" !! Ch¼ng lÏ ®ã kh«ng ph¶i lµ mét sù l¾p l¹i çi sai lÇm cæ truyÒn cña "ph¸i kinh tÕ" ë n−íc ta cho r»ng viÖc cæ ®éng (resp. 1) ®Êu tranh) chÝnh trÞ ph¶i ®i sau cæ ®éng kinh tÕ, hay sao? LiÖu cã thÓ nghÜ ®−îc r»ng mét ®¶ng d©n chñ - x· héi ch©u ¢u nµo ®ã trong lóc cã thêi c¬ çch m¹ng l¹i cã ý nghÜ ®−a vÊn ®Ò phong trµo nghiÖp ®oµn lªn trªn tÊt c¶ çc vÊn ®Ò kh¸c, hay kh«ng? HoÆc gi¶ çc ®ång chÝ h·y xÐt viÖc t¸ch vÊn ®Ò cæ ®éng chÝnh trÞ ra khái vÊn ®Ò ®Êu tranh chÝnh trÞ ! ë ®©y h¸ l¹i kh«ng béc lé çi sai lÇm th«ng th−êng ®em ®èi lËp c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ víi ®Êu tranh chÝnh trÞ, coi ®ã nh− lµ mét çi g× kh¸c vÒ nguyªn t¾c, mét çi g× thuéc mét giai ®o¹n kh¸c, hay sao? HoÆc nh− sau cïng, lµm thÕ nµo gi¶i thÝch ®−îc r»ng trong ch−¬ng

1) ⎯ respective ⎯ hay lµ

V. I. L ª - n i n

366

tr×nh nghÞ sù, biÓu t×nh l¹i ®−îc coi tr−íc hÕt lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh kinh tÕ !?? ThËt vËy, chóng ta kh«ng nªn quªn r»ng hiÖn nay cã rÊt nhiÒu phÇn tö xa l¹ ®èi víi ®¶ng d©n chñ - x· héi ®ang tr¸ch toµn thÓ ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ m¾c ph¶i "chñ nghÜa kinh tÕ": tê "§ªm tr−íc", tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga", tê "Tù do" ®Òu tr¸ch chóng ta vµ c¶ ®Õn tê (vµ c¶ ®Õn !) "Cña c¶i n−íc Nga" còng tr¸ch. Kh«ng nªn quªn r»ng, dï çc quyÕt nghÞ cña héi nghÞ ®¹i biÓu nh− thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× chÝnh ch−¬ng tr×nh nghÞ sù còng sÏ lµ mét tµi liÖu lÞch sö mµ ng−êi ta dùa vµo ®Ó xÐt tr×nh ®é ph¸t triÓn chÝnh trÞ cña toµn thÓ ®¶ng ta.

Hai lµ ch−¬ng tr×nh nghÞ sù lµm cho ng−êi ta ng¹c nhiªn v× nã nªu ra (chØ çch mÊy ngµy tr−íc khi häp ®¹i héi !) nh÷ng vÊn ®Ò mµ ®¸ng lÏ chØ nªn th¶o luËn khi ®· chuÈn bÞ ®Çy ®ñ, khi cã kh¶ n¨ng th«ng qua ®−îc nh÷ng quyÕt nghÞ thËt sù râ rµng, thËt sù dÔ hiÓu, nÕu kh«ng, thµ t¹m thêi hoµn toµn kh«ng th¶o luËn ®Õn th× h¬n. TØ dô nh− ®iÓm E vµ F: th¸i ®é ®èi víi çc xu h−íng ®èi lËp vµ çc xu h−íng çch m¹ng kh¸c. CÇn ph¶i th¶o luËn toµn diÖn çc vÊn ®Ò ®ã tõ tr−íc, th¶o b¸o ço vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, lµm râ nh÷ng sù kh¸c nhau gi÷a çc mµu s¾c hiÖn cã ⎯ vµ chØ lóc ®ã míi th«ng qua çc quyÕt nghÞ sÏ ®em l¹i mét ®iÒu g× thùc sù míi mÎ, cã thÓ lµm kim chØ nam thùc sù cho toµn ®¶ng, chø kh«ng ph¶i chØ nh¾c l¹i "luËn ®iÓm chung"cæ truyÒn nµo ®ã. Thùc thÕ, çc ®ång chÝ thö nghÜ xem: liÖu trong mét vµi ngµy chóng ta cã thÓ th¶o ra mét nghÞ quyÕt tØ mØ, cã lý cã lÏ vµ cã tÝnh to¸n ®Õn tÊt c¶ yªu cÇu thùc tiÔn cña phong trµo vÒ vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi "nhãm "Tù do" çch m¹ng x· héi chñ nghÜa" hoÆc ®èi víi "®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" míi xuÊt hiÖn, hay kh«ng? Êy lµ chóng ta ch−a nãi r»ng viÖc nªu ra vÊn ®Ò çc nhãm çch m¹ng kh«ng ë trong ®¶ng, ®ång thêi viÖc lµm ng¬ ®èi víi mét vÊn ®Ò quan träng nh− vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi ph¸i


367

Bun vµ viÖc xÐt l¹i nh÷ng ®o¹n trong nghÞ quyÕt cña ®¹i héi I cña ®¶ng nãi vÒ ph¸i ®ã, ⎯ nh÷ng viÖc ®ã Ýt nhÊt còng lµm cho tÊt c¶ mäi ng−êi rÊt ng¹c nhiªn nh− thÕ nµo?

Ba lµ , ⎯ vµ ®©y lµ ®iÒu chñ yÕu, ⎯ ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cã mét khuyÕt ®iÓm kh«ng thÓ tha thø ®−îc: ng−êi ta hoµn toµn kh«ng nãi ®Õn lËp tr−êng nguyªn t¾c cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga hiÖn t¹i vµ c−¬ng lÜnh cña ®¶ng. Trong lóc mµ toµn thÓ thÕ giíi rªu rao vÒ "sù khñng ho¶ng cña chñ nghÜa M¸c" vµ tÊt c¶ b¸o chÝ Nga thuéc ph¸i tù do thËm chÝ cßn rªu rao vÒ sù tan r· vµ diÖt vong cña chñ nghÜa M¸c, trong khi vÊn ®Ò "hai khuynh h−íng trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" kh«ng nh÷ng ®· ®−îc ®Æt ra mµ l¹i cßn ®−îc ®−a vµo bÊt kú mét ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cã hÖ thèng nµo, vµo ch−¬ng tr×nh diÔn thuyÕt cña çc çn bé tuyªn truyÒn vµ ch−¬ng tr×nh häc tËp cña nh÷ng nhãm tù häc, ⎯ trong lóc nh− vËy th× hoµn toµn kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò nãi trªn. Th−a çc ®ång chÝ, nh÷ng kÎ thï ®Þch chóng ta còng ®· chÕ nh¹o chóng ta c¶ trªn b¸o chÝ (xem bµi cña Na-®ª-gi¬-®in "§ªm tr−íc cña çch m¹ng"), r»ng chóng ta ®· quen lÖ "b¸o ço ®Ó b¸o ço: mäi viÖc ®Òu tèt c¶"!...

Theo ý chóng t«i, tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm nãi trªn cña ch−¬ng tr×nh nghÞ sù ®· chøng minh mét çch ch¾c ch¾n r»ng çi kÕ ho¹ch biÕn cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu ®· ®−îc triÖu tËp thµnh mét ®¹i héi lµ kh«ng hîp lý. TÊt nhiªn chóng ta hiÓu r»ng, ngay tõ n¨m 1898, tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu c¶m thÊy thÊm thÝa nh− thÕ nµo vÒ t×nh tr¹ng kh«ng cã çc cuéc ®¹i héi ®¶ng vµ hiÓu r»ng ý kiÕn lîi dông nh÷ng cè g¾ng nh»m tæ chøc mét cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu ®Ó chÊm døt t×nh tr¹ng cã "®¶ng mµ kh«ng cã tæ chøc ®¶ng" lµ mét ý kiÕn quyÕn rò biÕt bao. Nh−ng sÏ lµ mét sai lÇm rÊt lín, nÕu v× nh÷ng lý do thùc tiÔn Êy mµ quªn r»ng hiÖn nay mäi ng−êi ®ang chê ®îi ë ®¹i héi §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga nh÷ng nghÞ quyÕt ®¸p øng mäi

V. I. L ª - n i n

368

nhiÖm vô çch m¹ng cña thêi ®¹i, r»ng nÕu b©y giê chóng ta lïi b−íc trong lóc thËt lµ gay go nh− lóc nµy, th× chóng ta cã thÓ ch«n vïi tÊt c¶ hy väng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi vÒ b¸ quyÒn l·nh ®¹o trong cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ; r»ng tèt h¬n hÕt lµ kh«ng nªn tiÕc rÎ mÊy ngh×n róp vµ mÊy th¸ng c«ng t¸c tæ chøc chuÈn bÞ vµ nªn lîi dông héi nghÞ ®¹i biÓu nµy ®Ó chuÈn bÞ mét ®¹i héi thùc sù cña toµn ®¶ng vµo mïa hÌ, lµ ®¹i héi cã thÓ gi¶i quyÕt mét çch triÖt ®Ó tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò tr−íc m¾t vÒ lÜnh vùc lý luËn (c−¬ng lÜnh cã tÝnh nguyªn t¾c) còng nh− vÒ lÜnh vùc ®Êu tranh chÝnh trÞ.

Çc ®ång chÝ h·y xem bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, chóng cµng ngµy cµng biÕt lîi dông nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña chóng ta vµ tiÕn tíi lµm thiÖt cho ®¶ng d©n chñ - x· héi. Bän chóng míi lËp "®¶ng", tæ chøc ra c¬ quan lý luËn, quyÕt ®Þnh ra mét tê b¸o chÝnh trÞ hµng th¸ng. Ng−êi ta sÏ nãi g× vÒ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi nÕu sau sù kiÖn ®ã, hä còng kh«ng ®¹t ®−îc trong cuéc ®¹i héi cña m×nh ngay c¶ ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ chØ nh− thÕ th«i ? Ph¶i ch¨ng chóng ta kh«ng cã nguy c¬ g©y nªn mét Ên t−îng cho r»ng, xÐt vÒ mÆt tÝnh chÊt x¸c ®Þnh cña c−¬ng lÜnh vµ vÒ mÆt tæ chøc çch m¹ng, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng v−ît ®−îc çi "®¶ng" mµ ai còng biÕt lµ gåm mäi phÇn tö kh«ng râ rµng, ch−a ®−îc x¸c ®Þnh vµ thËm chÝ c¶ nh÷ng phÇn tö kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc?

V× tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy chóng t«i nghÜ r»ng kh«ng nªn tuyªn bè r»ng ®¹i héi ®¹i biÓu çc ban chÊp hµnh lÇn nµy lµ ®¹i héi II th−êng kú cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, mµ lµ héi nghÞ ®¹i biÓu ®Æc biÖt vµ ph¶i ®Ò ra cho héi nghÞ ®ã nhiÖm vô chÝnh vµ trùc tiÕp lµ tæ chøc vµ chuÈn bÞ mét ®¹i héi thùc sù cña toµn ®¶ng vµo mïa hÌ, lµ ®¹i héi cã thÓ phª chuÈn c−¬ng lÜnh cña ®¶ng vµ ra h¼n mét tê b¸o chÝnh trÞ hµng tuÇn cña ®¶ng, vµ nãi chung cã thÓ ®oµn kÕt ®−îc hoµn toµn vµ thËt sù tÊt c¶ çc ban chÊp hµnh vµ


369

ngay c¶ çc nhãm (Ên lo¸t, v.v.) d©n chñ - x· héi trªn c¬ së v÷ng vµng vÒ nguyªn t¾c, trung thµnh víi nh÷ng nguyªn t¾c cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng vµ s½n sµng ®Êu tranh thËt sù cho cuéc tÊn c«ng vÒ chÝnh trÞ.

XuÊt ph¸t tõ ý kiÕn c¨n b¶n Êy, chóng t«i xin tr×nh bµy ®Ó çc ®ång chÝ xÐt Tagesordnung cña héi nghÞ ®¹i biÓu cña chóng ta nh− sau:

1. NghÞ quyÕt cã tÝnh nguyªn t¾c. Trong nghÞ quyÕt nµy, cÇn ph¶i lªn tiÕng mét çch hÕt søc râ rµng chèng l¹i nh÷ng m−u toan th¶m h¹i kh¸ phæ biÕn trong thêi gian gÇn ®©y ®Þnh thu hÑp lý luËn vµ nhiÖm vô cña chóng ta. Do c−¬ng quyÕt b¸c bá mäi sù thu hÑp nh− thÕ, héi nghÞ ®¶ng sÏ lµm mét viÖc quan träng ®Ó ®oµn kÕt vÒ nguyªn t¾c tÊt c¶ mäi ng−êi d©n chñ - x· héi vµ n©ng cao uy tÝn ®ang bÞ lung lay cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. Cã thÓ lµ mét vµi ®ång chÝ sÏ tá ý lo ng¹i r»ng viÖc th¶o luËn nghÞ quyÕt cã tÝnh nguyªn t¾c sÏ chiÕm nhiÒu th× giê vµ sÏ g©y thiÖt h¹i cho viÖc nghiªn cøu çc vÊn ®Ò thùc tiÔn ch¨ng? Chóng t«i hoµn toµn kh«ng ®ång ý víi sù lo ng¹i ®ã, v× chóng t«i nghÜ r»ng nh÷ng cuéc tranh luËn kÐo dµi trªn çc b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p ®· lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®Õn møc mµ chóng ta sÏ rÊt mau chãng vµ dÔ dµng tho¶ thuËn trªn nh÷ng nguyªn t¾c cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng. Dï thÕ nµo còng kh«ng thÓ thiÕu mét nghÞ quyÕt cã tÝnh nguyªn t¾c ®−îc.

V¶ l¹i, dï thÕ nµo th× còng kh«ng thÓ lo¹i bá vÊn ®Ò Êy ra khái Tagesordnung cña héi nghÞ ®¹i biÓu ®−îc, v× r»ng, trong khi th¶o luËn nh÷ng nghÞ quyÕt vÒ ®Êu tranh kinh tÕ, ®Êu tranh chÝnh trÞ, v. v. th× chÝnh vÊn ®Ò Êy tÊt nhiªn l¹i sÏ ®−îc ®Æt ra, nh−ng d−íi mét h×nh thøc vôn vÆt h¬n. Cho nªn ®iÒu hîp lý h¬n c¶ lµ tr−íc hÕt h·y gi¶i quyÕt døt kho¸t vÊn ®Ò Êy vµ kh«ng nªn c¾t vôn nh÷ng nghÞ quyÕt cña chóng ta vÒ cæ ®éng chÝnh trÞ, vÒ ®×nh c«ng, v. v. mµ nªn tr×nh bµy mét çch m¹ch l¹c quan ®iÓm vÒ nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña chóng ta.

V. I. L ª - n i n

370

VÒ phÝa chóng t«i, chóng t«i sÏ cè g¾ng ph¸c ra mét dù th¶o nghÞ quyÕt nh− thÕ vµ sÏ ®−a nã vµo phÇn phô lôc cña b¶n b¸o ço nµy (nÕu chóng t«i lµm kÞp).

2. §¹i héi II th−êng kú cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ë ®©y, chóng t«i muèn nãi ®Õn viÖc gi¶i quyÕt s¬ bé (vµ ®−¬ng nhiªn trong mét møc ®é nµo ®ã lµ gi¶ ®Þnh ) vÊn ®Ò thêi gian häp ®¹i héi (mïa hÌ hoÆc chËm nhÊt lµ mïa thu, v× tèt nhÊt lµ nªn lµm xong vµo ®Çu "mïa" s¾p tíi), vÒ ®Þa ®iÓm häp ®¹i héi (vÒ vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i c©n nh¾c kü l−ìng ®iÒu kiÖn bÝ mËt), vÒ nh÷ng ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó tæ chøc ®¹i héi (vÒ phÝa m×nh, nh»m môc ®Ých ®ã ngay tõ b©y giê b¸o "Tia löa" s½n sµng bá ra 500 róp trÝch trong mét mãn tiÒn ñng hé ®Æc biÖt mµ b¸o ®ã ®· nhËn ®−îc; cã thÓ lµ ch¼ng bao l©u n÷a chóng t«i sÏ cßn kiÕm ®−îc mét mãn tiÒn b»ng hoÆc nhiÒu h¬n mãn tiÒn Êy. CÇn ph¶i th¶o luËn xem sÏ cÇn kho¶ng bao nhiªu ngh×n róp vµ cô thÓ lµm thÕ nµo kiÕm ra ®−îc sè tiÒn thiÕu), cuèi cïng ph¶i th¶o luËn nh÷ng nguyªn t¾c chung vÒ viÖc cö ®¹i biÓu vµ lµm sao cö ®−îc ®¹i biÓu mét çch ®Çy ®ñ nhÊt (nghÜa lµ lµm thÕ nµo cã ®¹i biÓu cña çc ban chÊp hµnh ®· ®−îc Ên ®Þnh râ tõ tr−íc vµ cña çc nhãm nhÊt ®Þnh, cã thÓ lµ cña c¶ nh÷ng tiÓu tæ d©n chñ - x· héi Nga n÷a, Êy lµ kh«ng kÓ ®Õn viÖc cö ®¹i biÓu cña hai tæ chøc d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi lµ mét nhiÖm vô t−¬ng ®èi dÔ dµng; còng ph¶i ®Ò ra môc th¶o luËn vÊn ®Ò mêi tham gia ®¹i héi, çc tæ chøc cã thÓ xuÊt hiÖn trong kho¶ng thêi gian tõ héi nghÞ ®¹i biÓu ®Õn ®¹i héi, v.v. vµ v.v.).

3. BÇu Ban tæ chøc. Nãi chung, nhiÖm vô cña B.T.C. nµy lµ thùc hiÖn nh÷ng nghÞ quyÕt cña héi nghÞ ®¹i biÓu, chuÈn bÞ vµ tæ chøc ®¹i héi, quy ®Þnh døt kho¸t vÒ thêi gian vµ ®Þa ®iÓm häp ®¹i héi, tæ chøc cô thÓ cho ®¹i héi vµ chuÈn bÞ çc c«ng viÖc nh− chuyªn chë, lËp ra çc c¬ quan Ên lo¸t cña ®¶ng ë n−íc Nga (nhê sù gióp ®ì cña b¸o "Tia löa", ë Nga ®· cã hai nhãm Ên lo¸t ®Þa ph−¬ng cã c¶m t×nh víi


371

s¸ch b¸o cña chóng ta, vµ hai nhµ in cña çc nhãm Êy ®· in ®−îc sè 10 vµ 11 b¸o "Tia löa", çc cuèn s¸ch máng: "Råi sao n÷a?", "Kû niÖm 10 n¨m cuéc b·i c«ng M«-r«-dèp", "DiÔn v¨n cña Pi-èt A-lÕch-xª-Ðp", "B¶n ço tr¹ng vÒ vô ¤-bu-khèp" vµ nhiÒu tµi liÖu kh¸c cïng hµng lo¹t truyÒn ®¬n. Chóng t«i hy väng r»ng ®¹i biÓu cña nh÷ng nhãm ®Þa ph−¬ng ®ã sÏ cã thÓ tham gia vµo c«ng viÖc cña héi nghÞ ®¹i biÓu vµ hä sÏ hÕt søc gióp cho viÖc hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô cña toµn ®¶ng 138), sau ®ã lµ gióp ®ì mäi tæ chøc ®Þa ph−¬ng, tæ chøc nghiÖp ®oµn (c«ng nh©n), tæ chøc sinh viªn, v.v. vµ v.v.. Trong ba bèn th¸ng, ®−îc sù ñng hé cña tÊt c¶ mäi tæ chøc, B. T. C. Êy sÏ hoµn toµn cã thÓ chuÈn bÞ c¬ së ®Ó thµnh lËp mét Ban chÊp hµnh trung −¬ng thùc sù, cã kh¶ n¨ng de facto l·nh ®¹o toµn bé cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña ®¶ng ta.

V× nhiÖm vô cña nã phøc t¹p vµ nhiÒu mÆt, nªn, theo ý chóng t«i, cÇn thµnh lËp mét B. T. C. kh«ng qu¸ Ýt ng−êi (5 - 7 ng−êi) vµ kiÕn nghÞ víi hä sÏ bÇu ra mét ban th−êng vô, ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm vµ tõ nay ®Õn ®¹i héi ph¶i häp vµi lÇn.

4. BÇu tiÓu ban ®Ó th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng. V× ban biªn tËp b¸o "Tia löa" (trong ®ã cã c¶ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng") tiÕn hµnh c«ng viÖc khã kh¨n nµy tõ l©u, nªn chóng t«i xin giíi thiÖu víi çc ®ång chÝ mét kÕ ho¹ch nh− sau. Chóng t«i ®· hoµn thµnh toµn bé dù th¶o phÇn thùc tiÔn cña c−¬ng lÜnh, kÓ c¶ dù th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt, ngoµi ra ®· so¹n xong hai ph−¬ng ¸n vÒ phÇn nguyªn t¾c cña c−¬ng lÜnh. §¹i biÓu cña chóng t«i sÏ giíi thiÖu víi héi nghÞ ®¹i biÓu vÒ çc b¶n dù th¶o Êy nÕu viÖc ®ã cÇn thiÕt vµ nÕu vÒ phÝa m×nh, ®¹i biÓu Êy kh«ng gÆp trë ng¹i g× trong viÖc ®ã. Dùa vµo hai ph−¬ng ¸n ®ã, hiÖn nay chóng t«i ®ang th¶o ra mét dù th¶o chung, ®−¬ng nhiªn chóng t«i kh«ng muèn c«ng bè b¶n dù th¶o Êy d−íi h×nh thøc s¬ th¶o, nghÜa lµ tr−íc khi c«ng viÖc ®ã ®−îc hoµn thµnh. NÕu

V. I. L ª - n i n

372

héi nghÞ ®¹i biÓu cö ra mét sè ng−êi tham gia ban biªn tËp cña chóng t«i ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh th× cã lÏ ®ã sÏ lµ çch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét çch thùc tiÔn nhÊt.

Dï sao, vÒ phÝa chóng t«i, hiÖn nay chóng t«i cã thÓ chÝnh thøc nhËn tr¸ch nhiÖm víi çc ®ång chÝ lµ sau ®©y mét vµi tuÇn, sÏ tr×nh bµy b¶n dù th¶o hoµn bÞ cña c−¬ng lÜnh ®¶ng, b¶n dù th¶o mµ chóng t«i muèn ®¨ng tr−íc trªn b¸o "Tia löa" ®Ó giíi thiÖu víi tÊt c¶ çc ®ång chÝ vµ ®Ó thu thËp ý kiÕn nhËn xÐt cña çc ®ång chÝ.

5. C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng. V× tæ chøc mét c¬ quan ng«n luËn th−êng kú, ra ®Òu ®Æn vµ ®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ vÒ mÆt v¨n ch−¬ng còng nh− vÒ mÆt kü thuËt, lµ mét c«ng viÖc rÊt khã kh¨n, cho nªn cã lÏ héi nghÞ ®¹i biÓu nªn theo g−¬ng ®¹i héi I cña ®¶ng chän lÊy mét trong çc c¬ quan hiÖn cã. HoÆc sÏ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Êy nh− thÕ hoÆc dù tÝnh tæ chøc ra mét c¬ quan ng«n luËn hoµn toµn míi, th× trong tr−êng hîp nµo còng nªn giao cho mét tiÓu ban ®Æc biÖt, hay tèt h¬n hÕt lµ giao ngay cho Ban tæ chøc nãi trªn chuÈn bÞ vµ th¶o luËn mét çch toµn diÖn viÖc Êy víi ban biªn tËp hiÖn ®· cã hoÆc víi mét ban biªn tËp míi ®−îc bÇu ra.

Theo ý chóng t«i, nªn l«i cuèn c¶ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vµo viÖc th¶o luËn Êy; nÕu kh«ng cã sù tham gia vµ sù l·nh ®¹o cña nhãm ®ã chóng ta kh«ng thÓ nghÜ ®Õn viÖc lËp ra mét çch ®óng ®¾n mét c¬ quan ng«n luËn chÝnh trÞ kiªn ®Þnh vÒ nguyªn t¾c vµ nãi chung tho¶ m·n ®−îc tÊt c¶ çc yªu cÇu cña phong trµo.

V× tr−íc khi häp héi nghÞ ®¹i biÓu ®· cã nh÷ng ý ®Þnh lËp ra mét c¬ quan ng«n luËn ra hai tuÇn mét kú, cho nªn ®¶ng cÇn lÊy viÖc ra tuÇn b¸o ®Æt thµnh mét nhiÖm vô tr−íc m¾t: ®iÒu ®ã hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc víi ®iÒu kiÖn lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga cïng nhau thËt sù cè g¾ng thµnh lËp c¬ quan ng«n luËn ®ã.

6. ChuÈn bÞ ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cho ®¹i héi ®¶ng vµ chuÈn bÞ çc b¸o ço theo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù ®ã. Héi


373

nghÞ ®¹i biÓu ph¶i mét phÇn tù m×nh ®¶m nhËn, mét phÇn giao cho Ban tæ chøc th¶o ra ch−¬ng tr×nh nghÞ sù Êy vµ nhÊt ®Þnh ph¶i cö ra (resp. t×m ) b¸o ço viªn vÒ mçi vÊn ®Ò. ChØ cã cö tr−íc nh÷ng b¸o ço viªn míi cã thÓ ®¶m b¶o cho çc vÊn ®Ò ®−îc th¶o luËn mét çch thùc sù toµn diÖn (cã thÓ cho in tr−íc, hoÆc toµn bé hoÆc tõng phÇn, mét sè b¶n b¸o ço ®Ó th¶o luËn trªn b¸o chÝ: ch¼ng h¹n, chóng t«i hy väng r»ng b¶n thuyÕt tr×nh hÇu nh− ®· hoµn thµnh cña mét uû viªn trong ban biªn tËp nãi vÒ c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga1), sÏ ®−îc ®¨ng trong mét ngµy gÇn ®©y, v. v.) vµ míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc ®óng ®¾n çc vÊn ®Ò ®ã t¹i ®¹i héi.

7. Nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn hiÖn nay cña phong trµo, ⎯ ch¼ng h¹n nh−: (a) th¶o luËn vµ th«ng qua truyÒn ®¬n vÒ ngµy mång mét th¸ng N¨m (resp. th¶o luËn b¶n dù th¶o truyÒn ®¬n do b¸o "Tia löa" hoÆc çc tæ chøc kh¸c ®−a ra);

(b) biÓu t×nh ngµy mång mét th¸ng N¨m ⎯ thêi gian vµ çch thøc tæ chøc biÓu t×nh;

(c) uû nhiÖm cho Ban tæ chøc xóc tiÕn viÖc tæ chøc çc cuéc tÈy chay, biÓu t×nh, v. v. còng nh− viÖc chuÈn bÞ tõng b−íc c¶ vÒ t− t−ëng cña ®¶ng viªn lÉn vÒ lùc l−îng vµ ph−¬ng tiÖn cña ®¶ng ®Ó tiÕn tíi mét cuéc khëi nghÜa toµn d©n;

(d) çc vÊn ®Ò tµi chÝnh kh¸c nhau vÒ viÖc chi phÝ cho Ban tæ chøc vµ v. v..

§Ó kÕt thóc b¶n b¸o ço cña chóng t«i vÒ nhiÖm vô vµ

Tagesordnung ®¹i héi cña chóng ta, chóng t«i chØ xin l−u ý r»ng v× rÊt thiÕu th× giê nªn chóng t«i hoµn toµn kh«ng cã thÓ th¶o ra mét b¶n b¸o ço chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng cña b¸o "Tia löa". V× vËy chóng t«i buéc ph¶i h¹n chÕ ë b¶n s¬ th¶o ng¾n d−íi ®©y.

1) Xem tËp nµy, tr. 377 - 432.

V. I. L ª - n i n

374

(nb) s¬ th¶o nghÞ quyÕt 1. Héi nghÞ ®¹i biÓu kiªn quyÕt b¸c bá tÊt c¶ mäi m−u ®å ®−a

chñ nghÜa c¬ héi vµo trong phong trµo giai cÊp çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n ⎯ nh÷ng m−u ®å biÓu hiÖn ra ë çi gäi lµ "phª ph¸n chñ nghÜa M¸c", ë chñ nghÜa BÐc-stanh vµ "chñ nghÜa kinh tÕ". Trong khi giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc reo mõng tr−íc sù "khñng ho¶ng" næi tiÕng "cña chñ nghÜa x· héi ", héi nghÞ ®¹i biÓu nh©n danh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tuyªn bè ®oµn kÕt víi phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng quèc tÕ vµ tin t−ëng v÷ng ch¾c r»ng qua cuéc khñng ho¶ng ®ã, ®¶ng d©n chñ - x· héi sÏ m¹nh mÏ h¬n vµ s½n sµng ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng lý t−ëng vÜ ®¹i cña m×nh.

2. Héi nghÞ ®¹i biÓu tuyªn bè t¸n thµnh b¶n Tuyªn ng«n cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ kh¼ng ®Þnh r»ng héi nghÞ ®¹i biÓu coi viÖc lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ lµ nhiÖm vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t cña ®¶ng. Héi nghÞ ®¹i biÓu tuyªn bè r»ng ®¶ng d©n chñ - x· héi coi ho¹t ®éng hµng ®Çu cña ®¶ng nh»m thùc hiÖn nhiÖm vô tr−íc m¾t ®ã còng nh− ®Ó ®¹t môc ®Ých cuèi cïng cña m×nh, lµ tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ toµn diÖn vµ toµn d©n nh»m kªu gäi giai cÊp v« s¶n ®Êu tranh chèng tÊt c¶ çc biÓu hiÖn cña sù ¸p bøc vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, d©n téc vµ x· héi ®èi víi bÊt cø mét bé phËn d©n c− nµo. Héi nghÞ ®¹i biÓu tuyªn bè r»ng ®¶ng sÏ ñng hé mäi phong trµo çch m¹ng vµ ®èi lËp - tiÕn bé chèng chÕ ®é chÝnh trÞ vµ x· héi hiÖn t¹i. Héi nghÞ ®¹i biÓu ®Æc biÖt ®Ò nghÞ tæ chøc çc cuéc tÈy chay, biÓu t×nh ë çc r¹p h¸t, v. v. còng nh− nh÷ng cuéc biÓu t×nh quÇn chóng cã tæ chøc, coi ®ã lµ ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh thùc tiÔn. Héi nghÞ ®¹i biÓu khuyªn tÊt c¶ çc ban chÊp hµnh vµ çc nhãm cña ®¶ng chó ý ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p chuÈn bÞ cho mét cuéc khëi nghÜa vò trang toµn d©n chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng.


375

3. Héi nghÞ ®¹i biÓu tuyªn bè r»ng, còng nh− tr−íc kia, ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga sÏ l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña giai cÊp v« s¶n, sÏ chó ý më réng vµ ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh ®ã vÒ bÒ s©u, cñng cè sù liªn hÖ cña cuéc ®Êu tranh ®ã víi phong trµo c«ng nh©n d©n chñ - x· héi vÒ mÆt t− t−ëng vµ tæ chøc, sÏ cè g¾ng lîi dông mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh ®ã ®Ó ph¸t triÓn sù gi¸c ngé chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n vµ l«i kÐo giai cÊp Êy vµo cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ. Héi nghÞ ®¹i biÓu tuyªn bè r»ng viÖc ban ®Çu chØ tiÕn hµnh cæ ®éng vÒ mÆt kinh tÕ th«i, hoÆc nãi chung coi cæ ®éng kinh tÕ lµ mét ph−¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông mét çch réng r·i nhÊt ®Ó l«i kÐo quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ, lµ hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt.

[NB: mét ®iÒu rÊt quan träng lµ ë ®©y còng ph¶i tãm tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" mét lÇn n÷a ! !]

4. (VÒ vÊn ®Ò n«ng d©n, cã thÓ dùa vµo tinh thÇn b¶n c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta ®−îc ch¨ng?

T«i sÏ cè g¾ng th¶o vµ sÏ göi sau.)

In lÇn ®Çu vµo n¨m 1923 trong N. Lª-nin (V. U-li-a-nèp) Toµn tËp, tËp V


V. I. L ª - n i n

376

377

C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi nga139

ViÕt xong vµo th¸ng Hai - nöa ®Çu th¸ng Ba 1902 In håi th¸ng T¸m 1902 trong t¹p chÝ "B×nh minh", sè 4 Ký tªn: N. Lª-nin


V. I. L ª - n i n

378

379

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin

"C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga". - 1902

¶nh thu nhá

V. I. L ª - n i n

380

379

I

VÞ tÊt ®· cÇn chøng minh tØ mØ r»ng ®¶ng d©n chñ x· héi Nga ph¶i cã mét "c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt". Chóng t«i hiÓu c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt lµ sù x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c chØ ®¹o cña chÝnh s¸ch d©n chñ - x· héi trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt, tøc lµ chÝnh s¸ch ®èi víi n«ng nghiÖp, ®èi víi çc giai cÊp, çc tÇng líp, çc nhãm d©n c− kh¸c nhau ë n«ng th«n. Trong mét n−íc "n«ng d©n" nh− n−íc Nga, tù nhiªn c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, chñ yÕu, nÕu kh«ng ph¶i hoµn toµn, lµ "c−¬ng lÜnh n«ng d©n", mét c−¬ng lÜnh x¸c ®Þnh th¸i ®é ®èi víi vÊn ®Ò n«ng d©n. §¹i ®Þa chñ, c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª vµ "n«ng d©n" ⎯ ®ã lµ ba thµnh phÇn chñ yÕu trong d©n c− n«ng th«n ë bÊt kú mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa nµo, kÓ c¶ n−íc Nga. Vµ b¶n th©n th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®èi víi hai thµnh phÇn thø nhÊt (®Þa chñ vµ c«ng nh©n) râ rµng vµ døt kho¸t chõng nµo, th× chÝnh ngay kh¸i niÖm vÒ "n«ng d©n" l¹i m¬ hå chõng Êy, vµ chÝnh s¸ch cña chóng ta ®èi víi çc vÊn ®Ò c¨n b¶n vÒ ®êi sèng vµ sù tiÕn triÓn cña n«ng d©n l¹i cµng m¬ hå h¬n n÷a. NÕu ë ph−¬ng T©y, "vÊn ®Ò n«ng d©n" lµ mÊu chèt trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, th× ë Nga vÊn ®Ò ®ã l¹i cµng ph¶i nh− vËy. §èi víi chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, viÖc x¸c ®Þnh mét çch râ rµng nhÊt chÝnh s¸ch cña m×nh trong vÊn ®Ò n«ng d©n

V. I. L ª - n i n

380

l¹i cµng cÇn thiÕt, bëi v× xu h−íng cña chóng ta ë n−íc Nga h·y cßn rÊt trÎ, bëi v× toµn bé chñ nghÜa x· héi cò ë Nga, xÐt cho ®Õn cïng, lµ chñ nghÜa x· héi "n«ng d©n". ThËt ra, trong ®¸m ng−êi "cÊp tiÕn" Nga tù x−ng lµ nh÷ng ng−êi b¶o vÖ di s¶n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - d©n tuý ®ñ çc mµu s¾c ë n−íc ta, hÇu nh− kh«ng cßn cã mét chót g× lµ x· héi chñ nghÜa c¶. Nh−ng tÊt c¶ bän hä l¹i cµng s½n sµng nªu lªn hµng ®Çu nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång cña hä víi chóng ta vÒ vÊn ®Ò "n«ng d©n", bëi v× hä thÝch che giÊu sù thËt lµ trªn vò ®µi sinh ho¹t chÝnh trÞ - x· héi cña n−íc Nga hiÖn nay, ®· næi lªn vÊn ®Ò "c«ng nh©n"; lµ ®èi víi vÊn ®Ò nµy, hä kh«ng cã c¬ së nµo v÷ng ch¾c c¶ vµ ë ®©y, chÝn phÇn m−êi bän hä vÒ thùc chÊt chØ lµ bän x· héi - c¶i l−¬ng t− s¶n lo¹i th«ng th−êng nhÊt mµ th«i. Sau rèt, trong ®iÓm cuèi cïng nµy, nhiÒu "nhµ phª ph¸n chñ nghÜa M¸c" hÇu nh− ®· hoµn toµn nhËp bän víi ph¸i cÊp tiÕn (hay ph¸i tù do?) Nga, còng cè g¾ng nhÊn m¹nh vµo chÝnh vÊn ®Ò n«ng d©n lµ vÊn ®Ò trong ®ã d−êng nh− "chñ nghÜa M¸c chÝnh thèng" ®· bÞ b«i nhä nhiÒu h¬n hÕt bëi "çc t¸c phÈm míi nhÊt" cña bän BÐc-stanh, Bun-ga-cèp, §a-vÝt, HÐc-tx¬ vµ cña ngay c¶ ... bän TsÐc-nèp n÷a !

H¬n n÷a, ngoµi nh÷ng ®iÓm th¾c m¾c vÒ lý luËn vµ cuéc ®Êu tranh cña çc xu h−íng "tiÕn bé" ra, trong thêi gian gÇn ®©y, nh÷ng yªu cÇu thuÇn tuý thùc tiÔn cña b¶n th©n phong trµo còng ®Ò ra nhiÖm vô tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng trong n«ng th«n. Nh−ng sÏ kh«ng thÓ nµo ®Æt vÊn ®Ò ®ã ra mét çch nghiªm chØnh vµ réng r·i ®«i chót, nÕu kh«ng cã mét b¶n c−¬ng lÜnh kiªn ®Þnh vÒ nguyªn t¾c vµ hîp lý vÒ chÝnh trÞ. ChÝnh nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ®· thõa nhËn toµn bé tÇm quan träng cña "vÊn ®Ò n«ng d©n" ngay tõ khi hä xuÊt hiÖn thµnh mét xu h−íng riªng biÖt. Chóng t«i xin nh¾c l¹i r»ng dù th¶o c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga do nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" th¶o ra vµ ®−îc xuÊt b¶n n¨m 1885, ®· ®Ò ra yªu s¸ch ®ßi "xÐt l¹i mét çch triÖt ®Ó nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt (®iÒu

C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga

381

kiÖn chuéc l¹i ruéng ®Êt vµ chia ruéng ®Êt cho n«ng d©n)"*. Trong cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong cuéc ®Êu tranh chèng n¹n ®ãi ë n−íc Nga" (1892), G. V. Plª-kha-nèp còng cã bµn ®Õn chÝnh s¸ch d©n chñ - x· héi ®èi víi vÊn ®Ò n«ng d©n.

V× thÕ cho nªn hoµn toµn tù nhiªn lµ tê "Tia löa" ®· ®¨ng trªn mét trong nh÷ng sè b¸o ®Çu tiªn cña m×nh (th¸ng T− 1901, sè 3) b¶n s¬ th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt, vµ ®· x¸c ®Þnh trong bµi "§¶ng c«ng nh©n vµ giai cÊp n«ng d©n"1) th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nh÷ng nguyªn t¾c cña chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. Bµi b¸o ®ã ®· lµm cho rÊt nhiÒu ng−êi d©n chñ - x· héi Nga sinh ra th¾c m¾c; ban biªn tËp chóng t«i ®· nhËn ®−îc nhiÒu bµi nhËn xÐt vµ th− vÒ bµi b¸o ®ã. §iÓm ®· g©y ra nh÷ng sù ph¶n ®èi chñ yÕu lµ ®iÓm nãi vÒ viÖc tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t; vµ chóng t«i ®· ®Ò nghÞ më mét cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò nµy trªn t¹p chÝ "B×nh minh", khi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" sè 10 ®¨ng bµi cña M¸c-t−-nèp ph©n tÝch c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña b¸o "Tia löa" cïng víi mét sè vÊn ®Ò kh¸c. V× b¸o "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· tËp hîp nhiÒu ý kiÕn ph¶n ®èi ®ang l−u hµnh, nªn chóng t«i mong çc th«ng tÝn viªn sÏ kh«ng tr¸ch chóng t«i, nÕu t¹m thêi, chóng t«i chØ tr¶ lêi M¸c-t−-nèp th«i.

T«i nhÊn m¹nh ch÷ t¹m thêi v× nh÷ng lý do nh− sau. Bµi b¸o ®¨ng trªn tê "Tia löa" lµ do mét uû viªn ban biªn tËp viÕt, cßn çc uû viªn kh¸c, tuy nhÊt trÝ víi t¸c gi¶ vÒ çch ®Æt vÊn ®Ò chung, nh−ng ®−¬ng nhiªn cã thÓ cã ý kiÕn bÊt ®ång vÒ nh÷ng chi tiÕt, trªn nh÷ng ®iÓm riªng biÖt. Trong

* Xem phô lôc cuèn s¸ch cña P. B. ¸c-xen-rèt, nhan ®Ò: "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", Gi¬-ne-v¬, 1898.


V. I. L ª - n i n

382

khi ®ã toµn thÓ ban biªn tËp chóng t«i (tøc lµ gåm c¶ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng") l¹i bËn th¶o mét dù th¶o tËp thÓ cña ban biªn tËp vÒ c−¬ng lÜnh cña ®¶ng chóng ta. ViÖc th¶o dù th¶o ®ã bÞ kÐo dµi (mét phÇn lµ do çc c«ng viÖc kh¸c cña ®¶ng vµ hoµn c¶nh ho¹t ®éng bÝ mËt, mét phÇn v× cÇn thiÕt ph¶i triÖu tËp ®¹i héi ®Æc biÖt ®Ó th¶o luËn toµn diÖn b¶n c−¬ng lÜnh) vµ chØ míi hoµn thµnh trong thêi gian gÇn ®©y nhÊt. Khi mµ ®iÓm nãi vÒ viÖc tr¶ l¹i çc ruéng ®Êt c¾t chØ lµ ý kiÕn riªng cña t«i, th× t«i kh«ng véi bªnh vùc nã, v× t«i cho r»ng çch ®Æt chung vÊn ®Ò chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña chóng ta lµ quan träng h¬n nhiÒu so víi ®iÓm riªng biÖt ®ã, lµ ®iÓm cã thÓ bÞ lo¹i khái dù th¶o chung cña chóng ta hoÆc bÞ söa ®æi vÒ c¨n b¶n. B©y giê, t«i sÏ b¶o vÖ chÝnh b¶n dù th¶o chung ®ã. Víi "nh÷ng b¹n ®äc" ®· quan t©m gãp ý kiÕn phª b×nh c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng t«i, chóng t«i ®Ò nghÞ h·y tham gia phª b×nh dù th¶o chung cña chóng t«i.

II Chóng t«i xin dÉn ra toµn v¨n phÇn "ruéng ®Êt" cña dù

th¶o Êy. "§Ó thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò vµ ®Ó cho

cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga sÏ phÊn ®Êu ®Ó:

1. xo¸ bá nh÷ng kho¶n tiÒn chuéc vµ t« dÞch còng nh− mäi kho¶n s−u thuÕ hiÖn nay ®ang ®Ì nÆng lªn ng−êi n«ng d©n lµ ®¼ng cÊp ph¶i chÞu thuÕ;

2. thñ tiªu chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh vµ tÊt c¶ çc luËt lÖ ng¨n c¶n ng−êi n«ng d©n sö dông ruéng ®Êt cña m×nh;

3. tr¶ l¹i cho nh©n d©n tÊt c¶ çc kho¶n tiÒn mµ ng−êi ta ®· bßn rót cña hä d−íi h×nh thøc tiÒn chuéc hoÆc t« dÞch; nh»m môc ®Ých Êy, tÞch thu çc tµi s¶n cña çc tu viÖn vµ çc th¸i Êp, còng nh− ®Æt ra mét thø thuÕ ®Æc biÖt ®¸nh


383

vµo nh÷ng ®Êt ®ai cña çc ®¹i ®Þa chñ quý téc ®· ®−îc øng tr−íc tiÒn chuéc; chuyÓn nh÷ng kho¶n tiÒn ®· thu ®−îc b»ng nh÷ng çch Êy thµnh mét quü ®Æc biÖt cña nh©n d©n ®Ó dïng vµo çc nhu cÇu v¨n hãa vµ phóc lîi cña çc c«ng x· n«ng th«n;

4. lËp ra çc uû ban n«ng d©n: a) ®Ó tr¶ l¹i cho çc c«ng x· n«ng th«n (b»ng çch tÞch

thu, hoÆc chuéc l¹i nÕu ruéng ®Êt ®· chuyÓn tõ tay ng−êi nµy sang tay ng−êi kh¸c, v. v.) nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña n«ng d©n khi thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« vµ ®ang ®−îc bän ®Þa chñ dïng lµm c«ng cô n« dÞch n«ng d©n;

b) ®Ó xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ®ang cßn tån t¹i ë U-ran, An-tai, ë miÒn T©y vµ çc miÒn kh¸c trong n−íc;

5. cho çc toµ ¸n cã quyÒn gi¶m t« qu¸ cao vµ tuyªn bè huû bá nh÷ng hîp ®ång cã tÝnh chÊt n« dÞch".

Cã lÏ b¹n ®äc sÏ ng¹c nhiªn thÊy trong "c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt" kh«ng cã mét yªu s¸ch nµo cho c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª. VÒ vÊn ®Ò nµy, chóng t«i xin l−u ý r»ng nh÷ng yªu s¸ch ®ã ®· ®−îc ghi trong ch−¬ng trªn cña c−¬ng lÜnh, lµ ch−¬ng nªu ra çc yªu s¸ch cña ®¶ng chóng t«i "®Ó b¶o vÖ giai cÊp c«ng nh©n khái bÞ suy ®åi vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn, còng nh− ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu cña hä ®Ó tù gi¶i phãng". Nh÷ng ch÷ chóng t«i g¹ch d−íi bao gåm tÊt c¶ c«ng nh©n lµm thuª, kÓ c¶ c«ng nh©n n«ng nghiÖp, vµ tÊt c¶ 16 ®iÓm cña ch−¬ng ®ã ®Òu cã liªn quan ®Õn c¶ c«ng nh©n n«ng nghiÖp n÷a.

ViÖc gép chung c«ng nh©n c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp vµo trong mét ch−¬ng vµ chØ ®Æt çc yªu s¸ch "cña n«ng d©n" vµo phÇn "ruéng ®Êt" cña c−¬ng lÜnh, thùc ra, cã ®iÒu kh«ng tiÖn lµ nh÷ng yªu s¸ch cho c«ng nh©n n«ng nghiÖp kh«ng næi bËt lªn, míi ®äc qua kh«ng thÊy râ. Míi t×m hiÓu s¬ qua c−¬ng lÜnh th× cã thÓ cã c¶m t−ëng thËm chÝ hoµn toµn

V. I. L ª - n i n

384

kh«ng ®óng lµ chóng t«i ®· cè ý lµm lu mê nh÷ng yªu s¸ch cho c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp. Kh«ng cÇn ph¶i nãi r»ng c¶m t−ëng ®ã c¨n b¶n lµ sai. Thùc ra ®iÒu kh«ng tiÖn nãi trªn chØ cã tÝnh chÊt hoµn toµn bÒ ngoµi th«i. Cã thÓ dÔ dµng xua tan ®−îc c¶m t−ëng Êy nÕu nghiªn cøu kü h¬n c−¬ng lÜnh vµ phÇn thuyÕt minh b¶n c−¬ng lÜnh ®ã (vµ ®−¬ng nhiªn c−¬ng lÜnh cña ®¶ng chóng ta "sÏ ®i vµo quÇn chóng" kh«ng ph¶i b»ng çch nµo kh¸c, ngoµi çch gi¶i thÝch kh«ng nh÷ng chØ th«ng qua s¸ch b¸o mµ cßn th«ng qua c¶ ⎯ ®©y lµ ®iÒu quan träng h¬n nhiÒu ⎯ lêi nãi n÷a). NÕu cã nhãm nµo ®ã muèn ®Æc biÖt kªu gäi c«ng nh©n n«ng nghiÖp, hä chØ cÇn chän trong tÊt c¶ çc yªu s¸ch cho c«ng nh©n, nh÷ng yªu s¸ch quan träng nhÊt ®èi víi cè n«ng, nh÷ng ng−êi lµm c«ng nhËt, v.v., vµ ®em nh÷ng yªu s¸ch ®ã tr×nh bµy thµnh mét cuèn s¸ch riªng, mét tê truyÒn ®¬n hoÆc mét sè th«ng b¸o miÖng.

VÒ nguyªn t¾c, th× ph−¬ng ph¸p duy nhÊt ®óng ®Ó th¶o nh÷ng phÇn ®−îc ®Ò cËp tíi trong c−¬ng lÜnh, chÝnh lµ tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch cã lîi cho c«ng nh©n lµm thuª trong tÊt c¶ çc ngµnh kinh tÕ quèc d©n vµo víi nhau vµ t¸ch h¼n nh÷ng yªu s¸ch cho "n«ng d©n" thµnh mét phÇn riªng, v× tiªu chuÈn c¬ b¶n cña çi mµ chóng ta cã thÓ vµ ph¶i yªu s¸ch, trong tr−êng hîp thø nhÊt vµ tr−êng hîp thø hai, hoµn toµn kh«ng gièng nhau. Sù kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c gi÷a hai phÇn ®−îc xÐt tíi trong c−¬ng lÜnh, ®· ®−îc tr×nh bµy trong dù th¶o, ë lêi nãi ®Çu cña mçi phÇn.

V× lîi Ých cña c«ng nh©n lµm thuª, chóng ta ®ßi thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch "b¶o vÖ giai cÊp c«ng nh©n khái bÞ suy ®åi vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn, còng nh− ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu cña hä"; v× lîi Ých cña n«ng d©n, chóng ta chØ ®ßi thùc hiÖn nh÷ng cuéc c¶i t¹o gãp phÇn vµo viÖc "thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò vµ ®Ó cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do". Do


385

®ã, ng−êi ta thÊy r»ng nh÷ng yªu s¸ch chóng ta nªu ra v× lîi Ých cña n«ng d©n cã hÑp h¬n nhiÒu, nh÷ng ®iÒu kiÖn cña nh÷ng yªu s¸ch ®ã cã ®¬n gi¶n h¬n, ph¹m vi cña nh÷ng yªu s¸ch ®ã cã hÑp h¬n. §èi víi c«ng nh©n lµm thuª, chóng ta ®¶m nhËn nhiÖm vô b¶o vÖ lîi Ých cña hä, víi tÝnh çch lµ mét giai cÊp trong x· héi hiÖn ®¹i; chóng ta lµm nh− thÕ, v× chóng ta cho r»ng chØ cã phong trµo giai cÊp cña hä míi lµ phong trµo thùc sù çch m¹ng (xem phÇn nguyªn t¾c cña c−¬ng lÜnh nãi vÒ th¸i ®é cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi çc giai cÊp kh¸c) vµ chóng ta cè g¾ng tæ chøc chÝnh phong trµo Êy, h−íng dÉn nã vµ lÊy ý thøc x· héi chñ nghÜa soi s¸ng cho nã. Tr¸i l¹i, ®èi víi n«ng d©n, chóng ta tuyÖt nhiªn kh«ng ®¶m nhËn nhiÖm vô b¶o vÖ lîi Ých cña hä, víi tÝnh çch lµ giai cÊp nh÷ng ng−êi tiÓu t− h÷u ruéng ®Êt vµ nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng trong x· héi hiÖn ®¹i. Ch¼ng cã g× gièng nh− thÕ c¶. "ViÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n", vµ v× thÕ ®¶ng d©n chñ - x· héi chØ ®¹i biÓu ⎯ mét çch trùc tiÕp vµ hoµn toµn ⎯ cho lîi Ých cña riªng giai cÊp v« s¶n, chØ cè g¾ng cïng víi phong trµo giai cÊp cña v« s¶n kÕt thµnh mét khèi kh«ng thÓ chia c¾t mµ th«i. TÊt c¶ çc giai cÊp kh¸c trong x· héi hiÖn ®¹i ®Òu chñ tr−¬ng duy tr× c¬ së cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn t¹i, vµ v× thÕ ®¶ng d©n chñ - x· héi chØ cã thÓ ®¶m nhËn nhiÖm vô b¶o vÖ lîi Ých cña nh÷ng giai cÊp Êy trong mét sè hoµn c¶nh nµo ®Êy vµ víi mét sè ®iÒu kiÖn ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng. Ch¼ng h¹n, trong cuéc ®Êu tranh cña hä chèng giai cÊp t− s¶n, giai cÊp nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ⎯ kÓ c¶ nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng ⎯ lµ mét giai cÊp ph¶n ®éng, cho nªn "muèn cøu n«ng d©n mµ l¹i ®i b¶o vÖ kinh tÕ tiÓu n«ng vµ chÕ ®é tiÓu t− h÷u chèng l¹i sù x©m nhËp cña chñ nghÜa t− b¶n, tøc lµ tr× ho·n mét çch v« Ých sù ph¸t triÓn cña x· héi, lµ lõa dèi n«ng d©n b»ng çch lµm cho hä t−ëng cã thÓ sèng sung s−íng ®−îc c¶ d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, lµ chia rÏ çc giai cÊp cÇn lao b»ng

V. I. L ª - n i n

386

çch t¹o ®iÒu kiÖn cho mét sè Ýt ng−êi ®−îc h−ëng ®Æc quyÒn ®Æc lîi trªn l−ng cña ®a sè" ("Tia löa", sè 3)1). V× thÕ cho nªn nh÷ng yªu s¸ch cho "n«ng d©n" trong dù th¶o c−¬ng lÜnh cña chóng ta ®−îc ®Æt ra víi hai ®iÒu kiÖn rÊt chÆt. Chóng ta chØ coi nh÷ng "yªu s¸ch cho n«ng d©n" trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ chÝnh ®¸ng víi ®iÒu kiÖn lµ: thø nhÊt, nh÷ng yªu s¸ch ®ã ph¶i nh»m xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« vµ thø hai, ph¶i gãp phÇn lµm cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do.

Chóng ta h·y ph©n tÝch tØ mØ h¬n tõng ®iÒu kiÖn mµ chóng ta ®· nãi qua trong b¸o "Tia löa", sè 3.

"Tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò" cßn rÊt nÆng nÒ ë n«ng th«n n−íc ta. §iÒu ®ã ai còng biÕt. ChÕ ®é lao dÞch vµ sù n« dÞch, viÖc ng−êi n«ng d©n kh«ng cã quyÒn ®Çy ®ñ vÒ mÆt ®¼ng cÊp vµ vÒ mÆt c«ng d©n, sù phô thuéc cña hä vµo bän ®Þa chñ cã ®Æc quyÒn vµ cã quyÒn ®¸nh ®Ëp hä, cuéc sèng « nhôc ®ang biÕn ng−êi n«ng d©n thµnh mét ng−êi d· man thùc sù, ⎯ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã kh«ng ph¶i lµ hiÕm, mµ th−êng xuyªn x¶y ra ë n«ng th«n n−íc Nga, vµ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã, chung quy, ®Òu lµ tµn tÝch trùc tiÕp cña chÕ ®é n«ng n«. Trong nh÷ng tr−êng hîp vµ trong nh÷ng mèi quan hÖ mµ chÕ ®é ®ã cßn thèng trÞ vµ chõng nµo chÕ ®é ®ã cßn thèng trÞ, th× kÎ thï cña chÕ ®é ®ã lµ toµn bé n«ng d©n, víi tÝnh çch lµ mét chØnh thÓ. §èi víi chÕ ®é n«ng n«, ®èi víi bän ®Þa chñ - chñ n«ng n« vµ ®èi víi nhµ n−íc phôc vô bän chóng, n«ng d©n vÉn lµ mét giai cÊp, nh−ng lµ mét giai cÊp kh«ng ph¶i cña x· héi t− b¶n, mµ lµ cña x· héi n«ng n«, tøc lµ mét giai cÊp - ®¼ng cÊp*. Vµ chõng nµo

* Ai còng biÕt r»ng trong x· héi n« lÖ vµ x· héi phong kiÕn, sù ph©n biÖt giai cÊp còng biÓu hiÖn c¶ trong viÖc ph©n chia d©n c− thµnh



387

trong n«ng th«n chóng ta cßn tån t¹i ®èi kh¸ng giai cÊp ®ã, ⎯ ®èi kh¸ng cña riªng x· héi n«ng n« ⎯ gi÷a "n«ng d©n" vµ bän ®Þa chñ cã ®Æc quyÒn, th× ®¶ng c«ng nh©n tÊt nhiªn ph¶i ®øng vÒ phÝa "n«ng d©n", ph¶i ñng hé cuéc ®Êu tranh cña hä, ph¶i thóc ®Èy hä ®Êu tranh chèng mäi tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«.

Chóng ta ®Æt ch÷ n«ng d©n trong ngoÆc kÐp ®Ó nªu râ r»ng trong tr−êng hîp nµy, cã mét m©u thuÉn kh«ng thÓ nghi ngê g× n÷a: trong x· héi hiÖn ®¹i, cè nhiªn n«ng d©n kh«ng cßn lµ mét giai cÊp thuÇn nhÊt n÷a. NÕu cã ng−êi bèi rèi tr−íc m©u thuÉn ®ã th× chÝnh lµ v× hä quªn r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét m©u thuÉn trong çch tr×nh bµy, trong häc thuyÕt, mµ lµ m©u thuÉn ngay trong ®êi sèng. §ã kh«ng ph¶i lµ mét m©u thuÉn bÞa ®Æt mµ lµ mét m©u thuÉn biÖn chøng sinh ®éng. Trong chõng mùc mµ ë n«ng th«n n−íc ta, x· héi dùa trªn chÕ ®é n«ng n« bÞ x· héi "hiÖn ®¹i" (x· héi t− s¶n) thay thÕ, th× n«ng d©n kh«ng cßn lµ mét giai cÊp n÷a mµ chia ra thµnh v« s¶n n«ng th«n vµ t− s¶n n«ng th«n (h¹ng lín, võa, nhá vµ rÊt nhá). Trong chõng mùc mµ nh÷ng quan hÖ n«ng n« cßn tån t¹i, th× "n«ng d©n" vÉn cßn lµ mét giai cÊp, nghÜa lµ, chóng t«i xin nh¾c l¹i, mét giai cÊp kh«ng ph¶i lµ cña x· héi t− s¶n mµ lµ cña x· héi n«ng n«. Nh÷ng ch÷ "trong chõng mùc ⎯ th×" nãi lªn r»ng trong thùc tÕ ë n«ng th«n n−íc Nga hiÖn nay, nh÷ng quan hÖ n«ng n« ®¼ng cÊp; mçi giai cÊp l¹i cã mét ®Þa vÞ ph¸p lý riªng biÖt trong nhµ n−íc. V× thÕ nªn nh÷ng giai cÊp cña x· héi n« lÖ hay phong kiÕn (còng nh− trong chÕ ®é n«ng n«) ®Òu còng lµ nh÷ng ®¼ng cÊp riªng biÖt. Tr¸i l¹i, trong x· héi t− s¶n, t− b¶n chñ nghÜa, tÊt c¶ mäi c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt, sù ph©n chia ®¼ng cÊp ®· bÞ thñ tiªu (Ýt ra lµ trªn nguyªn t¾c), nªn giai cÊp kh«ng cßn lµ ®¼ng cÊp n÷a. ViÖc ph©n chia x· héi ra thµnh giai cÊp lµ mét hiÖn t−îng chung cho x· héi n« lÖ, phong kiÕn vµ t− s¶n, nh−ng trong hai x· héi trªn, vÉn tån t¹i giai cÊp - ®¼ng cÊp, cßn trong x· héi sau cïng, giai cÊp kh«ng ph¶i lµ ®¼ng cÊp n÷a.

V. I. L ª - n i n

388

vµ quan hÖ t− s¶n xen kÏ ch»ng chÞt víi nhau hÕt søc phøc t¹p. Nãi theo thuËt ng÷ cña M¸c, th× ë n−íc ta, t« lao dÞch, t« hiÖn vËt, t« tiÒn vµ t« t− b¶n chñ nghÜa xen kÏ ch»ng chÞt víi nhau mét çch rÊt kh¸c th−êng. Chóng ta nhÊn m¹nh t×nh huèng Êy, — t×nh huèng ®· ®−îc tÊt c¶ çc cuéc ®iÒu tra kinh tÕ vÒ n−íc Nga x¸c nhËn — tr−íc hÕt lµ v× t×nh huèng Êy tÊt nhiªn kh«ng thÓ kh«ng lµm cho mét sè yªu s¸ch "vÒ ruéng ®Êt" cña chóng ta cã tÝnh chÊt phøc t¹p, r¾c rèi, nÕu nãi lµ cã tÝnh chÊt gi¶ t¹o còng ®−îc, mét tÝnh chÊt mµ míi nh×n, sÏ ®Ëp m¹nh vµo m¾t nhiÒu ng−êi. KÎ nµo trong khi ph¶n ®èi mµ chØ tá ra kh«ng tho¶ m·n mét çch chung chung ®èi víi tÝnh chÊt phøc t¹p vµ sù "x¶o tr¸" cña nh÷ng gi¶i ph¸p ®· ®−îc ®Ò ra, th× kÎ ®ã ®· quªn r»ng kh«ng thÓ cã mét gi¶i ph¸p ®¬n gi¶n cho nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p nh− thÕ ®−îc. Chóng ta ph¶i ®Êu tranh chèng mäi tµn tÝch cña nh÷ng quan hÖ n«ng n«, ®ã lµ ®iÒu kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a ®èi víi mét ng−êi d©n chñ - x· héi, nh−ng v× tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ Êy xen kÏ ch»ng chÞt mét çch hÕt søc phøc t¹p víi nh÷ng quan hÖ t− s¶n, nªn chóng ta b¾t buéc ph¶i ®i vµo, nÕu cã thÓ nãi lµ tËn trung t©m cña t×nh h×nh hçn lo¹n Êy, mµ kh«ng lïi b−íc tr−íc tÝnh chÊt phøc t¹p cña nhiÖm vô. Gi¶i ph¸p "®¬n gi¶n" chØ cã thÓ lµ gi¶i ph¸p sau ®©y: lÈn tr¸nh, bá qua , ®Ó mÆc cho "yÕu tè tù ph¸t" tù gi¶i quyÕt lÊy t×nh h×nh hçn t¹p ®ã. Nh−ng sù "®¬n gi¶n" ®ã, mµ tÊt c¶ bän t− s¶n vµ "ph¸i kinh tÕ" sïng b¸i thÕ lùc tù ph¸t vèn ham thÝch, th× l¹i kh«ng xøng ®¸ng ®èi víi mét ng−êi d©n chñ - x· héi. §¶ng cña giai cÊp v« s¶n kh«ng nh÷ng ph¶i ñng hé n«ng d©n mµ cßn ph¶i thóc ®Èy hä tiÕn lªn ®Êu tranh chèng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« n÷a, nh−ng muèn thóc ®Èy n«ng d©n tiÕn lªn, chØ cã ®−a ra nh÷ng nguyÖn väng chung chung th× kh«ng ®ñ, mµ ph¶i cã mét sù chØ ®¹o çch m¹ng râ rµng, ph¶i biÕt gióp cho n«ng d©n t×m ra ph−¬ng h−íng trong t×nh h×nh quan hÖ ruéng ®Êt phøc t¹p.


389

III

§Ó b¹n ®äc h×nh dung ®−îc thËt râ r»ng nhÊt ®Þnh ph¶i cã mét gi¶i ph¸p phøc t¹p ®èi víi vÊn ®Ò ruéng ®Êt, th× vÒ mÆt ®ã, chóng t«i yªu cÇu b¹n ®äc h·y so s¸nh nh÷ng phÇn c−¬ng lÜnh nãi vÒ c«ng nh©n vµ vÒ n«ng d©n. Trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, tÊt c¶ mäi gi¶i ph¸p ®Òu hÕt søc ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu ngay c¶ ®èi víi nh÷ng ng−êi rÊt Ýt hiÓu biÕt vÊn ®Ò vµ rÊt Ýt quen suy nghÜ, ®ã lµ nh÷ng gi¶i ph¸p "tù nhiªn", quen thuéc, dÔ thùc hiÖn. Trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n, tr¸i l¹i, phÇn lín nh÷ng gi¶i ph¸p ®Òu rÊt phøc t¹p, tho¹t nh×n th× rÊt "khã hiÓu", gi¶ t¹o, khã tin, khã thùc hiÖn. Gi¶i thÝch sù kh¸c nhau Êy nh− thÕ nµo? Ph¶i ch¨ng nh÷ng t¸c gi¶ cña c−¬ng lÜnh ®· lËp luËn mét çch minh mÉn vµ thùc tÕ trong tr−êng hîp thø nhÊt, cßn trong tr−êng hîp thø hai hä ®· nhÇm lÉn, lóng tóng vµ r¬i vµo chñ nghÜa l·ng m¹n vµ nãi su«ng? Gi¶i thÝch nh− thÕ qu¶ thËt lµ qu¸ "®¬n gi¶n", ®¬n gi¶n mét çch Êu trÜ vµ chóng t«i còng kh«ng ng¹c nhiªn khi thÊy M¸c-t−-nèp ví lÊy çch gi¶i thÝch ®ã. ¤ng ta kh«ng suy nghÜ r»ng chÝnh sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®· lµm cho viÖc gi¶i quyÕt thùc tiÔn nh÷ng vÊn ®Ò nhá nhÆt vÒ c«ng nh©n trë thµnh dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n ®Õn cùc ®é. Trong lÜnh vùc nÒn s¶n xuÊt lín t− b¶n chñ nghÜa, nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi ®· trë thµnh (vµ ngµy cµng trë thµnh) trong s¸ng, râ rµng vµ ®¬n gi¶n tíi møc tho¸ng nh×n ®· cã thÓ thÊy ngay ®−îc nh÷ng b−íc tr−íc m¾t ph¶i ®i. Tr¸i l¹i , ë n«ng th«n, chñ nghÜa t− b¶n lÊn ¸t chÕ ®é n«ng n«, lµm cho nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi trë nªn r¾c rèi vµ phøc t¹p ®Õn møc ph¶i suy nghÜ nhiÒu míi t×m ra ®−îc gi¶i ph¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn tr−íc m¾t (theo tinh thÇn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng) vµ cã thÓ kh¼ng ®Þnh tr−íc mét çch hoµn toµn ch¾c ch¾n r»ng kh«ng thÓ t×m ®−îc mét gi¶i ph¸p "®¬n gi¶n".

V. I. L ª - n i n

390

Nh©n tiÖn nãi thªm. V× chóng ta ®· b¾t ®Çu so s¸nh nh÷ng phÇn nãi vÒ c«ng nh©n vµ n«ng d©n trong c−¬ng lÜnh, nªn chóng t«i còng xin nªu mét ®iÓm kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c gi÷a nh÷ng phÇn Êy. Nãi mét çch v¾n t¾t, ta cã thÓ diÔn ®¹t ®iÓm kh¸c nhau Êy nh− thÕ nµy: trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, chóng ta kh«ng ®−îc v−ît qu¸ ph¹m vi nh÷ng yªu s¸ch vÒ c¶i çch x· héi; trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n, chóng ta kh«ng ®−îc dõng l¹i ngay c¶ tr−íc nh÷ng yªu s¸ch x· héi - çch m¹ng. Nãi mét çch kh¸c, trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, chóng ta chØ ®ãng khung trong c−¬ng lÜnh tèi thiÓu; trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n, chóng ta cã thÓ vµ cÇn ph¶i nªu ra mét c−¬ng lÜnh tèi ®a*. Chóng t«i xin gi¶i thÝch râ.

Trong c¶ hai phÇn, kh«ng ph¶i chóng ta nªu ra môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta, mµ lµ nªu ra nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t cña chóng ta. V× thÕ trong c¶ hai phÇn, chóng ta ph¶i ®øng trªn c¬ së cña x· héi hiÖn ®¹i (= t− s¶n). §ã lµ ®iÓm gièng nhau gi÷a hai phÇn. Nh−ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n lµ ë chç phÇn nãi vÒ c«ng nh©n gåm nh÷ng yªu s¸ch nh»m chèng giai cÊp t− s¶n, cßn phÇn nãi vÒ n«ng d©n gåm nh÷ng yªu s¸ch nh»m chèng bän ®Þa chñ - chñ n«ng n« (chèng bän phong kiÕn, t«i cã thÓ nãi nh− vËy, nÕu viÖc dïng thuËt ng÷ nµy ®Ó chØ bän ®Þa chñ quý téc ë n−íc ta kh«ng ph¶i lµ

* ý kiÕn ph¶n ®èi cho r»ng yªu s¸ch ®ßi tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t hoµn toµn ch−a ph¶i lµ nh÷ng yªu s¸ch tèi ®a trùc tiÕp mµ chóng t«i ®Ò ra v× lîi Ých cña n«ng d©n (resp.1) nh÷ng yªu s¸ch tèi ®a vÒ ruéng ®Êt cña chóng ta nãi chung) vµ v× thÕ yªu s¸ch vÒ ruéng ®Êt c¾t ®ã kh«ng ®−îc triÖt ®Ó, ý kiÕn ®ã sÏ ®−îc ®Ò cËp ®Õn ë phÇn d−íi khi chóng t«i nãi tíi nh÷ng ®iÓm cô thÓ cña b¶n c−¬ng lÜnh mµ chóng t«i b¶o vÖ. Chóng t«i kh¼ng ®Þnh, vµ chóng t«i sÏ cè g¾ng chøng minh lêi kh¼ng ®Þnh nµy, r»ng yªu s¸ch ®ßi "tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t" lµ yªu s¸ch tèi ®a mµ hiÖn nay chóng ta cã thÓ ®Ò ra ë trong b¶n c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta.

1) ⎯ respective ⎯ hoÆc lµ


391

mét vÊn ®Ò ®ang ®−îc tranh luËn kÞch liÖt *). Trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, chóng ta chØ ®ßi hái c¶i thiÖn tõng phÇn chÕ ®é t− s¶n hiÖn ®¹i. Trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n, chóng ta ph¶i cè g¾ng nh»m quÐt s¹ch khái chÕ ®é t− s¶n hiÖn ®¹i, tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, chóng ta kh«ng thÓ ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch cã t¸c dông ®Ëp tan vÜnh viÔn sù thèng trÞ cña giai cÊp t− s¶n: khi nµo chóng ta ®¹t ®−îc môc ®Ých cuèi cïng ®ã cña chóng ta, môc ®Ých mµ chóng ta ®· nhÊn m¹nh mét çch ®Çy ®ñ trong mét ®o¹n kh¸c cña b¶n c−¬ng lÜnh, vµ trong cuéc ®Êu tranh cho nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t, chóng ta "kh«ng mét lóc nµo" l·ng quªn, th× khi ®ã chóng ta, ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n, sÏ kh«ng chØ ®ãng khung trong nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn mét sè tr¸ch nhiÖm nµo ®ã cña chñ x−ëng hoÆc vÊn ®Ò nhµ ë cña nhµ m¸y, mµ chóng ta sÏ n¾m tÊt c¶ quyÒn qu¶n lý, quyÒn chi phèi toµn bé nÒn s¶n xuÊt x· héi vµ, do ®ã, c¶ viÖc ph©n phèi. Ng−îc l¹i, trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n, chóng ta cã thÓ vµ ph¶i ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch cã t¸c dông ®Ëp tan vÜnh viÔn sù thèng trÞ cña bän ®Þa chñ - chñ n«ng n« vµ quÐt s¹ch tÊt c¶ tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ra khái n«ng th«n n−íc ta. Trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, khi ®Ò cËp tíi nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t, chóng ta kh«ng thÓ ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch x· héi - çch m¹ng, v× cuéc çch m¹ng x· héi lËt ®æ sù thèng trÞ cña giai cÊp t− s¶n ®· lµ mét cuéc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n thùc hiÖn môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta. Trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n, chóng ta l¹i ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch x· héi - çch m¹ng, v× cuéc çch m¹ng x· héi lËt ®æ sù thèng trÞ cña bän ®Þa chñ - chñ n«ng n« (tøc lµ

* Riªng t«i, t«i thiªn vÒ phÝa cho r»ng thuËt ng÷ Êy cã thÓ dïng ®Ó chØ bän ®Þa chñ quý téc ®−îc, nh−ng tÊt nhiªn ë ®©y kh«ng ph¶i chç vµ còng kh«ng ph¶i lóc luËn chøng hoÆc ngay c¶ ®Ò ra çch gi¶i quyÕt Êy, v× vÊn ®Ò hiÖn nay lµ ph¶i b¶o vÖ dù th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt do toµn thÓ ban biªn tËp ®· th¶o ra mét çch tËp thÓ.

V. I. L ª - n i n

392

mét cuéc çch m¹ng x· héi cña giai cÊp t− s¶n, gièng nh− cuéc §¹i çch m¹ng Ph¸p) còng cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trªn c¬ së chÕ ®é t− s¶n hiÖn ®¹i. Trong phÇn nãi vÒ c«ng nh©n, chóng ta vÉn ®øng (t¹m thêi vµ víi ®iÒu kiÖn vÉn gi÷ nh÷ng sù tÝnh to¸n vµ ý ®å riªng cña chóng ta, nh−ng dï sao chóng ta vÉn ®øng) trªn lÜnh vùc c¶i çch x· héi, v× ë ®©y, chóng ta chØ yªu s¸ch nh÷ng ®iÒu mµ giai cÊp t− s¶n cã thÓ (vÒ nguyªn t¾c) nh−îng bé chóng ta mµ kh«ng mÊt ®Þa vÞ thèng trÞ cña nã (®iÒu mµ v× lý do Êy, çc ngµi D«m-b¸c-t¬, Bun-ga-cèp, Xt¬-ru-vª, Pr«-c«-p«-vÝch vµ ®ång bän ®Òu khuyªn tr−íc giai cÊp t− s¶n nh−îng bé mét çch thøc thêi vµ thµnh t©m). Nh−ng trong phÇn nãi vÒ n«ng d©n th× kh¸c víi bän c¶i l−¬ng - x· héi, chóng ta ph¶i yªu s¸ch chÝnh nh÷ng ®iÒu mµ bän ®Þa chñ - chñ n«ng n« sÏ kh«ng bao giê vµ kh«ng thÓ bao giê cho chóng ta (hoÆc cho n«ng d©n), ⎯ ph¶i yªu s¸ch chÝnh nh÷ng ®iÒu mµ phong trµo çch m¹ng cña n«ng d©n chØ cã thÓ giµnh ®−îc b»ng b¹o lùc.

IV

V× thÕ nªn çi tiªu chuÈn "®¬n gi¶n" vÒ "kh¶ n¨ng thùc

hiÖn" tiªu chuÈn mµ M¸c-t−-nèp ®· dïng ®Ó "®¶ kÝch" c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta mét çch qu¸ − "dÔ dµng", lµ kh«ng ®ñ vµ kh«ng cã gi¸ trÞ g× hÕt. Tiªu chuÈn ®ã vÒ "kh¶ n¨ng thùc hiÖn" trùc tiÕp vµ tøc kh¾c, nãi chung, chØ cã thÓ thÝch dông cho nh÷ng phÇn vµ nh÷ng ®iÓm râ rµng cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng trong c−¬ng lÜnh cña chóng ta, chø tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ thÝch dông cho c−¬ng lÜnh cña mét ®¶ng çch m¹ng nãi chung. Nãi mét çch kh¸c, tiªu chuÈn Êy chØ cã thÓ thÝch dông cho c−¬ng lÜnh cña chóng ta trong tr−êng hîp ngo¹i lÖ, chø tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ dïng lµm quy t¾c chung ®−îc. C−¬ng lÜnh cña chóng ta cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, nh−ng chØ víi nghÜa réng, nghÜa triÕt häc cña


393

danh tõ ®ã, tøc lµ kh«ng mét c©u ch÷ nµo cña b¶n c−¬ng lÜnh nãi tr¸i víi chiÒu h−íng cña toµn bé sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nh−ng mét khi chóng ta ®· x¸c ®Þnh ®−îc mét çch ®óng ®¾n (trong toµn bé lÉn trong tõng phÇn) chiÒu h−íng ®ã, th× chóng ta ph¶i, ⎯ v× nh÷ng nguyªn lý çch m¹ng vµ nhiÖm vô çch m¹ng cña chóng ta, ⎯ ®em hÕt søc m×nh ®Êu tranh kh«ng ngõng vµ triÖt ®Ó ®Ó ®¹t ®−îc møc tèi ®a cña nh÷ng yªu s¸ch cña chóng ta. Tr−íc khi cuéc ®Êu tranh cßn ch−a kÕt thóc h¼n, hay ngay c¶ trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, mµ l¹i toan x¸c ®Þnh tr−íc r»ng cã lÏ chóng ta sÏ kh«ng ®¹t ®−îc tÊt c¶ møc tèi ®a, th× cã nghÜa lµ hoµn toµn r¬i vµo chñ nghÜa phi-li-xtanh. Lèi suy nghÜ nh− thÕ lu«n lu«n dÉn ®Õn chñ nghÜa c¬ héi, mÆc dï nh÷ng ng−êi cã nh÷ng suy nghÜ ®ã kh«ng muèn thÕ.

LËp luËn cña M¸c-t−-nèp cho r»ng c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña b¸o "Tia löa" r¬i vµo "chñ nghÜa l·ng m¹n", "v× sù tham gia cña quÇn chóng n«ng d©n vµo phong trµo chóng ta, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, cßn lµ vÊn ®Ò hoµn toµn ch−a ch¾c ch¾n" ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, tr. 58, ch÷ ng¶ lµ do t«i), lËp luËn ®ã, trªn thùc tÕ, h¸ kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa phi-li-xtanh hay sao? §ã lµ mét tØ dô hay vÒ nh÷ng lËp luËn rÊt "cã vÎ ®óng" vµ rÊt rÎ tiÒn, nh÷ng lËp luËn ®· khiÕn cho chñ nghÜa d©n chñ - x· héi Nga ®i ®Õn chç r¬i vµo "chñ nghÜa kinh tÕ". Nh−ng ph©n tÝch kü h¬n n÷a lËp luËn "cã vÎ ®óng" ®ã, th× ng−êi ta sÏ thÊy r»ng ®Êy chØ lµ mét çi bong bãng xµ phßng. "Phong trµo cña chóng ta" lµ mét phong trµo c«ng nh©n d©n chñ - x· héi. QuÇn chóng n«ng d©n kh«ng thÓ thùc sù "tham gia" phong trµo Êy: ®ã kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ch−a ch¾c ch¾n mµ lµ kh«ng thÓ ®−îc, vµ ®iÒu ®ã kh«ng bao giê ®−îc nãi ®Õn c¶. Nh−ng quÇn chóng n«ng d©n kh«ng thÓ kh«ng tham gia "phong trµo" chèng tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« (kÓ c¶ chèng chÕ ®é chuyªn chÕ). M¸c-t−-nèp ®· lµm rèi tung vÊn ®Ò lªn b»ng mÊy ch÷ "phong trµo cña chóng ta" mµ kh«ng nghÜ ®Õn tÝnh chÊt kh¸c nhau

V. I. L ª - n i n

394

vÒ thùc chÊt gi÷a phong trµo chèng giai cÊp t− s¶n vµ phong trµo chèng chÕ ®é n«ng n« *.

§iÒu mµ ng−êi ta cã thÓ gäi lµ ch−a ch¾c ch¾n, th× tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ sù tham gia cña quÇn chóng n«ng d©n vµo phong trµo chèng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«, mµ cã lÏ chØ lµ møc ®é cña sù tham gia ®ã: quan hÖ n«ng n« ë n«ng th«n xen kÏ ch»ng chÞt víi nh÷ng quan hÖ t− s¶n;

* Ng−êi ta thÊy ®Æc biÖt râ r»ng M¸c-t−-nèp Ýt suy nghÜ ®Õn nh− thÕ

nµo vÒ vÊn ®Ò mµ «ng ta ®Þnh viÕt nÕu xem c©u d−íi ®©y trong bµi b¸o cña «ng ta: "V× phÇn ruéng ®Êt trong c−¬ng lÜnh cña chóng ra sÏ cã mét ý nghÜa thùc tiÔn t−¬ng ®èi nhá, trong mét thêi gian rÊt dµi n÷a, nªn nã ®· më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cho lèi nãi çch m¹ng su«ng". Nh÷ng ch÷ g¹ch d−íi chøa ®ùng chÝnh sù lÉn lén trong bµi ®ã. M¸c-t−-nèp nghe nãi r»ng ë ph−¬ng T©y, ng−êi ta chØ ®Ò ra c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt, khi phong trµo c«ng nh©n ®· rÊt ph¸t triÓn. ë n−íc ta, phong trµo Êy chØ míi b¾t ®Çu. V× thÕ nhµ chÝnh luËn cña chóng ta véi kÕt luËn "trong mét thêi gian rÊt dµi n÷a"! ¤ng ta kh«ng ®Ó ý ®Õn mét chi tiÕt: ë ph−¬ng T©y, c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt ®−îc viÕt ra nh»m l«i kÐo nh÷ng ng−êi nöa n«ng d©n, nöa c«ng nh©n tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi chèng giai cÊp t− s¶n; cßn ë n−íc ta, th× nh»m thu hót quÇn chóng n«ng d©n tham gia phong trµo d©n chñ chèng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. V× thÕ, ë ph−¬ng T©y, chñ nghÜa t− b¶n n«ng nghiÖp cµng ngµy cµng ph¸t triÓn, th× c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cµng cã ý nghÜa h¬n. Chñ nghÜa t− b¶n n«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn th× c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta, trong phÇn lín nh÷ng yªu s¸ch cña nã, sÏ ngµy cµng Ýt cã ý nghÜa thùc tiÔn, v× nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« mµ c−¬ng lÜnh chóng ta chèng l¹i, sÏ võa tù tiªu vong ®i võa tiªu vong d−íi ¶nh h−ëng cña chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ. Cho nªn trong thùc tiÔn, c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta nh»m chñ yÕu vµo t−¬ng lai gÇn nhÊt, thêi kú tr−íc khi chÕ ®é chuyªn chÕ sôp ®æ. Cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ ë n−íc Nga dï sao còng nhÊt ®Þnh sÏ ®−a ®Õn nh÷ng sù thay ®æi c¨n b¶n trong chÕ ®é ruéng ®Êt l¹c hËu nhÊt cña chóng ta, khiÕn chóng ta tÊt nhiªn ph¶i xÐt l¹i c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta. Cßn M¸c-t−-nèp chØ biÕt ch¾c cã mét ®iÒu: cuèn s¸ch cña Cau-xky 140 lµ tèt (®iÒu ®ã lµ ®óng) vµ chØ cÇn nh¾c l¹i vµ chÐp l¹i nh÷ng ®iÒu Cau-xky ®· nãi còng ®ñ, chø kh«ng cÇn suy nghÜ ®Õn sù kh¸c biÖt c¨n b¶n cña n−íc Nga vÒ ph−¬ng diÖn c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt (®iÒu ®ã qu¶ lµ kh«ng th«ng minh chót nµo).


395

mµ, víi tÝnh çch lµ mét giai cÊp trong x· héi t− s¶n, th× n«ng d©n (tiÓu n«ng) lµ mét phÇn tö cã tÝnh chÊt b¶o thñ nhiÒu h¬n lµ tÝnh chÊt çch m¹ng (®Æc biÖt lµ v× ë n−íc ta sù tiÕn triÓn cã tÝnh chÊt t− s¶n cña nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt míi chØ b¾t ®Çu th«i). V× thÕ, trong thêi kú c¶i biÕn chÝnh trÞ, chÝnh phñ sÏ dÔ chia rÏ n«ng d©n h¬n nhiÒu (h¬n lµ chia rÏ c«ng nh©n, ch¼ng h¹n), sÏ dÔ lµm suy yÕu h¬n nhiÒu (hoÆc thËm chÝ, tÖ h¬n n÷a lµ lµm tª liÖt) ý chÝ çch m¹ng cña hä b»ng nh÷ng nh−îng bé nhá nhÆt vµ kh«ng ®¸ng kÓ cho mét sè t−¬ng ®èi kh«ng lín nh÷ng ng−êi t− h÷u nhá.

TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lµ ®óng. Nh−ng tõ ®ã ta rót ra ®−îc kÕt luËn g×? ChÝnh phñ cµng dÔ nhÊt trÝ víi nh÷ng phÇn tö b¶o thñ trong n«ng d©n, th× chóng ta l¹i cµng ph¶i ra søc gÊp rót nhÊt trÝ víi nh÷ng phÇn tö çch m¹ng trong n«ng d©n. NhiÖm vô cña chóng ta lµ x¸c ®Þnh víi mét sù chÝnh x¸c khoa häc nhÊt, çi ph−¬ng ch©m mµ theo ®ã chóng ta ph¶i ñng hé nh÷ng phÇn tö nµy, vµ sau ®ã thóc ®Èy hä c−¬ng quyÕt vµ triÖt ®Ó ®Êu tranh chèng mäi tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«, thóc ®Èy hä ®Êu tranh bÊt cø lóc nµo, trong bÊt cø tr−êng hîp nµo vµ b»ng bÊt cø çch nµo cã thÓ dïng ®−îc. Muèn "quy ®Þnh" tr−íc møc ®é thµnh c«ng cña sù thóc ®Èy cña chóng ta, nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ cã tÝnh chÊt phi-li-xtanh hay sao? B¶n th©n cuéc sèng råi sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é ®ã, vµ lÞch sö sÏ ghi møc ®é ®ã, cßn c«ng viÖc cña chóng ta hiÖn nay lµ bÊt cø trong hoµn c¶nh nµo còng ph¶i ®Êu tranh vµ ®Êu tranh ®Õn cïng. LÏ nµo mét ng−êi lÝnh xung trËn mµ l¹i ®−îc phÐp suy tÝnh r»ng cã thÓ lµ ta kh«ng tiªu diÖt ®−îc toµn bé qu©n ®éi ®Þch mµ chØ tiªu diÖt ®−îc ba phÇn n¨m th«i? Theo çch nãi cña M¸c-t−-nèp th× mét yªu s¸ch nh− yªu s¸ch thµnh lËp n−íc céng hoµ ch¼ng h¹n, h¸ ch¼ng ph¶i còng lµ "ch−a ch¾c ch¾n" hay sao? DÜ nhiªn ®èi víi chÝnh phñ, th× thanh to¸n mét phÇn nhá çi v¨n tù nî Êy ®Ó khái r¾c rèi cßn dÔ h¬n lµ thanh to¸n b¶n v¨n tù nî cña n«ng d©n ®ang ®ßi xo¸ bá tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch

V. I. L ª - n i n

396

cña chÕ ®é n«ng n«. Nh−ng ®èi víi chóng ta ®iÒu ®ã cã quan hÖ g×? PhÇn tiÒn tr¶ nhá bÐ Êy tÊt nhiªn chóng ta cø bá tói nh−ng kh«ng ngõng tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh«ng kÐm quyÕt liÖt ®ßi tr¶ toµn bé mãn nî. Chóng ta ph¶i phæ biÕn réng r·i h¬n n÷a t− t−ëng cho r»ng chØ cã d−íi chÝnh thÓ céng hoµ míi cã thÓ diÔn ra trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n; chóng ta ph¶i t¹o ra* vµ cñng cè truyÒn thèng céng hoµ trong tÊt c¶ nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga vµ trong quÇn chóng c«ng nh©n réng r·i nhÊt ë Nga; chóng ta ph¶i th«ng qua khÈu hiÖu "céng hoµ" mµ nãi lªn r»ng trong cuéc ®Êu tranh ®Ó d©n chñ ho¸ chÕ ®é nhµ n−íc, chóng ta sÏ chiÕn ®Êu ®Õn cïng, m·i m·i tiÕn lªn phÝa tr−íc, ⎯ cßn b¶n th©n cuéc ®Êu tranh sÏ quyÕt ®Þnh phÇn nî chóng ta sÏ ®ßi ®−îc lµ bao nhiªu, khi nµo th× ®ßi ®−îc vµ ®ßi ®−îc b»ng çch nµo. ThËt lµ ngí ngÈn nÕu nh− cø muèn −íc ®Þnh phÇn Êy tr−íc khi chóng ta ch−a cho kÎ ®Þch nÕm tÊt c¶ søc m¹nh cña nh÷ng miÕng ®ßn cña chóng ta vµ tr−íc khi b¶n th©n chóng ta ch−a tr¶i qua tÊt c¶ søc m¹nh cña nh÷ng miÕng ®ßn cña chóng. §èi víi nh÷ng yªu s¸ch cho n«ng d©n còng thÕ, chóng ta ph¶i c¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu khoa häc mµ ®Þnh ra møc tèi ®a cña nh÷ng yªu s¸ch ®ã vµ gióp çc ®ång chÝ ®Êu tranh cho møc tèi ®a ®ã, vµ mÆc cho çc nhµ phª b×nh hîp ph¸p

* Chóng t«i nãi: "t¹o ra", v× nh÷ng ng−êi çch m¹ng tr−íc kia ë Nga ch−a bao giê chó ý thùc sù ®Õn vÊn ®Ò chÝnh thÓ céng hoµ, hä kh«ng bao giê nh×n nhËn ®ã lµ mét vÊn ®Ò "thùc tiÔn" ⎯ ®Êy lµ nh÷ng ng−êi d©n tuý, lµ nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng b¹o ®éng, v. v., v× hä coi th−êng chÝnh trÞ gièng nh− nh÷ng ng−êi v« chÝnh phñ chñ nghÜa, ®©y lµ ph¸i D©n ý, v× hä muèn nh¶y th¼ng tõ chÕ ®é chuyªn chÕ ®Õn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. ChÝnh chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi (nÕu kh«ng kÓ ®Õn nh÷ng t− t−ëng céng hoµ mµ ng−êi ta ®· quªn tõ l©u cña nhãm th¸ng Ch¹p) cã nhiÖm vô ph¶i phæ biÕn trong quÇn chóng yªu s¸ch lËp chÝnh thÓ céng hoµ vµ t¹o ra mét truyÒn thèng céng hoµ trong hµng ngò nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga.


397

cã ®Çu ãc minh mÉn vµ "nh÷ng kÎ theo ®u«i" bÊt hîp ph¸p vèn sïng b¸i nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn cø viÖc chÕ nh¹o "tÝnh chÊt ch−a ch¾c ch¾n" cña møc tèi ®a ®ã ! *

* VÒ "kh¶ n¨ng thùc hiÖn" nh÷ng yªu s¸ch trong c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi, nh¾c l¹i cuéc tranh luËn n¨m 1896 gi÷a C. Cau-xky vµ R. Lóc- x¨m-bua cã lÏ còng kh«ng ph¶i lµ v« Ých. R. Lóc-x¨m-bua viÕt r»ng ®−a nh÷ng yªu s¸ch phôc håi n−íc Ba-lan vµo c−¬ng lÜnh thùc tiÔn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan lµ kh«ng thÝch hîp bëi v× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc nh÷ng yªu s¸ch Êy trong x· héi hiÖn ®¹i. C. Cau-xky b¸c l¹i vµ nãi r»ng, lËp luËn ®ã "®−îc nªu ra lµ do kh«ng hiÓu biÕt mét çch kú l¹ b¶n chÊt cña c−¬ng lÜnh x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng yªu s¸ch thùc tÕ cña chóng ta, dï ®−îc trùc tiÕp ghi trong c−¬ng lÜnh hay ®−îc mÆc nhiªn c«ng nhËn nh− nh÷ng "®Þnh ®Ò", ®Òu ph¶i phï hîp (werden...darnach bemessen) kh«ng ph¶i víi vÊn ®Ò xÐt xem nh÷ng yªu s¸ch ®ã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc hay kh«ng trong so s¸nh lùc l−îng hiÖn t¹i, mµ víi vÊn ®Ò xÐt xem chóng cã thÝch hîp víi chÕ ®é x· héi hiÖn t¹i hay kh«ng vµ xem viÖc thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch ®ã cã lµm cho cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n ®−îc dÔ dµng kh«ng, cã thóc ®Èy cuéc ®Êu tranh ®ã ph¸t triÓn (fördern) hay kh«ng vµ cã dän (ebnen) ®−êng cho giai cÊp v« s¶n tiÕn tíi thèng trÞ vÒ mÆt chÝnh trÞ hay kh«ng. ë ®©y, chóng ta kh«ng hÒ tÝnh ®Õn so s¸nh lùc l−îng hiÖn t¹i. C−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi kh«ng ph¶i th¶o ra cho lóc nµy ("den"), ⎯ nã ph¶i hÕt søc cè g¾ng ®Ò ra sù chØ ®¹o (ausreichen) cho tÊt c¶ mäi t×nh huèng trong x· héi hiÖn ®¹i . C−¬ng lÜnh ®ã kh«ng nh÷ng chØ phôc vô hµnh ®éng thùc tiÔn (der Aktion) mµ cßn phôc vô c«ng t¸c tuyªn truyÒn n÷a; d−íi h×nh thøc nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ, c−¬ng lÜnh ph¶i v¹ch ra ®−îc mét çch râ rµng h¬n nhiÒu ⎯ so víi nh÷ng nghÞ luËn trõu t−îng ⎯ çi ph−¬ng h−íng mµ chóng ta muèn tiÕn theo. Khi ®ã, nh÷ng môc tiªu thùc tiÔn mµ chóng ta cã thÓ ®Ò xuÊt ra mµ cµng xa th× cµng tèt, miÔn lµ chóng ta kh«ng r¬i vµo nh÷ng sù t− biÖn kh«ng t−ëng. Nh− vËy, quÇn chóng ⎯ ngay c¶ nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ hiÓu næi (erfassen) nh÷ng sù ph©n tÝch vÒ lý luËn cña chóng ta ⎯ sÏ thÊy râ rµng çi ph−¬ng h−íng mµ chóng ta ®i theo. C−¬ng lÜnh ph¶i nªu ra ®−îc çi mµ chóng ta ®ßi hái ë x· héi hiÖn ®¹i hay ë nhµ n−íc hiÖn ®¹i, chø kh«ng ph¶i çi mµ ta mong ®îi x· héi hiÖn ®¹i hay nhµ n−íc hiÖn ®¹i ban cho chóng ta. H·y lÊy c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc lµm tØ dô. C−¬ng lÜnh Êy ®ßi hái çc viªn chøc ph¶i do nh©n d©n bÇu ra. Yªu s¸ch ®ã, nÕu so víi tiªu chuÈn cña R.Lóc-x¨m-bua, th× còng cã tÝnh chÊt kh«ng

V. I. L ª - n i n

398

V Chóng ta h·y chuyÓn sang xÐt luËn ®iÓm chung thø hai, tøc

luËn ®iÓm x¸c ®Þnh tÝnh chÊt cña tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch n«ng d©n cña chóng ta vµ ®−îc diÔn t¶ b»ng nh÷ng ch÷: "... ®Ó cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do...".

Nh÷ng ch÷ ®ã còng v« cïng quan träng ®èi víi çch ®Æt cã nguyªn t¾c vÊn ®Ò ruéng ®Êt nãi chung, còng nh− ®èi víi çch ®¸nh gi¸ çc yªu s¸ch ç biÖt vÒ ruéng ®Êt nãi riªng. Cïng víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tù do chñ nghÜa triÖt ®Ó, nh÷ng ng−êi d©n tuý, nh÷ng ng−êi x· héi - c¶i l−¬ng, nh÷ng ng−êi phª ph¸n chñ nghÜa M¸c trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt, v. v. vµ v. v., chóng ta t¸n thµnh yªu s¸ch ®ßi thñ tiªu nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Khi ®Ò ra yªu s¸ch ®ã, chóng ta kh¸c tÊt c¶ çc ngµi Êy kh«ng ph¶i lµ vÒ nguyªn t¾c, mµ chØ lµ vÒ møc ®é: trªn c¶ ®iÓm ®ã tÊt nhiªn bao giê hä còng dõng l¹i trong ph¹m vi c¶i l−¬ng; cßn chóng ta th× sÏ kh«ng dõng l¹i (theo nghÜa ®· nãi trªn) ngay c¶ tr−íc nh÷ng yªu s¸ch x· héi - çch m¹ng. Tr¸i l¹i, khi ®ßi ®¶m b¶o "cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do" th× chóng ta cã m©u thuÉn vÒ nguyªn t¾c víi tÊt c¶ çc ngµi Êy vµ thËm chÝ, víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi çch m¹ng vµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i

t−ëng nh− yªu s¸ch ®ßi thµnh lËp mét nhµ n−íc d©n téc Ba-lan. Kh«ng cã ng−êi nµo l¹i r¬i vµo ¶o t−ëng cho r»ng yªu s¸ch ®ßi cho nh©n d©n trong ®Õ quèc §øc ®−îc bÇu ra çc viªn chøc nhµ n−íc lµ yªu s¸ch cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong ®iÒu kiÖn nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ hiÖn t¹i. Còng hÖt nh− ng−êi ta cã thÓ cho r»ng nhµ n−íc d©n téc Ba-lan chØ ®−îc thµnh lËp sau khi giai cÊp v« s¶n n¾m ®−îc chÝnh quyÒn, ng−êi ta còng cã quyÒn nãi nh− thÕ ®èi víi yªu s¸ch ®ã. Nh−ng liÖu ®Êy cã ph¶i lµ mét lý do ®Çy ®ñ ®Ó kh«ng ®−a yªu s¸ch Êy vµo c−¬ng lÜnh thùc tiÔn cña chóng ta kh«ng?" ("Neue Zeit", XIV, 2 SS. 513 u. 5141). Ch÷ ng¶ lµ do C. Cau-xky.)

1) "Thêi míi", XIV, 2, tr. 513 vµ 514.


399

d©n chñ - x· héi. Hai h¹ng ng−êi sau còng kh«ng dõng l¹i tr−íc nh÷ng yªu s¸ch x· héi - çch m¹ng trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt, nh−ng hä sÏ kh«ng muèn ®Æt nh÷ng yªu s¸ch ®ã phô thuéc vµo mét ®iÒu kiÖn lµ lµm cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do. §iÒu kiÖn ®ã lµ ®iÓm c¬ b¶n vµ trung t©m trong lý luËn cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt *. Thõa nhËn ®iÒu kiÖn Êy ⎯ tøc lµ thõa nhËn r»ng sù tiÕn triÓn cña n«ng nghiÖp, dï cã r¾c rèi vµ phøc t¹p, dï cã sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc, còng vÉn lµ mét sù tiÕn triÓn t− b¶n chñ nghÜa; r»ng sù tiÕn triÓn Êy còng lµm n¶y sinh ra (gièng nh− sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp) cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n; r»ng chÝnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp Êy ph¶i lµ ®iÒu quan t©m sè mét vµ c¬ b¶n cña chóng ta, lµ hßn ®¸ thö vµng mµ chóng ta sÏ dïng ®Ó kiÓm nghiÖm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nguyªn t¾c, nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ, lÉn nh÷ng ph−¬ng ph¸p tuyªn truyÒn, cæ ®éng vµ tæ chøc. Thõa nhËn ®iÒu kiÖn Êy — tøc lµ, trong vÊn ®Ò ®Æc biÖt hãc bóa vÒ sù tham gia cña ng−êi tiÓu n«ng vµo phong trµo d©n chñ - x· héi, ph¶i kiªn quyÕt ®øng v÷ng trªn quan ®iÓm giai cÊp, quyÕt kh«ng v× lîi Ých cña giai cÊp tiÓu t− s¶n mµ tõ bá quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n trong bÊt cø vÊn ®Ò g×, ng−îc l¹i, ®ßi ng−êi tiÓu n«ng bÞ toµn bé chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i ¸p bøc vµ lµm cho ph¸ s¶n ph¶i tõ bá quan ®iÓm giai cÊp cña m×nh vµ theo quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n.

Nªu ra ®iÒu kiÖn Êy, do ®ã chóng ta c−¬ng quyÕt vµ vÜnh viÔn t¸ch khái kh«ng nh÷ng kÎ thï cña chóng ta (tøc lµ

* Thùc ra, tÊt c¶ nh÷ng sai lÇm vµ tÊt c¶ nh÷ng sù lÖch l¹c cña "çc nhµ phª ph¸n" chñ nghÜa M¸c trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt, chÝnh lµ do hä kh«ng hiÓu ®−îc ®iÓm ®ã, vµ «ng Bun-ga-cèp, ng−êi m¹nh d¹n nhÊt, triÖt ®Ó nhÊt (vµ do ®ã còng lµ ng−êi thµnh thËt nhÊt) trong sè çc ngµi Êy, ®· c«ng khai tuyªn bè trong "tËp nghiªn cøu" cña «ng ta r»ng "häc thuyÕt" vÒ ®Êu tranh giai cÊp hoµn toµn kh«ng thÓ vËn dông vµo lÜnh vùc nh÷ng quan hÖ n«ng nghiÖp ("Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp", t. II, tr. 289).

V. I. L ª - n i n

400

nh÷ng kÎ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, cè ý hay v« t×nh ®øng vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n, hä lµ nh÷ng ®ång minh t¹m thêi vµ côc bé cña chóng ta trong cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«), mµ cßn t¸ch khái c¶ nh÷ng ng−êi b¹n Ýt ®¸ng tin cËy n÷a, nh÷ng ng−êi, mµ do ®Æt vÊn ®Ò ruéng ®Êt mét çch nöa vêi, cã thÓ g©y ra (vµ thùc tÕ ®ang g©y ra) nhiÒu tai h¹i cho phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n.

Nªu ra ®iÒu kiÖn Êy, lµ chóng ta ®· trao cho ng−êi d©n chñ - x· héi mét kim chØ nam, mµ víi kim chØ nam ®ã, th× dï ë bÊt cø mét vïng n«ng th«n hÎo l¸nh nµo, dï cã bÞ ®Æt tr−íc nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt phøc t¹p nhÊt ®ßi hái ph¶i ®Æt nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ chung lªn hµng ®Çu, ng−êi d©n chñ - x· héi ®ã còng cã thÓ qu¸n triÖt vµ nªu bËt quan ®iÓm v« s¶n cña m×nh trong khi gi¶i quyÕt çc nhiÖm vô Êy, còng nh− chóng ta vÉn lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, khi chóng ta gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt d©n chñ chung.

Nªu ra ®iÒu kiÖn Êy, do ®ã chóng ta ®¸p l¹i lêi ph¶n ®èi mµ nhiÒu ng−êi ®· nªu lªn sau khi hä ®äc qua loa nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta... "Tr¶ l¹i nh÷ng kho¶n tiÒn chuéc vµ nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cho çc c«ng x· n«ng th«n" !? ⎯ vËy th× tÝnh ®Æc thï v« s¶n vµ tÝnh ®éc lËp v« s¶n cña chóng ta lµ ë chç nµo? vÒ thùc chÊt, ®ã h¸ ch¼ng ph¶i lµ mét tÆng phÈm cho giai cÊp t− s¶n n«ng th«n hay sao??

§−¬ng nhiªn, ®óng lµ nh− thÕ, nh−ng chØ víi çi nghÜa lµ c¶ b¶n th©n sù suy sôp cña chÕ ®é n«ng n« lµ mét "tÆng phÈm cho giai cÊp t− s¶n", nghÜa lµ gi¶i phãng chÝnh sù ph¸t triÓn t− s¶n, chø kh«ng ph¶i lµ mét sù ph¸t triÓn nµo kh¸c, khái sù trãi buéc vµ k×m h·m cña chÕ ®é n«ng n«. Giai cÊp v« s¶n kh¸c víi çc giai cÊp kh¸c bÞ giai cÊp t− s¶n ¸p bøc vµ ®èi lËp víi giai cÊp t− s¶n, chÝnh lµ ë chç giai cÊp v« s¶n kh«ng hy väng ë sù ngõng ph¸t triÓn t− s¶n, ë sù


401

suy yÕu vµ gi¶m sót cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp, mµ tr¸i l¹i, hy väng ë sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ nhÊt vµ tù do nhÊt cña cuéc ®Êu tranh ®ã, ë sù tiÕn bé t− s¶n nhanh thªm*. Trong mét x· héi t− b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn, kh«ng thÓ nµo xo¸ bá ®−îc nh÷ng tµn tÝch n«ng n« c¶n trë sù ph¸t triÓn cña x· héi nµy, mµ l¹i kh«ng lµm cho giai cÊp t− s¶n t¨ng c−êng vµ cñng cè. "Bèi rèi" tr−íc sù viÖc nh− thÕ, cã nghÜa lµ lÆp l¹i sai lÇm cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· tõng nãi r»ng tù do chÝnh trÞ kh«ng cã Ých g× cho chóng ta c¶, v× nã sÏ t¨ng c−êng vµ cñng cè sù thèng trÞ cña giai cÊp t− s¶n.

VI

Sau khi ®· xÐt "phÇn tæng qu¸t" trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta, b©y giê chóng ta h·y ph©n tÝch tõng yªu s¸ch trong c−¬ng lÜnh. Chóng t«i xin phÐp ®−îc b¾t ®Çu ph©n tÝch kh«ng ph¶i lµ ®iÓm thø nhÊt mµ lµ ®iÓm thø t− (nãi vÒ çc ruéng ®Êt c¾t), v× ®iÓm ®ã lµ ®iÓm quan träng nhÊt, trung t©m, lµm cho c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt, vµ ®ång thêi còng lµ ®iÓm yÕu nhÊt (Ýt ra theo ý kiÕn cña sè ®«ng ng−êi ®· ph¸t biÓu vÒ bµi b¸o ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 3). Chóng t«i xin nh¾c l¹i r»ng néi dung ®iÓm ®ã gåm cã nh÷ng phÇn sau ®©y: 1. Nã ®ßi hái ph¶i lËp çc uû ban n«ng d©n cã ®Çy ®ñ quyÒn h¹n ®iÒu chØnh l¹i nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt lµ nh÷ng tµn tÝch trùc tiÕp cña chÕ ®é n«ng n«. Tõ: "çc uû ban n«ng d©n" ®· ®−îc lùa chän ®Ó nªu lªn mét çch râ rµng r»ng, tr¸i víi cuéc

* §−¬ng nhiªn, giai cÊp v« s¶n kh«ng ñng hé tÊt c¶ çc biÖn ph¸p ®Èy nhanh sù tiÕn bé t− s¶n, mµ chØ ñng hé nh÷ng biÖn ph¸p trùc tiÕp gãp phÇn lµm t¨ng thªm n¨ng lùc chiÕn ®Êu cña giai cÊp c«ng nh©n ®Ó tù gi¶i phãng. Cßn "chÕ ®é lao dÞch" vµ sù n« dÞch th× ®ang ®Ì lªn ®Çu tÇng líp n«ng d©n kh«ng cã cña vµ gÇn víi giai cÊp v« s¶n, mét çch nÆng nÒ h¬n nhiÒu so víi n«ng d©n kh¸ gi¶.

V. I. L ª - n i n

402

"c¶i çch" n¨m 1861, víi çc uû ban quý téc cña nã 141, cuéc ®iÒu chØnh míi nµy ph¶i do n«ng d©n n¾m lÊy chø kh«ng ph¶i do bän ®Þa chñ n¾m. Nãi mét çch kh¸c: thñ tiªu hoµn toµn nh÷ng quan hÖ n«ng n« kh«ng ph¶i lµ viÖc cña nh÷ng kÎ ¸p bøc, mµ lµ viÖc cña bé phËn nh©n d©n bÞ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã ¸p bøc, kh«ng ph¶i lµ viÖc cña thiÓu sè, mµ lµ viÖc cña ®a sè nh÷ng ng−êi h÷u quan. VÒ thùc chÊt, ®iÒu ®ã ch¼ng qua chØ lµ xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ, cuéc c¶i çch n«ng d©n (®©y chÝnh lµ yªu s¸ch cña dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt do nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" th¶o ra). Nh−ng së dÜ chóng ta ®· kh«ng chän çch nãi ®ã chØ v× nã Ýt chÝnh x¸c h¬n, v× nã chØ ra mét çch kÐm râ rµng thùc chÊt vµ néi dung cô thÓ cña viÖc xÐt l¹i ®ã. Cho nªn, nh− M¸c-t−-nèp ch¼ng h¹n, nÕu nh− «ng ta thËt sù cã ý kiÕn g× vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, th× ®¸ng lÏ «ng ta nªn tuyªn bè râ rµng r»ng «ng cã b¸c bá hay kh«ng ý kiÕn xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ, cuéc c¶i çch n«ng d©n; cßn nÕu kh«ng th× «ng ta tuyªn bè râ r»ng «ng ta quan niÖm vÒ ý kiÕn ®ã nh− thÕ nµo*.

* Xin l−u ý tíi th¸i ®é kh«ng triÖt ®Ó (hay óp óp më më?) cña Na-®ª-gi¬-®in lµ ng−êi, trong b¶n ph¸c th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña m×nh, ch¾c lµ ®· lÊy ý kiÕn cña b¸o "Tia löa" vÒ uû ban n«ng d©n lµm ý kiÕn cña m×nh, nh−ng ®· tr×nh bµy ý kiÕn Êy mét çch rÊt vông vÒ, khi «ng nãi: "lËp ra mét toµ ¸n ®Æc biÖt gåm çc ®¹i biÓu cña nh©n d©n ®Ó xÐt çc ®¬n khiÕu n¹i cña n«ng d©n vµ nh÷ng ®¬n cña hä vÒ tÊt c¶ nh÷ng thñ tôc liªn quan ®Õn "sù gi¶i phãng"" ("§ªm tr−íc cña çch m¹ng", tr. 65, do t«i viÕt ng¶). Ng−êi ta chØ cã thÓ khiÕu n¹i khi cã viÖc ph¹m ph¸p. B¶n th©n viÖc "gi¶i phãng" ngµy 19 th¸ng Hai víi tÊt c¶ nh÷ng "thñ tôc" cña nã, lµ mét ®¹o luËt. LËp nh÷ng toµ ¸n ®Æc biÖt ®Ó xÐt nh÷ng ®¬n khiÕu n¹i vÒ sù bÊt c«ng cña mét ®¹o luËt, thËt kh«ng cã ý nghÜa g×, chõng nµo chÝnh ®¹o luËt ®ã ch−a bÞ huû bá, chõng nµo nh÷ng tiªu chuÈn ph¸p lý míi ch−a thay thÕ ®¹o luËt Êy (hoÆc mét phÇn cña ®¹o luËt Êy). CÇn ph¶i trao cho "toµ ¸n" quyÒn kh«ng nh÷ng ®−îc xÐt çc ®¬n khiÕu n¹i" vÒ çnh ®ång cá bÞ c¾t, mµ c¶ quyÒn trao tr¶ (resp. chuéc l¹i, v. v.) çnh ®ång cá Êy, ⎯ nh− vËy th×


403

TiÕp n÷a, 2. Trao cho uû ban n«ng d©n quyÒn tÞch thu vµ chuéc l¹i ruéng ®Êt cña ®Þa chñ, quyÒn trao ®æi ruéng ®Êt, v. v. (®iÓm 4, b), nh÷ng quyÒn ®ã chØ ®−îc thi hµnh ®èi víi nh÷ng tµn tÝch trùc tiÕp cña nh÷ng quan hÖ n«ng n«. ChÝnh (3) quyÒn tÞch thu vµ chuéc l¹i chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng ruéng ®Êt, mét lµ "®· c¾t cña n«ng d©n khi thñ tiªu chÕ ®é n«ng n«" (nh÷ng ruéng ®Êt Êy tõ bao ®êi nay vÉn lµ tµi s¶n tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ n«ng d©n, vÉn lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña nÒn kinh tÕ Êy vµ bÞ t¸ch mét çch gi¶ t¹o khái ng−êi n«ng d©n b»ng thñ ®o¹n c−íp ®o¹t hîp ph¸p ho¸, tøc lµ cuéc ®¹i c¶i çch n«ng d©n); vµ hai lµ, nh÷ng ruéng ®Êt "®ang ®−îc bän ®Þa chñ dïng lµm c«ng cô n« dÞch n«ng d©n".

§iÒu kiÖn thø hai nµy cßn h¹n chÕ h¬n n÷a quyÒn chuéc l¹i vµ tÞch thu; quyÒn nµy kh«ng ph¶i ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ "ruéng ®Êt c¾t", mµ chØ ¸p dông cho nh÷ng ruéng ®Êt cho ®Õn nay vÉn lµ mét c«ng cô n« dÞch, "v× nh÷ng ruéng ®Êt ®ã ⎯ nh− b¸o "Tia löa" ®· nªu ra ⎯ ®· bÞ sö dông ®Ó tiÕp tôc duy tr× çc chÕ ®é lao ®éng khæ dÞch, lao ®éng lÖ thuéc, lao ®éng c−ìng b¸ch, trªn thùc tÕ, lµ lao ®éng theo kiÓu n«ng n«"1). Nãi mét çch kh¸c: ë ®©u mµ, do tÝnh chÊt nöa vêi cña cuéc c¶i çch n«ng d©n ë n−íc ta, cho ®Õn nay nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ n«ng n« vÉn cßn tån t¹i nhê dùa vµo nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña n«ng d©n, th× ë ®ã, ng−êi n«ng d©n ®−îc quyÒn chÊm døt ngay lËp tøc, vÜnh viÔn, nh÷ng tµn tÝch ®ã cña chÕ ®é n«ng n«, ngay c¶ b»ng mét lµ "toµ ¸n" cã quyÒn lµm ra luËt ph¸p, sÏ kh«ng cßn lµ mét toµ ¸n n÷a, vµ hai lµ ph¶i nãi râ "toµ ¸n" Êy cã quyÒn tÞch thu, chuéc l¹i, v. v. nh− thÕ nµo. Nh−ng dï çch nãi cña Na-®ª-gi¬-®in vông vÒ ®Õn nh− thÕ nµo ®i n÷a, th× «ng ta còng hiÓu râ h¬n M¸c-t−-nèp nhiÒu vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ, cuéc c¶i çch n«ng d©n.


V. I. L ª - n i n

404

biÖn ph¸p tÞch thu; ë ®ã ng−êi n«ng d©n ®−îc quyÒn ®ßi "tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t".

Nh− vËy chóng ta cã thÓ lµm yªn lßng «ng b¹n M¸c-t−-nèp tèt bông cña chóng ta, ng−êi ®· hái mét çch rÊt b¨n kho¨n nh− sau: "®èi víi nh÷ng ruéng ®Êt c¾t thuéc ®Þa chñ hoÆc thuéc nh÷ng trÝ thøc b×nh d©n ®· mua l¹i, mµ hiÖn nay ®ang ®−îc kinh doanh b»ng nh÷ng ph−¬ng thøc t− b¶n chñ nghÜa ®iÓn h×nh, th× xö lý nh− thÕ nµo?". Th−a ngµi M¸c-t−-nèp ®¸ng kÝnh, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ nãi vÒ nh÷ng ruéng ®Êt c¾t ç biÖt ®ã, mµ lµ nãi vÒ nh÷ng ruéng ®Êt c¾t ®iÓn h×nh (vµ rÊt nhiÒu) mµ cho tíi nay vÉn dïng lµm c¬ së cho nh÷ng tµn tÝch cña nÒn kinh tÕ n«ng n«142.

Cuèi cïng lµ ®iÓm 4. §iÓm 4, b, trao cho çc uû ban n«ng d©n quyÒn xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« hiÖn cßn tån t¹i ë mét sè miÒn trong n−íc (sù phôc dÞch, ph©n chia ruéng ®Êt vµ ph©n ®Þnh ranh giíi kh«ng døt kho¸t, v. v. vµ v. v.).

Nh− vËy lµ tÊt c¶ néi dung cña ®iÓm 4 cã thÓ tãm t¾t ®¬n gi¶n thµnh mÊy ch÷: "tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t". Ng−êi ta sÏ hái lµ t¹i sao l¹i nÈy ra ý kiÕn nªu yªu s¸ch nh− thÕ ? §ã lµ kÕt luËn trùc tiÕp rót ra tõ nguyªn lý chung vµ c¬ b¶n lµ chóng ta ph¶i gióp ®ì n«ng d©n vµ thóc ®Èy hä thñ tiªu mét çch triÖt ®Ó nhÊt tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Ch¼ng ph¶i lµ "mäi ng−êi ®Òu t¸n thµnh" ®iÓm ®ã hay sao? VËy mét khi çc anh ®· chän con ®−êng Êy, th× h·y cè g¾ng tù m×nh tiÕn lªn theo con ®−êng Êy, ®õng ®Ó ng−êi kh¸c ph¶i l«i m×nh ®i, ®õng e dÌ tr−íc vÎ "kh¸c th−êng" cña con ®−êng ®ã, ®õng lóng tóng nÕu ë nhiÒu n¬i, çc anh kh«ng thÊy cã mét dÊu vÕt con ®−êng mßn nµo, mµ sÏ ph¶i bß bªn vùc s©u, hoÆc ph¶i mß mÉm trong rõng th¼m hay ph¶i v−ît qua hÇm hè. §õng than v·n v× nçi kh«ng cã ®−êng ®i: nh÷ng sù than v·n nh− thÕ sÏ chØ lµ v« Ých, v× çc anh nªn thÊy tr−íc r»ng kh«ng ph¶i çc anh ®i vµo con ®−êng çi th¼ng t¾p, ph¼ng phiu mµ tÊt c¶ çc lùc l−îng


405

tiÕn bé cña x· héi ®· x©y ®¾p nªn, mµ lµ ®i vµo nh÷ng con ®−êng nhá quanh co vµ hÎo l¸nh, tuy cã lèi ra, nh−ng c¶ çc anh lÉn chóng t«i vµ bÊt kú ng−êi nµo kh¸c còng ®Òu kh«ng bao giê cã thÓ t×m ®−îc mét lèi ra th¼ng tuét, ®¬n gi¶n vµ dÔ dµng, ⎯ "kh«ng bao giê", nghÜa lµ nãi chung chõng nµo cßn cã nh÷ng n¬i xa x«i hÎo l¸nh, lµ nh÷ng n¬i ®ang biÕn ®i mét çch chËm ch¹p vµ hÕt søc chËm ch¹p.

Nh−ng nÕu çc anh kh«ng muèn ®i ®Õn nh÷ng n¬i xa x«i hÎo l¸nh ®ã, th× çc anh cø nãi th¼ng ra lµ kh«ng muèn ®i, chø ®õng nªn dïng nh÷ng c©u nãi trèng rçng ®Ó l¶ng tr¸nh*.

Çc anh ®ång ý ®Êu tranh ®Ó xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« − ? ⎯ Tèt l¾m. VËy çc anh h·y nhí r»ng kh«ng cã mét c¬ quan ph¸p luËt duy nhÊt nµo biÓu hiÖn hoÆc chÕ ®Þnh nh÷ng tµn tÝch Êy c¶, ⎯ ®−¬ng nhiªn t«i nãi

* M¸c-t−-nèp, ch¼ng h¹n, ®· tr¸ch cø b¸o "Tia löa" ⎯ tê b¸o ®· nãi cho «ng ta râ c¶ nh÷ng c¨n cø chung cña chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña m×nh ("®−a ®Êu tranh giai cÊp vµo n«ng th«n") lÉn biÖn ph¸p thùc tiÔn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh÷ng yªu s¸ch cô thÓ cña c−¬ng lÜnh ⎯ lµ "nãi su«ng". M¸c-t−-nèp ®· kh«ng cã nh÷ng c¨n cø nµo kh¸c ®Ó thay thÕ nh÷ng c¨n cø chung Êy, thËm chÝ hoµn toµn kh«ng suy nghÜ g× vÒ nh÷ng c¨n cø Êy, kh«ng cã ý ®Þnh th¶o ra mét c−¬ng lÜnh râ rµng nµo, mµ l¹i l¶ng tr¸nh b»ng mét c©u nãi rçng trø danh nh− sau: "...Chóng ta ph¶i ®ßi ®¶m b¶o cho hä (n«ng d©n, víi tÝnh çch lµ nh÷ng ng−êi t− h÷u nhá) tr¸nh khái... nh÷ng h×nh thøc l¹c hËu cña sù n« dÞch vÒ kinh tÕ...". §ã ch¼ng ph¶i lµ mét c©u nãi trèng rçng rÎ tiÒn hay sao? ¤ng h·y thö nªu th¼ng cho chóng t«i chØ mét ®¶m b¶o tr¸nh khái dï chØ mét (chø kh«ng ph¶i "nh÷ng" !) h×nh thøc n« dÞch l¹c hËu? (cã lÏ lµ cßn cã nh÷ng "h×nh thøc n« dÞch" kh«ng l¹c hËu ! !). Bëi v×, cuèi cïng, nh÷ng c¬ quan tÝn dông nhá, héi thu mua s÷a, héi cho vay vµ tiÕt kiÖm, héi liªn hiÖp nh÷ng tiÓu chñ, ng©n hµng n«ng d©n vµ nh÷ng nhµ n«ng häc cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu còng lµ nh÷ng "®¶m b¶o ®Ó tr¸nh khái nh÷ng h×nh thøc l¹c hËu cña sù n« dÞch vÒ kinh tÕ" c¶. VËy ra «ng cho r»ng "chóng ta ph¶i yªu s¸ch" tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã − ? ? ¤ng b¹n rÊt mÕn ¬i, tr−íc hÕt h·y nªn suy nghÜ, vµ chØ sau khi ®· suy nghÜ råi míi nªn bµn ®Õn c−¬ng lÜnh !

V. I. L ª - n i n

406

vÒ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« riªng trong lÜnh vùc quan hÖ ruéng ®Êt mµ chóng ta ®ang bµn luËn lóc nµy th«i, chø kh«ng ph¶i trong lÜnh vùc ph¸p luËt ®¼ng cÊp, ph¸p luËt tµi chÝnh, v. v.. Nh÷ng tµn tÝch trùc tiÕp cña mét nÒn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é lao dÞch, nh÷ng tµn tÝch mµ ng−êi ta ®· chøng minh rÊt nhiÒu lÇn trong çc cuéc nghiªn cøu n−íc Nga vÒ kinh tÕ, cßn ®−îc duy tr× kh«ng ph¶i lµ do cã mét ®¹o luËt ®Æc biÖt nµo b¶o vÖ, mµ lµ do søc m¹nh cña nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt tån t¹i trong thùc tÕ. §iÒu ®ã ®óng ®Õn nçi nh÷ng ng−êi lµm chøng tr−íc Uû ban Va-lu-Ðp 143 lõng danh, ®· nãi th¼ng ra r»ng: chÕ ®é n«ng n« ch¾c ch¾n sÏ l¹i xuÊt hiÖn mét lÇn n÷a nÕu kh«ng cã mét ®¹o luËt trùc tiÕp nµo ng¨n cÊm nã. Nh− thÕ cã nghÜa lµ ph¶i chän mét trong hai ®iÒu: hoÆc lµ hoµn toµn kh«ng ®¶ ®éng ®Õn nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt gi÷a n«ng d©n vµ ®Þa chñ, ⎯ nh− thÕ th× tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c sÏ ®−îc gi¶i quyÕt mét çch rÊt "®¬n gi¶n", nh−ng nh− thÕ çc anh còng sÏ kh«ng ®Ò cËp ®Õn nguån gèc chñ yÕu cña mäi tµn tÝch cña nÒn kinh tÕ n«ng n« ë n«ng th«n, nh− thÕ çc anh sÏ l¶ng tr¸nh mét çch "®¬n gi¶n" vÊn ®Ò hÕt søc cÊp b¸ch cã liªn quan ®Õn nh÷ng lîi Ých s©u xa nhÊt cña bän chñ n« vµ cña n«ng d©n bÞ n« dÞch, l¶ng tr¸nh mét vÊn ®Ò mµ ngµy mai hoÆc ngµy kia, cã thÓ dÔ dµng trë thµnh mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi - chÝnh trÞ cÊp thiÕt nhÊt cña n−íc Nga. HoÆc lµ çc anh muèn ®Ò cËp ®Õn çi nguån gèc ®Î ra "nh÷ng h×nh thøc l¹c hËu cña sù n« dÞch vÒ kinh tÕ", tøc lµ nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt, ⎯ nh−ng nh− vËy th× çc anh ph¶i chó ý ®Õn tÝnh chÊt hÕt søc phøc t¹p vµ r¾c rèi cña nh÷ng quan hÖ ®ã, khiÕn cho thËt sù kh«ng thÓ cã ®−îc mét gi¶i ph¸p dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n nµo. NÕu çc anh kh«ng b»ng lßng vÒ nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ mµ chóng t«i ®Ò ra cho vÊn ®Ò r¾c rèi ®ã, th× çc anh kh«ng cã quyÒn l¶ng tr¸nh vÊn ®Ò b»ng çch "than phiÒn" vÒ tÝnh chÊt r¾c rèi cña vÊn ®Ò, mµ çc anh ph¶i cè g¾ng tù m×nh ph©n tÝch vÊn ®Ò, ®Ò ra mét gi¶i ph¸p cô thÓ kh¸c.


407

Çc ruéng ®Êt c¾t cã vai trß quan träng nh− thÕ nµo trong kinh tÕ n«ng d©n hiÖn nay, ⎯ ®ã lµ mét vÊn ®Ò ®· ®−îc thùc tÕ x¸c nhËn. Vµ ®iÒu ®¸ng chó ý lµ vÒ vÊn ®Ò nµy gi÷a chñ nghÜa d©n tuý (theo nghÜa réng) vµ chñ nghÜa M¸c, kh«ng cã sù bÊt ®ång ý kiÕn nµo c¶, mÆc dï gi÷a çc häc thuyÕt ®ã cã sù bÊt ®ång ý kiÕn s©u s¾c bao nhiªu ®i n÷a trong viÖc nhËn ®Þnh chÕ ®é kinh tÕ vµ sù tiÕn triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga. Nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cña c¶ hai khuynh h−íng Êy ®Òu ®ång ý r»ng cã rÊt nhiÒu tµn tÝch n«ng n« ë n«ng th«n n−íc Nga, vµ (n«-ta-be-ne1)) ph−¬ng thøc kinh doanh t− nh©n hiÖn ®ang chiÕm −u thÕ ë çc tØnh miÒn trung n−íc Nga ("chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch") lµ mét tµn tÝch trùc tiÕp cña chÕ ®é n«ng n«. TiÕp ®ã hä ®Òu thõa nhËn r»ng nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña n«ng d©n ®Ó cÊp cho bän ®Þa chñ, ⎯ nghÜa lµ nh÷ng ruéng ®Êt c¾t theo nghÜa ®en, thËt sù cña tõ ®ã, vµ viÖc t−íc quyÒn cña n«ng d©n ®−îc sö dông çnh ®ång cá, sö dông rõng, nh÷ng nguån n−íc cho gia sóc uèng, b·i ch¨n nu«i vµ v. v., ⎯ lµ mét trong nh÷ng c¬ së chñ yÕu nhÊt (nÕu kh«ng ph¶i lµ c¬ së chñ yÕu nhÊt) cña chÕ ®é lao dÞch. ChØ cÇn nh¾c l¹i r»ng, theo nh÷ng sè liÖu míi nhÊt, kinh tÕ ®Þa chñ dùa trªn chÕ ®é lao dÞch chiÕm −u thÕ Ýt nhÊt lµ ë 17 tØnh cña phÇn n−íc Nga thuéc ch©u ¢u. VËy cø ®Ó nh÷ng ng−êi cho r»ng ®iÓm nãi vÒ ruéng ®Êt c¾t lµ mét sù bÞa ®Æt man tr¸ hoµn toµn gi¶ t¹o, "®−îc nÆn ra mét çch chËt vËt", ⎯ thö b¸c bá sù thËt ®ã xem!

§©y lµ thùc chÊt cña chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch. Trong thùc tÕ, ⎯ nghÜa lµ kh«ng ph¶i nãi vÒ quyÒn së h÷u mµ lµ nãi vÒ chÕ ®é sö dông, ⎯ nh÷ng ruéng vµ ®Êt cña ®Þa chñ vµ n«ng d©n ®· kh«ng ®−îc ph©n ®Þnh døt kho¸t mµ vÉn nhËp côc víi nhau: ch¼ng h¹n mét phÇn ®Êt cña n«ng d©n dïng ch¨n nu«i gia sóc ®Ó cµy bõa ruéng ®Êt cña ®Þa chñ, chø kh«ng ph¶i cµy bõa ruéng ®Êt cña n«ng d©n; mét phÇn

1) ⎯ xin chó ý

V. I. L ª - n i n

408

®Êt cña ®Þa chñ l¹i tuyÖt ®èi cÇn thiÕt cho kinh tÕ n«ng d©n l©n cËn trong chÕ ®é kinh doanh ®ã (nguån n−íc uèng cho gia sóc, b·i ch¨n nu«i vµ v. v.). Vµ viÖc sö dông ®Êt ®ai xen kÏ trong thùc tiÔn nh− thÕ, tÊt nhiªn ®Î ra (hay nãi ®óng h¬n: duy tr× nh÷ng çi ®· cã ngh×n n¨m lÞch sö) nh÷ng quan hÖ ng−êi mu-gÝch vµ ®Þa chñ quý téc gièng nh− nh÷ng quan hÖ d−íi chÕ ®é n«ng n«. Ng−êi mu-gÝch de facto 1) vÉn lµ mét n«ng n«, dïng nh÷ng c«ng cô lao ®éng cæ truyÒn cña m×nh víi tËp qu¸n lu©n canh ba n¨m cæ x−a, vÉn lµm viÖc nh− tr−íc kia cho "l·nh chóa thÕ tËp" cò cña m×nh. Khi chÝnh nh÷ng ng−êi n«ng d©n ë kh¾p n¬i ®Òu gäi chÕ ®é lao dÞch ®ã lµ pan-si-na vµ "bac-si-na" 2), khi chÝnh bän ®Þa chñ còng nãi vÒ viÖc kinh doanh cña chóng nh− sau: ruéng ®Êt cña t«i ®Òu do "n«ng d©n tr−íc ®©y cña t«i" (nh− vËy th× kh«ng nh÷ng lµ tr−íc ®©y mµ c¶ hiÖn nay n÷a !) cµy bõa b»ng nh÷ng c«ng cô cña hä ®Ó ®−îc t«i cho thuª ®ång cá, ⎯ th× çc anh cßn cã g× nãi thªm n÷a?

Khi gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi phøc t¹p vµ r¾c rèi th× nguyªn t¾c s¬ ®¼ng ®ßi hái tr−íc tiªn ph¶i n¾m ®−îc tr−êng hîp ®iÓn h×nh nhÊt, hoµn toµn kh«ng bÞ mäi ¶nh h−ëng vµ hoµn c¶nh phøc t¹p bªn ngoµi chi phèi, vµ sau khi ®· t×m ®−îc mét gi¶i ph¸p cho tr−êng hîp ®ã, ng−êi ta míi ®i vµo nghiªn cøu tõng hoµn c¶nh phøc t¹p bªn ngoµi. VËy ë ®©y còng h·y lÊy tr−êng hîp "®iÓn h×nh" nhÊt: con çi nh÷ng n«ng n« cò lµm lông cho nh÷ng con çi cña l·nh chóa cò ®Ó tr¶ kho¶n thuª nh÷ng çnh ®ång cá. ChÕ ®é lao dÞch lµm ®×nh trÖ kü thuËt vµ tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n, v× chÕ ®é lao dÞch c¶n trë sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ tiÒn tÖ vµ sù ph©n ho¸ n«ng d©n, gióp ®Þa chñ tr¸nh khái (mét çch t−¬ng ®èi) ¶nh h−ëng kÝch thÝch cña sù c¹nh tranh (®¸ng lÏ c¶i tiÕn kü thuËt, th× ®Þa

1) ⎯ trªn thùc tÕ 2) ⎯ панщина vµ барщина lµ hai tõ ®ång nghÜa chØ chÕ ®é lao dÞch mµ

ng−êi n«ng d©n ph¶i tiÕn hµnh d−íi chÕ ®é n«ng n«


409

chñ l¹i gi¶m phÇn cña ng−êi t¸ ®iÒn; tiÖn ®©y, xin nãi r»ng sau cuéc c¶i çch nhiÒu n¨m, ng−êi ta vÉn nhËn thÊy t×nh tr¹ng gi¶m phÇn cña t¸ ®iÒn trong nhiÒu vïng), buéc chÆt ng−êi n«ng d©n vµo ruéng ®Êt, do ®ã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña viÖc di d©n vµ cña nghÒ phô ë ngoµi lµng, v. v..

Thö hái cã ng−êi d©n chñ - x· héi nµo l¹i hoµi nghi r»ng trong tr−êng hîp "thuÇn tuý" ®ã, viÖc tÞch thu mét phÇn thÝch ®¸ng ruéng ®Êt cña bän ®Þa chñ ®Ó giao cho n«ng d©n lµ hoµn toµn tù nhiªn, lµ ®¸ng mong muèn vµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc? ViÖc tÞch thu ®ã sÏ lµm cho ¤-bl«-mèp lay ®éng, vµ buéc h¾n ph¶i chuyÓn sang mét ph−¬ng ph¸p canh t¸c hoµn thiÖn h¬n, trªn sè ruéng ®Êt nhá hÑp h¬n cña h¾n, viÖc tÞch thu ®ã sÏ ph¸ vì (t«i kh«ng nãi thñ tiªu mµ lµ nãi ph¸ vì) chÕ ®é lao dÞch, sÏ lµm t¨ng tÝnh ®éc lËp vµ tinh thÇn d©n chñ trong n«ng d©n, sÏ n©ng cao møc sèng cña hä, sÏ thóc ®Èy m¹nh mÏ sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ vµ sù tiÕn bé h¬n n÷a cña nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa.

Tãm l¹i, mét khi mäi ng−êi ®Òu thõa nhËn r»ng nh÷ng ruéng ®Êt c¾t lµ mét trong nh÷ng nguån gèc chñ yÕu nhÊt sinh ra chÕ ®é lao dÞch, mµ chÕ ®é ®ã l¹i lµ tµn tÝch trùc tiÕp cña chÕ ®é n«ng n«, lµ tµn tÝch ®ang c¶n trë sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, th× lµm sao ng−êi ta l¹i cã thÓ nghi ngê ®−îc r»ng viÖc tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t sÏ ph¸ vì chÕ ®é lao dÞch vµ thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi?

VII

Nh−ng cã nhiÒu ng−êi ®· nghi ngê vÒ ®iÓm ®ã vµ b©y

giê chóng t«i sÏ chuyÓn sang ph©n tÝch nh÷ng lý lÏ mµ hä nªu ra. Cã thÓ s¾p xÕp nh÷ng lý lÏ ®ã nh− sau: a) yªu s¸ch tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cã phï hîp víi nh÷ng nguyªn

V. I. L ª - n i n

410

lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c vµ víi nh÷ng nguyªn t¾c ®Ò ra trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi kh«ng? b) xÐt theo quan ®iÓm chÝnh trÞ, ®Ò ra yªu s¸ch ®ßi söa ch÷a mét sù bÊt c«ng lÞch sö mµ ý nghÜa cµng ngµy cµng gi¶m ®i theo mçi b−íc ph¸t triÓn kinh tÕ, th× cã hîp lý kh«ng? c) yªu s¸ch ®ã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong thùc tiÔn kh«ng? d) nÕu thõa nhËn r»ng chóng ta cã thÓ vµ cÇn ph¶i nªu lªn mét yªu s¸ch t−¬ng tù vµ ph¶i ®Ò ra trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta kh«ng ph¶i mét møc tèi thiÓu mµ lµ mét møc tèi ®a, th× yªu s¸ch tr¶ l¹i ruéng ®Êt c¾t, xÐt theo quan ®iÓm ®ã, cã triÖt ®Ó kh«ng? Yªu s¸ch ®ã thùc ra cã ph¶i lµ møc tèi ®a kh«ng?

Theo sù ph¸n ®o¸n cña t«i, tÊt c¶ nh÷ng ý kiÕn "ph¶n ®èi nh÷ng ruéng ®Êt c¾t" ®Òu thuéc ®iÓm nµy hoÆc ®iÓm kh¸c trong bèn ®iÓm ®ã; ngoµi ra, ®èi víi bèn c©u hái trªn, ®a sè nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi (kÓ c¶ M¸c-t−-nèp) ®Òu tr¶ lêi lµ kh«ng, ®Òu coi yªu s¸ch ®ßi tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t lµ kh«ng ®óng vÒ nguyªn t¾c, kh«ng tho¶ ®¸ng vÒ chÝnh trÞ, kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc vÒ mÆt thùc tiÔn vµ kh«ng nhÊt qu¸n vÒ mÆt l«-gÝch.

VËy chóng ta h·y xÐt tÊt c¶ çc vÊn ®Ò Êy theo thø tù tÇm quan träng cña chóng.

(a) Ng−êi ta cho r»ng yªu s¸ch ®ßi tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t lµ kh«ng ®óng vÒ nguyªn t¾c v× hai lý do. Mét lµ, ng−êi ta nãi r»ng ®iÒu ®ã sÏ "®éng ch¹m" ®Õn nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, nghÜa lµ sÏ lµm chËm hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n; hai lµ, ng−êi ta nãi r»ng ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng sÏ cñng cè mµ cßn ph¸t triÓn chÕ ®é t− h÷u nhá. LÏ thø nhÊt (®−îc M¸c-t−-nèp ®Æc biÖt nhÊn m¹nh) hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø, v×, ng−îc l¹i, nh÷ng ruéng ®Êt c¾t ®iÓn h×nh ®ang k×m h·m sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vµ viÖc tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt Êy sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®ã; ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp kh«ng ®iÓn h×nh (kh«ng kÓ nh÷ng ngo¹i lÖ th× lóc nµo vµ


411

ë ®©u còng cã thÓ cã, vµ nh÷ng ngo¹i lÖ ®ã chØ x¸c nhËn thªm th«ng lÖ mµ th«i), th× b¸o "Tia löa" vµ c−¬ng lÜnh ®Òu cã gi¶i thÝch thªm ("... nh÷ng ruéng ®Êt c¾t.... vµ ®ang ®−îc dïng lµm c«ng cô n« dÞch..."). Së dÜ cã ý kiÕn ph¶n ®èi ®ã chØ lµ do kh«ng hiÓu biÕt t¸c dông thùc sù cña nh÷ng ruéng ®Êt c¾t vµ cña chÕ ®é lao dÞch trong nÒn kinh tÕ cña n«ng th«n n−íc Nga144.

Lý lÏ thø hai (®−îc ph¸t triÓn mét çch rÊt chi tiÕt trong mét sè th− riªng) cßn quan träng h¬n nhiÒu vµ, nãi chung, ®ã lµ lý lÏ m¹nh nhÊt chèng l¹i b¶n c−¬ng lÜnh mµ chóng ta b¶o vÖ. Nãi chung, ph¸t triÓn, ñng hé, cñng cè, vµ nhÊt lµ t¨ng c−êng nÒn kinh tÕ nhá vµ chÕ ®é t− h÷u nhá, hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng. Nh−ng vÊn ®Ò lµ ë ®©y chóng ta ®ang ®øng tr−íc mét tØ dô kh«ng ph¶i lµ "phæ biÕn" mµ lµ ®Æc biÖt vÒ nÒn kinh tÕ nhá; vµ tÝnh chÊt ®Æc biÖt Êy ®· ®−îc nãi râ trong lêi nãi ®Çu cña c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta: "thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« vµ ®Ó cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do". Nãi chung, ñng hé chÕ ®é t− h÷u nhá lµ ph¶n ®éng v× ñng hé nh− thÕ lµ chèng l¹i nÒn kinh tÕ lín t− b¶n chñ nghÜa, do ®ã c¶n trë sù ph¸t triÓn x· héi, lµm lu mê vµ lµm dÞu ®Êu tranh giai cÊp. Nh−ng trong tr−êng hîp nµy, chóng ta muèn ñng hé chÕ ®é t− h÷u nhá chÝnh lµ ®Ó chèng l¹i chÕ ®é n«ng n« chø kh«ng ph¶i chèng chñ nghÜa t− b¶n, ⎯ trong tr−êng hîp nµy, b»ng çch ñng hé tiÓu n«ng chóng ta ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña ®Êu tranh giai cÊp. Trong thùc tÕ, mét mÆt, lµm nh− vËy lµ chóng ta cè g¾ng lÇn cuèi cïng nhen lªn nh÷ng tµn d− cña sù thï ®Þch vÒ giai cÊp (®¼ng cÊp) cña n«ng d©n ®èi víi bän ®Þa chñ - chñ n«. MÆt kh¸c, chóng ta më ®−êng cho sù ®èi kh¸ng giai cÊp t− s¶n ë n«ng th«n ph¸t triÓn, bëi v× ®èi kh¸ng ®ã hiÖn ®ang bÞ che lÊp ®i bëi sù ¸p bøc cã vÎ lµ phæ biÕn vµ nh− nhau cña nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ®èi víi tÊt c¶ n«ng d©n.

V. I. L ª - n i n

412

Mäi sù viÖc trªn ®êi ®Òu cã hai mÆt. Ng−êi n«ng d©n t− h÷u ë ph−¬ng T©y ®· ®ãng xong vai trß cña m×nh trong phong trµo d©n chñ vµ ®ang b¶o vÖ ®Þa vÞ ®Æc quyÒn cña m×nh so víi ®Þa vÞ cña giai cÊp v« s¶n. Ng−êi n«ng d©n t− h÷u ë n−íc Nga ®ang ë trong thêi kú ®ªm tr−íc cña mét phong trµo d©n chñ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vµ toµn d©n, phong trµo mµ hä kh«ng thÓ kh«ng ®ång t×nh. Hä cßn nh×n vÒ phÝa tr−íc nhiÒu h¬n lµ nh×n l¹i phÝa sau. Hä cßn ®Êu tranh chèng nh÷ng ®Æc quyÒn ®¼ng cÊp chñ n« ⎯ ®Æc quyÒn nµy cßn rÊt m¹nh ë Nga ⎯ nhiÒu h¬n lµ b¶o vÖ ®Þa vÞ ®Æc quyÒn cña m×nh. Trong mét thêi kú lÞch sö nh− thÕ, chóng ta nhÊt ®Þnh ph¶i ñng hé n«ng d©n vµ ra søc h−íng lßng c«ng phÉn cßn m¬ hå vµ lÉn lén cña hä vÒ phÝa kÎ thï thËt sù cña hä. Vµ chóng ta sÏ kh«ng hÒ tù m©u thuÉn mét chót nµo nÕu nh− trong thêi kú lÞch sö sau ®ã, khi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña "t×nh h×nh" x· héi vµ chÝnh trÞ hiÖn t¹i kh«ng cßn n÷a, vµ khi n«ng d©n ⎯ gi¶ ®Þnh ⎯ sÏ tho¶ m·n víi nh÷ng cña bè thÝ nhá nhÆt cña mét nhóm ng−êi t− h÷u vµ sÏ "gÇm lªn" mét çch c−¬ng quyÕt chèng l¹i giai cÊp v« s¶n, nÕu nh− lóc ®ã chóng ta sÏ lo¹i trõ sù ®Êu tranh chèng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ra khái c−¬ng lÜnh cña chóng ta. Lóc ®ã, ch¾c ch¾n chóng ta còng ph¶i lo¹i trõ khái c−¬ng lÜnh c¶ sù ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ n÷a, v× kh«ng thÓ nghÜ r»ng tr−íc khi giµnh ®−îc quyÒn tù do chÝnh trÞ, n«ng d©n cã thÓ tho¸t khái çi ¸ch bØ æi nhÊt, nÆng nÒ nhÊt cña chÕ ®é n«ng n«.

D−íi sù thèng trÞ cña kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa, chÕ ®é së h÷u nhá k×m h·m sù ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt b»ng çch buéc chÆt ng−êi lao ®éng vµo mét miÕng ®Êt nhá, duy tr× kü thuËt cò kü, lµm cho ruéng ®Êt khã tham gia vµo chu chuyÓn th−¬ng nghiÖp. D−íi sù thèng trÞ cña chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch, th× chÕ ®é së h÷u nhá vÒ ruéng ®Êt, mét khi ®−îc gi¶i tho¸t khái chÕ ®é lao dÞch, sÏ thóc ®Èy lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn; gi¶i phãng ng−êi n«ng


413

d©n khái c¶nh n« dÞch ®· rµng buéc hä vµo mét n¬i, gi¶i phãng ®Þa chñ khái ng−êi ®Çy tí "kh«ng c«ng"; xo¸ bá kh¶ n¨ng t¨ng v« h¹n sù bãc lét "kiÓu gia tr−ëng" mµ kh«ng c¶i tiÕn kü thuËt, do ®ã khiÕn cho ruéng ®Êt dÔ tham gia vµo chu chuyÓn th−¬ng nghiÖp. Tãm l¹i, ®Þa vÞ m©u thuÉn cña ng−êi tiÓu n«ng ë gi÷a nÒn kinh tÕ n«ng n« vµ nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa chøng minh r»ng viÖc ®¶ng d©n chñ - x· héi ®Æc biÖt vµ t¹m thêi ñng hé chÕ ®é së h÷u nhá lµ hoµn toµn ®óng. Chóng t«i nh¾c l¹i mét lÇn n÷a: ®ã kh«ng ph¶i lµ mét m©u thuÉn trong çch hµnh v¨n hay çch diÔn ®¹t cña b¶n c−¬ng lÜnh cña chóng ta, mµ lµ mét m©u thuÉn cña chÝnh ngay ®êi sèng thùc tÕ.

Ng−êi ta sÏ bÎ l¹i chóng ta r»ng: "dï sù ph¶n øng cña chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch tr−íc søc tÊn c«ng cña chñ nghÜa t− b¶n cã m¹nh nh− thÕ nµo ®i n÷a, th× nã vÉn ph¶i lïi b−íc, ⎯ h¬n n÷a: nã sÏ hoµn toµn bÞ tiªu diÖt, chÕ ®é kinh tÕ lao lÞch lín ®ang nh−êng chç vµ sÏ nh−êng chç trùc tiÕp cho nÒn kinh tÕ lín t− b¶n chñ nghÜa. Cßn çc ng−êi th× muèn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« b»ng mét biÖn ph¸p mµ vÒ thùc chÊt lµ nh»m ph©n t¸n (cã thÓ lµ mét phÇn th«i, nh−ng còng vÉn lµ ph©n t¸n) nÒn s¶n xuÊt lín. Nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ çc ng−êi ®· hy sinh lîi Ých cña t−¬ng lai cho lîi Ých cña hiÖn t¹i ®ã −? Çc ng−êi ®· v× çi kh¶ n¨ng kh«ng ch¾c ch¾n lµ n«ng d©n cã thÓ næi lªn chèng l¹i chÕ ®é n«ng n« trong mét t−¬ng lai gÇn ®©y, mµ lµm cho cuéc khëi nghÜa cña v« s¶n n«ng th«n chèng chñ nghÜa t− b¶n trong mét t−¬ng lai t−¬ng ®èi xa, sÏ trë nªn khã kh¨n h¬n !".

LËp luËn Êy, míi tho¸ng qua th× cã vÎ cã søc thuyÕt phôc l¾m ®Êy, nh−ng l¹i mang tÝnh chÊt rÊt phiÕn diÖn: mét lµ, tiÓu n«ng còng sÏ lïi b−íc, mÆc dï kh«ng ph¶i dÔ dµng, nh−ng hä sÏ lïi b−íc, tr−íc sù tÊn c«ng cña chñ nghÜa t− b¶n, vµ cuèi cïng hä nhÊt ®Þnh còng sÏ bÞ lo¹i trõ; hai lµ, chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch lín kh«ng ph¶i bao giê còng nh−êng chç

V. I. L ª - n i n

414

"trùc tiÕp" cho nÒn s¶n xuÊt lín t− b¶n chñ nghÜa, mµ nã th−êng t¹o ra mét tÇng líp n«ng d©n nöa ®éc lËp, nöa cè n«ng, nöa t− h÷u; cßn gi¶i ph¸p çch m¹ng, nh− viÖc tr¶ l¹i çc ruéng ®Êt c¾t, sÏ cã mét t¸c dông rÊt lín chÝnh lµ ë chç nã thay thÕ, dï chØ mét lÇn , "ph−¬ng ph¸p" chuyÓn biÕn dÇn dÇn khã mµ nhËn thÊy, b»ng mét "ph−¬ng ph¸p" chuyÓn biÕn çch m¹ng c«ng khai sù phô thuéc n«ng n« thµnh sù phô thuéc t− s¶n: ®iÒu ®ã kh«ng thÓ kh«ng g©y nªn mét ¶nh h−ëng hÕt søc s©u s¾c ®Õn tinh thÇn ph¶n kh¸ng vµ ®Êu tranh ®éc lËp cña toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng ë n«ng th«n. Ba lµ, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga chóng ta sÏ cè g¾ng lîi dông kinh nghiÖm cña ch©u ¢u, chóng ta sÏ l«i kÐo "d©n quª" vµo phong trµo c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa sím h¬n nhiÒu vµ nhiÖt t×nh h¬n nhiÒu so víi çc ®ång chÝ ë ph−¬ng T©y, lµ nh÷ng ng−êi, sau khi ®· giµnh ®−îc tù do chÝnh trÞ, cßn ph¶i "mß mÉm" l©u dµi ®Ó t×m ra con ®−êng cho phong trµo c«ng nh©n c«ng nghiÖp: trong lÜnh vùc nµy chóng ta sÏ nhËn nhiÒu çi ®· s½n cã "cña ng−êi §øc", nh−ng trong lÜnh vùc ruéng ®Êt, cã lÏ chóng ta sÏ t¹o ra ®−îc mét çi g× ®ã míi. Vµ muèn cho sau nµy nh÷ng cè n«ng vµ nöa cè n«ng cña chóng ta dÔ dµng chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi, ®iÒu rÊt quan träng lµ ngay tõ b©y giê, ®¶ng x· héi chñ nghÜa ph¶i b¾t ®Çu "bªnh vùc" tÇng líp tiÓu n«ng, lµm "tÊt c¶ nh÷ng çi cã thÓ lµm ®−îc" cho hä, kh«ng tõ chèi tham gia gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ r¾c rèi "cña ng−êi kh¸c" (kh«ng ph¶i cña v« s¶n), gi¸o dôc tÊt c¶ quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ ¸p bøc coi ®¶ng x· héi chñ nghÜa lµ l·nh tô vµ ng−êi ®¹i biÓu cña m×nh.

Chóng t«i nãi tiÕp. (b) Ng−êi ta cho r»ng yªu s¸ch tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t lµ kh«ng tho¶ ®¸ng vÒ mÆt chÝnh trÞ: h−íng sù quan t©m cña ®¶ng vµo viÖc söa ch÷a mäi sù bÊt c«ng lÞch sö ®ang mÊt tÝnh chÊt thêi ®¹i, kh«ng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ cµng ngµy cµng bøc thiÕt vÒ ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n vµ cña giai cÊp t− s¶n lµ


415

kh«ng nh×n xa tr«ng réng. M¸c-t−-nèp chÕ giÔu r»ng ng−êi ta nghÜ ®Õn "viÖc l¹i gi¶i phãng n«ng d©n th× ®· chËm mÊt 40 n¨m råi".

LËp luËn ®ã míi tho¸ng qua th× còng cã vÎ ®óng. Thùc ra, cã nhiÒu lo¹i bÊt c«ng lÞch sö. Cã nh÷ng lo¹i cã thÓ nãi lµ ë ngoµi lÒ trµo l−u lÞch sö chÝnh, kh«ng k×m h·m trµo l−u ®ã, còng nh− kh«ng ng¨n trë sù vËn ®éng cña nã; nh÷ng bÊt c«ng lÞch sö nµy kh«ng ng¨n trë cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ph¸t triÓn vÒ chiÒu s©u vµ chiÒu réng. ThËt ch¼ng ph¶i lµ th«ng minh nÕu muèn söa ch÷a nh÷ng bÊt c«ng lÞch sö nh− thÕ. Chóng t«i nªu ra viÖc n−íc §øc th«n tÝnh An-da-x¬ - Lo-ren lµm thÝ dô. Kh«ng cã mét ®¶ng d©n chñ - x· héi nµo l¹i cã ý ®Þnh ghi viÖc söa ch÷a mét sù bÊt c«ng nh− thÕ vµo trong c−¬ng lÜnh cña m×nh, mÆc dï kh«ng cã mét ®¶ng d©n chñ - x· héi nµo l¹i trót bá nhiÖm vô ph¶n ®èi sù bÊt c«ng Êy vµ lªn ¸n tÊt c¶ çc giai cÊp thèng trÞ vÒ viÖc ®ã. NÕu chóng ta ®Ò ra yªu s¸ch tr¶ l¹i ruéng ®Êt c¾t chØ víi mét lý do duy nhÊt lµ ®· cã sù bÊt c«ng th× chóng ta h·y söa ch÷a sù bÊt c«ng ®ã, ⎯ th× ®ã sÏ lµ mét c©u nãi trèng rçng vÒ d©n chñ. Nh−ng lý do chóng ta ®Ò ra yªu s¸ch cña chóng ta kh«ng ph¶i c¨n cø vµo nh÷ng sù than v·n vÒ sù bÊt c«ng lÞch sö, mµ vµo sù cÇn thiÕt ph¶i thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« vµ më ®−êng cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n, nghÜa lµ c¨n cø vµo yªu cÇu rÊt "thùc tiÔn" vµ rÊt cÊp b¸ch ®èi víi giai cÊp v« s¶n.

ë ®©y chóng ta thÊy mét tØ dô vÒ mét sù bÊt c«ng lÞch sö thuéc lo¹i kh¸c, tøc lµ mét sù bÊt c«ng lÞch sö ®ang trùc tiÕp k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp. Kh«ng cè g¾ng söa ch÷a nh÷ng bÊt c«ng lÞch sö nh− thÕ, cã nghÜa lµ "b¶o vÖ çi roi v× coi ®ã lµ mét çi roi lÞch sö". VÊn ®Ò gi¶i phãng n«ng th«n ë n−íc ta ra khái ¸ch nh÷ng tµn tÝch cña "chÕ ®é cò" lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nãng hæi nhÊt cña thêi ®¹i, vÊn ®Ò mµ tÊt c¶ çc khuynh

V. I. L ª - n i n

416

h−íng, çc ®¶ng ph¸i (trõ ®¶ng cña bän chñ n«) ®Òu ®· ®Ò ra, cho nªn vin vµo lý do chËm trÔ, th× nãi chung lµ kh«ng ph¶i chç vµ, tõ miÖng M¸c-t−-nèp nãi ra th× chØ lµ mét ®iÒu rÊt buån c−êi. ChÝnh giai cÊp t− s¶n Nga ®· "chËm trÔ" trong nhiÖm vô cña chÝnh nã lµ quÐt s¹ch tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é cò, ⎯ sù thiÕu sãt ®ã chóng ta cÇn söa ch÷a, vµ chóng ta sÏ cè g¾ng söa ch÷a, chõng nµo thiÕu sãt ®ã ch−a ®−îc söa ch÷a, chõng nµo chóng ta ch−a giµnh ®−îc tù do chÝnh trÞ, chõng nµo ®Þa vÞ cña n«ng d©n cßn g©y ra sù c«ng phÉn trong hÇu hÕt tÊt c¶ giíi t− s¶n cã häc thøc (nh− chóng ta thÊy ë n−íc Nga), chø kh«ng ph¶i g©y ra trong tÇng líp ®ã mét t©m tr¹ng tù m·n b¶o thñ vÒ "tÝnh chÊt kh«ng thÓ ph¸ vì næi" cña çi thµnh luü cã vÎ nh− kiªn cè nhÊt chèng l¹i chñ nghÜa x· héi (nh− ta thÊy ë ph−¬ng T©y, lµ n¬i sù tù m·n ®ã biÓu hiÖn trong tÊt c¶ çc ®¶ng ph¸i ñng hé chÕ ®é, tõ bän ®Þa chñ vµ bän b¶o thñ pur sang 1), ®Õn ph¸i t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ tù do t− t−ëng, råi cuèi cïng ®Õn c¶.... xin çc ngµi TsÐc-nèp vµ çc ngµi trong nhãm "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" bá qu¸ ®i cho!... råi cuèi cïng ®Õn c¶ "çc nhµ phª ph¸n" ®óng mèt "chñ nghÜa M¸c" trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt). Thø n÷a nh÷ng kÎ cßn "chËm trÔ" tÊt nhiªn lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga nµo mµ vÒ nguyªn t¾c theo ®u«i phong trµo vµ chØ chó ý ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn": v× chËm v¹ch ra mét chØ thÞ râ rÖt c¶ trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt n÷a, nªn "bän theo ®u«i" Êy ®· trao mét vò khÝ m¹nh mÏ nhÊt vµ ch¾c ch¾n nhÊt cho nh÷ng khuynh h−íng çch m¹ng kh«ng ph¶i d©n chñ - x· héi.

Cßn nh− (c) nãi r»ng trong thùc tiÔn, "kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc" yªu s¸ch tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t, th× ý kiÕn ph¶n ®èi Êy (®−îc M¸c-t−-nèp ®Æc biÖt nhÊn m¹nh) lµ mét trong nh÷ng ý kiÕn non nhÊt. Cßn tiÕn hµnh tÞch thu, chuéc

1) ⎯ chÝnh cèng


417

l¹i, trao ®æi, ph©n ®Þnh ranh giíi, v. v., trong nh÷ng tr−êng hîp nµo vµ nh− thÕ nµo, th× trong chÕ ®é cã tù do chÝnh trÞ, çc uû ban n«ng d©n sÏ lµm trßn nhiÖm vô Êy m−êi lÇn dÔ h¬n çc uû ban quý téc gåm nh÷ng ®¹i biÓu cña mét thiÓu sè ng−êi vµ lµm viÖc v× lîi Ých cña thiÓu sè ®ã. ChØ cã nh÷ng kÎ quen ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp ho¹t ®éng çch m¹ng cña quÇn chóng míi cho ý kiÕn ph¶n ®èi ®ã lµ quan träng.

ë ®©y chóng ta ®Ò cËp ®Õn ý kiÕn ph¶n ®èi thø t− vµ lµ ý kiÕn cuèi cïng. NÕu ta hy väng vµo sù ho¹t ®éng çch m¹ng cña n«ng d©n vµ ®Ò ra cho hä kh«ng ph¶i mét c−¬ng lÜnh tèi thiÓu mµ mét c−¬ng lÜnh tèi ®a, th× ta ph¶i qu¸n triÖt ®Õn cïng vµ ph¶i ®ßi hoÆc "chia ®Òu ruéng ®Êt" theo kiÓu n«ng d©n hoÆc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt theo kiÓu t− s¶n! M¸c-t−-nèp viÕt: "NÕu chóng ta muèn t×m mét khÈu hiÖu giai cÊp ch©n chÝnh (sic! 1)) cho quÇn chóng n«ng d©n cã Ýt ruéng ®Êt, th× chóng ta ph¶i ®i xa h¬n n÷a ⎯ chóng ta ph¶i nªu ra yªu s¸ch "chia ®Òu ruéng ®Êt", nh−ng thÕ th× ta ph¶i vÜnh biÖt c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi".

LËp luËn ®ã ®· lµm béc lé mét çch hÕt søc râ bé mÆt thËt cña "nhµ kinh tÕ chñ nghÜa" vµ lµm cho ta nghÜ ®Õn bän ng−êi, mµ theo tôc ng÷, th× mçi khi bÞ b¾t buéc ph¶i cÇu chóa, hä l¹y ®Õn dËp tr¸n ra.

Çc ng−êi ®· t¸n thµnh mét trong nh÷ng yªu s¸ch tho¶ m·n nh÷ng lîi Ých nhÊt ®Þnh cña mét tÇng líp nhÊt ®Þnh nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá: ®iÒu Êy cã nghÜa lµ çc ng−êi ®· tõ bá quan ®iÓm cña m×nh mµ chuyÓn sang quan ®iÓm cña tÇng líp ®ã !! ⎯ Hoµn toµn kh«ng ph¶i thÕ; chØ cã "bän theo ®u«i" ⎯ nh÷ng kÎ lÉn lén viÖc th¶o ra mét c−¬ng lÜnh phï hîp víi lîi Ých cña mét giai cÊp hiÓu theo nghÜa réng, víi viÖc lµm t«i tí cho giai cÊp ®ã ⎯ míi lËp luËn nh− thÕ. MÆc dï chóng ta lµ ®¹i biÓu cña giai cÊp v« s¶n, nh−ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ chóng ta kh«ng lªn ¸n mét çch th¼ng th¾n

1) ⎯ nh− thÕ ®Êy!

V. I. L ª - n i n

418

çi thiªn kiÕn cña nh÷ng ng−êi v« s¶n chËm tiÕn nghÜ r»ng ta chØ nªn ®Êu tranh cho nh÷ng yªu s¸ch "høa hÑn nh÷ng kÕt qu¶ hiÓn nhiªn". Chóng ta ñng hé nh÷ng lîi Ých vµ yªu s¸ch tiÕn bé cña n«ng d©n, nh−ng chóng ta c−¬ng quyÕt ph¶n ®èi nh÷ng yªu s¸ch ph¶n ®éng cña hä. Mµ "chia ®Òu ruéng ®Êt", mét trong nh÷ng khÈu hiÖu næi bËt nhÊt cña chñ nghÜa d©n tuý cò, l¹i chÝnh lµ sù hçn hîp nh÷ng nh©n tè çch m¹ng vµ ph¶n ®éng. Vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· nh¾c ®i nh¾c l¹i hµng chôc lÇn r»ng hä kh«ng vøt bá mét çch th¼ng thõng nh− mét kÎ ®Çn ®én, toµn bé chñ nghÜa d©n tuý, mµ hä rót ë ®ã ra vµ tiÕp thu nh÷ng yÕu tè çch m¹ng vµ d©n chñ chung cña nã. Trong yªu s¸ch chia ®Òu ruéng ®Êt cã çi ¶o t−ëng ph¶n ®éng muèn lµm cho nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng trë thµnh phæ biÕn vµ vÜnh viÔn, nh−ng trong yªu s¸ch ®ã (ngoµi çi ¶o t−ëng cho r»ng "n«ng d©n" cã thÓ lµ ng−êi truyÒn b¸ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa) cßn cã mÆt çch m¹ng, ®ã lµ nguyÖn väng dïng khëi nghÜa n«ng d©n quÐt s¹ch tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Theo ý chóng t«i th× yªu s¸ch tr¶ l¹i ruéng ®Êt c¾t lµm næi bËt lªn trong toµn bé nh÷ng yªu s¸ch cã tÝnh chÊt hai mÆt vµ m©u thuÉn cña ng−êi n«ng d©n, chÝnh çi cã t¸c dông çch m¹ng chØ ®èi víi chiÒu h−íng ph¸t triÓn cña toµn bé x· héi vµ v× vËy ®¸ng ®−îc giai cÊp v« s¶n ñng hé. M¸c-t−-nèp ®Ò nghÞ "®i xa h¬n n÷a", thùc ra, ®Ò nghÞ ®ã chØ dÉn ®Õn ®iÒu v« nghÜa nµy: chóng ta ®· quyÕt ®Þnh khÈu hiÖu giai cÊp "ch©n chÝnh" cho n«ng d©n, c¨n cø vµo nh÷ng thiªn kiÕn hiÖn t¹i cña n«ng d©n, chø kh«ng ph¶i c¨n cø vµo lîi Ých hiÓu mét çch ®óng ®¾n, cña giai cÊp v« s¶n.

VÊn ®Ò quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt l¹i lµ mét vÊn ®Ò kh¸c. Yªu s¸ch Êy (nÕu hiÓu theo quan ®iÓm t− s¶n, chø kh«ng ph¶i theo quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa) thùc ra "®i xa h¬n" yªu s¸ch tr¶ l¹i çc ruéng ®Êt c¾t, vµ vÒ nguyªn t¾c chóng t«i hoµn toµn t¸n thµnh yªu s¸ch ®ã. Cè nhiªn lµ ®Õn mét thêi kú çch m¹ng nhÊt ®Þnh, chóng t«i sÏ kh«ng tõ chèi


419

nªu yªu s¸ch Êy ra. Nh−ng trong lóc nµy, chóng t«i th¶o c−¬ng lÜnh kh«ng nh÷ng cho thêi kú khëi nghÜa çch m¹ng mµ thËm chÝ chóng t«i chó träng th¶o ra c−¬ng lÜnh nµy cho thêi kú n« lÖ chÝnh trÞ, thêi kú ch−a cã tù do chÝnh trÞ h¬n lµ cho mét thêi kú khëi nghÜa çch m¹ng. Trong mét thêi kú nh− vËy, yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt biÓu hiÖn mét çch yÕu ít h¬n nhiÒu nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña phong trµo d©n chñ ®Ó ®Êu tranh chèng chÕ ®é n«ng n«. Yªu s¸ch ®ßi thµnh lËp nh÷ng uû ban n«ng d©n vµ tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t sÏ trùc tiÕp nhen lªn ngän löa ®Êu tranh giai cÊp nµy ë n«ng th«n, vµ v× thÕ yªu s¸ch ®ã kh«ng thÓ lµ mét çi cí ®Ó cho ng−êi ta tiÕn hµnh bÊt cø mét thùc nghiÖm nµo vÒ chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc. Tr¸i l¹i, yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt sÏ lµm cho ng−êi ta, trong mét møc ®é nµo ®ã, kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng biÓu hiÖn næi bËt nhÊt vµ nh÷ng tµn tÝch nÆng nÒ nhÊt cña chÕ ®é n«ng n«. V× vËy b¶n c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta cã thÓ vµ ph¶i ®−îc ®Ò ra ngay lËp tøc thµnh mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn thóc ®Èy phong trµo d©n chñ trong n«ng d©n. Cßn ®Ò ra yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt th× kh«ng nh÷ng d−íi chÕ ®é chuyªn chÕ, mµ ngay c¶ d−íi chÕ ®é qu©n chñ nöa lËp hiÕn, còng ®Òu lµ hoµn toµn kh«ng ®óng, v× thiÕu nh÷ng thÓ chÕ chÝnh trÞ d©n chñ ®· hoµn toµn v÷ng ch¾c, ®· b¸m rÔ s©u råi, th× yªu s¸ch Êy l¹i cµng lµm cho ng−êi ta nghÜ ®Õn nh÷ng cuéc thÝ nghiÖm nh¶m nhÝ vÒ chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc nhiÒu h¬n lµ thóc ®Èy "cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do" *.

Do ®ã chóng t«i nghÜ r»ng trªn c¬ së chÕ ®é x· héi hiÖn ®¹i, møc tèi ®a trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta kh«ng

* ë mét trong nh÷ng bµi b¸o chèng Ph«n-ma, Cau-xky ®· nhËn xÐt rÊt ®óng r»ng: "ë n−íc Anh, c«ng nh©n tiªn tiÕn cã thÓ ®ßi quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt. Nh−ng nÕu trong mét n−íc qu©n phiÖt vµ c¶nh s¸t nh− n−íc §øc, tÊt c¶ ruéng ®Êt ®Òu trë thµnh së h÷u cña nhµ n−íc (eine Domäne), th× ®iÒu ®ã sÏ mang l¹i hËu qu¶ nh− thÕ nµo? ViÖc

V. I. L ª - n i n

420

nªn v−ît qu¸ viÖc xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ, cuéc c¶i çch n«ng d©n. Yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt lµ hoµn toµn ®óng vÒ nguyªn t¾c vµ hoµn toµn cã thÓ ¸p dông ®−îc trong nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh, nh−ng trong lóc nµy th× kh«ng hîp lý vÒ chÝnh trÞ.

§iÒu ®¸ng chó ý lµ, trong khi cè g¾ng ®¹t tíi møc tèi ®a nh− viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt, Na-®ª-gi¬-®in ®· ®i l¹c ®−êng (mét phÇn lµ do «ng ta quyÕt ®Þnh chØ ®Ò ra trong c−¬ng lÜnh nh÷ng "yªu s¸ch dÔ hiÓu vµ cÇn thiÕt ®èi víi ng−êi mu-gÝch"). Na-®ª-gi¬-®in nªu yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt nh− sau: "biÕn nh÷ng ®Êt ®ai cña nhµ n−íc, nh÷ng ®Êt ®ai cña th¸i Êp, ®Êt ®ai cña gi¸o héi, cña ®Þa chñ thµnh së h÷u quèc d©n, thµnh tµi s¶n quèc gia ®Ó ®em cho n«ng d©n lao ®éng thuª dµi h¹n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi nhÊt cho hä". Yªu s¸ch ®ã ch¾c lµ dÔ hiÓu ®èi víi ng−êi "mu-gÝch" nh−ng nhÊt ®Þnh lµ kh«ng dÔ hiÓu ®èi víi ng−êi d©n chñ - x· héi. Yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt trong c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi lµ mét yªu s¸ch ®óng vÒ nguyªn t¾c, chØ víi tÝnh çch nã lµ mét biÖn ph¸p t− s¶n chø kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p x· héi chñ nghÜa, v×, xÐt theo ý nghÜa x· héi chñ nghÜa th× chóng ta ®ßi quèc h÷u hãa tÊt c¶ t− liÖu s¶n xuÊt. VËy, nÕu ®øng trªn c¬ së cña x· héi t− s¶n, th× chóng ta chØ cã thÓ ®ßi chuyÓn ®Þa t« vµo tay nhµ n−íc; viÖc chuyÓn nµy tù nã ch¼ng nh÷ng kh«ng k×m h·m mµ cßn ®Èy nhanh sù tiÕn triÓn t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp. V× thÕ, trong khi t¸n thµnh quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt theo kiÓu t− s¶n, ng−êi d©n chñ - x· héi tr−íc hÕt kh«ng ®−îc lo¹i trõ çc ruéng ®Êt cña n«ng

thùc hiÖn mét chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc kiÓu ®ã, chóng ta ®−îc chøng kiÕn Ýt ra lµ ë mét møc ®é ®¸ng kÓ ë MÐc-clen-bua" ("Vollmar und der Staatssozialismus", "Neue Zeit", 1891 - 1892, X, 2, S.710 1)).

1) ⎯ "Ph«n-ma vµ chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc", "Thêi míi", 1891 - 1892, X, 2, tr. 710


421

d©n, nh− Na-®ª-gi¬-®in ®· lµm. NÕu chóng ta duy tr× nÒn kinh tÕ t− nh©n trªn ruéng ®Êt mµ chØ thñ tiªu quyÒn t− h÷u vÒ ruéng ®Êt th«i, th× vÒ ph−¬ng diÖn ®ã, lo¹i trõ ng−êi t− h÷u nhá ra sÏ lµ hoµn toµn ph¶n ®éng. Hai lµ, trong t×nh h×nh quèc h÷u ho¸ nh− thÕ, ng−êi d©n chñ - x· héi sÏ c−¬ng quyÕt chèng l¹i çi biÖn ph¸p ®em ®Êt ®ai cña quèc gia cho "n«ng d©n lao ®éng" thuª, chø kh«ng cho çc chñ t− b¶n kinh doanh trong n«ng nghiÖp thuª. Trong ®iÒu kiÖn ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ hoÆc ®−îc b¶o tån, th× biÖn ph¸p thiªn vÞ ®ã còng l¹i lµ ph¶n ®éng. NÕu cã mét n−íc d©n chñ nµo tiÕn hµnh viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt theo kiÓu t− s¶n, th× giai cÊp v« s¶n n−íc ®ã kh«ng nªn ng¶ vÒ phÝa ng−êi thuª nhiÒu ®Êt hoÆc thuª Ýt ®Êt, mµ ph¶i tuyÖt ®èi ®ßi hái bÊt cø ng−êi thuª ®Êt nµo còng ®Òu ph¶i t«n träng luËt lÖ vÒ b¶o hé lao ®éng (thêi gian tèi ®a cña ngµy lµm viÖc, tu©n theo çc quy chÕ vÖ sinh, v.v. vµ v.v.), còng nh− vÒ viÖc khai th¸c ®Êt ®ai vµ sö dông gia sóc mét çch hîp lý. §−¬ng nhiªn lµ trong ®iÒu kiÖn quèc h÷u ho¸ theo kiÓu t− s¶n, mét th¸i ®é nh− thÕ cña giai cÊp v« s¶n, trªn thùc tÕ, sÏ lµm cho nÒn s¶n xuÊt lín mau th¾ng nÒn s¶n xuÊt nhá (còng gièng nh− trong c«ng nghiÖp, luËt c«ng x−ëng sÏ lµm cho nÒn s¶n xuÊt lín mau th¾ng).

ý muèn dï thÕ nµo còng lµm cho "dÔ hiÓu ®èi víi ng−êi mu-gÝch", ë ®©y, ®· dÉn Na-®ª-gi¬-®in vµo khu rõng rËm cña chñ nghÜa kh«ng t−ëng tiÓu t− s¶n ph¶n ®éng 1).

1) Sau khi th¶o luËn vÒ bµi b¸o t¹i cuéc häp cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa" ë Xuy-rÝch, V.I . Lª-nin ®· bá hai ®o¹n sau cïng vµ thay thÕ b»ng chó thÝch nh− sau: "Cßn vÒ Na-®ª-gi¬-®in th× theo ý chóng t«i, trong b¶n s¬ th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña «ng, «ng ta ®· ph¹m ph¶i lçi lín lµ kh«ng triÖt ®Ó, khi «ng ®ßi biÕn tÊt c¶ mäi ruéng ®Êt thµnh "së h÷u quèc d©n", "trõ ruéng ®Êt cña n«ng d©n vµ ®em "tµi s¶n (ruéng ®Êt) quèc gia" ph©n phèi cho "n«ng d©n lao ®éng thuª dµi h¹n". Mét ng−êi d©n chñ - x· héi sÏ kh«ng thÓ trõ nh÷ng ruéng ®Êt cña n«ng

V. I. L ª - n i n

422

Nh− vËy, sau khi ph©n tÝch nh÷ng lêi ph¶n ®èi yªu s¸ch tr¶ l¹i ruéng ®Êt c¾t, chóng ta thÊy râ r»ng nh÷ng lêi ph¶n ®èi ®ã lµ kh«ng v÷ng vµng. Chóng ta ph¶i ®ßi xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ cuéc c¶i çch n«ng d©n, nhÊt lµ ®ßi xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ nh÷ng c¶i çch ruéng ®Êt trong cuéc c¶i çch n«ng d©n Êy. Vµ muèn quy ®Þnh chÝnh x¸c c¶ tÝnh chÊt lÉn ph¹m vi vµ ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh viÖc xÐt l¹i Êy, chóng ta cÇn ph¶i ®Ò nghÞ thµnh lËp nh÷ng uû ban n«ng d©n cã quyÒn tÞch thu, chuéc l¹i vµ trao ®æi, v. v., nh÷ng "ruéng ®Êt c¾t" ®· ®−îc sö dông ®Ó duy tr× çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«.

VIII

Cã liªn quan chÆt chÏ víi ®iÓm thø t− cña dù th¶o c−¬ng

lÜnh ruéng ®Êt cña chóng t«i lµ ®iÓm thø n¨m, ®iÓm ®ßi "cho çc toµ ¸n cã quyÒn gi¶m t« qu¸ cao vµ tuyªn bè huû bá nh÷ng hîp ®ång cã tÝnh chÊt n« dÞch". Còng gièng nh− ®iÓm bèn, nã nh»m chèng l¹i sù n« dÞch; nã kh¸c víi ®iÓm bèn ë chç nã ®ßi ph¶i xÐt l¹i vµ c¶i çch çc chÕ ®é ruéng ®Êt kh«ng ph¶i chØ mét lÇn th«i mµ ph¶i xÐt l¹i th−êng xuyªn nh÷ng quan hÖ ph¸p luËt cña c«ng d©n. ViÖc xÐt l¹i Êy ph¶i giao cho çc "toµ ¸n", tÊt nhiªn kh«ng ph¶i lµ çi thø toµ ¸n trß hÒ bØ æi gièng nh− "c¬ quan" cña bän cÇm ®Çu viªn chøc ®Þa ph−¬ng (hoÆc ngay c¶ cña bän quan toµ hoµ gi¶i do çc giai cÊp h÷u s¶n bÇu trong bän h÷u s¶n ra), mµ lµ nh÷ng toµ ¸n nãi ë § 16 cña phÇn trªn cña dù th¶o d©n ra khái diÖn quèc h÷u ho¸, ®ã lµ ®iÓm thø nhÊt. §iÓm thø hai lµ ng−êi d©n chñ - x· héi Êy sÏ tuyªn truyÒn viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt chØ nh− lµ mét sù qu¸ ®é lªn nÒn s¶n xuÊt lín céng s¶n chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i lµ chuyÓn qua nÒn s¶n xuÊt nhá ç thÓ. Së dÜ Na-®ª-gi¬-®in ph¹m sai lÇm, ch¾c ch¾n lµ v× «ng ta ®· quyÕt ®Þnh chØ ®Ò ra trong c−¬ng lÜnh "nh÷ng yªu s¸ch dÔ hiÓu (ch÷ ng¶ lµ do t«i) vµ cÇn thiÕt ®èi víi ng−êi mu-gÝch"".


423

c−¬ng lÜnh cña chóng t«i. § 16 Êy ®ßi "®Æt ra çc toµ ¸n c«ng x−ëng trong tÊt c¶ çc ngµnh kinh tÕ quèc d©n..." (vËy lµ c¶ trong n«ng nghiÖp) "... gåm ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ ®¹i biÓu chñ xÝ nghiÖp theo tû lÖ ngang nhau". Mét thµnh phÇn nh− thÕ sÏ b¶o ®¶m tÝnh chÊt d©n chñ cña toµ ¸n vµ b¶o ®¶m cho nh÷ng lîi Ých giai cÊp kh¸c nhau cña çc tÇng líp kh¸c nhau cña nh©n d©n ë n«ng th«n biÓu hiÖn mét çch tù do. §èi kh¸ng giai cÊp sÏ kh«ng bÞ che ®Ëy bëi nh÷ng chiÕc l¸ nho cña chÕ ®é quan liªu thèi n¸t n÷a, ⎯ çi quan tµi bãng nho¸ng ®ùng çi x¸c chÕt cña nÒn tù do nh©n d©n, ⎯ mµ sÏ béc lé ra mét çch c«ng khai vµ râ rµng tr−íc m¾t tÊt c¶ mäi ng−êi, vµ do ®ã sÏ thøc tØnh d©n c− n«ng th«n ra khái giÊc ngñ triÒn miªn d−íi chÕ ®é gia tr−ëng. Do bÇu çc thÈm ph¸n tõ d©n c− ®Þa ph−¬ng, nªn sÏ hoµn toµn ®¶m b¶o ®−îc sù hiÓu biÕt toµn diÖn vÒ sinh ho¹t ë n«ng th«n nãi chung vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa ph−¬ng cña sinh ho¹t ®ã nãi riªng. §èi víi quÇn chóng n«ng d©n th× kh«ng thÓ xÕp tÊt c¶ ®Òu lµ "c«ng nh©n" hoÆc tÊt c¶ ®Òu lµ "chñ xÝ nghiÖp" ®−îc, mµ tÊt nhiªn lµ ph¶i ®Æt ra nh÷ng thÓ lÖ ®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o cho tÊt c¶ çc thµnh phÇn trong d©n c− ë n«ng th«n ®−îc cã ®¹i diÖn ngang nhau; ngoµi ra, trong bÊt cø tr−êng hîp nµo nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi chóng t«i còng sÏ kiªn quyÕt ®ßi, mét lµ, cho c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª, mÆc dï lµ Ýt, còng vÉn ®−îc cã ®¹i biÓu riªng biÖt, hai lµ, nÕu cã thÓ th× cho n«ng d©n nghÌo vµ n«ng d©n kh¸ gi¶ cã ®¹i biÓu riªng (v× ®em nhËp çc tÇng líp ®ã lµm mét, kh«ng nh÷ng sÏ g©y nªn quan niÖm sai trong thèng kª mµ cßn t¹o nªn, trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng, t×nh h×nh lµ n«ng d©n kh¸ gi¶ ¸p bøc vµ lÊn ¸t n«ng d©n nghÌo n÷a).

QuyÒn h¹n cña nh÷ng toµ ¸n Êy dù ®Þnh bao gåm hai ph−¬ng diÖn: tr−íc hÕt, nh÷ng toµ ¸n Êy cã quyÒn gi¶m t« nÕu nh− t« ®ã "qu¸ cao". ChÝnh nh÷ng ch÷ ®ã trong c−¬ng lÜnh còng ®· gi¸n tiÕp nãi lªn r»ng hiÖn t−îng Êy rÊt lµ phæ biÕn. ViÖc xÐt xö c«ng khai vÒ vÊn ®Ò

V. I. L ª - n i n

424

t« qu¸ cao t¹i çc toµ ¸n sÏ rÊt cã lîi, bÊt kÓ quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n sÏ nh− thÕ nµo. ViÖc gi¶m t« (dï Ýt x¶y ra) sÏ cã mét t¸c dông nhÊt ®Þnh trong viÖc trõ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«: mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng ë n«ng th«n n−íc ta, viÖc cho thuª ruéng ®Êt th−êng cã tÝnh chÊt n«ng n« h¬n lµ cã tÝnh chÊt t− s¶n, vµ t« lµ mét thø t« "tiÒn" (nghÜa lµ mét thø t« phong kiÕn ®· ®−îc söa ®æi) h¬n lµ mét thø t« t− b¶n chñ nghÜa (nghÜa lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch cña chñ xÝ nghiÖp). VËy viÖc gi¶m t« sÏ trùc tiÕp gãp phÇn lµm cho nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa thay thÕ nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ n«ng n«.

TiÕp n÷a, thø hai lµ çc toµ ¸n sÏ cã quyÒn "tuyªn bè huû bá nh÷ng hîp ®ång cã tÝnh chÊt n« dÞch". Kh¸i niÖm "n« dÞch" ë ®©y kh«ng ®−îc quy ®Þnh râ rµng, v× h¹n chÕ çc thÈm ph¸n ®−îc bÇu ra trong viÖc vËn dông ®iÓm nµy lµ hoµn toµn kh«ng tho¶ ®¸ng. ThÕ nµo lµ n« dÞch, th× ng−êi mu-gÝch Nga biÕt qu¸ râ ! XÐt theo quan ®iÓm khoa häc th× kh¸i niÖm ®ã bao gåm tÊt c¶ nh÷ng hîp ®ång cã mang yÕu tè nÆng l·i (thuª m−ín vµo mïa ®«ng v. v.) hoÆc yÕu tè n«ng n« (lao dÞch ®Ó båi th−êng nh÷ng thiÖt h¹i do gia sóc g©y ra cho c©y trång, v. v.).

§iÓm thø ba nãi vÒ viÖc tr¶ l¹i cho nh©n d©n çc kho¶n tiÒn chuéc th× cã tÝnh chÊt h¬i kh¸c. ë ®©y, nh÷ng sù hoµi nghi ®èi víi chÕ ®é t− h÷u nhá kh«ng béc lé ra nh− ë ®iÓm 4, nh−ng tr¸i l¹i nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi nªu lªn tÝnh chÊt kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc trong thùc tiÔn, cña yªu s¸ch ®ã, sù kh«ng cã liªn hÖ l«-gÝch gi÷a yªu s¸ch ®ã víi phÇn tæng qu¸t trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta (= "thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« vµ ®Ó cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do"). Song kh«ng ai chèi c·i r»ng chÝnh toµn bé nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ®· g©y ra trong hµng triÖu n«ng d©n nh÷ng n¹n ®ãi th−êng xuyªn, lµm cho n−íc Nga kh¸c h¼n víi tÊt


425

c¶ çc n−íc v¨n minh. V× thÕ mµ ngay c¶ chÕ ®é chuyªn chÕ còng buéc ph¶i ngµy cµng th−êng xuyªn lËp ra mét thø "quü" ®Æc biÖt (tÊt nhiªn lµ hÕt søc th¶m h¹i, th−êng bÞ bän ¨n c¾p cña c«ng, bän quan l¹i c−íp ®i nhiÒu h¬n lµ phôc vô cho nh÷ng ng−êi ®ãi) "dïng vµo çc nhu cÇu v¨n ho¸ vµ phóc lîi cña çc c«ng x· n«ng th«n". Cho nªn ngoµi nh÷ng c¶i çch d©n chñ kh¸c ra, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ®ßi lËp mét quü nh− thÕ. VÒ ®iÓm nµy, vÞ tÊt ng−êi ta cã thÓ tranh c·i ®−îc.

B©y giê thö hái: lÊy tiÒn ë ®©u ®Ó lËp quü Êy? Cø nh− chóng t«i xÐt ®o¸n th× ë ®©y ng−êi ta cã thÓ ®Ò xuÊt víi chóng ta vÒ thuÕ luü tiÕn ®¸nh vµo thu nhËp: ®Æc biÖt ph¶i t¨ng thuÕ suÊt ®¸nh vµo thu nhËp cña nh÷ng ng−êi giµu vµ ®em sè tiÒn ®ã bá vµo quü nãi trªn. §iÒu hoµn toµn c«ng b»ng lµ nh÷ng thµnh viªn giµu cã nhÊt trong n−íc ph¶i ®ãng gãp nhiÒu h¬n c¶ vµo viÖc chu cÊp cho nh÷ng ng−êi ®ãi, vµ vµo çc kho¶n chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó cè g¾ng kh¾c phôc nh÷ng tai häa do n¹n ®ãi g©y ra. ⎯ Chóng t«i tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶n ®èi mét biÖn ph¸p nh− thÕ, nh−ng còng kh«ng cÇn ®Æc biÖt nhÊn m¹nh biÖn ph¸p Êy trong c−¬ng lÜnh, bëi v× nã ®−îc hoµn toµn nªu lªn trong yªu s¸ch vÒ thuÕ luü tiÕn ®¸nh vµo thu nhËp lµ thø thuÕ ®−îc ®Æc biÖt ®Ò cËp tíi trong c−¬ng lÜnh. Nh−ng t¹i sao l¹i chØ nãi ®Õn nguån tiÒn ®ã th«i? T¹i sao, ngoµi çi ®ã ra, chóng ta l¹i kh«ng cè g¾ng ®ßi tr¶ l¹i cho nh©n d©n, dï chØ lµ mét phÇn, çi cèng vËt mµ bän chñ n« ®−îc sù gióp ®ì cña nhµ n−íc c¶nh s¸t tr−íc ®©y ®· bßn rót vµ vÉn tiÕp tôc bßn rót cña n«ng d©n? Cèng vËt ®ã h¸ l¹i kh«ng cã liªn quan mËt thiÕt víi n¹n ®ãi hiÖn nay hay sao? Vµ yªu s¸ch ®ßi tr¶ l¹i nh÷ng kho¶n cèng vËt ®ã h¸ l¹i ch¼ng gióp Ých cho chóng ta trong viÖc ph¸t triÓn s©u réng lßng c«ng phÉn çch m¹ng cña n«ng d©n ®èi víi tÊt c¶ bän chñ n« vµ mäi sù n« dÞch hay sao?

Nh−ng kh«ng thÓ tr¶ l¹i toµn bé cèng vËt Êy ⎯ ng−êi ta bÎ l¹i chóng ta. ⎯ §óng thÕ (còng nh− kh«ng thÓ tr¶ l¹i

V. I. L ª - n i n

426

toµn bé ruéng ®Êt c¾t ). Nh−ng nÕu kh«ng thÓ ®ßi ®−îc toµn bé mãn nî, th× t¹i sao l¹i kh«ng ®ßi mét phÇn mãn nî Êy? Lµm sao l¹i cã thÓ ph¶n ®èi mét thø thuÕ ®Æc biÖt ®¸nh vµo ruéng ®Êt cña bän ®¹i ®Þa chñ - quý téc ®· ®−îc øng tiÒn chuéc? Sè l−îng bän chñ ®ã cña çc ®iÒn trang (cã khi çc ®iÒn trang ®ã thËm chÝ ®· trë thµnh çc l·nh ®Þa bÊt kh¶ x©m ph¹m) ë n−íc Nga rÊt lµ lín vµ nÕu b¾t chóng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®Æc biÖt vÒ nh÷ng n¹n ®ãi cña n«ng d©n, th× còng lµ chÝnh ®¸ng th«i. Cßn chÝnh ®¸ng h¬n n÷a nÕu ta tÞch thu toµn bé tµi s¶n cña tu viÖn vµ th¸i Êp, v× ®ã lµ nh÷ng tµi s¶n mang nhiÒu truyÒn thèng n«ng n« nhÊt ®−îc sö dông ®Ó lµm giµu cho bän ¨n b¸m ph¶n ®éng nhÊt vµ nguy h¹i nhÊt ®èi víi x· héi, ®ång thêi lµm cho mét sè kh«ng nhá ruéng ®Êt t¸ch khái chu chuyÓn th−¬ng nghiÖp vµ chu chuyÓn cña c«ng d©n. V× vËy tÞch thu nh÷ng tµi s¶n ®ã lµ hoµn toµn phï hîp víi toµn bé sù ph¸t triÓn x· héi *, ®ã chÝnh lµ quèc h÷u ho¸ bé phËn ruéng ®Êt theo kiÓu t− s¶n, viÖc quèc h÷u ho¸ nµy ch¾c ch¾n sÏ kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng trß bÞp vÒ "chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc"; viÖc tÞch thu ®ã sÏ cã mét ý nghÜa chÝnh trÞ trùc tiÕp vµ to lín ®èi víi viÖc cñng cè çc thiÕt chÕ d©n chñ cña n−íc Nga míi; vµ ®ång thêi nã sÏ gióp ta cã thªm ph−¬ng tiÖn ®Ó gióp ®ì nh÷ng ng−êi bÞ ®ãi.

IX

Cuèi cïng, vÒ hai ®iÓm ®Çu trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta, th× kh«ng cÇn ph¶i bµn nhiÒu. "Xo¸ bá nh÷ng kho¶n tiÒn chuéc vµ t« dÞch còng nh− mäi kho¶n s−u thuÕ hiÖn nay ®ang ®Ì nÆng lªn ng−êi n«ng d©n lµ ®¼ng cÊp

* VÒ viÖc cho thuª çc tµi s¶n tÞch thu Êy, ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i theo ®uæi ngay tõ b©y giê mét chÝnh s¸ch kh«ng ph¶i thuÇn tuý n«ng d©n, mµ chÝnh lµ mét chÝnh s¸ch nh− chóng t«i ®· ph¸c ra ë trªn, khi ph¶n ®èi Na-®ª-gi¬-®in.


427

ph¶i chÞu thuÕ" (®iÓm 1), lµ mét ®iÒu dÜ nhiªn ®èi víi bÊt kú ng−êi d©n chñ - x· héi nµo. Theo chóng t«i xÐt ®o¸n, th× viÖc ¸p dông thùc tÕ biÖn ph¸p Êy sÏ kh«ng g©y nªn sù hiÓu lÇm nµo c¶. §iÓm thø hai ®ßi: "thñ tiªu chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh vµ tÊt c¶ çc luËt lÖ ng¨n c¶n ng−êi n«ng d©n..." (xin chó ý: "ng−êi n«ng d©n" chø kh«ng ph¶i "nh÷ng ng−êi n«ng d©n") "... sö dông ruéng ®Êt cña m×nh". ë ®©y cÇn ph¶i nãi vµi lêi vÒ çi "c«ng x·" næi tiÕng vµ ®¸ng ghi nhí. Trªn thùc tÕ, ®−¬ng nhiªn lµ viÖc thñ tiªu chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh (cuéc c¶i çch mµ «ng VÝt-te ch¾c h¼n cßn cã th× giê thùc hiÖn tr−íc khi çch m¹ng næ ra), viÖc xo¸ bá sù ph©n chia ®¼ng cÊp, viÖc thi hµnh quyÒn tù do di chuyÓn, quyÒn mçi mét ng−êi n«ng d©n ®−îc tù do sö dông ruéng ®Êt cña m×nh sÏ dÉn ®Õn chç thñ tiªu tÊt nhiªn vµ nhanh chãng çi g¸nh nÆng thuÕ m¸ cña chÕ ®é n«ng n«, mét g¸nh nÆng mµ ba phÇn t− lµ do çi c«ng x· ruéng ®Êt hiÖn nay g©y nªn. Nh−ng kÕt qu¶ Êy chØ chøng minh r»ng quan ®iÓm cña chóng t«i vÒ c«ng x· lµ ®óng ®¾n, r»ng chÕ ®é c«ng x· n«ng th«n kh«ng thÓ dung hîp ®−îc víi toµn bé sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña chñ nghÜa t− b¶n. KÕt qu¶ ®ã quyÕt kh«ng ph¶i lµ do chç chóng t«i chñ tr−¬ng mét biÖn ph¸p nµo "chèng l¹i c«ng x·" t¹o nªn, v× chóng t«i ch−a bao giê ñng hé vµ sÏ kh«ng bao giê ñng hé mét biÖn ph¸p nµo nh»m trùc tiÕp chèng l¹i mét chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt nµo ®ã cña n«ng d©n c¶. Ch¼ng nh÷ng thÕ, chóng t«i sÏ kiªn quyÕt b¶o vÖ c«ng x·, vÒ mÆt lµ tæ chøc hµnh chÝnh d©n chñ ë ®Þa ph−¬ng, vÒ mÆt lµ mét liªn hiÖp hîp t¸c hoÆc lµ mét liªn hiÖp gi÷a nh÷ng ng−êi l¸ng giÒng chèng l¹i mäi hµnh ®éng x©m ph¹m cña bän quan liªu, nh÷ng hµnh ®éng x©m ph¹m mµ bän thï ®Þch c«ng x· thuéc phe "Tin tøc M¸t-xc¬-va" rÊt −a thÝch. Chóng t«i sÏ kh«ng bao giê gióp ®ì mét kÎ nµo "ph¸ ho¹i c«ng x·", nh−ng chóng t«i kiªn quyÕt phÊn ®Êu ®ßi thñ tiªu nh÷ng thÓ chÕ tr¸i víi chÕ ®é d©n chñ, dï sù thñ tiªu ®ã cã ¶nh h−ëng nh−

V. I. L ª - n i n

428

thÕ nµo ®Õn viÖc ph©n phèi l¹i toµn bé hay mét phÇn ruéng ®Êt, v. v.: ®ã lµ ®iÓm ph©n biÖt mét çch c¬ b¶n chóng t«i víi bän d©n tuý c«ng khai hay giÊu mÆt, triÖt ®Ó hay kh«ng triÖt ®Ó, rôt rÌ hay t¸o b¹o, lµ bän, mét mÆt, "cè nhiªn" lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ, nh−ng mÆt kh¸c, l¹i kh«ng d¸m x¸c ®Þnh døt kho¸t vµ râ rµng th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nh÷ng yªu s¸ch s¬ ®¼ng vÒ d©n chñ nh− hoµn toµn tù do di chuyÓn, hoµn toµn thñ tiªu chÕ ®é ®¼ng cÊp trong çc c«ng x· n«ng d©n, vµ do ®ã thñ tiªu hoµn toµn chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh, thñ tiªu tÊt c¶ nh÷ng luËt lÖ ng¨n c¶n ng−êi n«ng d©n sö dông ®Êt ®ai cña m×nh *.

Ng−êi ta sÏ bÎ l¹i chóng t«i: chÝnh biÖn ph¸p võa míi nãi ®Õn ®ã, biÖn ph¸p thõa nhËn ý chÝ ç nh©n cña tõng ng−êi n«ng d©n riªng lÎ, sÏ ph¸ ho¹i c«ng x·, khiÕn nã kh«ng nh÷ng kh«ng cßn lµ c¬ cÊu ph©n phèi ruéng ®Êt n÷a, v. v., mµ thËm chÝ còng kh«ng cßn lµ mét liªn hiÖp hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi l¸ng giÒng víi nhau n÷a. Dï ý chÝ cña ®a sè nh− thÕ nµo ®i n÷a, mçi mét ng−êi n«ng d©n ®Òu sÏ cã quyÒn ®ßi t¸ch phÇn ®Êt cña m×nh thµnh m¶nh ®Êt riªng. §iÒu ®ã h¸ ch¼ng m©u thuÉn víi khuynh h−íng chung cña tÊt c¶ mäi ng−êi x· héi chñ nghÜa lµ gãp phÇn vµo viÖc më réng, chø kh«ng ph¶i thu hÑp quyÒn cña tËp thÓ so víi quyÒn cña ç nh©n hay sao?

VÒ ®iÓm ®ã, chóng t«i xin tr¶ lêi: çch diÔn ®¹t cña chóng ta kh«ng dÉn ®Õn kÕt luËn lµ mçi ng−êi n«ng d©n ®Òu sÏ cã quyÒn tÊt nhiªn ®ßi t¸ch phÇn ®Êt cña m×nh thµnh m¶nh ®Êt riªng. Çch diÔn ®¹t ®ã chØ dÉn ®Õn kÕt luËn lµ ruéng ®Êt cã thÓ ®−îc tù do ®em b¸n, h¬n n÷a, viÖc çc thµnh viªn c«ng x· ®−îc −u tiªn mua nh÷ng ruéng ®Êt ®em b¸n, kh«ng hÒ m©u thuÉn víi quyÒn tù do ®ã. ViÖc xo¸ bá chÕ

* §ã lµ hßn ®¸ thö vµng ®èi víi nhiÒu ng−êi cÊp tiÕn ë n−íc Nga (vµ thËm chÝ ®èi víi c¶ nh÷ng ng−êi çch m¹ng ⎯ thuéc b¸o "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga") lµ nh÷ng ng−êi, trong vÊn ®Ò nµy, cã ý ®Þnh ®øng trªn hai ghÕ.


429

®é liªn ®íi b¶o lÜnh ph¶i biÕn tÊt c¶ nh÷ng thµnh viªn cña c«ng x· n«ng th«n thµnh nh÷ng ng−êi së h÷u céng ®ång tù do mét kho¶nh ruéng ®Êt nhÊt ®Þnh, ⎯ cßn hä sÏ sö dông ruéng ®Êt ®ã nh− thÕ nµo, ®ã lµ viÖc cña hä; ®iÒu ®ã sÏ tuú thuéc ë çc luËt d©n sù chung vµ çc hîp ®ång ®Æc biÖt gi÷a hä víi nhau. Cßn vÒ viÖc më réng quyÒn cña tËp thÓ so víi quyÒn cña ç nh©n, th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chØ ñng hé viÖc më réng ®ã khi nã phï hîp víi lîi Ých cña sù tiÕn bé kü thuËt vµ x· héi *. Trong t×nh h×nh nh− vËy, tÊt nhiªn chóng t«i sÏ ñng hé bÊt cø luËt lÖ t−¬ng øng nµo, miÔn lµ luËt lÖ ®ã kh«ng nh÷ng chØ cã liªn quan ®Õn ng−êi së h÷u nhá, ng−êi n«ng d©n, mµ cßn liªn quan ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi së h÷u ruéng ®Êt nãi chung.

X

§Ó kÕt thóc, chóng ta h·y tãm t¾t nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n lµm c¬ së cho c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta. BÊt cø ng−êi nµo ®· cã dÞp tham gia viÖc th¶o ra mét b¶n c−¬ng lÜnh hay ®· biÕt nh÷ng chi tiÕt cña viÖc Êy ë çc n−íc kh¸c, ®Òu biÕt r»ng ng−êi ta cã thÓ diÔn ®¹t chØ ®éc mét ý kiÕn b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau, ⎯ ®èi víi chóng ta, ®iÒu quan träng lµ tÊt c¶ çc ®ång chÝ mµ hiÖn nay chóng t«i ®Ò nghÞ suy xÐt vÒ b¶n dù th¶o cña chóng t«i, tr−íc hÕt vµ trªn hÕt ph¶i hoµn toµn thèng nhÊt ý kiÕn víi nhau vÒ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n. Cßn nh− cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng lÎ nµo ®ã trong çch tr×nh bµy, th× ®iÒu ®ã kh«ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh.

* Cau-xky ch¼ng h¹n, ®· thõa nhËn r»ng yªu s¸ch "h¹n chÕ quyÒn t−

h÷u ruéng ®Êt v× lîi Ých: 1) cña viÖc ph©n ®Þnh ranh giíi, cña viÖc thñ tiªu t×nh tr¹ng xen kÏ ruéng ®Êt; 2) cña viÖc n©ng cao kü thuËt n«ng nghiÖp; 3) cña viÖc phßng ngõa çc bÖnh dÞch" lµ yªu s¸ch ®óng ("Die Agrarfrage", S. 4371)). Nh÷ng yªu s¸ch hoµn toµn cã c¨n cø nh− thÕ tuyÖt nhiªn kh«ng dÝnh lÝu vµ còng kh«ng thÓ dÝnh lÝu g× víi c«ng x· n«ng th«n.

1) ⎯ "VÊn ®Ò ruéng ®Êt", tr. 437

V. I. L ª - n i n

430

Chóng ta coi ®Êu tranh giai cÊp lµ mét sù kiÖn trung t©m c¶ trong lÜnh vùc nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt ë Nga. Chóng ta x©y dùng toµn bé chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña chóng ta (vµ, do ®ã, c¶ c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta) trªn sù thõa nhËn tr−íc sau nh− mét sù kiÖn Êy víi tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ cña nã. Môc ®Ých chñ yÕu tr−íc m¾t cña chóng ta lµ më ®−êng cho sù ph¸t triÓn tù do cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n, cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n nh»m thùc hiÖn môc tiªu cuèi cïng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi toµn thÕ giíi, nh»m giµnh lÊy chÝnh quyÒn cho giai cÊp v« s¶n vµ t¹o c¬ së cho x· héi x· héi chñ nghÜa. Tuyªn bè ®Êu tranh giai cÊp lµ nguyªn t¾c chØ ®¹o trong toµn bé "vÊn ®Ò ruéng ®Êt", lµ chóng ta c−¬ng quyÕt vµ døt kho¸t ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng kÎ ë n−íc Nga ®ang ñng hé ⎯ nh÷ng kÎ nµy, cã rÊt nhiÒu ë Nga ⎯ nh÷ng lý luËn mËp mê vµ m¬ hå nh−: "lý luËn d©n tuý", "lý luËn lu©n lý - x· héi häc", "lý luËn cña ph¸i phª ph¸n", lý luËn x· héi - c¶i l−¬ng vµ nhiÒu thø lý luËn kh¸c n÷a!

Muèn më ®−êng cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do th× ph¶i thñ tiªu tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« hiÖn ®ang che lÊp nh÷ng mÇm mèng cña nh÷ng ®èi kh¸ng t− b¶n chñ nghÜa trong néi bé d©n c− n«ng th«n vµ ®ang c¶n trë nh÷ng mÇm mèng nµy ph¸t triÓn. Vµ chóng ta cè g¾ng lÇn cuèi cïng gióp n«ng d©n triÖt ®Ó quÐt s¹ch tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch Êy; nãi "lÇn cuèi cïng", lµ v× b¶n th©n chñ nghÜa t− b¶n Nga trªn ®−êng ph¸t triÓn còng ®ang lµm viÖc ®ã mét çch tù ph¸t, còng ®ang tiÕn tíi mét môc ®Ých nh− thÕ, nh−ng b»ng con ®−êng riªng cña nã, con ®−êng b¹o lùc vµ ®µn ¸p, ph¸ s¶n vµ n¹n chÕt ®ãi. Sù bãc lét cña chñ n« nhÊt ®Þnh chuyÓn sang sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa; thËt lµ mét ¶o t−ëng cã h¹i, ph¶n ®éng, nÕu cè k×m h·m hoÆc "tr¸nh" ®iÒu ®ã. Nh−ng biÕn chuyÓn Êy còng cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh d−íi h×nh thøc dïng b¹o lùc lËt ®æ nh÷ng kÎ thõa kÕ bän chñ n«, nh÷ng


431

kÎ kh«ng dùa vµo "thÕ lùc cña ®ång tiÒn" mµ dùa vµo nh÷ng truyÒn thèng cña thÕ lùc cò trong chÕ ®é n« lÖ ®Ó hiÖn nay hót nh÷ng giät m¸u cuèi cïng cña n«ng d©n thêi gia tr−ëng. N«ng d©n thêi gia tr−ëng d−íi chÕ ®é kinh tÕ tù nhiªn sinh sèng b»ng lao ®éng cña b¶n th©n m×nh, ph¶i bÞ diÖt vong, nh−ng kh«ng mét "tÊt yÕu" nµo, mét quy luËt "néi t¹i" nµo cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi l¹i buéc hä ph¶i chÞu khæ cùc v× "bÞ bãp nÆn s−u thuÕ" vµ bÞ ®¸nh ®Ëp, ph¶i chÞu ®au khæ v× n¹n chÕt ®ãi kÐo dµi chËm ch¹p mét çch ®¸ng ghª sî.

Vµ chóng ta kh«ng hÒ cã ¶o t−ëng r»ng nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa (n−íc Nga ngµy cµng trë thµnh mét x· héi nh− thÕ) l¹i cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc mét cuéc sèng phån vinh, thËm chÝ mét cuéc sèng cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc, chóng ta ®ßi xo¸ bá vµ thñ tiªu hoµn toµn vµ triÖt ®Ó, b»ng biÖn ph¸p çch m¹ng chø kh«ng ph¶i b»ng biÖn ph¸p c¶i l−¬ng, nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«; chóng ta thõa nhËn r»ng nh÷ng ruéng ®Êt mµ chÝnh phñ cña bän quý téc ®· c¾t cña n«ng d©n vµ cho ®Õn nay vÉn cßn ®−îc sö dông ®Ó giam h·m n«ng d©n trong t×nh tr¹ng n« lÖ thËt sù, nh÷ng ruéng ®Êt ®ã lµ cña n«ng d©n. Bëi vËy, chóng ta trë thµnh ⎯ trong tr−êng hîp ngo¹i lÖ vµ do nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö ®Æc biÖt ⎯ nh÷ng ng−êi ñng hé chÕ ®é së h÷u nhá, nh−ng chóng ta chØ ñng hé chÕ ®é ®ã trong cuéc ®Êu tranh cña nã chèng l¹i nh÷ng çi g× cßn r¬i rít l¹i cña "chÕ ®é cò" vµ víi ®iÒu kiÖn duy nhÊt lµ ph¶i thñ tiªu nh÷ng thÓ chÕ ®ang k×m h·m sù c¶i t¹o n«ng th«n ¤-bl«-mèp gia tr−ëng, ch×m ®¾m trong tr¹ng th¸i bÊt ®éng, tr× ®én vµ thô ®éng: víi ®iÒu kiÖn lµ ph¶i thiÕt lËp quyÒn tù do hoµn toµn vÒ di chuyÓn, vÒ mua b¸n ruéng ®Êt, ph¶i thñ tiªu hoµn toµn sù ph©n chia ®¼ng cÊp. Chóng ta muèn bæ sung viÖc xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ nh÷ng luËt lÖ chÝnh trÞ vµ d©n sù cña n−íc Nga b»ng çch tiÕn hµnh

432 V. I. Lª-nin

viÖc xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ, theo tinh thÇn çch m¹ng, cuéc "c¶i çch n«ng d©n" lõng danh kia.

Cã nh÷ng nguyªn t¾c Êy cña chÝnh s¸ch ruéng ®Êt chØ ®¹o, ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, khi ®Õn n«ng th«n, sÏ t×m ra ®−îc h−íng ®i cho m×nh trong çi m¹ng l−íi ch»ng chÞt nh÷ng quan hÖ ë n«ng th«n; anh ta sÏ biÕt lµm cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng triÖt ®Ó çch m¹ng cña m×nh "thÝch øng" víi nh÷ng quan hÖ Êy. Ng−êi d©n chñ - x· héi ®ã sÏ kh«ng bÞ bÊt ngê tr−íc mét phong trµo n«ng d©n cã thÓ næ ra (h×nh nh− ë mét ®«i n¬i phong trµo Êy ®· b¾t ®Çu). Anh ta sÏ kh«ng kh− kh− gi÷ nh÷ng yªu s¸ch nh»m b¶o vÖ c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª, nh÷ng yªu s¸ch ®· ®−îc tr×nh bµy mét çch tØ mØ trong phÇn c−¬ng lÜnh cña chóng ta nãi tíi nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t vÒ "c«ng nh©n", nh÷ng yªu s¸ch mµ cè nhiªn lµ anh ta sÏ nªu ra bÊt cø lóc nµo vµ ë bÊt cø n¬i nµo. Anh ta l¹i cßn cã kh¶ n¨ng ®Èy phong trµo d©n chñ chung trong n«ng d©n, phong trµo nµy (nÕu ë n«ng th«n ta, phong trµo nµy cã thÓ v−ît ra khái tr¹ng th¸i mÇm mèng) sÏ b¾t ®Çu b»ng cuéc ®Êu tranh chèng bän chñ n« ë n«ng th«n vµ kÕt thóc b»ng mét cuéc khëi nghÜa chèng çi tµn tÝch m¹nh nhÊt vµ bØ æi nhÊt cña chÕ ®é n«ng n«, tøc lµ chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng.

* * *

P. S. 1) Bµi nµy viÕt tr−íc khi nh÷ng cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n b¾t ®Çu næ ra ë miÒn Nam n−íc Nga, trong mïa xu©n n¨m nay 145. Nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n trong bµi b¸o nµy ®· ®−îc çc sù biÕn Êy hoµn toµn x¸c nhËn. Cßn vÒ çc nhiÖm vô s¸ch l−îc hiÖn nay ®ang ®−îc ®Ò ra mét çch bøc thiÕt cho ®¶ng ta trong c«ng t¸c "n«ng th«n" cña ®¶ng, chóng t«i mong sau nµy sÏ cã dÞp nãi tíi.

1) P. S. lµ ch÷ Postscriptum viÕt t¾t, cã nghÜa lµ: t¸i bót.

433

Th− göi çc uû viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng

Chóng t«i xin dÉn nguyªn v¨n bøc th− in th¹ch göi çc nhµ

ho¹t ®éng héi ®ång ®Þa ph−¬ng; bøc th− nµy ®· ®−îc ng−êi ta truyÒn tay nhau trong kho¸ häp võa qua cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng (tiÕc thay lµ m·i gÇn ®©y bøc th− míi ®Õn tay chóng t«i):

"Th−a quý ngµi! T×nh c¶nh nÆng nÒ hiÖn t¹i cña n−íc Nga, cña nh©n d©n Nga vµ Héi

®ång ®Þa ph−¬ng Nga khiÕn chóng t«i ph¶i göi ®Õn quý ngµi bøc th− nµy víi niÒm hy väng r»ng nh÷ng ý nghÜ vµ nh÷ng ý ®Þnh nªu ra trong th− sÏ ®−îc sù ®ång t×nh cña quý ngµi.

Hµng lo¹t sù kiÖn ®¸ng buån, ®¸ng phÉn né mµ trong thêi gian gÇn ®©y chóng ta ®· chøng kiÕn mét çch im lÆng, ®· ®Ì nÆng nh− mét ®¸m m©y ®en lªn l−¬ng t©m x· héi, vµ mét vÊn ®Ò nghiªm träng ®−îc ®Æt ra mét çch th¼ng th¾n tr−íc mçi ng−êi trÝ thøc: cã lÏ nµo l¹i cø kh«ng hµnh ®éng vÒ chÝnh trÞ vµ l¹i cø tham gia mét çch tiªu cùc vµo viÖc lµm cho ®Êt n−íc cµng ngµy cµng bÞ bÇn cïng ho¸ vµ tho¸i ho¸ h¬n hay sao?

T×nh tr¹ng mÊt mïa liªn tiÕp vµ g¸nh nÆng s−u thuÕ qu¸ søc, ch¼ng h¹n nh− çc kho¶n tiÒn chuéc vµ çc thø thuÕ thu bÊt th−êng, thËt ®· lµm cho nh©n d©n bÞ ph¸ s¶n vµ kiÖt quÖ vÒ thÓ x¸c.

ViÖc ng−êi n«ng d©n trong thùc tÕ bÞ t−íc hÕt mäi biÓu hiÖn cña quyÒn tù qu¶n, sù b¶o hé ti tiÖn cña bän ®¹i diÖn chÝnh thøc vµ t×nh nguyÖn cña "chÝnh quyÒn v÷ng ch¾c", t×nh tr¹ng thiÕu thèn gi¶ t¹o vÒ tri thøc mµ trong ®ã bän b¶o vÖ kh«ng mêi mµ ®Õn cña nh÷ng "nguyªn t¾c ®Æc biÖt vµ do luËt ph¸p ®Þnh ra" giam h·m nh©n d©n, ⎯ tÊt c¶ nh÷ng çi Êy ®· lµm suy yÕu søc m¹nh tinh thÇn cña n«ng d©n, tinh thÇn chñ ®éng vµ nghÞ lùc cña hä.

V. I. L ª - n i n

434

Nh÷ng nhµ ho¹t ®éng trong n−íc vµ ngoµi n−íc ®−îc bän phiªu l−u ®ïa bìn víi vËn mÖnh cña tæ quèc gióp ®ì mét çch hµo hiÖp, ®· phung phÝ bõa b·i lùc l−îng s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc. Sù cè g¾ng cña "chÝnh phñ tõ thiÖn" hßng thay thÕ cuéc ®Êu tranh s«i næi vµ cã kÕ ho¹ch cña nh÷ng nhãm kinh tÕ trong n−íc b»ng mét lo¹t biÖn ph¸p m©u thuÉn víi nhau vµ ®−îc nghÜ ra mét çch véi v·, còng chØ lµ v« Ých mµ th«i. "Sù gióp ®ì" cã tÝnh chÊt b¶o trî vµ "sù quan t©m" ®· tá ra bÊt lùc tr−íc nh÷ng ®iÒm xÊu b¸o hiÖu sù ph¸ s¶n cña n−íc Nga vÒ kinh tÕ vµ tµi chÝnh: nh÷ng cuéc khñng ho¶ng vÒ n«ng nghiÖp, vÒ c«ng nghiÖp vµ tiÒn tÖ ⎯ kÕt qu¶ rùc rì cña mét chÝnh s¸ch dùa vµo may rñi vµ phiªu l−u. B¸o chÝ th× bÞ bãp nghÑt vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ®−a ra ¸nh s¸ng dï chØ lµ mét phÇn nh÷ng téi ¸c mµ bän b¶o vÖ chÕ ®é ®· g©y ra hµng giê ®èi víi tù do vµ danh dù cña nh÷ng c«ng d©n Nga. ChØ cã sù ®éc tµi ngu ngèc vµ tµn ¸c lµ lªn tiÕng mét çch ®éc ®o¸n vµ thèng trÞ trªn ®Êt n−íc réng mªnh m«ng, bÞ tµn ph¸, bÞ chµ ®¹p vµ bÞ « nhôc, mµ kh«ng gÆp mét sù kh¸ng cù ®Ých ®¸ng ë bÊt kú mét n¬i nµo.

Trong t×nh h×nh Êy, ®iÒu hoµn toµn tù nhiªn lµ chÝnh phñ lu«n lu«n cã th¸i ®é nghi ngê ®èi víi nh÷ng biÓu hiÖn s¸ng kiÕn nhá nhÆt nhÊt cña mçi ng−êi hoÆc cña x· héi, ®èi víi ho¹t ®éng cña bÊt cø ®oµn thÓ x· héi nµo vµ ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc c¬ quan cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng, ⎯ çi hßn ®¸ t¶ng mµ trªn ®ã n−íc Nga vµo nh÷ng n¨m 60 vÉn hy väng lµ cã thÓ x©y dùng ®−îc mét v−¬ng quèc míi. Bän quan liªu th¾ng thÕ ®ang ®Èy çc c¬ quan héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµo c¶nh chÕt dÇn chÕt mßn vµ mçi n¨m l¹i gi¸ng thªm mét ®ßn vµo ho¹t ®éng, vµo t¸c dông vµ uy tÝn cña tæ chøc Êy tr−íc con m¾t cña x· héi vµ nh©n d©n, lµ nh÷ng ng−êi hÇu nh− kh«ng ph©n biÖt ®−îc nh÷ng héi ®ång ®Þa ph−¬ng víi bé m¸y hµnh chÝnh quan liªu. Çc cuéc héi nghÞ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ⎯ bÊt chÊp nh÷ng sù ph¶n ®èi râ rµng cña tÊt c¶ çc nhãm tiÕn bé trong n−íc ⎯ ®· biÕn thµnh çc cuéc héi nghÞ cña ®¼ng cÊp - quan liªu, vµ ®· mÊt mäi liªn hÖ víi quÇn chóng nh©n d©n Nga. Çc ban th−êng trùc cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®· trë thµnh çc c¬ quan phô thuéc çc v¨n phßng tØnh tr−ëng vµ v× kh«ng cßn gi÷ ®−îc tÝnh chÊt ®éc lËp, nªn ®· dÇn dÇn m¾c ph¶i tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña mét c¬ quan hµnh chÝnh. Çc cuéc héi nghÞ bÇu cö cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng biÕn thµnh mét lo¹i hµi kÞch. Sè cö tri ®· Ýt ái l¹i chia ra thµnh nhiÒu nhãm ®¼ng cÊp, khiÕn cho çc héi nghÞ ®ã kh«ng thÓ th«ng qua çc ñy viªn ®· ®−îc bÇu ra mµ nãi lªn nh÷ng lîi Ých x· héi kh¸c nhau, vµ biÕn çc cuéc héi nghÞ ®ã thµnh vò ®µi ®Êu tranh cña nh÷ng sù tù ¸i ç nh©n nhá nhÆt.

Ph¹m vi qu¶n lý cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng dÇn dÇn vµ th−êng xuyªn bÞ thu hÑp l¹i. Héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®· mÊt quyÒn qu¶n lý c«ng

Th− göi çc ñy viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng

435

t¸c l−¬ng thùc. Trong c«ng t¸c ®Þnh gi¸, héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®· trë thµnh kÎ chÊp hµnh mÖnh lÖnh cña bän quan l¹i. Trong lÜnh vùc gi¸o dôc quèc d©n, vai trß cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng hÇu nh− kh«ng cã g×. §iÒu lÖ y tÕ do néi çc G«-rª-m−-kin th¶o ra ch−a ®−îc chÝnh thøc huû bá vµ vÉn nh− mét thanh g−¬m cña §a-m«-clÐt treo l¬ löng trªn ngµnh y tÕ thuéc héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Çi bãng ma ®en tèi cña nh÷ng mÖnh lÖnh ph¸t ra cho çc héi ®ång nhµ tr−êng cã vÎ nh− ®· tiªu tan. Nh−ng ch¼ng cã g× ®¶m b¶o cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng lµ bãng ma Êy sÏ kh«ng xuÊt hiÖn mét lÇn n÷a, bãng ma Êy ®· ®−îc thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc ®¹o luËt, vµ ®i ®«i víi bãng ma Êy, sÏ lµ sù sôp ®æ hoµn toµn cña çc tr−êng häc nh©n d©n thuéc héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Sù quan hÖ qua l¹i gi÷a çc tæ chøc héi ®ång ®Þa ph−¬ng cña çc tØnh lµ mét sù cÇn thiÕt mµ ai còng ®· râ, nh−ng sù quan hÖ Êy l¹i gÆp nh÷ng trë ng¹i míi do bé néi vô võa míi ban hµnh mét th«ng tri vÒ vÊn ®Ò nµy. Mçi b−íc ®i cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng víi t− çch lµ mét tæ chøc x· héi ®Òu bÞ v−íng ph¶i mét mµng l−íi phøc t¹p gåm v« sè th«ng tri chØ thÞ cña çc bé tr−ëng kh¸c nhau vµ mçi khi muèn thùc hiÖn mét biÖn ph¸p nµy hay biÖn ph¸p kh¸c th× nhµ ho¹t ®éng cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ph¶i mÊt kh«ng Ýt th× giê, nghÞ lùc vµ t©m trÝ ®Ó lµm mét viÖc v« Ých lµ gì çi mµng l−íi Êy. §iÒu 87 khÐt tiÕng trong çi §iÒu lÖ vÒ héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ ®Æc biÖt lµ ®iÓm hai cña ®iÒu ®ã, buéc toµn bé ho¹t ®éng cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ph¶i th«ng qua sù xÐt duyÖt cña tØnh tr−ëng. ViÖc çc tØnh tr−ëng kiÓm tra çc ban th−êng trùc cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ngµy cµng t¨ng thªm; th«ng qua çc uû viªn th−êng trùc cña çc c¬ quan tØnh phô tr¸ch çc c«ng viÖc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, chÝnh phñ ®· tr¾ng trîn ®Æt chÕ ®é gi¸m s¸t c«ng khai ®èi víi héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Do ban hµnh ®¹o luËt quy ®Þnh ph¹m vi thu thuÕ cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, chÝnh phñ ®· c«ng khai thõa nhËn r»ng nã hÕt søc nghi ngê çi quyÒn c¬ b¶n cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ⎯ quyÒn tù ®Æt ra çc thø thuÕ. Do sù can thiÖp cña së c¶nh s¸t, nh÷ng nhµ ho¹t ®éng −u tó ⎯ hoÆc lµ ®−îc bÇu ra hoÆc lµ lµm c«ng ¨n l−¬ng ⎯ cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng buéc ph¶i tõ bá ho¹t ®éng trong çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Ch¾c ch¾n lµ trong mét t−¬ng lai kh«ng xa, nh÷ng dù ¸n cña néi çc vÒ viÖc çc nh©n viªn cña c¬ quan thanh tra nhµ n−íc kiÓm tra c«ng viÖc tµi chÝnh cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ vÒ viÖc chÊn chØnh sù ho¹t ®éng cña çc uû ban t− vÊn cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng sÏ trë thµnh luËt.

Nh÷ng sù thØnh cÇu cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng kh«ng nh÷ng kh«ng ®−îc tho¶ m·n, thËm chÝ còng kh«ng ®−îc xÐt theo thñ tôc quy ®Þnh mµ cßn bÞ çc bé tr−ëng dïng quyÒn h¹n ç nh©n b¸c bá mét çch tuú tiÖn. Trong ®iÒu kiÖn nh− thÕ, kh«ng thÓ lµm viÖc ë çc héi ®ång

V. I. L ª - n i n

436

®Þa ph−¬ng víi mét sù tin t−ëng thËt sù vµo hiÖu qu¶ c«ng viÖc ®ã ®−îc. Tr−íc m¾t chóng ta ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh ngµy cµng gi¶m vÒ sè ng−êi trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ vÒ çc c¬ quan chÊp hµnh cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ⎯ çc ban th−êng trùc cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng ng−êi hÕt lßng tËn tuþ víi c«ng viÖc cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng nh−ng ®· kh«ng cßn tin t−ëng vµo hiÖu qu¶ c«ng t¸c trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, ®Òu rêi bá çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Vµ thay thÕ hä lµ mét líp uû viªn míi, lµ bän c¬ héi chñ nghÜa ®ang run sî mét çch hÌn nh¸t v× çi danh hiÖu, çi h×nh thøc cña çc c¬ quan héi ®ång ®Þa ph−¬ng, vµ do vµo luån ra cói mét çch hÌn h¹ tr−íc bän quan l¹i mµ ®· hoµn toµn lµm mÊt phÈm gi¸ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng. KÕt qu¶ lµ mét sù thèi n¸t bªn trong cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng, mét sù thèi n¸t cßn tåi tÖ h¬n c¶ viÖc chÝnh thøc thñ tiªu chÕ ®é tù qu¶n. NÕu chÝnh phñ c«ng khai chèng l¹i chÝnh çi t− t−ëng héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®ã th× cã thÓ g©y nªn mét sù ph¶n ®èi réng r·i cña d− luËn x· héi mµ bän quan l¹i rÊt sî h·i. Nh−ng tr−íc m¾t chóng ta ®ang diÔn ra mét sù ph¸ ho¹i ngÊm ngÇm nguyªn t¾c tù qu¶n, vµ ®¸ng tiÕc lµ viÖc ®ã kh«ng gÆp mét sù ph¶n kh¸ng cã tæ chøc nµo.

Trong t×nh h×nh nh− thÕ, nh÷ng kÕt qu¶ vËt chÊt t−¬ng ®èi kh«ng ®¸ng kÓ trong ho¹t ®éng cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng l¹i hoµn toµn kh«ng ®−îc bæ sung b»ng ý nghÜa gi¸o dôc cña ho¹t ®éng ®ã, vµ gÇn bèn m−¬i n¨m c«ng t¸c cña çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng nh»m ph¸t triÓn ý thøc c«ng d©n, tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh chñ ®éng x· héi, cã thÓ kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt g× trong t−¬ng lai s¾p tíi. XÐt theo quan ®iÓm ®ã th× th¸i ®é chê ®îi b×nh tÜnh vµ ngoan ngo·n cña çc uû viªn c¬ héi chñ nghÜa trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng chØ gãp phÇn lµm cho çi lý t−ëng vÜ ®¹i cña çc c¬ quan ®Þa ph−¬ng tiÕn tíi çi chÕt kh«ng vÎ vang vµ kh«ng cã Ých lîi g× mµ th«i. Muèn lµm cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng tho¸t khái con ®−êng bÕ t¾c mµ chÕ ®é b¶o hé ®· dÉn nã ®Õn, chØ cã thÓ cã mét çch lµ c−¬ng quyÕt ®Êu tranh chèng çi t− t−ëng ngu xuÈn cho r»ng viÖc th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò v−ît ra ngoµi ph¹m vi sinh ho¹t nhá nhÆt cña ®Þa ph−¬ng sÏ ®em l¹i nh÷ng tai h¹i cho nh©n d©n. Çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ph¶i ⎯ th«ng qua viÖc th¶o luËn c«ng khai vµ m¹nh d¹n, t¹i çc cuéc héi nghÞ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng, vÒ çc vÊn ®Ò cã ý nghÜa toµn quèc, cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhu cÇu vµ lîi Ých cña d©n c− ®Þa ph−¬ng ⎯ ®Êu tranh chèng con ngo¸o ép Êy, tÊt nhiªn kh«ng ph¶i ®¸ng sî ®èi víi nh©n d©n vµ ®èi víi sù an ninh cña nhµ n−íc, ®Êu tranh chèng çi t− t−ëng Êy mµ ngay c¶ nh÷ng bän bªnh vùc nã còng ph¶i mÆt dµy mµy d¹n thõa nhËn lµ mét t− t−ëng ngu xuÈn (xem b¶n ®iÒu trÇn mËt cña VÝt-te "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng"). Vµ çc cuéc héi nghÞ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng th¶o luËn nh÷ng lo¹i


437

vÊn ®Ò Êy cµng toµn diÖn, cµng ®Çy ®ñ vµ cµng c−¬ng quyÕt bao nhiªu th× ng−êi ta cµng thÊy râ r»ng viÖc th¶o luËn c«ng khai nh÷ng ®au khæ cña nh©n d©n kh«ng nh÷ng kh«ng g©y ra tai ho¹ cho nh©n d©n mµ, tr¸i l¹i, sÏ ng¨n ngõa ®−îc tai ho¹ ®ã, r»ng sù ¸p bøc hiÖn nay ®èi víi b¸o chÝ chØ cã lîi cho kÎ thï cña nh©n d©n, r»ng ng−êi ta kh«ng thÓ t¹o ra nh÷ng ng−êi c«ng d©n trung thùc b»ng mét chÕ ®é c¶nh s¸t thèng trÞ t− t−ëng vµ ng«n luËn, r»ng ph¸p chÕ vµ tù do kh«ng m©u thuÉn víi nhau. ViÖc c«ng khai lµm s¸ng tá tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã cïng mét lóc t¹i mét sè héi nghÞ héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh ch¾c ch¾n sÏ ®−îc sù ®ång t×nh rÊt m¹nh mÏ cña tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n vµ sÏ g©y ra sù ph¶n øng c−¬ng quyÕt cña l−¬ng tri x· héi. Cßn nÕu nh− héi ®ång ®Þa ph−¬ng kh«ng cã ph¶n øng g× ®èi víi t×nh thÕ nguy cÊp hiÖn t¹i cña n−íc Nga, th× tÊt nhiªn, çc ngµi Xi-pi-a-ghin vµ VÝt-te, sau khi thñ tiªu vai trß cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®¹i diÖn cho lîi Ých cña lao ®éng, sÏ kh«ng ngÇn ng¹i lµm cho nã hoµn toµn "phï hîp" víi chÕ ®é chung cña çc c¬ quan trong ®Õ quèc. H×nh thøc cña sù "phï hîp" ®ã sÏ nh− thÕ nµo, chóng t«i khã mµ h×nh dung ®−îc mét çch chÝnh x¸c, v× chóng t«i biÕt r»ng çc ngµi cÇm quyÒn hiÖn t¹i trong n−íc nghÜ rÊt s©u vµ rÊt nhanh trÝ. Ngµi bé tr−ëng Bé néi vô ch¼ng h¹n ph¶i kh¸ tr©ng tr¸o vµ rÊt coi th−êng çi ®¼ng cÊp "®Ö nhÊt" cña ®Õ quèc, nªn míi trao cho nh÷ng ng−êi do ®¼ng cÊp Êy bÇu ra ⎯ nh÷ng thñ lÜnh cña giíi quý téc ⎯ çi vai trß bØ æi cña nh÷ng tªn do th¸m lµ gi¸m s¸t nh÷ng ng−êi h−íng dÉn viÖc ®äc s¸ch b¸o vµ néi dung s¸ch b¸o phæ biÕn trong nh©n d©n.

V× nh÷ng lý do ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng t«i cho r»ng nÕu chóng ta cø bÊt ®éng vµ tiÕp tôc nhÉn nhôc chÞu ®Ó cho bän quan l¹i ®em héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ toµn thÓ n−íc Nga ra lµm thÝ nghiÖm, th× nh− thÕ kh«ng nh÷ng lµ mét lèi tù s¸t mµ l¹i cßn lµ mét träng téi ®èi víi tæ quèc. Cuéc sèng ®· chøng minh mét çch ®Çy ®ñ cho ta thÊy tÝnh chÊt v« c¨n cø vµ tÝnh chÊt ®iªn rå trong s¸ch l−îc cña chñ nghÜa c¬ héi ⎯ s¸ch l−îc b¸n "quyÒn con c¶" ®Ó ®æi lÊy mét "b¸t ch¸o"; bän quan l¹i cña chÕ ®é chuyªn chÕ tho¹t tiªn ®o¹t lÊy quyÒn con c¶, b©y giê c−íp lu«n c¶ "b¸t ch¸o" cña chóng ta. DÇn dÇn tõng b−íc, ng−êi ta ®· t−íc mÊt hÇu hÕt nh÷ng quyÒn c«ng d©n cña chóng ta vµ sau mét thêi gian 40 n¨m, kÓ tõ ngµy b¾t ®Çu çc cuéc "c¶i çch vÜ ®¹i", chóng ta l¹i trë l¹i çi ®iÓm mµ 40 n¨m vÒ tr−íc chóng ta ®· xuÊt ph¸t khi lµm çc cuéc c¶i çch Êy. Chóng ta cßn nh÷ng g× ®Ó mÊt n÷a kh«ng, vµ chóng ta sÏ bµo ch÷a nh− thÕ nµo cho th¸i ®é tiÕp tôc im lÆng cña chóng ta, chóng ta sÏ gi¶i thÝch nã nh− thÕ nµo nÕu ®ã kh«ng ph¶i lµ tÝnh hÌn nh¸t nhôc nh· vµ hoµn toµn thiÕu ý thøc vÒ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n cña m×nh?

V. I. L ª - n i n

438

Lµ nh÷ng c«ng d©n Nga, vµ h¬n n÷a l¹i lµ nh÷ng c«ng d©n "ë trªn", chóng ta ph¶i b¶o vÖ quyÒn cña nh©n d©n Nga, ph¶i tr¶ lêi mét çch ®Ých ®¸ng bän quan l¹i chuyªn chÕ ®ang ra søc bãp nghÑt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn rÊt nhá cña tinh thÇn tù do vµ ®éc lËp trong ®êi sèng cña nh©n d©n, vµ muèn biÕn toµn thÓ nh©n d©n Nga thµnh ng−êi n« lÖ ngoan ngo·n. Lµ nh÷ng uû viªn cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng, chóng ta ®Æc biÖt cã nhiÖm vô ph¶i b¶o vÖ quyÒn cña çc c¬ quan cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng, b¶o vÖ çc c¬ quan ®ã chèng l¹i sù ®éc ®o¸n vµ ¸p chÕ cña bän quan l¹i, b¶o vÖ quyÒn ®éc lËp cña çc c¬ quan ®ã vµ ph¶i tho¶ m·n mét çch réng r·i nh÷ng nhu cÇu cña tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n.

Chóng ta ®õng lÆng thinh nh− mét häc sinh ph¹m lçi n÷a; h·y chøng tá lÇn cuèi cïng r»ng chóng ra lµ nh÷ng c«ng d©n ®· tr−ëng thµnh vµ chóng ta sÏ ®ßi l¹i nh÷ng çi g× thuéc quyÒn chóng ta, ⎯ "quyÒn con c¶" cña chóng ta, quyÒn c«ng d©n cña chóng ta.

Bän quan l¹i chuyªn chÕ kh«ng bao giê tù nguyÖn nh¶ ra mét çi g× c¶; chóng chØ nh¶ ra khi bÞ b¾t buéc ph¶i nh¶ ra, tuy nhiªn chóng vÉn lµm ra vÎ nh− lµ chóng tõ bá "quyÒn" cña chóng chØ do réng l−îng mµ th«i. NÕu x¶y ra tr−êng hîp chóng ph¶i nh¶ ra nhiÒu h¬n çi mµ chóng b¾t buéc ph¶i nh¶ ra, th× lËp tøc chóng l¹i c−íp l¹i tÊt c¶ nh÷ng çi mµ chóng ®· ph¶i nh−îng bé qu¸ møc, nh− ®· x¶y ra håi çc cuéc "c¶i çch vÜ ®¹i" ë n−íc ta. ChÝnh phñ kh«ng quan t©m ®Õn c«ng nh©n, chõng nµo mµ tr−íc mÆt chÝnh phñ ®ã ch−a xuÊt hiÖn mét "phong trµo c«ng nh©n" quan träng d−íi h×nh thøc çc cuéc biÓu t×nh cña hµng ngµn quÇn chóng c«ng nh©n, chØ khi Êy chÝnh phñ míi véi vµng b¾t tay vµo viÖc th¶o ra "luËt c«ng nh©n", tuy luËt Êy kh¸ lµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa nh−ng dï sao nã còng tÝnh ®Õn viÖc tháa m·n Ýt ra lµ mét vµi yªu s¸ch nµo ®ã cña c«ng nh©n vµ xoa dÞu ®¸m quÇn chóng ®¸ng sî Êy. Trong suèt hµng chôc n¨m, chÝnh phñ ®· lµm h− háng thanh niªn häc sinh, anh chÞ em vµ con ch¸u cña ta, kh«ng cho phÐp cã mét sù phª b×nh nhá nhÆt nhÊt nµo ®èi víi "chÕ ®é gi¸o dôc" mµ chÝnh phñ ®· ®Æt ra vµ ®µn ¸p mét çch tµn b¹o nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" cña sinh viªn.

Nh−ng nh÷ng cuéc "phiÕn lo¹n" ®ã ®· biÕn thµnh nh÷ng cuéc b·i kho¸ cña ®«ng ®¶o quÇn chóng, bé m¸y ®¹i häc ngõng ho¹t ®éng vµ bçng nhiªn bän quan l¹i c¶m thÊy cã nhiÖt t×nh "sèt s¾ng ch¨m lo" ®Õn thanh niªn häc sinh vµ chÝnh nh÷ng yªu s¸ch míi ngµy h«m qua ®©y chØ ®−îc tr¶ lêi b»ng tiÕng vót cña nh÷ng roi da cña bän C«-d¾c, th× h«m nay ®−îc tuyªn bè lµ ch−¬ng tr×nh "c¶i çch gi¸o dôc" cña chÝnh phñ.

§−¬ng nhiªn trong sù thay h×nh ®æi d¹ng ®ã cã mét phÇn kh«ng nhá lµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, nh−ng dï sao... Dï sao th× còng kh«ng nghi


439

ngê ®−îc r»ng "bän quan l¹i" ®· b¾t buéc ph¶i c«ng khai thõa nhËn vµ cã mét nh−îng bé kh¸ quan träng ®èi víi d− luËn x· héi. Vµ chóng ta, còng nh− toµn thÓ x· héi Nga, toµn thÓ nh©n d©n Nga, chóng ta chØ cã thÓ hy väng ng−êi ta thõa nhËn vµ thùc hiÖn çc quyÒn cña chóng ta, khi nµo chóng ta m¹nh d¹n, c«ng khai, ®ång t©m nhÊt trÝ vµ kiªn tr× ®ßi çc quyÒn ®ã.

Th−a quý ngµi, v× tÊt c¶ nh÷ng lý do Êy, chóng t«i quyÕt ®Þnh göi bøc th− nµy ®Õn quý ngµi vµ ®Õn nhiÒu nhµ ho¹t ®éng kh¸c trong tÊt c¶ çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh, ®Ò nghÞ quý ngµi, trong kho¸ häp nµy cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh, sÏ cïng hiÖp søc ®Ò ra, th¶o luËn vµ th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt thÝch ®¸ng vÒ çc vÊn ®Ò sau ®©y:

I. XÐt l¹i §iÒu lÖ vÒ çc c¬ quan cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ thay ®æi ®iÒu lÖ Êy theo h−íng sau ®©y:

a) ban bè quyÒn bÇu cö nh− nhau cho tÊt c¶ çc nhãm d©n c−, kh«ng ph©n biÖt ®¼ng cÊp, víi ®iÒu kiÖn h¹ thÊp nhiÒu t− çch bÇu cö c¨n cø theo tµi s¶n; b) g¹t ra khái thµnh phÇn cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng nh÷ng ng−êi chØ ®¹i biÓu ®¬n thuÇn cho çc ®¼ng cÊp; c) gi¶i phãng mäi ho¹t ®éng cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng khái sù b¶o hé cña bé m¸y hµnh chÝnh, cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng quyÒn ®éc lËp ®Çy ®ñ trong viÖc xö lý tÊt c¶ çc c«ng viÖc ë ®Þa ph−¬ng víi ®iÒu kiÖn ph¶i phôc tïng çc ph¸p luËt cña ®Êt n−íc gièng nh− mäi ng−êi kh¸c vµ mäi c¬ quan kh¸c; d) më réng ph¹m vi quyÒn h¹n cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng b»ng çch cho nã cã quyÒn ®éc lËp ®Çy ®ñ trong viÖc ch¨m lo tÊt c¶ çc lîi Ých vµ nhu cÇu cña ®Þa ph−¬ng, trong chõng mùc nh÷ng lîi Ých vµ nhu cÇu ®ã kh«ng vi ph¹m ®Õn lîi Ých cña c¶ n−íc; ®) huû bá ®¹o luËt quy ®Þnh ph¹m vi thu thuÕ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng; e) cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã quyÒn réng r·i nhÊt trong viÖc phæ cËp gi¸o dôc quèc d©n b»ng mäi çch, thªm vµo ®ã, ngoµi viÖc ch¨m lo vÒ mÆt kinh tÕ ra, ph¶i cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã quyÒn kiÓm tra vµ c¶i tiÕn c«ng t¸c gi¶ng d¹y; g) huû bá ®iÒu lÖ y tÕ ®· nãi ë trªn, ®iÒu lÖ ®ã ®e do¹ ngµnh y tÕ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng; h) trao tr¶ c«ng t¸c l−¬ng thùc cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng còng nh− cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã quyÒn ®éc lËp ®Çy ®ñ trong viÖc tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn c«ng viÖc ®¸nh gi¸ vµ thèng kª cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng; i) toµn bé c«ng viÖc cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng hoµn toµn ph¶i do nh÷ng ng−êi ®−îc bÇu ra ®iÒu khiÓn, nh÷ng ng−êi nµy kh«ng cÇn ph¶i qua sù duyÖt y cña c¬ quan hµnh chÝnh, h¬n n÷a hä kh«ng ph¶i ®−îc chØ ®Þnh tr¸i víi ý muèn cña çc héi nghÞ héi ®ång ®Þa ph−¬ng; k) cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã quyÒn tuú ý lÊy ng−êi vµo lµm viÖc trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng mµ kh«ng cÇn th«ng qua c¬ quan hµnh chÝnh; l) cho héi ®ång ®Þa ph−¬ng quyÒn tù do th¶o luËn tÊt c¶ çc vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi

V. I. L ª - n i n

440

toµn quèc cã liªn quan ®Õn lîi Ých vµ nhu cÇu cña ®Þa ph−¬ng, thªm vµo ®ã çc yªu cÇu cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ph¶i ®−îc çc c¬ quan cÊp trªn cña chÝnh phñ xÐt trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh; m) cho çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng quyÒn ®Æt quan hÖ víi nhau còng nh− tæ chøc çc cuéc ®¹i héi ®¹i biÓu cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®Ó th¶o luËn çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn tÊt c¶ hoÆc mét sè héi ®ång ®Þa ph−¬ng.

II. XÐt l¹i vµ söa ®æi §iÒu lÖ vÒ n«ng d©n nh»m lµm cho hä hoµn toµn b×nh ®¼ng vÒ quyÒn víi çc ®¼ng cÊp kh¸c.

III. Söa ®æi chÕ ®é thuÕ nh»m lµm ngang b»ng g¸nh nÆng thuÕ m¸ b»ng çch ®¸nh thuÕ luü tiÕn tÝnh vµo thu nhËp vÒ tµi s¶n vµ víi ®iÒu kiÖn lµ miÔn thuÕ cho mét sè kho¶n thu nhËp tèi thiÓu nhÊt ®Þnh.

Chóng t«i còng hÕt søc mong r»ng, trong çc cuéc héi nghÞ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng ng−êi ta sÏ nªu ra vµ th¶o luËn çc vÊn ®Ò sau ®©y:

IV. Kh«i phôc çc c¬ quan toµ ¸n hoµ gi¶i ë kh¾p mäi n¬i, còng nh− huû bá tÊt c¶ çc ®¹o luËt h¹n chÕ thÈm quyÒn cña çc toµ ¸n héi thÈm.

V. Ban bè quyÒn tù do réng r·i h¬n vÒ b¸o chÝ, sù cÇn thiÕt ph¶i xo¸ bá chÕ ®é kiÓm duyÖt tr−íc, söa ®æi ®iÒu lÖ kiÓm duyÖt nh»m chØ ra mét çch râ rµng vµ chÝnh x¸c çi g× ®−îc phÐp vµ çi g× kh«ng ®−îc phÐp in, thñ tiªu sù ®éc ®o¸n hµnh chÝnh trong viÖc kiÓm duyÖt vµ chuyÓn giao hoµn toµn tÊt c¶ çc vô ¸n vÒ b¸o chÝ cho çc toµ ¸n chung xÐt xö c«ng khai.

VI. XÐt l¹i çc ®¹o luËt hiÖn hµnh vµ çc chØ thÞ cña çc bé vÒ nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ an ninh quèc gia, b·i bá chÕ ®é "xÐt xö" bÝ mËt cña c¬ quan hµnh chÝnh trong lÜnh vùc nµy vµ ®−a tÊt c¶ çc tr−êng hîp nh− thÕ ra c«ng khai xÐt xö t¹i çc c¬ quan toµ ¸n chung.

Chóng t«i nghÜ r»ng trong héi nghÞ tØnh cña quý ngµi, quý ngµi sÏ kh«ng tõ chèi gãp phÇn vµo viÖc nªu lªn çc vÊn ®Ò chung nãi trªn, v× thÕ chóng t«i tr©n träng ®Ò nghÞ víi quý ngµi nÕu cã thÓ ®−îc, sÏ dùa vµo çc ®¹i biÓu mµ quý ngµi quen biÕt ®Ó loan b¸o cho toµn thÓ çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®−îc biÕt vÒ nh÷ng quyÕt nghÞ mµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã thÓ th«ng qua. Chóng t«i còng hy väng r»ng trong phÇn lín héi ®ång ®Þa ph−¬ng sÏ cã ®ñ nh÷ng ng−êi can ®¶m vµ cã nghÞ lùc cã thÓ nªu ra çc yªu s¸ch ®ã ®Ó ®−îc th«ng qua trong çc cuéc héi nghÞ cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Vµ nÕu tÊt c¶ chóng ta ®Òu nhÊt trÝ, c«ng khai vµ kiªn quyÕt tr×nh bµy nh÷ng yªu s¸ch chÝnh ®¸ng cña chóng ta, th× bän quan l¹i sÏ b¾t buéc ph¶i nh−îng bé, nh− chóng vÉn ph¶i nh−îng bé mçi khi chóng gÆp ph¶i mét lùc l−îng gi¸c ngé vµ ®oµn kÕt.

Nh÷ng uû viªn cò cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng".


441

§ã lµ mét bøc th− rÊt bæ Ých. Bøc th− ®ã chøng tá r»ng b¶n th©n cuéc sèng ®· buéc ngay c¶ nh÷ng ng−êi Ýt kh¶ n¨ng ®Êu tranh vµ bÞ thu hót vµo nh÷ng c«ng viÖc nhá nhÆt hµng ngµy, còng ph¶i lªn tiÕng chèng l¹i chÝnh phñ chuyªn chÕ. Vµ nÕu ®em so s¸nh bøc th− Êy víi mét t¸c phÈm ch¼ng h¹n nh− lêi tùa cña «ng R. N. X. viÕt cho b¶n ®iÒu trÇn cña VÝt-te th×, theo ý t«i, bøc th− ®ã cßn ®em l¹i mét c¶m t−ëng tèt h¬n.

§µnh r»ng trong bøc th− kh«ng cã nh÷ng kh¸i qu¸t vÒ chÝnh trÞ "réng r·i" nµo, ⎯ nh−ng çc t¸c gi¶ cña bøc th− ®ã kh«ng ph¶i ®−a ra nh÷ng lêi tuyªn bè cã tÝnh chÊt "c−¬ng lÜnh" mµ lµ mét lêi khuyªn khiªm tèn vÒ çch b¾t ®Çu c«ng t¸c cæ ®éng trong thùc tiÔn nh− thÕ nµo. T¸c gi¶ bøc th− ®ã kh«ng cã "t− t−ëng bay bæng" thËm chÝ ®Õn møc cã thÓ ph¸t biÓu trùc tiÕp vÒ tù do chÝnh trÞ, nh−ng dï sao hä còng kh«ng nãi mét c©u nµo vÒ bän cËn thÇn cña triÒu ®×nh, lµ bän ng−êi cã lÏ cã thÓ cã ¶nh h−ëng ®èi víi Nga hoµng. Dï sao hä còng kh«ng ca tông mét çch gi¶ dèi "c«ng ®øc" cña A-lÕch-xan-®r¬ II, mµ tr¸i l¹i, hä l¹i tá ra cã th¸i ®é mØa mai ®èi víi "nh÷ng c¶i çch vÜ ®¹i" (trong ngoÆc kÐp). Dï sao hä còng tá ra th¼ng th¾n vµ dòng c¶m ®Ó kiªn quyÕt chèng l¹i "nh÷ng uû viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng c¬ héi chñ nghÜa", hä kh«ng sî tuyªn chiÕn víi "tÝnh hÌn nh¸t nhôc nh·" vµ kh«ng hïa theo ph¸i tù do hÕt søc l¹c hËu.

HiÖn nay chóng t«i ch−a biÕt lêi kªu gäi cña çc uû viªn cò cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã kÕt qu¶ nh− thÕ nµo, nh−ng dï sao chóng t«i còng c¶m thÊy s¸ng kiÕn cña hä ®¸ng ®−îc ñng hé hoµn toµn. Sù s«i næi trong phong trµo héi ®ång ®Þa ph−¬ng trong thêi gian gÇn ®©y, nãi chung, lµ mét hiÖn t−îng hÕt søc ®¸ng chó ý. ChÝnh nh÷ng t¸c gi¶ cña bøc th− ®· nªu râ phong trµo ®· ®−îc më réng ra nh− thÕ nµo: phong trµo do c«ng nh©n më ®Çu, ®· lan ®Õn sinh viªn, hiÖn nay ®ang ®−îc çc uû viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng h−ëng øng. Nh− thÕ lµ c¶ ba thµnh phÇn x· héi

V. I. L ª - n i n

442

Êy ®−îc s¾p xÕp tuú theo sè l−îng cña hä, tuú theo n¨ng lùc ho¹t ®éng x· héi cña hä, tuú theo tÝnh chÊt cÊp tiÕn vÒ chÝnh trÞ - x· héi cña hä, tuú theo quyÕt t©m çch m¹ng cña hä.

§iÒu ®ã l¹i cµng nguy h¹i cho kÎ thï cña chóng ta. Nh÷ng phÇn tö cµng Ýt cã tÝnh chÊt çch m¹ng mµ chèng l¹i kÎ thï cña chóng ta th× ®iÒu ®ã l¹i cµng tèt cho chóng ta, nh÷ng ng−êi triÖt ®Ó chèng ®èi chÕ ®é chuyªn chÕ vµ toµn bé chÕ ®é kinh tÕ hiÖn t¹i.

Chóng ta h·y hoan nghªnh nh÷ng ng−êi ph¶n kh¸ng míi, do ®ã còng lµ nh÷ng b¹n ®ång minh míi cña chóng ta. Chóng ta h·y gióp ®ì hä.

Çc b¹n thÊy ®Êy: hä lµ nh÷ng ng−êi nghÌo; hä chØ ph¸t hµnh ®−îc mét tê truyÒn ®¬n nhá, in xÊu h¬n nh÷ng tê truyÒn ®¬n cña c«ng nh©n vµ sinh viªn. Chóng ta lµ nh÷ng ng−êi giµu. Chóng ta h·y c«ng bè tê truyÒn ®¬n Êy trªn b¸o chÝ. Chóng ta h·y truyÒn b¸ cho mäi ng−êi biÕt r»ng bän vua quan èp-ma-nèp l¹i bÞ mét çi t¸t vµo mÆt. Ng−êi t¸t cµng "uy nghiªm" bao nhiªu th× çi t¸t ®ã cµng cã ý nghÜa bÊy nhiªu.

Çc b¹n thÊy ®Êy: hä yÕu; hä rÊt Ýt liªn hÖ víi nh©n d©n cho nªn th− cña hä chØ chuyÒn tay nä qua tay kia, gièng nh− b¶n sao cña mét bøc th− riªng. Chóng ta m¹nh, chóng ta cã thÓ vµ cÇn ph¶i lµm cho bøc th− Êy ®i "vµo nh©n d©n" vµ tr−íc hÕt lµ vµo giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp ®· s½n sµng ®Êu tranh vµ ®· b¾t ®Çu cuéc ®Êu tranh cho tù do cña toµn thÓ nh©n d©n.

Çc b¹n thÊy ®Êy: hä e dÌ, hä chØ míi b¾t ®Çu më réng c«ng t¸c cæ ®éng chuyªn nghiÖp cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng cña hä. Chóng ta m¹nh b¹o h¬n hä, c«ng nh©n cña chóng ta ®· tr¶i qua "giai ®o¹n" (giai ®o¹n mµ ng−êi ta g¸n cho hä) cæ ®éng ®¬n thuÇn vÒ kinh tÕ - nghÒ nghiÖp. Chóng ta h·y nªu cho hä g−¬ng ®Êu tranh. V× nÕu c«ng nh©n ®Êu tranh cho mét yªu s¸ch nh− yªu s¸ch ®ßi huû bá çc "§iÒu lÖ t¹m thêi", ⎯ ®Ó biÓu thÞ sù ph¶n ®èi chÕ ®é chuyªn


443

chÕ, ⎯ th× viÖc bé m¸y hµnh chÝnh lµm nhôc çi tæ chøc dï sao còng lµ "tù qu¶n", cã thÓ sÏ lµ mét cí kh«ng ph¶i nhá!

Nh−ng tÊt c¶ bän ñng hé "chñ nghÜa kinh tÕ", c«ng khai hay bÝ mËt, cã ý thøc hay v« ý thøc, ®Òu chÆn chóng ta l¹i. Bän chóng hái chóng ta: sù ñng hé cña c«ng nh©n ®èi víi çc uû viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã lîi cho ai? Cã ph¶i chØ cã lîi cho nh÷ng uû viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng th«i kh«ng? Cã ph¶i chØ cã lîi cho nh÷ng ng−êi, cã thÓ, ®· bÊt m·n chØ lµ v× chÝnh phñ vuèt ve nh÷ng nhµ kinh doanh c«ng nghiÖp h¬n nh÷ng nhµ kinh doanh n«ng nghiÖp? Cã ph¶i chØ cã lîi cho giai cÊp t− s¶n mµ nguyÖn väng kh«ng v−ît qu¸ "cuéc ®Êu tranh s«i næi cña nh÷ng nhãm kinh tÕ ë trong n−íc" ?

Cã lîi cho ai? Tr−íc hÕt vµ nhiÒu nhÊt lµ cho b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n. "Giai cÊp duy nhÊt thùc sù çch m¹ng" Êy cña x· héi hiÖn ®¹i, thùc tÕ sÏ kh«ng ph¶i lµ mét giai cÊp çch m¹ng, nÕu nã kh«ng lîi dông mäi cí ®Ó gi¸ng mét ®ßn míi vµo kÎ thï hung h·n nhÊt cña m×nh. Vµ nh÷ng lêi lÏ trong çc b¶n tuyªn ng«n vµ c−¬ng lÜnh cña chóng ta vÒ cæ ®éng chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ sÏ lµ nh÷ng lêi lÏ rçng tuÕch, nÕu chóng ta bá qua nh÷ng c¬ héi ®Êu tranh thuËn lîi, khi mµ ngay c¶ nh÷ng ®ång minh ngµy h«m qua (trong nh÷ng n¨m 60) vµ c¶ mét bé phËn nh÷ng ®ång minh hiÖn nay n÷a (ph¸i héi ®ång ®Þa ph−¬ng c¬ héi chñ nghÜa vµ bän ®Þa chñ - chñ n«) cña kÎ thï còng b¾t ®Çu hôc hÆc víi kÎ thï ®ã.

Chóng ta h·y ch¨m chó theo dâi sinh ho¹t cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, theo dâi sù ph¸t triÓn vµ bµnh tr−íng (hoÆc sù suy sôp vµ thu hÑp) cña lµn sãng ph¶n ®èi míi. Chóng ta h·y cè g¾ng lµm cho giai cÊp c«ng nh©n hiÓu biÕt h¬n vÒ lÞch sö çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, vÒ sù nh−îng bé cña chÝnh phñ ®èi víi x· héi vµo nh÷ng n¨m 60, vÒ nh÷ng lêi nãi gi¶ dèi cña bän Nga hoµng vµ s¸ch l−îc cña chóng:

V. I. L ª - n i n

444

tho¹t ®Çu cho "b¸t ch¸o" thay cho "quyÒn con c¶", råi sau ®ã (dùa vµo "quyÒn con c¶" mµ chóng duy tr× ®ã) c−íp l¹i c¶ b¸t ch¸o Êy. C«ng nh©n ph¶i biÕt ph©n biÖt tÊt c¶ çc biÓu hiÖn cña çi s¸ch l−îc c¶nh s¸t cæ truyÒn Êy. Sù ph©n biÖt ®ã cÇn thiÕt c¶ ®èi víi cuéc ®Êu tranh cña chóng ta cho "quyÒn con c¶" cña chóng ta, cho quyÒn tù do ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n chèng mäi sù ¸p bøc vÒ kinh tÕ vµ x· héi. Trong nh÷ng cuéc häp nhãm, chóng ta h·y gi¶ng gi¶i cho c«ng nh©n vÒ çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng quan hÖ cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng víi chÝnh phñ, chóng ta h·y ph©n ph¸t nh÷ng truyÒn ®¬n nãi vÒ nh÷ng sù ph¶n ®èi cña çc uû viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng, chóng ta h·y chuÈn bÞ nh− thÕ nµo cho giai cÊp v« s¶n cã thÓ tr¶ lêi bÊt cø mét sù l¨ng nhôc nµo cña chÝnh phñ Nga hoµng ®èi víi héi ®ång ®Þa ph−¬ng cã ®«i chót trung thùc b»ng nh÷ng cuéc biÓu t×nh chèng bän tØnh tr−ëng p«m-pa-®ua, bän hiÕn binh - kÎ c−íp, bän kiÓm duyÖt quû quyÖt. §¶ng cña giai cÊp v« s¶n ph¶i biÕt tè gi¸c vµ ®¶ kÝch mäi tªn tay sai cña chÕ ®é chuyªn chÕ vÒ mäi hµnh vi b¹o lùc vµ l¹m quyÒn ®èi víi bÊt kú mét tÇng líp x· héi nµo, ®èi víi bÊt kú mét d©n téc hoÆc chñng téc nµo.

B¸o "Tia löa", sè 18, ngµy 10 th¸ng Ba 1902


445

vÒ nhãm "®Êu tranh"

K. N. ¤ng hái nhãm " §Êu tranh" lµ çi g× µ? Trong nhãm ®ã chóng t«i biÕt mét sè céng t¸c viªn cña tê "B×nh minh" (hai bµi) vµ tê "Tia löa" (3 b¶n tin, 2 bµi b¸o vµ 1 bµi b¸o ng¾n). Mét sè bµi cña nh÷ng céng t¸c viªn ®ã göi ®Õn, ®· kh«ng ®−îc ®¨ng. B©y giê hä "tuyªn bè" trªn b¸o chÝ, than phiÒn vÒ th¸i ®é "kh«ng d©n chñ" cña chóng t«i vµ thËm chÝ cßn ®Êu tranh ... chèng c¶ Personenkultus1)! Ng−êi giµu kinh nghiÖm nh− «ng th× chØ qua c©u nãi cã mét kh«ng hai ®ã còng hiÓu ®−îc thùc chÊt vÊn ®Ò nh− thÕ nµo råi. Vµ khi nhãm "§Êu tranh" sÏ in bµi ph¶n ®èi bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", ⎯ trong b¶n tuyªn bè cña hä, hä còng cã nãi vÒ viÖc hä b¸c bá bµi nµy, ⎯ th× c¶ nh÷ng ®ång chÝ hoµn toµn kh«ng cã kinh nghiÖm vÒ c«ng t¸c ®¶ng còng hiÓu ®−îc t¹i sao chóng t«i l¹i kh«ng niÒm në ®ãn tiÕp çc céng t¸c viªn Êy.

VÒ vÊn ®Ò "chñ nghÜa d©n chñ", xin xem cuèn "Lµm g×?", IV, ®)2): nh÷ng ®iÒu nãi trong cuèn ®ã vÒ nhãm "Sù nghiÖp c«ng nh©n" còng liªn quan ®Õn nhãm "§Êu tranh". B¸o "Tia löa", sè 18, ngµy 10 th¸ng Ba 1902


1) ⎯ sïng bµi ç nh©n 2) Xem tËp nµy, tr. 171 - 183

446

th− göi "héi liªn hiÖp miÒn b¾c cña ®¶ng c«ng nh©n

d©n chñ - x· héi nga" 146 Th− cña «ng N. N. göi H. L. H. M. B.

(NhËn xÐt vÒ "c−¬ng lÜnh" cña H. L. H. M. B.)

Tr−íc hÕt cÇn nªu lªn khuyÕt ®iÓm c¬ b¶n cña "c−¬ng lÜnh" vÒ mÆt h×nh thøc, ®ã lµ: lÉn lén nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cã tÝnh nguyªn t¾c cña chñ nghÜa x· héi khoa häc víi nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ vµ hÑp kh«ng nh÷ng cña mét thêi kú, mµ c¶ cña mét ®Þa ph−¬ng. ChØ nh×n qua néi dung cña tÊt c¶ 15 tiÕt cña c−¬ng lÜnh còng thÊy ngay ®−îc khuyÕt ®iÓm ®ã. Chóng ta h·y xem.

§ 1 ⎯ môc ®Ých cña phong trµo c«ng nh©n nãi chung. § 2 ⎯ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ®¹t môc ®Ých Êy. § 3 ⎯ nhiÖm vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t cña ®¶ng d©n chñ - x·

héi Nga. § 4 ⎯ th¸i ®é cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi ph¸i tù

do v. v.. § 5 ⎯ còng nh− vËy. § 6 ⎯ kh¸i niÖm vÒ "giai cÊp" vµ "®¶ng" (sù bÊt ®ång côc bé

víi "ph¸i kinh tÕ"). § 7 ⎯ nhiÖm vô thùc tiÔn cña c«ng t¸c cæ ®éng. § 8 ⎯ ý nghÜa cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn. § 9 ⎯ vÒ nh÷ng cuéc biÓu t×nh vµ tuÇn hµnh. § 10 ⎯ vÒ ngµy lÔ 1 th¸ng N¨m. § 11 ⎯ nh÷ng truyÒn ®¬n vµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh ngµy 19

th¸ng Hai 147. § 12 ⎯ ®Êu tranh kinh tÕ vµ nh÷ng c¶i çch x· héi. § 13 ⎯ sù cÇn thiÕt cña mét cuéc ®Êu tranh kh«ng nh÷ng

Th− göi "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §CNDCXH Nga"

447

chØ cã tÝnh chÊt phßng ngù mµ cßn cã tÝnh chÊt tiÕn c«ng cña giai cÊp c«ng nh©n.

§ 14 ⎯ vai trß chñ ®éng, chø kh«ng ph¶i chØ lµ bÞ ®éng, trong çc cuéc b·i c«ng.

§ 15 ⎯ b·i c«ng lµ ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh tèt nhÊt. Ng−êi ta dÔ dµng nhËn thÊy r»ng nh÷ng tiÕt rÊt ®a d¹ng ®ã

vÒ néi dung ®¸ng lÏ nªn chia thµnh çc ch−¬ng kh¸c nhau (nÕu kh«ng lµm nh− vËy cã thÓ g©y ra nh÷ng sù hiÓu lÇm quan träng cho c«ng chóng, lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt nguyªn t¾c c¬ b¶n víi nhiÖm vô thùc tiÔn tr−íc m¾t). §em lêi dÉn gi¶i vÒ môc ®Ých cuèi cïng cña chñ nghÜa x· héi ®Æt bªn c¹nh lêi gi¶i thÝch víi "ph¸i kinh tÕ", hay viÖc x¸c ®Þnh ý nghÜa cña b·i c«ng, th× kh«ng nh÷ng chØ lµ vông vÒ mµ cßn lµ mét ®iÒu hoµn toµn kh«ng ®óng vµ mËp mê n÷a. §¸ng lÏ ph¶i ph©n biÖt râ rµng nh÷ng lêi tuyªn bè cã tÝnh nguyªn t¾c vÒ quan ®iÓm cña m×nh nãi chung, ⎯ sau ®ã v¹ch ra nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®¶ng, nh− "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" ®· hiÓu, ⎯ vµ thø ba lµ ph¶i ph©n biÖt nh÷ng nghÞ quyÕt cña tæ chøc (cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c") vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña phong trµo thùc tiÔn (§§ 7 - 11 vµ 13 - 15) víi nh÷ng luËn ®iÓm cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh, theo ®óng nghÜa cña nã. § 6 ®¸ng lÏ ph¶i ®−îc ®Æt riªng, v× nã x¸c ®Þnh th¸i ®é cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" ®èi víi nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn trong nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. Cßn § 12 th× ®¸ng lÏ ph¶i ®−îc ®−a vµo lêi tuyªn bè cã tÝnh nguyªn t¾c (v× quan hÖ gi÷a cuéc ®Êu tranh hµng ngµy cho nh÷ng sù c¶i thiÖn nhá vµ c¶i çch, víi cuéc ®Êu tranh cho môc ®Ých cuèi cïng, lµ mét vÊn ®Ò chung, chø kh«ng ph¶i chØ lµ vÊn ®Ò riªng cña n−íc Nga).

Sau khi ®· nhËn xÐt chung nh− vËy, t«i chuyÓn qua ph©n tÝch tõng tiÕt mét.

§ 1 nªu lªn nh÷ng môc ®Ých chung cña ®¶ng d©n chñ - x· héi nãi chung. Nh÷ng môc ®Ých Êy ®−îc nªu lªn mét çch

V. I. L ª - n i n

448

rÊt v¾n t¾t vµ rêi r¹c. Cè nhiªn, c−¬ng lÜnh cña mét tæ chøc ®Þa ph−¬ng kh«ng cÇn ®i vµo nh÷ng chi tiÕt mµ c−¬ng lÜnh cña mét ®¶ng nhÊt thiÕt ph¶i cã. T«i hoµn toµn c«ng nhËn ®iÒu ®ã vµ t«i cho r»ng viÖc "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" quyÕt ®Þnh kh«ng bá qua nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ngay c¶ trong c−¬ng lÜnh cña tæ chøc ®Þa ph−¬ng cña ®¶ng Êy, lµ rÊt cã lîi vµ quan träng; t«i cho r»ng, trong tr−êng hîp nµy, chØ cÇn ph¶i nãi thªm lµ nªn tr×nh bµy nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n mét çch tØ mØ h¬n. Nh− thÕ cã nghÜa lµ ph¶i chØ ra, ch¼ng h¹n r»ng "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa x· héi khoa häc quèc tÕ (trong c−¬ng lÜnh kh«ng cã chç nµo thÊy nªu lªn tÝnh chÊt quèc tÕ cña phong trµo) vµ t¸n thµnh häc thuyÕt cña "chñ nghÜa M¸c çch m¹ng". Cïng víi viÖc nªu chung nh− vËy vÒ nh÷ng nguyªn t¾c cña m×nh, lÏ ra cã thÓ nªu luËn ®iÓm gièng nh− § 1, nh−ng t¸ch riªng th× nã (§ 1) ch−a ®ñ.

Lµ mét tæ chøc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ®¸ng lÏ "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" ph¶i nªu râ sù nhÊt trÝ víi "Tuyªn ng«n" cña ®¶ng Êy, thªm vµo ®ã, nªu râ sù nhÊt trÝ cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" dï chØ víi b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, do nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" th¶o ra vµo nh÷ng n¨m 80, còng sÏ lµ mét ®iÒu cã Ých. ViÖc nªu lªn nh− vËy tuy kh«ng gi¶i quyÕt tr−íc ®−îc vÊn ®Ò lµ ph¶i cã nh÷ng sù söa ®æi cÇn thiÕt ®èi víi b¶n dù th¶o ®ã, nh−ng còng x¸c ®Þnh ®−îc râ rµng h¬n lËp tr−êng cã tÝnh nguyªn t¾c cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c". ChØ cã thÓ chän mét trong hai ®iÒu: hoÆc lµ tù m×nh ph¶i tr×nh bµy ®Çy ®ñ tÊt c¶ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ®¶ng d©n chñ - x· héi (nghÜa lµ tù m×nh th¶o ra phÇn nguyªn t¾c cña c−¬ng lÜnh ®¶ng d©n chñ - x· héi), hoÆc ph¶i tuyªn bè hoµn toµn râ rµng r»ng "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" chÊp nhËn nh÷ng nguyªn t¾c Ýt nhiÒu ®· râ, ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Cßn con ®−êng thø ba mµ b¶n c−¬ng lÜnh


449

®· chän, ⎯ nªu mét çch hÕt søc rêi r¹c môc ®Ých cuèi cïng ⎯ lµ kh«ng thÝch hîp.

§ 2 b¾t ®Çu b»ng lêi tuyªn bè hÕt søc kh«ng chÝnh x¸c, mËp mê vµ nguy hiÓm: "coi chñ nghÜa x· héi lµ lîi Ých giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n". Nh÷ng ch÷ ®ã h×nh nh− coi chñ nghÜa x· héi vµ "lîi Ých giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n" lµ mét. Mµ çch nh×n nhËn nh− thÕ lµ hoµn toµn kh«ng ®óng. ChÝnh trong giai ®o¹n hiÖn t¹i, khi mµ quan niÖm hÕt søc hÑp vÒ "lîi Ých giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n" ®ang ®−îc phæ biÕn hÕt søc réng r·i, th× hoµn toµn kh«ng thÓ nµo ®Ò ra mét c«ng thøc mµ chØ víi ®iÒu kiÖn lµ ph¶i hiÓu mét çch hÕt søc réng kh¸i niÖm: "lîi Ých giai cÊp" th× míi cã thÓ miÔn c−ìng thõa nhËn ®−îc. "Lîi Ých giai cÊp" buéc nh÷ng ng−êi v« s¶n ®oµn kÕt l¹i, ®Êu tranh víi bän t− b¶n, nghÜ tíi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i phãng m×nh. "Lîi Ých giai cÊp" lµm cho hä dÔ tiÕp thu chñ nghÜa x· héi. Nh−ng chñ nghÜa x· héi lµ hÖ t− t−ëng cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, cho nªn nã phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn chung cña sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ cñng cè cña hÖ t− t−ëng, nghÜa lµ chñ nghÜa x· héi dùa trªn c¬ së toµn bé tµi liÖu cña tri thøc con ng−êi, lÊy sù ph¸t triÓn cao cña khoa häc lµm tiÒn ®Ò, ®ßi hái ph¶i lµm c«ng t¸c khoa häc v. v. vµ v. v.. Çc nhµ t− t−ëng ®−a chñ nghÜa x· héi vµo cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ®ang ph¸t triÓn mét çch tù ph¸t trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa. Nh−ng çch diÔn ®¹t trong tiÕt hai gi¶i thÝch hoµn toµn sai vÒ quan hÖ thùc sù gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh giai cÊp. H¬n n÷a § 2 kh«ng nãi g× vÒ ®Êu tranh giai cÊp. §ã lµ khuyÕt ®iÓm thø hai cña nã.

§ 3 x¸c ®Þnh mét çch kh«ng ®Çy ®ñ tÝnh chÊt cña chÕ ®é chuyªn chÕ (tØ dô kh«ng nªu lªn mèi liªn hÖ cña chÕ ®é Êy víi nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«), cã phÇn ba hoa ("v« h¹n") vµ m¬ hå ("coi th−êng" ç nh©n). TiÕp ®ã, viÖc giµnh quyÒn tù do chÝnh trÞ (nªn nhËn râ r»ng nhiÖm

V. I. L ª - n i n

450

vô nµy do "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" ®Ò ra cho toµn ®¶ng) lµ cÇn thiÕt kh«ng chØ cho viÖc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n; cÇn ph¶i chØ ra b»ng h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c r»ng quyÒn ®ã còng cÇn thiÕt c¶ ®èi víi toµn bé sù ph¸t triÓn x· héi.

"ChÕ ®é chuyªn chÕ chØ ®¹i diÖn cho lîi Ých cña çc giai cÊp thèng trÞ". §iÒu nµy kh«ng chÝnh x¸c hoÆc sai. ChÕ ®é chuyªn chÕ tho¶ m·n nh÷ng lîi Ých nhÊt ®Þnh cña çc giai cÊp thèng trÞ; nã ®øng v÷ng ®−îc mét phÇn lµ do tr¹ng th¸i bÊt ®éng cña quÇn chóng n«ng d©n vµ cña ng−êi s¶n xuÊt nhá nãi chung, mét phÇn lµ do cã sù c©n b»ng nh÷ng lîi Ých ®èi lËp, vµ, trong mét møc ®é nhÊt ®Þnh, nã lµ mét lùc l−îng chÝnh trÞ ®éc lËp, cã tæ chøc. Çch diÔn ®¹t trong § 3 ®Æc biÖt kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc, v× ë n−íc ta ®ang l−u hµnh m¹nh mÏ çi lèi ®ång nhÊt v« lý chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng víi sù thèng trÞ cña giai cÊp t− s¶n.

"Kh«ng dung hîp víi nguyªn t¾c d©n chñ". Nãi nh− thÕ ®Ó lµm g×, mét khi ch−a hÒ ®¶ ®éng g× ®Õn chÕ ®é d©n chñ? Vµ yªu s¸ch lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ vµ viÖc giµnh quyÒn tù do chÝnh trÞ ch¼ng lÏ l¹i kh«ng biÓu hiÖn chÝnh çi "nguyªn t¾c" d©n chñ ®ã hay sao? C©u Êy kh«ng thÝch hîp. Thay vµo c©u Êy, cÇn chØ ra mét çch chÝnh x¸c h¬n n÷a tÝnh triÖt ®Ó vµ tÝnh c−¬ng quyÕt cña chóng ta (so víi chÕ ®é d©n chñ t− s¶n) trong çch hiÓu "nguyªn t¾c d©n chñ", ⎯ ch¼ng h¹n nh− diÔn t¶ b»ng çch nµy hay çch kh¸c kh¸i niÖm vµ néi dung "hiÕn ph¸p d©n chñ" hoÆc tuyªn bè yªu s¸ch "cã tÝnh nguyªn t¾c" cña chóng ta vÒ chÕ ®é céng hoµ d©n chñ.

§ 4 ®Æc biÖt kh«ng lµm cho ng−êi ta tho¶ m·n . Kh«ng nªn nãi: sö dông "®Çy ®ñ" sù tù do "réng r·i" (thËt ra ®©y lµ nh÷ng c©u kh«ng râ rµng, hoµn toµn cã thÓ ®−îc thay thÕ vµ ph¶i ®−îc thay thÕ b»ng çch dÉn ra mét çch chÝnh x¸c chÕ ®é céng hoµ d©n chñ vµ hiÕn ph¸p d©n chñ, v× "sù ®Çy ®ñ" chÝnh lµ biÓu hiÖn ë mét nÒn d©n chñ triÖt ®Ó), ⎯ kh«ng nªn nãi nh− thÕ, mµ nhÊt ®Þnh ph¶i nãi r»ng kh«ng


451

riªng g× giai cÊp c«ng nh©n míi quan t©m ®Õn tù do chÝnh trÞ. Kh«ng nãi ®Õn ®iÒu ®ã, cã nghÜa lµ më toang cöa cho nh÷ng h×nh thøc tÖ h¹i nhÊt cña "chñ nghÜa kinh tÕ", vµ cã nghÜa lµ quªn nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ chung cña chóng ta.

Coi viÖc thùc hiÖn (?? ®¹t tíi, giµnh lÊy) tù do chÝnh trÞ "còng" cÇn thiÕt cho v« s¶n nh− viÖc t¨ng l−¬ng vµ gi¶m giê lµm, lµ hoµn toµn kh«ng ®óng. ChÝnh ra th× kh«ng ph¶i nh− thÕ: sù cÇn thiÕt ®ã lµ mét lo¹i kh¸c, mét lo¹i phøc t¹p h¬n gÊp béi, so víi sù cÇn thiÕt t¨ng l−¬ng v. v.. Sù kh¸c nhau gi÷a sù "cÇn thiÕt" lo¹i nµy vµ lo¹i kh¸c thÓ hiÖn râ rµng, tØ dô, ë chç chÕ ®é chuyªn chÕ s½n sµng (vµ thùc tÕ cã lóc) c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña nh÷ng tÇng líp hoÆc nh÷ng nhãm c«ng nh©n riªng lÎ, miÔn lµ çc tÇng líp Êy tho¶ hiÖp víi chÕ ®é chuyªn chÕ. C©u võa míi ph©n tÝch lµ hoµn toµn kh«ng chÊp nhËn ®−îc, v× nã biÓu hiÖn sù tÇm th−êng ho¸ kh«ng t−ëng t−îng ®−îc chñ nghÜa duy vËt "kinh tÕ" vµ sù h¹ thÊp quan niÖm d©n chñ - x· héi xuèng ngang møc quan niÖm c«ng liªn.

Chóng ta tiÕp tôc. "V× thÕ"... ph¶i bá ®i v× nh− ®· nãi trªn.... "trong cuéc ®Êu tranh s¾p tíi"... (nghÜa lµ trong cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng ch¨ng?)... "nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· ®Ò ra mét c−¬ng lÜnh giai cÊp vµ nh÷ng yªu s¸ch râ rµng ...". TÝnh giai cÊp trong c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ cña chóng ta vµ trong yªu s¸ch chÝnh trÞ chÝnh ®· ®−îc thÓ hiÖn ë tÝnh chÊt ®Çy ®ñ vµ triÖt ®Ó cña chÕ ®é d©n chñ. NÕu kh«ng chØ nãi riªng vÒ yªu s¸ch chÝnh trÞ mµ nãi vÒ toµn bé c−¬ng lÜnh cña chóng ta nãi chung, th× tÝnh giai cÊp cña c−¬ng lÜnh ph¶i xuÊt ph¸t tù nhiªn tõ néi dung b¶n c−¬ng lÜnh cña chóng ta. Kh«ng cÇn g× ph¶i nãi ®Õn mét c−¬ng lÜnh cã tÝnh giai cÊp "râ rµng", mµ ph¶i tù m×nh x¸c ®Þnh, tr×nh bµy, diÔn ®¹t vµ v¹ch ra c−¬ng lÜnh cã tÝnh giai cÊp Êy mét çch trùc tiÕp vµ chÝnh x¸c.

"... Kh«ng phô thuéc vµo c−¬ng lÜnh cña ph¸i tù do...". C©u ®ã ®Õn tøc c−êi. Chóng ta x−ng lµ mét ®¶ng d©n chñ

V. I. L ª - n i n

452

tiªn tiÕn mµ bçng nhiªn l¹i nãi rµo ®ãn r»ng "chóng ta kh«ng phô thuéc"!! Gièng hÖt nh÷ng ®øa trÎ võa míi tho¸t khái "sù phô thuéc"!

Sù "kh«ng phô thuéc" cña chóng ta vµo ph¸i tù do ph¶i thÓ hiÖn kh«ng ph¶i ë nh÷ng c©u nãi vÒ sù kh«ng phô thuéc mµ ë trong toµn bé tÝnh chÊt cña c−¬ng lÜnh cña chóng ta (vµ tÊt nhiªn ë hµnh ®éng cña chóng ta). ChÝnh çi quan niÖm vÒ nhiÖm vô chÝnh trÞ coi sù cÇn thiÕt ph¶i cã tù do víi sù cÇn thiÕt t¨ng l−¬ng lµ nh− nhau (hoÆc dï chØ lµ ngang nhau) ⎯ tù nã thÓ hiÖn sù phô thuéc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi vµo ph¸i tù do.

§o¹n cuèi cña tiÕt 4 còng kh«ng thÝch ®¸ng; tÊt c¶ çc ®iÒu nãi trªn ®· phª ph¸n nã råi.

§ 5 quy th¸i ®é chung cña chóng ta ®èi víi toµn bé phong trµo d©n chñ nãi chung thµnh ®éc mét sù hîp t¸c víi çc ®¶ng ph¸i kh¸c trong çc c«ng t¸c thùc tiÔn mµ th«i. Nh− thÕ lµ qu¸ hÑp. Gi¶ thö cã nh÷ng ®¶ng ph¸i nh− thÕ ®i n÷a, ⎯ th× còng nªn (kh«ng ph¶i trong c−¬ng lÜnh, mµ trong nghÞ quyÕt riªng cña ®¹i héi) nªu tªn cho chÝnh x¸c çc ®¶ng ph¸i ®ã vµ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c th¸i ®é ®èi víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, víi nhãm "Tù do" etc. NÕu kh«ng ph¶i nãi vÒ nh÷ng ®¶ng ph¸i nhÊt ®Þnh nµo, mµ lµ nãi chung vÒ th¸i ®é ®èi víi çc khuynh h−íng çch m¹ng (vµ ®èi lËp) kh¸c, th× còng nªn diÔn ®¹t ®iÒu ®ã mét çch réng h¬n, nh¾c l¹i, b»ng h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, luËn ®iÓm cña "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" vÒ viÖc chóng ta ñng hé mäi phong trµo çch m¹ng chèng chÕ ®é hiÖn hµnh 148.

§ 6 ®Æt kh«ng ®óng chç ë trong c−¬ng lÜnh. §¸ng lÏ ph¶i ®−a tiÕt ®ã vµo nghÞ quyÕt riªng vµ nãi th¼ng ra r»ng ë ®Êy muèn nãi ®Õn nh÷ng sù bÊt ®ång (hoÆc hai thø khuynh h−íng) trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. §iÒu nµy cßn lín h¬n "nhiÒu sù hiÓu lÇm". Çch diÔn ®¹t nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn lµ qu¸ hÑp, v× sù bÊt ®ång ý kiÕn quyÕt kh«ng ph¶i chØ ë chç lÉn lén ®¶ng víi giai cÊp. LÏ ra ph¶i


453

th«ng qua luËn ®iÓm thÝch hîp mµ tuyªn bè mét çch kiªn quyÕt h¬n vµ døt kho¸t h¬n chèng "sù phª ph¸n chñ nghÜa M¸c", chèng "chñ nghÜa kinh tÕ", chèng viÖc thu hÑp çc nhiÖm vô chÝnh trÞ cña chóng ta.

Cßn vÒ phÇn thø hai cña tiÕt s¸u th×, v× nã ®· ®−îc nh÷ng tiÕt kh¸c (7, 14 vµ nh÷ng tiÕt kh¸c) gi¶i thÝch râ, nªn phª ph¸n nh÷ng tiÕt kia tøc lµ phª ph¸n phÇn Êy.

§ 7, còng nh− tÊt c¶ nh÷ng tiÕt sau (trõ § 12) , nªn cho vµo mét nghÞ quyÕt riªng, chø kh«ng nªn trùc tiÕp ®−a vµo c−¬ng lÜnh.

VÒ "nhiÖm vô" ho¹t ®éng cña Héi liªn hiÖp, § 7 diÔn ®¹t mét çch hÑp. Chóng ta kh«ng nh÷ng ph¶i "ph¸t triÓn ý thøc gi¸c ngé cña giai cÊp v« s¶n" mµ cßn ph¶i tæ chøc hä thµnh chÝnh ®¶ng, ⎯ vµ sau ®ã l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh (c¶ vÒ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ) cña hä.

Nãi giai cÊp v« s¶n ®−îc ®Æt vµo "nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ nhÊt ®Þnh", lµ thõa. HoÆc bá c©u ®ã ®i, hoÆc tù x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy (nh−ng ph¶i tr×nh bµy ®iÒu ®ã ë nh÷ng chç kh¸c cña c−¬ng lÜnh).

Cho c«ng t¸c cæ ®éng lµ ph−¬ng tiÖn "duy nhÊt" ®Ó thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cña chóng ta, lµ sai. QuyÕt kh«ng ph¶i lµ ph−¬ng tiÖn duy nhÊt.

§Þnh nghÜa c«ng t¸c cæ ®éng lµ "sù t¸c ®éng ®Õn çc tÇng líp c«ng nh©n réng r·i", th× ch−a ®ñ. Ph¶i nãi ®Õn tÝnh chÊt cña sù t¸c ®éng ®ã. Ph¶i nãi mét çch trùc tiÕp h¬n, kiªn quyÕt h¬n, cô thÓ h¬n, tØ mØ h¬n vÒ c«ng t¸c cæ ®éng chÝnh trÞ : nÕu kh«ng nh− thÕ th× c−¬ng lÜnh ⎯ kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn c«ng t¸c cæ ®éng riªng vÒ chÝnh trÞ mµ trong c¶ hai tiÕt (14 vµ 15) l¹i nãi vÒ c«ng t¸c cæ ®éng kinh tÕ, ⎯ sÏ r¬i (tr¸i víi ý muèn cña m×nh) vµo "chñ nghÜa kinh tÕ". CÇn ph¶i ®Æc biÖt nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt cña c«ng t¸c cæ ®éng ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn ¸p bøc vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, sinh ho¹t vµ d©n téc, dï sù ¸p bøc ®ã ®Ì nÆng lªn bÊt cø giai cÊp vµ tÇng líp d©n c− nµo, ⎯ nhÊn m¹nh sù cÇn

V. I. L ª - n i n

454

thiÕt (®èi víi ®¶ng d©n chñ - x· héi) ph¶i ®i hµng ®Çu trong mäi cuéc xung ®ét víi chÝnh phñ, v. v., ⎯ vµ sau ®ã míi chØ ra nh÷ng ph−¬ng tiÖn cæ ®éng (b»ng miÖng, b»ng b¸o chÝ, truyÒn ®¬n, biÓu t×nh v. v. vµ v. v.).

§ 8. PhÇn ®Çu lÆp l¹i thõa. "Thõa nhËn c«ng t¸c tuyªn truyÒn chØ" v. v.. C©u ®ã kh«ng

®óng. Tuyªn truyÒn kh«ng nh÷ng chØ cã nghÜa nh− vËy, kh«ng chØ lµ "®µo t¹o nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c cæ ®éng" mµ cßn lµ sù truyÒn b¸ ý thøc gi¸c ngé nãi chung. C−¬ng lÜnh qu¸ thiªn vÒ mét phÝa. NÕu cÇn ph¶n ®èi çi c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®· bÞ ng−êi nµo ®ã t¸ch qu¸ ®¸ng khái nhiÖm vô cæ ®éng, th× tèt h¬n nªn nãi: "trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn th× ®Æc biÖt kh«ng nªn bá qua nhiÖm vô ®µo t¹o nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c cæ ®éng", hoÆc nãi mét çch t−¬ng tù nh− vËy. Nh−ng kh«ng thÓ quy toµn bé c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµo nhiÖm vô ®µo t¹o "nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c cæ ®éng cã kinh nghiÖm vµ tµi giái", kh«ng thÓ ®¬n gi¶n "phñ nhËn" "viÖc ®¬n thuÇn ®µo t¹o nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé ç biÖt". Chóng t«i thÊy nh− vËy ch−a ®ñ, nh−ng chóng t«i kh«ng "phñ nhËn" ®iÒu ®ã. V× vËy phÇn thø hai cña tiÕt 8 (tõ ch÷: "cã th¸i ®é phñ nhËn") nªn bá hoµn toµn.

§ 9. VÒ thùc chÊt, th× t«i hoµn toµn ®ång ý. Cã thÓ thªm: "vÒ nh÷ng sù kiÖn hÕt søc kh¸c nhau trong ®êi sèng x· héi vµ vÒ nh÷ng biÖn ph¸p cña chÝnh phñ...".

Thay "lµ ph−¬ng tiÖn tèt nhÊt" b»ng "lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn tèt nhÊt" th× sÏ chÝnh x¸c h¬n.

ChØ cã ®o¹n cuèi cña tiÕt nµy kh«ng lµm cho ng−êi ta tho¶ m·n. Çc cuéc biÓu t×nh vµ tuÇn hµnh ®oµn kÕt vµ ph¶i ®oµn kÕt kh«ng chØ c«ng nh©n mµ th«i (h¬n n÷a "®oµn kÕt" qua çc cuéc biÓu t×nh th× kh«ng ®ñ, v× chóng ta cßn muèn ®oµn kÕt c¶ vÒ mÆt tæ chøc, mét çch trùc tiÕp vµ vÜnh viÔn, chø kh«ng ph¶i chØ ®oµn kÕt trong mét sù kiÖn) "...Qua ®ã mµ ph¸t triÓn ë hä...". Nh− vËy hoÆc lµ kh«ng chÝnh x¸c:


455

chØ dùa vµo nh÷ng cuéc biÓu t×nh th× kh«ng thÓ ph¸t triÓn ý thøc gi¸c ngé; hoÆc lµ thõa (®· nãi: lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn tèt nhÊt).

Gi¸ nãi thªm vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i tæ chøc biÓu t×nh, vÒ viÖc chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh biÓu t×nh v. v., th× còng sÏ kh«ng ph¶i lµ v« Ých.

Nãi chung, viÖc c−¬ng lÜnh hoµn toµn kh«ng nãi ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn tæ chøc çch m¹ng ⎯ vµ h¬n n÷a, mét tæ chøc chiÕn ®Êu trong toµn Nga, lµ mét thiÕu sãt lín. Mét khi nãi tíi cæ ®éng, tuyªn truyÒn, b·i c«ng v. v. mµ kh«ng nãi ®Õn tæ chøc çch m¹ng lµ mét ®iÒu hoµn toµn kh«ng thÓ tha thø ®−îc.

§ 10. LÏ ra ph¶i nãi thªm r»ng ë n−íc ta, ngµy 1 th¸ng N¨m còng ph¶i trë thµnh ngµy biÓu t×nh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, ®ßi tù do chÝnh trÞ. ChØ v¹ch ra ý nghÜa quèc tÕ cña ngµy lÔ th× kh«ng ®ñ. Ph¶i kÕt hîp ngµy lÔ ®ã víi cuéc ®Êu tranh ®ßi thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ d©n téc cÊp thiÕt nhÊt.

§ 11. ý rÊt hay. Nh−ng diÔn ®¹t qu¸ hÑp. LÏ ra ph¶i nãi "còng nh− trong çc tr−êng hîp kh¸c", v× nh©n ngµy kû niÖm C«ng x· vµ nhiÒu ngµy kh¸c, cÇn ph¶i tæ chøc biÓu t×nh. HoÆc ph¶i nãi "®Æc biÖt lµ", nÕu kh«ng th× sÏ hiÓu r»ng h×nh nh− trong çc tr−êng hîp kh¸c th× kh«ng cÇn tæ chøc biÓu t×nh.

Chóng ta tiÕp tôc. Nh©n ngµy 19 th¸ng Hai, kh«ng thÓ kªu gäi (trong truyÒn ®¬n) chØ c«ng nh©n th«i. §Êy lµ ch−a nãi r»ng nãi chung, qua çc cuéc biÓu t×nh, qua çc truyÒn ®¬n nh©n nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®ã, chóng ta bao giê còng kªu gäi toµn d©n vµ c¶ toµn thÕ giíi n÷a, ⎯ nh©n ngµy 19 th¸ng Hai ph¶i kªu gäi c¶ n«ng d©n n÷a. Mµ kªu gäi n«ng d©n, tøc lµ v¹ch ra chÝnh s¸ch d©n chñ - x· héi trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt. B¶n c−¬ng lÜnh kh«ng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®ã, vµ chóng t«i hoµn toµn hiÓu r»ng mét tæ chøc ®Þa ph−¬ng cã lÏ kh«ng cã th× giê hoÆc kh«ng cã søc ®Ó lµm

V. I. L ª - n i n

456

viÖc Êy. Nh−ng dï sao còng ph¶i chØ ra vÊn ®Ò ®ã d−íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, cã liªn quan víi ý ®Þnh nµo ®Êy muèn nªu vÊn ®Ò ®ã trong çc s¸ch b¸o d©n chñ ⎯ x· héi Nga vµ trong thùc tiÔn cña phong trµo chóng ta*.

§o¹n cuèi cña § 11 kh«ng thÝch hîp ("chØ cã lùc l−îng cña giai cÊp" ⎯ giai cÊp nµo? chØ riªng giai cÊp c«ng nh©n hay sao?). Nªn bá.

§ 12. "BÊt cø b»ng çch nµo" chóng ta còng kh«ng thÓ vµ sÏ kh«ng gãp phÇn c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña c«ng nh©n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i. TØ dô, chóng ta kh«ng thÓ gãp phÇn c¶i thiÖn theo çch cña Du-ba-tèp vµ thËm chÝ trong ®iÒu kiÖn ®åi trôy cña Du-ba-tèp, chóng ta còng sÏ kh«ng gãp phÇn vµo viÖc ®ã. Chóng ta chØ ®Êu tranh cho sù c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña c«ng nh©n nh− thÕ nµo ®Ó n©ng cao ®−îc kh¶ n¨ng tiÕn hµnh ®Êu tranh giai cÊp cña hä, nghÜa lµ viÖc c¶i thiÖn t×nh c¶nh ®ã kh«ng kÌm theo sù hñ ho¸ ý thøc chÝnh trÞ, sù b¶o hé cña c¶nh s¸t, sù cè ®Þnh n¬i ë, sù n« dÞch cña nh÷ng ng−êi "ban ¬n", sù l¨ng nhôc phÈm çch con ng−êi v. v. vµ v. v.. ChÝnh ë n−íc Nga, n¬i mµ chÕ ®é chuyªn chÕ cã khuynh h−íng (vµ cµng ngµy cµng trë nªn cã khuynh h−íng) muèn tiÕn hµnh mäi sù bè thÝ vµ c¶i çch gi¶ hiÖu, ®Ó tho¸t ra khái çch m¹ng, chóng ta cÇn ph¶i døt kho¸t v¹ch ranh giíi gi÷a chóng ta vµ mäi kÎ "c¶i l−¬ng". Chóng ta còng ®Êu tranh cho c¶i çch, nh−ng chÝnh lµ kh«ng ph¶i "bÊt cø b»ng çch nµo", mµ chØ ®Êu tranh cho c¶i çch theo ph−¬ng thøc d©n chñ - x· héi, theo ph−¬ng thøc çch m¹ng.

§ 13 bÞ g¹t bá c¨n cø theo nghÞ quyÕt cña ®¹i héi. Nªn g¹t bá tiÕt Êy ®i.

§ 14 tr×nh bµy qu¸ hÑp néi dung vµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c cæ ®éng kinh tÕ. C«ng t¸c ®ã kh«ng ph¶i chØ h¹n chÕ

* TØ dô c«ng nh©n ®Þnh biÓu t×nh ph¶n ®èi viÖc ®¸nh ®Ëp n«ng d©n v. v..


457

ë çc cuéc b·i c«ng. Chóng ta cÇn "nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt" kh«ng ph¶i chØ cho sù ph¸t triÓn v¨n hãa, mµ chÝnh lµ cho sù ph¸t triÓn çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n. "Vai trß tÝch cùc" cña ®¶ng d©n chñ - x· héi trong çc cuéc b·i c«ng kh«ng ph¶i chØ h¹n chÕ ë chç cæ vò ®Êu tranh ®ßi c¶i thiÖn hoµn c¶nh kinh tÕ. Còng ph¶i lu«n lu«n lîi dông çc cuéc b·i c«ng (còng nh− c«ng t¸c cæ ®éng kinh tÕ nãi chung) ®Ó cæ vò cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cho tù do vµ chñ nghÜa x· héi. Còng ph¶i lîi dông b·i c«ng ®Ó cæ ®éng chÝnh trÞ.

§ 15 còng lµm cho ng−êi ta rÊt kh«ng tho¶ m·n. B·i c«ng kh«ng ph¶i lµ ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh "tèt nhÊt", mµ chØ lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn, thËm chÝ kh«ng ph¶i bao giê còng nhÊt ®Þnh lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn tèt nhÊt. Ph¶i thõa nhËn ý nghÜa cña b·i c«ng vµ lu«n lu«n lîi dông, l·nh ®¹o nã; nh−ng v× "chñ nghÜa kinh tÕ" cµng thæi phång ý nghÜa cña çc cuéc b·i c«ng bao nhiªu th× viÖc chóng ta ®¸nh gi¸ qu¸ cao ý nghÜa cña çc cuéc b·i c«ng l¹i cµng nguy hiÓm bÊy nhiªu.

Nh÷ng ®iÒu nãi tiÕp vÒ çc cuéc b·i c«ng lµ thõa: ®· nãi ë §14 råi. ChØ cÇn nãi vÒ l·nh ®¹o ®Êu tranh kinh tÕ nãi chung lµ ®ñ. §«i khi sù l·nh ®¹o Êy cßn thÓ hiÖn ë viÖc ng¨n b·i c«ng l¹i. C−¬ng lÜnh diÔn ®¹t mét çch qu¸ tuyÖt ®èi vµ chÝnh v× vËy mµ qu¸ hÑp. §¸ng lÏ ph¶i nãi chung vÒ nhiÖm vô: l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña giai cÊp v« s¶n, lµm cho cuéc ®Êu tranh Êy cã tæ chøc vµ cã ý thøc h¬n, thµnh lËp c«ng ®oµn cña c«ng nh©n vµ cè g¾ng më réng nh÷ng c«ng ®oµn Êy thµnh c«ng ®oµn toµn Nga, lîi dông mäi cuéc b·i c«ng, mäi biÓu hiÖn cña sù ¸p bøc kinh tÕ v. v. ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng x· héi chñ nghÜa vµ çch m¹ng réng r·i nhÊt.

§o¹n cuèi cña tiÕt § 15 thu hÑp nhiÖm vô cña c«ng t¸c cæ ®éng Êy, tuång nh− lµ viÖc tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ phô thuéc vµo hµnh ®éng cña c¶nh s¸t ect. Thùc ra lµ ph¶i

V. I. L ª - n i n

458

cè g¾ng tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ (vµ víi nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o khÐo lÐo ®«i chót th× ®iÒu nµy hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc) ngay c¶ tr−íc khi "bän cÇm ®Çu thiªn sø" hµnh ®éng vµ kh«ng phô thuéc vµo nh÷ng hµnh ®éng cña chóng. Cã thÓ nãi chung r»ng: "lîi dông tÊt c¶ mäi lý do ®Ó tiÕn hµnh cæ ®éng chÝnh trÞ" v. v..

§o¹n cuèi tiÕt 15 còng kh«ng chÝnh x¸c. ë n−íc Nga chóng ta cµng Ýt cã kh¶ n¨ng chuÈn bÞ nh÷ng cuéc tæng b·i c«ng, th× chóng ta cµng nªn Ýt nãi vÒ "nh÷ng cuéc tæng b·i c«ng". Vµ nãi chung, nãi ®Æc biÖt ®Õn "tæng" b·i c«ng trong c−¬ng lÜnh lµ kh«ng hîp lý (h·y nhí l¹i "cuéc tæng b·i c«ng" v« lý trong cuèn "Ai sÏ lµm cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ?". ThËt ra cã thÓ x¶y ra nh÷ng sù hiÓu lÇm nh− vËy). Tuyªn bè b·i c«ng lµ "ph−¬ng tiÖn tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn ý thøc gi¸c ngé", còng hoµn toµn kh«ng ®óng.

Nh×n chung toµn bé, ng−êi ta hÕt søc mong r»ng c−¬ng lÜnh sÏ ®−îc söa ch÷a nghiªm tóc. Vµ nãi chung, ng−êi ta còng mong muèn r»ng "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" sÏ tham gia tÝch cùc vµo sù nghiÖp thèng nhÊt ®¶ng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng , còng nh− vµo viÖc th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng. VÒ phÝa m×nh, ban biªn tËp "B×nh minh" vµ "Tia löa" hy väng sím chuyÓn ®Õn "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" b¶n dù th¶o cña m×nh (®¹i bé phËn ®· xong) vµ hy väng r»ng "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" sÏ tham gia vµo viÖc söa ch÷a dù th¶o, phæ biÕn vµ chuÈn bÞ th«ng qua trong toµn ®¶ng.

N. N.

ViÕt xong vµo th¸ng T− 1902 In lÇn ®Çu vµo n¨m 1923 trªn t¹p chÝ "Niªn gi¸m çch m¹ng", sè 1, BÐc-lanh-Pª-tÐc-bua-M¸t-xc¬-va


459

më ®Çu cho tuyªn bè cña ban chÊp hµnh

vïng s«ng ®«n §CNDCXH nga "göi nh÷ng c«ng d©n nga" 149

Chóng t«i dÉn toµn bé lêi tuyªn bè tuyÖt vêi cña Ban chÊp

hµnh vïng s«ng §«n cña ®¶ng ta. B¶n tuyªn bè ®ã chøng tá r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi biÕt ®¸nh gi¸ sù dòng c¶m cña nh÷ng Ban-ma-sÐp nh−ng vÉn kh«ng m¾c vµo khuyÕt ®iÓm mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ph¹m ph¶i. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®Æt phong trµo c«ng nh©n (vµ n«ng d©n) lªn hµng ®Çu. Hä thay mÆt giai cÊp c«ng nh©n vµ toµn d©n, chø kh«ng dïng sù ®e däa ¸m h¹i vµ ¸m s¸t mµ ®Ò ra yªu s¸ch ®èi víi chÝnh phñ. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi coi khñng bè nh− lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn thø yÕu cã thÓ dïng tíi chø kh«ng ph¶i lµ mét thñ ®o¹n ®Æc biÖt vÒ s¸ch l−îc biÖn hé cho sù xa rêi phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng.

ViÕt xong sau ngµy 9 (22) th¸ng N¨m 1902

In lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1931 trong cuèn: V. Plª-x¬-cèp. "Nh÷ng n¨m tuæi trÎ chiÕn ®Êu. Thanh niªn trong ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng lÇn thø nhÊt". Nhµ xuÊt b¶n "§éi thanh niªn CËn vÖ"


460

t¹i sao ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i kiªn quyÕt vµ quyÕt liÖt

tuyªn chiÕn víi bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ?

1) V× ë n−íc ta cã mét trµo l−u t− t−ëng x· héi tuy gäi lµ "x·

héi chñ nghÜa - çch m¹ng" nh−ng thËt ra lµ ®ang xa rêi vµ ®· xa rêi lý luËn quèc tÕ duy nhÊt cña chñ nghÜa x· héi çch m¹ng tån t¹i trong thêi kú hiÖn t¹i ⎯ nghÜa lµ xa rêi chñ nghÜa M¸c. Trong ®iÒu kiÖn phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ ph©n liÖt nghiªm träng ra thµnh ph¸i c¬ héi (hay lµ "ph¸i BÐc-stanh") vµ ph¸i çch m¹ng, th× trµo l−u ®ã gi÷ mét lËp tr−êng ®øng trªn hai ghÕ, hoµn toµn kh«ng døt kho¸t, vµ l−ng chõng kh«ng thÓ tha thø ®−îc; nã chØ c¨n cø trªn sù phª ph¸n t− s¶n - c¬ héi chñ nghÜa mµ nhËn ®Þnh r»ng chñ nghÜa M¸c "®· bÞ lung lay" ("TruyÒn tin Çch m¹ng Nga", sè 2, tr. 62), høa hÑn r»ng vÒ phÝa m×nh, sÏ "xÐt l¹i" chñ nghÜa M¸c theo kiÓu cña m×nh, nh−ng l¹i kh«ng lµm g× ®Ó thùc hiÖn lêi høa khñng khiÕp ®ã c¶.

2) V× trµo l−u x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®ang lïi b−íc mét çch bÊt lùc tr−íc çi xu h−íng t− t−ëng chÝnh trÞ - x· héi Nga ®ang chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ, lµ xu h−íng ph¶i ®−îc mÖnh danh lµ d©n tuý - tù do chñ nghÜa. LÆp l¹i sai lÇm cña "ph¸i D©n ý" vµ cña toµn bé chñ nghÜa x· héi Nga cò nãi chung, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng kh«ng thÊy ®−îc sù nhu nh−îc hoµn toµn vµ m©u thuÉn bªn trong cña xu h−íng Êy, vµ ®ãng khung sù s¸ng t¹o ®éc lËp cña m×nh trong lÜnh vùc t− t−ëng çch m¹ng Nga b»ng çch ®¬n gi¶n thªm vµo nh÷ng lêi gi¸o huÊn cò kü vÒ sù kh«n khÐo cña ph¸i d©n tuý - tù do chñ

T¹i sao §DCXH ph¶i tuyªn chiÕn víi bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng?

461

nghÜa, nh÷ng c©u ch÷ çch m¹ng. Chñ nghÜa M¸c ë Nga lÇn ®Çu tiªn ®· ®¸nh ®æ nh÷ng c¬ së lý luËn cña xu h−íng d©n tuý - tù do chñ nghÜa, v¹ch trÇn néi dung giai cÊp t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n cña nã, ®· vµ ®ang tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh chèng l¹i xu h−íng ®ã mµ kh«ng bèi rèi tr−íc viÖc c¶ mét ®¸m m¸c-xÝt phª ph¸n chñ nghÜa ( = c¬ héi chñ nghÜa) ch¹y sang phe ®èi lËp. Nh−ng trong toµn bé cuéc chiÕn tranh Êy nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· vµ ®ang gi÷ mét lËp tr−êng (trong tr−êng hîp tèt nhÊt) trung lËp thï ®Þch, l¹i mét lÇn n÷a ®øng trªn hai ghÕ, gi÷a chñ nghÜa M¸c ë Nga (hä chØ cãp nhÆt nh÷ng m¶nh vôn cña chñ nghÜa M¸c ë Nga) vµ xu h−íng x· héi chñ nghÜa gi¶ hiÖu cña ph¸i d©n tuý - tù do chñ nghÜa.

3) V× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, do tÝnh hoµn toµn v« nguyªn t¾c cña hä, nh− ®· nãi ë trªn trong nh÷ng vÊn ®Ò chñ nghÜa x· héi quèc tÕ vµ ë Nga , nªn kh«ng hiÓu hay lµ kh«ng thõa nhËn nguyªn t¾c duy nhÊt thùc sù çch m¹ng, tøc nguyªn t¾c ®Êu tranh giai cÊp. Hä kh«ng hiÓu r»ng ë n−íc Nga hiÖn ®¹i chØ cã ®¶ng nµo kÕt hîp ®−îc chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n Nga ⎯ phong trµo nµy ®ang ph¸t sinh ngµy cµng m¹nh mÏ vµ réng r·i do sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n Nga ⎯ míi lµ ®¶ng thùc sù çch m¹ng vµ x· héi chñ nghÜa ch©n chÝnh. Th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®èi víi phong trµo c«ng nh©n Nga bao giê còng lµ th¸i ®é hêi hît bµng quan vµ ch¼ng h¹n nh− khi phong trµo ®ã m¾c bÖnh (do ph¸t triÓn qu¸ nhanh) "chñ nghÜa kinh tÕ", th× nh÷ng ngµi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng mét mÆt hÓ h¶ víi nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña nh÷ng ng−êi ®ang lµm mét viÖc míi mÎ vµ khã kh¨n lµ thøc tØnh quÇn chóng c«ng nh©n, mÆt kh¸c, g©y trë ng¹i cho chñ nghÜa M¸c çch m¹ng ®· tiÕn hµnh vµ tiÕn hµnh th¾ng lîi cuéc ®Êu tranh víi "chñ nghÜa kinh tÕ" Êy. Th¸i ®é l−ng chõng ®èi víi phong trµo c«ng nh©n tÊt nhiªn dÉn ®Õn chç xa rêi trªn thùc tiÔn

V. I. L ª - n i n

462

phong trµo c«ng nh©n, vµ do xa rêi phong trµo c«ng nh©n nªn ®¶ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng mÊt mäi c¬ së x· héi. §¶ng ®ã kh«ng dùa ®−îc vµo mét giai cÊp x· héi nµo c¶, v× kh«ng thÓ gäi lµ mét giai cÊp çi nhãm trÝ thøc bÊp bªnh coi sù m¬ hå vµ tÝnh v« nguyªn t¾c cña hä lµ cã "tÇm réng" ®−îc.

4) V× cã th¸i ®é coi th−êng hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa vµ muèn cïng mét lóc vµ víi møc ®é nh− nhau, dùa c¶ vµo trÝ thøc lÉn v« s¶n vµ n«ng d©n nªn ®¶ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng kh«ng tr¸nh khái (muèn hay kh«ng muèn) lµm cho giai cÊp v« s¶n Nga bÞ lÖ thuéc vµo ph¸i d©n chñ t− s¶n Nga vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ t− t−ëng. Th¸i ®é coi th−êng lý luËn, th¸i ®é l¶ng tr¸nh quanh co ®èi víi hÖ t− t−ëng x· héi chñ nghÜa nhÊt ®Þnh lµm lîi cho hÖ t− t−ëng t− s¶n. So víi giai cÊp v« s¶n th× trÝ thøc vµ n«ng d©n Nga, víi tÝnh çch lµ çc tÇng líp x· héi, chØ cã thÓ lµ chç dùa cña phong trµo d©n chñ - t− s¶n. §ã kh«ng nh÷ng chØ lµ çch nh×n xuÊt ph¸t mét çch tÊt yÕu tõ toµn bé häc thuyÕt cña chóng ta (ch¼ng h¹n, theo häc thuyÕt ®ã th× ng−êi s¶n xuÊt nhá chØ lµ ng−êi çch m¹ng chõng nµo anh ta ®o¹n tuyÖt mäi quan hÖ víi x· héi s¶n xuÊt hµng ho¸, víi x· héi t− b¶n vµ chuyÓn sang quan ®iÓm v« s¶n), ⎯ kh«ng, ngoµi ra, ®ã còng lµ mét sù thùc râ rµng hiÖn ®· b¾t ®Çu béc lé ra. Trong thêi kú chÝnh biÕn vµ ngay sau cuéc chÝnh biÕn ®ã, sù thùc ®ã nhÊt ®Þnh l¹i cµng béc lé ra m¹nh mÏ h¬n nhiÒu. Chñ nghÜa x· héi - çch m¹ng lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝnh kh«ng kiªn ®Þnh vÒ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n vµ cña sù tÇm th−êng hãa chñ nghÜa x· héi theo lèi tiÓu t− s¶n, nh÷ng biÓu hiÖn mµ ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i lu«n lu«n tiÕn hµnh vµ sÏ tiÕn hµnh ®Êu tranh quyÕt liÖt ®Ó chèng l¹i.

5) V×, ngay nh− nh÷ng yªu s¸ch cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh - thùc tiÔn mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· cã thÓ ⎯ t«i kh«ng nãi lµ ®· ®Ò ra, mµ chØ nãi

T¹i sao §DCXH ph¶i tuyªn chiÕn víi bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng?

463

lµ ph¸c ra th«i, còng ®· béc lé hoµn toµn râ r»ng tÝnh v« nguyªn t¾c cña xu h−íng ®ã mang l¹i tai h¹i to lín nh− thÕ nµo trong thùc tiÔn. TØ dô, c−¬ng lÜnh tèi thiÓu vÒ ruéng ®Êt, ph¸c ra trªn b¸o " N−íc Nga çch m¹ng" 150 sè 8 (cã lÏ nãi : ë r¶i r¸c trong nh÷ng luËn ®o¸n cò rÝch cña ph¸i d©n tuý ë n−íc ta th× sÏ ®óng h¬n?), tr−íc hÕt, ®· lõa phØnh c¶ n«ng d©n b»ng çch høa víi hä lµ sÏ thùc hiÖn "møc tèi thiÓu" ⎯ x· héi ho¸ ruéng ®Êt, lÉn c«ng nh©n b»ng çch gieo r¾c trong c«ng nh©n nh÷ng quan niÖm hoµn toµn sai lÖch vÒ tÝnh chÊt thùc sù cña phong trµo n«ng d©n. Nh÷ng lêi høa n«ng næi nh− thÕ chØ lµm h¹i thanh danh ®¶ng çch m¹ng nãi chung, vµ nãi riªng, lµm mÊt uy tÝn häc thuyÕt cña chñ nghÜa x· héi khoa häc coi x· héi ho¸ toµn bé t− liÖu s¶n xuÊt lµ môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta. Thø hai lµ khi ghi nhËn sù ñng hé vµ ph¸t triÓn hîp t¸c x· vµo c−¬ng lÜnh tèi thiÓu cña m×nh, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng hoµn toµn rêi bá lÜnh vùc ®Êu tranh çch m¹ng vµ h¹ thÊp çi gäi lµ chñ nghÜa x· héi cña hä xuèng ®Õn møc chñ nghÜa c¶i l−¬ng tiÓu t− s¶n tÇm th−êng nhÊt. Thø ba lµ, khi ph¶n ®èi yªu s¸ch cña ®¶ng d©n chñ - x· héi ®ßi xo¸ bá tÊt c¶ nh÷ng xiÒng xÝch trung cæ rµng buéc c«ng x· cña chóng ta, trãi chÆt n«ng d©n vµo m¶nh ®Êt ®−îc cÊp, t−íc quyÒn tù do di chuyÓn cña hä vµ do ®ã tÊt nhiªn lµm cho hä ph¶i chÞu sù thÊp hÌn vÒ ®¼ng cÊp, ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· tá ra r»ng thËm chÝ hä kh«ng thÓ tr¸nh khái çc häc thuyÕt ph¶n ®éng cña ph¸i d©n tuý Nga.

6) V×, khi ghi nhËn trong c−¬ng lÜnh cña m×nh, chñ nghÜa khñng bè vµ truyÒn b¸ chñ nghÜa khñng bè nh− lµ mét biÖn ph¸p ®Êu tranh chÝnh trÞ hiÖn ®¹i, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng g©y ra tai häa nghiªm träng nhÊt cho phong trµo, ph¸ ho¹i sù liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c«ng t¸c x· héi chñ nghÜa víi quÇn chóng thuéc giai cÊp çch m¹ng. Kh«ng cã lêi cam kÕt nµo vµ lêi thÒ nguyÒn nµo cã thÓ

V. I. L ª - n i n

464

b¸c bá ®−îc sù thùc hiÓn nhiªn lµ: thñ ®o¹n khñng bè hiÖn ®¹i mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®ang ¸p dông vµ truyÒn b¸, kh«ng cã liªn hÖ g× víi c«ng t¸c tiÕn hµnh trong quÇn chóng, v× quÇn chóng vµ cïng víi quÇn chóng; viÖc ®¶ng tæ chøc nh÷ng hµnh ®éng khñng bè lµm cho lùc l−îng tæ chøc cßn v« cïng Ýt ái cña chóng ta sao nh·ng nhiÖm vô khã kh¨n vµ cßn xa míi thùc hiÖn ®−îc, tøc nhiÖm vô tæ chøc ®¶ng c«ng nh©n çch m¹ng; trªn thùc tÕ thñ ®o¹n khñng bè cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng kh«ng kh¸c g× cuéc chiÕn ®Êu ®¬n ®éc mµ kinh nghiÖm lÞch sö ®· hoµn toµn lªn ¸n. Ngay c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa n−íc ngoµi còng b¾t ®Çu b¨n kho¨n vÒ sù tuyªn truyÒn Çm Ü cho thñ ®o¹n khñng bè mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng chóng ta hiÖn nay ®ang tiÕn hµnh. Cßn ®èi víi quÇn chóng c«ng nh©n Nga th× sù tuyªn truyÒn ®ã trùc tiÕp gieo r¾c nh÷ng ¶o t−ëng nguy h¹i cho r»ng d−êng nh− sù khñng bè sÏ "b¾t ng−êi ta ph¶i nghÜ ®Õn chÝnh trÞ, mÆc dï hä kh«ng muèn" ("N−íc Nga çch m¹ng", sè 7, tr. 4), d−êng nh− sù khñng bè "cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi quan ®iÓm.... cña hµng ngh×n ng−êi ®èi víi nh÷ng ng−êi çch m¹ng vµ ®èi víi ý nghÜa (!!) cña nh÷ng ho¹t ®éng cña hä, h¬n lµ tuyªn truyÒn hµng th¸ng b»ng lêi nãi", d−êng nh− khñng bè cã kh¶ n¨ng "tiÕp søc lùc míi cho nh÷ng ng−êi dao ®éng, n¶n chÝ, thÊt väng v× sù kÕt thóc ®¸ng buån cña nhiÒu cuéc biÓu t×nh" (còng trong sè b¸o ®ã) v. v.. Nh÷ng ¶o t−ëng tai h¹i Êy chØ cã thÓ dÉn tíi mét sù thÊt väng nhanh chãng vµ tíi chç lµm suy yÕu c«ng t¸c chuÈn bÞ cuéc tÊn c«ng cña quÇn chóng vµo chÕ ®é chuyªn chÕ mµ th«i.

ViÕt xong vµo cuèi th¸ng S¸u - th¸ng B¶y 1902

In lÇn ®Çu vµo n¨m 1923 trong t¹p chÝ "§Ìn pha", sè 14


465

chñ nghÜa phiªu l−u çch m¹ng I

Chóng ta ®ang tr¶i qua thêi kú s«i næi, thêi kú lÞch sö n−íc Nga tiÕn lªn b»ng ®«i hia b¶y dÆm, mçi n¨m hiÖn nay cã khi h¬n hµng chôc n¨m cña thêi kú hoµ b×nh. Nöa thÕ kû cña thêi ®¹i sau cuéc c¶i çch ®ang ®−îc tæng kÕt l¹i, nh÷ng hßn ®¸ cña c«ng tr×nh kiÕn tróc x· héi - chÝnh trÞ ®ang ®−îc ®Æt, nã sÏ quyÕt ®Þnh l©u dµi vËn mÖnh cña toµn quèc. Phong trµo çch m¹ng tiÕp tôc ph¸t triÓn nhanh chãng l¹ th−êng, vµ "xu h−íng cña chóng ta" ®ang chÝn muåi (vµ hÐo tµn) ®Æc biÖt nhanh chãng. Nh÷ng xu h−íng nµo cã c¬ së v÷ng ch¾c trong c¬ cÊu giai cÊp cña mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng nh− n−íc Nga, th× nh÷ng xu h−íng Êy gÇn nh− ngay tøc kh¾c t×m thÊy "chç cña m×nh" vµ ph¸t hiÖn ra nh÷ng giai cÊp th©n thuéc cña m×nh. TØ dô: sù tiÕn ho¸ cña ngµi Xt¬-ru-vª, chØ míi mét n¨m r−ìi tr−íc ®©y nh÷ng ng−êi c«ng nh©n çch m¹ng cßn ®ßi "lét mÆt n¹" ng−êi m¸c-xÝt Êy, b©y giê «ng ta ®· tù m×nh kh«ng ®eo mÆt n¹ n÷a, «ng ta ®ang lµ l·nh tô (hay lµ kÎ t«i tí?) cña bän ®Þa chñ thuéc ph¸i tù do, lµ bän tù hµo vÒ c¬ së x· héi vµ sù tØnh t¸o cña m×nh. Tr¸i l¹i, nh÷ng xu h−íng nµo chØ ®¹i biÓu cho tÝnh dao ®éng cæ truyÒn trong nh÷ng quan ®iÓm cña çc tÇng líp trÝ thøc trung gian vµ kh«ng x¸c ®Þnh, th× nh÷ng xu h−íng ®ã ®ang cè thay thÕ sù gÇn gòi víi nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh b»ng nh÷ng bµi diÔn v¨n cµng

V. I. L ª - n i n

466

Çm Ü, khi sù biÕn cµng s«i næi. "Lµm Çm lªn, anh em ¬i, chóng ta h·y lµm Çm lªn", ⎯ ®ã lµ khÈu hiÖu cña nhiÒu ç nh©n cã tinh thÇn çch m¹ng bÞ c¬n giã lèc cña sù biÕn l«i cuèn vµ kh«ng cã c¬ së lý luËn vµ x· héi nµo c¶.

"Ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" còng thuéc lo¹i xu h−íng "Çm Ü " ®ã, bé mÆt cña hä ngµy cµng hiÖn ra râ rÖt h¬n. Vµ ®· ®Õn lóc giai cÊp v« s¶n ph¶i chó ý nh×n kü bé mÆt Êy, nhËn râ thùc chÊt cña nh÷ng ng−êi cµng ra søc kÕt b¹n víi giai cÊp v« s¶n, chõng nµo cµng thÊy râ kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc víi tÝnh çch lµ mét xu h−íng ®Æc biÖt, nÕu kh«ng cã sù gÇn gòi chÆt chÏ víi giai cÊp x· héi thùc sù çch m¹ng.

Cã ba lo¹i t×nh h×nh ®· gióp cho thÊy râ bé mÆt thùc cña ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng h¬n c¶. Thø nhÊt, ®ã lµ sù ph©n biÖt gi÷a ph¸i d©n chñ - x· héi çch m¹ng vµ ph¸i c¬ héi ®ang ngãc ®Çu lªn d−íi l¸ cê "phª ph¸n chñ nghÜa M¸c". Thø hai, ®ã lµ viÖc Ban-ma-sÐp ¸m s¸t Xi-pi-a-ghin, vµ trong t©m tr¹ng cña mét sè nhµ çch m¹ng cã sù chuyÓn h−íng míi thiªn vÒ khñng bè. Thø ba, vµ lµ ®iÒu chñ yÕu, ®ã lµ trong n«ng d©n cã mét phong trµo míi nhÊt b¾t buéc nh÷ng ng−êi quen ®øng trªn hai ghÕ vµ kh«ng hÒ cã c−¬ng lÜnh nµo c¶, post factum ph¶i ®−a ra mét çi g× ®ã gièng nh− mét c−¬ng lÜnh. Chóng ta h·y xÐt ba t×nh h×nh ®ã, ®ång thêi nãi tr−íc r»ng, trong ph¹m vi cña bµi b¸o chØ cã thÓ nªu tãm t¾t nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n, cßn muèn tr×nh bµy tØ mØ h¬n th× ch¾c ch¾n lµ chóng ta ph¶i dïng ®Õn bµi ®¨ng trong t¹p chÝ hoÆc mét cuèn s¸ch nhá 151.

ChØ ®Õn sè 2 cña t¹p chÝ "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga", nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng míi ®−a ra mét b¶n tuyªn bè cã tÝnh chÊt lý luËn vÒ nguyªn t¾c trong bµi x· luËn cña ban biªn tËp kh«ng ký tªn: "Sù lín m¹nh trªn ph¹m vi thÕ giíi vµ sù khñng ho¶ng cña chñ nghÜa x· héi". Chóng t«i nhiÖt t×nh giíi thiÖu bµi b¸o ®ã víi tÊt c¶ nh÷ng ai muèn hiÓu râ tÝnh hoµn toµn v« nguyªn t¾c vÒ lý luËn

Chñ nghÜa phiªu l−u çch m¹ng

467

vµ tÝnh bÊp bªnh (còng nh− nghÖ thuËt dïng nh÷ng lêi lÏ trµng giang ®¹i h¶i ®Ó che giÊu tÝnh v« nguyªn t¾c vµ tÝnh bÊp bªnh ®ã). Toµn bé néi dung cña bµi b¸o tuyÖt vêi ®ã cã thÓ tãm t¾t trong hai c©u. Chñ nghÜa x· héi ®· ph¸t triÓn thµnh lùc l−îng quèc tÕ, chñ nghÜa x· héi ( = chñ nghÜa M¸c) b©y giê ®· bÞ ph©n liÖt do cuéc ®Êu tranh gi÷a nh÷ng ng−êi çch m¹ng ("ph¸i chÝnh thèng") vµ bän c¬ héi chñ nghÜa ("ph¸i phª ph¸n"). Chóng t«i, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, "tÊt nhiªn", kh«ng bao giê ®ång t×nh víi chñ nghÜa c¬ héi, nh−ng chóng t«i sung s−íng vui thÝch vÒ viÖc "ph¸i phª ph¸n" ®· gi¶i phãng chóng t«i khái nh÷ng gi¸o ®iÒu, chóng t«i còng sÏ tiÕn hµnh xÐt l¹i nh÷ng gi¸o ®iÒu ®ã; ⎯ vµ mÆc dÇu chóng t«i ch−a hÒ cã sù phª ph¸n nµo (ngoµi sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa - t− s¶n), mÆc dÇu chóng t«i ch−a xÐt l¹i ®iÒu g× c¶, nh−ng chÝnh sù tù do Êy cña chóng t«i ⎯ sù tù do khiÕn chóng t«i tho¸t khái sù rµng buéc vµo lý luËn ⎯ ph¶i ®−îc coi lµ c«ng lao cè ý cña chóng t«i. Sù tù do ®ã l¹i cµng ph¶i ®−îc coi lµ c«ng lao v× víi t− çch lµ nh÷ng ng−êi tù do kh«ng lÖ thuéc vµo lý thuyÕt, chóng t«i kiªn quyÕt chñ tr−¬ng sù thèng nhÊt phæ biÕn, chóng t«i kÞch liÖt lªn ¸n mäi sù tranh luËn vÒ lý luËn vµ nguyªn t¾c. Tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" (sè 2, tr. 127) l¹i qu¶ quyÕt víi chóng t«i mét çch rÊt nghiªm chØnh: "mét tæ chøc çch m¹ng nghiªm chØnh cã thÓ tõ chèi gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò bµn c·i thuéc vÒ lý luËn x· héi vÜnh viÔn g©y chia rÏ, ®iÒu Êy dÜ nhiªn kh«ng lµm c¶n trë çc nhµ lý luËn t×m çch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã"; hay, nãi tr¾ng ra: t¸c gi¶ cø viÕt, b¹n ®äc cø ®äc, cßn trong khi chê xem sù viÖc ra sao th× cø mçi khi cã chç bá trèng lµ chóng t«i vui mõng.

§−¬ng nhiªn lµ kh«ng thÓ ph©n tÝch mét çch nghiªm tóc çi lý luËn xa rêi chñ nghÜa x· héi Êy (khi nãi vÒ chÝnh çc cuéc tranh luËn). Theo ý chóng t«i th× chÝnh cuéc khñng

V. I. L ª - n i n

468

ho¶ng cña chñ nghÜa x· héi buéc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nghiªm tóc chót ®Ønh ph¶i quan t©m nhiÒu h¬n n÷a ®Õn lý luËn, ⎯ kiªn quyÕt gi÷ mét lËp tr−êng døt kho¸t, ph©n râ ranh giíi víi tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö dao ®éng vµ bÊp bªnh. Cßn theo ý nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, th× mét khi, "ngay c¶ ë nh÷ng ng−êi §øc", ®· cã sù ph©n liÖt vµ bÊt ®ång, th× nh÷ng ng−êi Nga chóng ta tÊt ph¶i tù hµo lµ chÝnh b¶n th©n m×nh còng kh«ng biÕt ®i ®−êng nµo. Theo ý chóng t«i, kh«ng cã lý luËn th× xu h−íng çch m¹ng mÊt quyÒn tån t¹i vµ sím hay muén, nhÊt ®Þnh sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n vÒ chÝnh trÞ. Cßn theo ý nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, th× thiÕu lý luËn lµ mét ®iÒu rÊt tèt, ®Æc biÖt thuËn lîi "cho sù thèng nhÊt". Çc b¹n thÊy kh«ng, gi÷a chóng t«i vµ hä kh«ng thÓ nhÊt trÝ víi nhau, v× mçi bªn nãi mét çch. Mét ®iÒu kú väng lµ: «ng Xt¬-ru-vª cã lµm cho hä tØnh ngé kh«ng, «ng ta còng nãi vÒ viÖc xo¸ bá gi¸o ®iÒu (nh−ng nghiªm chØnh h¬n) vµ nãi r»ng c«ng viÖc "cña chóng ta" (còng nh− c«ng viÖc cña bÊt kú bän t− s¶n nµo khi hä kªu gäi giai cÊp v« s¶n) kh«ng ph¶i lµ chia rÏ mµ lµ ®oµn kÕt. Nhê sù gióp ®ì cña ngµi Xt¬-ru-vª, cã khi nµo ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng sÏ thÊy r»ng lËp tr−êng cña hä tho¸t ly chñ nghÜa x· héi ®Ó thèng nhÊt vµ thèng nhÊt trong tr−êng hîp tho¸t ly chñ nghÜa x· héi, cã ý nghÜa thùc tÕ g×?

Chóng ta nãi sang ®iÓm thø hai, vÒ vÊn ®Ò khñng bè. Trong khi b¶o vÖ chñ tr−¬ng khñng bè mµ kinh nghiÖm

phong trµo çch m¹ng Nga ®· chøng minh râ lµ kh«ng thÓ ¸p dông ®−îc, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ra søc tuyªn bè r»ng hä chØ thõa nhËn thñ ®o¹n khñng bè kÕt hîp víi c«ng t¸c trong quÇn chóng, vµ v× thÕ nh÷ng lý do mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga viÖn ra ®Ó b¸c bá (vµ b¸c bá ®−îc trong mét thêi gian l©u) tÝnh chÊt hîp lý cña ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh ®ã, kh«ng dÝnh lÝu ®Õn hä. ë ®©y cã sù lÆp l¹i çi ®iÒu rÊt gièng th¸i ®é cña hä ®èi


469

víi "ph¸i phª ph¸n". Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng kªu lªn r»ng: chóng t«i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa, ⎯ vµ trong khi ®ã hä chØ dùa trªn c¬ së sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa, chø kh«ng dùa trªn c¬ së mét sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt nµo kh¸c, ®Ó nãi r»ng gi¸o ®iÒu cña chñ nghÜa x· héi v« s¶n lµ ®· qu¸ thêi. Chóng t«i kh«ng lÆp l¹i sai lÇm cña nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng khñng bè, chóng t«i kh«ng sao nh·ng c«ng t¸c quÇn chóng, ⎯ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng qu¶ quyÕt nh− thÕ, vµ trong khi ®ã hä sèt s¾ng khuyªn ®¶ng nªn cã nh÷ng hµnh vi nh− viÖc Ban-ma-sÐp ¸m s¸t Xi-pi-a-ghin, mÆc dÇu mäi ng−êi ®Òu biÕt vµ thÊy râ r»ng hµnh vi Êy kh«ng liªn quan g× ®Õn quÇn chóng vµ xÐt vÒ ph−¬ng thøc thùc hiÖn, hµnh vi Êy còng kh«ng thÓ liªn quan g× ®Õn quÇn chóng, r»ng nh÷ng ng−êi hµnh ®éng nh− vËy ®· kh«ng mong vµ kh«ng hy väng mét hµnh ®éng x¸c ®Þnh nµo ®ã hoÆc mét sù ñng hé cña quÇn chóng. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ng©y th¬ kh«ng thÊy r»ng khuynh h−íng thiªn vÒ khñng bè cña hä cã quan hÖ nh©n qu¶ chÆt chÏ nhÊt víi t×nh h×nh lµ ngay tõ ®Çu hä ®· vµ hiÖn ®ang tiÕp tôc ®øng ngoµi phong trµo c«ng nh©n, thËm chÝ kh«ng muèn trë thµnh ®¶ng cña giai cÊp çch m¹ng ®ang tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña m×nh. Nh÷ng lêi thÒ sèt s¾ng rÊt th−êng lµm cho ng−êi ta ph¶i c¶nh gi¸c vµ ngê vùc viÖc cÇn cã ®å gia vÞ m¹nh lµ ch©n thùc. Vµ t«i th−êng nhí l¹i c©u: thÒ m·i mµ kh«ng ch¸n µ? ⎯ khi t«i ®äc l¹i lêi cam ®oan cña ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng: chóng t«i kh«ng dïng chÝnh s¸ch khñng bè ®Ó g¹t bá c«ng t¸c quÇn chóng. §ã chÝnh lµ nh÷ng lêi cam ®oan cña nh÷ng ng−êi ®· t¸ch khái phong trµo c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, lµ phong trµo ®· thùc sù ®Èy quÇn chóng lªn; nh÷ng ng−êi ®ã vÉn tiÕp tôc t¸ch khái phong trµo vµ b¸m lÊy bÊt kú mÈu lý luËn nµo.

TruyÒn ®¬n ngµy 3 th¸ng T− 1902, do "®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" xuÊt b¶n152, lµ bøc minh häa hïng

V. I. L ª - n i n

470

hån vÒ ®iÒu nãi trªn. §ã lµ tµi liÖu sinh ®éng nhÊt, gÇn gòi víi ng−êi trùc tiÕp ho¹t ®éng, chÝnh x¸c nhÊt. Theo ®iÒu chøng dÉn quý b¸u cña b¸o "N−íc Nga çch m¹ng" (sè 7, trang 24), th× "çch ®Æt vÊn ®Ò ®Êu tranh b»ng khñng bè" trong truyÒn ®¬n ®ã "hoµn toµn ¨n khíp" c¶ víi " quan ®iÓm cña ®¶ng" *.

TruyÒn ®¬n ngµy 3 th¸ng T− sao chÐp mét çch hÕt søc cÈn thËn mét mÉu luËn cø "míi nhÊt" cña ph¸i khñng bè. §Ëp vµo m¾t tr−íc tiªn lµ nh÷ng ch÷: "chóng t«i kªu gäi khñng bè kh«ng ph¶i ®Ó thay cho c«ng t¸c quÇn chóng, mµ chÝnh lµ ®Ó phôc vô b¶n th©n c«ng t¸c ®ã vµ ®i song song víi c«ng t¸c ®ã". §Ëp vµo m¾t, lµ v× ch÷ in lín gÊp ba nh÷ng ch÷ kh¸c trong bµi (tÊt nhiªn lµ c¶ b¸o "N−íc Nga çch m¹ng" còng lÆp l¹i çch ®ã). ThËt vËy, ®ã lµ viÖc rÊt ®¬n gi¶n! ChØ cÇn in c©u "kh«ng ph¶i lµm thay, mµ lµm song song" b»ng ch÷ ®Ëm nÐt lµ tÊt c¶ nh÷ng luËn cø cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, toµn bé bµi häc lÞch sö lËp tøc sÏ bÞ tiªu tan. Thö ®äc hÕt truyÒn ®¬n th× çc b¹n sÏ thÊy lêi thÒ båi in b»ng ch÷ ®Ëm nÐt sÏ uæng c«ng lîi dông danh nghÜa quÇn chóng. ⎯ Çi thêi kú "mµ quÇn chóng c«ng nh©n tho¸t khái vßng ®en tèi" vµ "lµn sãng nh©n d©n m¹nh mÏ

* ThËt ra th×, c¶ vÒ ®iÓm nµy, b¸o "N−íc Nga çch m¹ng" ®Þnh lµm viÖc móa th¨ng b»ng nµo ®ã. Mét mÆt th× ⎯ "hoµn toµn ¨n khíp", mÆt kh¸c th× nãi bãng nãi giã "vÒ viÖc phãng ®¹i sù viÖc". Mét mÆt b¸o "N−íc Nga çch m¹ng" tuyªn bè r»ng truyÒn ®¬n Êy chØ lµ viÖc cña "mét nhãm" x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. MÆt kh¸c, chóng t«i l¹i thÊy mét sù viÖc lµ trªn truyÒn ®¬n cã ký ch÷: "®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng xuÊt b¶n", vµ ngoµi ra cã nh¾c l¹i ®Ò tõ cña b¸o "N−íc Nga çch m¹ng", ®ã "trong cuéc ®Êu tranh anh sÏ giµnh ®−îc quyÒn cña m×nh"). Chóng t«i hiÓu r»ng b¸o "N−íc Nga çch m¹ng" còng kh«ng lÊy lµm thÝch thó g× khi ch¹m ®Õn ®iÓm hãc bóa ®ã, nh−ng chóng t«i nghÜ r»ng ch¬i ó tim trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy qu¶ lµ kh«ng ®Ñp m¾t. Ph¸i d©n chñ - x· héi çch m¹ng còng khã chÞu vÒ sù tån t¹i cña "chñ nghÜa kinh tÕ", nh−ng hä c«ng khai v¹ch mÆt chñ nghÜa Êy, ®ång thêi kh«ng bao giê ®Þnh lõa ai c¶.


471

®Ëp tan nh÷ng çnh cöa s¾t", ⎯ thêi kú Êy "than «i !" (nguyªn v¨n lµ: than «i!) " cßn l©u míi tíi, vµ rïng m×nh khi nghÜ kh«ng biÕt sÏ ph¶i hy sinh bao nhiªu !". Ch¼ng lÏ nh÷ng ch÷ "than «i, cßn l©u" tù nã ch¼ng nãi lªn lµ kh«ng hiÓu hoµn toµn vÒ phong trµo quÇn chóng vµ kh«ng tin t−ëng ë phong trµo ®ã hay sao? Ph¶i ch¨ng ng−êi ta l¹i kh«ng cè t×nh bÞa ra lý do ®ã ®Ó nh¹o b¸ng sù thËt lµ quÇn chóng c«ng nh©n ®ang næi dËy, hay sao? Vµ cuèi cïng nÕu ngay c¶ ®Õn lý do tÇm th−êng ®ã còng cã lý, nh− trªn thùc tÕ nã ®· lµ nh¶m nhÝ, th× cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng thñ ®o¹n khñng bè ®Æc biÖt râ rµng lµ kh«ng thÓ dïng ®−îc, v× nÕu kh«ng cã nh©n d©n lao ®éng th× mäi tr¸i bom ®Òu râ rµng lµ bÊt lùc.

Xin h·y nghe tiÕp: "Mçi ®ßn khñng bè tùa nh− t−íc ®i mét bé phËn lùc l−îng cña chÕ ®é chuyªn chÕ, vµ chuyÓn (!) tÊt c¶ bé phËn lùc l−îng Êy (!) sang phÝa nh÷ng chiÕn sÜ ®Êu tranh cho tù do". "Vµ mét khi thñ ®o¹n khñng bè ®−îc ¸p dông cã hÖ thèng(!) th× râ rµng cuèi cïng çn c©n sÏ lÖch vÒ phÝa ta". §óng, ®óng, ai còng thÊy râ tr−íc m¾t chóng ta lµ mét h×nh thøc th« lç nhÊt cña mét trong nh÷ng thµnh kiÕn lín nhÊt cña chñ nghÜa khñng bè: ¸m s¸t chÝnh trÞ tù nã lµ "chuyÓn lùc l−îng sang"! §Êy, mét mÆt lµ lý luËn chuyÓn lùc l−îng sang, vµ mÆt kh¸c lµ ⎯ "kh«ng ph¶i lµm thay, mµ lµm song song....". ThÒ m·i mµ kh«ng ch¸n µ?

Nh−ng ®ã míi lµ nh÷ng b«ng hoa nhá. Sau nµy míi nãi ®Õn qu¶. "§¸nh ai?", ⎯ ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng hái vµ tr¶ lêi: ®¸nh çc bé tr−ëng, chø kh«ng ®¸nh Nga hoµng, v× "Nga hoµng kh«ng lµm qu¸ qu¾t" ( !! do ®©u mµ hä biÕt ®iÒu ®ã ? ?), vµ thªm vµo ®ã "nh− thÕ, dÔ h¬n" (®óng nguyªn v¨n nh− thÕ!): "kh«ng cã mét bé tr−ëng nµo cã thÓ ngåi trong l©u ®µi nh− trong mét ph¸o ®µi". Vµ lý lÏ ®ã kÕt thóc b»ng c©u lËp luËn sau ®©y, ®¸ng ®−îc l−u danh thiªn cæ nh− lµ mÉu mùc cña "lý luËn" x· héi chñ nghÜa -

V. I. L ª - n i n

472

çch m¹ng. "ChÕ ®é chuyªn chÕ cã binh lÝnh ®Ó chèng l¹i quÇn chóng, cã c¶nh s¸t c«ng khai vµ bÝ mËt ®Ó chèng çc tæ chøc çch m¹ng; nh−ng çi g× cøu ®−îc nã...." (nã lµ ai? chÕ ®é chuyªn chÕ? t¸c gi¶ v« t×nh ®· gép lµm mét chÕ ®é chuyªn chÕ víi nh÷ng bé tr−ëng lµ nh÷ng kÎ dÔ ®¸nh h¬n!) "... khái bÞ çc ç nh©n riªng lÎ, hay nh÷ng nhãm nhá liªn tôc chuÈn bÞ, ⎯ thËm chÝ còng kh«ng biÕt lÉn nhau (!!), ⎯ tÊn c«ng vµ ®ang tÊn c«ng? Kh«ng mét lùc l−îng nµo cã thÓ gióp ®Ó chèng l¹i nh÷ng çi v« h×nh ®−îc. ThÕ lµ nhiÖm vô cña chóng ta ®· râ rµng: truÊt tÊt c¶ nh÷ng kÎ hèng h¸ch cña chÝnh quyÒn chuyªn chÕ b»ng mét ph−¬ng ph¸p duy nhÊt mµ chÕ ®é chuyªn chÕ ®· ®Ó l¹i (!) cho chóng ta, ⎯ b»ng çi chÕt". DÉu cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cã viÕt hµng ®èng giÊy cam kÕt r»ng viÖc hä tuyªn truyÒn thñ ®o¹n khñng bè kh«ng g¹t bá, kh«ng ph¸ ho¹i c«ng t¸c quÇn chóng, th× còng kh«ng thÓ dïng lêi nãi thao thao bÊt tuyÖt ®Ó b¸c bá çi sù thËt lµ t©m lý thùc sù cña ng−êi thuéc ph¸i khñng bè hiÖn ®¹i chÝnh ®· ®−îc thÓ hiÖn mét çch trung thµnh trong lêi tuyªn bè kÓ trªn. Lý luËn chuyÓn lùc l−îng sang tù nhiªn sÏ ®−îc lý luËn vÒ çi v« h×nh båi bæ, lý luËn nµy lµm ®¶o lén h¼n kh«ng nh÷ng tÊt c¶ kinh nghiÖm cña qu¸ khø, mµ cßn ®¶o lén bÊt kú lý trÝ nµo. §iÒu mµ ai còng biÕt lµ: "quÇn chóng" lµ "hy väng" ®éc nhÊt cña çch m¹ng, chØ cã tæ chøc çch m¹ng l·nh ®¹o (thËt sù chø kh«ng ph¶i b»ng lêi nãi) quÇn chóng ®ã, míi cã thÓ chèng víi c¶nh s¸t ®−îc. §iÒu ®ã mµ cßn ®em ra chøng minh th× thËt lµ ®¸ng xÊu hæ. Vµ chØ cã nh÷ng ng−êi ®· quªn tÊt c¶ vµ kh«ng häc ®−îc g× míi cã thÓ gi¶i quyÕt "ng−îc trë l¹i", nãi c¶ ®Õn nh÷ng ®iÒu v« lý hoang ®−êng kh«ng thÓ t−ëng ®−îc, cho r»ng binh lÝnh cã thÓ "cøu" chÕ ®é chuyªn chÕ khái tay quÇn chóng, c¶nh s¸t cã thÓ cøu chÕ ®é ®ã khái tay çc tæ chøc çch m¹ng, cßn kh«ng cã g× cøu khái tay nh÷ng ç nh©n ®ang s¨n çc bé tr−ëng!!


473

Chóng t«i tin r»ng lËp luËn hoang ®−êng Êy nhÊt ®Þnh ph¶i thµnh ra næi tiÕng, lËp luËn Êy hoµn toµn kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ mét ®iÒu kú l¹. Kh«ng, lËp luËn Êy bæ Ých ë chç ®ã m¹nh d¹n ®i tíi chç v« lý, nã bãc trÇn sai lÇm chñ yÕu cña ph¸i chñ tr−¬ng khñng bè, çi sai lÇm chung cña ph¸i ®ã vµ cña "ph¸i kinh tÕ" (cã thÓ lµ nªn nãi r»ng: cña nh÷ng ®¹i diÖn cò cña "chñ nghÜa kinh tÕ" ®· qua ®êi?). Nh− chóng t«i ®· nhiÒu lÇn chØ ra, sai lÇm ®ã lµ ë chç kh«ng hiÓu thiÕu sãt chñ yÕu trong phong trµo cña chóng ta. V× phong trµo ph¸t triÓn hÕt søc nhanh, nªn nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o kh«ng theo kÞp quÇn chóng, çc tæ chøc çch m¹ng kh«ng ph¸t triÓn ®Õn møc ®é tÝch cùc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®i tiªn phong vµ l·nh ®¹o quÇn chóng. Kh«ng mét ng−êi ngay thËt nµo, cã ®«i chót hiÓu biÕt vÒ phong trµo, mµ l¹i cã thÓ nghi ngê vÒ hiÖn t−îng kh«ng phï hîp ®ã. Vµ nÕu thÕ th× hiÓn nhiªn lµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i khñng bè hiÖn nay thùc sù lµ "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa" lén ng−îc; hä còng r¬i vµo cùc ®oan ngu xuÈn nh− thÕ, nh−ng lµ mét cùc ®oan ng−îc l¹i. Trong lóc nh÷ng ng−êi çch m¹ng ch−a cã ®ñ lùc l−îng vµ ph−¬ng tiÖn ®Ó l·nh ®¹o quÇn chóng ®· næi dËy råi, mµ kªu gäi tiÕn hµnh khñng bè, nh− viÖc nh÷ng ç nh©n vµ çc nhãm kh«ng quen biÕt nhau tæ chøc m−u s¸t çc bé tr−ëng, th× nh− thÕ cã nghÜa lµ kh«ng nh÷ng chØ lµm gi¸n ®o¹n c«ng t¸c quÇn chóng, mµ cßn trùc tiÕp ph¸ ho¹i c«ng t¸c Êy n÷a. ⎯ Chóng ta, nh÷ng ng−êi çch m¹ng, "®· quen thu m×nh mét çch sî sÖt thµnh mét ®¸m ⎯ ®ã lµ nh÷ng dßng mµ chóng ta ®äc trong tê truyÒn ®¬n ngµy 3 th¸ng T− ⎯ vµ ngay c¶ (NB) çi tinh thÇn míi, dòng c¶m, thÞnh hµnh trong 2 - 3 n¨m nay, còng ®· n©ng cao tinh thÇn cña quÇn chóng h¬n lµ cña nh÷ng ç nh©n". Nh÷ng c©u ®ã t×nh cê ®· nãi lªn nhiÒu sù thËt. Vµ chÝnh sù thËt ®ã ®· ®¸nh b¹i nh÷ng kÎ tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng khñng bè. Tõ sù thËt Êy bÊt cø ng−êi x· héi chñ nghÜa biÕt suy nghÜ nµo còng sÏ

V. I. L ª - n i n

474

rót ra kÕt luËn r»ng: nªn kiªn quyÕt h¬n, dòng c¶m h¬n vµ nghiªm chØnh h¬n trong nh÷ng ho¹t ®éng quÇn chóng. Cßn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng l¹i suy luËn: "h·y b¾n ®i, nh÷ng ç nh©n v« h×nh kia, v× quÇn chóng, trêi ¬i, ch−a thÓ hµnh ®éng ngay ®−îc, v¶ l¹i ®· cã binh lÝnh ®Ó ®µn ¸p quÇn chóng". Th−a çc ngµi, ®iÒu ®ã hoµn toµn ngu xuÈn!

Trong truyÒn ®¬n còng kh«ng tr¸nh khái çi lý thuyÕt khñng bè khÝch ®éng. "Mçi mét cuéc ®ä kiÕm cña ng−êi anh hïng ®Òu lµm thøc tØnh trong tÊt c¶ chóng ta tinh thÇn ®Êu tranh vµ chÝ khÝ dòng c¶m", ⎯ hä nãi víi chóng ta nh− vËy. Nh−ng tõ kinh nghiÖm cña qu¸ khø vµ sù thùc hiÖn nay chóng ta thÊy r»ng chØ cã nh÷ng h×nh thøc míi cña phong trµo quÇn chóng hay lµ sù thøc tØnh ý muèn ®éc lËp ®Êu tranh cña nh÷ng tÇng líp quÇn chóng míi, míi thËt sù thøc tØnh trong mäi ng−êi tinh thÇn ®Êu tranh vµ chÝ khÝ dòng c¶m. Cßn nh÷ng cuéc ®ä kiÕm th× chÝnh v× ®ã vÉn lµ nh÷ng cuéc ®ä kiÕm cña nh÷ng «ng Ban-ma-sÐp, nªn nh÷ng cuéc ®ä kiÕm Êy trùc tiÕp chØ g©y nªn nh÷ng tiÕng vang ng¾n ngñi vµ thËm chÝ gi¸n tiÕp ®−a ®Õn sù thê ¬, thô ®éng ngåi chê cuéc ®ä kiÕm tiÕp sau ®ã. Hä cßn cam ®oan víi chóng ta lµ "cø mçi mét tiÕng sÐt khñng bè l¹i lµm ãc ng−êi ta s¸ng ra", ®iÒu mµ chóng ta, rÊt ®¸ng tiÕc, kh«ng thÊy ë ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®ang tuyªn truyÒn khñng bè. Hä ®ang ®−a ra cho chóng ta çi lý luËn vÒ viÖc lín vµ viÖc nhá: "Ai cã nhiÒu lùc l−îng h¬n, cã nhiÒu kh¶ n¨ng vµ kiªn quyÕt h¬n, th× h·y ®õng tho¶ m·n víi c«ng viÖc nhá (!); h·y t×m vµ hiÕn m×nh cho sù nghiÖp lín nh− tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng khñng bè trong quÇn chóng (!), chuÈn bÞ nh÷ng cuéc... khñng bè... phøc t¹p (lý luËn vÒ çi v« h×nh ®· bÞ l·ng quªn råi !)". Kh«ng ®óng thÕ sao, thËt lµ mét ®iÒu th«ng minh kú l¹: hy sinh mét chiÕn sÜ çch m¹ng ®Ó tr¶ thï tªn v« l¹i Xi-pi-a-ghin, vµ thay Xi-pi-a-ghin b»ng mét tªn v« l¹i kh¸c lµ Plª-vª ⎯ ®ã lµ mét c«ng t¸c


475

lín. Cßn viÖc chuÈn bÞ, ch¼ng h¹n , quÇn chóng biÓu t×nh vò trang ⎯ l¹i lµ viÖc nhá. B¸o "N−íc Nga çch m¹ng" sè 8, chÝnh ®· gi¶i thÝch ®iÒu ®ã, tuyªn bè r»ng vÒ biÓu t×nh vò trang "dÔ viÕt vµ dÔ nãi, nh− viÕt vµ nãi vÒ mét viÖc nµo ®ã cña t−¬ng lai xa x«i kh«ng x¸c ®Þnh", "nh−ng hÕt th¶y nh÷ng c©u bµn c·i ®ã cho ®Õn nay chØ cã tÝnh chÊt lý thuyÕt th«i" 153. Chóng ta biÕt rÊt râ giäng l−ìi cña nh÷ng ng−êi kh«ng bÞ sù kiÒm chÕ cña nh÷ng quan niÖm x· héi chñ nghÜa cøng r¾n, kh«ng bÞ v−íng çi kinh nghiÖm nÆng nÒ cña tÊt c¶ vµ bÊt cø phong trµo nh©n d©n nµo! Hä lÉn lén tÝnh chÊt hiÓn nhiªn trùc tiÕp vµ tÝnh chÊt giËt g©n cña kÕt qu¶, víi tÝnh chÊt thiÕt thùc. Cßn viÖc yªu cÇu ph¶i kiªn tr× ®øng trªn quan ®iÓm giai cÊp vµ t«n träng tÝnh chÊt quÇn chóng cña phong trµo, ®èi víi hä lµ mét ®iÒu "lý thuyÕt" "m¬ hå". Theo ý hä, sù døt kho¸t lµ viÖc theo sau mét çch n« lÖ mçi mét b−íc ngoÆt cña t©m tr¹ng vµ ... v× thÕ mµ kh«ng tr¸nh khái bÊt lùc, mçi khi cã b−íc ngoÆt. Khi nh÷ng cuéc biÓu t×nh b¾t ®Çu th× nh÷ng ng−êi ®ã tu«n ra nh÷ng c©u kh¸t m¸u, bµn t¸n vÒ b−íc ®Çu cña sù kÕt thóc. Khi biÓu t×nh ngõng l¹i, hä bu«ng tay, vµ giÇy ñng ch−a kÞp mßn th× ®· kªu: "nh©n d©n −, than «i, cßn l©u...". Khi cã sù ®Óu çng míi cña nh÷ng bän Nga hoµng tµn b¹o ⎯ hä yªu cÇu ng−êi ta chØ cho hä ph−¬ng tiÖn "x¸c ®Þnh" nµo cã thÓ ®¸p l¹i mét çch triÖt ®Ó chÝnh hµnh ®éng b¹o lùc Êy, ph−¬ng tiÖn x¸c ®Þnh nµo cã thÓ lËp tøc "chuyÓn lùc l−îng sang", vµ hä tù hµo høa sÏ lµm viÖc chuyÓn lùc l−îng Êy ! Nh÷ng ng−êi nh− thÕ kh«ng hiÓu r»ng chØ mét lêi høa "chuyÓn" lùc l−îng th«i còng ®· lµ phiªu l−u chÝnh trÞ, r»ng tÝnh chÊt phiªu l−u cña hä lµ do nguyªn t¾c cña hä mµ ra.

§¶ng d©n chñ - x· héi sÏ lu«n lu«n ng¨n ngõa chñ nghÜa phiªu l−u vµ th¼ng tay lét mÆt n¹ nh÷ng ¶o t−ëng nhÊt ®Þnh dÉn ®Õn sù thÊt väng hoµn toµn. Chóng ta ph¶i nhí r»ng chØ khi nµo ®¶ng çch m¹ng thùc tÕ l·nh ®¹o phong

V. I. L ª - n i n

476

trµo cña giai cÊp çch m¹ng, th× míi xøng ®¸ng víi danh hiÖu cña m×nh. Chóng ta ph¶i nhí r»ng bÊt kú phong trµo nh©n d©n nµo còng cã rÊt nhiÒu h×nh th¸i, lu«n lu«n t¹o ra nh÷ng h×nh thøc míi, g¹t bá nh÷ng h×nh thøc cò, t¹o ra nh÷ng sù thay ®æi hoÆc nh÷ng sù phèi hîp míi gi÷a nh÷ng h×nh thøc cò vµ míi. Vµ nhiÖm vô cña chóng ta lµ tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh v¹ch ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p ®Êu tranh Êy. Khi phong trµo sinh viªn ®· trë nªn c¨ng th¼ng, chóng ta kªu gäi c«ng nh©n gióp ®ì sinh viªn ("Tia löa", sè 2) 1), mµ kh«ng ®o¸n tr−íc h×nh thøc biÓu t×nh, kh«ng høa mét sù chuyÓn lùc l−îng sang ngay lËp tøc, kh«ng høa më mang trÝ tuÖ, còng kh«ng høa çi v« h×nh ®Æc biÖt. Khi biÓu t×nh ®· ®−îc cñng cè , chóng ta kªu gäi tæ chøc biÓu t×nh, kªu gäi vò trang cho quÇn chóng; chóng ta ®Ò ra nhiÖm vô chuÈn bÞ cuéc khëi nghÜa nh©n d©n. VÒ nguyªn t¾c, chóng ta kh«ng hÒ phñ nhËn b¹o lùc vµ khñng bè, nh−ng chóng ta ®ßi hái chuÈn bÞ nh÷ng h×nh thøc b¹o lùc dùa vµo sù tham gia trùc tiÕp cña quÇn chóng, vµ b¶o ®¶m ®−îc sù tham gia ®ã. Chóng t«i kh«ng nh¾m m¾t tr−íc sù khã kh¨n cña nhiÖm vô ®ã, chóng t«i kiªn quyÕt vµ kiªn nhÉn cè g¾ng lµm nhiÖm vô Êy, mµ kh«ng b¨n kho¨n v× nh÷ng lêi ph¶n ®èi nãi r»ng ®ã lµ "t−¬ng lai xa x«i m¬ hå". V©ng, th−a çc ngµi, chóng t«i t¸n thµnh nh÷ng h×nh thøc phong trµo t−¬ng lai, chø kh«ng ph¶i chØ t¸n thµnh nh÷ng h×nh thøc phong trµo qu¸ khø. Chóng t«i thÝch çi c«ng t¸c l©u dµi vµ khã kh¨n, ®Ó lµm nh÷ng viÖc cã t−¬ng lai, h¬n lµ l¾p l¹i mét çch "dÔ dµng" nh÷ng çi g× ®· bÞ qu¸ khø lªn ¸n. Chóng t«i sÏ lu«n lu«n v¹ch mÆt nh÷ng ng−êi miÖng th× nãi ®¶ ph¸ c«ng thøc gi¸o ®iÒu, nh−ng trªn thùc tÕ th× l¹i chØ ®−a ra nh÷ng c«ng thøc cña nh÷ng lý luËn cã h¹i vµ cò rÝch nh− lý luËn vÒ viÖc chuyÓn



477

lùc l−îng sang, vÒ sù kh¸c nhau cña c«ng t¸c lín vµ nhá, vµ cè nhiªn lµ cña lý luËn vÒ sù ®ä kiÕm vµ chiÕn ®Êu mét chäi mét. "Còng nh− tr−íc kia trong nh÷ng trËn chiÕn ®Êu gi÷a çc d©n téc, thñ lÜnh cña hä ®· dïng kiÓu ®Êu mét chäi mét ®Ó quyÕt ®Þnh trËn ®¸nh, ph¸i khñng bè, trong cuéc ®Êu mét chäi mét víi chÕ ®é chuyªn chÕ, sÏ giµnh ®−îc tù do cho n−íc Nga" ⎯ truyÒn ®¬n ngµy 3 th¸ng T− kÕt thóc nh− vËy. ChØ cÇn in l¹i nh÷ng c©u nh− vËy còng ®ñ ®Ó b¸c bá chóng.

Ai thùc sù tiÕn hµnh c«ng t¸c çch m¹ng cña m×nh g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n, th× ng−êi ®ã sÏ biÕt râ, thÊy râ vµ c¶m thÊy râ biÕt bao nhiªu yªu cÇu thiÕt yÕu vµ trùc tiÕp cña giai cÊp v« s¶n (vµ cña nh÷ng tÇng líp nh©n d©n cã kh¶ n¨ng ñng hé v« s¶n) ch−a ®−îc tho¶ m·n. Ng−êi ®ã sÏ biÕt r»ng ë nhiÒu n¬i, ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng réng lín, quÇn chóng c«ng nh©n thùc sù lao m×nh vµo cuéc ®Êu tranh, vµ lßng h¨ng h¸i cña hä bÞ tiªu hao mét çch v« Ých v× thiÕu s¸ch b¸o, thiÕu çn bé l·nh ®¹o, v× çc tæ chøc çch m¹ng thiÕu lùc l−îng vµ ph−¬ng tiÖn. Vµ chóng ta l©m vµo ⎯ chóng ta biÕt lµ chóng ta ®ang l©m vµo ⎯ çi vßng luÈn quÈn ®¸ng nguyÒn rña, nã nh− mét sè mÖnh cay nghiÖt ®Ì nÆng rÊt l©u lªn cuéc çch m¹ng Nga. Mét mÆt, nhiÖt t×nh çch m¹ng cña nh÷ng quÇn chóng ch−a thËt gi¸c ngé vµ ch−a ®−îc tæ chøc, bÞ tiªu hao ®i mét çch v« Ých. MÆt kh¸c, nh÷ng viªn ®¹n cña "nh÷ng ç nh©n v« h×nh" mÊt tin t−ëng vµo kh¶ n¨ng cã thÓ ®i cïng hµng ngò víi quÇn chóng vµ lµm viÖc kÒ vai s¸t çnh víi quÇn chóng, ⎯ nh÷ng viªn ®¹n cña hä còng b¾n ®i mét çch v« Ých.

Nh−ng çc ®ång chÝ ¹, mäi viÖc cßn cã thÓ söa ch÷a kÞp! MÊt tin t−ëng vµo sù nghiÖp ch©n chÝnh, ch¼ng qua lµ mét ngo¹i lÖ hiÕm cã. Ham mª khñng bè ch¼ng qua lµ mét t©m tr¹ng nhÊt thêi. H·y xiÕt chÆt h¬n n÷a hµng ngò cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi vµ chóng ta sÏ thèng nhÊt tæ chøc

V. I. L ª - n i n

478

chiÕn ®Êu cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng víi chñ nghÜa anh hïng tËp thÓ cña v« s¶n Nga thµnh mét khèi !

Trong bµi sau ®©y chóng ta sÏ xem xÐt c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt

cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng.

II

Th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®èi víi phong trµo n«ng d©n lµ ®¸ng l−u ý ®Æc biÖt. ChÝnh trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt, c¶ nh÷ng ®¹i biÓu cña chñ nghÜa x· héi cò ë Nga, lÉn nh÷ng ng−êi d©n tuý - tù do chñ nghÜa thõa kÕ cña hä, vµ rÊt nhiÒu ng−êi thuéc ph¸i phª ph¸n c¬ héi chñ nghÜa ë Nga, nh÷ng ng−êi nµy kh¼ng ®Þnh Çm Ü r»ng vÒ ®iÓm nµy th× chñ nghÜa M¸c ®· bÞ "sù phª ph¸n" hoµn toµn ®Ëp tan ⎯ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ã ®Òu tù cho m×nh lµ ®Æc biÖt giái. Vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ë n−íc ta c«ng kÝch chñ nghÜa M¸c cã thÓ nãi lµ hÕt søc tµn tÖ: "nh÷ng thµnh kiÕn gi¸o ®iÒu... ®· lçi thêi, nh÷ng gi¸o ®iÒu ®· bÞ cuéc sèng ®µo th¶i tõ l©u... giíi trÝ thøc çch m¹ng kh«ng chó ý ®Õn n«ng th«n, c«ng t¸c çch m¹ng trong n«ng d©n bÞ khuynh h−íng chÝnh thèng ng¨n cÊm" vµ rÊt nhiÒu ®iÒu t−¬ng tù n÷a. §¶ kÝch khuynh h−íng chÝnh thèng hiÖn nay lµ mét çi mèt. Nh−ng nªn liÖt nh÷ng ng−êi hay ®¶ kÝch ⎯ nh÷ng ng−êi mµ tr−íc khi phong trµo n«ng d©n bïng næ, kh«ng kÞp v¹ch ra ®−îc ngay c¶ ®Õn mét c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña m×nh ⎯ vµo lo¹i nµo? Khi b¸o "Tia löa", ngay tõ sè 3 1), ph¸c ra c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña m×nh th× tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" chØ biÕt lÈm bÈm: "®Æt vÊn ®Ò nh− vËy th× xo¸ nhoµ kh¸ nhiÒu mét



479

trong nh÷ng ®iÓm bÊt ®ång ý kiÕn n÷a gi÷a chóng ta"154, thªm vµo ®ã ban biªn tËp tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" gÆp mét ®iÒu kh«ng may nho nhá lµ hä tuyÖt ®èi kh«ng hiÓu chÝnh çch ®Æt vÊn ®Ò cña "Tia löa" ("®−a cuéc ®Êu tranh giai cÊp vÒ n«ng th«n"). B©y giê, sau khi sù viÖc x¶y ra, tê "N−íc Nga çch m¹ng" míi dÉn ra cuèn "VÊn ®Ò tr−íc m¾t", tuy trong cuèn ®ã kh«ng cã c−¬ng lÜnh nµo c¶, mµ chØ cã nh÷ng lêi t¸n tông nh÷ng tªn c¬ héi chñ nghÜa "lõng danh" nh− HÐc-tx¬.

Vµ chÝnh bän ng−êi Êy, tr−íc khi cã phong trµo, ®· ®ång ý c¶ víi "Tia löa", c¶ víi HÐc-tx¬, ngµy h«m sau, sau khi cã cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n, th× l¹i ®−a ra mét b¶n tuyªn ng«n "nh©n danh héi liªn hiÖp n«ng d©n (!) trong ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng", h¬n n÷a trong b¶n tuyªn ng«n ®ã b¹n sÏ kh«ng ®äc thÊy mét lêi nµo thùc sù tõ miÖng n«ng d©n nãi ra, mµ chØ thÊy cã sù lÆp l¹i nguyªn v¨n ®iÒu mµ ph¸i d©n tuý, ph¸i tù do vµ "ph¸i phª ph¸n" ®· nãi hµng tr¨m lÇn... Ng−êi ta nãi r»ng víi sù dòng c¶m th× cã thÓ chiÕm ®−îc thµnh phè. §óng nh− thÕ, çc ngµi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ¹, nh−ng çi biÓn qu¶ng ço víi n−íc s¬n th« lç kh«ng chøng minh sù dòng c¶m ®ã.

Chóng ta thÊy tÝnh chÊt "−u viÖt" c¬ b¶n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lµ ë chç kh«ng bÞ rµng buéc vµo lý luËn, nghÖ thuËt chÝnh cña hä lµ khÐo nãi ®Ó kh«ng nãi g× c¶. Nh−ng muèn ®−a ra c−¬ng lÜnh th× v« luËn thÕ nµo cuèi cïng còng ph¶i ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh. VÝ dô nªn vøt bá c©u: "gi¸o ®iÒu cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga håi cuèi nh÷ng n¨m 80 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cho r»ng kh«ng cã lùc l−îng çch m¹ng nµo kh¸c ngoµi giai cÊp v« s¶n thµnh thÞ". Ch÷ "gi¸o ®iÒu" míi tiÖn lîi lµm sao ! ChØ cÇn xuyªn t¹c lý thuyÕt thï ®Þch ®i mét tý, che ®Ëy sù xuyªn t¹c Êy b»ng con ngo¸o ép "gi¸o ®iÒu", ⎯ lµ xong hÕt!

V. I. L ª - n i n

480

Toµn bé chñ nghÜa x· héi hiÖn ®¹i, kÓ tõ b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" cho ®Õn nay, ®Òu dùa vµo çi ch©n lý kh«ng thÓ hoµi nghi nµy lµ: giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp duy nhÊt thùc sù çch m¹ng trong x· héi t− b¶n. Nh÷ng giai cÊp kh¸c cã thÓ vµ th−êng cã tÝnh chÊt çch m¹ng chØ mét phÇn vµ chØ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Thö hái r»ng nªn nghÜ thÕ nµo vÒ nh÷ng ng−êi ®· "biÕn" ch©n lý ®ã thµnh gi¸o ®iÒu cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga trong giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nµo ®ã, vµ ®ang ®Þnh thuyÕt phôc ®éc gi¶ ng©y th¬ r»ng gi¸o ®iÒu ®ã "hoµn toµn dùa trªn sù tin t−ëng vµ tÝnh chÊt xa x«i cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ c«ng khai"?

Chèng l¹i häc thuyÕt M¸c vÒ giai cÊp duy nhÊt thùc sù çch m¹ng trong x· héi hiÖn ®¹i, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng nªu ra thuyÕt bé ba: "trÝ thøc, v« s¶n vµ n«ng d©n", ®iÒu ®ã chøng tá hä hÕt søc nhÇm lÉn vÒ kh¸i niÖm. NÕu çc ngµi ®Æt trÝ thøc ngang víi v« s¶n vµ n«ng d©n, th× tøc lµ çc ngµi quan niÖm trÝ thøc lµ mét tÇng líp x· héi nhÊt ®Þnh, mét nhãm ng−êi nµo ®ã còng cã mét ®Þa vÞ x· héi x¸c ®Þnh nh− ®Þa vÞ x· héi x¸c ®Þnh cña c«ng nh©n lµm thuª vµ n«ng d©n vËy. Nh−ng víi t− çch mét tÇng líp nh− thÕ th× trÝ thøc Nga chÝnh l¹i lµ trÝ thøc t− s¶n hoÆc tiÓu t− s¶n. §èi víi tÇng líp ®ã th× «ng Xt¬-ru-vª hoµn toµn cã lý khi gäi c¬ quan ng«n luËn cña m×nh lµ c¬ quan cña trÝ thøc Nga. Cßn nÕu çc ngµi nãi vÒ nh÷ng ng−êi trÝ thøc nµo vÉn ch−a cã mét ®Þa vÞ x· héi x¸c ®Þnh nµo c¶ hoÆc ®· bÞ cuéc sèng ®Èy khái ®Þa vÞ b×nh th−êng cña hä vµ chuyÓn sang phÝa v« s¶n, ⎯ th× lóc ®ã ®Æt tÇng líp trÝ thøc Êy ngang víi v« s¶n lµ mét ®iÒu hÕt søc v« lý. Còng nh− bÊt cø giai cÊp nµo kh¸c cña x· héi hiÖn ®¹i, giai cÊp v« s¶n kh«ng nh÷ng chØ t¹o ra tÇng líp trÝ thøc riªng cña m×nh, mµ cßn thu n¹p c¶ nh÷ng ng−êi ñng hé m×nh trong tÊt c¶ vµ mäi ng−êi cã häc thøc. ViÖc ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng chèng l¹i çi "gi¸o


481

®iÒu" c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c, mét lÇn n÷a l¹i chØ chøng minh r»ng toµn bé lùc l−îng cña ®¶ng ®ã lµ nhãm trÝ thøc Nga ®· bá çi cò nh−ng ch−a ®i theo çi míi.

Cßn nãi vÒ n«ng d©n th× lËp luËn cña ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cµng lung tung h¬n. Hä ®Æt vÊn ®Ò: "nh÷ng giai cÊp nµo trong x· héi, nãi chung (!), lu«n lu«n (!!) b¸m lÊy chÕ ®é... (chØ cã chÕ ®é chuyªn chÕ th«i −? hay lµ chÕ ®é t− s¶n nãi chung ?)... hiÖn hµnh, duy tr× chÕ ®é Êy vµ kh«ng bÞ çch m¹ng hãa?", ⎯ çch ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy cã gi¸ trÞ g×. Nãi ®óng ra, víi c©u hái ®ã th× còng chØ cã thÓ tr¶ lêi b»ng c©u hái: nh÷ng phÇn tö trÝ thøc nµo, nãi chung, lu«n lu«n b¸m lÊy t×nh tr¹ng hçn lo¹n hiÖn t¹i vÒ t− t−ëng, duy tr× nã vµ kh«ng chÞu theo thÕ giíi quan x· héi chñ nghÜa x¸c ®Þnh? Nh−ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng muèn tr¶ lêi nghiªm tóc ®èi víi mét c©u hái kh«ng nghiªm tóc. Tr−íc hÕt, hä liÖt giai cÊp t− s¶n vµo nh÷ng giai cÊp "nµy", v× "lîi Ých" cña nã "®· ®−îc tho¶ m·n". Thµnh kiÕn cò ®ã cho r»ng tuång nh− lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n Nga ®· ®−îc tho¶ m·n ®Õn møc ®é lµ ë n−íc ta kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã ph¸i d©n chñ t− s¶n (xem "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga", sè 2, tr. 132 - 133), thµnh kiÕn Êy ngµy nay lµ cña chung cña "ph¸i kinh tÕ" vµ ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. L¹i thö hái mét lÇn n÷a: ngµi Xt¬-ru-vª cã sÏ d¹y cho hä kh«n lªn tÝ nµo kh«ng?

Thø hai, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng liÖt çc "tÇng líp tiÓu t− s¶n" vµo nh÷ng giai cÊp nµy, mµ "lîi Ých cña çc tÇng líp ®ã th× l¹i mang tÝnh chÊt ç nh©n chñ nghÜa, kh«ng cã tÝnh chÊt giai cÊp râ rµng vµ kh«ng ®−îc diÔn ®¹t thµnh c−¬ng lÜnh c¶i l−¬ng hay c−¬ng lÜnh çch m¹ng chÝnh trÞ - x· héi". Tõ ®©u mµ cã nh÷ng ®iÒu ®ã, cã trêi míi biÕt ®−îc. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng giai cÊp tiÓu t− s¶n nãi chung vµ th−êng xuyªn kh«ng nh÷ng kh«ng b¶o vÖ chÕ ®é hiÖn t¹i, mµ tr¸i l¹i, nhiÒu khi cßn ®Êu tranh mét çch çch m¹ng chèng l¹i c¶ giai cÊp t− s¶n

V. I. L ª - n i n

482

(cô thÓ lµ khi nã ®øng vÒ phÝa giai cÊp v« s¶n), rÊt th−êng chèng chÕ ®é chuyªn chÕ vµ hÇu nh− lu«n lu«n ®−a ra nh÷ng c−¬ng lÜnh c¶i l−¬ng - x· héi. T¸c gi¶ cña chóng ta chØ chèng l¹i giai cÊp tiÓu t− s¶n "Çm Ü h¬n mét chót", theo "phÐp xö thÕ" ®· ®−îc Tuèc-ghª-nÐp tr×nh bµy ë mét trong "Nh÷ng bµi th¬ b»ng v¨n xu«i" cña m×nh, qua lêi lÏ "cña tay bîm giµ": ta h·y gµo to lªn chèng nh÷ng ®iÒu xÊu xa mµ m×nh c¶m thÊy ë m×nh 155. ThÕ lµ: v× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng c¶m thÊy c¬ së x· héi duy nhÊt trong lËp tr−êng n−íc ®«i cña hä ho¹ ch¨ng chØ cã thÓ lµ mét vµi tÇng líp tiÓu t− s¶n trÝ thøc, ⎯ v× thÕ hä viÕt vÒ giai cÊp tiÓu t− s¶n tùa hå nh− thuËt ng÷ Êy kh«ng ph¶i biÓu thÞ ph¹m trï x· héi, mµ chØ lµ mét çch nãi trong cuéc bót chiÕn. Hä còng muèn bá qua c¶ çi ®iÓm khã chÞu nµy lµ: hä kh«ng hiÓu r»ng n«ng d©n hiÖn ®¹i, víi t− çch lµ mét chØnh thÓ còng thuéc vÒ "tÇng líp tiÓu t− s¶n". Çc ngµi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, çc ngµi cã ®Þnh tr¶ lêi cho chóng t«i vÒ ®iÓm ®ã kh«ng? LiÖu çc ngµi cã sÏ nãi cho chóng t«i biÕt, t¹i sao trong khi lÆp l¹i nh÷ng mÈu lý luËn m¸c-xÝt Nga (vÝ dô vÒ t¸c dông tiÕn bé cña viÖc n«ng d©n rêi lµng vµ ®i lang thang ®©y ®ã) th× çc ngµi l¹i nh¾m m¾t tr−íc sù thËt lµ còng chñ nghÜa M¸c Êy ®· chøng minh c¬ cÊu tiÓu t− s¶n cña nÒn kinh tÕ n«ng d©n Nga, hay kh«ng? Çc ngµi cã c¾t nghÜa cho chóng t«i râ t¹i sao "nh÷ng ng−êi t− h÷u hay nöa t− h÷u" trong x· héi hiÖn ®¹i l¹i cã thÓ kh«ng thuéc vÒ tÇng líp tiÓu t− s¶n, hay kh«ng?

Kh«ng, ®õng cã hy väng! nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng sÏ kh«ng tr¶ lêi ®©u, sÏ kh«ng nãi vµ kh«ng gi¶i thÝch g× c¶ vÒ thùc chÊt, v× hä (còng l¹i hÖt nh− "nh÷ng ng−êi kinh tÕ chñ nghÜa") n¾m v÷ng s¸ch l−îc kh«ng nãi g× vÒ phÇn lý thuyÕt. Tê "N−íc Nga çch m¹ng" hÊt ®Çu vÒ phÝa tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" mµ nãi r»ng ®ã lµ chuyÖn cña tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" (xem sè 4, tr¶


483

lêi t¹p chÝ "B×nh minh"), cßn tê "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" th× kÓ cho ®éc gi¶ nghe nh÷ng chiÕn c«ng cña ph¸i phª ph¸n c¬ héi chñ nghÜa vµ do¹, däa vµ däa sÏ cßn phª ph¸n r¸o riÕt h¬n. Çc ngµi ¹, nh− thÕ còng ch−a ®ñ!

Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cè gi÷ m×nh ®Ó khái tiªm nhiÔm ¶nh h−ëng tai h¹i cña çc häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa hiÖn ®¹i. Hä hoµn toµn duy tr× nh÷ng ph−¬ng ph¸p cò tèt cña chñ nghÜa x· héi tÇm th−êng. Tr−íc m¾t chóng ta lµ mét sù kiÖn lÞch sö míi, lµ phong trµo míi trong mét tÇng líp nh©n d©n nhÊt ®Þnh. Hä kh«ng nghiªn cøu t×nh h×nh cña tÇng líp ®ã, hä kh«ng ®Ò ra môc ®Ých lµ lÊy tÝnh chÊt cña tÇng líp ®ã, vµ quan hÖ cña nã víi chÕ ®é kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn cña toµn bé x· héi, ®Ó gi¶i thÝch phong trµo cña tÇng líp ®ã. TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®èi víi hä lµ gi¸o ®iÒu rçng tuÕch, lµ çi chÝnh thèng ®· lçi thêi. Çch lµm cña hä ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu. ⎯ B¶n th©n nh÷ng ®¹i biÓu cña tÇng líp ®ang næi dËy nãi lªn nh÷ng g×? Hä nãi vÒ ruéng ®Êt, vÒ nh÷ng m¶nh ®Êt chia thªm, vÒ viÖc chia ruéng ®Êt. ⎯ Th−a çc ngµi, tÊt c¶ chØ cã thÕ. Th−a çc ngµi, ®ã lµ "c−¬ng lÜnh cã tÝnh chÊt nöa x· héi chñ nghÜa", lµ "nguyªn t¾c hoµn toµn ®óng", lµ "t− t−ëng x¸n l¹n", lµ "lý t−ëng ®· cã mÇm mèng trong ý nghÜ cña n«ng d©n", v. v.. ChØ cÇn "gét röa vµ rÌn giòa lý t−ëng Êy", rót ra "t− t−ëng x· héi chñ nghÜa thuÇn tuý". §éc gi¶ kh«ng tin −? Ch¾c çc b¹n kh«ng tin lµ nh÷ng ®èng giÎ r¸ch d©n tuý ®ã l¹i ®−îc ra m¾t thÕ giíi mét lÇn n÷a do bµn tay nh÷ng ng−êi lÆp l¹i mét çch l−u lo¸t ®iÒu mµ cuèn s¸ch míi nhÊt nãi víi hä? Nh−ng ®ã lµ sù thËt, tÊt c¶ nh÷ng ch÷ mµ chóng t«i dÉn ra ®Òu lÊy trong lêi tuyªn bè "cña héi liªn hiÖp n«ng d©n" trong b¸o "N−íc Nga çch m¹ng", sè 8.

Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng buéc téi tê "Tia löa" lµ khi gäi phong trµo n«ng d©n lµ cuéc b¹o ®éng tét cïng cña n«ng d©n, th× tê "Tia löa" ®· an ñi qu¸ sím:

V. I. L ª - n i n

484

hä d¹y chóng ta r»ng n«ng d©n cã thÓ còng tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n. Lêi buéc téi ®ã nãi lªn mét çch râ rµng r»ng t− t−ëng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lµ hÕt søc m¬ hå. ThËm chÝ hä kh«ng ph©n biÖt ®−îc r»ng phong trµo d©n chñ chèng tµn tÝch chÕ ®é n«ng n« lµ mét viÖc, cßn phong trµo x· héi chñ nghÜa chèng giai cÊp t− s¶n l¹i lµ viÖc kh¸c. V× kh«ng hiÓu b¶n th©n phong trµo n«ng d©n, nªn hä còng kh«ng thÓ hiÓu ®−îc r»ng nh÷ng lêi cña tê "Tia löa" ®· lµm cho hä sî sÖt lµ chØ liªn quan ®Õn phong trµo thø nhÊt. Cßn vÒ viÖc nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá bÞ ph¸ s¶n (trong ®ã cã n«ng d©n) cã thÓ vµ ph¶i tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n, th× tê "Tia löa" kh«ng nh÷ng ®· nãi trong c−¬ng lÜnh cña m×nh, mµ cßn x¸c ®Þnh râ nh÷ng ®iÒu kiÖn tham gia phong trµo ®ã. Nh−ng phong trµo n«ng d©n hiÖn ®¹i tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ phong trµo cã tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa, nh»m chèng giai cÊp t− s¶n vµ chñ nghÜa t− b¶n. Tr¸i l¹i, phong trµo ®ã tËp hîp nh÷ng phÇn tö t− s¶n vµ v« s¶n trong n«ng d©n, lµ nh÷ng phÇn tö thùc sù liªn kÕt trong cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Phong trµo n«ng d©n hiÖn ®¹i ®ang dÉn ®Õn ⎯ vµ sÏ dÉn ®Õn ⎯ sù thiÕt lËp c¬ cÊu n«ng nghiÖp t− s¶n, chø kh«ng ph¶i c¬ cÊu n«ng nghiÖp x· héi chñ nghÜa hay nöa x· héi chñ nghÜa, sÏ gi¶i phãng nÒn t¶ng t− s¶n ®· chÝn muåi ë n«ng th«n chóng ta khái nh÷ng sù rµng buéc cña chÕ ®é n«ng n«.

V¶ l¹i, ®èi víi ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã lµ quyÓn s¸ch khã hiÓu. ThËm chÝ hä cßn cam ®oan mét çch nghiªm tóc víi "Tia löa" r»ng dän ®−êng cho sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n chØ lµ gi¸o ®iÒu rçng tuÕch, v× "nh÷ng cuéc c¶i çch" (nh÷ng n¨m 60) "còng ®· dän ®−êng (!) hoµn toµn (!!) cho sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n". §Êy, mét ng−êi linh ho¹t ®· cã thÓ viÕt nh÷ng g×, khi ng−êi Êy n¾m trong tay ngßi bót linh ho¹t


485

vµ t−ëng r»ng "héi liªn hiÖp n«ng d©n" cã thÓ ®−a ra bÊt cø g×: n«ng d©n sÏ kh«ng ph©n tÝch ®−îc! ⎯ Nh−ng th−a «ng t¸c gi¶ th©n mÕn, «ng h·y nghÜ xem: cã khi nµo «ng ®· nghe nãi r»ng nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« k×m h·m sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n hay kh«ng? «ng cã c¶m thÊy thËm chÝ ®ã hÇu nh− lµ ®iÒu lÆp l¹i thõa hay kh«ng? vµ «ng cã ®äc thÊy ë chç nµo ®ã nãi vÒ tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« trong n«ng th«n Nga hiÖn nay kh«ng?

"Tia löa" nãi: çch m¹ng s¾p tíi sÏ lµ çch m¹ng t− s¶n. Ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ph¶n ®èi: nã "tr−íc hÕt sÏ lµ çch m¹ng chÝnh trÞ vµ ®Õn mét møc ®é nµo ®ã lµ çch m¹ng d©n chñ". T¸c gi¶ cña ý kiÕn ph¶n ®èi hay ho ®ã kh«ng biÕt cã ®Þnh c¾t nghÜa cho chóng ta biÕt lµ cã khi nµo trong lÞch sö nãi chung cã thÓ t−ëng t−îng lµ cã mét cuéc çch m¹ng t− s¶n mµ "®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh" l¹i kh«ng ph¶i lµ "cuéc çch m¹ng d©n chñ", hay kh«ng? Mµ ngay c¶ c−¬ng lÜnh cña chÝnh nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng (b×nh qu©n sö dông sè ruéng ®Êt ®· thuéc vÒ së h÷u x· héi) còng ch−a v−ît ra khái khu«n khæ cña c−¬ng lÜnh t− s¶n, v× nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ®−îc duy tr× vµ chÕ ®é kinh doanh ç thÓ, mÆc dÇu lµ trªn ruéng ®Êt cña chung, hoµn toµn kh«ng thñ tiªu ®−îc quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp.

Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®èi víi ch©n lý s¬ ®¼ng nhÊt cña chñ nghÜa x· héi hiÖn ®¹i, cµng n«ng næi bao nhiªu, th× hä cµng dÔ s¸ng t¸c ra "nh÷ng suy diÔn s¬ ®¼ng nhÊt" bÊy nhiªu; thËm chÝ hä cßn tù hµo lµ" c−¬ng lÜnh" cña hä "chung quy lµ" nh÷ng suy diÔn Êy. Chóng ta h·y xÐt 3 ®iÒu suy diÔn cña hä, mµ nh÷ng suy diÔn Êy ch¾c sÏ vÜnh viÔn trë thµnh bia kû niÖm tÝnh chÊt th«ng minh lçi l¹c cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµ tÝnh chÊt s©u s¾c cña chÝnh kiÕn x· héi chñ nghÜa cña hä.

§iÒu suy diÔn sè 1: "Ngay tõ b©y giê mét bé phËn lín ®Êt ®ai n−íc Nga ®· thuéc vÒ nhµ n−íc ⎯ ph¶i lµm sao

V. I. L ª - n i n

486

®Ó tÊt c¶ ®Êt ®ai thuéc vÒ nh©n d©n". "Ngay tõ b©y giê", nh÷ng sù viÖn dÉn c¶m ®éng vÒ chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña nhµ n−íc ë Nga trong çc t¸c phÈm cña bän d©n tuý c¶nh s¸t (µ la Xa-d«-nèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c) vµ cña çc bän c¶i l−¬ng - gi¶ng ®−êng, ®· lµm cho chóng ta ch¸n ngÊy. "Ph¶i" lµm sao ®Ó nh÷ng ng−êi mÖnh danh lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ c¶ lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng ®Òu theo ®u«i çc ngµi nµy. "Ph¶i" lµm sao ®Ó nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nhÊn m¹nh tÝnh v¹n n¨ng h·o huyÒn cña "nhµ n−íc" (quªn c¶ r»ng ®¹i bé phËn ruéng cña nhµ n−íc ®Òu tËp trung ë nh÷ng vïng ngo¹i vi kh«ng cã d©n c−), chø kh«ng ph¶i nhÊn m¹nh çi m©u thuÉn giai cÊp gi÷a n«ng d©n nöa n«ng n« vµ mét dóm ®¹i ®Þa chñ ®−îc h−ëng ®Æc quyÒn ®· chiÕm v« sè ruéng ®Êt tèt ®· ®−îc trång trät, t©m ®Çu ý hîp víi "nhµ n−íc". Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ë n−íc ta t−ëng r»ng hä ®· rót ra t− t−ëng thuÇn tuý cña chñ nghÜa x· héi, nh−ng thËt ra hä ®· b«i nhä t− t−ëng ®ã b»ng th¸i ®é kh«ng phª ph¸n ®èi víi chñ nghÜa d©n tuý cò.

§iÒu suy diÔn sè 2: "Ngay tõ b©y giê ®Êt ®ai ®ang chuyÓn tõ tay t− b¶n vÒ tay lao ®éng ⎯ ph¶i lµm sao ®Ó nhµ n−íc hoµn thµnh qu¸ tr×nh ®ã". Cµng ®i s©u vµo rõng, cµng nhiÒu cñi. Chóng ta tiÕn thªm mét b−íc n÷a tíi chñ nghÜa d©n tóy c¶nh s¸t, chóng ta sÏ kªu gäi "nhµ n−íc" (cña giai cÊp!) më réng quyÒn së h÷u ruéng ®Êt nãi chung cña n«ng d©n. Çi ®ã thËt lµ x· héi chñ nghÜa tuyÖt vêi vµ hÕt søc çch m¹ng. Nh−ng hy väng g× ë nh÷ng ng−êi ®· gäi viÖc n«ng d©n chuéc vµ thuª ®Êt kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®Êt tõ tay bän ®Þa chñ - chñ n« vÒ tay giai cÊp t− s¶n n«ng th«n, mµ lµ sù chuyÓn "tõ tay t− b¶n vÒ tay lao ®éng". Chóng ta nh¾c cho nh÷ng ng−êi ®ã, dï chØ mét Ýt sè liÖu vÒ viÖc ph©n phèi trªn thùc tÕ sè ruéng ®Êt ®ang "chuyÓn vÒ tay lao ®éng" ®ã: tõ 6 ®Õn 9 phÇn m−êi toµn bé sè ®Êt mua cña n«ng d©n vµ tõ 5 ®Õn 8 phÇn m−êi sè ®Êt thuª


487

tËp trung trong tay mét phÇn n¨m tæng sè hé, nghÜa lµ trong tay mét sè Ýt hé kh¸ gi¶. Qua ®ã b¹n h·y thö xÐt xem lêi nãi cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®óng nhiÒu hay Ýt, khi hä qu¶ quyÕt lµ "chóng t«i kh«ng tr«ng cËy" ë nh÷ng hé kh¸ gi¶, mµ chØ tr«ng cËy ë "nh÷ng tÇng líp thuÇn tuý lao ®éng"?

§iÒu suy diÔn sè 3: "N«ng d©n ®· cã ®Êt vµ trong ®¹i ®a sè tr−êng hîp, ®−îc ph©n phèi ®Òu nhau ®Ó sö dông, ⎯ ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó triÖt ®Ó thùc hiÖn viÖc ng−êi lao ®éng sö dông ruéng ®Êt nh− thÕ.... vµ hoµn thµnh viÖc ®ã b»ng çch ph¸t triÓn mäi h×nh thøc hîp t¸c x· qua viÖc canh t¸c tËp thÓ". ⎯ NÕu bãc çi vá ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ra th× b¹n sÏ thÊy ngµi V. V.! ChØ võa míi ch¹m ®Õn c«ng viÖc, tÊt c¶ nh÷ng ®Þnh kiÕn cò cña ph¸i d©n tuý ®· nhê nh÷ng c©u nãi khÐo lÐo che ®Ëy mµ ®−îc b¶o tån, th× nay lËp tøc bÞ lé ra ngoµi. QuyÒn së h÷u ®Êt ®ai cña nhµ n−íc ⎯ viÖc nhµ n−íc chuyÓn ®Êt cho n«ng d©n ⎯ c«ng x· ⎯ hîp t¸c x· ⎯ tËp thÓ ho¸ ⎯ trong s¬ ®å tuyÖt diÖu ®ã cña çc ngµi Xa-d«-nèp, I-u-dèp, N. ⎯ «n, cña çc ngµi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng , G«-ph¬-stÕt-te, T«-t«-mi-an-tx¬ v.v. vµ v.v. ⎯ trong s¬ ®å ®ã thiÕu mét ®iÒu hÕt søc nhá nhÆt. Trong s¬ ®å ®ã kh«ng nãi ®Õn chñ nghÜa t− b¶n ®ang ph¸t triÓn, còng kh«ng nãi ®Õn ®Êu tranh giai cÊp. Mµ trong ®Çu ãc nh÷ng ng−êi Êy th× lÊy ®©u ra çi ®iÒu nhá nhÆt Êy, toµn bé t− t−ëng cña hä ®Çy rÉy nh÷ng giÎ r¸ch cña ph¸i d©n tuý vµ nh÷ng m¶nh v¸ thanh nh· cña sù phª ph¸n ®ang thÞnh hµnh? H¸ ch¼ng ph¶i chÝnh «ng Bun-ga-cèp ®· nãi r»ng ë n«ng th«n kh«ng cã ®Êu tranh giai cÊp hay sao? Ch¼ng lÏ viÖc thay thÕ ®Êu tranh giai cÊp "b»ng tÊt c¶ çc lo¹i hîp t¸c x·", l¹i kh«ng lµm tho¶ m·n ph¸i tù do, "ph¸i phª ph¸n", vµ, nãi chung, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi mµ ®èi víi hä chñ nghÜa x· héi chØ lµ çi chiªu bµi cæ truyÒn, hay sao? Ch¼ng lÏ kh«ng thÓ thö lµm yªn lßng nh÷ng kÎ ng©y th¬ b»ng lêi cam ®oan: "cè nhiªn, chóng t«i

V. I. L ª - n i n

488

kh«ng hÒ lý t−ëng ho¸ c«ng x·", mÆc dï bªn c¹nh lêi cam ®oan ®ã, çc b¹n ®äc thÊy hµng trµng nh÷ng lêi v¨n hoa vÒ çi "tæ chøc khæng lå cña n«ng d©n c«ng x·", cho r»ng "vÒ ph−¬ng diÖn nµo ®ã kh«ng cã mét giai cÊp nµo ë n−íc Nga l¹i dÔ bÞ ®Èy tíi cuéc ®Êu tranh thuÇn tuý (!) chÝnh trÞ nh− n«ng d©n", r»ng vÒ ph−¬ng diÖn giíi h¹n vµ thÈm quyÒn th× chÕ ®é tù quyÕt (!) cña n«ng d©n réng r·i h¬n chÕ ®é tù quyÕt cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng nhiÒu, r»ng sù kÕt hîp "tÝnh chñ ®éng" "réng r·i"... (®Õn tËn cæng lµng hay sao?)... Êy víi t×nh tr¹ng kh«ng cã "quyÒn c«ng d©n tèi thiÓu" "nh− cè t×nh ®−îc nghÜ ra ®Ó... thøc tØnh vµ tËp d−ît (!) b¶n n¨ng chÝnh trÞ vµ thãi quen ®Êu tranh x· héi". Kh«ng hay ⎯ ®õng nghe, cßn...

"Ph¶i lµ ®ui mï míi kh«ng nh×n thÊy r»ng tõ truyÒn thèng c«ng x· qu¶n lý ®Êt ®ai rÊt dÔ ®i tíi t− t−ëng x· héi ho¸ ruéng ®Êt". Kh«ng ph¶i lµ tr¸i l¹i −, th−a çc ngµi? Nh÷ng ng−êi nµo cho ®Õn nay vÉn kh«ng biÕt r»ng chÝnh çi tÝnh chÊt hÑp hßi thêi trung cæ cña chÕ ®é c«ng x· nöa n«ng n« chia n«ng d©n thµnh nh÷ng liªn minh nhá vµ trãi buéc ch©n tay v« s¶n n«ng th«n l¹i, chÝnh tÝnh chÊt ®ã duy tr× nh÷ng truyÒn thèng l¹c hËu, ngu ®én vµ man rî, ⎯ nh÷ng ng−êi ®ã cã ph¶i lµ ®ui ®iÕc kh«ng cøu ch÷a ®−îc kh«ng? C«ng nhËn çi lîi cña viÖc bá lµng tøc lµ viÖc ®· ph¸ hÕt ¾ tÝnh b×nh qu©n khÐt tiÕng cña truyÒn thèng c«ng x· vµ coi nh÷ng truyÒn thèng Êy chung quy chØ lµ cuéc h»n thï cã tÝnh chÊt c¶nh s¸t, nh− thÕ cã ph¶i lµ çc ngµi tù ®Ëp l¹i m×nh kh«ng?

C−¬ng lÜnh tèi thiÓu cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, v× dùa vµo lý luËn ®· ®−îc ph©n tÝch ë trªn, cho nªn nã lµ mét ®iÒu thËt kú l¹. Hai ®iÓm trong "c−¬ng lÜnh" Êy: 1) "x· héi ho¸ ruéng ®Êt, nghÜa lµ chuyÓn ruéng ®Êt thµnh së h÷u cña toµn x· héi vµ cho nh©n d©n lao ®éng sö dông ruéng ®Êt"; 2) "ph¸t triÓn trong n«ng d©n mäi lo¹i tæ chøc liªn hiÖp x· héi vµ hîp t¸c x· kinh tÕ... (®Ó


489

tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh "thuÇn tuý" chÝnh trÞ?)... ®Ó dÇn dÇn gi¶i phãng n«ng d©n khái uy lùc cña t− b¶n tiÒn tÖ... (d−íi sù chi phèi cña t− b¶n c«ng nghiÖp?)... vµ ®Ó chuÈn bÞ cho nÒn s¶n xuÊt tËp thÓ sau nµy trong n«ng nghiÖp". Trong hai ®iÓm Êy ph¶n ¸nh toµn bé tinh thÇn cña "chñ nghÜa x· héi - çch m¹ng" hiÖn ®¹i, nh− mÆt trêi ph¶n ¸nh trong giät n−íc nhá bÐ. VÒ lý luËn th× ®ã chØ lµ nh÷ng c©u s¸o rçng çch m¹ng chø kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng quan ®iÓm hoµn chØnh vµ ®−îc suy nghÜ chÝn ch¾n, vÒ thùc tiÔn th× chØ n¾m lÊy mét çch bÊt lùc nh÷ng ph−¬ng ph¸p thÝch thêi nµy nä, mµ kh«ng tham gia ®Êu tranh giai cÊp, ⎯ ®ã lµ tÊt c¶ nh÷ng çi g× mµ hä cã. Chóng ta c«ng nhËn r»ng ph¶i cã mét sù can ®¶m c«ng d©n hiÕm cã míi d¸m ®Æt trong c−¬ng lÜnh tèi thiÓu viÖc x· héi ho¸ ruéng ®Êt bªn c¹nh viÖc hîp t¸c ho¸. C−¬ng lÜnh tèi thiÓu cña chóng ta, mét phÝa lµ Ba-bíp, phÝa kh¸c lµ ngµi Lª-vÝt-xki. ThËt lµ cã mét kh«ng hai.

NÕu cã thÓ ®èi xö nghiªm tóc víi c−¬ng lÜnh Êy, th× chóng ta ph¶i nãi r»ng trong khi lÊy ©m thanh cña lêi nãi ®Ó tù dèi m×nh, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lõa dèi lu«n c¶ n«ng d©n n÷a. NÕu cho r»ng "tÊt c¶ çc lo¹i hîp t¸c x·" ®Òu ®ãng vai trß çch m¹ng trong x· héi hiÖn t¹i vµ chuÈn bÞ chÕ ®é tËp thÓ, chø kh«ng ph¶i cñng cè giai cÊp t− s¶n n«ng th«n, th× nh− vËy lµ lõa bÞp. Cho r»ng cã thÓ lµm cho "n«ng d©n" thÊy viÖc x· héi ho¸ ruéng ®Êt tùa hå nh− lµ mét ®iÒu "tèi thiÓu", mét çi g× còng s¾p thùc hiÖn ngay nh− hîp t¸c x·, ⎯ th× ®ã lµ ®iÒu lõa bÞp. BÊt cø ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo còng cã thÓ c¾t nghÜa cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ë n−íc ta biÕt r»ng viÖc thñ tiªu quyÒn t− h÷u vÒ ruéng ®Êt hiÖn nay chØ cã thÓ lµ b−íc ®Çu trùc tiÕp cña viÖc tiªu diÖt chÕ ®é ®ã nãi chung, r»ng riªng viÖc chuyÓn giao ruéng ®Êt "cho ng−êi lao ®éng sö dông" ch−a thÓ tho¶ m·n ®−îc giai cÊp v« s¶n v× hµng triÖu vµ hµng chôc triÖu n«ng d©n ph¸

V. I. L ª - n i n

490

s¶n ®· kh«ng thÓ kinh doanh ruéng ®Êt, ngay c¶ nÕu nh− hä cã ruéng ®Êt ®i n÷a. Vµ nÕu cung cÊp cho hµng triÖu n«ng d©n ph¸ s¶n Êy n«ng cô, sóc vËt v. v. tøc lµ ®· x· héi ho¸ tÊt c¶ t− liÖu s¶n xuÊt råi, vµ nh− thÕ lµ ®ßi hái ph¶i cã cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n, chø kh«ng ph¶i phong trµo n«ng d©n chèng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng nhÇm lÉn viÖc x· héi ho¸ ruéng ®Êt víi viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt theo lèi t− s¶n. Nãi mét çch trõu t−îng th× viÖc quèc h÷u ho¸ theo lèi t− s¶n cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc ngay c¶ trªn c¬ së t− b¶n chñ nghÜa, kh«ng cÇn xo¸ bá lao ®éng lµm thuª. Nh−ng chÝnh çi thÝ dô vÒ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· x¸c minh râ rÖt ch©n lý lµ: ®Ò ra yªu cÇu quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt trong nhµ n−íc c¶nh s¸t ch¼ng kh¸c nµo xo¸ nhoµ nguyªn t¾c duy nhÊt çch m¹ng lµ ®Êu tranh giai cÊp, vµ ch¼ng kh¸c nµo tiÕp søc cho mäi thø chñ nghÜa quan liªu.

Kh«ng nh÷ng thÕ, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cßn ®i ®Õn chç c«ng khai ph¶n ®éng, khi hä ph¶n ®èi yªu s¸ch trong b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña chóng ta ®ßi: "xo¸ bá tÊt c¶ nh÷ng ®¹o luËt h¹n chÕ n«ng d©n trong viÖc sö dông ruéng ®Êt cña m×nh". V× nh÷ng thiªn kiÕn cña chñ nghÜa d©n tuý vÒ "nguyªn t¾c c«ng x·" vµ "nguyªn t¾c b×nh qu©n", hä ®· t−íc bá "nh÷ng quyÒn c«ng d©n s¬ ®¼ng" cña n«ng d©n, nh− quyÒn sö dông ruéng ®Êt cña m×nh, hä ®· th¶n nhiªn nh¾m m¾t tr−íc t×nh tr¹ng hÑp hßi ®¼ng cÊp cña c«ng x· trong thùc tÕ, hä trë thµnh nh÷ng ng−êi b¶o vÖ nh÷ng ®iÒu ng¨n cÊm cã tÝnh chÊt c¶nh s¸t do "nhµ n−íc"... cña bän cÇm ®Çu viªn chøc ®Þa ph−¬ng ®Æt ra vµ duy tr×! Chóng t«i nghÜ r»ng kh«ng nh÷ng ngµi Lª-vÝt-xki mµ c¶ ngµi P«-bª-®«-nèt-txÐp còng kh«ng qu¸ sî çi yªu s¸ch x· héi ho¸ ruéng ®Êt ®Ó sö dông ruéng ®Êt mét çch b×nh qu©n, mét khi yªu s¸ch ®ã ®−îc ®Ò ra nh− lµ yªu s¸ch tèi thiÓu, ®ång thêi bªn c¹nh ®ã cßn cã


491

c¶ viÖc hîp t¸c ho¸ vµ c¶ sù b¶o vÖ viÖc buéc chÆt n«ng d©n theo lèi c¶nh s¸t vµo m¶nh ®Êt cña quèc gia ®· ®¶m b¶o cho hä.

MÆc cho c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng sÏ trë thµnh bµi häc vµ lêi c¶nh ço cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, trë thµnh mét vÝ dô râ rµng chøng minh r»ng tÝnh kh«ng cã t− t−ëng, tÝnh v« nguyªn t¾c, mµ mét sè ng−êi n«ng næi gäi lµ sù tù do ®èi víi chñ nghÜa gi¸o ®iÒu, sÏ dÉn ®Õn ®©u. Khi võa b¾t tay vµo viÖc th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· tá ra kh«ng cã mét ®iÒu kiÖn nµo trong sè ba ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó th¶o ra mét b¶n c−¬ng lÜnh x· héi chñ nghÜa triÖt ®Ó: kh«ng cã ý niÖm râ rµng vÒ môc ®Ých cuèi cïng, còng kh«ng cã quan niÖm ®óng ®¾n vÒ con ®−êng dÉn ®Õn môc ®Ých ®ã, vµ kh«ng cã sù h×nh dung chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh thùc tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh vµ vÒ nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña thêi kú Êy. Hä chØ lµm lu mê môc ®Ých cuèi cïng cña chñ nghÜa x· héi khi lÉn lén viÖc x· héi ho¸ ruéng ®Êt víi viÖc quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt theo lèi t− s¶n, khi lÉn lén t− t−ëng chÊt ph¸c cña n«ng d©n vÒ quyÒn b×nh qu©n sö dông ®Êt ®ai mét çch nhá nhÆt víi häc thuyÕt chñ nghÜa x· héi hiÖn ®¹i vÒ viÖc chuyÓn tÊt c¶ t− liÖu s¶n xuÊt thµnh së h÷u x· héi vµ tæ chøc nÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. ViÖc thay thÕ ®Êu tranh giai cÊp b»ng sù ph¸t triÓn hîp t¸c x· nãi lªn hÕt søc râ rµng quan niÖm cña hä vÒ con ®−êng dÉn ®Õn chñ nghÜa x· héi. Trong khi ®¸nh gi¸ t×nh h×nh tiÕn triÓn vÒ ruéng ®Êt ë n−íc Nga trong giai ®o¹n hiÖn t¹i, hä quªn mÊt mét ®iÓm nhá: tµn tÝch chÕ ®é n«ng n« ®ang ®Ì nÆng lªn n«ng th«n chóng ta. Çi c«ng thøc bé ba næi tiÕng ®· biÓu hiÖn quan ®iÓm lý luËn cña hä, ®ã lµ: trÝ thøc, v« s¶n vµ n«ng d©n ⎯ nay ®−îc çi c«ng thøc bé ba cã tÝnh chÊt "c−¬ng lÜnh" kh«ng kÐm phÇn næi tiÕng bæ sung: x· héi hãa ruéng ®Êt ⎯ hîp t¸c ho¸ ⎯ buéc ch©n vµo m¶nh ®Êt cÊp.

V. I. L ª - n i n

492

H·y so s¸nh çi ®ã víi c−¬ng lÜnh cña "Tia löa" lµ c−¬ng lÜnh ®· chØ cho toµn bé giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu tranh thÊy môc tiªu cuèi cïng duy nhÊt, kh«ng h¹ thÊp môc tiªu ®ã ®Õn møc "tèi thiÓu", kh«ng h¹ thÊp nã xuèng ®Ó thÝch øng víi t− t−ëng cña mét vµi tÇng líp v« s¶n ch−a gi¸c ngé hoÆc cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá. C¶ ë thµnh thÞ còng nh− ë n«ng th«n, chØ cã mét con ®−êng ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®ã, ®ã lµ ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n. Nh−ng ngoµi cuéc ®Êu tranh giai cÊp Êy ra, ë n«ng th«n cña chóng ta , cßn tiÕp tôc tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh¸c: cuéc ®Êu tranh cña toµn bé n«ng d©n chèng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Vµ trong cuéc ®Êu tranh ®ã ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n høa sÏ ñng hé toµn bé n«ng d©n, ra søc chØ ra môc ®Ých thùc sù cho nhiÖt t×nh çch m¹ng cña hä, h−íng cuéc næi dËy cña hä nh»m chèng kÎ thï thùc sù; ®¶ng cho r»ng nÕu coi ng−êi mu-gÝch lµ ng−êi ®−îc b¶o trî, nÕu giÊu kh«ng nãi cho hä biÕt r»ng hiÖn nay vµ ngay lËp tøc hä chØ cã thÓ ®¹t ®Õn chç hoµn toµn xo¸ bá tÊt c¶ nh÷ng dÊu vÕt vµ tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« mµ th«i, chØ cã thÓ dän ®−êng cho cuéc ®Êu tranh réng r·i h¬n vµ khã kh¨n h¬n cña toµn bé giai cÊp v« s¶n chèng toµn bé x· héi t− s¶n mµ th«i, ⎯ nÕu nh− thÕ lµ kh«ng thµnh thùc vµ kh«ng xøng ®¸ng.

"Tia löa", sè 23 vµ sè 24, ngµy 1 th¸ng T¸m vµ ngµy 1 th¸ng ChÝn 1902


493

dù luËt míi vÒ b·i c«ng

Ng−êi ta ®−a cho chóng t«i mét tµi liÖu mËt míi: b¶n ®iÒu trÇn cña Bé tµi chÝnh "vÒ viÖc xÐt l¹i nh÷ng ®iÒu kho¶n trong ®¹o luËt trõng trÞ téi b·i c«ng, téi huû bá tr−íc thêi h¹n nh÷ng giao kÌo thuª m−ín c«ng nh©n vµ vÒ viÖc nªn lËp nh÷ng tæ chøc c«ng nh©n nh»m môc ®Ých t−¬ng trî". V× b¶n ®iÒu trÇn ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vµ v× cÇn ph¶i giíi thiÖu tµi liÖu ®ã víi çc tÇng líp giai cÊp c«ng nh©n cµng ®«ng ®¶o cµng tèt, chóng t«i sÏ in nã thµnh mét cuèn s¸ch riªng 156. B©y giê chóng t«i chØ tr×nh bµy néi dung tãm t¾t cña tµi liÖu thó vÞ Êy vµ nãi râ ý nghÜa cña nã.

B¶n ®iÒu trÇn b¾t ®Çu b»ng sù tr×nh bµy tãm t¾t vÒ lÞch sö cña luËt c«ng x−ëng ë n−íc ta, b»ng sù chØ dÉn nh÷ng ®¹o luËt ngµy 3 th¸ng S¸u 1886, ngµy 2 th¸ng S¸u 1897 157, vµ sau ®ã chuyÓn sang vÊn ®Ò huû bá luËt h×nh sù vÒ téi bá viÖc vµ tham gia b·i c«ng. Bé tµi chÝnh cho r»ng viÖc däa n¹t b»ng b¾t bí hay b»ng nhµ tï v× téi tù ý bá viÖc ®èi víi mét ng−êi c«ng nh©n hay lµ nhiÒu c«ng nh©n tho¶ thuËn cïng nhau ngõng lµm viÖc, kh«ng cã hiÖu qu¶. Kinh nghiÖm ®· chØ ra r»ng b»ng çch ®ã kh«ng thÓ b¶o ®¶m gi÷ g×n trËt tù x· héi ®−îc; do¹ dÉm nh− vËy chØ lµm cho c«ng nh©n tøc giËn h¬n vµ cµng lµm cho hä thÊy râ h¬n tÝnh chÊt kh«ng c«ng b»ng cña ®¹o luËt. ¸p dông nh÷ng ®¹o luËt Êy rÊt khã "v× sÏ g©y ra hµng tr¨m, cã khi hµng ngh×n viÖc r¾c rèi hÕt søc" khi xö tõng vô bá viÖc cña mçi c«ng

V. I. L ª - n i n

494

nh©n, vµ còng v× lý do lµ nÕu b¾t c«ng nh©n vµo tï vÒ téi b·i c«ng th× chñ x−ëng sÏ bÞ thiÖt v× kh«ng cã c«ng nh©n lµm viÖc. NÕu c«ng nhËn b·i c«ng lµ hµnh vi ph¹m ph¸p th× sÏ lµm cho c¶nh s¸t can thiÖp mét çch sèt s¾ng qu¸ møc, vµ nh− vËy cã h¹i nhiÒu h¬n lµ cã lîi, cµng lµm cho chñ x−ëng gÆp nhiÒu khã kh¨n bËn bÞu h¬n lµ gióp ®ì cho hä. B¶n ®iÒu trÇn ®Ò nghÞ hoµn toµn huû bá mäi h×nh thøc trõng ph¹t vÒ téi tù ý bá viÖc cña tõng c«ng nh©n ë c«ng x−ëng vµ vÒ téi tham gia b·i c«ng cã tÝnh chÊt hoµ b×nh (kh«ng kÌm theo viÖc dïng b¹o lùc vµ ph¸ ho¹i trËt tù x· héi v. v.). Theo mÉu mùc çc ®¹o luËt cña n−íc ngoµi, chØ nªn ®Þnh ra nh÷ng h×nh ph¹t trõng trÞ "nh÷ng kÎ trong sè chñ hay c«ng nh©n vÒ téi c−ìng bøc, däa n¹t hay lµ lµm mÊt danh dù (!) ®èi víi ç nh©n hoÆc tµi s¶n cña ng−êi kh¸c, nh»m môc ®Ých c−ìng bøc hä hay c¶n trë hä, bÊt chÊp ý chÝ tù do vµ hîp ph¸p cña hä", lµm viÖc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy hay nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c. Nãi mét çch kh¸c, thay cho luËt h×nh sù vÒ b·i c«ng lµ luËt h×nh sù vÒ téi c¶n trë "nh÷ng ng−êi muèn lµm viÖc".

Cßn vÒ çc héi t−¬ng trî th× Bé tµi chÝnh phµn nµn vÒ t×nh tr¹ng l¹m quyÒn hµnh chÝnh trong lÜnh vùc nµy (nhÊt lµ ë M¸t-xc¬-va, ë ®ã héi c«ng nh©n c¬ khÝ 158 thËm chÝ tuyªn bè ®ßi ®ãng "vai trß trung gian" gi÷a c«ng nh©n vµ c¬ quan hµnh chÝnh) vµ ®ßi ph¶i ®−a ra mét ®iÒu lÖ b×nh th−êng cña nh÷ng héi nh− vËy d−íi h×nh thøc mét ®¹o luËt vµ ®ßi lµm cho viÖc tæ chøc çc héi Êy ®−îc dÔ dµng.

Nh− vËy lµ tÝnh chÊt chung cña b¶n ®iÒu trÇn míi cña Bé tµi chÝnh râ rµng lµ cã tÝnh chÊt tù do chñ nghÜa, vµ ®iÓm trung t©m cña nã lµ viÖc ®Ò nghÞ hñy bá luËt h×nh sù vÒ b·i c«ng. ë ®©y chóng t«i sÏ kh«ng ph©n tÝch tØ mØ néi dung toµn bé "dù luËt" (sau khi in toµn bé b¶n ®iÒu trÇn th× ph©n tÝch ®−îc thuËn tiÖn h¬n), mµ chØ lµm cho ®éc gi¶ chó ý ®Õn tÝnh chÊt vµ ý nghÜa cña chñ nghÜa tù do ®ã. §Ò nghÞ cho c«ng nh©n mét Ýt quyÒn tù do b·i c«ng

Dù luËt míi vÒ b·i c«ng

495

vµ tæ chøc, ⎯ kh«ng nh÷ng trong çc bµi chÝnh luËn cña ph¸i tù do ë n−íc ta mµ c¶ trong nh÷ng dù th¶o cña çc tiÓu ban chÝnh thøc cña chÝnh phñ, ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ míi mÎ g×. §Çu nh÷ng n¨m 60, tiÓu ban Sta-ken-bÐc, sau khi thÈm tra ®iÒu lÖ c«ng x−ëng vµ thñ c«ng nghiÖp, ®· ®Ò nghÞ thµnh lËp toµ ¸n c«ng nghiÖp gåm cã ®¹i biÓu do c«ng nh©n vµ chñ bÇu ra vµ ban cho c«ng nh©n mét sù tù do tæ chøc nµo ®ã. Trong nh÷ng n¨m 80, tiÓu ban th¶o dù luËt h×nh sù míi ®· ®Ò nghÞ bá luËt h×nh sù vÒ b·i c«ng. Nh−ng dù luËt hiÖn t¹i cña Bé tµi chÝnh kh¸c nh÷ng dù luËt tr−íc vÒ c¨n b¶n, vµ sù kh¸c nhau ®ã trë thµnh dÊu hiÖu v« cïng quan träng cña thêi ®¹i, ngay c¶ trong tr−êng hîp nh÷ng ®Ò nghÞ cña dù luËt míi cã bÞ lê ®i nh− nh÷ng b¶n dù luËt tr−íc kia. §iÒu kh¸c nhau c¨n b¶n lµ ë chç b¶n dù luËt míi cã nhiÒu "c¬ së" h¬n: trong dù luËt ®ã çc b¹n kh«ng nh÷ng chØ nghe thÊy tiÕng nãi cña sè Ýt nhµ lý luËn tiÒn tiÕn vµ çc nhµ t− t−ëng t− s¶n, mµ cßn nghe thÊy c¶ tiÕng nãi cña c¶ mét tÇng líp nh÷ng ng−êi kinh doanh c«ng nghiÖp. §ã kh«ng cßn lµ chñ nghÜa tù do riªng cña nh÷ng quan l¹i vµ gi¸o s− "nh©n ®¹o", mµ lµ chñ nghÜa tù do quª kÖch b¶n xø cña nh÷ng th−¬ng nh©n vµ nhµ kinh doanh c«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va. T«i nãi thËt r»ng sù kiÖn Êy lµm tim t«i trµn ngËp lßng tù hµo yªu n−íc cao ®é: chñ nghÜa tù do ®¸ng gi¸ mét xu cña bän l¸i bu«n cßn cã gi¸ trÞ h¬n chñ nghÜa tù do ®¸ng gi¸ n¨m xu cña bän quan l¹i. §iÓm ®¸ng chó ý nhÊt trong b¶n ®iÒu trÇn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lËp luËn lîm möa vÒ quyÒn tù do ký hîp ®ång vµ vÒ lîi Ých cña nhµ n−íc, mµ lµ nh÷ng suy nghÜ thùc tÕ cña çc chñ x−ëng, v−ît qua nh÷ng luËn cø ph¸p lý cæ truyÒn.

Kh«ng chÞu ®−îc n÷a ! Ch¸n l¾m råi ! §õng thß vµo n÷a! ®ã lµ lêi cña chñ x−ëng Nga nãi víi c¶nh s¸t Nga qua miÖng t¸c gi¶ b¶n ®iÒu trÇn cña Bé. ThËt vËy, h·y nghe nh÷ng c©u lËp luËn sau ®©y:

V. I. L ª - n i n

496

"Theo quan niÖm cña çc c¬ quan c¶nh s¸t dùa vµo tÝnh chÊt kh«ng râ rµng, tÝnh chÊt kh«ng m¹ch l¹c trong luËt ph¸p hiÖn hµnh, th× bÊt cø cuéc b·i c«ng nµo còng ®Òu ®−îc coi kh«ng ph¶i lµ hiÖn t−îng kinh tÕ tù nhiªn mµ nhÊt ®Þnh ph¶i ®−îc coi lµ sù ph¸ ho¹i trËt tù vµ an ninh x· héi. Kú thùc, nÕu cã th¸i ®é b×nh tÜnh h¬n ®èi víi hµnh ®éng ngõng viÖc ë c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y, nÕu nh÷ng cuéc b·i c«ng kh«ng bÞ coi lµ mét viÖc ph¸ ho¹i trËt tù x· héi, th× dÔ hiÓu h¬n nhiÒu nguyªn nh©n thËt sù cña çc cuéc b·i c«ng ®ã, dÔ dµng ph©n biÖt ®−îc nh÷ng lý do hîp lý vµ chÝnh ®¸ng víi nh÷ng lý do kh«ng hîp lý vµ kh«ng chÝnh ®¸ng, ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p thÝch ®¸ng nh»m hoµ gi¶i ®«i bªn. Trong t×nh h×nh b×nh th−êng h¬n nh− vËy, th× nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn, ®µn ¸p chØ ®−îc dïng khi nµo cã nh÷ng sù thùc x¸c nhËn lµ trËt tù bÞ ph¸ ho¹i". C¶nh s¸t kh«ng ph©n tÝch nguyªn nh©n b·i c«ng , mµ chØ lo dËp t¾t nã, ¸p dông mét trong hai biÖn ph¸p: hoÆc b¾t c«ng nh©n (b¾t bí, tï ®Çy vµ nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c, "thËm chÝ dïng lùc l−îng qu©n sù") ph¶i lµm viÖc, hoÆc lµ gîi ý chñ nh−îng bé. "Kh«ng thÓ nãi mét biÖn ph¸p nµo ®ã trong nh÷ng biÖn ph¸p Êy lµ tiÖn lîi" cho çc «ng chñ x−ëng c¶: biÖn ph¸p thø nhÊt "lµm cho giíi c«ng nh©n c¨m phÉn", biÖn ph¸p thø hai "cñng cè sù nhËn thøc hÕt søc cã h¹i cña c«ng nh©n cho r»ng b·i c«ng lµ ph−¬ng tiÖn ch¾c ch¾n nhÊt ®Ó, trong mäi tr−êng hîp, ®¹t ®−îc nguyÖn väng cña m×nh". "LÞch sö çc cuéc b·i c«ng trong vßng 10 n¨m cuèi ®©y cho ta thÊy nhiÒu tØ dô vÒ sù t¸c h¹i do kÕt qu¶ cña çi khuynh h−íng muèn dËp t¾t nhanh chãng nh÷ng viÖc l«i th«i b»ng bÊt kú gi¸ nµo. ViÖc véi vµng b¾t bí cã lóc g©y sù c«ng phÉn trong ®¸m thî thuyÒn vèn rÊt b×nh tÜnh tõ tr−íc ®Õn nay, ®Õn nçi ph¶i dïng lÝnh C«-d¾c ®Ó dÑp, vµ cè nhiªn sau ®ã kh«ng thÓ nãi ®Õn chuyÖn tho¶ m·n ngay c¶ nh÷ng yªu s¸ch hîp ph¸p cña nh÷ng ng−êi tham gia b·i c«ng ®−îc n÷a. MÆt kh¸c nh÷ng tr−êng hîp tho¶ m·n nhanh


497

chãng nh÷ng yªu s¸ch kh«ng hîp ph¸p cña c«ng nh©n b»ng çch t¸c ®éng ®Õn chñ x−ëng, nhÊt ®Þnh g©y ra ë çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp kh¸c nh÷ng cuéc b·i c«ng t−¬ng tù, vµ kÕt qu¶ lµ ë ®ã kh«ng thÓ ¸p dông biÖn ph¸p nh−îng bé ®−îc n÷a, mµ ph¶i dïng lùc l−îng qu©n sù, ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng thÓ hiÓu ®−îc ®èi víi c«ng nh©n vµ cµng lµm cho hä thÊy cã nh÷ng th¸i ®é bÊt c«ng ®èi víi hä vµ sù ®éc ®o¸n cña chÝnh quyÒn..." C¶nh s¸t cã thÓ mét lóc nµo ®ã tho¶ m·n ngay c¶ nh÷ng yªu s¸ch bÊt hîp ph¸p cña c«ng nh©n b»ng çch t¸c ®éng ®Õn chñ x−ëng, ®−¬ng nhiªn ®ã lµ ®iÒu mµ çc ngµi t− b¶n nãi qu¸ møc; hä muèn nãi r»ng cã lóc b¶n th©n hä, v× cã mÆc c¶ víi nh÷ng ng−êi tham gia b·i c«ng, nªn cã thÓ nh−îng cho nh÷ng ng−êi nµy Ýt h¬n lµ khi hä ph¶i nh−îng d−íi ¸p lùc cña nguy c¬ ®¸ng sî lµ "ph¸ rèi trËt tù vµ an ninh quèc gia". B¶n ®iÒu trÇn ch©m chäc Bé néi vô, v× trong th«ng tri ngµy 12 th¸ng T¸m 1897 ⎯ th«ng tri nµy "ban bè ra ch−a cã sù tho¶ thuËn víi Bé tµi chÝnh" (®Êy, thùc chÊt vÊn ®Ò lµ ë ®ã!), ⎯ Bé néi vô chØ thÞ b¾t giam vµ ®−a ®i ®µy mçi khi x¶y ra b·i c«ng vµ giao çc vô ¸n b·i c«ng cho c¬ quan an ninh xÐt. B¶n ®iÒu trÇn tiÕp tôc tr×nh bµy nh÷ng lêi than phiÒn cña çc «ng chñ x−ëng: "Çc c¬ quan hµnh chÝnh tèi cao cßn ®i xa h¬n (xa h¬n luËt lÖ) vµ xem tÊt c¶ (ch÷ viÕt ng¶ cña nguyªn b¶n) çc tr−êng hîp b·i c«ng ®Òu cã ý nghÜa quèc gia... Nh−ng thËt ra mäi cuéc b·i c«ng (cè nhiªn, nÕu b·i c«ng kh«ng kÌm theo b¹o lùc) ®Òu lµ hiÖn t−îng thuÇn tuý kinh tÕ, hoµn toµn tù nhiªn vµ tuyÖt nhiªn kh«ng chót ®e do¹ trËt tù vµ an ninh x· héi. ViÖc b¶o vÖ an ninh x· héi trong nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ sÏ ph¶i tiÕn hµnh d−íi nh÷ng h×nh thøc nh− trong nh÷ng cuéc héi hÌ, trong çc buæi lÔ, trong çc cuéc biÓu diÔn v. v.".

§ã lµ giäng l−ìi cña ph¸i tù do chñ nghÜa Man-se-xt¬ chÝnh cèng 159, hä tuyªn bè r»ng cuéc ®Êu tranh gi÷a t− b¶n vµ lao ®éng lµ hiÖn t−îng thuÇn tóy tù nhiªn,

V. I. L ª - n i n

498

hÕt søc c«ng khai coi sù "bu«n b¸n hµng ho¸" còng gièng sù "bu«n b¸n lao ®éng" (ë chç kh¸c trong b¶n ®iÒu trÇn), hä ®ßi nhµ n−íc kh«ng ®−îc can thiÖp, dµnh cho nhµ n−íc Êy vai trß canh g¸c ban ®ªm (vµ ban ngµy). Vµ ®iÒu ®Æc biÖt quan träng lµ kh«ng ph¶i ng−êi nµo kh¸c c¶, mµ chÝnh c«ng nh©n cña chóng ta ®· buéc çc chñ x−ëng Nga ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm tù do chñ nghÜa Êy. Phong trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn réng r·i ®Õn nçi çc cuéc b·i c«ng ®· thùc sù trë thµnh "mét hiÖn t−îng kinh tÕ tù nhiªn". Cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n trë nªn quyÕt liÖt ®Õn nçi sù can thiÖp cña nhµ n−íc c¶nh s¸t nh»m cÊm mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh ®ã, thùc tÕ ®· trë nªn cã h¹i kh«ng nh÷ng ®èi víi c«ng nh©n (ngoµi thiÖt h¹i ra, sù cÊm ®o¸n ®ã kh«ng bao giê ®em l¹i çi g× kh¸c cho hä c¶), mµ ®èi víi c¶ b¶n th©n çc chñ x−ëng tuy sù can thiÖp Êy ®−îc tiÕn hµnh ®Ó lµm lîi cho hä. C«ng nh©n lµm cho sù cÊm ®o¸n cña c¶nh s¸t thùc tÕ trë nªn bÊt lùc, ⎯ nh−ng c¶nh s¸t vÉn tiÕp tôc (vµ trong nhµ n−íc chuyªn chÕ, kh«ng thÓ kh«ng tiÕp tôc) can thiÖp, vµ khi c¶m thÊy m×nh bÊt lùc th× c¶nh s¸t ®· lång lén lªn: khi th× dïng lùc l−îng qu©n sù, khi th× nh−îng bé, khi th× ®µn ¸p d· man, khi th× ve v·n. T¸c dông cña sù can thiÖp cña c¶nh s¸t cµng Ýt bao nhiªu th× chñ x−ëng cµng c¶m thÊy sù ®éc ®o¸n cña c¶nh s¸t râ rµng bÊy nhiªu, hä cµng nhËn thÊy ñng hé sù ®éc ®o¸n Êy lµ kh«ng cã lîi cho hä. Sù xung ®ét gi÷a mét sè nhµ t− b¶n c«ng nghiÖp lín víi chÕ ®é ®éc tµi c¶nh s¸t cµng ngµy cµng gay g¾t, vµ ë M¸t-xc¬-va, n¬i mµ nh÷ng biÖn ph¸p ve v·n c«ng nh©n ®Æc biÖt ph¸t triÓn m¹nh, th× h×nh thøc xung ®ét l¹i ®Æc biÖt gay g¾t. B¶n ®iÒu trÇn trùc tiÕp phµn nµn vÒ c¬ quan hµnh chÝnh ë M¸t-xc¬-va lµ c¬ quan ®· bÇy ra çi trß ch¬i nguy hiÓm: tæ chøc çc cuéc to¹ ®µm cña c«ng nh©n, vµ lËp ra héi t−¬ng trî cña c«ng nh©n c¬ khÝ. Muèn dö c«ng nh©n th× ph¶i cho héi ®ång cña héi t−¬ng trî ®ã mét çi quyÒn lµ trung gian nhÊt ®Þnh ⎯ nh−ng tøc kh¾c çc chñ


499

x−ëng nh¶y lång lªn. B¶n ®iÒu trÇn viÕt theo ý cña bän chñ x−ëng: "Lóc ®Çu héi ®ång Êy ®Ò nghÞ víi nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu ban thanh tra c«ng x−ëng, nh−ng sau ®ã thÊy nh÷ng ng−êi nµy kh«ng c«ng nhËn quyÒn h¹n cña héi ®ång lµm vai trß trung gian mµ nã ®· tù tiÖn lÜnh lÊy, th× héi ®ång ®ã ®Ò nghÞ víi c¶nh s¸t tr−ëng, «ng nµy kh«ng nh÷ng nhËn ®¬n khiÕu n¹i mµ cßn xÐt ®¬n ®ã theo ph¸p luËt vµ nh− vËy lµ ®· phª chuÈn sè quyÒn h¹n mµ héi ®ång g¸n cho m×nh". Çc chñ x−ëng ph¶n ®èi nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh côc bé vµ ®ßi hái quy ®Þnh vÒ mÆt ph¸p luËt mét chÕ ®é míi.

§µnh r»ng, chñ nghÜa tù do cña çc chñ x−ëng hiÖn ch−a v−ît khái çi khu«n khæ nghiÖp ®oµn rÊt chËt hÑp, th¸i ®é thï ®Þch cña hä ®èi víi sù ®éc ®o¸n cña c¶nh s¸t chØ giíi h¹n trong nh÷ng biÓu hiÖn cùc ®oan riªng lÎ kh«ng cã lîi cho hä, chø kh«ng chèng nh÷ng c¬ së c¨n b¶n cña chÕ ®é chuyªn chÕ quan liªu. Nh−ng sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë n−íc Nga vµ toµn thÕ giíi cµng ngµy cµng lµm cho çc ®èi kh¸ng giai cÊp ë çc n−íc t− b¶n thªm gay g¾t, do ®ã lµm t¨ng sù thï ®Þch ®ã, më réng c¨n cø cho sù thï ®Þch ®ã vµ lµm cho nã thªm s©u s¾c. Søc m¹nh cña giai cÊp v« s¶n chÝnh lµ ë chç nhê b¶n th©n qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ mµ sè l−îng vµ sù ®oµn kÕt cña hä t¨ng lªn, trong khi ®ã th× trong giíi ®¹i t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n, sù t¶n m¹n vµ ph©n chia quyÒn lîi ngµy cµng t¨ng lªn. Muèn ®¸nh gi¸ tÝnh −u viÖt "tù nhiªn" Êy cña giai cÊp v« s¶n, ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i chó ý theo dâi tÊt c¶ nh÷ng sù xung ®ét quyÒn lîi gi÷a çc giai cÊp thèng trÞ, lîi dông nh÷ng sù xung ®ét Êy kh«ng nh÷ng ®Ó lµm lîi thùc tÕ cho nh÷ng tÇng líp nµo ®ã cña giai cÊp c«ng nh©n, mµ cßn ®Ó gi¸o dôc toµn bé giai cÊp c«ng nh©n, ®Ó rót ®−îc nh÷ng bµi häc bæ Ých qua mçi mét sù cè chÝnh trÞ - x· héi míi.

ViÖc çc chñ x−ëng thuéc ph¸i tù do ®Ò nghÞ thay ®æi ®¹o luËt sÏ ®em l¹i cho c«ng nh©n nh÷ng ®iÒu cã lîi thùc

V. I. L ª - n i n

500

tÕ, lµ mét viÖc qu¸ râ rµng, cho nªn kh«ng cÇn nãi nhiÒu ®Õn ®iÒu cã lîi ®ã. §ã lµ mét nh−îng bé râ rµng ®èi víi lùc l−îng ®ang lªn, ®ã lµ viÖc kÎ thï bá mét trong nh÷ng vÞ trÝ cña nã mµ giai cÊp v« s¶n çch m¹ng trªn thùc tÕ hÇu nh− ®· chiÕm hÕt vµ nh÷ng t−íng lÜnh s¸ng suèt nhÊt cña ®¹o qu©n thï ®Þch còng kh«ng muèn b¶o vÖ n÷a. Cßn ph¶i nãi, sù nh−îng bé Êy kh«ng lín l¾m v×: thø nhÊt, nÕu nghÜ r»ng cã thÓ cã tù do thËt sù , tù do b·i c«ng trong lóc ch−a cã tù do chÝnh trÞ, th× thËt buån c−êi. QuyÒn b¾t bí vµ ®−a ®i ®µy kh«ng xÐt xö cña c¶nh s¸t vÉn duy tr× vµ sÏ tiÕp tôc duy tr× chõng nµo cßn tån t¹i chÕ ®é chuyªn chÕ. Mµ duy tr× quyÒn lùc ®ã tøc lµ duy tr× 9 phÇn 10 sù thï h»n c¶nh s¸t, duy tr× tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu qu¸ l¹m vµ sù ®éc ®o¸n mµ ngay c¶ bän chñ x−ëng còng b¾t ®Çu thÊy ghª tëm. Thø hai lµ ngay trong ph¹m vi chËt hÑp cña chÝnh bé luËt c«ng nghiÖp, Bé tµi chÝnh còng tiÕn mét b−íc rÊt rôt rÌ, b¾t ch−íc çi dù luËt cña §øc ®· ®−îc c«ng nh©n §øc gäi lµ dù luËt "khæ sai" 160; vÉn duy tr× nh÷ng h×nh ph¹t ®Æc biÖt ®èi víi çc téi "c−ìng bøc, do¹ n¹t vµ lµm mÊt danh dù" cã liªn quan ®Õn hîp ®ång thuª m−ín nh©n c«ng, lµm nh− thÓ tr−íc kia kh«ng cã nh÷ng ®iÒu luËt h×nh sù chung nµo ®Ó trõng trÞ nh÷ng hµnh ®éng ph¹m ph¸p nh− vËy! Nh−ng c«ng nh©n Nga còng biÕt lîi dông c¶ nh÷ng nh−îng bé nhá ®Ó cñng cè vÞ trÝ cña m×nh, ®Ó t¨ng c−êng vµ më réng cuéc ®Êu tranh vÜ ®¹i cña m×nh nh»m gi¶i phãng nh©n lo¹i cÇn lao khái chÕ ®é n« lÖ lµm thuª.

Cßn nãi vÒ bµi häc bæ Ých mµ b¶n ®iÒu trÇn míi d¹y cho chóng ta, th× tr−íc hÕt cÇn nªu lªn r»ng viÖc chñ x−ëng ph¶n ®èi ®¹o luËt kiÓu trêi trung cæ vÒ b·i c«ng lµ mét tØ dô nhá chøng tá quyÒn lîi cña giai cÊp t− s¶n ®ang ph¸t triÓn nãi chung kh«ng phï hîp víi quyÒn lîi cña chÕ ®é chuyªn chÕ ®· lçi thêi. Nh÷ng ng−êi nµo (ch¼ng h¹n nh− bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng) ®Õn b©y giê cßn sî h·i


501

nh¾m m¾t kh«ng nh×n thÊy nh÷ng phÇn tö cña ph¸i ®èi lËp t− s¶n ë n−íc Nga vµ vÉn qu¶ quyÕt nh− cò r»ng "lîi Ých" (nãi chung !) cña giai cÊp t− s¶n Nga ®· ®−îc tho¶ m·n, ⎯ th× nh÷ng ng−êi ®ã cÇn suy nghÜ kü vÒ viÖc nµy. ThËt ra th× sù chuyªn quyÒn cña c¶nh s¸t dÉn ®Õn chç va ch¹m khi th× víi lîi Ých nµy, khi th× víi lîi Ých nä cña ngay c¶ nh÷ng tÇng líp t− s¶n ®−îc c¶nh s¸t Nga hoµng b¶o vÖ mét çch trùc tiÕp h¬n c¶, vµ trùc tiÕp bÞ ®e do¹ thiÖt thßi vÒ vËt chÊt h¬n c¶, nÕu çi d©y c−¬ng th¾ng vµo cho giai cÊp v« s¶n níi ra mét chót.

ThËt ra, phong trµo thùc sù çch m¹ng ph¸ ho¹i chÝnh phñ kh«ng nh÷ng trùc tiÕp b»ng çch gi¸o dôc, khÝch ®éng vµ ®oµn kÕt quÇn chóng bÞ bãc lét, mµ cßn gi¸n tiÕp b»ng çch lµm mÊt c¬ së cña nh÷ng ®¹o luËt cæ lç, lµm cho c¶ nh÷ng bän th©n cËn ⎯ cã thÓ nãi lµ bän t©m phóc ⎯ còng mÊt tin t−ëng vµo chÕ ®é chuyªn quyÒn ®ã, lµm cho nh÷ng cuéc "c·i cä trong nhµ" cña bän t©m phóc ®ã ngµy cµng t¨ng thªm, lÊy sù xÝch mÝch vµ dao ®éng thay thÕ cho sù v÷ng ch¾c vµ thèng nhÊt trong phe kÎ thï. Nh−ng muèn ®¹t kÕt qu¶ ®ã, cÇn ph¶i cã mét ®iÒu kiÖn, çi ®iÒu kiÖn mµ kh«ng bao giê nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cña chóng ta cã thÓ tiÕp thu ®−îc: muèn lµm nh− thÕ th× phong trµo ph¶i thËt sù çch m¹ng, nghÜa lµ ph¶i ®−a çc tÇng líp ngµy cµng ®«ng ®¶o cña giai cÊp thËt sù çch m¹ng lªn cuéc sèng míi, thùc sù c¶i t¹o bé mÆt chÝnh trÞ - tinh thÇn cña giai cÊp Êy vµ th«ng qua hä c¶i t¹o bé mÆt chÝnh trÞ - tinh thÇn cña tÊt c¶ nh÷ng ai liªn quan ®Õn hä. NÕu tiÕp thu ®−îc ch©n lý ®ã th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng sÏ hiÓu r»ng tÝnh kh«ng cã t− t−ëng vµ tÝnh v« nguyªn t¾c cña hä trong nh÷ng vÊn ®Ò c¨n b¶n cña chñ nghÜa x· héi mang l¹i t¸c h¹i thùc tÕ nh− thÕ nµo; hä sÏ hiÓu r»ng: nh÷ng ng−êi tuyªn truyÒn luËn ®iÖu cho r»ng chÕ ®é chuyªn chÕ cã binh lÝnh ®Ó chèng l¹i quÇn chóng, cã c¶nh s¸t ®Ó chèng l¹i çc tæ chøc, cßn nh÷ng ç nh©n khñng bè khiÕn

V. I. L ª - n i n

502

cho bé tr−ëng vµ tØnh tr−ëng bÞ thay ®æi, th× qu¶ thËt lµ v« h×nh, ⎯ chÝnh nh÷ng ng−êi ®ã kh«ng ph¶i ph¸ ho¹i chÝnh phñ, mµ lµ ph¸ ho¹i çc lùc l−îng çch m¹ng.

Cßn cã mét bµi häc bæ Ých n÷a rót ra trong "b−íc" míi cña c¬ quan chuyªn tr¸ch chñ x−ëng. Bµi häc ®ã lµ ë chç ph¶i biÕt lîi dông mäi thø chñ nghÜa tù do thùc tÕ, thËm chÝ ®ã chØ lµ chñ nghÜa tù do ®¸ng mét xu, nh−ng ®ång thêi "ph¶i thËn träng" lµm sao ®Ó thø chñ nghÜa tù do Êy kh«ng thÓ dïng çch ®Æt vÊn ®Ò mét çch lõa bÞp cña hä ®Ó ®Çu ®éc quÇn chóng nh©n d©n. ¤ng Xt¬-ru-vª lµ mét tØ dô; chóng ta cã thÓ ®Æt tªn cho c©u chuyÖn nãi víi «ng Xt¬-ru-vª nh− thÕ nµy: "nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa tù do muèn d¹y c«ng nh©n nh− thÕ nµo vµ c«ng nh©n cÇn ph¶i d¹y nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa tù do nh− thÕ nµo". Khi b¾t ®Çu ®¨ng b¶n ®iÒu trÇn, mµ chóng t«i ®· ph©n tÝch, trªn tê "Gi¶i phãng" 161, sè 4, «ng Xt¬-ru-vª cã viÕt trªn t¹p chÝ ®ã r»ng dù luËt míi lµ mét biÓu hiÖn cña "t− t−ëng quèc gia" vµ çi "t− t−ëng quèc gia" Êy vÞ tÊt sÏ chäc thñng ®−îc bøc t−êng cña sù ®éc ®o¸n vµ v« lý. Kh«ng ph¶i nh− thÕ ®©u, th−a ngµi Xt¬-ru-vª. Kh«ng ph¶i "t− t−ëng quèc gia" ®Ò ra dù luËt míi vÒ b·i c«ng, mµ lµ nh÷ng ng−êi chñ x−ëng ®· ®Ò ra. B¶n dù luËt ®ã xuÊt hiÖn kh«ng ph¶i v× nhµ n−íc "thõa nhËn" nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quyÒn c«ng d©n ("tù do vµ b×nh ®¼ng" gi÷a chñ vµ thî theo quan niÖm t− s¶n), mµ chÝnh v× viÖc b·i bá h×nh ph¹t vÒ b·i c«ng lµ cã lîi cho chñ x−ëng. Çc c«ng thøc ph¸p lý vµ çc lý do hoµn toµn cã søc thuyÕt phôc mµ Bé tµi chÝnh "tù" ®−a ra hiÖn nay ("Gi¶i phãng", sè 4, trang 50), ®· cã s½n tõ l©u c¶ trong s¸ch b¸o Nga vµ thËm chÝ trong tµi liÖu cña çc tiÓu ban chÝnh phñ n÷a, ⎯ nh−ng tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu kh«ng ®−îc thùc hiÖn chõng nµo nh÷ng ng−êi chñ cña c«ng nghiÖp ch−a lªn tiÕng, mµ c«ng nh©n th× thùc tÕ ®· chøng minh cho hä thÊy tÝnh chÊt v« lý cña nh÷ng ®¹o luËt cò. Chóng t«i nhÊn m¹nh çi ý nghÜa quyÕt ®Þnh


503

Êy cña nh÷ng ®iÒu lîi vµ sù quan t©m cña bän chñ x−ëng kh«ng ph¶i v× muèn cho ®iÒu ®ã lµm gi¶m, theo quan ®iÓm cña chóng t«i, t¸c dông cña nh÷ng quy ®Þnh cña chÝnh phñ, ⎯ tr¸i l¹i, chóng t«i ®· nãi r»ng chóng t«i thÊy ®iÒu ®ã lµm t¨ng t¸c dông cña nh÷ng quy ®Þnh Êy. Nh−ng trong cuéc ®Êu tranh chèng toµn bé chÕ ®é hiÖn t¹i, tr−íc hÕt giai cÊp v« s¶n ph¶i biÕt nh×n th¼ng vµo sù vËt mét çch s¸ng suèt, v¹ch ra ®éng c¬ thËt sù ®· ®−a ®Õn "hµnh ®éng cao c¶ cña nhµ n−íc" vµ kiªn tr× v¹ch mÆt nh÷ng c©u nãi khoa tr−¬ng gi¶ dèi vÒ "t− t−ëng quèc gia" v. v. mµ nh÷ng bän c¶nh s¸t tr−ëng kh«n khÐo ®· ®Ò ra v× cã tÝnh to¸n, cßn bän th«ng th¸i cña chñ nghÜa tù do th× ®Ò ra v× thiÓn cËn.

TiÕp n÷a, «ng Xt¬-ru-vª khuyªn c«ng nh©n nªn "tiÕt chÕ" trong viÖc cæ ®éng b·i bá h×nh ph¹t vÒ b·i c«ng. ¤ng Xt¬-ru-vª tuyªn truyÒn r»ng: "H×nh thøc cña nã (viÖc cæ ®éng ®ã) cµng tiÕt chÕ bao nhiªu th× ý nghÜa cña nã cµng lín bÊy nhiªu". C«ng nh©n nªn ®a t¹ con ng−êi tr−íc ®· theo chñ nghÜa x· héi Êy vÒ nh÷ng lêi khuyªn nh− thÕ. §ã lµ sù s¸ng suèt truyÒn thèng kiÓu M«n-tsa-lin 162 cña ph¸i tù do ⎯ tuyªn truyÒn sù tiÕt chÕ chÝnh vµo lóc chÝnh phñ b¾t ®Çu h¬i dao ®éng (trong mét vÊn ®Ò côc bé nµo ®ã). Nªn tiÕt chÕ h¬n ®Ó ®õng lµm c¶n trë viÖc thùc hiÖn cuéc c¶i çch võa ®−îc b¾t ®Çu, ®Ó ®õng lµm cho ng−êi ta sî, ®Ó lîi dông thêi c¬ thuËn lîi, khi b−íc ®Çu ®· ®−îc thùc hiÖn (b¶n ®iÒu trÇn ®· ®−îc th¶o ra!) vµ khi viÖc mét c¬ quan chñ qu¶n nµo ®ã thõa nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i çch, cung cÊp "cho c¶ b¶n th©n chÝnh phñ lÉn x· héi (!) nh÷ng chøng cí kh«ng thÓ b¸c bá ®−îc (?) vÒ tÝnh chÊt c«ng b»ng vµ tÝnh chÊt ®óng lóc" (?) cña nh÷ng cuéc c¶i çch Êy. ¤ng Xt¬-ru-vª lËp luËn nh− thÕ ®ã vÒ b¶n dù luËt mµ chóng t«i ®ang ph©n tÝch, vµ ph¸i tù do Nga bao giê còng lËp luËn nh− thÕ ®ã. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh«ng lËp luËn nh− vËy. §¶ng d©n chñ -x· héi nãi: h·y xem, ngay trong sè chñ x−ëng ®· cã ng−êi b¾t ®Çu hiÓu r»ng h×nh thøc ®Êu

V. I. L ª - n i n

504

tranh giai cÊp kiÓu ¢u ch©u tèt h¬n chÕ ®é ®éc ®o¸n kiÓu ¸ ch©u cña c¶nh s¸t. Nhê ®Êu tranh kiªn c−êng, chóng ta ®· lµm cho ngay chÝnh bän chñ x−ëng còng ph¶i hoµi nghi çi uy quyÒn v¹n n¨ng cña bän cËn vÖ cña chÕ ®é chuyªn chÕ. H·y tiÕn lªn dòng c¶m h¬n! H·y phæ biÕn réng r·i h¬n n÷a çi tin hay vÒ sù do dù trong hµng ngò kÎ ®Þch, h·y lîi dông mäi sù dao ®éng nhá nhÆt nhÊt cña kÎ ®Þch, kh«ng ph¶i ®Ó "tiÕt chÕ" yªu s¸ch cña m×nh theo kiÓu M«n-tsa-lin, mµ lµ ®Ó lµm cho nã m¹nh thªm. VÒ çi mãn nî cña chÝnh phñ ®èi víi nh©n d©n th× trong 100 róp ng−êi ta muèn tr¶ cho çc b¹n mét c«-pÕch th«i. H·y lîi dông c«-pÕch ®ã ®Ó lín tiÕng h¬n, lín tiÕng h¬n n÷a ®ßi toµn bé mãn nî, ®Ó hoµn toµn lµm mÊt uy tÝn chÝnh phñ, ®Ó chuÈn bÞ lùc l−îng cña chóng ta ®Æng gi¸ng cho chÝnh phñ mét ®ßn quyÕt ®Þnh. "Tia löa", sè 24, ngµy 1 th¸ng ChÝn 1902


505

C ¸ c t µ i l i Ö u c h u È n b Þ

V. I. L ª - n i n

506

507

Tµi liÖu ®Ó

th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN 163 1

s¬ th¶o mét sè ®iÓm trong phÇn thùc tiÔn

cña dù th¶o c−¬ng lÜnh 13.I.02. ph. 11. Çc c¬ quan tù qu¶n ®Þa ph−¬ng

víi sù tham gia cña çc ®¹i biÓu do c«ng nh©n bÇu ra, kiÓm tra t×nh tr¹ng vÖ sinh trong çc khu nhµ ë mµ chñ x−ëng ph©n cho c«ng nh©n, néi quy cña çc khu nhµ ®ã vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cho thuª nhµ nh»m ®¶m b¶o cho ng−êi thuª chèng l¹i viÖc chñ x−ëng can thiÖp vµo ®êi sèng vµ ho¹t ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª, víi tÝnh çch lµ nh÷ng ç nh©n vµ nh÷ng c«ng d©n.

ph. 12. Tæ chøc ®Òu ®Æn viÖc kiÓm tra vÖ sinh vÒ mäi mÆt ®èi víi çc ®iÒu kiÖn lao ®éng trong tÊt c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp sö dông lao ®éng lµm thuª.

13. Më réng sù kiÓm tra cña ban thanh tra c«ng x−ëng ®Õn toµn bé ngµnh thñ c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp gia c«ng ë nhµ vµ c¶ ®Õn çc xÝ nghiÖp nhµ n−íc còng nh− nh÷ng xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp sö dông c«ng nh©n lµm thuª.

14.

v. v..

§· xong

V. I. L ª - n i n

508

VÊn ®Ò ruéng ®Êt. §Ó thñ tiªu toµn bé tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò ë n−íc ta, ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ®ßi:

1) xo¸ bá çc kho¶n tiÒn chuéc 2) tù do rót ra khái c«ng x· 3) gi¶m t« theo toµ ¸n 4) nh÷ng ruéng ®Êt c¾t.

¸c-xen-rèt vµ BÐc-g¬: "lµm cho cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng n«ng d©n chèng çc quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa (hoÆc çc xu h−íng nhÊt ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n) ®−îc dÔ dµng h¬n".

In lÇn ®Çu, theo ®óng b¶n th¶o

Tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN

509

2

tãm t¾t dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt

cña Plª-kha-nèp kÌm theo mét sè

®iÓm söa ®æi dù th¶o Êy

Çc ®o¹n: I. Sù thèng trÞ cña çc quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa: t−

liÖu s¶n xuÊt n»m trong tay çc nhµ t− b¶n vµ nh÷ng ng−êi v« s¶n = nh÷ng ng−êi lµm thuª ⎯2. 1)

II. Më réng ph¹m vi thèng trÞ cña t− b¶n: t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín t¨ng lªn vµ çc xÝ nghiÖp nhá thu hÑp l¹i ⎯ 1.

III. Çc quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng ®Ì nÆng lªn giai cÊp c«ng nh©n: møc cÇu gi¶m xuèng mét çch t−¬ng ®èi trong khi møc cung t¨ng lªn ⎯ 4.

IV. Gi¸ c¶ søc lao ®éng gi¶m xuèng. Sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi t¨ng lªn ⎯ 3.

+ nh− vËy lµ (chñ nghÜa t− b¶n g©y ra??) sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi t¨ng lªn, sù çch biÖt gi÷a ng−êi v« s¶n vµ h÷u s¶n t¨ng thªm (? + ?)

V. Çc cuéc khñng ho¶ng ⎯ 5. VI. Sù bÊt m·n cña giai cÊp c«ng nh©n t¨ng lªn, ®Êu

tranh trë nªn gay g¾t + sù ph¸t triÓn cña ý thøc gi¸c ngé cho r»ng cÇn ph¶i cã cuéc çch m¹ng x· héi, tøc lµ

(gi¶i thÝch vÒ cuéc çch m¹ng ®ã) ⎯ 6. VII. Cuéc çch m¹ng x· héi ⎯ v× lîi Ých cña toµn thÓ

nh©n lo¹i bÞ ¸p bøc ⎯ 7.

1) Trong b¶n th¶o çc ch÷ sè ®−îc ghi b»ng bót ch× xanh, cã lÏ chØ nh÷ng chç muèn chuyÓn ®o¹n.

V. I. L ª - n i n

510

VIII. §Ó thay thÕ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ b»ng nÒn s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa th× giai cÊp v« s¶n cÇn ph¶i n¾m chÝnh quyÒn ⎯ chuyªn chÝnh v« s¶n ⎯ 8.

IX. Phong trµo c«ng nh©n trë thµnh phong trµo quèc tÕ ⎯ 10.

X. Phong trµo d©n chñ - x· héi Nga lµ mét bé phËn cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ ⎯11.

XI. §¶ng d©n chñ - x· héi Nga còng theo ®uæi môc ®Ých cuèi cïng ®ã. NhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga lµ

v¹ch râ tÝnh chÊt kh«ng thÓ dung hoµ gi÷a çc lîi Ých gi¶i thÝch ý nghÜa cña çch m¹ng x· héi tæ chøc çc lùc l−îng cña c«ng nh©n

XII. Môc tiªu tr−íc m¾t ph¶i thay ®æi v× nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« (¸p bøc toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng + trë lùc chñ yÕu ®èi víi phong trµo c«ng nh©n).

XIII. CÇn ph¶i phÊn ®Êu ®Ó ®¹t tíi nh÷ng thiÕt chÕ ph¸p luËt lµ thø bæ sung cña chñ nghÜa t− b¶n.

XIV. ChÕ ®é chuyªn chÕ ⎯ tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«, kÎ thï ®éc ¸c nhÊt, do ®ã nhiÖm vô tr−íc m¾t lµ lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ.

nh÷ng ®iÒu söa ®æi b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña plª-kha-nèp

§Ò nghÞ 21. 1. 02.

III. [Çc quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng ®Ì nÆng lªn giai cÊp c«ng nh©n tuú theo] sù tiÕn bé vÒ kü thuËt [lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng] kh«ng v. v.

III. TiÕn bé vÒ kü thuËt (lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng?) kh«ng nh÷ng ®em l¹i cho bän t− b¶n kh¶ n¨ng vËt chÊt ®Ó t¨ng møc ®é bãc lét c«ng nh©n, mµ cßn biÕn kh¶ n¨ng ®ãthµnh hiÖn thùc

"cho phÐp"

⎯ 9


511

{thay ch÷ lµ nguyªn nh©n b»ng ch÷ g©y ra}

+ N¹n thÊt nghiÖp, c¶nh bÇn cïng, sù l¨ng nhôc vµ ¸p bøc t¨ng lªn lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña xu h−íng c¬ b¶n ®ã cña chñ nghÜa t− b¶n.

thµnh hiÖn thùc, g©y ra sù gi¶m sót t−¬ng ®èi møc cÇu vÒ søc lao ®éng ®ång thêi lµm t¨ng mét çch t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi møc cung vÒ søc lao ®éng. N¹n thÊt nghiÖp, c¶nh bÇn cïng, sù l¨ng nhôc vµ ¸p bøc t¨ng lªn lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña xu h−íng c¬ b¶n ®ã cña chñ nghÜa t− b¶n.

(nh÷ng xu h−íng c¬ b¶n ®· chØ ra)

Lµm § 5. IV. Nh− vËy lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng x· héi dÉn ®Õn chç tÊt c¶ thµnh qu¶ cña sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu bÞ mét nhóm d©n c− ®éc chiÕm, vµ cïng víi sù t¨ng lªn cña cña c¶i x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi còng t¨ng lªn, sù çch biÖt gi÷a ng−êi h÷u s¶n vµ v« s¶n còng më réng ra, çi hè ng¨n çch gi÷a giai cÊp nh÷ng kÎ h÷u s¶n vµ giai cÊp nh÷ng ng−êi v« s¶n còng s©u thªm vµ réng thªm.

Lµm § 4. V. 1) Nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp ⎯ do nh÷ng m©u thuÉn ®· nãi ë trªn cña chñ nghÜa t− b¶n tÊt nhiªn g©y ra ⎯ lµm cho t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ngµy cµng tåi tÖ thªm

1) Trong b¶n th¶o, phÇn ®Çu ®o¹n: "Cµng lµm cho nh÷ng m©u thuÉn ®ã trë nªn gay g¾t h¬n" ®· bÞ g¹ch ®i.

K h « n g ® ó n g kh«ng ph¶i

tÊt c¶.

V. I. L ª - n i n

512

trong t×nh h×nh kh«ng cã sù gi¸m s¸t cña x· héi ®èi víi s¶n xuÊt, trong t×nh h×nh c¹nh tranh gi÷a çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trªn thÞ tr−êng thÕ giíi kh«ng ngõng më réng 1).

do s¶n xuÊt kh«ng cã kÕ ho¹ch, do sù c¹nh tranh gi÷a çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trªn thÞ tr−êng thÕ giíi t¨ng thªm. Sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng cña quÇn chóng diÔn ra cïng víi sù phung phÝ cña c¶i x· héi v× kh«ng thÓ t×m ®−îc n¬i tiªu thô nh÷ng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra.

Trong t×nh h×nh x· héi nh− vËy, trong t×nh h×nh s¶n xuÊt kh«ng cã kÕ ho¹ch, trong t×nh h×nh c¹nh tranh gi÷a çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trªn thÞ tr−êng thÕ giíi kh«ng ngõng më réng, viÖc tiªu thô hµng ho¸ nhÊt ®Þnh ph¶i chËm h¬n so víi viÖc s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã1).

ViÕt xong chËm nhÊt lµ vµo ngµy 8 (21) th¸ng Giªng 1902

In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong V¨n tËp Lª -nin, tËp II


1) Ph−¬ng ¸n nµy trong b¶n th¶o ®· bÞ g¹ch bá ®i.


513

3

b¶n ghi ®o¹n I vµ II cña dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt

cña Plª-kha-nèp vµ s¬ th¶o ®o¹n I trong

phÇn lý luËn cña c−¬ng lÜnh

I. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa lµ c¬ së kinh tÕ cña x· héi t− s¶n hiÖn ®¹i, trong ®ã bé phËn quan träng nhÊt cña t− liÖu s¶n xuÊt vµ cña l−u th«ng s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra d−íi h×nh thøc hµng ho¸ ⎯ lµ tµi s¶n t− h÷u cña mét giai cÊp t−¬ng ®èi Ýt ng−êi, trong khi ®ã ®a sè d©n c− kh«ng thÓ sinh sèng b»ng çch nµo kh¸c ngoµi çch b¸n søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã, sè d©n c− nµy ë vµo t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (nh÷ng ng−êi v« s¶n), lµ nh÷ng ng−êi ®em lao ®éng cña m×nh ra t¹o nªn thu nhËp cho nh÷ng kÎ chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ (bän t− b¶n vµ ®¹i ®iÒn chñ).

II. Ph¹m vi thèng trÞ cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa më réng theo møc ®é c¶i tiÕn kh«ng ngõng kü thuËt lµm t¨ng thªm t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín, vµ do ®ã, thu hÑp vai trß cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi, lµm cho møc sèng cña hä gi¶m sót, ®Èy mét sè ng−êi nµy sang hµng ngò giai cÊp v« s¶n, biÕn mét çch trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp mét sè ng−êi kh¸c thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng cho t− b¶n.

* * *

I (?). Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga dÉn ®Õn sù bµnh tr−íng vµ sù thèng trÞ ngµy cµng m¹nh mÏ cña çc quan hÖ s¶n ||?|| xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ë trong n−íc ®ã.

ViÕt xong sím nhÊt lµ vµo ngµy 8 (21) th¸ng Giªng 1902


V. I. L ª - n i n

514

4 kÕ ho¹ch th«ng b¸o

vÒ qu¸ tr×nh th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh

1. KÓ l¹i t×nh h×nh dù th¶o c−¬ng lÜnh vµ c«ng t¸c chuÈn bÞ cña tiÓu ban cho viÖc dù th¶o ®ã.

2. Dù th¶o thø nhÊt cña G. V. 3. Dù th¶o nh÷ng ®iÓm söa ®æi (víi mét sè lý do söa ®æi).

ViÕt xong sím nhÊt lµ vµo ngµy 8 (21) th¸ng Giªng 1902 In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong V¨n tËp Lª -nin, tËp II



515

5

ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn lý luËn trong dù th¶o c−¬ng lÜnh

Çch diÔn ®¹t

lÇn ®Çu çch diÔn ®¹t ®·

®−îc söa ®æi A.

I. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga vµ viÖc n−íc Nga ngµy cµng bÞ l«i cuèn (m¹nh mÏ) vµo trao ®æi hµng ho¸ quèc tÕ lµm cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng phæ biÕn vµ thèng trÞ hoµn toµn.

DiÔn ®¹t b»ng çch kh¸c

I. ViÖc n−íc Nga bÞ l«i cuèn m¹nh mÏ vµo trao ®æi hµng ho¸ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ë trong n−íc dÉn ®Õn sù thèng trÞ ngµy cµng hoµn toµn ë trong n−íc, cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, ph−¬ng thøc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y.

II. 1) Kü thuËt kh«ng ngõng c¶i tiÕn ngµy cµng lµm t¨ng t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín, thu hÑp vai trß cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp (n«ng d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî

III. Kü thuËt kh«ng ngõng c¶i tiÕn ngµy cµng lµm t¨ng sè l−îng, quy m« vµ t¸c dông kinh tÕ cña çc xÝ nghiÖp lín t− b¶n chñ nghÜa, lµm gi¶m møc sèng cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp (n«ng

1) Trong b¶n th¶o cã ®¸nh dÊu nh÷ng chç chuyÓn phÇn: phÇn "II" bÞ g¹ch ®i b»ng bót ch× xanh vµ thay vµo ®ã phÇn "III" vµ ng−îc l¹i.

V. I. L ª - n i n

516

thñ c«ng vµ v. v.) trong ®êi sèng kinh tÕ n−íc nhµ, ®ång thêi lµm gi¶m møc sèng cña hä, biÕn mét sè ng−êi nµy, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng cho t− b¶n, ®Èy mét sè ng−êi kh¸c sang ®éi ngò giai cÊp kh«ng cã tµi s¶n, mÊt hÕt t− liÖu s¶n xuÊt (giai cÊp v« s¶n).

d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng), biÕn mét sè ng−êi nµy thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng cho t− b¶n, lµm ph¸ s¶n hoµn toµn nh÷ng ng−êi kh¸c, b»ng çch ®Èy hä vµo ®éi ngò giai cÊp kh«ng cã tµi s¶n, mÊt hÕt t− liÖu s¶n xuÊt (giai cÊp v« s¶n).

III. PhÇn quan träng nhÊt cña t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ngµy cµng tËp trung vµo trong tay mét giai cÊp t−¬ng ®èi Ýt ng−êi, trong khi ®ã ®a sè ngµy cµng ®«ng ®¶o d©n c− kh«ng thÓ duy tr× ®−îc cuéc sèng cña m×nh b»ng çch nµo kh¸c ngoµi viÖc b¸n søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã, ®a sè d©n c− Êy r¬i vµo t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (v« s¶n), nh÷ng ng−êi ®em lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho nh÷ng kÎ chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ (bän t− b¶n vµ bän ®¹i ®iÒn chñ).

IV. TiÕn bé kü thuËt, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, cho phÐp çc nhµ t− b¶n n©ng cao møc bãc lét c«ng nh©n, lµm gi¶m mét çch t−¬ng ®èi møc cÇu vÒ søc lao ®éng (tøc lµ møc cÇu t¨ng lªn kh«ng t−¬ng xøng (chËm h¬n) víi sù t¨ng lªn cña t− b¶n) ®ång thêi lµm t¨ng lªn mét çch t−¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi møc cung vÒ søc lao ®éng. Xu h−íng ®ã, còng nh− çc xu h−íng c¬ b¶n ®· chØ ra ë trªn cña chñ nghÜa t− b¶n lµm cho n¹n thÊt nghiÖp, sù bÇn cïng, bãc lét, ¸p bøc vµ sù l¨ng nhôc t¨ng lªn.

V. Nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp ⎯ do nh÷ng m©u thuÉn ®· nãi ë trªn cña chñ nghÜa t− b¶n tÊt nhiªn g©y ra, nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa t− b¶n (vµ kh«ng mét liªn hîp nµo cña çc chñ xÝ nghiÖp l¹i cã thÓ xãa bá


517

®−îc) v× nÒn s¶n xuÊt vèn kh«ng cã kÕ ho¹ch, v× sù c¹nh tranh lÉn nhau gi÷a çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trªn thÞ tr−êng thÕ giíi t¨ng lªn ⎯ lµm cho t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ngµy cµng tåi tÖ thªm. Sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng cña quÇn chóng diÔn ra cïng víi sù phung phÝ cña c¶i x· héi v× kh«ng thÓ t×m ®−îc n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ ®· s¶n xuÊt ra.

VI. Nh− vËy lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng x· héi dÉn ®Õn chç

DiÔn ®¹t theo çch kh¸c

VI. Nh− vËy lµ sù ph¸t triÓn khæng lå cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng x· héi vµ ngµy cµng x· héi ho¸ dÉn ®Õn chç

tÊt c¶ çc thµnh qu¶ chñ yÕu cña sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu bÞ mét nhãm d©n c− ®éc chiÕm, vµ cïng víi sù t¨ng lªn cña cña c¶i x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi còng t¨ng lªn, sù çch biÖt gi÷a ng−êi h÷u s¶n vµ v« s¶n còng më réng ra, çi hè ng¨n çch gi÷a giai cÊp nh÷ng kÎ h÷u s¶n (giai cÊp t− s¶n) vµ giai cÊp nh÷ng ng−êi v« s¶n còng s©u thªm vµ réng thªm.

VII. §ång thêi, tÊt c¶ nh÷ng m©u thuÉn kh«ng thÓ tr¸nh khái Êy cña chñ nghÜa t− b¶n mµ ngµy cµng lín vµ ph¸t triÓn lªn th×

sù bÊt m·n vµ c¨m phÉn cña giai cÊp c«ng nh©n còng t¨ng lªn, sù ®oµn kÕt cña giai cÊp ®ã t¨ng lªn do chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa,

sè l−îng vµ sù ®oµn kÕt, sù bÊt m·n vµ c¨m phÉn cña nh÷ng ng−êi v« s¶n còng t¨ng lªn,

cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n chèng giai cÊp çc nhµ t− b¶n gay g¾t thªm, nguyÖn väng muèn tho¸t khái

V. I. L ª - n i n

518

çi ¸ch kh«ng thÓ chÞu ®ùng næi cña chñ nghÜa t− b¶n, ngµy cµng m¹nh lªn.

VIII. ViÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n. §Ó lËt ®æ çi ¸ch cña chñ nghÜa t− b¶n cÇn ph¶i cã cuéc çch m¹ng x· héi, tøc lµ

VIII. ViÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n, bëi v× tÊt c¶ çc giai cÊp cßn l¹i cña x· héi hiÖn ®¹i ®Òu chñ tr−¬ng duy tr× nh÷ng c¬ së cña chÕ ®é kinh tÕ hiÖn t¹i.

§Ó thùc sù gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n, cÇn ph¶i cã cuéc çch m¹ng x· héi, xuÊt ph¸t mét çch tù nhiªn tõ toµn bé sù ph¸t triÓn cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, tøc lµ

ph¶i thñ tiªu chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, chuyÓn çc t− liÖu ®ã thµnh së h÷u c«ng céng vµ thay thÕ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa b»ng viÖc tæ chøc s¶n xuÊt s¶n phÈm theo lèi x· héi chñ nghÜa do toµn thÓ x· héi tiÕn hµnh ®Ó ®¶m b¶o phóc lîi ®Çy ®ñ vµ sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn cña tÊt c¶ mäi thµnh viªn trong x· héi.

IX. Muèn hoµn thµnh cuéc çch m¹ng x· héi ®ã, giai cÊp v« s¶n ph¶i giµnh lÊy chÝnh quyÒn , chÝnh quyÒn ®ã sÏ khiÕn cho giai cÊp ®ã cã ®−îc ®Þa vÞ lµm chñ vµ cho phÐp giai cÊp ®ã kh¾c phôc ®−îc mäi trë lùc trªn con ®−êng tiÕn tíi môc ®Ých vÜ ®¹i cña nã. Theo ý nghÜa ®ã, chuyªn chÝnh v« s¶n lµ mét ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ tÊt yÕu cña cuéc çch m¹ng x· héi.

X. Cuéc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n sÏ gi¶i phãng toµn bé nh©n lo¹i hiÖn nay ®ang bÞ ¸p bøc vµ ®au khæ, bëi


519

v× nã sÏ chÊm døt tÊt c¶ çc h×nh thøc ¸p bøc vµ bãc lét cña ng−êi ®èi víi ng−êi.

XI. §¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®Ò ra cho m×nh nhiÖm vô lµ v¹ch râ cho c«ng nh©n thÊy sù ®èi lËp kh«ng thÓ dung hoµ ®−îc gi÷a lîi Ých cña hä víi lîi Ých cña bän t− b¶n; gi¶i thÝch cho giai cÊp v« s¶n thÊy ý nghÜa lÞch sö, tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn cña cuéc çch m¹ng x· héi mµ nã ph¶i hoµn thµnh; tæ chøc mét ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp, cã kh¶ n¨ng l·nh ®¹o mäi biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n chèng l¹i toµn bé chÕ ®é x· héi vµ chÝnh trÞ hiÖn nay.

XII. Nh−ng sù ph¸t triÓn cña trao ®æi quèc tÕ vµ cña s¶n xuÊt cho thÞ tr−êng thÕ giíi ®· thiÕt lËp nªn (t¹o ra) mét mèi quan hÖ hÕt søc chÆt chÏ gi÷a tÊt c¶ çc d©n téc trong thÕ giíi v¨n minh (?), khiÕn cho môc ®Ých vÜ ®¹i cña cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n chØ cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng sù hiÖp søc cña nh÷ng ng−êi v« s¶n tÊt c¶ çc n−íc. Do ®ã 1) phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i ph¶i trë thµnh vµ tõ l©u ®· trë thµnh mét phong trµo quèc tÕ, vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga tù coi m×nh lµ mét ®éi ngò cña ®¹o qu©n v« s¶n toµn thÕ giíi, lµ mét bé phËn cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ.

_____

B. I. Song nh÷ng môc tiªu tr−íc m¾t cña ®¶ng d©n chñ -

x· héi Nga th× thay ®æi nhiÒu, v× ë n−íc ta, nhiÒu tµn tÝch cña chÕ ®é x· héi tiÒn t− b¶n, tøc chÕ ®é n«ng n«, ®ang k×m h·m rÊt nhiÒu sù ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt , h¹ thÊp møc sèng cña nh©n d©n lao ®éng

1) Nh÷ng ch÷ "môc ®Ých vÜ ®¹i cña cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n chØ cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng sù hiÖp søc cña nh÷ng ng−êi v« s¶n tÊt c¶ çc n−íc. Do ®ã" ®· bÞ g¹ch ®i trong b¶n th¶o.

V. I. L ª - n i n

520

khiÕn cho hµng triÖu n«ng d©n r¬i vµo c¶nh chÕt dÇn chÕt mßn man rî kiÓu ch©u ¸, giam h·m toµn thÓ nh©n d©n trong c¶nh tèi t¨m, kh«ng cã quyÒn vµ bÞ ®Ì nÐn. §¶ng d©n chñ - x· héi Nga vÉn cßn ph¶i phÊn ®Êu ®Ó thùc hiÖn nh÷ng thÓ chÕ vÒ tù do c«ng d©n vµ tù do chÝnh trÞ, lµ nh÷ng thÓ chÕ ®· tõng tån t¹i ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn vµ lµ nh÷ng thÓ chÕ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn mét çch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n 1).

II. ChÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng lµ tµn tÝch lín nhÊt cña chÕ ®é n«ng n«, lµ thµnh tr× v÷ng ch¾c nhÊt cña toµn bé sù d· man vµ tÊt c¶ nh÷ng tai häa mµ çc n−íc cã tù do vÒ chÝnh trÞ ®· tho¸t khái, nã lµ kÎ thï ®éc ¸c nhÊt vµ nguy hiÓm nhÊt cña phong trµo gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n.

Mét trong nh÷ng tµn tÝch lín nhÊt ®ã cña chÕ ®é n«ng n«, thµnh tr× v÷ng ch¾c nhÊt cña toµn bé sù d· man ®ã lµ chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng. ChÕ ®é nµy lµ kÎ thï hung ¸c nhÊt vµ nguy hiÓm nhÊt cña phong trµo gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n vµ cña sù ph¸t triÓn v¨n hãa cña toµn d©n.

Do ®ã ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga ®Ò ra cho m×nh nhiÖm vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t lµ ®¸nh ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng vµ thay thÕ chÕ ®é ®ã b»ng chÕ ®é céng hoµ dùa trªn c¬ së mét hiÕn ph¸p d©n chñ, ®¶m b¶o:

1) quyÒn chuyªn chÕ cña nh©n d©n, tøc lµ ...

ViÕt xong trong kho¶ng tõ ngµy 8 ®Õn ngµy 25 th¸ng Giªng (21 th¸ng Giªng ®Õn 7 th¸ng Hai) 1902 In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong V¨n tËp Lª-nin, tËp II


1) Trong b¶n th¶o, c©u nµy ®· bÞ g¹ch ®i.


521

6 s¬ th¶o dµn bµi

dù th¶o c−¬ng lÜnh

I − VI. A) Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n.

VII − XII. B) Cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi.

C) Nh÷ng môc tiªu tr−íc m¾t cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga vµ nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ cña hä.

D) Çc c¶i çch x· héi (c«ng x−ëng). §) C¶i çch tµi chÝnh vµ nh÷ng yªu s¸ch nh»m xo¸

bá çc tµn tÝch cña x· héi n«ng n«. E) KÕt luËn ("phÇn cuèi").

A) Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga vµ nh÷ng nhiÖm vô chung cña ®¶ng d©n chñ - x· héi.

B) Nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ ®Æc biÖt vµ nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ cña ®¶ng d©n chñ - x· héi.

C) Nh÷ng c¶i çch x· héi. D) Nh÷ng cuéc c¶i tæ tµi chÝnh vµ nh÷ng cuéc c¶i t¹o (c¶i

çch) n«ng d©n.

ViÕt xong kho¶ng tõ ngµy 8 ®Õn ngµy 25 th¸ng Giªng (21 th¸ng Giªng ®Õn 7 th¸ng Hai) 1902

In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong V¨n tËp Lª-nin, tËp II


V. I. L ª - n i n

522

7 ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña

phÇn ruéng ®Êt vµ kÕt luËn cña dù th¶o

c−¬ng lÜnh

Ngoµi ra, §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®ßi: a) ®Ó tæ chøc d©n chñ nÒn kinh tÕ quèc gia - xo¸ bá tÊt c¶

mäi thø thuÕ gi¸n thu vµ ®Æt ra thuÕ luü tiÕn ®¸nh vµo thu nhËp b) ®Ó thñ tiªu tÊt c¶ tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò ë n−íc ta 1) xo¸ bá nh÷ng kho¶n tiÒn chuéc vµ t« dÞch còng

nh− mäi kho¶n s−u thuÕ hiÖn nay ®ang ®Ì nÆng lªn ng−êi n«ng d©n lµ ®¼ng cÊp ph¶i chÞu thuÕ;

2) thñ tiªu chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh vµ tÊt c¶ çc luËt lÖ ng¨n c¶n ng−êi n«ng d©n sö dông ruéng ®Êt cña m×nh;

3) tr¶ l¹i cho nh©n d©n tÊt c¶ çc kho¶n tiÒn mµ ng−êi ta ®· bßn rót cña hä d−íi h×nh thøc tiÒn chuéc hoÆc t« dÞch. Nh»m môc ®Ých Êy, tÞch thu çc tµi s¶n cña çc tu viÖn vµ çc th¸i Êp, còng nh− ®Æt ra mét thø thuÕ ®Æc biÖt ®¸nh vµo nh÷ng ®Êt ®ai cña çc ®¹i ®Þa chñ quý téc ®· ®−îc øng tr−íc tiÒn chuéc. ChuyÓn nh÷ng kho¶n tiÒn ®· thu ®−îc b»ng nh÷ng çch Êy thµnh mét quü ®Æc biÖt cña nh©n d©n ®Ó dïng vµo çc nhu cÇu v¨n hãa vµ phóc lîi cña çc c«ng x· n«ng th«n;

4) lËp ra çc uû ban n«ng d©n


523

(a) ®Ó tr¶ l¹i cho çc c«ng x· n«ng th«n (b»ng çch tÞch thu hoÆc chuéc l¹i nÕu ruéng ®Êt ®· chuyÓn tõ tay ng−êi nµy sang tay ng−êi kh¸c, v. v.) nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña n«ng d©n khi thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« vµ ®ang ®−îc bän ®Þa chñ dïng lµm c«ng cô n« dÞch n«ng d©n;

(b) ®Ó xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ®ang cßn tån t¹i ë U-ran, An-tai, ë miÒn T©y vµ çc miÒn kh¸c trong n−íc;

5) cho çc tßa ¸n cã quyÒn gi¶m t« qu¸ cao vµ tuyªn bè huû bá nh÷ng hîp ®ång cã tÝnh chÊt n« dÞch.

§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cho r»ng viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ , triÖt ®Ó vµ v÷ng ch¾c tÊt c¶ çc c¶i çch chÝnh trÞ vµ c¶i çch x· héi nãi trªn chØ cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng con ®−êng lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ vµ triÖu tËp quèc héi lËp hiÕn do toµn d©n tù do bÇu ra.

ViÕt xong chËm nhÊt lµ ngµy 25 th¸ng Giªng ( 7 th¸ng Hai) 1902


V. I. L ª - n i n

524

8

s¬ th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh

ph−¬ng ¸n I

S¶n xuÊt hµng ho¸ ë Nga ph¸t triÓn ngµy cµng nhanh chãng, n−íc Nga tham gia ngµy cµng m¹nh mÏ vµo viÖc trao ®æi hµng ho¸ trªn tr−êng quèc tÕ 1), vµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng thèng trÞ hoµn toµn trong n−íc Êy.

Ngµy cµng cã ®«ng ®¶o d©n c− kh«ng thÓ duy tr× cuéc sèng cña m×nh b»ng çch nµo kh¸c ngoµi viÖc b¸n søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã hä r¬i vµo ®Þa vÞ cña nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (v« s¶n) phô thuéc vµo giai cÊp t−¬ng ®èi Ýt ng−êi gåm çc nhµ t− b¶n vµ ®¹i ®iÒn chñ lµ nh÷ng kÎ tËp trung trong tay bé phËn t− liÖu s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ quan träng nhÊt 2).

Bé phËn t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt tËp trung vµo tay mét nhóm çc nhµ t− b¶n vµ ®¹i ®iÒn chñ thµnh tµi s¶n riªng cña chóng. Sè c«ng nh©n v× mÊt hÕt t− liÖu s¶n xuÊt, buéc ph¶i ®i ®Õn chç b¸n søc lao ®éng cña m×nh th× ngµy cµng ®«ng ®¶o. Do ®ã hä r¬i vµo t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (v« s¶n), lµ nh÷ng ng−êi ®em lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho bän chiÕm h÷u.

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ngµy cµng lµm t¨ng thªm sè l−îng, quy m« vµ t¸c dông kinh tÕ cña xÝ nghiÖp lín, lµm cho møc sèng cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt

1) Trong b¶n th¶o nh÷ng ch÷ "n−íc Nga tham gia ngµy cµng m¹nh mÏ vµo viÖc trao ®æi hµng ho¸ trªn tr−êng quèc tÕ" ®· bÞ g¹ch bá.

2) Trong b¶n th¶o ®o¹n nµy ®· bÞ g¹ch bá.


525

nhá ®éc lËp (n«ng d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng) bÞ gi¶m sót, biÕn mét sè thµnh t«i tí vµ kÎ nép cèng cho t− b¶n, ®Èy mét sè kh¸c sang hµng ngò giai cÊp v« s¶n.

Kü thuËt cµng tiÕn bé th× bän t− b¶n cµng cã kh¶ n¨ng t¨ng thªm møc ®é bãc lét c«ng nh©n, sù t¨ng lªn cña møc cÇu vÒ søc lao ®éng cµng chËm h¬n so víi sù t¨ng lªn cña møc cung vÒ søc lao ®éng.

Sù bÇn cïng, n¹n thÊt nghiÖp, sù bãc lét, ¸ch ¸p bøc vµ sù l¨ng nhôc t¨ng lªn lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng xu h−íng c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n.

§êi sèng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o, n¹n thÊt nghiÖp, ¸ch bãc lét vµ mäi sù l¨ng nhôc lµ sè phËn cña çc tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ngµy cµng ®«ng ®¶o.

Nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp ⎯ do nh÷ng m©u thuÉn ®· nãi ë trªn cña chñ nghÜa t− b¶n tÊt nhiªn g©y ra, cµng lµm cho qu¸ tr×nh ®ã gay g¾t thªm. Sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng cña quÇn chóng diÔn ra cïng mét lóc víi sù phung phÝ cña c¶i x· héi v× kh«ng thÓ t×m ®−îc n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ ®· s¶n xuÊt ra.

Nh− vËy lµ sù ph¸t triÓn khæng lå cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng x· héi vµ ngµy cµng x· héi ho¸ dÉn ®Õn chç tÊt c¶ çc thµnh qu¶ chñ yÕu cña sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu bÞ mét nhóm d©n c− ®éc chiÕm. Cïng víi sù t¨ng lªn cña cña c¶i x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi còng t¨ng lªn, çi hè ng¨n çch gi÷a giai cÊp nh÷ng kÎ h÷u s¶n (giai cÊp t− s¶n) vµ giai cÊp nh÷ng ng−êi v« s¶n còng s©u thªm vµ réng thªm.

(A) § III. S¶n xuÊt nhá ngµy cµng bÞ s¶n xuÊt lín lo¹i trõ. Nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp (n«ng d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng) hoÆc biÕn thµnh ng−êi v« s¶n, hoÆc biÕn thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng cho t− b¶n.

V. I. L ª - n i n

526

ViÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng vÒ kü thuËt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt nhá ngµy cµng bÞ nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ. Bé phËn t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt (ruéng ®Êt vµ c«ng x−ëng, c«ng cô vµ m¸y mãc, ®−êng s¾t vµ çc ph−¬ng tiÖn giao th«ng kh¸c) tËp trung vµo tay mét sè t−¬ng ®èi Ýt çc nhµ t− b¶n vµ ®¹i ®iÒn chñ, thµnh tµi s¶n riªng cña chóng. Nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp (n«ng d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng) ngµy cµng bÞ ph¸ s¶n, mÊt hÕt t− liÖu s¶n xuÊt vµ do ®ã hoÆc biÕn thµnh ng−êi v« s¶n, hoÆc biÕn thµnh t«i tí vµ nh÷ng kÎ nép cèng cho t− b¶n. Ngµy cµng cã nhiÒu ng−êi lao ®éng buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh.

Do ®ã, hä trë thµnh c«ng nh©n lµm thuª, lÖ thuéc vµo bän chiÕm h÷u, ®em lao ®éng cña m×nh t¹o ra cña c¶i cho bän chóng.

Do ®ã nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (nh÷ng ng−êi v« s¶n) Êy r¬i vµo t×nh tr¹ng lÖ thuéc vµo bän chiÕm h÷u, ®em lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho bän chóng.

ph−¬ng ¸n II

S¶n xuÊt hµng ho¸ ë Nga ph¸t triÓn ngµy cµng nhanh chãng, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng thèng trÞ hoµn toµn trong n−íc ®ã.

Bé phËn t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt (ruéng ®Êt vµ c«ng x−ëng, c«ng cô vµ m¸y mãc, ®−êng s¾t vµ çc ph−¬ng tiÖn giao th«ng kh¸c) tËp trung vµo tay mét sè t−¬ng ®èi Ýt çc nhµ t− b¶n vµ ®¹i ®iÒn chñ, thµnh tµi s¶n riªng cña chóng.

Ngµy cµng cã nhiÒu ng−êi lao ®éng v× mÊt hÕt (kh«ng cã) t− liÖu s¶n xuÊt nªn buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh.

Ngµy cµng cã nhiÒu ng−êi lao ®éng buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh, trë thµnh c«ng nh©n lµm thuª,


527

V. I. L ª - n i n

528

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin

"S¬ th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh". Ph−¬ng ¸n 2. ⎯ 1902


527

Do ®ã nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (nh÷ng ng−êi v« s¶n) Êy r¬i vµo t×nh tr¹ng lÖ thuéc vµo bän chiÕm h÷u, em lao ®éng cña m×nh t¹o ra thu nhËp cho bän chóng.

lÖ thuéc vµo bän chiÕm h÷u, ®em lao ®éng cña m×nh t¹o ra cña c¶i cho bän chóng.

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ngµy cµng lµm t¨ng thªm

sè l−îng, quy m« vµ t¸c dông kinh tÕ cña xÝ nghiÖp lín, lµm cho t×nh c¶nh nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá ®éc lËp (n«ng d©n, thî thñ c«ng lµm ë nhµ, thî thñ c«ng) ngµy cµng c¬ cùc, biÕn mét sè thµnh t«i tí vµ kÎ nép cèng cho t− b¶n, ®Èy mét sè kh¸c sang hµng ngò giai cÊp v« s¶n.

Kü thuËt cµng tiÕn bé th× bän t− b¶n cµng cã kh¶ n¨ng t¨ng thªm møc ®é bãc lét c«ng nh©n, sù t¨ng lªn cña møc cÇu vÒ søc lao ®éng cµng chËm h¬n so víi sù t¨ng lªn cña møc cung vÒ søc lao ®éng. §êi sèng kh«ng ®−îc ®¶m b¶o, n¹n thÊt nghiÖp, ¸ch bãc lét vµ mäi sù l¨ng nhôc lµ sè phËn cña çc tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ngµy cµng ®«ng ®¶o.

Nh÷ng cuéc khñng ho¶ng c«ng nghiÖp ⎯ do nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n tÊt nhiªn g©y ra ⎯ cµng lµm cho qu¸ tr×nh ®ã gay g¾t thªm. Sù nghÌo khæ vµ bÇn cïng cña quÇn chóng diÔn ra cïng mét lóc víi sù phung phÝ cña c¶i x· héi v× kh«ng thÓ t×m ®−îc n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ ®· s¶n xuÊt ra.

Nh− vËy lµ sù ph¸t triÓn khæng lå cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña lao ®éng x· héi vµ ngµy cµng x· héi ho¸ dÉn ®Õn chç tÊt c¶ çc thµnh qu¶ chñ yÕu cña sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu bÞ mét nhóm d©n c− ®éc chiÕm. Cïng víi sù t¨ng lªn cña cña c¶i x· héi, sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi còng t¨ng lªn, çi hè ng¨n çch gi÷a giai cÊp nh÷ng kÎ h÷u

V. I. L ª - n i n

528

s¶n (giai cÊp t− s¶n) vµ giai cÊp nh÷ng ng−êi v« s¶n còng s©u thªm vµ réng thªm1). ViÕt xong vµo kho¶ng tõ ngµy 25 th¸ng Giªng ®Õn ngµy 18 th¸ng Hai (7 th¸ng Hai ®Õn 3 th¸ng Ba) 1902 In lÇn ®Çu tiªn n¨m 1924 trong V¨n tËp Lª-nin, tËp II


1) ë mÆt tr¸i cña b¶n th¶o cã ®o¹n ghi b»ng bót ch×: "...kiªn quyÕt b¸c bá tÊt c¶ nh÷ng dù ¸n c¶i çch cã liªn quan ®Õn bÊt kú sù më réng hay cñng cè viÖc b¶o hé cña c¶nh s¸t quan liªu ®èi víi quÇn chóng lao ®éng ..." §o¹n nµy do V. I. Lª-nin ®Ò nghÞ nh»m söa ®æi phÇn kÕt luËn cña "Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" (xem tËp nµy, tr. 267).


529

9 bæ sung vµo phÇn ruéng ®Êt

vµ c«ng x−ëng trong dù th¶o c−¬ng lÜnh

"§Ó thñ tiªu çc tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« cò, nã (§¶ng

c«ng nh©n d©n chñ x· héi Nga) sÏ phÊn ®Êu". LiÖu cã nªn thªm "vµ ®Ó cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë

n«ng th«n ph¸t triÓn tù do". Chøng minh cho ®iÒu ®ã lµ nh÷ng ®iÒu sau ®©y: ë ®©y

chóng ta ph¶i kiªn quyÕt t¸ch ra khái phong trµo d©n chñ t− s¶n lµ phong trµo, d−íi tÊt c¶ mäi mÇu s¾c cña nã, s½n sµng t¸n thµnh dÜ nhiªn lµ chØ çi lËp luËn thø nhÊt mµ th«i.

* * *

NB: bæ sung vµo phÇn c«ng x−ëng: §Æt ra luËt tr¶ tiÒn theo tuÇn, c¨n cø vµo tÊt c¶ mäi hîp ®ång

vÒ thuª m−ín c«ng nh©n.

ViÕt xong vµo kho¶ng tõ ngµy 25 th¸ng Giªng ®Õn ngµy 18 th¸ng Hai (7 th¸ng Hai ®Õn 3 th¸ng Ba) 1902


530

tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt vÒ bµi "c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt

cña ®¶ng d©n chñ - x· héi nga" 164 "4. lËp ra çc uû ban n«ng d©n: a) ®Ó tr¶ l¹i cho çc c«ng x· n«ng th«n (b»ng çch tÞch

thu, hoÆc chuéc l¹i nÕu ruéng ®Êt ®· chuyÓn tõ tay ng−êi nµy sang tay ng−êi kh¸c, v. v.) nh÷ng ruéng ®Êt c¾t cña n«ng d©n khi thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« vµ ®ang ®−îc bän ®Þa chñ dïng lµm c«ng cô n« dÞch n«ng d©n..." 1)

Plª-kha-nèp. NB. §Ò nghÞ l−u ý ®iÓm nµy: tÞch thu (sè 3) kh«ng lo¹i trõ chuéc l¹i , chuéc l¹i kh«ng lo¹i trõ tÞch thu (chøng minh lµ thõa): "chuéc l¹i ... v. v." (sè 2) chØ ®¬n thuÇn lµ chuéc l¹i, th× nªn bá "v. v." ®i. Cßn çi c©u ®Æt trong ngoÆc th× cã thÓ thay b»ng c©u sau (b»ng çch chuéc l¹i, nÕu nh− sau n¨m 1861 ruéng ®Êt [chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ruéng ®Êt ] (sè 1) ®· chuyÓn sang tay ng−êi kh¸c b»ng çch b¸n l¹i). Nh− thÕ râ rµng lµ trong nh÷ng tr−êng hîp kh¸c, viÖc tr¶ l¹i sÏ kh«ng ph¶i båi

Sè 1 ⎯ nÕu trong c−¬ng lÜnh lµ ch÷ "nh÷ng ruéng ®Êt" th× viÖc ®Æt ch÷ "ruéng ®Êt" trong ngoÆc lµ kh«ng ®óng v¨n ph¹m.

Sè 2 ⎯ "v.v." kÓ c¶ viÖc trao ®æi ®Êt lÊy ®Êt vµ quyÒn sö dông ruéng ®Êt vµ viÖc ph©n ®Þnh ranh giíi ruéng ®Êt vµ v. v.. Do ®ã, bá ®i lµ hoµn toµn kh«ng ®óng.

Sè 3 ⎯ th−êng th−êng ng−êi ta cho "tÞch thu" lµ


Tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt

531

th−êng cho nh÷ng ng−êi së h÷u hiÖn nay. NÕu ®Êt chuyÓn sang tay ng−êi kh¸c b»ng con ®−êng thõa kÕ hoÆc trao tÆng , hoÆc ®æi th× kh«ng ph¶i chuéc. T«i cho r»ng chóng ta cã ®ñ th× giê thay ®æi ®iÓm nµy.

¸c-xen-rèt. T«i t¸n thµnh.P. A.

t−íc ®o¹t tµi s¶n, tøc lµ lÊy mµ kh«ng ph¶i båi th−êng. Do ®ã, sù ®èi lËp gi÷a tÞch thu víi chuéc hoµn toµn kh«ng cã g× kú l¹ nh− t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt c¶m thÊy.

"Chóng ta ph¶i ®Êu tranh chèng mäi tµn tÝch cña nh÷ng quan hÖ n«ng n«, ®ã lµ ®iÒu kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a ®èi víi mét ng−êi d©n chñ - x· héi, nh−ng v× tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ Êy xen kÏ ch»ng chÞt mét çch hÕt søc phøc t¹p víi nh÷ng quan hÖ t− s¶n, nªn chóng ta b¾t buéc ph¶i ®i vµo, nÕu cã thÓ nãi lµ tËn trung t©m cña t×nh h×nh hçn lo¹n Êy, mµ kh«ng lïi b−íc tr−íc tÝnh chÊt phøc t¹p cña nhiÖm vô"1).

Plª - kha - nèp. Muèn biÕt

thÕ nµo lµ tËn trung t©m, ⎯ xin phÐp ? ? nãi lµ thõa.

"...phÇn nãi vÒ c«ng nh©n gåm nh÷ng yªu s¸ch nh»m chèng giai cÊp t− s¶n, cßn phÇn nãi vÒ n«ng d©n gåm nh÷ng yªu s¸ch nh»m chèng bän ®Þa chñ - chñ n«ng n« (chèng bän phong kiÕn, t«i cã thÓ nãi nh− vËy, nÕu viÖc dïng thuËt ng÷ nµy ®Ó chØ bän ®Þa chñ quý téc ë n−íc ta kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò ®ang ®−îc tranh luËn kÞch liÖt *).

* Riªng t«i, t«i thiªn vÒ phÝa cho r»ng thuËt ng÷ Êy cã thÓ dïng ®Ó chØ bän ®Þa chñ quý téc ®−îc, nh−ng tÊt nhiªn ë ®©y kh«ng ph¶i chç vµ còng kh«ng ph¶i lóc luËn chøng hoÆc ngay c¶ ®Ò ra çch gi¶i quyÕt Êy, v× vÊn ®Ò hiÖn nay lµ ph¶i b¶o vÖ dù th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt do toµn thÓ ban biªn tËp ®· th¶o ra mét çch tËp thÓ" 2).

1) Xem tËp nµy, tr. 388. 2) Xem tËp nµy, tr. 390 - 391.

V. I. L ª - n i n

532

¸c-xen-rèt. NB. Thùc ra th× tèt h¬n hÕt nªn bá nh÷ng lêi ¸m chØ nh− thÕ vÒ nh÷ng sù bÊt ®ång ë trong cuèn c−¬ng lÜnh.

"Tr−íc khi cuéc ®Êu tranh cßn ch−a kÕt thóc h¼n, hay ngay c¶ trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, mµ l¹i toan x¸c ®Þnh tr−íc r»ng cã lÏ chóng ta sÏ kh«ng ®¹t ®−îc tÊt c¶ møc tèi ®a, th× cã nghÜa lµ hoµn toµn r¬i vµo chñ nghÜa phi-li-xtanh" 1).

Plª-kha-nèp. "Toan... x¸c ®Þnh"

r»ng chóng ta kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc tÊt c¶ møc tèi ®a vµ v. v. ⎯ c©u nµy rÊt lñng cñng. T«i ®Ò nghÞ thay c©u nµy b»ng c©u t«i ®· ghi trong v¨n b¶n 2). Yªu cÇu biÓu quyÕt vÒ ®Ò nghÞ nµy. Lý do: sî bän chèng ®èi chÕ giÔu.

T«i còng ®Ò nghÞ biÓu quyÕt ®Ò nghÞ cña t«i vÒ viÖc bá nh÷ng ý kiÕn cña t¸c gi¶ nãi vÒ chñ nghÜa phong kiÕn ë Nga. Lý do: nh÷ng lËp luËn nh− thÕ trong mét bµi b¸o kh¸i qu¸t, ch¼ng h¹n, cña ban biªn tËp lµ kh«ng thÝch hîp. Nh÷ng ®iÒu nãi thªm cña t¸c gi¶ chØ lµm cho ng−êi ta nghÜ tíi nh÷ng sù bÊt ®ång trong ban biªn tËp.

¸c-xen-rèt. ë trªn t«i ®· ph¸t biÓu ý kiÕn nh− thÕ.

TÕ nhÞ mét chót lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng nhËn xÐt cã thÓ thÊy r»ng viÖc ®ßi biÓu quyÕt cho nh÷ng thay ®æi mµ «ng ta mong muèn (liÖu cã lµm cho tåi h¬n kh«ng?) vÒ bót ph¸p lµ hoµn toµn kh«ng thÝch ®¸ng. Còng thËt lµ buån c−êi vÒ çi nçi lo sî r»ng chØ v× mét vÊn ®Ò nhá nhÆt vÒ "chñ nghÜa phong kiÕn" mµ ng−êi ta (bän M¸c-t−-nèp ch¨ng?) sÏ la ã lªn vÒ "nh÷ng sù bÊt ®ång". T«i nãi mét çch rÊt chung chung.

""Phong trµo cña chóng ta" lµ mét phong trµo c«ng nh©n d©n chñ - x· héi. QuÇn chóng n«ng d©n kh«ng thÓ thùc sù

1) Xem tËp nµy, tr. 393. 2) Plª-kha-nèp ®· ®Ò nghÞ thay c©u nµy b»ng c©u sau: "Tù m×nh

dõng l¹i tr−íc khi kÕt thóc h¼n cuéc ®Êu tranh, hay ngay c¶ trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, b»ng çch...".


533

"tham gia" phong trµo Êy: ®ã kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ch−a ch¾c ch¾n mµ lµ kh«ng thÓ ®−îc, vµ ®iÒu ®ã kh«ng bao giê ®−îc nãi ®Õn c¶. Nh−ng quÇn chóng n«ng d©n kh«ng thÓ kh«ng tham gia "phong trµo" chèng tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« (kÓ c¶ chèng chÕ ®é chuyªn chÕ)" 1).

Plª-kha-nèp. T«i ®Ò nghÞ (trong c©u nãi vÒ sù tham gia) thay nh÷ng ch÷ "quÇn chóng n«ng d©n" b»ng: quÇn chóng n«ng d©n víi t− çch lµ n«ng d©n, nghÜa lµ víi tÝnh çch lµ mét ®¼ng cÊp, vµ ngoµi ra, ®−îc xem nh− lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt, v. v..

T«i ®Ò nghÞ biÓu quyÕt vÒ ý kiÕn nµy.


Xem trang 28 mÆt tr¸i 2).

"Chóng ta ph¶i phæ biÕn réng r·i h¬n n÷a t− t−ëng cho r»ng chØ cã d−íi chÝnh thÓ céng hoµ míi cã thÓ diÔn ra trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n; chóng ta ph¶i t¹o ra vµ cñng cè truyÒn thèng céng hoµ trong tÊt c¶ nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga vµ trong quÇn chóng c«ng nh©n réng r·i nhÊt ë Nga; chóng ta ph¶i th«ng qua khÈu hiÖu "céng hoµ" mµ nãi lªn r»ng trong cuéc ®Êu tranh ®Ó d©n chñ ho¸ chÕ ®é nhµ n−íc, chóng ta sÏ chiÕn ®Êu ®Õn cïng, m·i m·i tiÕn lªn phÝa tr−íc..." 3)

Plª-kha-nèp. T«i khuyªn nªn g¹ch bá (®Ò nghÞ lÊy biÓu quyÕt) nh÷ng ch÷: chóng ta ph¶i phæ biÕn réng r·i t− t−ëng cho r»ng chØ cã d−íi chÝnh thÓ céng hßa míi cã thÓ diÔn

TØ dô vÒ n−íc Anh kh«ng hîp l¾m chÝnh v× hoµn c¶nh ®Æc biÖt cña n−íc ®ã. Vµ b©y giê mµ ®em so s¸nh n−íc Nga víi n−íc Anh

1) Xem tËp nµy, tr. 393. 2) Xem c©u tr¶ lêi trªn vÒ nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp. 3) Xem tËp nµy, tr. 396.

V. I. L ª - n i n

534

ra trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n. T«i hoµn toµn kh«ng tin lµ sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ, ch¼ng h¹n ë Anh, ph¶i kinh qua chÝnh thÓ céng hoµ. §· ch¾c g× chÝnh thÓ qu©n chñ ng¨n c¶n c«ng nh©n ë n−íc ®ã, vµ bëi vËy viÖc thñ tiªu chÝnh thÓ ®ã kh«ng thÓ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt mµ lµ hËu qu¶ cña sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi. ¸c-xen-rèt. T«i t¸n thµnh ®Ò nghÞ. P. A.

th× cã nghÜa lµ gieo r¾c nhiÒu sù hiÓu lÇm trong c«ng chóng. Nh÷ng nhËn xÐt cña M¸c (1875) vµ cña ¡ng-ghen (1891) vÒ yªu s¸ch lËp chÝnh thÓ céng hoµ ë §øc165 chÝnh lµ chØ ra "sù cÇn thiÕt" cña chÝnh thÓ céng hoµ, ⎯ nh−ng ë ®©u còng cã thÓ cã ngo¹i lÖ.

"Nh− vËy lµ tÊt c¶ néi dung cña ®iÓm 4 cã thÓ tãm t¾t ®¬n gi¶n thµnh mÊy ch÷: "tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t". Ng−êi ta sÏ hái lµ t¹i sao l¹i nÈy ra ý kiÕn nªu yªu s¸ch nh− thÕ? §ã lµ kÕt luËn trùc tiÕp rót ra tõ nguyªn lý chung vµ c¬ b¶n lµ chóng ta ph¶i gióp ®ì n«ng d©n vµ thóc ®Èy hä thñ tiªu mét çch triÖt ®Ó nhÊt tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Ch¼ng ph¶i lµ "mäi ng−êi ®Òu t¸n thµnh" ®iÓm ®ã hay sao? VËy mét khi çc anh ®· chän con ®−êng Êy, th× h·y cè g¾ng tù m×nh tiÕn lªn theo con ®−êng Êy, ®õng ®Ó ng−êi kh¸c ph¶i l«i m×nh ®i, ®õng e dÌ tr−íc vÎ "kh¸c th−êng" cña con ®−êng ®ã, ®õng lóng tóng nÕu ë nhiÒu n¬i, çc anh kh«ng thÊy cã mét dÊu vÕt con ®−êng mßn nµo, mµ sÏ ph¶i bß bªn vùc s©u, hoÆc ph¶i mß mÉm trong rõng th¼m hay ph¶i v−ît qua hÇm hè. §õng than v·n v× nçi kh«ng cã ®−êng ®i: nh÷ng sù than v·n nh− thÕ sÏ chØ lµ v« Ých, v× çc anh nªn thÊy tr−íc r»ng kh«ng ph¶i çc anh ®i vµo con ®−êng çi th¼ng t¾p, ph¼ng phiu mµ tÊt c¶ çc lùc l−îng tiÕn bé cña x· héi ®· x©y ®¾p nªn, mµ lµ ®i vµo nh÷ng con ®−êng nhá quanh co vµ hÎo l¸nh, tuy cã lèi ra, nh−ng c¶ çc anh lÉn chóng t«i vµ bÊt kú ng−êi nµo kh¸c còng ®Òu kh«ng bao giê cã thÓ t×m ®−îc mét lèi ra th¼ng tuét, ®¬n gi¶n vµ dÔ dµng, ⎯ "kh«ng bao giê",


535

nghÜa lµ nãi chung chõng nµo cßn cã nh÷ng n¬i xa x«i hÎo l¸nh, lµ nh÷ng n¬i ®ang biÕn ®i mét çch chËm ch¹p vµ hÕt søc chËm ch¹p.

Nh−ng nÕu çc anh kh«ng muèn ®i ®Õn nh÷ng n¬i xa x«i hÎo l¸nh ®ã, th× çc anh cø nãi th¼ng ra lµ kh«ng muèn ®i, chø ®õng nªn dïng nh÷ng c©u nãi trèng rçng ®Ó l¶ng tr¸nh" 1).

Plª-kha-nèp. T«i ®Ò nghÞ biÓu quyÕt vÊn ®Ò lµ nªn bá trang ®ã ®i. Trang ®ã lµm cho lËp luËn, mµ tù b¶n th©n nã ®· râ rµng vµ liªn tôc, mang tÝnh chÊt Ýt nhiÒu tiÓu phÈm. §Ó nªu ra yªu s¸ch tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t th× kh«ng cÇn "ph¶i bß bªn vùc s©u" v. v.. Çch diÔn ®¹t bãng bÈy ®ã lµm ng−êi ta nghÜ r»ng chÝnh b¶n th©n t¸c gi¶ kh«ng thÓ lµm cho "nh÷ng ruéng ®Êt" hoµn toµn khíp víi niÒm tin cña m×nh.

¸c-xen-rèt. T«i ®Ò nghÞ bá trang nµy, kÓ tõ ch÷: "Ch¼ng ph¶i lµ", ⎯ cho ®Õn hÕt trang sau (47) . P. A.

T«i ®Ò nghÞ biÓu quyÕt vÊn ®Ò nh÷ng nhËn xÐt víi çi giäng lè bÞch nh− thÕ ®èi víi ®ång sù trong ban biªn tËp liÖu cã ®óng ®¾n kh«ng? vµ chóng ta sÏ ®i ®Õn ®©u, nÕu nh− tÊt c¶ ®Òu b¾t ®Çu ®èi xö víi nhau nh− thÕ ? ?

" Nh÷ng tµn tÝch trùc tiÕp cña mét nÒn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é lao dÞch, nh÷ng tµn tÝch mµ ng−êi ta ®· chøng minh rÊt nhiÒu lÇn trong çc cuéc nghiªn cøu n−íc Nga vÒ kinh tÕ, cßn ®−îc duy tr× kh«ng ph¶i lµ do cã mét ®¹o luËt ®Æc biÖt nµo b¶o vÖ, mµ lµ do søc m¹nh cña nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt tån t¹i trong thùc tÕ. §iÒu ®ã ®óng ®Õn nçi nh÷ng ng−êi lµm chøng tr−íc uû ban Va-lu-Ðp lõng danh, ®· nãi th¼ng ra r»ng: chÕ ®é n«ng n« ch¾c ch¾n sÏ l¹i xuÊt hiÖn mét lÇn n÷a nÕu kh«ng cã mét ®¹o luËt trùc tiÕp nµo ng¨n cÊm nã. Nh− thÕ cã nghÜa lµ ph¶i chän mét trong

1) Xem tËp nµy, tr. 404 - 405.

V. I. L ª - n i n

536

hai ®iÒu: hoÆc lµ hoµn toµn kh«ng ®¶ ®éng ®Õn nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt gi÷a n«ng d©n vµ ®Þa chñ, ⎯ nh− thÕ th× tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c sÏ ®−îc gi¶i quyÕt mét çch rÊt "®¬n gi¶n", nh−ng nh− thÕ çc anh còng sÏ kh«ng ®Ò cËp ®Õn nguån gèc chñ yÕu cña mäi tµn tÝch cña nÒn kinh tÕ n«ng n« ë n«ng th«n, nh− thÕ çc anh sÏ l¶ng tr¸nh mét çch "®¬n gi¶n" vÊn ®Ò hÕt søc cÊp b¸ch cã liªn quan ®Õn nh÷ng lîi Ých s©u xa nhÊt cña bän chñ n« vµ cña n«ng d©n bÞ n« dÞch, l¶ng tr¸nh mét vÊn ®Ò mµ ngµy mai hoÆc ngµy kia, cã thÓ dÔ dµng trë thµnh mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi - chÝnh trÞ cÊp thiÕt nhÊt cña n−íc Nga. HoÆc lµ çc anh muèn ®Ò cËp ®Õn çi nguån gèc ®Î ra "nh÷ng h×nh thøc l¹c hËu cña sù n« dÞch vÒ kinh tÕ", tøc lµ nh÷ng quan hÖ ruéng ®Êt, ⎯ nh−ng nh− vËy th× çc anh ph¶i chó ý ®Õn tÝnh chÊt hÕt søc phøc t¹p vµ r¾c rèi cña nh÷ng quan hÖ ®ã, khiÕn cho thËt sù kh«ng thÓ cã ®−îc mét gi¶i ph¸p dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n nµo. NÕu çc anh kh«ng b»ng lßng vÒ nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ mµ chóng t«i ®Ò ra cho vÊn ®Ò r¾c rèi ®ã, th× çc anh kh«ng cã quyÒn l¶ng tr¸nh vÊn ®Ò b»ng çch "than phiÒn" vÒ tÝnh chÊt r¾c rèi cña vÊn ®Ò, mµ çc anh ph¶i cè g¾ng tù m×nh ph©n tÝch vÊn ®Ò, ®Ò ra mét gi¶i ph¸p cô thÓ kh¸c.

Çc ruéng ®Êt c¾t cã vai trß quan träng nh− thÕ nµo trong kinh tÕ n«ng d©n hiÖn nay, ⎯ ®ã lµ mét vÊn ®Ò ®· ®−îc thùc tÕ x¸c nhËn" 1).

Plª-kha-nèp. T«i khuyªn lµ nªn bá tÊt c¶ nh÷ng lËp luËn vÒ sù "®¬n gi¶n" vµ "kh«ng ®¬n gi¶n" vµ tiÕp tôc bµi b¸o b¾t ®Çu tõ ch÷: "Çc ruéng ®Êt c¾t cã vai trß quan träng nh− thÕ nµo v. v.". Nh− thÕ bµi b¸o sÏ ®¹t h¬n v× toµn bé ®o¹n nãi trªn lµm háng

LËp luËn vÒ sù ®¬n gi¶n lµ sù tæng kÕt lËp luËn tr−íc (vµ lµ c©u tr¶ lêi vÒ v« sè nh÷ng nhËn xÐt cña nh÷ng nh©n vËt thËm chÝ cã c¶m t×nh víi chóng ta), hoµn toµn

1) Xem tËp nµy, tr. 406 - 407.


537

bµi b¸o bëi sù kÐo dµi kinh khñng (??)

cña nã. T«i ®Ò nghÞ lÊy biÓu quyÕt.

kh«ng thõa, vµ t«i khuyªn kh«ng nªn ®ông ch¹m tíi nã.

"ChÕ ®é lao dÞch lµm ®×nh trÖ kü thuËt vµ tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n, v× chÕ ®é lao dÞch c¶n trë sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ tiÒn tÖ vµ sù ph©n ho¸ n«ng d©n, gióp ®Þa chñ tr¸nh khái (mét çch t−¬ng ®èi) ¶nh h−ëng kÝch thÝch cña sù c¹nh tranh (®¸ng lÏ c¶i tiÕn kü thuËt, th× ®Þa chñ l¹i gi¶m phÇn cña ng−êi t¸ ®iÒn; tiÖn ®©y, xin nãi r»ng sau cuéc c¶i çch nhiÒu n¨m, ng−êi ta vÉn nhËn thÊy t×nh tr¹ng gi¶m phÇn cña t¸ ®iÒn trong nhiÒu vïng), buéc chÆt ng−êi n«ng d©n vµo ruéng ®Êt, do ®ã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña viÖc di d©n vµ cña nghÒ phô ë ngoµi lµng v. v." 1).

Plª-kha-nèp. T«i ®Ò nghÞ xo¸ nh÷ng ch÷: "vµ sù ph©n ho¸ n«ng d©n"; nh÷ng ch÷ nµy cã thÓ g©y cho b¹n ®äc ®Þnh kiÕn chèng l¹i çi biÖn ph¸p mµ tù b¶n th©n nã ®¸ng ®−îc mäi sù ®ång t×nh. Cßn nÕu nh− anh muèn gi÷ l¹i nh÷ng ch÷ ®ã, th× h·y bæ sung thªm, h·y gi¶i thÝch râ (dï trong chó thÝch) anh hiÓu nh÷ng ch÷ ®ã nh− thÕ nµo. Yªu cÇu lÊy biÓu quyÕt.

Thø n÷a: thÕ nµo lµ tr¸nh khái mét çch t−¬ng ®èi ? Ch÷ "t−¬ng ®èi" ë ®©y dïng kh«ng hîp.

§Þnh kiÕn nµo? ®Þnh kiÕn cña ai? t¹i sao? ⎯ thËt lµ khã hiÓu.

RÊt ®¬n gi¶n. Nh− thÕ cã nghÜa lµ: tr¸nh khái mét çch t−¬ng ®èi víi t×nh h×nh hiÖn nay ë Nga (chø kh«ng ph¶i so víi, ch¼ng h¹n, Mü).

"Tãm l¹i, mét khi mäi ng−êi ®Òu thõa nhËn r»ng nh÷ng ruéng ®Êt c¾t lµ mét trong nh÷ng nguån gèc chñ yÕu nhÊt

1) Xem tËp nµy, tr. 408 - 409.

V. I. L ª - n i n

538

sinh ra chÕ ®é lao dÞch, mµ chÕ ®é ®ã l¹i lµ tµn tÝch trùc tiÕp cña chÕ ®é n«ng n«, lµ tµn tÝch ®ang c¶n trë sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, th× lµm sao ng−êi ta l¹i cã thÓ nghi ngê ®−îc r»ng viÖc tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t sÏ ph¸ vì chÕ ®é lao dÞch vµ thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi?" 1)

Plª-kha-nèp. ChÝnh v× vËy mµ kh«ng cÇn ph¶i chøng minh ®iÒu ®ã dµi dßng nh− thÕ.

KÕt luËn véi vµng. H·y ®äc ®o¹n cuèi trang nµy (55) vµ ®Çu trang sau? 2).

"Theo sù ph¸n ®o¸n cña t«i, tÊt c¶ nh÷ng ý kiÕn "ph¶n ®èi nh÷ng ruéng ®Êt c¾t" ®Òu thuéc ®iÓm nµy hoÆc ®iÓm kh¸c trong bèn ®iÓm ®ã; ngoµi ra, ®èi víi bèn c©u hái trªn, ®a sè nh÷ng ng−êi ph¶n ®èi (kÓ c¶ M¸c-t−-nèp) ®Òu tr¶ lêi lµ kh«ng, ®Òu coi yªu s¸ch ®ßi tr¶ l¹i nh÷ng ruéng ®Êt c¾t lµ kh«ng ®óng vÒ nguyªn t¾c, kh«ng tho¶ ®¸ng vÒ chÝnh trÞ, kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc vÒ mÆt thùc tiÔn vµ kh«ng nhÊt qu¸n vÒ mÆt l«-gÝch" 3).

Plª-kha-nèp. T«i ®Ò nghÞ g¹t M¸c-t−-nèp ra: ng−êi ta ®· ®¶ «ng ta qu¸ nhiÒu ë kh¾p mäi n¬i.

¸c-xen-rèt. §óng, des Gu-ten, tøc lµ M¸c-t−-nèp, mehrals zu viel 4). P. A.

Xem trang 28 mÆt tr¸i 5). M¸c-t−-nèp ®−a ra nh÷ng lý

lÏ ®· ®−îc rÊt nhiÒu b¹n h÷u cña chóng ta nh¾c ®i nh¾c l¹i. SÏ rÊt kh«ng tÕ nhÞ nÕu ®Ó mÆc nh÷ng lý lÏ ®ã mµ kh«ng tr¶ lêi

1) Xem tËp nµy, tr. 409. 2) V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn phÇn ®Çu ch−¬ng VII bµi b¸o cña Ng−êi

(xem tËp nµy, tr. 409 - 410). 3) Xem tËp nµy, tr. 410. 4) ⎯ §óng, çi thø cña quý, tøc lµ M¸c-t−-nèp, th× qu¸ thõa råi. 5) Muèn nãi ®Õn tr¶ lêi cña V. I. Lª-nin vÒ nh÷ng nhËn xÐt cña G. V.

Plª-kha-nèp ë tr. 532 trong tËp nµy.


539

vµ ®¶ ®éng g× ®Õn M¸c-t−-nèp mét khi «ng ta nãi sù thùc.

"Vµ chóng ta sÏ kh«ng hÒ tù m©u thuÉn mét chót nµo nÕu nh− trong thêi kú lÞch sö sau ®ã, khi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña "t×nh h×nh" x· héi vµ chÝnh trÞ hiÖn t¹i kh«ng cßn n÷a, vµ khi n«ng d©n ⎯ gi¶ ®Þnh ⎯ sÏ tho¶ m·n víi nh÷ng cña bè thÝ nhá nhÆt cña mét nhóm ng−êi t− h÷u vµ sÏ "gÇm lªn" mét çch c−¬ng quyÕt chèng l¹i giai cÊp v« s¶n, nÕu nh− lóc ®ã chóng ta sÏ lo¹i trõ sù ®Êu tranh chèng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« ra khái c−¬ng lÜnh cña chóng ta. Lóc ®ã, ch¾c ch¾n chóng ta còng ph¶i lo¹i trõ khái c−¬ng lÜnh c¶ sù ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ n÷a, v× kh«ng thÓ nghÜ r»ng tr−íc khi giµnh ®−îc quyÒn tù do chÝnh trÞ, n«ng d©n cã thÓ tho¸t khái çi ¸ch bØ æi nhÊt, nÆng nÒ nhÊt cña chÕ ®é n«ng n«" 1).

Plª-kha-nèp. T«i ®Ò nghÞ bá ®o¹n b¾t ®Çu tõ nh÷ng ch÷: "Vµ chóng ta sÏ kh«ng hÒ tù m©u thuÉn" vµ kÕt thóc b»ng nh÷ng ch÷: "nÆng nÒ nhÊt cña chÕ ®é n«ng n«". §¸ng lÏ lµm t¨ng thªm søc thuyÕt phôc cña ®o¹n tr−íc th× nh÷ng ch÷ nµy l¹i lµm gi¶m ®i.


Kh«ng nªn bá nh÷ng ch÷ ®ã ®i, bëi v× nh÷ng ch÷ ®ã ®−îc viÕt ra lµ do mét sù thËn träng cÇn thiÕt. NÕu kh«ng, sau nµy ng−êi ta cã thÓ dÔ dµng buéc téi chóng ta lµ kh«ng biÕt lo liÖu tr−íc.

"Ng−êi ta sÏ bÎ l¹i chóng ta r»ng: "dï sù ph¶n øng cña chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch tr−íc søc tÊn c«ng cña chñ nghÜa t− b¶n cã m¹nh nh− thÕ nµo ®i n÷a, th× nã vÉn ph¶i lïi b−íc, ⎯ h¬n n÷a: nã sÏ hoµn toµn bÞ tiªu diÖt, chÕ ®é kinh tÕ lao dÞch lín ®ang nh−êng chç vµ sÏ nh−êng chç trùc tiÕp cho nÒn kinh tÕ lín t− b¶n chñ nghÜa. Cßn çc ng−êi th× muèn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« b»ng mét biÖn


V. I. L ª - n i n

540

ph¸p mµ vÒ thùc chÊt lµ nh»m ph©n t¸n (cã thÓ lµ mét phÇn th«i, nh−ng còng vÉn lµ ph©n t¸n) nÒn s¶n xuÊt lín. Nh− thÕ h¸ ch¼ng ph¶i lµ çc ng−êi ®· hy sinh lîi Ých cña t−¬ng lai cho lîi Ých cña hiÖn t¹i ®ã −? Çc ng−êi ®· v× çi kh¶ n¨ng kh«ng ch¾c ch¾n lµ n«ng d©n cã thÓ næi lªn chèng l¹i chÕ ®é n«ng n« trong mét t−¬ng lai gÇn ®©y, mµ lµm cho cuéc khëi nghÜa cña v« s¶n n«ng th«n chèng chñ nghÜa t− b¶n trong mét t−¬ng lai t−¬ng ®èi xa, sÏ trë nªn khã kh¨n h¬n !".

LËp luËn Êy, míi tho¸ng qua th× cã vÎ cã søc thuyÕt phôc l¾m ®Êy, nh−ng l¹i mang tÝnh chÊt rÊt phiÕn diÖn..." 1)

Plª-kha-nèp. Tho¸ng qua th× lËp luËn ®ã còng cã rÊt Ýt søc thuyÕt phôc. Tõ lËp luËn ®ã to¸t ra çi giäng th«ng th¸i rëm lè bÞch ®Õn nçi tèt h¬n hÕt lµ kh«ng nªn dõng l¹i nhiÒu ë lËp luËn ®ã: xÊu hæ thay cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi. XÊu hæ nhÊt lµ lóc nµy ®©y khi cã hµng ngh×n n«ng d©n Nga næi dËy ®Ó xo¸ bá trËt tù cò. Yªu cÇu lÊy biÓu quyÕt ý kiÕn tuyªn bè r»ng lý lÏ ®ã kh«ng cã søc thuyÕt phôc ngay c¶ khi míi tho¸ng qua. ¸c-xen-rèt. Theo t«i, nªn bá th¸i ®é ca tông ®èi thñ µ la M¸c-t−-nèp. P. A.

Theo t«i, thËt lµ buån c−êi khi thÊy ë ®©y th¸i ®é "ca tông ®èi thñ" (®iÒu ®ã thùc tÕ còng kh«ng ®óng, bëi v× lËp luËn ®ã ®· ®−îc nh÷ng ng−êi b¹n gÇn gòi nhÊt cña tê "Tia löa" nh¾c ®i nh¾c l¹i trong çc bøc th−), trong lóc ®ã th× ng−êi ta b¸c l¹i hä. Cßn lêi xØ v¶ cña t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt ®èi víi hä th× ch¼ng cã nghÜa lý g×.

"... ®iÒu ®ã kh«ng thÓ kh«ng g©y nªn mét ¶nh h−ëng hÕt søc s©u s¾c ®Õn tinh thÇn ph¶n kh¸ng vµ ®Êu tranh ®éc lËp cña toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng ë n«ng th«n" 2).

Plª-kha-nèp. "§Êu tranh ®éc lËp" cã nghÜa nh− thÕ nµo?

H·y xem n−íc BØ vµo th¸ng T− 1902. 166 Nã sÏ gi¶i ®¸p cho c©u hái "h¾c bóa" ®ã.

1) Xem tËp nµy, tr. 413. 2) Xem tËp nµy, tr. 414.


541

"Vµ muèn cho sau nµy nh÷ng cè n«ng vµ nöa cè n«ng cña chóng ta dÔ dµng chuyÓn lªn chñ nghÜa x· héi, ®iÒu rÊt quan träng lµ ngay tõ b©y giê, ®¶ng x· héi chñ nghÜa ph¶i b¾t ®Çu "bªnh vùc" tÇng líp tiÓu n«ng, lµm "tÊt c¶ nh÷ng çi cã thÓ lµm ®−îc" cho hä, kh«ng tõ chèi tham gia gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ r¾c rèi "cña ng−êi kh¸c" (kh«ng ph¶i cña v« s¶n), gi¸o dôc tÊt c¶ quÇn chóng lao ®éng vµ bÞ ¸p bøc coi ®¶ng x· héi chñ nghÜa lµ l·nh tô vµ ng−êi ®¹i biÓu cña m×nh" 1).

Plª-kha-nèp. T¹i sao nh÷ng ch÷: "tÊt c¶ nh÷ng çi cã thÓ lµm ®−îc" l¹i ®Æt trong dÊu ngoÆc ("ngoÆc kÐp")? Thùc khã hiÓu. H¬n n÷a, vÊn ®Ò t×nh c¶nh cña "nh÷ng nöa cè n«ng" hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò xa l¹ ®èi víi giai cÊp v« s¶n. HiÖn nay mµ dïng ch÷ ®ã th× hÕt søc v« chÝnh trÞ dï cho cã ®Æt ch÷ ®ã trong ngoÆc kÐp ®i n÷a.

Kh«ng cã g× khã hiÓu l¾m r»ng ë mçi ng−êi ®Òu cã çch ®Æt ngoÆc kÐp riªng cña m×nh? Hay lµ t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt l¹i muèn lÊy "biÓu quyÕt" c¶ vÒ ngoÆc kÐp? §iÒu ®ã thËt xøng víi t¸c gi¶!

"ChÝnh giai cÊp t− s¶n Nga ®· "chËm trÔ" trong nhiÖm vô cña chÝnh nã lµ quÐt s¹ch tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é cò, ⎯ sù thiÕu sãt ®ã chóng ta cÇn söa ch÷a, vµ chóng ta sÏ cè g¾ng söa ch÷a, chõng nµo thiÕu sãt ®ã ch−a ®−îc söa ch÷a, chõng nµo chóng ta ch−a giµnh ®−îc tù do chÝnh trÞ, chõng nµo ®Þa vÞ cña n«ng d©n cßn g©y ra sù c«ng phÉn trong hÇu hÕt tÊt c¶ giíi t− s¶n cã häc thøc (nh− chóng ta thÊy ë n−íc Nga), chø kh«ng ph¶i g©y ra trong tÇng líp ®ã mét t©m tr¹ng tù m·n b¶o thñ vÒ "tÝnh chÊt kh«ng thÓ ph¸ vì næi" cña çi thµnh luü cã vÎ nh− kiªn cè nhÊt chèng l¹i chñ nghÜa x· héi (nh− ta thÊy ë ph−¬ng T©y, lµ n¬i sù tù m·n ®ã biÓu hiÖn trong tÊt c¶ çc ®¶ng ph¸i ñng hé chÕ


V. I. L ª - n i n

542

®é, tõ bän ®Þa chñ vµ bän b¶o thñ pur sang 1), ®Õn ph¸i t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ tù do t− t−ëng, råi cuèi cïng ®Õn c¶... xin çc ngµi TsÐc-nèp vµ çc ngµi trong nhãm "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" bá qu¸ ®i cho!... råi cuèi cïng ®Õn c¶ "çc nhµ phª ph¸n" ®óng mèt "chñ nghÜa M¸c" trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt)" 2).

Plª-kha-nèp. T«i hÕt søc khuyªn lµ ë ®©y nªn bá nh÷ng ch÷: "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga". Cïng víi nh÷ng ch÷ ®ã lµ tªn cña TsÐc-nèp, vµ ng−êi ta cã thÓ buéc téi chóng ta lµ ®· ®Æt bªn c¹nh, ®· ¸m chØ mét çch kh«ng thËn träng, gÇn nh− lµ v¹ch trÇn bÝ danh ra. Dï nh− thÕ nµo ®i n÷a còng nªn tr¸nh ®iÒu Êy.

T«i t¸n thµnh, nh−ng tèt h¬n t«i bá ch÷ "TsÐc-nèp".

"VÊn ®Ò quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt l¹i lµ mét vÊn ®Ò kh¸c. Yªu s¸ch Êy (nÕu hiÓu theo quan ®iÓm t− s¶n, chø kh«ng ph¶i theo quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa) thùc ra "®i xa h¬n" yªu s¸ch tr¶ l¹i çc ruéng ®Êt c¾t, vµ vÒ nguyªn t¾c chóng t«i hoµn toµn t¸n thµnh yªu s¸ch ®ã. Cè nhiªn lµ ®Õn mét thêi kú çch m¹ng nhÊt ®Þnh, chóng t«i sÏ kh«ng tõ chèi nªu yªu s¸ch Êy ra" 3). Plª-kha-nèp. T«i hoµn toµn t¸n thµnh nhËn xÐt ®ã 167. §ã chÝnh lµ toµn bé "mÊu chèt" cña vÊn ®Ò. ¸c-xen-rèt. T«i kh«ng hiÓu l¾m, ë trªn Anh ®· x¸c ®Þnh rÊt râ tÝnh chÊt x· héi - çch m¹ng cña c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt; v¶ l¹i

ThËt lµ v« Ých khi "ng−êi t¸n thµnh" quªn mÊt r»ng nhËn xÐt chØ nãi vÒ bµi b¸o ch−a söa ch÷a. ChØ cÇn chó ý mét chót lµ anh ta cã thÓ tr¸nh ®−îc sai lÇm ngé nghÜnh ®ã.

1) ⎯ chÝnh cèng 2) Xem tËp nµy, tr. 416. 3) Xem tËp nµy, tr. 418 - 419.


543

vÊn ®Ò quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt còng ®−îc coi lµ khÈu hiÖu cña khëi nghÜa, b©y giê l¹i trë thµnh ph¶n çch m¹ng. T«i t¸n thµnh ®Ò nghÞ cña BÐc-g¬.

"Nh−ng trong lóc nµy, chóng t«i th¶o c−¬ng lÜnh kh«ng nh÷ng cho thêi kú khëi nghÜa çch m¹ng mµ thËm chÝ chóng t«i chó träng th¶o ra c−¬ng lÜnh nµy cho thêi kú n« lÖ chÝnh trÞ, thêi kú ch−a cã tù do chÝnh trÞ h¬n lµ cho mét thêi kú khëi nghÜa çch m¹ng. Trong mét thêi kú nh− vËy, yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt biÓu hiÖn mét çch yÕu ít h¬n nhiÒu nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña phong trµo d©n chñ ®Ó ®Êu tranh chèng chÕ ®é n«ng n«" 1).

Plª-kha-nèp. §iÒu mµ tr−íc ®©y ng−êi ta vÉn nãi chÝnh lµ: c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta lµ c−¬ng lÜnh x· héi - çch m¹ng.

Quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt trong nhµ n−íc c¶nh s¸t sÏ cã nghÜa lµ lµm cho nhµ n−íc ®ã l¹i ®−îc më réng ra mét çch to lín h¬n. Do ®ã kh«ng thÓ diÔn ®¹t nh− ë ®©y: "biÓu hiÖn mét çch yÕu ít h¬n nhiÒu" vµ v. v.. Cã biÖn ph¸p çch m¹ng, vµ cã biÖn ph¸p ph¶n ®éng.

¸c-xen-rèt. §Ò nghÞ cña Plª-kha-nèp trïng víi nhËn xÐt cña BÐc-g¬ vµ cña t«i ë trang tr−íc.

Kh«ng ®óng. Hoµn toµn

kh«ng ph¶i lóc nµo vµ bÊt cø viÖc quèc h÷u ho¸ nµo còng lµ "ph¶n ®éng". Nh− thÕ lµ "nh¶y qua c−¬ng ngùa".

NÕu ngay khi ®· ®äc bµi b¸o ®Õn l Ç n t h ø h a i råi mµ çc t¸c gi¶ nh÷ng nhËn


V. I. L ª - n i n

544

xÐt vÉn kh«ng muèn bá c«ng søc ra ®Ó diÔn ®¹t cho chÝnh x¸c nh÷ng ®iÓm söa ch÷a (mÆc dï yªu cÇu nµy ®−îc chÊp nhËn mét çch cã chó ý vµ ®· th«ng b¸o cho tÊt c¶ mäi ng−êi biÕt), ⎯ th× viÖc kÐo dµi b»ng çch lÊy biÓu quyÕt vÒ "viÖc söa ®æi" nãi chung (vµ sau ®ã vÒ v¨n b¶n néi dung phÇn söa ®æi ? ?) sÏ v« tËn. Còng ®õng qu¸ sî r»ng t¸c gi¶ cña bµi b¸o cã ký tªn diÔn ®¹t theo ý cña m×nh.

"Do ®ã chóng t«i nghÜ r»ng trªn c¬ së chÕ ®é x· héi hiÖn ®¹i, møc tèi ®a trong c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña chóng ta kh«ng nªn v−ît qu¸ viÖc xÐt l¹i theo tinh thÇn d©n chñ, cuéc c¶i çch n«ng d©n. Yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt lµ hoµn toµn ®óng vÒ nguyªn t¾c vµ hoµn toµn cã thÓ ¸p dông ®−îc trong nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh, nh−ng trong lóc nµy th× kh«ng hîp lý vÒ chÝnh trÞ"1).

Plª-kha-nèp. T«i t¸n thµnh nhËn

xÐt cña BÐc-g¬ 168. Nh−ng t«i ®Ò nghÞ diÔn ®¹t nh− thÕ nµy: trong nhµ n−íc c¶nh s¸t, quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt lµ cã h¹i, cßn trong nhµ n−íc lËp hiÕn, th× quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt lµ mét bé phËn cña yªu s¸ch quèc

Xem tr. 75 mÆt tr¸i 2).

1) Xem tËp nµy, tr. 419 - 420. 2) ë ®©y muèn nãi ®Õn ý kiÕn tr¶ lêi cña V. I. Lª-nin vÒ nhËn xÐt cña

G. V. Plª-kha-nèp ë tr. 542 cña tËp nµy.


545

h÷u ho¸ tÊt c¶ t− liÖu s¶n xuÊt. Yªu cÇu lÊy biÓu quyÕt.

¸c-xen-rèt. T«i t¸n thµnh. P. A.

"Mét thµnh phÇn nh− thÕ sÏ ®¶m b¶o tÝnh chÊt d©n chñ cña tßa ¸n vµ b¶o ®¶m cho nh÷ng lîi Ých giai cÊp kh¸c nhau cña çc tÇng líp kh¸c nhau cña nh©n d©n ë n«ng th«n biÓu hiÖn mét çch tù do" 1).

Plª-kha-nèp. Çch hµnh v¨n ë ®©y thËt kinh khñng. §Ò nghÞ biÓu quyÕt vÒ ®Ò nghÞ söa l¹i çch hµnh v¨n ®ã.

¸c-xen-rèt. ë ®o¹n nµo vËy?

Quan niÖm "kinh khñng" vÒ çi trß "biÓu quyÕt" ! Chóng ta kh«ng cßn viÖc g× ®Ó lµm h¬n n÷a!

"... mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng ë n«ng th«n n−íc ta, viÖc cho thuª ruéng ®Êt th−êng cã tÝnh chÊt n«ng n« h¬n lµ cã tÝnh chÊt t− s¶n vµ t« lµ mét thø t« "tiÒn" (nghÜa lµ mét thø t« phong kiÕn ®· ®−îc söa ®æi) h¬n lµ mét thø t« t− b¶n chñ nghÜa (nghÜa lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch cña chñ xÝ nghiÖp). VËy viÖc gi¶m t« sÏ trùc tiÕp gãp phÇn lµm cho nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa thay thÕ nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ n«ng n«" 2).

Plª-kha-nèp. T¸c gi¶ høa lµ sÏ kh«ng nãi ®Õn chñ nghÜa phong kiÕn Nga (xem ë trªn), nh−ng ®· kh«ng gi÷ lêi høa. ThËt ®¸ng tiÕc. Yªu cÇu biÓu quyÕt vÒ ®Ò nghÞ bá ë ®©y nh÷ng ch÷: (t«) phong kiÕn.

Kh«ng ®óng. ChÝnh ng−êi nµo "xem ë trªn" th× ®Òu thÊy r»ng t¸c gi¶ kh«ng hÒ "høa" mét ®iÒu g× t−¬ng tù. Vµ nÕu t¸c gi¶ cè t×nh nãi tr−íc r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ ý kiÕn chung th× nh÷ng lêi c·i b©y ë ®©y thËt lµ thiÕu tÕ nhÞ hÕt søc.



V. I. L ª - n i n

546

"V× thÕ mµ ngay c¶ chÕ ®é chuyªn chÕ còng buéc ph¶i ngµy cµng th−êng xuyªn lËp ra mét thø "quü" ®Æc biÖt (tÊt nhiªn lµ hÕt søc th¶m h¹i, th−êng bÞ bän ¨n c¾p cña c«ng, bän quan l¹i c−íp ®i nhiÒu h¬n lµ phôc vô cho nh÷ng ng−êi ®ãi) "dïng vµo çc nhu cÇu v¨n hãa vµ phóc lîi cña çc c«ng x· n«ng th«n". Cho nªn ngoµi nh÷ng c¶i çch d©n chñ kh¸c ra, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng ®ßi lËp mét quü nh− thÕ. VÒ ®iÓm nµy, vÞ tÊt ng−êi ta cã thÓ tranh c·i ®−îc" 1).

Plª-kha-nèp. §o¹n nãi vÒ "chÕ

®é chuyªn chÕ" nµy rÊt kh«ng ®¹t. Ph¶i ch¨ng chóng ta ph¶i coi chÕ ®é chuyªn chÕ lµ mét tØ dô? Ch¼ng lÏ chóng ta l¹i kh«ng thÓ ®Ò nghÞ mét çi g× ®ã mµ kh«ng cÇn nh¾c ®Õn nã hay sao?

Lý do buéc ph¶i trao tr¶ l¹i cho n«ng d©n lµ nh− sau: viÖc trao tr¶ l¹i ®ã lµ mét biÖn ph¸p çch m¹ng cã thÓ kh¾c phôc ®−îc "sù bÊt c«ng" kh«ng nh÷ng chØ cã trong ký øc cña tÊt c¶ mäi ng−êi, mµ cßn gãp phÇn quan träng lµm cho n«ng d©n Nga ph¸ s¶n (so s¸nh víi nh÷ng lêi cña M¸c-t−-nèp).

P.S. Khi nh÷ng kiÒu d©n Ph¸p ®ßi mét tû cña m×nh (trong thêi kú kh«i phôc) 169 hä kh«ng nãi ®Õn lßng tõ thiÖn. Hä hiÓu râ h¬n ý nghÜa cña ®Êu tranh giai cÊp.

§Ò nghÞ biÓu quyÕt vÒ ®Ò nghÞ ch÷a l¹i c¨n b¶n ®o¹n nµy.

¸c-xen-rèt. So s¸nh víi nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp ë

Vµ ngay c¶ chÕ ®é chuyªn chÕ còng b¾t ®Çu buéc ph¶i lµm viÖc tõ thiÖn (th¶m h¹i), ®ã lµ sù thùc, vµ sî viÖn dÉn ®Õn sù thùc ®ã lµ mét ®iÒu kh¸ kú quÆc. Vµ ®−a çi ®iÒu ®ã ra lµm "tØ dô", th× ®ã lµ mét "sù bÞa ®Æt tåi" cña mét ng−êi muèn c·i b©y.



547

trang 90.170 H·y ®äc kü nh÷ng nhËn xÐt nµy vµ c¶ nhËn xÐt ®ã ⎯ vµ tù Anh sÏ t¸n thµnh nh÷ng nhËn xÐt. P. A.

"Nh−ng kh«ng thÓ tr¶ l¹i toµn bé cèng vËt Êy ⎯ ng−êi ta bÎ l¹i chóng ta. ⎯ §óng thÕ (còng nh− kh«ng thÓ tr¶ l¹i toµn bé ruéng ®Êt c¾t)" 1).

Plª-kha-nèp. T¹i sao kh«ng thÓ tr¶ l¹i toµn bé ruéng ®Êt c¾t? Trong c−¬ng lÜnh kh«ng hÒ nãi vÒ ®iÒu ®ã.

T«i xin l−u ý tÊt c¶ mäi ng−êi lµ néi dung cña ®o¹n mµ chóng ta ®· th«ng qua ë ®©y ®· bÞ thay ®æi.

¸c-xen-rèt. T¹i sao ë ®o¹n bæ sung Anh l¹i giíi h¹n vµ coi nhÑ mét quyÕt ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c?

Hoµn toµn kh«ng ®óng. §o¹n Lª-nin bæ sung vµo bµi b¸o cña m×nh kh«ng thay ®æi vµ kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc néi dung cña nh÷ng ®iÒu ®· nãi trong c−¬ng lÜnh. T¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt ®· quªn mÊt çi ch©n lý s¬ ®¼ng lµ "çi ph¶i thi hµnh lµ ®¹o luËt chø kh«ng ph¶i nh÷ng lý lÏ cña ®¹o luËt".

"Trªn thùc tÕ, ®−¬ng nhiªn lµ viÖc thñ tiªu chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh (cuéc c¶i çch mµ «ng VÝt-te ch¾c h¼n cßn cã th× giê thùc hiÖn tr−íc khi çch m¹ng næ ra), viÖc xo¸ bá sù ph©n chia ®¼ng cÊp, viÖc thi hµnh quyÒn tù do di chuyÓn, quyÒn mçi mét ng−êi n«ng d©n ®−îc tù do sö dông ruéng ®Êt cña m×nh sÏ dÉn ®Õn chç thñ tiªu tÊt nhiªn vµ nhanh chãng çi g¸nh nÆng thuÕ m¸ cña chÕ ®é n«ng n«, mét g¸nh nÆng mµ ba phÇn t− lµ do çi c«ng x· ruéng ®Êt hiÖn nay g©y nªn. Nh−ng kÕt qu¶ Êy chØ chøng minh r»ng quan ®iÓm cña chóng t«i vÒ c«ng x· lµ ®óng ®¾n, r»ng chÕ ®é c«ng x· n«ng th«n kh«ng thÓ dung hîp ®−îc víi toµn bé sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña chñ nghÜa t− b¶n 2).

1) Xem tËp nµy, tr. 425 - 426. 2) Xem tËp nµy, tr. 427.

V. I. L ª - n i n

548

Plª-kha-nèp. B©y giê ng−êi ta ®ang truyÒn nh÷ng tin ®ån vÒ viÖc thñ tiªu c«ng x· n«ng th«n. Do ®ã nªn ch÷a ®o¹n nãi vÒ ®iÓm nµy.

§Ó thay vµo ch÷ "cña chñ nghÜa t− b¶n" ë ®©y t«i ®Ò nghÞ viÕt: víi toµn bé sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong thêi ®¹i chóng ta. Lý do: viÕt nh− thÕ sÏ tr¸nh ®−îc "sù phª ph¸n cã tÝnh chÊt mÞ d©n" cña nh÷ng kÎ bªnh vùc c«ng x· n«ng th«n.

"Do ®ã" hoµn toµn kh«ng dÝnh d¸ng g×. "Nh÷ng tin ®ån" ®· cã tõ l©u, vµ thËm chÝ nÕu "tin ®ån" sÏ cã thùc th× vÉn kh«ng nªn söa ®æi mét ®iÒu g×.

T«i cho r»ng sù lo sî ®ã ®èi víi "sù mÞ d©n" lµ hoµn toµn thõa, bëi v× chÝnh çc ngµi ®ã còng ®· lu«n lu«n ®−a ra mét "sù phª ph¸n tåi" nh− thÕ.

"VÒ ®iÓm ®ã, chóng t«i xin tr¶ lêi: çch diÔn ®¹t cña chóng ta kh«ng dÉn ®Õn kÕt luËn lµ mçi ng−êi n«ng d©n ®Òu sÏ cã quyÒn tÊt nhiªn ®ßi t¸ch phÇn ®Êt cña m×nh thµnh m¶nh ®Êt riªng. Çch diÔn ®¹t ®ã chØ dÉn ®Õn kÕt luËn lµ ruéng ®Êt cã thÓ ®−îc tù do ®em b¸n, h¬n n÷a, viÖc çc thµnh viªn c«ng x· ®−îc −u tiªn mua nh÷ng ruéng ®Êt ®em b¸n, kh«ng hÒ m©u thuÉn víi quyÒn tù do" 1).

Plª-kha-nèp. T«i hoµn toµn nhÊt trÝ víi nhËn xÐt ®ã 171 vµ ®Ò nghÞ lÊy biÓu quyÕt.

¸c-xen-rèt. T«i t¸n thµnh.

"NhÊt trÝ" víi ®iÒu cã liªn quan ®Õn ®o¹n ®· ®−îc xo¸ bá ??!!?? Mét ®Ò nghÞ hay "vÒ biÓu quyÕt".

"ý kiÕn ph¶n ®èi nh− thÕ kh«ng cã c¬ së. Çc yªu s¸ch cña chóng ta kh«ng ph¸ ho¹i héi hîp t¸c, mµ tr¸i l¹i, sÏ t¹o nªn quyÒn lùc cña çc héi hîp t¸c hiÖn ®¹i ®èi víi nh÷ng thµnh viªn tù nguyÖn gia nhËp héi ®ã, ®Ó thay thÕ quyÒn lùc cò (de facto nöa n«ng n«) cña c«ng x· ®èi víi ng−êi mu-gÝch. §Æc biÖt lµ, ch¼ng h¹n, c«ng thøc cña chóng ta kh«ng m©u thuÉn c¶ víi viÖc thõa nhËn quyÒn cña nh÷ng thµnh



549

viªn c«ng x· ®−îc −u tiªn mua, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nh÷ng ruéng ®Êt do ng−êi cïng th«n xãm cña hä b¸n ra".

Plª-kha-nèp. T«i kh«ng t¸n

thµnh ®iÒu ®ã. QuyÒn ®ã chØ lµm gi¶m gi¸ trÞ ruéng ®Êt cña n«ng d©n.

Cßn chÕ ®é liªn ®íi b¶o lÜnh th× mét phÇn ®· ®−îc xo¸ bá, cßn mét phÇn sÏ ®−îc «ng VÝt-te xo¸ bá kh«ng h«m nay th× ngµy mai.

M©u thuÉn. T«i kh«ng hiÓu: mét mÆt, t«i cã quyÒn tù do gia nhËp vµ tù do ra khái héi hîp t¸c. Nh−ng mÆt kh¸c, c«ng x· l¹i cã quyÒn −u tiªn mua ®Êt cña t«i. M©u thuÉn lµ ë ®Êy.

T¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt qu¸ thï ®Þch víi c«ng x·. ë ®©y ph¶i hÕt søc thËn träng ®Ó khái r¬i vµo (nh− t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt ®· r¬i vµo) sù ©u yÕm cña çc ngµi Xc¬-voãc-txèp vµ ®ång bän. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, quyÒn −u tiªn mua ®Êt cã thÓ kh«ng lµm gi¶m mµ cßn lµm t¨ng gi¸ trÞ ®Êt lªn. T«i cè ý tr×nh bµy mét çch chung h¬n vµ réng h¬n, cßn t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt th× qu¸ véi v· hßng gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò h¾c bóa. Do "phñ ®Þnh" mét çch thiÕu thËn träng c«ng x· (víi tÝnh çch lµ héi hîp t¸c), chóng ta cã thÓ dÔ dµng lµm tæn h¹i ®Õn c¶ "sù h¶o t©m" cña chóng ta ®èi víi n«ng d©n. C«ng x· g¾n liÒn víi c¶ ph−¬ng thøc ph©n bè di c− th«ng th−êng vµ v. v., vµ chØ cã nh÷ng A. Xc¬-voãc-txèp lµ ®Þnh "xÐt l¹i" ®iÒu ®ã trong çc dù th¶o cña m×nh b»ng mét nÐt bót mµ th«i.

V. I. L ª - n i n

550

"Muèn më ®−êng cho cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng th«n ph¸t triÓn tù do th× ph¶i thñ tiªu tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n« hiÖn ®ang che lÊp nh÷ng mÇm mèng cña nh÷ng ®èi kh¸ng t− b¶n chñ nghÜa trong néi bé d©n c− n«ng th«n vµ ®ang c¶n trë nh÷ng mÇm mèng nµy ph¸t triÓn" 1).

Plª-kha-nèp. LÇn ®Çu tiªn t«i thÊy ch÷ ®èi kh¸ng ®−îc dïng ë sè nhiÒu.

T¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt ®· nghÜ sai r»ng «ng ta kh«ng thÓ nh×n thÊy mét çi g× lÇn ®Çu c¶.

* * *

Nh÷ng nhËn xÐt cña "t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt " chøng minh mét çch hÕt søc râ chØ çi ®iÒu sau ®©y. NÕu t¸c gi¶ ®Ò ra môc tiªu cho m×nh lµ lµm cho sù céng t¸c ë trong ban biªn tËp gi÷a «ng ta vµ nh÷ng ®ång chÝ cã ý kiÕn bÊt ®ång víi «ng ta dï chØ trªn nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng quan träng, kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc th× «ng ta sÏ nhanh chãng vµ ch¾c ch¾n ®¹t ®−îc môc tiªu cao c¶ ®ã. Nh−ng «ng ta ph¶i g¸nh lÊy c¶ nh÷ng hËu qu¶, nÕu nh− «ng ta ®¹t môc tiªu Êy.

(1) Nh÷ng nhËn xÐt tr×nh bµy cÈu th¶ ®Õn møc kh«ng ®èi chiÕu nh÷ng ®iÒu ®−îc viÕt ra tr−íc khi söa ch÷a vµ nh÷ng ®iÒu ®−îc viÕt ra sau khi ®· söa ch÷a.

(2) B¶n liÖt kª nh÷ng ®iÒu ®· söa ch÷a thËm chÝ còng bÞ bá! "Xin ®õng ng¨n c¶n ç tÝnh cña t«i".

(3) BÊt chÊp ®iÒu kiÖn chÝnh x¸c ®· ®−îc tho¶ thuËn nh»m tr¸nh sù chËm trÔ kh«ng thÓ tha thø ®−îc, hÇu nh− kh«ng cã mét ®iÓm söa ch÷a nµo do t¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt ®Ò nghÞ l¹i ®−îc chÝnh t¸c gi¶ ch÷a lÊy.

(4) Nh÷ng nhËn xÐt cã çi giäng cè ý l¨ng m¹. NÕu nh− víi giäng ®ã, t«i "ph©n tÝch" bµi b¸o cña Plª-kha-nèp



551

nãi vÒ c−¬ng lÜnh (tøc lµ "bµi b¸o" cña chÝnh riªng «ng ta, chø kh«ng ph¶i dù th¶o tuyªn bè chung, dù th¶o c−¬ng lÜnh chung v.v.) th× ®iÒu ®ã sÏ lËp tøc kÕt thóc sù hîp t¸c cña chóng t«i vµ t«i "®Ò nghÞ biÓu quyÕt": liÖu cã nªn ®Ó cho çc uû viªn trong ban biªn tËp g©y ra chuyÖn nh− thÕ víi çc uû viªn kh¸c hay kh«ng?

(5) ý muèn dïng çc cuéc biÓu quyÕt ®Ó can thiÖp vµo ngay c¶ çch thøc tr×nh bµy cña çc uû viªn ban biªn tËp lµ hÕt søc kh«ng tÕ nhÞ.

T¸c gi¶ nh÷ng nhËn xÐt lµm cho t«i nhí ®Õn ng−êi ®¸nh xe ngùa nä nghÜ r»ng muèn ®iÒu khiÓn ®−îc tèt th× ph¶i thóc ngùa nhiÒu h¬n vµ m¹nh h¬n. §−¬ng nhiªn, t«i kh«ng h¬n g× "con ngùa", mét trong nh÷ng con ngùa do Plª-kha-nèp cÇm c−¬ng, nh−ng cã khi mét con ngùa chÞu ®ùng khæ së nhÊt còng hÊt ng· c¶ ng−êi ®¸nh xe ngùa qu¸ − lµ hÊp tÊp.

ViÕt xong ngµy 1 (14) th¸ng N¨m 1902 In lÇn ®Çu tiªn n¨m 1925, trong V¨n tËp Lª-nin, tËp III


V. I. L ª - n i n

552

553

P h ô l ô c

554

Göi Gi¸m ®èc viÖn b¶o tµng anh

1 30. Holford Square. Pentonville. W. C.

Sir, I beg to apply for a ticket of admission to the Reading Room

of the British Museum. I came from Russia in order to study the land question. I enclose the reference letter of Mr. Mitchell.

Believe me, Sir, to be Yours faithfully Jacob Richter

April 21. 1902. To the Director of the British Museum.

2

30. Holford Square. Pentonville. W. C.

4332 Sir,

In addition to my letter and with reference to Your information N 4332 I enclose the new recommendation of Mr. Mitchell.

Yours faithfully Jacob Richter

24 April 1902. §¨ng lÇn ®Çu vµo n¨m 1957 trong t¹p chÝ "V¨n häc n−íc ngoµi", sè 4


555

göi gi¸m ®èc viÖn b¶o tµng anh

1 30. H«n-pho Xquª. Pen-t«n-vin. W. C.

Th−a Ngµi, T«i xin Ngµi cÊp cho t«i mét thÎ vµo phßng ®äc cña ViÖn

b¶o tµng Anh. T«i ë Nga ®Õn ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò ruéng ®Êt. T«i xin göi kÌm theo bøc th− giíi thiÖu cña «ng MÝt-sen.

Xin göi tíi Ngµi lêi chµo rÊt kÝnh träng. Gia-cèp RÝch-t¬

Th¸ng T−, 21.1902. Göi gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng Anh.

2

30. H«n-ph Xquª. Pen-t«n-vin. W. C.

433 2 Th−a Ngµi,

§Ó bæ sung cho bøc th− cña t«i vµ tr¶ lêi b¶n th«ng b¸o sè 4332 cña Ngµi, t«i xin göi kÌm theo ®©y th− giíi thiÖu míi cña «ng MÝt-sen.

Xin göi tíi Ngµi lêi chµo kÝnh träng. Gia-cèp RÝch-t¬

Ngµy 24 th¸ng T− 1902. §¨ng lÇn ®Çu vµo n¨m 1957 trong t¹p chÝ "V¨n häc n−íc ngoµi", sè 4

B¶n dÞch tõ tiÕng Anh

V. I. L ª - n i n

556

557

Danh môc c¸c t¸c phÈm ch−a

t×m thÊy cña V.I.Lª-nin

chó thÝch

c¸c b¶n chØ dÉn

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V.I.Lª-nin

V. I. L ª - n i n

558

559

danh môc çc t¸c phÈm cña V.I.Lª-nin ®Õn nay ch−a t×m thÊy

(Th¸ng Giªng - th¸ng T¸m 1902)

nh÷ng th− göi gia ®×nh

Ng−êi ta biÕt ®−îc nh÷ng bøc th− cña V.I.Lª-nin göi cho mÑ lµ M.A.U-li-a-n«-va vµ cho chÞ lµ A.I.U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va, mµ ®Õn nay vÉn ch−a t×m thÊy, lµ nhê cã nh÷ng bøc th− Ng−êi göi cho M.A.U-li-a-n«-va ngµy 13 (26) th¸ng Hai, 20 th¸ng Ba (2 th¸ng T−), 25 th¸ng T− (8 th¸ng N¨m) vµ 25 th¸ng N¨m (7 th¸ng S¸u) 1902 (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 55, tr. 217-218, 219-220, 221-222, 222-223), còng nh− nhê cã mét b¶n b¸o ço cña tªn mËt th¸m A.G¸c-tin-g¬ ®Ò ngµy 31 th¸ng Ba (13 th¸ng T−) 1902 (Côc l−u tr÷ lÞch sö quèc gia trung −¬ng M¸t-xc¬-va).

th− göi tæ chøc cña b¸o "tia löa" ë Nga Sau ngµy 30 th¸ng Giªng (12 th¸ng Hai) 1902

Bøc th− nµy viÕt nh©n viÖc thµnh lËp tæ chøc "Tia löa" ë Nga t¹i ®¹i héi cña nh÷ng ng−êi theo ph¸i "Tia löa" häp ë Xa-ma-ra vµo cuèi th¸ng Giªng 1902. Trong b¶n b¸o ço cña tæ chøc "Tia löa" tr−íc §¹i héi II §¶ng CNDCXHN cã ®o¹n trÝch cña bøc th− nµy. Lª-nin viÕt: "S¸ng kiÕn cña çc ®ång chÝ lµm cho chóng t«i rÊt ®çi vui mõng. Hoan h«! ChÝnh ph¶i nh− thÕ! h·y ph¸t huy h¬n n÷a! H·y ho¹t ®éng ®éc lËp h¬n n÷a, cã s¸ng kiÕn h¬n n÷a - çc ®ång chÝ lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®· b¾t ®Çu mét çch réng r·i, nh− vËy mµ tiÕp tôc th× sÏ th¾ng lîi!" ("Nh÷ng b¸o ço cña çc ban chÊp hµnh d©n chñ - x· héi göi §¹i héi II §¶ng CNDCXHN". M¸t-xc¬-va - Lª-nin gr¸t, 1930, tr. 41).

Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin

560

th− göi L.I.G«n-§Man Nöa cuèi th¸ng Hai - ®Çu th¸ng Ba 1902

Bøc th− nµy viÕt cho L.I.G«n-®man, ng−êi tæ chøc nhµ in b¸o "Tia löa" ë Nga (ë Ki-si-nÐp), nh©n vô kh¸m xÐt vµ b¾t hµng lo¹t nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë Ki-Ðp vµo ®ªm 9 (22) th¸ng Hai 1902. G«n-®man nhí l¹i r»ng: "T«i ®· viÕt th− ®Õn Muyn-khen vÒ sù ®æ vì vµ xin chØ thÞ tiÕp tôc ho¹t ®éng nh− thÕ nµo, liªn l¹c víi çc ®ång chÝ trèn tho¸t nh− thÕ nµo, cßn chÝnh t«i th× ®i Ki-Ðp... Ýt l©u sau, khi trë vÒ Ki-si-nÐp, t«i nhËn ®−îc cña Lª-nin mét bøc th− vµ mét tËp b¶n th¶o rÊt dµy cña Ng−êi göi in. Lª-nin ®Ò nghÞ chóng t«i kh«ng ®−îc tù m×nh quyÕt ®Þnh lµm mét viÖc g× kh¸c, nh−ng Ng−êi b¸o cho biÕt r»ng ban biªn tËp sÏ ®Æt quan hÖ gi÷a chóng t«i víi "nh÷ng ng−êi Xa-ma-ra"1), r»ng Ng−êi sÏ kh«ng cho biÕt mét ®Þa chØ nµo c¶ bëi v× "nh÷ng ng−êi Xa-ma-ra" sÏ tù m×nh t×m ®Õn chóng t«i..." (L.I.G«n-®man. "Tæ chøc vµ nhµ in "Tia löa" ë Nga (TrÝch håi ký)". M¸t-xc¬-va, 1928, tr. 39).

Th− göi a.N.P«-t¬-rª-xèp Tr−íc ngµy 16 (29) th¸ng Ba 1902

Bøc th− nµy cña V.I.Lª-nin ch¾c h¼n lµ ®Ò cËp ®Õn kÕ ho¹ch di chuyÓn ban biªn tËp b¸o "Tia löa" tõ Muyn-khen ®Õn Lu©n-®«n. Ngµy 16 (29) th¸ng Ba 1902, P«-t¬-rª-xèp viÕt cho Lª-nin: "HiÖn nay t«i ®· nhËn ®−îc bøc th− cña §ång chÝ. §−¬ng nhiªn, nÕu chän gi÷a Gi¬-ne-v¬ vµ Lu©n-®«n th× t«i hoµn toµn t¸n thµnh ®Þa ®iÓm sau. ChØ cã çi kh«ng may lµ xa qu¸... Nh−ng §ång chÝ ®· bµn kü t×nh h×nh kh«ng æn ë Bruy-xen ch−a?" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. III, 1925, tr. 288).

th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Ngµy 24 th¸ng Ba (6 th¸ng T−) 1902

Ngµy 26 th¸ng Ba (8 th¸ng T−) 1902, P«-t¬-rª-xèp viÕt cho V.I.Lª-nin: "T«i võa nhËn ®−îc bøc th− cña §ång chÝ göi ngµy 6... Qua bøc th− cña G.V., t«i thÊy r»ng «ng ta ®· næi nãng vµ b¾t ®Çu cã xu h−íng ph©n lËp... Bøc th− ngµy h«m nay cña §ång chÝ ®· lµm cho

_____ 1) - "nh÷ng ng−êi Xa-ma-ra" lµ trô së tæ chøc "Tia löa" ë Nga (G. M. vµ

D.P.Cr¬-gi-gia-nèp-xki v.v.), ®Æt ë Xa-ma-ra.


561

t«i hoµn toµn xao xuyÕn - cÇn ph¶i chuyÓn th× bçng nhiªn l¹i - diese alte Geschichte, nh−ng vÉn lµ neu! 1)" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 96-97).

Th− göi N.A.A-lÕch-xª-Ðp Tr−íc ngµy 30 th¸ng Ba (12 th¸ng T−) 1902

Th¸ng Ba 1902, N.A.A-lÕch-xª-Ðp, mét ng−êi d©n chñ - x· héi Nga lóc bÊy giê sèng ë Lu©n-®«n, nhËn ®−îc tin b¸o cho biÕt r»ng ban biªn tËp b¸o "Tia löa" s¾p chuyÓn tíi Lu©n-®«n. ¤ng ta nhí l¹i r»ng: "VÒ vÊn ®Ò nµy, chÝnh V.I.U-li-a-nèp, ng−êi mµ ®Õn lóc ®ã t«i vÉn ch−a biÕt mÆt, ®· viÕt th− cho t«i. Vla-®i-mia I-lÝch viÕt r»ng nh÷ng bøc th− göi ®Õn cho t«i lµ ®Ó t«i chuyÓn cho mét «ng Gia-cèp RÝch -t¬ nµo ®ã, nh÷ng bøc th− Êy lµ göi cho Ng−êi" (N.A.A-lÕch-xª-Ðp. "V.I.Lª-nin ë Lu©n-®«n (1902-1903)". Trong cuèn: Nh÷ng håi ký vÒ Vla-®i-mia I-lÝch Lª-nin. Ph.1, M¸t-xc¬-va, 1956, tr. 215).

Hai bøc th− göi I-u.¤.M¸c-tèp Muén nhÊt lµ ngµy 30 th¸ng Ba (12 th¸ng T−) 1902

Ngµy 5 (18) th¸ng T− 1902, V.I.Lª-nin viÕt cho P.B.¸c-xen-rèt: "NÕu BÐc-g¬ cã ë chç Anh th× Anh ®Ò nghÞ «ng Êy viÕt cho t«i ®«i lêi vÒ kÕ ho¹ch cña «ng Êy... Mµ ®iÒu chñ yÕu lµ «ng Êy ®· nhËn ®−îc hai bøc th− cña t«i göi cho «ng Êy s¸ng thø b¶y (ngµy 12), qua b−u ®iÖn thµnh phè, ch−a" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. III, 1925, tr. 406).

B¶n kª nh÷ng ®iÓm söa ®æi trong bµi "c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt

cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" Gi÷a 10 vµ 20 th¸ng T−

(23 th¸ng T− vµ 3 th¸ng N¨m) 1902

Qua "Tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp vµ ¸c -xen-rèt vÒ bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga"", ng−êi ta biÕt r»ng V.I.Lª-nin ®· bæ sung mét b¶n kª nh÷ng ®iÓm söa ®æi cho b¶n th¶o cña bµi b¸o göi P.B. ¸c -xen-rèt vµ G.V.Plª-kha-nèp ngµy 20 th¸ng T− (3 th¸ng N¨m) 1902 ®Ó xem l¹i lÇn thø hai (xem tËp nµy, tr. 550).

1) - ®ã lµ chuyÖn cò, nh−ng vÉn lµ míi!


562

"Th− göi «ng C." Tr−íc ngµy 20 th¸ng T− (3 th¸ng N¨m) 1902

Ngµy 20 th¸ng T− (3 th¸ng N¨m) 1902, V.I.Lª-nin viÕt cho P.B.¸c-xen-rèt: "P.B. th©n mÕn! GÇn ®©y t«i ®· göi cho Anh "th− göi «ng C." mµ kh«ng viÕt thªm mét dßng nµo cho Anh, bëi v× thêi gian qu¸ eo hÑp" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 181-182).

Th− göi G.§.L©y-t©y-den Ngµy 21 th¸ng T− (4 th¸ng N¨m) 1902

Ngµy 22 th¸ng T− (5 th¸ng N¨m) 1902, V.I.Lª-nin b¸o cho G.§.L©y-t©y-den biÕt r»ng ngµy h«m qua Ng−êi ®· göi ®Õn Pa-ri cho «ng mét bøc th− rÊt quan träng theo ®Þa chØ: 130 Mont Parnasse 130 - vµ yªu cÇu «ng ta thùc hiÖn ngay nhiÖm vô nãi râ trong bøc th− ®ã (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c -Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Nh÷ng th− göi V.V.C«-giÐp-ni-c«-va Th¸ng T− - th¸ng S¸u 1902

V.V. C«-giÐp-ni-c«-va viÕt trong håi ký cña m×nh: khi ®i Lu©n-®«n "Vla-®i-mia I-lÝch ®· uû nhiÖm cho t«i xuÊt b¶n ë Muyn-khen mét vµi sè b¸o "Tia löa" ®Ó tê b¸o khái bÞ gi¸n ®o¹n khi ch−a tæ chøc ®−îc nhµ in ë Lu©n-®«n. §Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc nµy, t«i ®· ph¶i ë l¹i Muyn-khen mét m×nh... T«i ®· véi vµng viÕt cho Vla-®i-mia I-lÝch biÕt tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n cña m×nh. Vµ mçi ngµy t«i ®Òu nhËn ®−îc nh÷ng th− gi¶i ®¸p cña Ng−êi mét çch ®Òu ®Æn, vÒ tõng ®iÓm, hÇu nh− vµo mçi lÇn ph¸t th− cña b−u ®iÖn Lu©n-®«n, tøc lµ mçi ngµy th−êng cã 4 lÇn. Trong çc lêi gi¶i ®¸p râ rµng vµ rµnh m¹ch, suèt thêi gian Êy (vµi th¸ng) kh«ng cã vÊn ®Ò nµo mµ Vla-®i-mia I-lÝch bá qua kh«ng gi¶i ®¸p... T«i sÏ kh«ng quªn ®−îc mét sù kiÖn nhá vÒ b¸o "Tia löa" ra th¸ng T− 1902... B¸o in xong, t«i göi cho Vla-®i-mia I-lÝch nh÷ng sè ®Çu tiªn vµ hái Ng−êi cã nhËn xÐt g× vÒ sè b¸o ®ã. Vla-®i-mia I-lÝch tr¶ lêi: "B¸o in ®Ñp, râ rµng lµ ng−êi söa b¶n in cã gãp søc vµo ®ã", sau ®ã Ng−êi tr¶ lêi mét lo¹t vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sè b¸o kh¸c vµ çc sù viÖc kh¸c nhau; trong ®o¹n t¸i bót Ng−êi ghi thªm:" ChØ cã ®iÒu lµ ch÷ th¸ng T− kh«ng ph¶i viÕt nh− thÕ"" (V.C«-giÐp-ni-c«-va. "Trong nh÷ng n¨m cña tê "Tia löa" cò (1901-1902)". - "Çch m¹ng v« s¶n", 1924, sè 3, tr. 136 vµ 137).


563

Nh÷ng th− göi A.M.Can-m−-c«-va Th¸ng T− - th¸ng B¶y 1902

Trong çc bøc th− göi cho V.I.Lª-nin vµ N.C.Cróp-xcai-a ngµy 22 th¸ng T− (5 th¸ng N¨m), 29 th¸ng T− (12 th¸ng N¨m) vµ 12 (25) th¸ng B¶y 1902, A.M.Can-m−-c«-va b¸o lµ bµ ®· nhËn ®−îc nh÷ng bøc th− do Lª-nin vµ Cróp-xcai-a viÕt (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Ngµy 1 (14) th¸ng N¨m 1902

Bøc th− nµy cã lÏ ®−îc viÕt nh©n khi V.I.Lª-nin nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña G.V.Plª-kha-nèp vµ P.B.¸c-xen-rèt vÒ bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" cña Ng−êi. Ngµy 3 (16) th¸ng N¨m 1902, P«-t¬-rª-xèp viÕt cho Lª-nin nh− sau: "T«i võa nhËn ®−îc th− cña ®ång chÝ göi ngµy 14, nh−ng bµi b¸o th× ch−a nhËn ®−îc. T«i ®ang nãng lßng chê ®îi" (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Tr−íc ngµy 26 th¸ng N¨m ( 8 th¸ng S¸u) 1902

Ngµy 26 th¸ng N¨m (8 th¸ng S¸u) 1902, A.N.P«-t¬-rª-xèp viÕt cho V.I.Lª-nin nh− sau: "Th−a ®ång chÝ Vla-®i-mia I-lÝch, t«i ®· tr¶ lêi bøc th− cña ®ång chÝ muén, t«i rÊt ©n hËn vÒ ®iÒu ®ã: cã thêi kú t«i kh«ng thÓ ngåi viÕt th− mét çch nghiªm chØnh ®−îc ..." (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 104).

Th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Muén nhÊt lµ ngµy 1 (14) th¸ng S¸u 1902

V.I.Lª-nin ®· göi bøc th− nµy ®Ò cËp ®Õn sù bÊt ®ång nghiªm träng trong ban biªn tËp "Tia löa" - "B×nh minh" th«ng qua L.I.¸c -xen-rèt - oãc-t«-®èc, ng−êi mµ ngµy 1 (14) th¸ng S¸u 1902 Lª-nin ®· viÕt cho nh− sau: "ChÞ L.I. rÊt kÝnh mÕn! ChÞ lµm ¬n mang hoÆc chuyÓn cho ¸c-xª-ni-Ðp (L.gr.) bøc th− t«i göi kÌm theo ®©y" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XI, 1931, tr. 334).

Trong bøc th− tr¶ lêi (16 th¸ng S¸u 1902), P«-t¬-rª-xèp b¸o cho Lª-nin biÕt: "HiÖn giê t«i ®· nhËn ®−îc bøc th− cña ®ång chÝ. T«i


564

®Ò nghÞ thÕ nµy: Thay mÆt cho c¶ ba chóng ta göi mét tèi hËu th− - hoÆc lµ ®¨ng bµi b¸o mµ kh«ng söa ®æi, kh«ng bæ sung vµ kh«ng cã lêi ph¶n ®èi cña Plª-kha-nèp, hoÆc lµ ch−a in sè "B×nh minh" véi, vµ chóng ta sÏ nªu vÊn ®Ò vÒ sù ph©n liÖt, sù chia rÏ. Lµm nh− vËy hîp lý h¬n, ®ì thiÕu sãt vÒ mÆt h×nh thøc h¬n so víi viÖc ®ång chÝ ®Ò nghÞ b¸c bá bµi b¸o cña Plª-kha-nèp" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 118).

th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Tr−íc ngµy 5 (18) th¸ng S¸u 1902

Ngµy 6 (19) th¸ng S¸u 1902, trong bøc th− göi cho V.I.Lª-nin, A.N.P«-t¬-rª-xèp viÕt: "T«i rÊt vui mõng vÒ b¶n dù th¶o cña ®ång chÝ, th−a ®ång chÝ Vla-®i-mia I-lÝch, t«i t¸n thµnh b¶n dù th¶o ®ã. Víi néi dung Êy, t«i viÕt th− cho I-u. ¤. lµ ng−êi lo sî mét çch v« lý kh«ng d¸m nhËn odium ph©n liÖt1). §iÒu mµ ®ång chÝ ®Ò nghÞ, t«i cho lµ thùc tÕ nhÊt. NÕu cã mÊt th× chóng ta kh«ng mÊt nhiÒu l¾m: ®»ng nµo th× chóng ta còng kh«ng thÓ xuÊt b¶n t¹p chÝ "B×nh minh" ®−îc, nh−ng hiÖn nay, Ýt nhÊt còng ph¶i triÓn khai tê "Tia löa"" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 122).

Hai th− göi I-u.¤.M¸c-tèp Muén nhÊt lµ ngµy 5 (18) th¸ng S¸u 1902

Ng−êi ta biÕt ®−îc hai bøc th− nµy lµ nhê cã bøc th− ngµy 8 (21) th¸ng S¸u 1902 cña A.N.P«-t¬-rª-xèp göi cho V.I.Lª-nin: "HiÖn nay t«i ®· nhËn ®−îc bøc th− cña ®ång chÝ göi ngµy 18. T«i còng ®· nhËn ®−îc c¶ mét bøc th− (cã b¶n dù th¶o) cña ®ång chÝ göi cho I-u-li, cßn bøc th− kia th× ch−a nhËn ®−îc " (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 127).

Th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Ngµy 5 (18) th¸ng S¸u 1902

Ngµy 8 (21) th¸ng S¸u 1902, A.N.P«-t¬-rª-xèp b¸o cho V.I.Lª-nin biÕt: "HiÖn nay t«i ®· nhËn ®−îc bøc th− cña ®ång chÝ göi ngµy 18...Nh− t«i ®· viÕt cho ®ång chÝ, t«i hoµn toµn t¸n thµnh b¶n dù th¶o cña ®ång chÝ; thËt t×nh mµ nãi th× ®iÒu mµ ®ång chÝ ®Ò nghÞ tèt h¬n bøc tèi hËu th− cña t«i nhiÒu. Chóng t«i sÏ chuyÓn giao t¹p chÝ "B×nh minh" cho Plª-kha-nèp... ®ång chÝ hoµn toµn cã lý khi chØ

_____ 1) - çi tr¸ch nhiÖm phiÒn to¸i vÒ sù ph©n liÖt.


565

ra nh÷ng thiÕu sãt ®ang tån t¹i cña t¹p chÝ "B×nh minh", sù kÐm linh ho¹t qu¸ møc cña nã, khi chØ ra r»ng nã chØ tËp hîp mét çch m¸y mãc chø kh«ng cßn lµ biªn tËp n÷a, etc. Vµ lèi tho¸t mµ ®ång chÝ ®Ò ra më réng b¸o "Tia löa" vµ ra nh÷ng s¸ch nhá lµ lèi tho¸t tèt h¬n c¶ mµ ta cã thÓ nghÜ ®Õn" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 127).

Th− göi A.N.P«-t¬-rª-xèp Ngµy 8 (21) th¸ng S¸u 1902

Ngµy 10 (23) th¸ng S¸u 1902, A.N.P«-t¬-rª-xèp viÕt cho V.I.Lª-nin nh− sau: "B©y giê t«i ®· nhËn ®−îc bøc th− cña ®ång chÝ göi ngµy 21. T«i hy väng lµ ngµy mai sÏ viÕt ®−îc bøc th− mµ ®ång chÝ nh¾c ®Õn" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t.IV, 1925, tr. 131).

Th− göi P.B.¸c-xen-rèt Tr−íc ngµy 9 (22) th¸ng S¸u 1902

Trong bøc th− nµy ch¾c lµ V.I.Lª-nin yªu cÇu cho biÕt vÒ kh¶ n¨ng tæ chøc viÖc tr×nh bµy b¶n thuyÕt tr×nh cña Ng−êi ë BÐc-lanh. Ngµy 10 (23) th¸ng S¸u, P.B.¸c -xen-rèt viÕt th− tr¶ lêi V.I.Lª-nin: "§ång chÝ V.I. th©n mÕn, h«m qua t«i ®· nhËn ®−îc th− cña ®ång chÝ... Theo ý kiÕn t«i th× tr×nh bµy b¶n thuyÕt tr×nh ë ®©y sÏ cã thÓ cã sù nguy hiÓm. Cã mét sè dÊu hiÖu chøng tá r»ng bän c¶nh s¸t ®Þa ph−¬ng ®ang chuÈn bÞ ®Ó tÊn c«ng vµo nh÷ng ng−êi Nga vµ ®Ó trôc xuÊt mét sè ng−êi Nga ra khái BÐc-lanh" (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

B¶n thuyÕt tr×nh Chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng t¹i héi nghÞ nh÷ng ng−êi Nga l−u vong chÝnh trÞ

Häp ë Pa-ri

Ngµy 14 (27) th¸ng S¸u 1902

Th− göi I-u.«.M¸c-tèp Tr−íc ngµy 29 th¸ng S¸u (12 th¸ng B¶y )1902

V.I.Lª-nin cã nh¾c ®Õn bøc th− nµy trong bøc th− göi cho G.V.Plª-kha-nèp, ngµy 29 th¸ng S¸u (12 th¸ng B¶y) 1902: "Theo t«i th×


566

kh«ng cÇn ph¶i hîp nhÊt víi "nh÷ng ng−êi liªn hiÖp"1): hä ®· v« lÔ vµ "lµm nhôc" thËm tÖ ®èi víi BÐc-g¬ t¹i Pa-ri. Cã lÏ ®ång chÝ Êy chuyÓn cho ®ång chÝ bøc th− mµ trong ®ã t«i ®· tr×nh bµy tØ mØ lý do t¹i sao chóng ta cÇn ph¶i nghiªm kh¾c vµ hÕt søc thËn träng ®èi víi hä" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. IV, 1925, tr. 139-140).

Th− göi V.A.N«-xcèp Sím nhÊt lµ ngµy 3 (16) th¸ng B¶y 1902

V.A.N«-xcèp viÕt cho V.I.Lª-nin vµ L.G.§©y-ts¬ nh− sau: "T«i ®· nhËn ®−îc th− cña çc ®ång chÝ, V.I. vµ L.G. ThËt râ rµng lµ nh÷ng sù hiÓu lÇm ®· ®−îc tÝch l¹i... §èi víi ®¹i héi mµ t«i nãi ®Õn (çc ®ång chÝ ®ang viÕt vÒ ®¹i héi ®ã), ®ã lµ ®¹i héi cña nh÷ng ®ång chÝ ñng hé ph¸i "Tia löa" ë Nga mµ chóng ta ®· cïng nhau th¶o luËn" (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi N.C.Cróp-xcai-a

Tr−íc ngµy 8 (21) th¸ng B¶y 1902 Ngµy 8 (21) th¸ng B¶y 1902, N.C.Cróp-xcai-a viÕt cho A.N.P«-t¬-rª-xèp

nh− sau: "V«-l«-®i-a ch−a vÒ, cßn ë l¹i 10 ngµy n÷a, anh Êy viÕt r»ng søc khoÎ ®ang b×nh phôc; thÕ th× tèt v× thêi gian gÇn ®©y, anh Êy c¶m thÊy yÕu h¼n ®i" ("Phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga". T− liÖu. T.1, M¸t-xc¬-va -Lª-nin -gr¸t, 1928, tr. 97).

th− göi V.A.N«-xcèp Tr−íc ngµy 20 th¸ng B¶y (2 th¸ng T¸m) 1902

Ng−êi ta biÕt ®−îc bøc th− nµy lµ nhê cã bøc th− ngµy 20 th¸ng B¶y (2 th¸ng T¸m) 1902 cña N«-xcèp göi cho Lª-nin (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi Ph.I.Sª-c«n-®in Tr−íc ngµy 22 th¸ng B¶y (4 th¸ng T¸m) 1902

Trong bøc th− ngµy 22 th¸ng B¶y (4 th¸ng T¸m) 1902 cña V.I.Lª-nin g ö i c h o V . A . N « - x c è p c ã ® o ¹ n : " § å n g c h Ý B . N . t h © n m Õ n !

_____ 1) ⎯ "nh÷ng ng−êi liªn hiÖp" lµ çc thµnh viªn cña "Héi liªn hiÖp

nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ë n−íc ngoµi.


567

T«i ®· nhËn ®−îc c¶ hai bøc th− cña ®ång chÝ, qua hai bøc th− ®ã t«i rÊt vui mõng ®−îc biÕt, ®−îc thÊy r»ng "nh÷ng sù hiÓu lÇm" t−ëng t−îng thùc ra chØ lµ mét mµng khãi, nh− t«i ®· viÕt cho P«-va-r¬ 1) (t«i viÕt cho ®ång chÝ Êy r»ng t«i tin vµo ®iÒu ®ã)" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 212).

Nh÷ng th− göi L.g.§©y-ts¬ vµ V.A.N«-xcèp

Cuèi th¸ng B¶y - ®Çu th¸ng T¸m 1902 V.A.N«-xcèp viÕt cho V.I.Lª-nin nh− sau: "T«i võa míi rêi khái chç

L.G., ë ®Êy t«i ®· ®äc bøc th− cña ®ång chÝ nh¾c ®Õn t«i, vµ khi trë l¹i Zürich, t«i cã thÓ l¹i ®äc hÇu nh− còng bøc th− Êy göi cho t«i. VÒ "viÖc tèi mËt" mµ ®ång chÝ "cho lµ hoµn toµn kh«ng cÇn ph¶i cho mét ng−êi nµo n÷a biÕt", th× t«i ®· lµm nh− vËy... §ång chÝ cã viÕt "t«i kh«ng biÕt" t«i sÏ tãm ®−îc ng−êi nµo cho n−íc Nga, sau khi ®i kh¾p mét sè thµnh phè theo çi lèi mµ ng−êi ta gäi lµ bÊt th×nh l×nh..." (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi I.Kh.la-lai-an-tx¬ Ngµy 6 (19) th¸ng T¸m 1902

Ngµy 6 (19) th¸ng T¸m 1902, V.I.Lª-nin viÕt cho P.B.¸c-xen-rèt nh− sau: "T«i võa nhËn ®−îc bøc ®iÖn b¸o cho biÕt r»ng C«-lum-b¬ 2) ®ang ë chç Anh. Xin göi ®Õn «ng b¹n giµ ngh×n lêi chµo! T«i göi kÌm theo bøc th− nµy cho ®ång chÝ Êy" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t.IV, 1925, tr. 155).

Th− göi V.A.N«-xcèp Cuèi th¸ng T¸m - ®Çu th¸ng ChÝn 1902

Qua th− tr¶ lêi cña V.A.N«-xcèp ng−êi ta biÕt ®−îc bøc th− nµy cña V.I.Lª-nin bµn vÒ viÖc dù ®Þnh cö P.B.¸c-xen-rèt ®Õn Muyn-khen dù ®¹i héi §¶ng d©n chñ - x· héi §øc (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

_____ 1) ⎯ Ph.I.Sª-c«n-®in 2) ⎯ I.Kh. La-lai-an-tx¬

568

Danh môc çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu mµ V.I.Lª-nin ®· tham gia biªn tËp

b¸o "Tia löa"

Sè 14 - 1 th¸ng Giªng 1902 Sè 15 - 15 th¸ng Giªng 1902 Sè 16 - 1 th¸ng Hai 1902 Sè 17 - 15 th¸ng Hai 1902 Sè 18 - 10 th¸ng Ba 1902 Sè 19 - 1 th¸ng T− 1902 Sè 20 - 1 th¸ng N¨m 1902 Sè 21 - 1 th¸ng S¸u 1902 Sè 22 - th¸ng B¶y 1902 Sè 23 - 1 th¸ng T¸m 1902 Sè 24 - 1 th¸ng ChÝn 1902

Dù th¶o hiÖp nghÞ vÒ viÖc biªn so¹n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN cña tiÓu ban

B¶n dù th¶o hiÖp nghÞ nµy do V.I.Da-xu-lÝch biªn so¹n vµo gi÷a th¸ng Ba 1902, sau khi ban biªn tËp b¸o "Tia löa" nhËn ®−îc hai b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN: cña V.I.Lª-nin vµ cña G.V.Plª-kha-nèp. B¶n dù th¶o hiÖp nghÞ nµy lµ dù th¶o mµ bé phËn biªn tËp cña b¸o "Tia löa" ë Muyn-khen (V.I.Lª-nin, V.I.Da-xu-lÝch, I-u.¤.M¸c-tèp) ®Ò nghÞ víi çc thµnh viªn kh¸c cña ban biªn tËp (G.V.Plª-kha-nèp, P.B.¸c-xen-rèt vµ A.N.P«-t¬-rª-xèp) chän lµm c¬ së ®Ó biªn so¹n b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh chung cña tiÓu ban, c¨n cø vµo çc dù th¶o cña Lª-nin vµ Plª-kha-nèp. Ngµy 9 (22) th¸ng Ba 1902, Lª-nin viÕt cho ¸c-xen-rèt nh− sau: "Vª-li-ca §mi-t¬-ri-Ðp-na ®· göi cho ®ång chÝ b¶n c−¬ng lÜnh cña G.V. vµ b¶n dù th¶o cña chóng t«i vÒ viÖc "dµn xÕp"c«ng viÖc "cña tiÓu ban" th«ng qua mét ban hßa

Danh môc çc tµi liÖu mµ V. I. Lª-nin ®· tham gia biªn tËp

569

gi¶i sui generis1)"(Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 172). VÒ vÊn ®Ò nµy, Da-xu-lÝch còng ®· viÕt cho Plª-kha-nèp nh− sau: "§ång chÝ ®· nhËn hoÆc lµ ngµy mai sÏ nhËn ®−îc do Pa-ven göi tíi b¶n kiÕn nghÞ tËp thÓ nh»m dµn xÕp c«ng viÖc vÒ b¶n c−¬ng lÜnh" (trong tËp tµi liÖu l−u tr÷ cña Nhµ b¶o tµng Plª-kha-nèp). Theo hiÖp nghÞ ®ã, mét b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban ®· ®−îc th¶o ra.

dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN,

do ban biªn tËp "Tia löa" vµ "B×nh minh" th¶o

B¶n dù th¶o nµy ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Tia löa", sè 21, ngµy 1 th¸ng S¸u 1902 vµ trong t¹p chÝ "B×nh minh", sè 4, th¸ng T¸m 1902, vÒ sau th× ®−îc xuÊt b¶n thµnh s¸ch riªng.

T¹p chÝ "B×nh minh"

Sè 4 - th¸ng T¸m 1902

1) — nµo ®ã

570

Chó thÝch

1 Cuèn "Lµm g×? Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta" ®· ®−îc V.I.Lª-nin dù ®Þnh viÕt ngay tõ mïa xu©n 1901: theo lêi Ng−êi th× bµi b¸o "B¾t ®Çu tõ ®©u?" viÕt vµo th¸ng N¨m, lµ b¶n s¬ th¶o dµn bµi sau nµy ®−îc ph¸t triÓn mét çch chi tiÕt trong cuèn "Lµm g×?" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.5, tr. 10). ChØ ®Õn mïa thu 1901, Lª-nin míi b¾t ®Çu viÕt cuèn ®ã. Bµi b¸o cña Lª-nin "M¹n ®µm víi nh÷ng ng−êi b¶o vÖ chñ nghÜa kinh tÕ", mµ sau nµy Ng−êi gäi lµ b¶n tãm t¾t cña cuèn "Lµm g×?", ®−îc ®¨ng vµo th¸ng Ch¹p trªn tê "Tia löa", sè 12; trong bµi b¸o ®ã, Lª-nin viÕt: "... ë ®©y, chóng t«i chØ cã thÓ ®Ò cËp mét çch s¬ sµi nh÷ng vÊn ®Ò ®ang cßn tranh luËn. Chóng t«i sÏ dµnh mét cuèn s¸ch nhá riªng ®Ó ph©n tÝch tØ mØ nh÷ng vÊn ®Ò Êy, vµ hy väng r»ng nã sÏ ra ®êi trong qu·ng mét th¸ng r−ìi s¾p tíi" (nh− trªn, tr. 451). Lª-nin ®· viÕt xong cuèn s¸ch ®ã vµo th¸ng Giªng 1902, viÕt lêi tùa vµo th¸ng Hai, vµ ngµy 10 th¸ng Ba, tê "Tia löa", sè 18, ra th«ng b¸o lµ cuèn s¸ch ®· xuÊt b¶n.

Cuèn " Lµm g×?" ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong cuéc ®Êu tranh cho mét ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n Nga, trong sù th¾ng lîi cña ph¸i "Tia löa" theo Lª-nin trong çc ban chÊp hµnh vµ tæ chøc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, vµ sau ®ã, vµo n¨m 1903, trong §¹i héi II cña ®¶ng nµy.

Vµo nh÷ng n¨m 1902-1903, cuèn s¸ch ®−îc l−u hµnh réng r·i trong çc tæ chøc d©n chñ - x· héi toµn Nga; khi kh¸m xÐt vµ b¾t bí nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë Ki-Ðp vµ M¸t-xc¬-va, Pª-tÐc-bua vµ Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt, ë Ca-dan, ¤-®Ðt-xa vµ çc thµnh phè kh¸c, bän c¶nh binh t×m thÊy cuèn s¸ch ®ã. B¶n b¸o ço cña tæ chøc "Tia löa" t¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· nªu râ: "Cuèn "Lµm g×?" ®· cã... ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn çc nhµ ho¹t ®éng Nga, nhiÒu ng−êi ®· thõa nhËn r»ng së dÜ hä trë

Chó thÝch

571

thµnh nh÷ng ng−êi ñng hé b¸o "Tia löa" chÝnh lµ nhê ¶nh h−ëng cña cuèn s¸ch ®ã" ("Nh÷ng b¸o ço cña çc Ban chÊp hµnh d©n chñ - x· héi göi §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga". M. -L., 1930, tr. 44). N. C. Cróp-xcai-a ®· viÕt r»ng cuèn s¸ch ®ã ®· l«i cuèn nhiÒu ng−êi, "®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi b¸m s¸t c«ng viÖc cña n−íc Nga" (Håi ký vÒ Lª-nin. M., 1957, tr. 52). Tõ Xa-ma-ra, D.P.Cr¬-gi-gia-nèp-xcai-a - Nª-vd«-r«-va, th− ký Ban th−êng trùc tæ chøc Nga cña b¸o "Tia löa" b¸o tin vÒ cho ban biªn tËp "Tia löa" biÕt nh− sau: "VÒ cuèn "Lµm g×?"... hiÖn giê chóng t«i chØ nghe thÊy nh÷ng lêi t¸n th−ëng", "cuèn s¸ch ®−îc viÕt mét çch tuyÖt diÖu, thiÕt thùc vµ lêi v¨n rÊt hay" ("Çch m¹ng v« s¶n", 1928, sè 6-7, tr. 149). Tõ Pª-tÐc-bua, I.I.R¸t-tsen-c«, phãng viªn b¸o "Tia löa" viÕt: "ë ®©u t«i còng dïng çi cµy cña Lª-nin ®ã nh− mét lo¹i c«ng cô vì ®Êt cã n¨ng suÊt nhÊt. Nã bãc ®i mét çch tuyÖt diÖu çi líp vá cæ hñ, xíi tung miÕng ®Êt høa hÑn cho h¹t gièng n¶y mÇm. Nã s½n sµng tiªu diÖt ®Õn tËn gèc nh÷ng cá d¹i - do tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" gieo r¾c - mµ nã gÆp trªn ®−êng ®i. ThËt lµ kú diÖu!" (Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«). Ban chÊp hµnh M¸t-xc¬-va cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· göi ®Õn ban biªn tËp "Tia löa" lêi c¶m ¬n V. I. Lª-nin vÒ cuèn "Lµm g×?". §¸p l¹i bøc th− ®ã, Lª-nin viÕt göi Ban chÊp hµnh M¸t-xc¬-va: "Chóng t«i hiÓu vµ tÊt nhiªn chØ cã thÓ hiÓu r»ng lêi c¶m ¬n cña çc ®ång chÝ vÒ cuèn "Lµm g×?" cã nghÜa lµ çc ®ång chÝ ®· t×m thÊy trong cuèn s¸ch ®ã nh÷ng lêi gi¶i ®¸p cho nh÷ng c©u hái cña b¶n th©n çc ®ång chÝ, cã nghÜa lµ do trùc tiÕp hiÓu biÕt phong trµo mµ tù çc ®ång chÝ hoµn toµn tin lµ cÇn ph¶i c«ng t¸c mét çch dòng c¶m h¬n, quy m« h¬n, thèng nhÊt h¬n, tËp trung h¬n, ®oµn kÕt h¬n xung quanh mét c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng, - lßng tin ®ã còng ®· ®−îc nªu lªn trong cuèn s¸ch Êy" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.46, tr. 222).

Khi ®¸nh gi¸ cuèn s¸ch cña Lª-nin, trong ban biªn tËp "Tia löa" ®· cã nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång. T¹i héi nghÞ ban biªn tËp häp ë Muyn-khen vµo th¸ng Giªng 1902, G. V. Plª-kha-nèp ®· ph¸t biÓu phª ph¸n mét sè luËn ®iÓm cña cuèn s¸ch, trong khi ®ã th× A.N.P«-t¬-rª-xèp göi ®Õn nh÷ng lêi nhËn xÐt thÝch thó vÒ cuèn Êy. Nh−ng nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång ®ã chØ tån t¹i trong ph¹m vi ban biªn tËp tê "Tia löa" th«i. LuËn ®iÓm c¬ b¶n cña cuèn "Lµm g×?", - mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng yÕu tè tù gi¸c vµ nh÷ng yÕu tè tù ph¸t trong phong trµo c«ng nh©n, vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng trong cuéc ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, - ®· ®−îc nªu lªn

Chó thÝch

572

trong dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, do ban biªn tËp "Tia löa" dù th¶o vµ ®· ®−îc tÊt c¶ çc ñy viªn ban biªn tËp nhÊt trÝ t¸n thµnh. VÒ sau, khi t¸i b¶n cuèn s¸ch vµo n¨m 1907, V. I. Lª-nin viÕt: "Do ®ã, trong vÊn ®Ò nµy, kh«ng thÓ nãi ®Õn mét sù kh¸c nhau nµo vÒ nguyªn t¾c gi÷a dù th¶o c−¬ng lÜnh vµ cuèn "Lµm g×?"" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 16, tr. 107). T¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, nh÷ng ng−êi chèng ph¸i "Tia löa" (M¸c-t−-nèp, A-ki-mèp) ®· qua viÖc phª b×nh cuèn "Lµm g×?" mµ ph¸t biÓu chèng l¹i b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh do ban biªn tËp "Tia löa" th¶o; nh−ng ®a sè trong ®¹i héi - ph¸i "Tia löa" (trong ®ã cã Plª-kha-nèp vµ M¸c-tèp) - ®· t¸n thµnh cuèn s¸ch cña Lª-nin, çch ®Æt vÊn ®Ò cña cuèn s¸ch vÒ vai trß cña "yÕu tè tù gi¸c", tøc lµ vÒ vai trß cña ph¸i d©n chñ - x· héi trong phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, khi ph¸i men-sª-vÝch b¾t ®Çu xÐt l¹i mét çch cã hÖ thèng tÊt c¶ nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n cña ph¸i "Tia löa" cò th× lóc ®ã Plª-kha-nèp míi tuyªn bè lµ m×nh ®· bÊt ®ång ý kiÕn tõ tr−íc vÒ nguyªn t¾c víi Lª-nin trong vÊn ®Ò tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh tù ph¸t, vµ ®¶m nhËn viÖc "b¸c bá" nh÷ng quan ®iÓm do Lª-nin tr×nh bµy trong cuèn "Lµm g×?". Bµi b¸o cña V. V. V«-rèp-xki: "Nh÷ng kÕt qu¶ cña chÝnh s¸ch mÞ d©n" ("TiÕn lªn", sè 11, ngµy 23 (10) th¸ng Ba 1905) ®· ®−îc Lª-nin hiÖu ®Ýnh vµ bæ sung, lµ bµi tr¶ lêi Plª-kha-nèp.

Cuèn "Lµm g×?" ®· ®−îc V. I. Lª-nin cho t¸i b¶n trong tËp "Trong 12 n¨m" (th¸ng M−êi mét 1907, nh−ng trªn b×a ngoµi vµ b×a trong l¹i ghi n¨m 1908). LÇn xuÊt b¶n nµy, Lª-nin ®· rót ng¾n néi dung cuèn s¸ch l¹i ®«i chót, bá bít mét sè chi tiÕt vµ nh÷ng nhËn xÐt nhá cã tÝnh chÊt luËn chiÕn. §ång thêi, lÇn xuÊt b¶n míi nµy ®· ®−îc bæ sung thªm n¨m chó thÝch ë cuèi trang.

Trong tËp nµy, t¸c phÈm "Lµm g×?" ®−îc in theo v¨n b¶n cña lÇn xuÊt b¶n n¨m 1902, cã ®èi chiÕu víi lÇn xuÊt b¶n n¨m 1907. - 1.

2 "Tia löa" - tê b¸o m¸c-xÝt bÊt hîp ph¸p ®Çu tiªn cho toµn n−íc Nga do V. I. Lª-nin s¸ng lËp n¨m 1900, tê b¸o nµy ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc thµnh lËp ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n.

Do nh÷ng cuéc truy n· cña c¶nh s¸t, nªn kh«ng thÓ xuÊt b¶n b¸o çch m¹ng trong n−íc Nga ®−îc. V× vËy, ngay khi cßn bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, Lª-nin ®· suy nghÜ hÕt søc tØ mØ vÒ kÕ ho¹ch xuÊt b¶n tê b¸o Êy ë n−íc ngoµi. Khi m·n h¹n (th¸ng Giªng 1900), Lª-nin

Chó thÝch

573

b¾t tay ngay vµo viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®ã. Th¸ng Hai 1900 t¹i Pª-tÐc-bua, Lª-nin ®µm ph¸n víi V. I. Da-xu-lÝch (ë n−íc ngoµi trë vÒ Nga mét çch bÝ mËt) vÒ sù tham gia cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vµo viÖc xuÊt b¶n mét tê b¸o m¸c-xÝt cho toµn Nga. Cuèi th¸ng Ba - ®Çu th¸ng T− 1900, mét héi nghÞ gäi lµ "Héi nghÞ P¬-xcèp" ®−îc triÖu tËp; thµnh phÇn gåm cã : V. I. Lª-nin, I-u. ¤. M¸c-tèp, A. N. P«-t¬-rª-xèp, X. I. R¸t-tsen-c« vµ mét sè "ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p" lµ P. B. Xt¬-ru-vª vµ M. I. Tu-gan - Ba-ra-nèp-xki. Héi nghÞ ®· th¶o luËn b¶n dù th¶o tuyªn bè cña ban biªn tËp, do Lª-nin viÕt, vÒ c−¬ng lÜnh vµ nhiÖm vô cña tê b¸o toµn Nga ("Tia löa") vµ cña t¹p chÝ khoa häc - chÝnh trÞ ("B×nh minh"). Lª-nin ®· ®Õn mét sè thµnh phè ë Nga (M¸t-xc¬-va, Pª-tÐc-bua, Ri-ga, Xm«-len-xc¬, Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt, U-pha, Xa-ma-ra, X−-d¬-ran), liªn hÖ víi çc tiÓu tæ d©n chñ - x· héi vµ mét sè ng−êi d©n chñ - x· héi, th¶o thuËn víi hä vÒ viÖc ñng hé tê "Tia löa" sÏ xuÊt b¶n. Th¸ng T¸m 1900, sau khi Lª-nin sang Thôy-sÜ, mét cuéc häp gi÷a V. I. Lª-nin vµ A. N. P«-t¬-rª-xèp víi çc ñy viªn nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· ®−îc triÖu tËp ®Ó bµn vÒ c−¬ng lÜnh vµ nhiÖm vô cña tê b¸o vµ t¹p chÝ, nh÷ng ng−êi cã thÓ lµm céng t¸c viªn, thµnh phÇn vµ trô së cña ban biªn tËp; nh−ng cuéc ®µm ph¸n ®ã suýt n÷a tan vì (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 422 - 446); song cuèi cïng, nh÷ng cuéc ®µm ph¸n ®ã còng ®i ®Õn chç tháa thuËn víi nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vÒ tÊt c¶ çc vÊn ®Ò ®ang tranh c·i.

Sè ®Çu tiªn b¸o "Tia löa" cña Lª-nin ®−îc ph¸t hµnh vµo th¸ng Ch¹p 1900 ë Lai-pxÝch, nh÷ng sè tiÕp theo ra ë Muyn-khen, tõ th¸ng B¶y 1902 ra ë Lu©n-®«n vµ tõ mïa xu©n 1903 ra ë Gi¬-ne-v¬; nh÷ng nhµ d©n chñ - x· héi §øc C. TxÐt-kin, A. Brau-n¬, v. v., nhµ çch m¹ng Ba-lan I-u. M¸c-khlÐp-xki lµ ng−êi sèng ë Muyn-khen trong nh÷ng n¨m ®ã, vµ H. Quen-s¬, mét trong nh÷ng l·nh tô cña Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi Anh, ®Òu ®· gióp ®ì rÊt nhiÒu cho viÖc tæ chøc xuÊt b¶n tê "Tia löa". Ban biªn tËp b¸o "Tia löa" gåm cã: V. I. Lª-nin, G. V. Plª-kha-nèp, I-u. ¤. M¸c-tèp, P. B. ¸c-xen-rèt, A. N. P«-t¬-rª-xèp vµ V. I. Da-xu-lÝch. Lóc ®Çu, th− ký ban biªn tËp lµ I. G. Xmi-®«-vÝch - Lª-man, vÒ sau, tõ mïa xu©n 1901, lµ N. C. Cróp-xcai-a. Cróp-xcai-a cßn lµ ng−êi phô tr¸ch toµn bé viÖc trao ®æi th− tõ gi÷a b¸o "Tia löa" víi çc tæ chøc d©n chñ - x· héi Nga.

Trung t©m nh÷ng sù chó ý cña tê "Tia löa" lµ çc vÊn ®Ò ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lao ®éng ë Nga chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng; b¸o hÕt

Chó thÝch

574

søc chó ý ®Õn nh÷ng sù biÕn quan träng nhÊt x¶y ra trong sinh ho¹t quèc tÕ, chñ yÕu lµ trong phong trµo c«ng nh©n thÕ giíi. Lª-nin thùc sù lµ tæng biªn tËp vµ lµ ng−êi l·nh ®¹o cña b¸o "Tia löa"; Ng−êi ®· viÕt nhiÒu bµi bµn vÒ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña c«ng t¸c x©y dùng ®¶ng vµ cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n Nga.

B¸o "Tia löa" lµ trung t©m ®oµn kÕt çc lùc l−îng cña ®¶ng, tËp hîp vµ gi¸o dôc çc çn bé ®¶ng. NhiÒu nhãm vµ ban chÊp hµnh §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga thuéc xu h−íng "Tia löa" cña Lª-nin ®· ®−îc thµnh lËp trong nhiÒu thµnh phè ë Nga (Pª-tÐc-bua, M¸t-xc¬-va, Xa-ma-ra, v.v.); ®Õn th¸ng Giªng 1902, t¹i ®¹i héi nh÷ng ng−êi ñng hé b¸o "Tia löa" häp ë Xa-ma-ra, tæ chøc "Tia löa" ë Nga ®· ®−îc thµnh lËp. NhiÒu tæ chøc "Tia löa" ®· xuÊt hiÖn vµ ho¹t ®éng d−íi sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña çc häc trß vµ b¹n chiÕn ®Êu cña V. I. Lª-nin: N.E.Bau-man, I.V.Babu-skin, X.I.Gu-xÐp, M.I.Ca-li-nin, P.A.Cra-xi-cèp, G.M.Cr¬-gi-gia-nèp-xki, Ph.V.Len-gnÝch, P.N.Lª-pª-sin-xki, I.I.R¸t-tsen-c«, v.v..

Theo s¸ng kiÕn vµ víi sù tham gia trùc tiÕp cña Lª-nin, ban biªn tËp "Tia löa" ®· th¶o ra mét b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng (®¨ng trªn b¸o "Tia löa", sè 21) vµ chuÈn bÞ cho §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp vµo th¸ng B¶y - th¸ng T¸m 1903. Tr−íc ngµy triÖu tËp ®¹i héi, phÇn lín çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ®Þa ph−¬ng ë Nga ®Òu ®øng vÒ phÝa b¸o "Tia löa", t¸n thµnh s¸ch l−îc, c−¬ng lÜnh vµ kÕ ho¹ch tæ chøc cña nã, c«ng nhËn nã lµ c¬ quan l·nh ®¹o cña m×nh. Trong mét nghÞ quyÕt ®Æc biÖt, ®¹i héi ®· nªu râ vai trß hÕt søc quan träng cña b¸o "Tia löa" trong cuéc ®Êu tranh cho ®¶ng vµ tuyªn bè b¸o ®ã lµ C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. §¹i héi II ®· th«ng qua thµnh phÇn cña ban biªn tËp gåm cã: Lª-nin, Plª-kha-nèp vµ M¸c-tèp. M¸c-tèp ®ßi gi÷ nguyªn tÊt c¶ s¸u biªn tËp viªn cò nªn ®· tõ chèi kh«ng tham gia ban biªn tËp bÊt chÊp c¶ nghÞ quyÕt cña ®¹i héi ®¶ng. Tõ sè 46 ®Õn sè 51, b¸o "Tia löa" do Lª-nin vµ Plª-kha-nèp biªn tËp. VÒ sau, Plª-kha-nèp chuyÓn sang lËp tr−êng cña ph¸i men-sª-vÝch vµ yªu cÇu ®−a vµo ban biªn tËp "Tia löa" tÊt c¶ nh÷ng biªn tËp viªn cò thuéc ph¸i men-sª-vÝch ®· bÞ ®¹i héi g¹t bá ra. Lª-nin kh«ng chÊp nhËn ®iÒu ®ã vµ ngµy 19 th¸ng M−êi (1 th¸ng M−êi mét) 1903, ®· ra khái ban biªn tËp "Tia löa"; Ng−êi ®−îc bæ sung vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ ë ®ã, Ng−êi tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng bän c¬ héi chñ nghÜa men-sª-vÝch. B¸o "Tia löa" sè 52 lµ do ®éc mét m×nh Plª-kha-nèp biªn tËp. Ngµy 13 (26)

Chó thÝch

575

th¸ng M−êi mét 1903, Plª-kha-nèp tù quyÒn ®i ng−îc l¹i ý chÝ cña ®¹i héi, bæ sung vµo ban biªn tËp "Tia löa" nh÷ng biªn tËp viªn cò thuéc ph¸i men-sª-vÝch. KÓ tõ sè 52, ph¸i men-sª-vÝch ®· biÕn tê "Tia löa" thµnh c¬ quan ng«n luËn cña hä. -3.

3 Mïa xu©n vµ mïa h¹ n¨m 1901, nhê sù gióp ®ì vµ theo s¸ng kiÕn cña nhãm "§Êu tranh", çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi ("Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", Ban chÊp hµnh ë n−íc ngoµi cña ph¸i Bun, tæ chøc çch m¹ng "Ng−êi d©n chñ -x· héi" vµ bé phËn ë n−íc ngoµi cña tæ chøc "Tia löa" vµ "B×nh minh") ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc ®µm ph¸n ®Ó tho¶ thuËn vµ thèng nhÊt víi nhau. §Ó chuÈn bÞ §¹i héi trong ®ã cã thÓ ®i ®Õn thèng nhÊt, mét héi nghÞ ®¹i biÓu cña nh÷ng tæ chøc ®ã ®· ®−îc triÖu tËp ë Gi¬-ne-v¬ vµo th¸ng S¸u 1901, do ®ã gäi lµ héi nghÞ "th¸ng S¸u" hay héi nghÞ "Gi¬-ne-v¬". Héi nghÞ nµy ®· th¶o ra mét nghÞ quyÕt ("tho¶ hiÖp vÒ nguyªn t¾c") thõa nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i ®oµn kÕt tÊt c¶ çc lùc l−îng d©n chñ - x· héi ë Nga vµ nãi riªng lµ thèng nhÊt çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi l¹i víi nhau, lªn ¸n tÊt c¶ mäi biÓu hiÖn vµ mµu s¾c cña chñ nghÜa c¬ héi: "chñ nghÜa kinh tÕ", chñ nghÜa BÐc-stanh, chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng, v.v. (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", ph.I, 1954, tr. 22-24). Nh−ng mét b−íc chuyÓn míi cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" vµ cña c¬ quan ng«n luËn cña héi ®ã, tøc lµ t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sang chñ nghÜa c¬ héi (çc bµi cña B.Cri- tsÐp-xki: "Nh÷ng nguyªn t¾c, s¸ch l−îc vµ ®Êu tranh" vµ cña A.M¸c-t−-nèp: "S¸ch b¸o cã tÝnh chÊt tè ço vµ cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n" trong tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10 ra vµo th¸ng ChÝn 1901 vµ nh÷ng ®iÓm söa ®æi cã tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa cña §¹i héi III "Héi liªn hiÖp" ®èi víi nghÞ quyÕt cña héi nghÞ th¸ng S¸u) ®· cho thÊy tr−íc r»ng nh÷ng ý ®Þnh thèng nhÊt sÏ thÊt b¹i.

§¹i héi "thèng nhÊt" cña çc tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp ngµy 21-22 th¸ng ChÝn (4-5 th¸ng M−êi) 1901 t¹i Xuy-rÝch. Thµnh phÇn ®¹i héi gåm cã 6 ®¹i biÓu cña tæ chøc "Tia löa" - "B×nh minh" ( V. I. Lª-nin, N.C.Cróp -xcai-a, I-u. ¤. M¸c-tèp, v.v.), 8 ®¹i biÓu cña tæ chøc çch m¹ng "Ng−êi d©n chñ - x· héi" (trong ®ã cã 3 ®¹i biÓu cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng": G. V. Plª-kha-nèp, P.B.¸c-xen-rèt, V. I. Da-xu-lÝch), 16 ®¹i biÓu cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" (trong ®ã cã 5 ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh ë n−íc ngoµi

Chó thÝch

576

cña ph¸i Bun) vµ 3 ®¹i biÓu cña nhãm "§Êu tranh". V. I. Lª-nin, tham dù ®¹i héi víi bÝ danh lµ "Phr©y", ®· ®äc mét diÔn v¨n xuÊt s¾c vÒ vÊn ®Ò thø nhÊt cña ch−¬ng tr×nh nghÞ sù: "Tho¶ hiÖp vÒ nguyªn t¾c vµ nh÷ng chØ thÞ göi çc ban biªn tËp" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 333-339). §ã lµ bµi ph¸t biÓu c«ng khai ®Çu tiªn cña V. I. Lª-nin tr−íc nh÷ng ng−êi d©n chñ -x· héi Nga ë n−íc ngoµi. Nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ nh÷ng ®iÓm bæ sung cã tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa ®èi víi nghÞ quyÕt th¸ng S¸u, ®−îc §¹i héi III cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" th«ng qua, ®· ®−îc ®äc t¹i ®¹i héi. Do ®ã, bé phËn çch m¹ng trong ®¹i héi - nh÷ng ®¹i biÓu cña tæ chøc "Tia löa" - "B×nh minh" vµ "Ng−êi d©n chñ - x· héi" - ®· tuyªn bè lµ kh«ng thÓ thèng nhÊt ®−îc vµ rêi bá ®¹i héi. Theo s¸ng kiÕn cña V. I. Lª-nin, th¸ng M−êi 1901, çc tæ chøc nµy ®· thèng nhÊt víi nhau trong §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi. -3.

4 "Sù nghiÖp c«ng nh©n" - t¹p chÝ, c¬ quan cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi". T¹p chÝ xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ tõ th¸ng T− 1899 ®Õn th¸ng Hai 1902, do B.N.Cri-tsÐp-xki, Ph. Tª-plèp (Xi-bi-ri-¸c), V.P.I-van-sin vµ sau ®ã lµ A.X.M¸c-t−-nèp biªn tËp, ra ®−îc 12 sè (chÝn tËp). Ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ trung −¬ng ë n−íc ngoµi cña "ph¸i kinh tÕ", tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ñng hé khÈu hiÖu cña ph¸i BÐc-stanh vÒ "tù do phª b×nh" chñ nghÜa M¸c, ®øng trªn lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa trong çc vÊn ®Ò s¸ch l−îc vµ nhiÖm vô tæ chøc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, phñ nhËn kh¶ n¨ng çch m¹ng cña n«ng d©n, v.v.. Ph¸i "Sù nghiÖp c«ng nh©n" tuyªn truyÒn t− t−ëng c¬ héi chñ nghÜa cho r»ng ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n ph¶i phô thuéc vµo ®Êu tranh kinh tÕ, nã sïng b¸i tÝnh tù ph¸t cña phong trµo c«ng nh©n vµ phñ nhËn vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng. Mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", V.P.I-van-sin, ®· tham gia biªn tËp tê "T− t−ëng c«ng nh©n" lµ tê b¸o cña "ph¸i kinh tÕ" c«ng khai ®−îc t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ñng hé. T¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ph¸i "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®¹i diÖn cho çnh cùc h÷u, c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng. -3.

5 "B¸o c«ng nh©n" - c¬ quan bÊt hîp ph¸p cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ki-Ðp; xuÊt b¶n ë Ki-Ðp víi sù tham gia vµ biªn tËp cña B.L.Ay-®en-man, P.L.Tu-ts¸p-xki , N.A.VÝch-®o-ts Ých vµ

Chó thÝch

577

nh÷ng ng−êi kh¸c. Tê b¸o nµy chØ ra ®−îc tÊt c¶ hai sè: sè 1 vµo th¸ng T¸m 1897 vµ sè 2 vµo th¸ng Ch¹p (®Ò lµ th¸ng M−êi mét) còng vµo n¨m ®ã. §−îc sù ñy nhiÖm cña ban biªn tËp, P. L. Tu-ts¸p-xki ®· ra n−íc ngoµi giíi thiÖu cho G. V. Plª-kha-nèp vµ çc thµnh viªn kh¸c cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" hiÓu biÕt vÒ "B¸o c«ng nh©n" sè 1, vµ ®−îc hä ®ång ý céng t¸c víi b¸o. Trong th− göi çc ñy viªn ban biªn tËp, G. V. Plª-kha-nèp ®· ®¸nh gi¸ tèt "B¸o c«ng nh©n", coi nã nh− mét c¬ quan d©n chñ - x· héi cho toµn n−íc Nga vµ chØ râ sù cÇn thiÕt ph¶i chó ý nhiÒu h¬n n÷a ®Õn vÊn ®Ò ®Êu tranh chÝnh trÞ cña giai cÊp v« s¶n. Do cã sù liªn hÖ víi nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", "B¸o c«ng nh©n" sè 2 ®· mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ râ rµng h¬n. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· tËp hîp xung quanh "B¸o c«ng nh©n" tiÕn hµnh c«ng viÖc chuÈn bÞ §¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

§¹i héi I §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (th¸ng Ba 1898) ®· c«ng nhËn "B¸o c«ng nh©n" lµ c¬ quan chÝnh thøc cña ®¶ng. Sau ®¹i héi, v× çc uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ ban biªn tËp "B¸o c«ng nh©n" bÞ b¾t, nhµ in còng bÞ tµn ph¸, nªn sè b¸o thø ba tuy ®· ®−îc chuÈn bÞ ®Ó ®−a ®i s¾p ch÷, nh−ng kh«ng ra ®−îc. N¨m 1899, ng−êi ta ®· cã ý ®Þnh xuÊt b¶n l¹i "B¸o c«ng nh©n"; ý ®Þnh ®ã ®· ®−îc V. I. Lª-nin nãi ®Õn trong ch−¬ng V, phÇn "a" cña cuèn "Lµm g×?" (xem tËp nµy, tr. 202 -203). - 4.

6 Ph¸i L¸t-xan vµ ph¸i Ai-x¬-n¸ch - hai ph¸i trong phong trµo c«ng nh©n §øc vµo nh÷ng n¨m 60 vµ vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX; gi÷a hai ph¸i nµy ®· diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh khèc liÖt, chñ yÕu lµ vÒ vÊn ®Ò s¸ch l−îc vµ tr−íc hÕt lµ vÒ vÊn ®Ò gay g¾t nhÊt cña ®êi sèng chÝnh trÞ n−íc §øc trong nh÷ng n¨m ®ã: nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó thèng nhÊt n−íc §øc.

Ph¸i L¸t-xan gåm nh÷ng ng−êi t¸n thµnh vµ nh÷ng m«n ®å cña nhµ x· héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n §øc Ph. L¸t-xan, nh÷ng thµnh viªn cña Tæng héi c«ng nh©n §øc. Tæng héi nµy ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1863 t¹i ®¹i héi çc héi c«ng nh©n häp ë Lai-pxÝch, ®Ó ®èi lËp víi nh÷ng phÇn tö tiÕn bé t− s¶n muèn giai cÊp c«ng nh©n ph¶i chÞu ¶nh h−ëng cña hä. L¸t-xan, ng−êi th¶o ra c−¬ng lÜnh vµ nh÷ng nguyªn lý s¸ch l−îc cña Tæng héi, lµ chñ tÞch ®Çu tiªn cña Tæng héi c«ng nh©n §øc. C−¬ng lÜnh chÝnh trÞ cña Tæng héi lµ ®Êu tranh cho quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu; c−¬ng lÜnh kinh tÕ cña nã lµ ®ßi thµnh lËp çc nghiÖp ®oµn c«ng nh©n do nhµ n−íc trî cÊp. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña hä, L¸t-xan vµ nh÷ng ng−êi

Chó thÝch

578

t¸n thµnh vµ kÕ tôc L¸t-xan ®· cam chÞu quyÒn b¸ chñ cña n−íc Phæ, ®· ñng hé chÝnh s¸ch n−íc lín cña Bi-xm¸c. Ngµy 27 th¸ng Giªng 1865, Ph. ¡ng-ghen ®· viÕt cho C.M¸c nh− sau: "kh¸ch quan mµ nãi th× ®èi víi toµn bé phong trµo c«ng nh©n, ®ã lµ hµnh ®éng ®ª tiÖn vµ lµ sù ph¶n béi cã lîi cho bän Phæ" (C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXIII, 1932, tr. 232). C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen ®· phª ph¸n nhiÒu lÇn vµ kÞch liÖt lý luËn, s¸ch l−îc vµ nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc cña ph¸i L¸t-xan, coi ®ã lµ mét trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n §øc.

Ph¸i Ai-x¬-n¸ch gåm nh÷ng ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi §øc, ®−îc thµnh lËp t¹i ®¹i héi thµnh lËp ë Ai-x¬-n¸ch n¨m 1869. A.Bª-ben vµ V.LiÕp-nÕch - nh÷ng ng−êi chÞu ¶nh h−ëng t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen - lµ nh÷ng l·nh tô cña ph¸i Ai-x¬-n¸ch. C−¬ng lÜnh cña ph¸i Ai-x¬-n¸ch chØ râ r»ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi §øc coi m×nh lµ "mét chi héi cña Héi liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ vµ t¸n thµnh khuynh h−íng cña héi ®ã". Nhê nh÷ng lêi khuyªn vµ sù phª ph¸n th−êng xuyªn cña M¸c vµ ¡ng-ghen, ph¸i Ai-x¬-n¸ch ®· thùc hiÖn ®−îc chÝnh s¸ch çch m¹ng triÖt ®Ó h¬n Tæng héi c«ng nh©n §øc cña ph¸i L¸t-xan; ®Æc biÖt lµ trong çc vÊn ®Ò thèng nhÊt n−íc §øc, ph¸i Ai-x¬-n¸ch ®· gi÷ v÷ng "®−êng lèi d©n chñ vµ v« s¶n, ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng sù nh−îng bé, dï lµ nhá nhÊt ®èi víi chñ nghÜa Phæ, chñ nghÜa Bi-xm¸c, chñ nghÜa d©n téc" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, tËp 23, tr. 366).

ViÖc thµnh lËp ®Õ quèc §øc n¨m 1871 ®· xo¸ bá ®−îc sù bÊt ®ång chñ yÕu vÒ s¸ch l−îc gi÷a ph¸i L¸t-xan vµ ph¸i Ai-x¬-n¸ch, vµ n¨m 1875, do ¶nh h−ëng cña cao trµo c«ng nh©n vµ do chÝnh phñ t¨ng c−êng ®µn ¸p, t¹i ®¹i héi G«-ta, hai ph¸i ®· hîp nhÊt l¹i thµnh mét ®¶ng duy nhÊt, §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa §øc (vÒ sau lµ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc). C−¬ng lÜnh cña ®¶ng ®· ®−îc th«ng qua t¹i ®¹i héi G«-ta, xem chó thÝch sè 40. - 8.

7 Ph¸i Ghe-®¬ vµ ph¸i kh¶ n¨ng - hai trµo l−u çch m¹ng vµ c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Sau khi §¶ng c«ng nh©n Ph¸p bÞ ph©n liÖt t¹i ®¹i héi Xanh - £-chiªn n¨m 1882, hä ®· h×nh thµnh hai ®¶ng:

Ph¸i Ghe-®¬ gåm nh÷ng ng−êi t¸n thµnh Gi. Ghe-®¬ vµ P.La -ph¸c-g¬, lµ trµo l−u m¸c-xÝt çnh t¶, bªnh vùc chÝnh s¸ch çch m¹ng ®éc lËp cña giai cÊp v« s¶n. Ph¸i Ghe-®¬ gi÷ nguyªn tªn "§¶ng c«ng nh©n Ph¸p" vµ vÉn trung thµnh víi c−¬ng lÜnh cña ®¶ng ®· th«ng qua n¨m

Chó thÝch

579

1880 ë L¬ Ha-vr¬, c−¬ng lÜnh mµ phÇn lý luËn lµ do C.M¸c viÕt. Ph¸i Ghe-®¬ cã ¶nh h−ëng lín trong çc trung t©m c«ng nghiÖp Ph¸p, ®· ®oµn kÕt ®−îc nh÷ng phÇn tö tiªn tiÕn trong giai cÊp c«ng nh©n.

Ph¸i kh¶ n¨ng (P.Brót-x¬, B.Ma-lon, v.v.) - trµo l−u c¶i l−¬ng tiÓu t− s¶n, h−íng giai cÊp v« s¶n vµo con ®−êng tho¸t ly nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng. Ph¸i kh¶ n¨ng thµnh lËp "§¶ng c«ng nh©n x· héi - çch m¹ng", hä phñ nhËn c−¬ng lÜnh çch m¹ng vµ s¸ch l−îc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, lµm lu mê nh÷ng môc ®Ých x· héi chñ nghÜa cña phong trµo c«ng nh©n, ®Ò ra nhiÖm vô h¹n chÕ cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n trong khu«n khæ "cã kh¶ n¨ng" (possible), - vµ ®ã lµ tªn gäi cña ph¸i nµy. ¶nh h−ëng cña ph¸i kh¶ n¨ng lan réng chñ yÕu lµ ë nh÷ng vïng kinh tÕ l¹c hËu nhÊt cña n−íc Ph¸p vµ trong nh÷ng tÇng líp chËm tiÕn nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n.

Cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, do viÖc "nhµ x· héi chñ nghÜa" Min-l¬-r¨ng tham gia néi çc t− s¶n, nªn trong hµng ngò chñ nghÜa x· héi Ph¸p ®· cã sù ph©n chia l¹i lùc l−îng: n¨m 1901, nh÷ng ng−êi t¸n thµnh ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng, ®øng ®Çu lµ Gi.Ghe-®¬, ®· hîp thµnh §¶ng x· héi chñ nghÜa cña Ph¸p (çc ®¶ng viªn cña ®¶ng nµy ®−îc ng−êi ta dïng tªn l·nh tô cña m×nh ®Ó ®Æt tªn: ph¸i Ghe-®¬); n¨m 1902, nh÷ng ng−êi c¶i l−¬ng chñ nghÜa t¸n thµnh hîp t¸c víi giai cÊp t− s¶n vµ tham gia çc c¬ quan cña nhµ n−íc t− s¶n ("ph¸i tham gia néi çc") ®· thµnh lËp §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, ®øng ®Çu lµ Gi. Gi«-re-x¬. N¨m 1905, hai ®¶ng nµy hîp nhÊt thµnh §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1914-1918, ban l·nh ®¹o cña ®¶ng nµy (Ghe-®¬, Xam-ba v.v.) ph¶n béi l¹i sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n, ®· chuyÓn sang lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s« vanh. ⎯ 8.

8 Ph¸i Pha-biªng gåm nh÷ng thµnh viªn cña Héi Pha-biªng, mét tæ chøc c¶i l−¬ng chñ nghÜa ë Anh, thµnh lËp n¨m 1884; héi mang tªn cña mét thèng so¸i La-m· ë thÕ kû III tr−íc c«ng nguyªn: Pha-bi-uýt M¸c-xim, ®−îc mÖnh danh lµ "C«ng-ta-to" ("Ng−êi chê thêi") v× chiÕn thuËt chê thêi c¬ cña «ng, kh«ng chÞu më nh÷ng trËn ®¸nh quyÕt ®Þnh trong cuéc chiÕn tranh chèng Han-ni-ban. Çc héi viªn cña Héi Pha-biªng gåm chñ yÕu lµ nh÷ng ®¹i biÓu cña giíi trÝ thøc t− s¶n: çc nhµ b¸c häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ (ch¼ng h¹n nh− X. vµ B. Ve-b¬, B.S«, P.M¸c-§«-nan, v. v.), hä phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n vµ cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ kh¼ng ®Þnh r»ng b−íc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi chØ cã thÓ

Chó thÝch

580

thùc hiÖn ®−îc b»ng nh÷ng cuéc c¶i çch nhá, c¶i t¹o x· héi dÇn dÇn. Héi Pha-biªng, thï ®Þch víi chñ nghÜa M¸c, ®· vµ ®ang gi÷ vai trß truyÒn ¶nh h−ëng t− s¶n vµo giai cÊp c«ng nh©n, ®· gieo r¾c nh÷ng t− t−ëng c¬ héi chñ nghÜa vµ x· héi - s«-vanh trong phong trµo c«ng nh©n Anh. V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh chñ nghÜa Pha-biªng lµ "xu h−íng chñ nghÜa c¬ héi cùc ®oan" ( Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, tËp 16, tr. 338). N¨m 1900, Héi Pha-biªng gia nhËp C«ng ®¶ng Anh. "Chñ nghÜa x· héi Pha-biªng" lµ mét trong nh÷ng nguån gèc cña hÖ t− t−ëng cña C«ng ®¶ng Anh.

Ph¸i d©n chñ - x· héi. - Lª-nin muèn nãi ®Õn nh÷ng thµnh viªn cña Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi Anh thµnh lËp còng vµo n¨m 1884. Cïng gia nhËp vµo Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi víi ph¸i c¶i l−¬ng chñ nghÜa (Hen-®man, v.v.) vµ ph¸i v« chÝnh phñ chñ nghÜa th× cßn cã nhãm nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng (H.Quen - s¬, T.Man, E.£-vª-linh, £-lª-«-n«-ra M¸c, v. v.), hä t¸n thµnh chñ nghÜa M¸c vµ lµ çnh t¶ cña phong trµo x· héi chñ nghÜa Anh. Ph.¡ng-ghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n liªn ®oµn d©n chñ - x· héi vÒ chñ nghÜa gi¸o ®iÒu vµ chñ nghÜa bÌ ph¸i cña nã, vÒ viÖc nã t¸ch rêi phong trµo quÇn chóng c«ng nh©n Anh vµ coi th−êng tÝnh ®Æc thï cña phong trµo ®ã. N¨m 1907, Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi lÊy tªn lµ §¶ng d©n chñ - x· héi; n¨m 1911, ®¶ng nµy cïng víi nh÷ng phÇn tö ph¸i t¶ trong §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp lËp ra §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh; n¨m 1920, ®a sè ®¶ng viªn cña ®¶ng nµy ®· tham gia thµnh lËp §¶ng céng s¶n Anh. ⎯ 8.

9 Ph¸i D©n ý - nh÷ng thµnh viªn cña tæ chøc chÝnh trÞ bÝ mËt cña ph¸i d©n tuý chñ tr−¬ng khñng bè, lÊy tªn lµ "D©n ý", thµnh lËp vµo th¸ng T¸m 1879 khi cã sù ph©n liÖt trong tæ chøc d©n tuý "Ruéng ®Êt vµ tù do". §øng ®Çu ph¸i "D©n ý" lµ Ban chÊp hµnh gåm cã A.I.Giª-li-a-bèp, A.§.Mi-khai-lèp, M.Ph.Phr«-len-c«, N.A.M«-r«-dèp, V.N.Phi-gne, X.L.Pª-rèp-xcai-a, A.A.Kvi-¸t-cèp-xki, v.v.. VÉn gi÷ lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi d©n tuý kh«ng t−ëng, ph¸i "D©n ý" ®ång thêi ®Ò ra nhiÖm vô giµnh cho ®−îc quyÒn tù do chÝnh trÞ. C−¬ng lÜnh cña hä ®Ò ra viÖc tæ chøc "mét c¬ quan ®¹i diÖn nh©n d©n th−êng trùc" ®−îc bÇu ra trªn c¬ së quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu, tuyªn bè çc quyÒn tù do d©n chñ, giao l¹i ruéng ®Êt cho nh©n d©n, quy ®Þnh nh÷ng biÖn ph¸p chuyÓn çc nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng vµo tay c«ng nh©n. Môc ®Ých tr−íc m¾t nhÊt cña ph¸i "D©n ý" lµ lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng. Nh−ng xuÊt ph¸t tõ lý luËn sai lÇm vÒ nh÷ng ng−êi anh hïng

Chó thÝch

581

"tÝch cùc" vµ ®¸m quÇn chóng "thô ®éng", ph¸i "D©n ý" hy väng sÏ c¶i t¹o ®−îc x· héi b»ng lùc l−îng cña hä, b»ng con ®−êng khñng bè ç nh©n mµ kh«ng cÇn nh©n d©n tham gia.

Sau ngµy 1 th¸ng Ba 1881 (ngµy Nga hoµng A-lÕch-xan-®r¬ II bÞ ¸m s¸t), chÝnh phñ ®· truy lïng r¸o riÕt, xö b¾n vµ khiªu khÝch, nªn ®· ph¸ ®−îc tæ chøc "D©n ý". Trong nh÷ng n¨m 80, ng−êi ta ®· nhiÒu lÇn toan kh«i phôc l¹i tæ chøc nµy, nh−ng ®Òu v« hiÖu. Vµ ®Õn n¨m 1886, xuÊt hiÖn mét nhãm ®øng ®Çu lµ A.I.U-li-a-nèp (anh cña V.I.Lª-nin) vµ P.I-a. Sª-v−-rÐp, nhãm nµy kÕ tôc truyÒn thèng cña ph¸i "D©n ý". N¨m 1887, sau thÊt b¹i trong vô m−u s¸t A-lÕch-xan-®r¬ III, nhãm nµy bÞ ph¸t hiÖn vµ nh÷ng ng−êi tham gia tÝch cùc ®· bÞ kÕt ¸n tö h×nh.

Khi phª ph¸n c−¬ng lÜnh kh«ng t−ëng vµ sai lÇm cña ph¸i "D©n ý", V. I. Lª-nin còng tá ra hÕt søc kÝnh träng cuéc ®Êu tranh quªn m×nh cña çc thµnh viªn ph¸i nµy chèng l¹i chÕ ®é Nga hoµng. N¨m 1899, trong "Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga", Lª-nin ®· chØ ra r»ng "çc chiÕn sÜ cña nhãm "D©n ý" cò ®· cã ®−îc mét t¸c dông to lín trong lÞch sö n−íc Nga, mÆc dÇu sè anh hïng Ýt ái cña nhãm ®ã chØ ®−îc nh÷ng tÇng líp x· héi kh«ng ®«ng ®¶o ñng hé th«i, mÆc dÇu ngän cê chØ ®¹o cña phong trµo ®ã tuyÖt nhiªn ch−a ph¶i lµ mét lý luËn çch m¹ng" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 223) ⎯ 8.

10 Ph¸i BÐc-stanh - nh÷ng ®¹i biÓu cña trµo l−u thï ®Þch víi chñ nghÜa M¸c trong phong trµo d©n chñ - x· héi §øc vµ quèc tÕ, xuÊt hiÖn vµo cuèi thÕ kû XIX vµ mang tªn cña E.BÐc-stanh, ng−êi ®¹i biÓu c«ng khai nhÊt cho nh÷ng xu h−íng h÷u khuynh c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc.

Trong nh÷ng n¨m 1896-1898, BÐc-stanh ®· viÕt trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi"), c¬ quan lý luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét lo¹t bµi vÒ "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi", trong ®ã nÊp d−íi ngän cê "tù do phª b×nh", «ng ®· toan tÝnh söa l¹i (xÐt l¹i, do ®ã cã "chñ nghÜa xÐt l¹i") nh÷ng nguyªn lý triÕt häc, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng vµ thay thÕ nh÷ng nguyªn lý ®ã b»ng nh÷ng lý luËn t− s¶n vÒ sù ®iÒu hoµ nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp vµ sù hîp t¸c giai cÊp; BÐc-stanh ®· tÊn c«ng vµo häc thuyÕt cña M¸c vÒ sù bÇn cïng ho¸ giai cÊp c«ng nh©n, vÒ sù ph¸t triÓn cña nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp, vÒ khñng ho¶ng, vÒ sù ph¸ s¶n kh«ng thÓ tr¸nh khái cña chñ nghÜa t− b¶n, vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ chuyªn chÝnh cña giai cÊp v« s¶n, ®· ®−a ra mét c−¬ng lÜnh cña chñ nghÜa x· héi - c¶i l−¬ng,

Chó thÝch

582

biÓu hiÖn b»ng c«ng thøc "phong trµo lµ tÊt c¶ cßn môc ®Ých cuèi cïng ch¼ng lµ g× c¶". N¨m 1899, çc bµi b¸o cña BÐc-stanh ®−îc xuÊt b¶n thµnh s¸ch riªng d−íi nhan ®Ò "Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi". Cuèn s¸ch ®−îc sù ñng hé cña çnh h÷u trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña çc phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa trong çc ®¶ng kh¸c cña Quèc tÕ II, trong ®ã cã "ph¸i kinh tÕ" Nga.

T¹i çc ®¹i héi cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc - Stót-ga (th¸ng M−êi 1898), Han-n«-v¬ (th¸ng M−êi 1899) vµ Lu-bÕch (th¸ng ChÝn 1901) - chñ nghÜa BÐc-stanh ®· bÞ lªn ¸n, nh−ng ®¶ng ®· kh«ng ®o¹n tuyÖt víi BÐc-stanh, mµ vÉn gi÷ lËp tr−êng ®iÒu hoµ. Ph¸i BÐc-stanh vÉn tiÕp tôc c«ng khai tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng xÐt l¹i trªn t¹p chÝ "Sozialistische Monatshefte" ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa") vµ trong çc tæ chøc cña ®¶ng.

ChØ cã ®¶ng b«n-sª-vÝch, ®øng ®Çu lµ V. I. Lª-nin míi tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt vµ triÖt ®Ó chèng chñ nghÜa BÐc-stanh vµ nh÷ng ng−êi ñng hé chñ nghÜa ®ã ë Nga. Lª-nin ®· lªn tiÕng chèng l¹i ph¸i BÐc-stanh ngay tõ 1899, trong "Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" vµ trong bµi "C−¬ng lÜnh cña chóng ta" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 207-224 vµ 230-235). Chñ nghÜa BÐc-stanh còng bÞ v¹ch trÇn trong çc tr−íc t¸c kh¸c cña Lª-nin nh−: "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i" (xem Toµn tËp , tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 17, tr. 15-26), "Nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång trong phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 20, tr. 62-69) v.v.. ⎯ 8.

11 Giuy-pi-te vµ Mi-nÐc-v¬ - nh÷ng vÞ thÇn cña thêi cæ La-m·. Giuy-pi-te lµ thÇn kh«ng trung, thÇn ¸nh s¸ng vµ m−a, thÇn sÐt; vÒ sau lµ vÞ thÇn tèi cao cña nhµ n−íc La-m·. Mi-nÐc-v¬ lµ n÷ thÇn chiÕn tranh vµ lµ thÇn ®ì ®Çu thñ c«ng nghiÖp, khoa häc vµ nghÖ thuËt. Trong thÇn tho¹i La-m· th× Giuy-pi-te vµ Mi-nÐc-v¬ ®−îc coi gièng nh− Dít vµ A-tª-na trong thÇn tho¹i Hy-l¹p. TÊt c¶ nh÷ng thÇn tho¹i vÒ Dít vµ A-tª-na ®Òu ®−îc chuyÓn thµnh thÇn tho¹i vÒ Giuy-pi-te vµ Mi-nÐc-v¬, ch¼ng h¹n nh− chuyÖn A-tª-na xuÊt hiÖn, vò trang ®Çy ®ñ, tõ ®Çu Dít ra. ⎯ 9.

12 V.I.Lª-nin trÝch dÞch lêi nãi ®Çu cña Ph.¡ng-ghen viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø ba b»ng tiÕng §øc t¸c phÈm cña C.M¸c "Der achtzehnte Bru -maire des Louis Bonaparte" ("Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬") (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp,

Chó thÝch

583

tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, 1962, t . I , tr. 373 - 376). ⎯ 9.

13 "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" ®−îc thµnh lËp n¨m 1894 theo s¸ng kiÕn cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" víi ®iÒu kiÖn tÊt c¶ çc héi viªn thõa nhËn c−¬ng lÜnh cña nhãm. Nhãm nµy cã nhiÖm vô biªn tËp çc xuÊt b¶n phÈm cña "Héi liªn hiÖp", vµ th¸ng Ba 1895 nã ®· chuyÓn nhµ in cña m×nh cho "Héi liªn hiÖp" sö dông. Mïa hÌ 1895, trong thêi gian V. I. Lª-nin ë n−íc ngoµi, ng−êi ta ®· quyÕt nghÞ r»ng "Héi liªn hiÖp" sÏ xuÊt b¶n tËp san "Ng−êi lao ®éng"; ®ång thêi, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë Nga - nh÷ng ng−êi ®· ®Ò nghÞ xuÊt b¶n tËp san ®ã - ®· ®Æt ®iÒu kiÖn lµ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ph¶i biªn tËp tËp san ®ã. "Héi liªn hiÖp" ®· ph¸t hµnh 6 sè "Ng−êi lao ®éng", 10 sè ""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá", t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin "Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn" (1897), t¸c phÈm cña G. V. Plª-kha-nèp "Cuéc tiÕn qu©n míi chèng ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" (1897), v.v..

§¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (th¸ng Ba 1898) thõa nhËn "Héi liªn hiÖp" lµ ®¹i biÓu cña ®¶ng ë n−íc ngoµi. VÒ sau, nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa - "ph¸i kinh tÕ" hay nh÷ng ng−êi gäi lµ "ph¸i trÎ" - ®· chiÕm −u thÕ trong "Héi liªn hiÖp". §a sè c¬ héi chñ nghÜa trong §¹i héi I cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi", häp ë Xuy-rÝch vµo th¸ng M−êi mét 1898, ®· tõ chèi kh«ng ñng hé b¶n "Tuyªn ng«n" cña §¹i héi I §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. T¹i ®¹i héi I cña "Héi liªn hiÖp", nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· tuyªn bè tõ chèi kh«ng biªn tËp nh÷ng xuÊt b¶n phÈm cña "Héi liªn hiÖp" trõ tËp san "Ng−êi lao ®éng" sè 5-6 vµ nh÷ng cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin: "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" vµ "LuËt c«ng x−ëng míi" mµ quyÒn xuÊt b¶n ®−îc dµnh riªng cho m×nh. Th¸ng T− 1899, "Héi liªn hiÖp" b¾t ®Çu xuÊt b¶n t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n"; ban biªn tËp gåm cã nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ": B.N.Cri-tsÐp-xki, V.P.I-van-sin (®· tham gia biªn tËp tê "T− t−ëng c«ng nh©n") vµ P.Ph.Tª-plèp. "Héi liªn hiÖp" cã nh÷ng lêi tuyªn bè t¸n ®ång E.BÐc-stanh, ph¸i Min-l¬-r¨ng, v.v.. Cuéc ®Êu tranh trong néi bé "Héi liªn hiÖp" tiÕp diÔn cho tíi §¹i héi II cña "Héi" (th¸ng T− 1900 ë Gi¬-ne-v¬) vµ trong ®¹i héi ®ã. KÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh ®ã lµ nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vµ nh÷ng ng−êi cïng t− t−ëng víi nhãm nµy rêi bá ®¹i héi vµ thµnh lËp tæ chøc "Ng−êi d©n chñ - x· héi" riªng.

Chó thÝch

584

T¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, çc ®¹i biÓu cña "Héi liªn hiÖp" ®øng trªn lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan vµ rêi bá ®¹i héi sau khi ®¹i héi thõa nhËn §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi lµ tæ chøc duy nhÊt cña ®¶ng ë n−íc ngoµi. Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ®· bÞ gi¶i t¸n theo quyÕt ®Þnh cña §¹i héi II (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", ph.I, 1954, tr. 56). -12.

14 "B×nh minh" - t¹p chÝ chÝnh trÞ - khoa häc m¸c-xÝt do ban biªn tËp b¸o "Tia löa" xuÊt b¶n trong nh÷ng n¨m 1901 - 1902 ë Stót-ga. T¹p chÝ "B×nh minh" ra tÊt c¶ ®−îc bèn sè (ba tËp): sè 1 - vµo th¸ng T− 1901 (thùc tÕ lµ ra ngµy 23 th¸ng Ba, theo lÞch míi), sè 2 - 3 - vµo th¸ng Ch¹p 1901, sè 4 - vµo th¸ng T¸m 1902.

NhiÖm vô cña t¹p chÝ "B×nh minh" ®· ®−îc quy ®Þnh trong dù th¶o tuyªn bè cña ban biªn tËp tê "Tia löa" vµ "B×nh minh", do V. I. Lª-nin viÕt ë Nga (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 407 - 421). V× khi th¶o luËn vÊn ®Ò xuÊt b¶n çc c¬ quan ng«n luËn ®ã ë n−íc ngoµi cïng víi nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", ng−êi ta ®· quyÕt ®Þnh ®Ó cho t¹p chÝ "B×nh minh" xuÊt b¶n c«ng khai cßn b¸o "Tia löa" th× xuÊt b¶n bÝ mËt, nªn trong b¶n tuyªn bè cña ban biªn tËp "Tia löa" c«ng bè vµo th¸ng M−êi 1900 ®· kh«ng nãi ®Õn t¹p chÝ "B×nh minh".

T¹p chÝ "B×nh minh" ®· phª ph¸n chñ nghÜa xÐt l¹i quèc tÕ vµ chñ nghÜa xÐt l¹i Nga, b¶o vÖ nh÷ng nguyªn lý lý luËn cña chñ nghÜa M¸c. T¹p chÝ "B×nh minh" ®· ®¨ng nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin: "B×nh luËn thêi sù", "Nh÷ng kÎ ¸p bøc çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng An-ni-ban cña ph¸i tù do", "Çc ngµi "phª ph¸n" trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt" (bèn ch−¬ng ®Çu cña t¸c phÈm "VÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ "nh÷ng kÎ phª ph¸n M¸c""), "§iÓm qua t×nh h×nh trong n−íc", "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga", còng nh− nh÷ng t¸c phÈm cña G. V. Plª-kha-nèp: "Phª ph¸n çc nhµ phª ph¸n ë n−íc ta. Ph. I. Ngµi P. Xt¬-ru-vª trong vai nhµ phª ph¸n lý luËn cña M¸c vÒ sù ph¸t triÓn x· héi", "Cant chèng l¹i Can-t¬ hay lµ lêi di chóc tinh thÇn cña «ng BÐc-stanh", v. v.. - 12.

15 Ph¸i Nói vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh - tªn gäi hai nhãm chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n trong thêi kú çch m¹ng t− s¶n Ph¸p vµo cuèi thÕ kû XVIII. Ph¸i Nói - ph¸i Gia-c«-banh - lµ nh÷ng ®¹i biÓu kiªn quyÕt nhÊt cña giai cÊp çch m¹ng ®−¬ng thêi, tøc lµ giai cÊp t− s¶n, hä chñ tr−¬ng nhÊt thiÕt ph¶i tiªu diÖt chÕ ®é chuyªn chÕ vµ

Chó thÝch

585

chÕ ®é phong kiÕn. Kh¸c víi ph¸i Gia-c«-banh, ph¸i Gi-r«ng-®anh dao ®éng gi÷a çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng, vµ ®i vµo con ®−êng tháa hiÖp víi bän qu©n chñ.

V. I. Lª-nin gäi trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng d©n chñ - x· héi lµ "ph¸i Gi-r«ng-®anh x· héi chñ nghÜa"; gäi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng lµ nh÷ng ng−êi Gia-c«-banh v« s¶n, lµ "ph¸i Nói". Sau khi §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ph©n liÖt thµnh ph¸i b«n-sª-vÝch vµ ph¸i men-sª-vÝch, Lª-nin lu«n lu«n nhÊn m¹nh r»ng ph¸i men-sª-vÝch ®¹i diÖn cho trµo l−u Gi-r«ng-®anh trong phong trµo c«ng nh©n. - 12.

16 Ph¸i "V« ®Ò" - nhãm nöa d©n chñ - lËp hiÕn nöa men-sª-vÝch trong giíi trÝ thøc t− s¶n Nga (X. N. Pr«-c«-p«-vÝch, E. §. Cu-xc«-va, V. I-a. B«-gu-ts¸c-xki, V. V. Poãc-tu-ga-lèp, V. V. Khi-gi¬-ni-a-cèp, v. v.) h×nh thµnh vµo thêi kú cuéc çch m¹ng 1905-1907 b¾t ®Çu tho¸i trµo. Nhãm nµy ®−îc ®Æt tªn theo tê tuÇn b¸o chÝnh trÞ "V« ®Ò" xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua vµo th¸ng Giªng - th¸ng N¨m 1906, do Pr«-c«-p«-vÝch chñ biªn; vÒ sau nhãm "V« ®Ò" tËp hîp xung quanh tê b¸o d©n chñ - lËp hiÕn çnh t¶ "§ång chÝ". Nóp sau sù kh«ng ®¶ng ph¸i cã tÝnh chÊt h×nh thøc, ph¸i "V« ®Ò" lµ nh÷ng kÎ tuyªn truyÒn cho t− t−ëng cña chñ nghÜa tù do t− s¶n vµ chñ nghÜa c¬ héi, ñng hé bän xÐt l¹i trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga vµ quèc tÕ. -13.

17 KiÓu cña I-l«-vai-xki - xem I-l«-vai-xki, §. I., tËp nµy, tr. 702. - 14. 18 §¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· ®−îc chÝnh

phñ Bi-xm¸c ban hµnh ë §øc n¨m 1878 nh»m môc ®Ých ®Êu tranh chèng l¹i phong trµo c«ng nh©n vµ x· héi chñ nghÜa. §¹o luËt nµy cÊm tÊt c¶ çc tæ chøc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, çc tæ chøc quÇn chóng cña c«ng nh©n, b¸o chÝ c«ng nh©n, tÞch thu s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa; trong nh÷ng n¨m ®¹o luËt ngo¹i lÖ Êy cßn cã hiÖu lùc, ®· cã kho¶ng 350 tæ chøc d©n chñ - x· héi bÞ gi¶i t¸n, kho¶ng 900 ®¶ng viªn ®¶ng d©n chñ - x· héi bÞ trôc xuÊt khái n−íc §øc vµ 1 500 ng−êi bÞ cÇm tï, hµng tr¨m tê b¸o, t¹p chÝ vµ xuÊt b¶n phÈm kh«ng ®Þnh kú bÞ cÊm. Nh−ng nh÷ng sù truy n· vµ ®µn ¸p ®ã ®· kh«ng lµm tan r· ®¶ng d©n chñ - x· héi, ho¹t ®éng cña ®¶ng ®−îc tæ chøc l¹i cho thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p: c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", ®−îc xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi vµ çc ®¹i héi cña ®¶ng vÉn ®−îc triÖu tËp ®Òu ®Æn (vµo nh÷ng n¨m 1880, 1883 vµ 1887); ë §øc,

Chó thÝch

586

trong hoµn c¶nh bÝ mËt, çc tæ chøc vµ çc nhãm d©n chñ - x· héi, ®øng ®Çu lµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng bÝ mËt, ®· ®−îc nhanh chãng kh«i phôc. Trong khi ho¹t ®éng bÝ mËt, ®¶ng ®· sö dông réng r·i nh÷ng kh¶ n¨ng hîp ph¸p ®Ó cñng cè mèi liªn hÖ víi quÇn chóng, vµ ¶nh h−ëng cña ®¶ng t¨ng lªn kh«ng ngõng: tõ n¨m 1878 ®Õn n¨m 1890, sè phiÕu bá cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi trong cuéc bÇu cö vµo quèc héi ®· t¨ng h¬n ba lÇn. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· gióp ®ì rÊt nhiÒu cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc. N¨m 1890, d−íi ¸p lùc cña phong trµo quÇn chóng vµ cña phong trµo c«ng nh©n kh«ng ngõng lín m¹nh, ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· bÞ b·i bá. - 14.

19 Ngµy 27 - 29 th¸ng N¨m (lÞch míi) 1877, ®¹i héi th−êng kú cña §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa §øc ®· häp ë thµnh phè G«-ta. Khi th¶o luËn vÊn ®Ò b¸o chÝ cña ®¶ng, ®¹i héi ®· b¸c bá nh÷ng m−u toan cña mét sè ®¹i biÓu (M«-xt¬, Van-tÕch) muèn buéc téi c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng, b¸o "Vorwärts" ("TiÕn lªn"), vÒ viÖc ®¨ng çc bµi cña ¡ng-ghen chèng §uy-rinh (®−îc in thµnh s¸ch riªng vµo n¨m 1878: "Chèng §uy-rinh. ¤ng ¥-giª-ni §uy-rinh ®¶o lén khoa häc") vµ buéc téi ngay c¶ ¡ng-ghen vÒ tÝnh chÊt gay g¾t cña cuéc luËn chiÕn. §ång thêi v× nh÷ng lý do thùc tiÔn, ®¹i héi ®· quyÕt ®Þnh tiÕp tôc cuéc th¶o luËn vÒ çc vÊn ®Ò lý luËn kh«ng ph¶i ë trªn b¸o mµ ë trong tê phô tr−¬ng khoa häc cña b¸o ®ã. - 15.

20 "Vorwärts" ("TiÕn lªn") - tê b¸o hµng ngµy, c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; xuÊt b¶n ë BÐc-lanh tõ n¨m 1891 d−íi tªn gäi "Vorwärts". Berliner Volksblatt" ("TiÕn lªn. B¸o nh©n d©n BÐc-lanh"), theo quyÕt ®Þnh cña §¹i héi ®¶ng ë Han-l¬, coi ®ã lµ tiÕp tôc tê b¸o "Berliner Volksblatt" ("B¸o nh©n d©n BÐc-lanh") xuÊt b¶n tõ n¨m 1884. Trªn nh÷ng trang b¸o nµy, Ph. ¡ng-ghen ®· ®Êu tranh chèng mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi. Tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 90, sau khi Ph. ¡ng-ghen mÊt, ban biªn tËp tê "Vorwärts" ®· lät vµo tay çnh h÷u trong ®¶ng vµ ®· ®¨ng mét çch cã hÖ thèng nh÷ng bµi b¸o cña bän c¬ héi chñ nghÜa. Gi¶i thÝch mét çch cã dông ý cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, b¸o "Vorwärts" ®· ñng hé "ph¸i kinh tÕ" vµ sau ®ã - sau khi ®¶ng ph©n liÖt, ®· ñng hé ph¸i men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m ph¶n ®éng, b¸o "Vorwärts" ®· ®¨ng nh÷ng bµi b¸o cã tÝnh chÊt vu khèng cña T¬-rèt-xki mµ kh«ng ®Ó cho Lª-nin vµ ph¸i b«n-sª-vÝch ph¸t biÓu ý kiÕn

Chó thÝch

587

b¸c l¹i vµ ®¸nh gi¸ mét çch kh¸ch quan t×nh h×nh néi bé cña ®¶ng. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, b¸o "Vorwärts" ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh; sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, nã ®· tiÕn hµnh viÖc tuyªn truyÒn chèng x«-viÕt. Tê b¸o xuÊt b¶n ë BÐc-lanh cho ®Õn n¨m 1933. - 15.

21 Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - gi¶ng ®−êng - nh÷ng ®¹i biÓu cho mét trong nh÷ng khuynh h−íng chÝnh trÞ kinh tÕ häc t− s¶n vµo nh÷ng n¨m 70 - 80 cña thÕ kû XIX; tõ çc gi¶ng ®−êng cña çc tr−êng ®¹i häc (tiÕng §øc lµ Katheder), d−íi çi vÎ bÒ ngoµi lµ chñ nghÜa x· héi, hä tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa c¶i l−¬ng tù do - t− s¶n. Chñ nghÜa x· héi - gi¶ng ®−êng xuÊt hiÖn lµ do çc giai cÊp bãc lét sî h·i tr−íc sù lan réng cña chñ nghÜa M¸c vµ sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n, do çc nhµ t− t−ëng t− s¶n muèn t×m kiÕm nh÷ng ph−¬ng ph¸p míi ®Ó gi÷ nh÷ng ng−êi lao ®éng trong t×nh tr¹ng lÖ thuéc.

Çc ®¹i biÓu cña chñ nghÜa x· héi - gi¶ng ®−êng (A. V¸c-n¬, G. Sm«n-l¬, L. Bren-ta-n«, V. D«m-b¸c-t¬, v. v.) kh¼ng ®Þnh r»ng nhµ n−íc t− s¶n lµ siªu giai cÊp, cã kh¶ n¨ng dung hßa çc giai cÊp thï ®Þch vµ dÇn dÇn thiÕt lËp "chñ nghÜa x· héi" mµ kh«ng ®ông ch¹m ®Õn lîi Ých cña çc nhµ t− b¶n, vµ trong chõng mùc cã thÓ th× chó ý ®Õn nh÷ng yªu s¸ch cña ng−êi lao ®éng. Hä ®Ò nghÞ hîp ph¸p hãa çi quy chÕ c¶nh s¸t cña chÕ ®é lao ®éng lµm thuª, phôc håi l¹i çc ph−êng héi thêi trung cæ. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· v¹ch trÇn thùc chÊt ph¶n ®éng cña chñ nghÜa x· héi - gi¶ng ®−êng. Lª-nin gäi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - gi¶ng ®−êng lµ nh÷ng con rÖp cña "nÒn khoa häc ®¹i häc t− s¶n - c¶nh s¸t" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 16, tr. 24), lµ nh÷ng kÎ thï ghÐt häc thuyÕt çch m¹ng cña M¸c. ë Nga, "ph¸i m¸c-xÝt hîp ph¸p" ®· tuyªn truyÒn nh÷ng quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - gi¶ng ®−êng. - 15.

22 N«-d¬-®rÐp - mét ®iÓn h×nh ®Þa chñ tai tiÕng vµ bÞp bîm ë trong t¸c phÈm "Nh÷ng linh hån chÕt" cña N. V. G«-g«n. T¸c gi¶ gäi N«-d¬-®rÐp lµ mét con ng−êi "l¾m chuyÖn" v× h¾n ®i ®Õn ®©u lµ ë ®ã cã chuyÖn r¾c rèi vµ tai tiÕng. - 15.

23 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt cña §¹i héi Han-n«-v¬ cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, häp tõ 9 ®Õn 14 th¸ng M−êi (lÞch míi) 1899: "Nh÷ng sù ®¶ kÝch vµo nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vµ s¸ch l−îc

Chó thÝch

588

cña ®¶ng". NghÞ quyÕt ®· lªn ¸n nh÷ng m−u toan cña çnh c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi, do E. BÐc-stanh l·nh ®¹o vÒ t− t−ëng, muèn xÐt l¹i nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c vµ ®ßi thay ®æi s¸ch l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, biÕn ®¶ng ®ã thµnh ®¶ng c¶i l−¬ng d©n chñ. A.Bª-ben ®· ®äc mét b¸o ço chÝnh thøc vÒ vÊn ®Ò ®ã. "Nh÷ng lêi cña Bª-ben chèng l¹i bän c¬ héi chñ nghÜa t¹i çc ®¹i héi cña ®¶ng ë Han-n«-v¬ vµ §rÐt-®en -Lª-nin viÕt - trong mét thêi gian l©u sÏ vÉn lµ mÉu mùc cña viÖc b¶o vÖ nh÷ng quan ®iÓm m¸c-xÝt vµ cña cuéc ®Êu tranh cho tÝnh chÊt thùc sù x· héi chñ nghÜa cña ®¶ng c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 23, tr. 369). E. §a-vÝt, mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa næi tiÕng, ®· ®¶m nhiÖm viÖc b¶o vÖ BÐc-stanh vµ chñ nghÜa BÐc-stanh. Víi mét ®a sè tuyÖt ®èi, ®¹i héi ®· t¸n thµnh nghÞ quyÕt ¸n do Bª-ben ®Ò nghÞ, trong ®ã cã nãi: "Sù ph¸t triÓn cña x· héi t− s¶n cho ®Õn nay vÉn kh«ng lµm cho ®¶ng cã mét lý do nµo ®Ó tõ bá nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña m×nh vÒ x· héi ®ã hoÆc ®Ó thay ®æi nh÷ng quan ®iÓm ®ã. Nh− tr−íc ®©y ®¶ng vÉn ®øng trªn lËp tr−êng ®Êu tranh giai cÊp, theo ®ã viÖc gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña b¶n th©n giai cÊp ®ã mµ th«i. Bëi vËy, ®¶ng coi nhiÖm vô lÞch sö cña giai cÊp c«ng nh©n lµ giµnh chÝnh quyÒn ®Ó nhê nã mµ b¶o ®¶m mét h¹nh phóc chung lín nhÊt, b»ng çch x· héi ho¸ t− liÖu s¶n xuÊt vµ ¸p dông ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ trao ®æi x· héi chñ nghÜa". Trong khi kh«ng b¸c bá nh÷ng sù liªn minh t¹m thêi víi çc ®¶ng t− s¶n nh»m môc ®Ých ®¹t tíi nh÷ng kÕt qu¶ thùc tÕ nhÊt ®Þnh, "... trong toµn bé ho¹t ®éng cña m×nh, ®¶ng bao giê còng gi÷ v÷ng tÝnh ®éc lËp vµ tù chñ hoµn toµn cña m×nh, vµ coi mçi mét th¾ng lîi mµ m×nh ®· dµnh ®−îc chØ lµ mét b−íc tiÕn gÇn ®Õn môc ®Ých cuèi cïng". Vµ trong ®o¹n kÕt luËn: "... ®¶ng kh«ng cã mét nguyªn nh©n nµo ®Ó thay ®æi nh÷ng yªu s¸ch chñ yÕu vµ nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña m×nh, hay s¸ch l−îc cña m×nh, hoÆc tªn gäi cña m×nh...; ®¶ng kiªn quyÕt g¹t bá mäi m−u toan lµm lu mê hoÆc thay ®æi th¸i ®é cña m×nh ®èi víi chÕ ®é nhµ n−íc vµ x· héi hiÖn t¹i, còng nh− ®èi víi çc ®¶ng t− s¶n".

Nh− vËy, §¹i héi Han-n«-v¬ n¨m 1899 ®· lªn ¸n viÖc xÐt l¹i nh÷ng c¬ së lý luËn vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi; nh−ng trong nghÞ quyÕt cña ®¹i héi, viÖc thiÕu phª ph¸n g¾t gao ®èi víi chñ nghÜa xÐt l¹i vµ nh÷ng ®¹i biÓu cô thÓ cña nã ®· lµm cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ (R.Lóc-x¨m-bua, v.v.) kh«ng hµi lßng. Nh÷ng ng−êi ñng hé BÐc-stanh ®· t¸n thµnh nghÞ quyÕt ®ã. -16.

Chó thÝch

589

24 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt cña §¹i héi Lu-bÕch cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc (häp tõ 22 ®Õn 28 th¸ng ChÝn (lÞch míi) 1901), nh»m chèng l¹i E.BÐc-stanh, v× sau §¹i héi Han-n«-v¬ n¨m 1899, ch¼ng nh÷ng h¾n kh«ng ®×nh chØ viÖc ®¶ kÝch c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi, mµ tr¸i l¹i cßn t¨ng c−êng nh÷ng sù ®¶ kÝch ®ã vµ thËm chÝ cßn ®−a nh÷ng sù ®¶ kÝch ®ã ra nh÷ng giíi ë ngoµi ®¶ng n÷a. Trong qu¸ tr×nh tranh luËn vµ trong nghÞ quyÕt, do Bª-ben ®Ò nghÞ vµ ®−îc tuyÖt ®¹i ®a sè cña ®¹i héi th«ng qua, BÐc-stanh ®· bÞ c¶nh ço th¼ng r»ng: "§¹i héi thõa nhËn v« ®iÒu kiÖn sù cÇn thiÕt cña tù phª b×nh ®èi víi sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña ®¶ng ta vÒ mÆt tinh thÇn. Nh−ng tÝnh chÊt cùc kú phiÕn diÖn cña sù phª b×nh mµ ®ång chÝ BÐc-stanh ®· tiÕn hµnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kh«ng ®i s©u vµo viÖc phª b×nh x· héi t− s¶n vµ nh÷ng ®¹i biÓu cña nã, ®· ®Æt ®ång chÝ Êy vµo mét hoµn c¶nh mËp mê vµ g©y nªn sù bÊt b×nh cña ®a sè çc ®ång chÝ. Hy väng r»ng ®ång chÝ BÐc-stanh sÏ nhËn thøc ®−îc ®iÒu ®ã vµ thay ®æi th¸i ®é cña m×nh mét çch thÝch øng, ®¹i héi chuyÓn sang nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cña ch−¬ng tr×nh nghÞ sù". B¶n ph¶n nghÞ quyÕt cña tªn c¬ héi chñ nghÜa Hai-n¬, ®ßi "tù do phª b×nh" vµ lÆng lÏ bá qua vÊn ®Ò BÐc-stanh, ®· bÞ g¹t bá. Nh−ng t¹i §¹i héi Lu-bÕch, vÒ nguyªn t¾c ®· kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò kh«ng thÓ dung hoµ viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c víi viÖc ®øng trong hµng ngò ®¶ng d©n chñ - x· héi. -16.

25 §¹i héi Stót-ga cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, häp tõ 3 ®Õn 8 th¸ng M−êi (lÞch míi) 1898, lÇn ®Çu tiªn ®· th¶o luËn vÊn ®Ò chñ nghÜa xÐt l¹i trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. §¹i héi ®· c«ng bè b¶n tuyªn bè cña E.BÐc-stanh ®ang l−u vong ë n−íc ngoµi ®Æc biÖt göi vÒ, trong ®ã BÐc-stanh tr×nh bµy vµ b¶o vÖ nh÷ng quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa cña m×nh, nh÷ng quan ®iÓm mµ tr−íc ®©y h¾n ®· nªu ra trong lo¹t bµi b¸o "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi" trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi"). T¹i ®¹i héi, gi÷a nh÷ng ng−êi ®èi lËp víi BÐc-stanh ®· kh«ng cã sù thèng nhÊt: mét sè, ®øng ®Çu lµ Bª-ben vµ Cau-xky, muèn kÕt hîp cuéc ®Êu tranh vÒ nguyªn t¾c chèng chñ nghÜa BÐc-stanh víi s¸ch l−îc thËn träng trong néi bé ®¶ng, sî r»ng ®¶ng sÏ bÞ ph©n liÖt; mét sè kh¸c, (R.Lóc -x¨m-bua, P¸c-vu-x¬) - lµ thiÓu sè - ®øng trªn lËp tr−êng kiªn quyÕt h¬n, th× ®ßi më réng vµ ®i s©u vµo cuéc tranh luËn, kh«ng sî sù ph©n liÖt cã thÓ x¶y ra. §¹i héi ®· kh«ng th«ng qua mét nghÞ quyÕt nµo vÒ vÊn ®Ò ®ã, nh−ng qua qu¸ tr×nh tranh luËn, còng nh− qua nh÷ng quyÕt ®Þnh kh¸c, ng−êi ta thÊy râ rµng lµ

Chó thÝch

590

®a sè trong ®¹i héi ®· trung thµnh víi nh÷ng t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. -16.

26 ë ®©y muèn nãi ®Õn bµi b¸o cña A.N.P«-t¬-rª-xèp (Xta-r«-ve) "Cã chuyÖn g× x¶y ra?" ®¨ng trong t¹p chÝ "B×nh minh", sè 1, th¸ng T− 1901. -18.

27 "Nãi vÒ mét nhµ v¨n kiªu ng¹o" lµ nhan ®Ò cña mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n cña A.M. goãc-ki (xem M. Goãc-ki. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. 5, 1950, tr. 306-314). -20.

28 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn bµi b¸o cña m×nh "Néi dung kinh tÕ cña chñ nghÜa d©n tuý vµ sù phª ph¸n trong cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª vÒ néi dung ®ã (Sù ph¶n ¸nh chñ nghÜa M¸c trong s¸ch b¸o t− s¶n)", in n¨m 1895 trong tËp "Nh÷ng tµi liÖu dïng ®Ó nhËn ®Þnh vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc ta" vµ ®−îc ®¨ng l¹i n¨m 1907 trong tËp "Trong 12 n¨m" cña Lª-nin (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 1, tr. 429 - 672) vµ lêi tùa cho tËp "Trong 12 n¨m" (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 16, tr. 95-113), trong ®ã cã nhËn ®Þnh hoµn c¶nh vµ lÞch sö xuÊt hiÖn bµi b¸o ®ã.

TËp "Nh÷ng tµi liÖu dïng ®Ó nhËn ®Þnh vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc ta" , ngoµi bµi b¸o cña Lª-nin ra, cßn gåm nh÷ng bµi cña G. V. Plª-kha-nèp: "Chñ nghÜa bi quan, sù ph¶n ¸nh cña thùc tÕ kinh tÕ" vµ "Mét vµi lêi göi ®èi ph−¬ng cña chóng ta (Tµi liÖu ®Ó nghiªn cøu lÞch sö v¨n minh trong v¨n häc Nga)", nh÷ng bµi cña P.Xt¬-ru-vª "Göi nh÷ng ng−êi phª b×nh t«i" vµ nh÷ng bµi kh¸c; tËp ®ã ®· ®−îc in 2 000 b¶n t¹i mét nhµ in hîp ph¸p, håi th¸ng T− 1895; chÝnh phñ Nga hoµng ®· cÊm l−u hµnh tËp nµy vµ sau khi cÊm tËp ®ã trong mét n¨m rßng th× tÞch thu vµ thiªu huû nã. Ng−êi ta chØ gi÷ l¹i ®−îc kho¶ng 100 cuèn, l−u hµnh bÝ mËt trong nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë Pª-tÐc-bua vµ ë çc thµnh phè kh¸c. -20.

29 Cuèn s¸ch cña E.BÐc-stanh "Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie" ("Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi") ®· ®−îc dÞch vµ xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga, n¨m 1901, d−íi nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau: 1) "Chñ nghÜa duy vËt l Þch sö" . B¶n dÞch cña

Chó thÝch

591

L. Can-txen. Xanh Pª-tÐc-bua, Nhµ xuÊt b¶n "Tri thøc"; 2) "Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi". B¶n dÞch cña P.X.C«-gan. M¸t-xc¬-va; 3) "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi". B¶n dÞch cña C.I-a.Bót-cèp-xki. M¸t-xc¬-va, Nhµ xuÊt b¶n £-phi-mèp. -22.

30 £-r«-xt¬-r¸t - mét ng−êi d©n thµnh phè cæ E-phe-x¬ ë TiÓu ¸; theo truyÒn thuyÕt th× n¨m 356 tr−íc c«ng nguyªn , nh©n vËt nµy ®i ®èt ®Òn ¸c-tª-mi-®a ë E-phe-x¬ vÉn ®−îc coi lµ mét trong "7 kú quan cña thÕ giíi", chØ nh»m mét môc ®Ých lµ lµm cho tªn tuæi cña m×nh trë thµnh bÊt diÖt. Ng−êi ta dïng tªn £-r«-xt¬-r¸t ®Ó chØ nh÷ng kÎ h¸m danh muèn ®−îc næi danh b»ng bÊt kú gi¸ nµo, dï ph¶i ph¹m téi. -22.

31 ViÖc Du-ba-tèp khuyªn c«ng nh©n nªn ®äc nh÷ng s¸ch cña BÐc-stanh vµ Pr«-c«-p«-vÝch ®· ®−îc nãi tíi trong bøc th− göi ban biªn tËp tê "Tia löa": "VÒ chñ nghÜa Du-ba-tèp"; bøc th− nµy ®−îc M¸c-tèp sö dông trong bµi "L¹i bµn vÒ sù trôy l¹c vÒ chÝnh trÞ trong thêi ®¹i chóng ta" ("Tia löa", sè 10, th¸ng M−êi mét 1901). -22.

32 §©y lµ nãi vÒ "Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" do V. I. Lª-nin viÕt vµo th¸ng T¸m 1899 sau khi Ng−êi nhËn ®−îc b¶n tµi liÖu do A.I.U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va göi tõ Pª-tÐc-bua ®Õn mµ bµ gäi lµ b¶n "Credo cña ph¸i trÎ" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.4, tr. 207-224). Dù th¶o "Lêi ph¶n kh¸ng" chèng "Credo" cña ph¸i BÐc-stanh ë Nga ®· ®−îc th¶o luËn trong cuéc häp cña m−êi b¶y ng−êi d©n chñ - x· héi bÞ ®µy ë lµng Ðc-ma-cèp-xc«i-ª, tæng Mi-nu-xin-xc¬ (n¬i ®µy A.A.Va-nª-Ðp, P.N.Lª-pª-sin-xki, M.A.Xin-vin, v.v.). "Lêi ph¶n kh¸ng" ®· ®−îc V.I.Lª-nin, N.C.Cróp-xcai-a, V.V.Xt¸c-cèp, A.M.Xt¸c-c«-va, G.M. Cr¬-gi-gia-nèp-xki, D.P.Cr¬-gi-gia-nèp-xcai-a - Nª-vd«-r«-va, Ph.V.Len-gnÝch, E.V.Ba-ram-din, A.A.Va-nª-Ðp, §.V.Va-nª-ª-va, M.A.Xin-vin, V.C.Cuèc-na-tèp-xki, P.N.Lª-pª-sin-xki, O.B.Lª-pª-sin-xcai-a, vµ çc c«ng nh©n Pª-tÐc-bua O.A.En-gbÐc, A.X.Sa-p«-va-lèp, N.N.Pa-nin nhÊt trÝ th«ng qua vµ ký tªn ë d−íi. §ång t×nh víi "Lêi ph¸n kh¸ng" cßn cã nh÷ng ng−êi v¾ng mÆt t¹i cuéc häp: I.L.Pr«-min-xki, M.§.£-phi-mèp, Tsª-can-xki vµ C«-va-lÐp-xki vµ tËp thÓ nh÷ng ng−êi bÞ ®µy ë Tu-ru-khan-xc¬ (I-u. ¤. M¸c-tèp, v.v.). Ph¸t biÓu chèng

Chó thÝch

592

l¹i "Credo" cña "ph¸i kinh tÕ" cßn cã tËp thÓ m−êi b¶y ng−êi d©n chñ - x· héi bÞ ®µy ë thµnh phè Oãc-lèp, tØnh Vi-¸t-ca (V.V.V«-rèp-xki, N. E. Bau-man, A. N. P«-t¬-rª-xèp, v.v.). -23.

33 "DÜ v·ng" - t¹p chÝ lÞch sö, chñ yÕu viÕt vÒ lÞch sö chñ nghÜa d©n tuý vµ cña nh÷ng phong trµo x· héi tr−íc n÷a, do V.L.Buèc-txÐp s¸ng lËp. Tõ 1900 ®Õn 1904 t¹p chÝ nµy xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n; tõ 1906 ®Õn 1907 th× xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua, do V.I-a.B«-gu-ts¸c -xki vµ P.E.Sª-g«-lÐp biªn tËp víi sù tham gia cña Buèc-tsÐp. N¨m 1907, t¹p chÝ "DÜ v·ng" bÞ chÝnh phñ cÊm xuÊt b¶n vµ ®Ó thay cho sè 11 vµ 12, ng−êi ta ®· cho ra v¨n tËp lÞch sö "N−íc ta". N¨m 1908, ng−êi ta xuÊt b¶n t¹p chÝ "Nh÷ng n¨m ®· qua" thay cho tê "DÜ v·ng", vµ n¨m 1909 - xuÊt b¶n v¨n tËp lÞch sö "Qu¸ khø". N¨m 1908, ë n−íc ngoµi (ë Pa-ri) Buèc-tsÐp l¹i tôc b¶n t¹p chÝ "DÜ v·ng", cho ®Õn 1912. ë Nga, t¹p chÝ "DÜ v·ng" ®−îc tôc b¶n vµo n¨m 1917 vµ tiÕp tôc cho ®Õn n¨m 1926. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, P.E.Sª-g«-lÐp lµ chñ bót cña t¹p chÝ. -23.

34 "T− t−ëng c«ng nh©n" - tê b¸o, c¬ quan cña "ph¸i kinh tÕ", xuÊt b¶n tõ th¸ng M−êi 1897 ®Õn th¸ng Ch¹p 1902. B¸o ra ®−îc 16 sè. Hai sè ®Çu in r«-nª-« ë Pª-tÐc-bua, çc sè 3-11 xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi, t¹i BÐc-lanh; çc sè 12, 13, 14 vµ 15 ®−îc chuyÓn sang xuÊt b¶n ë V¸c-sa-va; sè 16, sè cuèi cïng, xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi. Tê b¸o nµy do C.M.Ta-khta-rÐp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c biªn tËp.

Trong bµi "Mét khuynh h−íng thôt lïi trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 303-345), trong çc bµi b¸o ®¨ng trªn tê "Tia löa" vµ trong cuèn "Lµm g×?", Lª-nin ®· phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña tê "T− t−ëng c«ng nh©n", coi ®ã lµ lo¹i h×nh Nga cña chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. -24.

35 "Vademecum dµnh cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". TËp tµi liÖu do nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" xuÊt b¶n víi lêi tùa cña G.Plª-kha-nèp" (Gi¬-ne-v¬, th¸ng Hai 1900) lµ nh»m chèng l¹i chñ nghÜa c¬ héi trong hµng ngò §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, chñ yÕu lµ nh»m chèng "chñ nghÜa kinh tÕ" cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ë n−íc ngoµi vµ c¬ quan cña hä, t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n". -24.

Chó thÝch

593

36 "Profession de foi" (t−îng tr−ng cho niÒm tin, c−¬ng lÜnh, b¶n tr×nh bµy thÕ giíi quan) - tê truyÒn ®¬n tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa cña Ban chÊp hµnh Ki-Ðp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ®−îc th¶o ra vµo cuèi n¨m 1899. Néi dung cña truyÒn ®¬n cã nhiÒu ®iÓm gièng víi b¶n "Credo" næi tiÕng cña "ph¸i kinh tÕ". Lª-nin ®· phª ph¸n tµi liÖu nµy trong bµi b¸o "Bµn vÒ mét b¶n "Profession de foi"", ®−îc phæ biÕn b»ng nh÷ng b¶n viÕt tay vµ ®¸nh m¸y (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 392-406). -24.

37 Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" - nhãm m¸c-xÝt Nga ®Çu tiªn, do G. V. Plª-kha-nèp s¸ng lËp n¨m 1883 ë Thôy-sÜ. Ngoµi Plª-kha-nèp ra, tham gia nhãm ®ã cßn cã P. B. ¸c-xen-rèt, L. G. §©y-ts¬, V. I. Da-xu-lÝch, V. N. I-gna-tèp.

Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· lµm ®−îc rÊt nhiÒu trong viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c ë Nga. Nhãm nµy ®· dÞch ra tiÕng Nga, xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi vµ l−u hµnh trong n−íc Nga nh÷ng tr−íc t¸c cña C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen: "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", "Lao ®éng lµm thuª vµ t− b¶n", "Chñ nghÜa x· héi ph¸t triÓn tõ kh«ng t−ëng ®Õn khoa häc", v.v., vµ còng ®· viÕt nh÷ng cuèn s¸ch riªng ®Ó truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c. Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· gi¸ng mét ®ßn nÆng nÒ vµo chñ nghÜa d©n tuý lµ ch−íng ng¹i chñ yÕu vÒ mÆt t− t−ëng trªn con ®−êng phæ biÕn chñ nghÜa M¸c vµ ph¸t triÓn phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga. Trong çc tr−íc t¸c "Chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ" (1883), "Nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a chóng ta" (1885), v.v., G. V. Plª-kha-nèp ®· phª ph¸n theo quan ®iÓm m¸c-xÝt nh÷ng lý luËn d©n tuý vÒ con ®−êng ph¸t triÓn kh«ng t− b¶n cña n−íc Nga, quan ®iÓm duy t©m chñ quan cña ph¸i d©n tuý vÒ vai trß cña ç nh©n trong lÞch sö, viÖc phñ nhËn vai trß tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n trong phong trµo çch m¹ng, v.v.. Hai b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga (1883 vµ 1885) do Plª-kha-nèp viÕt vµ do nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" xuÊt b¶n lµ mét b−íc quan träng trong viÖc chuÈn bÞ vµ thµnh lËp ®¶ng d©n chñ - x· héi ë Nga. Cuèn s¸ch cña Plª-kha-nèp (N.Ben-tèp) "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm nhÊt nguyªn vÒ lÞch sö" (1895) "®· gi¸o dôc c¶ mét thÕ hÖ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt Nga" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 19, tr. 313), ®· cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt to lín trong viÖc truyÒn b¸ nh÷ng quan ®iÓm m¸c-xÝt, trong viÖc luËn chøng vµ b¶o vÖ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Nhãm ®· xuÊt b¶n vµ l−u hµnh ë Nga 4 cuèn cña v¨n tËp "Ng−êi d©n chñ -

Chó thÝch

594

x· héi" còng nh− mét lo¹t nh÷ng cuèn s¸ch máng phæ cËp cho c«ng nh©n.

Ph.¡ng-ghen ®· chµo mõng sù ra ®êi cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", "nhãm ®· tiÕp thu mét çch ch©n thµnh vµ v« ®iÒu kiÖn nh÷ng häc thuyÕt kinh tÕ vµ lÞch sö lín lao cña M¸c" (C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXVII, 1935, tr. 461). G.V.Plª-kha-nèp vµ V. I. Da-xu-lÝch ®· lµ b¹n cña Ph.¡ng-ghen vµ ®· liªn l¹c b»ng th− tõ víi Ng−êi trong nhiÒu n¨m. Nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" thiÕt lËp quan hÖ víi phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ vµ ,tõ §¹i héi I cña Quèc tÕ II häp n¨m 1889 (ë Pa-ri), trong suèt thêi gian tån t¹i cña m×nh, nhãm ®· ®¹i diÖn cho ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga t¹i tÊt c¶ çc ®¹i héi cña Quèc tÕ II. Nh−ng nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" còng ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm nghiªm träng: ®¸nh gi¸ qu¸ cao vai trß cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, ®¸nh gi¸ thÊp tinh thÇn çch m¹ng cña n«ng d©n víi t− çch lµ lùc l−îng dù bÞ cña çch m¹ng v« s¶n. Nh÷ng sai lÇm ®ã lµ mÇm mèng cña nh÷ng quan ®iÓm men-sª-vÝch vÒ sau nµy cña Plª-kha-nèp vµ çc thµnh viªn kh¸c trong nhãm. V. I. Lª-nin ®· chØ ra r»ng nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" "chØ míi thµnh lËp ®¶ng d©n chñ - x· héi vÒ mÆt lý luËn vµ chØ míi b−íc ®Çu h−íng tíi phong trµo c«ng nh©n mµ th«i" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 25, tr. 132).

N¨m 1894, theo s¸ng kiÕn cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" ®· ®−îc thµnh lËp. N¨m 1900, çc thµnh viªn cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vµ nh÷ng ng−êi ñng hé nhãm ®ã ®· t¸ch khái "Héi liªn hiÖp" vµ thµnh lËp tæ chøc çch m¹ng "Ng−êi d©n chñ - x· héi". Çc thµnh viªn cña nhãm nµy lµ G. V. Plª-kha-nèp, P. B. ¸c-xen-rèt vµ V. I. Da-xu-lÝch ®· tham gia vµo ban biªn tËp "Tia löa" vµ "B×nh minh". T¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp vµo th¸ng T¸m 1903, nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· tuyªn bè gi¶i thÓ.

"Th«ng b¸o vÒ viÖc nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" tiÕp tôc xuÊt b¶n s¸ch b¸o" do ¸c-xen-rèt viÕt vµo th¸ng Ch¹p 1899, ®−îc in vµo ®Çu n¨m 1900 thµnh tê truyÒn ®¬n riªng vµ trong "Vademecum dµnh cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"". C−¬ng lÜnh ho¹t ®éng s¸ch b¸o cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" tr×nh bµy trong "Th«ng b¸o" chØ ®−îc thùc hiÖn khi b¾t ®Çu xuÊt b¶n t¹p chÝ "B×nh minh" vµ b¸o "Tia löa". -29.

38 §¹i héi III cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" häp vµo nöa cuèi th¸ng ChÝn 1901 ë Xuy-rÝch; nh÷ng quyÕt nghÞ cña

Chó thÝch

595

®¹i héi chøng tá r»ng chñ nghÜa c¬ héi ®· th¾ng trong hµng ngò "Héi liªn hiÖp". §¹i héi ®· th«ng qua nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ bæ sung cho dù ¸n tho¶ hiÖp vÒ nguyªn t¾c vµ hiÖp nghÞ cña çc tæ chøc d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi, do héi nghÞ Gi¬-ne-v¬ häp vµo th¸ng S¸u 1901 th¶o ra; çc ®iÓm ®ã mang tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa râ rÖt. §iÒu ®ã ®· b¸o tr−íc sù thÊt b¹i cña §¹i héi "thèng nhÊt" çc tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp mét vµi ngµy sau §¹i héi III cña "Héi liªn hiÖp". §¹i héi còng ®· th«ng qua "Nh÷ng chØ thÞ cho ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n"", trªn thùc tÕ nh÷ng chØ thÞ nµy ®· khuyÕn khÝch bän xÐt l¹i b»ng çch lÆng im kh«ng nãi ®Õn cuéc ®Êu tranh gi÷a hai xu h−íng çch m¹ng vµ c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ vµ Nga, ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i phª ph¸n chñ nghÜa xÐt l¹i vµ luËn chøng cho thùc chÊt çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c. -29.

39 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø hai, 1971, t. II, tr. 11. -30.

40 C−¬ng lÜnh G«-ta - c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa §øc, ®−îc th«ng qua n¨m 1875 t¹i §¹i héi G«-ta khi thèng nhÊt hai ph¸i x· héi chñ nghÜa §øc tr−íc ®©y vÉn tån t¹i riªng biÖt: ph¸i Ai-x¬-n¸ch (do A.Bª-ben vµ V.LiÕp-nÕch l·nh ®¹o vµ chÞu ¶nh h−ëng t− t−ëng cña M¸c vµ ¡ng-ghen) vµ ph¸i L¸t-xan. C−¬ng lÜnh nµy ®· m¾c ph¶i chñ nghÜa chiÕt trung vµ lµ mét c−¬ng lÜnh c¬ héi chñ nghÜa, v× trªn nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt, ph¸i Ai-x¬-n¸ch ®· nh−îng bé ph¸i L¸t-xan vµ chÊp nhËn çch nªu vÊn ®Ò cña ph¸i L¸t-xan. C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen ®· phª ph¸n nghiªm kh¾c b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh G«-ta, coi nã lµ mét b−íc thôt lïi lín so víi c−¬ng lÜnh Ai-x¬-n¸ch n¨m 1869 (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt , Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø hai, 1971, t.II, tr. 7-53). -30.

41 ë ®©y muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch nhá cña P.B.¸c-xen-rèt: "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga". Gi¬-ne-v¬, 1898. -31.

42 V. I. Lª-nin trÝch dÞch mét ®o¹n trong lêi tùa cña Ph.¡ng-ghen viÕt cho t¸c phÈm: "ChiÕn tranh n«ng d©n ë §øc" (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø hai, 1971, t. I, tr. 788-790). -34.

Chó thÝch

596

43 Khi nãi vÒ "cuéc chiÕn tranh c«ng nghiÖp næi tiÕng n¨m 1896 ë Pª-tÐc-bua", V. I. Lª-nin cã ý chØ cuéc b·i c«ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña çc c«ng nh©n dÖt ë Pª-tÐc-bua vµo th¸ng N¨m - th¸ng S¸u 1896. Lý do cuéc b·i c«ng lµ viÖc bän chñ x−ëng tõ chèi kh«ng tr¶ l−¬ng ®Çy ®ñ cho c«ng nh©n trong nh÷ng ngµy nghØ nh©n dÞp Ni-c«-lai II lªn ng«i. Cuéc b·i c«ng b¾t ®Çu t¹i Nhµ m¸y sîi cña n−íc Nga (Ca-lin-kin-xc¬) vµ nhanh chãng lan ra tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp sîi vµ dÖt ë Pª-tÐc-bua, vµ sau ®ã ®Õn çc nhµ m¸y c¬ khÝ lín vµ çc xÝ nghiÖp kh¸c. LÇn ®Çu tiªn giai cÊp v« s¶n Pª-tÐc-bua ®øng lªn ®Êu tranh chèng bän bãc lét trªn mét mÆt trËn réng lín. H¬n 30 ngµn c«ng nh©n ®· b·i c«ng. Cuéc b·i c«ng diÔn ra d−íi sù l·nh ®¹o cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua; "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®· ph¸t hµnh truyÒn ®¬n kªu gäi c«ng nh©n ®oµn kÕt vµ kiªn tr× b¶o vÖ nh÷ng quyÒn cña m×nh. "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®· in vµ phæ biÕn nh÷ng yªu s¸ch c¬ b¶n cña c«ng nh©n ("C«ng nh©n çc x−ëng dÖt Pª-tÐc-bua yªu s¸ch g×?"): rót ng¾n ngµy lao ®éng xuèng 10 giê r−ìi, t¨ng l−¬ng, tr¶ l−¬ng ®óng kú h¹n, v.v.. Çc cuéc b·i c«ng ë Pª-tÐc-bua ®· gãp phÇn ph¸t triÓn phong trµo b·i c«ng trªn toµn n−íc Nga vµ buéc chÝnh phñ Nga hoµng ph¶i nhanh chãng xÐt l¹i çc luËt c«ng x−ëng vµ ban hµnh ®¹o luËt ngµy 2(14) th¸ng S¸u 1897 vÒ viÖc rót ng¾n ngµy lao ®éng t¹i çc nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng xuèng 11 giê r−ìi mét ngµy. Çc cuéc b·i c«ng ®ã, nh− Lª-nin ®· viÕt vÒ sau nµy, "®· më ra kû nguyªn phong trµo c«ng nh©n kh«ng ngõng ®i lªn sau thêi kú ®ã" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 16, tr. 95). -37.

44 Cuèn s¸ch nhá "Bµn vÒ cæ ®éng" do A.Crª-me (vÒ sau lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ph¸i Bun) viÕt n¨m 1894 ë Vin-n« vµ ®−îc I-u. ¤. M¸c-tèp hiÖu ®Ýnh. Lóc ®Çu, cuèn s¸ch l−u hµnh d−íi d¹ng çc b¶n viÕt tay vµ in th¹ch, ®Õn cuèi n¨m 1896 th× ®−îc in ë Gi¬-ne-v¬ víi lêi tùa vµ lêi b¹t cña P.B.¸c-xen-rèt. Cuèn s¸ch ®· tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm cña c«ng t¸c d©n chñ - x· héi ë Vin-n« vµ ®· cã ¶nh h−ëng lín ®Õn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, v× trong cuèn s¸ch cã nh÷ng lêi kªu gäi tõ bá sù tuyªn truyÒn trong ph¹m vi nhá hÑp cña çc tiÓu tæ vµ chuyÓn sang cæ ®éng cã tÝnh chÊt quÇn chóng trong c«ng nh©n trªn c¬ së nh÷ng nhu cÇu vµ yªu s¸ch hµng ngµy cña hä. Nh−ng viÖc phãng ®¹i vai trß vµ ý nghÜa cña cuéc ®Êu tranh thuÇn tuý kinh tÕ lµm tæn thÊt ®Õn cæ ®éng chÝnh trÞ trªn c¬ së nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ chung lµ mÇm mèng cña "chñ nghÜa kinh tÕ" vÒ sau nµy. Trong

Chó thÝch

597

lêi b¹t cho b¶n in ë Gi¬-ne-v¬, P.B.¸c-xen-rèt ®· nªu tÝnh chÊt phiÕn diÖn cña "chñ nghÜa kinh tÕ Vin-n«"; G.V.Plª-kha-nèp ®· ph©n tÝch cã phª ph¸n cuèn s¸ch "Bµn vÒ cæ ®éng" trong bµi b¸o "L¹i bµn vÒ chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ" ("B×nh minh", sè 1, th¸ng T− 1901, tr. 1-32) - 39.

45 Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n", do V. I. Lª-nin s¸ng lËp vµo mïa thu 1895, ®· hîp nhÊt kho¶ng hai m−¬i tiÓu tæ c«ng nh©n m¸c-xÝt ë Pª-tÐc-bua. Toµn bé c«ng t¸c cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c cña chÕ ®é tËp trung vµ kû luËt chÆt chÏ. §øng ®Çu "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" lµ Nhãm trung −¬ng gåm cã V. I. Lª-nin, A.A.Va-nª-Ðp, P.C.Da-p«-r«-giª-tx¬, G.M.Cr¬-gi-gia-nèp-xki, N.C.Cróp-xcai-a, I-u. ¤. M¸c-tèp, M.A.Xin-vin, V.V.Xt¸c-cèp, v.v.. Sù l·nh ®¹o trùc tiÕp ®−îc tËp trung vµo trong tay n¨m thµnh viªn cña nhãm, ®øng ®Çu lµ Lª-nin. Tæ chøc ®−îc chia thµnh nhãm theo tõng khu vùc. Çc c«ng nh©n tiªn tiÕn, gi¸c ngé (I.V.Ba-bu-skin, V.A.Sen-gu-nèp, v.v.) ®· nèi liÒn çc nhãm ®ã víi çc nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng. T¹i çc nhµ m¸y, cã nh÷ng ng−êi tæ chøc ®Ó thu thËp tin tøc vµ phæ biÕn çc s¸ch b¸o; t¹i çc xÝ nghiÖp lín th× thµnh lËp çc tiÓu tæ c«ng nh©n.

LÇn ®Çu tiªn ë Nga, "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®· thùc hiÖn ®−îc sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n, ®· chuyÓn tõ tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c trong nhãm c«ng nh©n tiªn tiÕn kh«ng lín l¾m ë çc tiÓu tæ sang cæ ®éng chÝnh trÞ trong qu¶ng ®¹i quÇn chóng giai cÊp v« s¶n. "Héi liªn hiÖp" ®· l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n, kÕt hîp cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n ®ßi thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch kinh tÕ víi cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ chèng chÕ ®é Nga hoµng. Th¸ng M−êi mét 1895, "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" tæ chøc cuéc b·i c«ng t¹i x−ëng dÖt d¹ Toãc-n¬-t«n. Mïa hÌ 1896, d−íi sù l·nh ®¹o cña "Héi liªn hiÖp", cuéc b·i c«ng næi tiÕng cña nh÷ng c«ng nh©n dÖt Pª-tÐc-bua ®· næ ra, cã h¬n 30 ngh×n c«ng nh©n tham gia. "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®· ph¸t hµnh nh÷ng truyÒn ®¬n vµ nh÷ng tËp s¸ch máng cho c«ng nh©n. V. I. Lª-nin lµ ng−êi biªn tËp çc xuÊt b¶n phÈm cña "Héi liªn hiÖp"; d−íi sù l·nh ®¹o cña Lª-nin, viÖc xuÊt b¶n tê b¸o chÝnh trÞ cña c«ng nh©n, b¸o "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®· ®−îc chuÈn bÞ. "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ®· më réng ¶nh h−ëng cña nã ra ngoµi ph¹m vi Pª-tÐc-bua. Theo s¸ng kiÕn cña Héi, çc tiÓu tæ c«ng nh©n ë M¸t-xc¬-va, Ki-Ðp, £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, ë çc thµnh phè vµ çc tØnh kh¸c cña n−íc Nga, ®· thèng nhÊt l¹i trong "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh".

Chó thÝch

598

Th¸ng Ch¹p 1895, chÝnh phñ Nga hoµng ®· ®¸nh mét ®ßn nÆng vµo "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh": ®ªm 8 r¹ng ngµy 9 (®ªm 20 r¹ng ngµy 21) th¸ng Ch¹p 1895, mét bé phËn quan träng çc nhµ ho¹t ®éng cña "Héi liªn hiÖp", ®øng ®Çu lµ V. I. Lª-nin, ®· bÞ b¾t; sè ®Çu tiªn cña b¸o "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®ang ®−îc chuÈn bÞ ®−a ®i xÕp ch÷ còng bÞ tÞch thu.

MÊy ngµy sau, cuéc héi nghÞ ®Çu tiªn cña nhãm sau khi çc vô b¾t bí diÔn ra ®· th«ng qua mét quyÕt ®Þnh gäi tæ chøc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Pª-tÐc-bua lµ "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n". Ngµy 15 (27) th¸ng Ch¹p 1895, ®Ó ®¸p l¹i viÖc Lª-nin vµ çc thµnh viªn kh¸c cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" bÞ b¾t, çc héi viªn cßn l¹i cña "Héi liªn hiÖp" ®· ph¸t hµnh truyÒn ®¬n vÒ ®Ò tµi chÝnh trÞ do c«ng nh©n viÕt.

Trong thêi gian ë tï, V. I. Lª-nin vÉn l·nh ®¹o ho¹t ®éng cña "Héi liªn hiÖp", gióp ®ì "Héi" b»ng çch gãp ý kiÕn, vµ th−êng xuyªn göi ra ngoµi nh÷ng th− tõ vµ truyÒn ®¬n viÕt b»ng mËt m·, viÕt cuèn "Bµn vÒ b·i c«ng" (cho ®Õn nay ch−a t×m thÊy), "Dù th¶o vµ thuyÕt minh c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2, tr. 95-130).

TÇm quan träng cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua lµ ë chç, theo lêi Lª-nin, Héi ®ã lµ mÇm mèng cña mét ®¶ng çch m¹ng dùa vµo phong trµo c«ng nh©n, l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n.

Çc héi viªn cò cña "Héi liªn hiÖp", cßn l¹i sau çc vô b¾t bí, ®· tham gia chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh häp §¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ ®· th¶o ra b¶n "Tuyªn ng«n" ®−îc c«ng bè nh©n danh ®¹i héi. Nh−ng sù v¾ng mÆt l©u ngµy cña çc nhµ s¸ng lËp "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" (bÞ ®µy ë Xi-bi-ri) vµ tr−íc hÕt lµ cña V. I. Lª-nin, ®· lµm cho "ph¸i trÎ", "ph¸i kinh tÕ" dÔ dµng thùc hiÖn ®−îc chÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa. Tõ 1897, th«ng qua b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" ph¸i nµy ®· truyÒn b¸ ë Nga nh÷ng t− t−ëng c«ng liªn chñ nghÜa vµ chñ nghÜa BÐc-stanh. Tõ nöa cuèi n¨m 1898, nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i kinh tÕ" c«ng khai nhÊt, tøc lµ ph¸i "T− t−ëng c«ng nh©n", ®· l·nh ®¹o "Héi liªn hiÖp". - 39.

46 Bµi x· luËn "Göi c«ng nh©n Nga" do V. I. Lª-nin viÕt cho b¸o "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®Õn nay vÉn ch−a t×m thÊy.

"N−íc Nga cæ" - t¹p chÝ lÞch sö, do M.I.Xª-mÐp-xki s¸ng lËp, ra hµng th¸ng ë Pª-tÐc-bua, tõ 1870 ®Õn 1918. T¹p chÝ "N−íc

Chó thÝch

599

Nga cæ" dµnh mét vÞ trÝ quan träng ®Ó ®¨ng çc håi ký, nhËt ký, bót ký, th− cña çc nhµ ho¹t ®éng quèc gia ë Nga vµ çc ®¹i biÓu cña nÒn v¨n ho¸ Nga vµ c¶ nh÷ng tµi liÖu cã tÝnh chÊt v¨n kiÖn kh¸c n÷a. - 40.

47 ë ®©y muèn nãi ®Õn vô ®µn ¸p c«ng nh©n b·i c«ng ë Nhµ m¸y dÖt lín tØnh I-a-r«-xl¸p ngµy 27 th¸ng T− (9 th¸ng N¨m) 1895. Së dÜ cã cuéc b·i c«ng cña h¬n 4 000 c«ng nh©n nµy lµ v× ban qu¶n trÞ ®· thi hµnh mét chÕ ®é tiÒn l−¬ng míi nh»m h¹ thÊp tiÒn c«ng cña c«ng nh©n. §Ó ®µn ¸p cuéc b·i c«ng, chÝnh quyÒn ®· ®iÒu tíi ®©y 10 ®¹i ®éi thuéc trung ®oµn Pha-na-g«-ri vµ ®· næ sóng vµo c«ng nh©n. KÕt qu¶ lµ 1 c«ng nh©n bÞ chÕt vµ 14 c«ng nh©n bÞ th−¬ng. Trong b¶n b¸o ço cña viªn chØ huy trung ®oµn nãi vÒ viÖc ®µn ¸p c«ng nh©n Nhµ m¸y dÖt lín, Ni-c«-lai II viÕt: "C¶m ¬n çc chiÕn sÜ Pha-na-g«-ri anh dòng vÒ th¸i ®é v÷ng vµng vµ cøng r¾n trong thêi gian lén xén ë nhµ m¸y".

V. I. Lª-nin cã viÕt mét bµi b¸o nãi vÒ cuéc b·i c«ng ë I-a-r«-xl¸p n¨m 1895; nh−ng ®Õn nay vÉn ch−a t×m thÊy. - 40.

48 "B¸o c«ng nh©n Xanh Pª-tÐc-bua khæ nhá " - c¬ quan cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua. B¸o ra ®−îc hai sè: sè 1 vµo th¸ng Hai (trong b¸o ghi lµ th¸ng Giªng) 1897, in r«-nª-« ë Nga, kho¶ng 300 - 400 b¶n, vµ sè 2 vµo th¸ng ChÝn 1897 ë Gi¬-ne-v¬, in ti-p«.

Tê b¸o ®Ò ra nhiÖm vô kÕt hîp cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n víi nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ réng lín vµ nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp ®¶ng c«ng nh©n. - 40.

49 §©y lµ nãi vÒ b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" do Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®−îc sù uû nhiÖm cña §¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ nh©n danh §¹i héi, c«ng bè n¨m 1898 (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", ph.I, 1954, tr. 11-14). B¶n "Tuyªn ng«n" ®Ò ra nhiÖm vô chñ yÕu cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga lµ ®Êu tranh cho quyÒn tù do chÝnh trÞ vµ lËt ®æ nÒn chuyªn chÕ, g¾n cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ víi nh÷ng nhiÖm vô chung cña phong trµo c«ng nh©n. - 40.

50 §©y lµ nãi vÒ nh÷ng cuéc häp cña "ph¸i giµ" - nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua: V. I. Lª-nin, A.A.Va-nª-Ðp, G. M. Cr¬-gi-gia-nèp-xki,

Chó thÝch

600

I-u.¤. M¸c-tèp, v.v. - víi çc ®¹i biÓu thuéc thµnh phÇn míi cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh", häp t¹i nhµ ë cña X.I.R¸t-tsen-c« vµ I-u. ¤. M¸c-tèp ë Pª-tÐc-bua, vµo kho¶ng tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 17 th¸ng Hai (26 th¸ng Hai ®Õn 1 th¸ng Ba) 1897, khi nh÷ng héi viªn cò cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" võa ra khái nhµ tï tr−íc khi bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri. T¹i çc cuéc häp ®ã ®· béc lé râ nh÷ng sù bÊt ®ång nghiªm träng vÒ çc vÊn ®Ò tæ chøc vµ s¸ch l−îc. T¹i héi nghÞ, A. A. I-a-cu-b«-va, ng−êi tham gia nhãm "ph¸i giµ" trong nh÷ng n¨m 1893-1895, ®· b¶o vÖ quan ®iÓm cña "chñ nghÜa kinh tÕ" míi n¶y sinh; trong khi ®ã B.I.G«-rÐp (G«n-®man), mét ng−êi thuéc "ph¸i trÎ" tham gia "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" l¹i ñng hé V. I. Lª-nin vµ "ph¸i giµ". VÒ chuyÖn nµy, V. I. Lª-nin ®· viÕt trong lêi chó thÝch cho bøc "Th− göi ban biªn tËp" cña Ng−êi Pª-tÐc-bua (C. M. Ta-khta-rÐp) ®¨ng trªn b¸o "Tia löa", sè 40, ngµy 15 th¸ng N¨m 1903; "Cô thÓ lµ: ®iÒu kh«ng chÝnh x¸c trong sù ph©n chia cña t«i lµ ë chç mét ng−êi thuéc "ph¸i trÎ" lóc ®ã (trong cuéc tranh luËn) l¹i b¶o vÖ "ph¸i giµ", cßn mét ng−êi thuéc "ph¸i giµ" th× l¹i b¶o vÖ "ph¸i trÎ"". - 42.

51 ""Ng−êi lao ®éng" khæ nhá" - b¸o xuÊt b¶n kh«ng th−êng kú cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ -x· héi Nga ë n−íc ngoµi", xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ tõ 1896 ®Õn 1898. B¸o ra ®−îc 10 sè, trong ®ã çc sè tõ 1 ®Õn 8 do nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" biªn tËp. V× ®a sè héi viªn "Héi liªn hiÖp" ng¶ theo "chñ nghÜa kinh tÕ" nªn nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" ®· tõ chèi viÖc biªn tËp çc xuÊt b¶n phÈm cña "Héi liªn hiÖp", vµ çc sè 9-10 cña nã (th¸ng M−êi mét 1898) ®· ra ®êi d−íi sù biªn tËp cña "ph¸i kinh tÕ". -42.

52 "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") - t¹p chÝ lý luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; xuÊt b¶n ë Stót-ga tõ 1883 ®Õn 1923. Tr−íc th¸ng M−êi 1917, chñ bót t¹p chÝ nµy lµ C.Cau-xky, vÒ sau lµ G.Cu-nèp. Mét sè t¸c phÈm cña C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen ®· ®−îc ®¨ng lÇn ®Çu tiªn trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit": "Phª ph¸n c−¬ng lÜnh G«-ta" cña C.M¸c (trong sè 18, n¨m 1890-1891), "Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891" cña Ph.¡ng-ghen (trong sè 1, n¨m 1901-1902), v.v.. ¡ng-ghen lu«n lu«n gióp ®ì, chØ dÉn ban biªn tËp t¹p chÝ vµ nhiÒu lÇn phª ph¸n t¹p chÝ ®ã vÒ nh÷ng sù xa rêi chñ nghÜa M¸c thÓ hiÖn ra trªn t¹p chÝ. NhiÒu nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX ®· céng t¸c víi t¹p chÝ "Die Neue Zeit": A.Bª-ben, V.LiÕp-nÕch, R.Lóc-x¨m-bua, Ph.Mª-rinh,

Chó thÝch

601

C. TxÐt-kin, G. V. Plª-kha-nèp, P. La-ph¸c-g¬, V.¸t-l¬, v.v.. Tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 90, t¹p chÝ ®ã ®· ®¨ng mét çch cã hÖ thèng nh÷ng bµi cña bän xÐt l¹i, trong sè ®ã cã mét lo¹t bµi cña E.BÐc-stanh "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi", më mµn cho chiÕn dÞch cña bän xÐt l¹i chèng chñ nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, t¹p chÝ nµy theo lËp tr−êng ph¸i gi÷a cña Cau-xky; trªn thùc tÕ nã ®· ñng hé bän x· héi - s«-vanh. - 48.

53 §¹i héi Viªn cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o häp tõ 2 ®Õn 6 th¸ng M−êi mét (lÞch míi) 1901, ®· th«ng qua c−¬ng lÜnh míi cña ®¶ng ®Ó thay thÕ cho c−¬ng lÜnh cò, c−¬ng lÜnh Hen-phen (1888). Trong dù th¶o c−¬ng lÜnh míi, do mét tiÓu ban ®Æc biÖt (V.¸t-l¬, v.v.) th¶o ra theo sù ñy nhiÖm cña §¹i héi Bruyn-n¬ n¨m 1899, ®· cã nh÷ng nh−îng bé nghiªm träng ®èi víi chñ nghÜa BÐc-stanh, g©y ra mét lo¹t nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt phª b×nh; ®Æc biÖt lµ C.Cau-xky, trong bµi b¸o "Die Revision des Programms der Sozialdemokratie in Ös- terreich" ("ViÖc xÐt l¹i c−¬ng lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o") ®¨ng trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit", sè 3, n¨m 1901-1902, ®· t¸n thµnh gi÷ l¹i phÇn nguyªn t¾c trong c−¬ng lÜnh Hen-phen, coi ®ã lµ phÇn biÓu hiÖn mét çch ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n quan ®iÓm cña ®¶ng d©n chñ - x· héi vÒ diÔn biÕn chung cña qu¸ tr×nh lÞch sö vµ nhiÖm vô cña giai cÊp c«ng nh©n. -48.

54 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña X.N.Pr«-c«-p«-vÝch "Phong trµo c«ng nh©n ë ph−¬ng T©y. Thö nghiªn cøu mét çch cã phª ph¸n. TËp I. §øc. BØ", Xanh Pª-tÐc-bua, 1899 vµ bµi cña P.B.Xt¬-ru-vª ®¨ng trong t¹p chÝ "archiv für soziale Gesetzgebung und Statistik", XIV Band, Berlin, 1899 ("Tµi liÖu l−u tr÷ vÒ ph¸p chÕ x· héi vµ thèng kª", t. XIV, BÐc-lanh, 1899): "Die Marxsche Theorie der sozialen Entwicklung" ("Häc thuyÕt M¸c vÒ sù ph¸t triÓn x· héi") vµ bµi b×nh luËn cña «ng ta vÒ cuèn s¸ch cña E.BÐc-stanh: "Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi" vµ cuèn s¸ch cña C.Cau-xky: "BÐc-stanh vµ c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi".

§èi víi cuèn s¸ch ®Çy tinh thÇn chñ nghÜa c¶i l−¬ng cña Pr«-c«-p«-vÝch th× nÐt ®Æc tr−ng cña nã lµ nghiªn cøu tµi liÖu mét çch hêi hît, th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi chñ nghÜa x· héi khoa häc vµ ho¹t ®éng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng; trong cuèn s¸ch, Pr«-c«-p«-vÝch ®· cè chøng minh r»ng trong phong trµo c«ng nh©n §øc vµ BØ, kh«ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng vµ cho chÝnh s¸ch çch m¹ng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi.

Chó thÝch

602

Cßn trong nh÷ng bµi b¸o cña m×nh th× Xt¬-ru-vª ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa BÐc-stanh ®Ó cè b¸c bá lý luËn chung cña chñ nghÜa M¸c vµ nh÷ng tiÒn ®Ò triÕt häc cña lý luËn ®ã, phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu vµ sù cÇn thiÕt cña cuéc çch m¹ng x· héi vµ nÒn chuyªn chÝnh cña giai cÊp v« s¶n. - 52.

55 Çc c«ng ®oµn HiÕc-s¬ - §un-c¬ - nh÷ng tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l−¬ng chñ nghÜa ë §øc, do nh÷ng nhµ ho¹t ®éng cña ®¶ng cÊp tiÕn t− s¶n M.HiÕc-s¬ vµ Ph.§un-c¬ thµnh lËp vµo n¨m 1868. Tuyªn truyÒn t− t−ëng "hoµ hîp" lîi Ých gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n, nh÷ng nhµ tæ chøc çc c«ng ®oµn HiÕc-s¬ - §un-c¬ cho r»ng ngoµi c«ng nh©n ra , cã thÓ kÕt n¹p c¶ çc nhµ t− b¶n vµo c«ng ®oµn, phñ nhËn tÝnh chÊt hîp lý cña ®Êu tranh b·i c«ng. Hä kh¼ng ®Þnh r»ng dïng ph¸p chÕ cña nhµ n−íc t− s¶n vµ víi sù gióp ®ì cña tæ chøc c«ng ®oµn, cã thÓ gi¶i phãng c«ng nh©n khái ¸ch t− b¶n trong khu«n khæ cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa; hä coi nhiÖm vô chñ yÕu cña c«ng ®oµn lµ lµm trung gian gi÷a c«ng nh©n vµ çc nhµ doanh nghiÖp vµ tÝch luü tiÒn. Th¸i ®é phñ nhËn b·i c«ng ®· biÕn çc c«ng ®oµn HiÕc-s¬ - §un-c¬ thµnh çc tæ chøc cña nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i b·i c«ng; ho¹t ®éng cña çc c«ng ®oµn nµy chñ yÕu chØ giíi h¹n trong ph¹m vi çc quü t−¬ng tÕ vµ çc tæ chøc v¨n hãa - gi¸o dôc. Çc c«ng ®oµn HiÕc-s¬-§un-c¬ tån t¹i cho ®Õn th¸ng N¨m 1933, vµ mÆc dï tÊt c¶ nh÷ng cè g¾ng cña giai cÊp t− s¶n vµ sù gióp ®ì cña çc c¬ quan chÝnh phñ, çc c«ng ®oµn ®ã kh«ng bao giê lµ lùc l−îng quan träng trong phong trµo c«ng nh©n §øc. N¨m 1933, çc nhµ ho¹t ®éng c¬ héi chñ nghÜa cña çc c«ng ®oµn HiÕc-s¬ - §un-c¬ gia nhËp "mÆt trËn lao ®éng" ph¸t-xÝt. -52.

56 "Nhãm tù gi¶i phãng cña c«ng nh©n" - mét nhãm nhá cña "ph¸i kinh tÕ" xuÊt hiÖn ë Pª-tÐc-bua vµo mïa thu 1898 vµ tån t¹i ®−îc vµi th¸ng. Nhãm nµy ®· ra lêi kªu gäi tr×nh bµy môc ®Ých cña m×nh (®Ò th¸ng Ba 1899, ®¨ng trong t¹p chÝ "§ªm tr−íc" vµo th¸ng B¶y 1899), b¶n ®iÒu lÖ vµ mét sè truyÒn ®¬n göi c«ng nh©n. - 54.

57 "§ªm tr−íc" - "t¹p chÝ x· héi - çch m¹ng", ra hµng th¸ng, theo khuynh h−íng d©n tuý; xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga ë Lu©n-®«n tõ th¸ng Giªng 1899 ®Õn th¸ng Hai 1902, do £.A.Xª-rª-bri-a-cèp biªn tËp; ra ®−îc 37 sè. Tuyªn truyÒn nh÷ng quan ®iÓm d©n chñ chung, t¹p chÝ nµy ®· tËp hîp xung quanh m×nh nh÷ng ®¹i biÓu cña çc ®¶ng vµ trµo l−u tiÓu t− s¶n kh¸c nhau; nÐt ®Æc tr−ng cña t¹p chÝ

Chó thÝch

603

"§ªm tr−íc" lµ th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi chñ nghÜa M¸c nãi chung vµ ®èi víi ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga nãi riªng.- 55.

58 Më ®Çu cho cuéc luËn chiÕn gi÷a nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" víi ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" lµ bµi ®iÓm s¸ch ®¨ng trong th¸ng T− 1899 trªn t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 1, b×nh luËn vÒ cuèn s¸ch nhá cña V. I. Lª-nin: "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" (Gi¬-ne-v¬, 1898). Phñ nhËn tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ë n−íc ngoµi vµ ¶nh h−ëng ngµy cµng t¨ng cña "ph¸i kinh tÕ" trong çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ë Nga, ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· kh¼ng ®Þnh trong bµi ®iÓm s¸ch ®ã r»ng "néi dung tr×nh bµy trong cuèn s¸ch hoµn toµn phï hîp víi c−¬ng lÜnh cña ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n"", r»ng ban biªn tËp kh«ng biÕt "¸c -xen-rèt nãi vÒ nh÷ng ®ång chÝ "trÎ" nµo" trong lêi tùa cho cuèn s¸ch.

Trong "Th− göi ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n"" viÕt vµo th¸ng T¸m 1899, P. B. ¸c-xen-rèt ®· chØ râ r»ng m−u toan cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" muèn ®ång nhÊt lËp tr−êng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®−îc Lª-nin tr×nh bµy trong cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" víi lËp tr−êng cña "ph¸i kinh tÕ" ë Nga vµ ë n−íc ngoµi, lµ kh«ng cã c¨n cø. Th¸ng Hai 1900, nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" xuÊt b¶n tËp "Vademecum dµnh cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n"" víi lêi tùa cña G.V.Plª-kha-nèp. Lý do cña viÖc xuÊt b¶n tËp "Vademecum" lµ lêi b¹t cña ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®èi víi bµi "Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" (chèng l¹i "Credo" cña "ph¸i kinh tÕ") do V. I. Lª-nin viÕt trong khi bÞ ®µy ë Xi-bi-ri vµ ®−îc ®¨ng trªn t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" sè 4-5, th¸ng Ch¹p 1899 (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 207-224). Trong lêi b¹t ®ã, ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" kh¼ng ®Þnh r»ng "Credo" "ch¼ng qua chØ lµ ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi ç biÖt", vµ sù lo l¾ng vÒ sù ph¸t triÓn cã thÓ cã cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga theo h−íng ®Êu tranh thuÇn tuý kinh tÕ h×nh nh− kh«ng cã "lý do x¸c ®¸ng trong tiÕn tr×nh diÔn biÕn thùc tÕ cña phong trµo c«ng nh©n Nga". Khi ®¨ng trong tËp "Vademecum" bµi "Tr¶ lêi" - l−u hµnh d−íi h×nh thøc b¶n viÕt tay - cña X.N.Pr«-c«-p«-vÝch cho cuèn s¸ch cña ¸c-xen-rèt "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" vµ cho mét sè th− "riªng" cã néi dung chÝnh trÞ cña E.§.Cu-xc«-va vµ Gri-sin (T.M.C«-

Chó thÝch

604

pen-d«n), Plª-kha-nèp ®· b¸c bá nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh ®ã cña ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®· chØ râ sù thèng trÞ thùc tÕ cña nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa vµ cña nh÷ng t− t−ëng cña "chñ nghÜa kinh tÕ" trong giíi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga l−u vong tËp hîp xung quanh "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" vµ t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n".

Bµi "Tr¶ lêi cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vÒ "Bøc th−" cña P.¸c-xen-rèt vµ "Vademecum" cña G.Plª-kha-nèp", do B.Cri-tsÐp-xki viÕt vµo th¸ng Hai - th¸ng Ba 1900, ®· biÓu lé hoµn toµn râ rÖt chñ nghÜa c¬ héi cña ph¸i "Sù nghiÖp c«ng nh©n". VÒ sau, b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" tiÕp tôc cuéc luËn chiÕn chèng tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". -56.

59 §©y lµ nãi ®Õn b¸o "Der Sozialdemokrat " ("Ng−êi d©n chñ - x· héi"), c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµo thêi kú cã ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, xuÊt b¶n ë Xuy-rÝch tõ 28 th¸ng ChÝn 1879 ®Õn 22 th¸ng ChÝn 1888 vµ ë Lu©n-®«n tõ 1 th¸ng M−êi 1888 ®Õn 27 th¸ng ChÝn 1890. Tõ 1879 ®Õn 1880 chñ bót cña tê b¸o ®ã lµ G.Ph«n-ma; tõ th¸ng Giªng 1881 lµ E. BÐc-stanh, trong nh÷ng n¨m ®ã cßn chÞu ¶nh h−ëng m¹nh mÏ cña Ph.¡ng-ghen. Sù l·nh ®¹o cña ¡ng-ghen vÒ mÆt t− t−ëng ®· ®¶m b¶o cho tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®i theo khuynh h−íng m¸c-xÝt. Tinh thÇn chiÕn ®Êu cña quÇn chóng c«ng nh©n §øc - nh÷ng ng−êi ®· kh¾c phôc sù hoang mang ®Çu tiªn do viÖc thi hµnh ®¹o luËt ngo¹i lÖ g©y nªn - ®· cã mét ý nghÜa rÊt lín ®èi víi ho¹t ®éng cña tê b¸o: mÆc dï cã mét sè sai lÇm, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· kiªn quyÕt b¶o vÖ s¸ch l−îc çch m¹ng vµ gi÷ mét vai trß xuÊt s¾c trong viÖc tËp hîp vµ tæ chøc lùc l−îng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Sau khi ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa bÞ huû bá, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ngõng xuÊt b¶n, b¸o "Vorwärts" ("TiÕn lªn") l¹i trë thµnh c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng. -62.

60 §©y lµ nãi ®Õn "Bµi ca cña ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga hiÖn ®¹i" cã tÝnh chÊt trµo phóng, ®¨ng trªn "B×nh minh", sè 1, th¸ng T− 1901, ký tªn "N¸c-txÝt Tu-p«-r−-lèp". Bµi nµy chÕ giÔu "ph¸i kinh tÕ" vÒ viÖc hä thÝch øng víi phong trµo tù ph¸t. T¸c gi¶ cña bµi th¬ lµ I-u. ¤. M¸c-tèp. -64.

61 "Tæng héi c«ng nh©n Do-th¸i ë LÝt-va, Ba-lan vµ Nga" (Bun) ®−îc thµnh lËp trong ®¹i héi vµo n¨m 1897 cña çc nhãm d©n chñ - x· héi

Chó thÝch

605

Do-th¸i ë Vin-n«; chñ yÕu thèng nhÊt nh÷ng phÇn tö nöa v« s¶n trong çc thî thñ c«ng Do-th¸i ë çc tØnh miÒn T©y n−íc Nga. T¹i §¹i héi I §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (1898), tæ chøc Bun gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "víi t− çch lµ mét tæ chøc tù trÞ, chØ ®éc lËp trªn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Æc biÖt ®Õn nh÷ng ng−êi v« s¶n Do-th¸i" ("§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", ph.I, 1954, tr. 14).

Bun ®¹i biÓu cho chñ nghÜa d©n téc vµ chñ nghÜa bÌ ph¸i trong phong trµo c«ng nh©n Nga, ®øng trªn lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña phong trµo d©n chñ - x· héi. Th¸ng T− 1901, §¹i héi IV cña Bun ®ßi hñy bá nh÷ng quan hÖ tæ chøc do §¹i héi I §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga thiÕt lËp, vµ th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ viÖc thay thÕ chÕ ®é tù trÞ b»ng chÕ ®é liªn bang; trong nghÞ quyÕt "VÒ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh chÝnh trÞ", §¹i héi IV cña Bun nãi r»ng "®Êu tranh kinh tÕ lµ ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó l«i cuèn qu¶ng ®¹i quÇn chóng vµo phong trµo".

T¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, sau khi ®¹i héi b¸c bá yªu cÇu cña Bun ®ßi ®−îc thõa nhËn lµ ®¹i biÓu duy nhÊt cña nh÷ng ng−êi v« s¶n Do-th¸i, Bun ®· rót ra khái ®¶ng. N¨m 1906, trªn c¬ së quyÕt nghÞ cña §¹i héi IV (§¹i héi thèng nhÊt), Bun l¹i gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

Trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ph¸i Bun th−êng xuyªn ñng hé çnh c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng ("ph¸i kinh tÕ", ph¸i men-sª-vÝch, ph¸i thñ tiªu), tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng ph¸i b«n-sª-vÝch, vµ chñ nghÜa b«n-sª-vÝch. Bun ®−a ra yªu s¸ch ®ßi tù trÞ vÒ mÆt v¨n ho¸ vµ d©n téc ®Ó ®èi lËp víi yªu s¸ch cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh cña ph¸i b«n-sª-vÝch vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Trong nh÷ng n¨m ph¶n ®éng Xt«-l−-pin, Bun ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i thñ tiªu, tham gia tÝch cùc vµo viÖc thµnh lËp khèi th¸ng T¸m chèng ®¶ng. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt 1914-1918, Bun ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. N¨m 1917, Bun ñng hé ChÝnh phñ l©m thêi ph¶n çch m¹ng, chiÕn ®Êu trong hµng ngò nh÷ng kÎ thï cña Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. Trong nh÷ng n¨m cã sù can thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi vµ néi chiÕn, ban l·nh ®¹o Bun ®· c©u kÕt víi nh÷ng lùc l−îng ph¶n çch m¹ng. §ång thêi, trong nh÷ng héi viªn th−êng cña ph¸i Bun, ®· diÔn ra mét b−íc ngoÆt h−íng vÒ phÝa hîp t¸c

Chó thÝch

606

víi ChÝnh quyÒn x«-viÕt. Th¸ng Ba 1921, Bun tù gi¶i t¸n; mét bé phËn çc héi viªn cña Bun ®· gia nhËp §¶ng céng s¶n (b) Nga trªn nh÷ng c¬ së chung. -75.

62 "Tù do" - t¹p chÝ do nhãm "x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" "Tù do" (nhãm nµy do £.¤.Dª-len-xki (Na-®ª-gi¬-®in) thµnh lËp vµo th¸ng N¨m 1901) xuÊt b¶n ë Thôy-sÜ; t¹p chÝ ra tÊt c¶ ®−îc hai sè: sè 1 vµo 1901 vµ sè 2 vµo 1902. V. I. Lª-nin ®· liÖt nhãm "Tù do" vµo sè "nh÷ng nhãm cán con kh«ng cã c¬ së", kh«ng cã "t− t−ëng nghiªm chØnh, kh«ng cã c−¬ng lÜnh, s¸ch l−îc, tæ chøc v÷ng vµng, còng nh− kh«ng cã gèc rÔ trong quÇn chóng" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 20, tr. 415). Trong nh÷ng xuÊt b¶n phÈm cña m×nh (ngoµi t¹p chÝ "Tù do" ra, nhãm ®ã cßn xuÊt b¶n "§ªm tr−íc cña çch m¹ng. B×nh luËn vÒ çc vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ s¸ch l−îc, ra kh«ng ®Òu kú", sè 1, b¸o - t¹p chÝ "TiÕng väng", sè 1, cuèn s¸ch nhá cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh "Sù phôc håi chñ nghÜa çch m¹ng ë Nga" cña Na-®ª-gi¬-®in v.v.), nhãm "Tù do" ®· tuyªn truyÒn t− t−ëng cña chñ nghÜa khñng bè vµ "chñ nghÜa kinh tÕ". Liªn minh víi "ph¸i kinh tÕ" ë Pª-tÐc-bua, nhãm ®ã ®· chèng l¹i b¸o "Tia löa" vµ Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Vµo n¨m 1903, nhãm ®ã tù gi¶i t¸n.

V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh vÒ nhãm ®ã vµ nh÷ng xuÊt b¶n phÈm cña hä trong çc bµi "VÒ t¹p chÝ "Tù do"" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 440-441) vµ "VÒ nhãm "Tù do"" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 7, tr. 67-68). -94.

63 §©y muèn nãi ®Õn nh÷ng cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña giíi sinh viªn vµ c«ng nh©n: çc cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ, mÝt tinh, b·i c«ng x¶y ra vµo th¸ng Hai - th¸ng Ba 1901 ë Pª-tÐc-bua, M¸t-xc¬-va, Ki-Ðp, Kh¸c-cèp, Ca-dan, T«m-xc¬ vµ ë çc thµnh phè kh¸c t¹i Nga.

Phong trµo sinh viªn cña n¨m häc 1900-1901, ph¸t sinh trªn c¬ së nh÷ng yªu s¸ch vÒ viÖc häc tËp, ®· mang tÝnh chÊt ®Êu tranh chÝnh trÞ çch m¹ng chèng l¹i chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña chÕ ®é chuyªn chÕ, ®· ®−îc nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn ñng hé, vµ ®−îc tÊt c¶ çc tÇng líp trong x· héi Nga h−ëng øng. Lý do trùc tiÕp g©y ra çc cuéc biÓu t×nh vµ b·i c«ng vµo th¸ng Hai - th¸ng Ba 1901 lµ viÖc 183 sinh viªn tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ki-Ðp bÞ b¾t ®i lÝnh v× ®· tham dù cuéc mÝt-tinh cña sinh viªn (xem bµi b¸o

Chó thÝch

607

cña V. I. Lª-nin "ViÖc 183 sinh viªn bÞ c−ìng bøc ®i lÝnh" - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 493-500). ChÝnh phñ ®· tÊn c«ng kÞch liÖt nh÷ng ng−êi tham gia ®Êu tranh çch m¹ng: c¶nh s¸t vµ lÝnh C«-d¾c gi¶i t¸n çc cuéc biÓu t×nh vµ ®¸nh ®Ëp nh÷ng ng−êi tham gia, hµng tr¨m sinh viªn bÞ b¾t gi÷ vµ bÞ ®uæi ra khái çc tr−êng ®¹i häc, ®Æc biÖt, nh÷ng ng−êi tham gia cuéc biÓu t×nh ngµy 4 (17) th¸ng Ba 1901 t¹i qu¶ng tr−êng nhµ thê Ca-dan ë Pª-tÐc-bua ®· bÞ ®µn ¸p rÊt tµn b¹o. Nh÷ng sù kiÖn th¸ng Hai - th¸ng Ba 1901 chøng tá r»ng cao trµo çch m¹ng ë Nga ngµy cµng lªn; sù tham gia cña c«ng nh©n vµo phong trµo diÔn ra d−íi nh÷ng khÈu hiÖu chÝnh trÞ ®· cã mét ý nghÜa rÊt lín. -99.

64 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hai, t.4, tr. 459. -106.

65 B¸o "Tia löa", sè 7, th¸ng T¸m 1901, trong môc "Thêi sù vÒ phong trµo c«ng nh©n vµ nh÷ng bøc th− göi tõ çc nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng", cã ®¨ng bøc th− cña mét c«ng nh©n dÖt ë Pª-tÐc-bua nãi lªn ¶nh h−ëng lín lao cña tê "Tia löa" cña Lª-nin ®èi víi nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn.

T¸c gi¶ viÕt: "...T«i ®· ®−a tê "Tia löa" cho nhiÒu ®ång chÝ xem, vµ toµn bé tê b¸o ®· nhµu, nh−ng nã rÊt quý...Trong ®ã, ng−êi ta nãi ®Õn sù nghiÖp cña chóng t«i, ®Õn toµn bé sù nghiÖp cña n−íc Nga, sù nghiÖp mµ ng−êi ta kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ b»ng tiÒn b¹c vµ x¸c ®Þnh b»ng th× giê ®−îc; khi ®äc b¸o ®ã, míi hiÓu ®−îc t¹i sao bän hiÕn binh vµ c¶nh s¸t l¹i sî c«ng nh©n chóng t«i vµ sî nh÷ng ng−êi trÝ thøc mµ chóng t«i ®i theo. Qu¶ thËt thÕ, hä ®¸ng sî c¶ ®èi víi Nga hoµng, c¶ ®èi víi bän chñ vµ tÊt c¶, chø kh«ng riªng g× ®èi víi tói tiÒn cña bän chñ...Ngµy nay quÇn chóng c«ng nh©n cã thÓ bïng lªn mét çch dÔ dµng, tÊt c¶ ë bªn d−íi ®Òu ®ang ©m Ø ch¸y, chØ cÇn mét tia löa lµ sÏ thµnh mét ®¸m ch¸y. Tõ mét tia löa, ngän löa sÏ bïng lªn, chµ, c©u nãi ®ã ®óng lµm sao!.. Tr−íc kia, mçi cuéc b·i c«ng lµ mét sù kiÖn, nh−ng ngµy nay, mäi ng−êi ®Òu thÊy r»ng chØ mét cuéc b·i c«ng th«i th× kh«ng cã nghÜa lý g× c¶, ngµy nay cÇn ph¶i giµnh lÊy tù do, ®−a ngùc ra chiÕn ®Êu giµnh lÊy tù do. Ngµy nay, tÊt c¶ mäi ng−êi, giµ còng nh− trÎ, ®Òu s½n lßng ®äc, chØ khæ mét nçi lµ chóng t«i kh«ng cã s¸ch. Chñ nhËt võa qua, t«i tËp häp m−êi mét ng−êi vµ ®äc bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", ®Õn tËn khuya chóng t«i vÉn ch−a chia tay. TÊt c¶ ®· ®−îc nãi ®óng lµm sao, tÊt c¶

Chó thÝch

608

®· ®−îc tr×nh bµy cÆn kÏ lµm sao!... Chóng t«i rÊt muèn göi mét bøc th− cho chÝnh b¸o "Tia löa" cña çc ®ång chÝ ®Ó b¸o ®ã d¹y cho chóng t«i biÕt kh«ng nh÷ng nªn b¾t ®Çu nh− thÕ nµo mµ cßn ph¶i biÕt sèng nh− thÕ nµo vµ chÕt nh− thÕ nµo n÷a". -114.

66 P.B.¸c-xen-rèt. "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga". Gi¬-ne-v¬, 1898, tr. 16-17. -117.

67 §©y lµ nãi ®Õn bµi cña P.B.Xt¬-ru-vª "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng", ®¨ng trong b¸o "Tia löa", sè 2 vµ sè 4, th¸ng Hai vµ th¸ng N¨m 1901. ViÖc ®¨ng bµi cña Xt¬-ru-vª trªn tê "Tia löa" vµ viÖc t¹p chÝ "B×nh minh" ®¨ng "b¶n ®iÒu trÇn mËt" cña X.I-u. VÝt-te "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng" víi lêi tùa cña Xt¬-ru-vª (R.N.X) lµ do kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn vµo th¸ng Giªng (1901) gi÷a ban biªn tËp b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" víi "ph¸i ®èi lËp d©n chñ" (mµ ®¹i diÖn lµ Xt¬-ru-vª). Sù tho¶ thuËn ®ã, do P. B. ¸c-xen-rèt vµ V. I. Da-xu-lÝch thùc hiÖn víi sù ñng hé cña G. V. Plª-kha-nèp (V. I. Lª-nin bá phiÕu chèng) tá ra rÊt ng¾n ngñi: mïa xu©n 1901, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· thÊy râ kh«ng thÓ tiÕp tôc céng t¸c víi nh÷ng ng−êi d©n chñ t− s¶n ®−îc n÷a, vµ khèi liªn minh víi Xt¬-ru-vª bÞ tan vì. -118.

68 "N−íc Nga" - tê b¸o hµng ngµy cña ph¸i tù do «n hoµ; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua trong nh÷ng n¨m 1899-1902, d−íi sù biªn tËp cña G. P. Xa-d«-nèp vµ víi sù tham gia cña nh÷ng nhµ v¨n tiÓu phÈm ch©m biÕm A. V. Am-phi-tª-a-t¬-rèp vµ V. M. §«-r«-sª-vÝch. B¸o ®−îc l−u hµnh réng r·i trong çc giíi t− s¶n cña x· héi Nga. Th¸ng Giªng 1902, b¸o bÞ chÝnh phñ ®×nh b¶n v× tiÓu phÈm ch©m biÕm cña Am-phi-tª-a-t¬-rèp "Nh÷ng ngµi Lõa bÞp". -121.

69 §©y lµ muèn nãi ®Õn bµi b¸o cña V. I. Da-xu-lÝch "VÒ nh÷ng sù biÕn hiÖn nay" vµ b¶n ghi nh÷ng cuéc ®Êu tranh cña sinh viªn trong môc "§êi sèng x· héi chóng ta" ("Tia löa", sè 3, th¸ng T− 1901), bµi b¸o cña A. N. P«-t¬-rª-xèp "VÒ nh÷ng m¬ −íc viÓn v«ng" vµ bót ký "Mét cuéc ®µn ¸p cña c¶nh s¸t ®èi víi v¨n häc" ("Tia löa", sè 5, th¸ng S¸u 1901). - 121.

70 §©y lµ muèn nãi ®Õn çc bót ký "Sù biÕn ë Héi ®ång ®Þa ph−¬ng

Chó thÝch

609

tØnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p" vµ ""Nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i b·i c«ng" ë Vi-¸t-ca" ("Tia löa", sè 7 vµ 9, th¸ng T¸m vµ th¸ng M−êi 1901) - 121.

71"Tin tøc Xanh Pª-tÐc-bua" - tê b¸o xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1728, kÕ tôc tê b¸o Nga ®Çu tiªn lµ tê "Tin tøc", xuÊt b¶n tõ 1703. Tõ 1728 ®Õn 1874, tê "Tin tøc Xanh Pª-tÐc-bua" do ViÖn hµn l©m khoa häc xuÊt b¶n, tõ 1875 do Bé gi¸o dôc quèc d©n xuÊt b¶n. B¸o nµy xuÊt b¶n cho ®Õn cuèi n¨m 1917. -123.

72 "Tin tøc n−íc Nga" - tê b¸o xuÊt b¶n ë M¸t-xc¬-va tõ 1863, thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm cña giíi trÝ thøc thuéc ph¸i tù do «n hoµ; tham gia tê b¸o nµy trong nh÷ng n¨m 80-90 cã nh÷ng nhµ v¨n thuéc phe d©n chñ (M. £. Xan-t−-cèp-Sª-®rin, G. I. U-xpen-xki, V. G. C«-r«-len-c«, v.v.); b¸o ®· ®¨ng nh÷ng t¸c phÈm cña çc nhµ d©n tuý thuéc ph¸i tù do. Tõ 1905, b¸o nµy lµ c¬ quan cña çnh h÷u ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn t− s¶n. Lª-nin ®· chØ ra r»ng tê "Tin tøc n−íc Nga" ®· kÕt hîp mét çch ®éc ®¸o "chñ nghÜa d©n chñ - lËp hiÕn çnh h÷u víi mét s¾c th¸i cña chñ nghÜa d©n tuý" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 23, tr. 193). N¨m 1918, cïng víi çc b¸o ph¶n çch m¹ng kh¸c, tê "Tin tøc n−íc Nga" ®· bÞ ®ãng cöa. -123.

73 Quan niÖm kiÓu Bren-ta-n« vÒ ®Êu tranh giai cÊp, "chñ nghÜa Bren-ta-n«" - "mét häc thuyÕt t− s¶n - tù do chñ nghÜa, thõa nhËn cuéc ®Êu tranh "giai cÊp" kh«ng cã tÝnh chÊt çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, in lÇn thø nhÊt, 1971, Hµ-néi, t. 28, tr. 291-292), tuyªn truyÒn r»ng cã thÓ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c«ng nh©n trong khu«n khæ chñ nghÜa t− b¶n b»ng con ®−êng ph¸p chÕ c«ng x−ëng vµ b»ng çch tæ chøc c«ng nh©n vµo c«ng ®oµn. Häc thuyÕt ®ã mang tªn cña L.Bren-ta-n«, mét trong nh÷ng ®¹i biÓu chñ yÕu cña tr−êng ph¸i chñ nghÜa x· héi - gi¶ng ®−êng trong khoa kinh tÕ chÝnh trÞ t− s¶n. -123.

74 §©y lµ muèn nãi ®Õn "Nhãm c«ng nh©n ®Êu tranh chèng t− b¶n" do V.A.Gu-tèp-xki (vÒ sau lµ phÇn tö men-sª-vÝch næi tiÕng E.Ma-Ðp-xki) thµnh lËp ë Pª-tÐc-bua vµo mïa xu©n 1899; nhãm nµy gåm cã mét sè c«ng nh©n vµ trÝ thøc, kh«ng cã nh÷ng quan hÖ v÷ng ch¾c víi phong trµo c«ng nh©n ë Pª-tÐc-bua, vµ ch¼ng bao l©u th× bÞ gi¶i t¸n, sau khi hÇu hÕt çc thµnh viªn cña nhãm bÞ b¾t vµo mïa hÌ 1899; quan ®iÓm cña nhãm nµy rÊt gÇn víi "chñ nghÜa kinh tÕ". Nhãm ®· in tê truyÒn ®¬n "C−¬ng lÜnh cña chóng ta", nh−ng truyÒn ®¬n ®ã ch−a ®−îc ph©n ph¸t v× nhãm tan r·. -131.

Chó thÝch

610

75 H×nh nh− ®©y lµ nãi vÒ cuéc gÆp gì ®Çu tiªn gi÷a V. I. Lª-nin vµ A. X. M¸c-t−-nèp vµo n¨m 1901. Trong håi ký cña m×nh, M¸c-t−-nèp ®· m« t¶ cuéc gÆp gì ®ã nh− sau: "Chóng t«i ®· nãi chuyÖn víi Lª-nin vÒ c−¬ng lÜnh, vÒ nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®¶ng vµ vÒ s¸ch l−îc chÝnh trÞ, vµ d−êng nh− gi÷a chóng t«i kh«ng cã nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn nµo c¶. Nh−ng råi vµo cuèi cuéc nãi chuyÖn, Lª-nin hái t«i: "Cßn ®ång chÝ cã ý kiÕn nh− thÕ nµo vÒ kÕ ho¹ch tæ chøc cña t«i?" Lóc nµy t«i bçng giËt m×nh: "VÒ ®iÓm ®ã, t«i hoµn toµn kh«ng ®ång ý víi ®ång chÝ..." Vla-®i-mia I-lÝch nheo m¾t, mØm c−êi vµ ®¸p lêi t«i: "§ång chÝ chØ kh«ng ®ång ý víi t«i vÒ ®iÓm ®ã, nh−ng toµn bé thùc chÊt vÊn ®Ò lµ ë ®ã, vµ nh− thÕ cã nghÜa lµ gi÷a ®ång chÝ víi t«i ch¼ng cßn cã çi g× ®Ó nãi n÷a". Vµ chóng t«i xa nhau... trong nhiÒu n¨m" (A. M¸c-t−-nèp. "Nhµ l·nh tô v« s¶n vÜ ®¹i". M., 1924, tr. 8-9). -142.

76 A-pha-na-xi I-va-n«-vÝch víi Pun-khª-ri-a I-va-nèp-na - mét gia ®×nh tiÓu ®Þa chñ theo chÕ ®é gia tr−ëng, ®−îc m« t¶ trong truyÖn cña nhµ v¨n Nga N.V.G«-g«n "Nh÷ng ®Þa chñ cæ hñ". -148.

77 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn tiÓu tæ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Pª-tÐc-bua ("ph¸i giµ") do Ng−êi l·nh ®¹o, trªn c¬ së tiÓu tæ nµy, "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ®· ®−îc thµnh lËp n¨m 1895. -162.

78 Tæ chøc cña ph¸i d©n tuý çch m¹ng "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®−îc thµnh lËp vµo mïa thu 1876 ë Pª-tÐc-bua; lóc ®Çu lÊy tªn lµ "Nhãm d©n tuý - çch m¹ng miÒn B¾c", tõ 1878 th× næi tiÕng d−íi tªn héi "Ruéng ®Êt vµ tù do". Çc héi viªn cña tæ chøc ®ã lµ M¸c-c¬ vµ ¤n-ga Na-tan-x«n, G. V. Plª-kha-nèp, ¤. V. ¸p-tÐc-man, A. §. vµ A. Ph. Mi-khai-lèp, A. A. Kvi-¸t-cèp-xki, M. R. P«-pèp, X. M. Cr¸p-tsin-xki, §. A. Clª-men-tx¬, A. §. ¤-b«-lª-sÐp, X. L. Pª-rèp-xcai-a vµ nh÷ng nhµ çch m¹ng lçi l¹c kh¸c cña nh÷ng n¨m 70. Kh«ng g¹t bá chñ nghÜa x· héi lµ môc ®Ých cuèi cïng, tæ chøc "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®· ®Ò ra cho m×nh môc ®Ých tr−íc m¾t lµ thùc hiÖn "nh÷ng yªu s¸ch vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n ®ang tån t¹i trong gi©y phót nµy", tøc lµ nh÷ng yªu s¸ch vÒ "Ruéng ®Êt vµ tù do". "HiÓn nhiªn lµ - c−¬ng lÜnh cña tæ chøc ®ã viÕt - c«ng thøc ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng çch m¹ng b¹o lùc", vµ ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc çch m¹ng ®ã th× ph¶i ®Ò ra nhiÖm vô khªu gîi "sù bÊt b×nh cña nh©n d©n" vµ "ph¸ ho¹i tæ chøc çc lùc l−îng cña nhµ n−íc". §Ó cæ ®éng trong n«ng d©n, ph¸i "Ruéng

Chó thÝch

611

®Êt vµ tù do" tæ chøc nh÷ng "khu di d©n" ë n«ng th«n, chñ yÕu lµ ë çc tØnh n«ng nghiÖp t¹i l−u vùc s«ng V«n-ga vµ vïng Trung t©m ®Êt ®en. Hä còng tiÕn hµnh c«ng t¸c cæ ®éng trong c«ng nh©n vµ thanh niªn häc sinh, gióp ®ì phong trµo b·i c«ng. Ngµy 6 (18) th¸ng Ch¹p 1876, ph¸i "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®· tæ chøc cuéc biÓu t×nh næi tiÕng t¹i qu¶ng tr−êng Ca-dan ë Pª-tÐc-bua.

Kh¸c víi nh÷ng nhãm d©n tuý vµo nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70, ph¸i "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®· thµnh lËp mét tæ chøc hoµn chØnh, mµ c¬ së lµ nguyªn t¾c tËp trung vµ kû luËt nghiªm ngÆt. Tæ chøc "Ruéng ®Êt vµ tù do" gåm cã "tiÓu tæ c¬ b¶n", nh÷ng nhãm tæ chøc theo ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng nhãm ®Æc biÖt (nhãm c«ng t¸c trong n«ng d©n vµ trong c«ng nh©n, "nhãm nh÷ng ng−êi ph¸ ho¹i" v.v.); ®øng ®Çu "tiÓu tæ c¬ b¶n" lµ "ban qu¶n trÞ" ("tiÓu ban") gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña çc nhãm, cung cÊp s¸ch b¸o, ph−¬ng tiÖn v. v. cho çc nhãm. §iÒu lÖ cña héi, ®−îc th«ng qua vµo mïa ®«ng 1876 -1877, ®ßi thiÓu sè ph¶i phôc tïng ®a sè; mçi héi viªn nhÊt thiÕt ph¶i ®ãng gãp cho tæ chøc "tÊt c¶ søc m×nh, tiÒn cña, sù giao thiÖp, sù thiÖn c¶m vµ ¸c c¶m, vµ thËm chÝ c¶ cuéc ®êi m×nh"; ph¶i tuyÖt ®èi gi÷ bÝ mËt vÒ tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò néi bé cña tæ chøc, v.v.. Trong nh÷ng n¨m 1878-1879, ph¸i "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®· xuÊt b¶n n¨m sè t¹p chÝ "Ruéng ®Êt vµ tù do".

N¨m 1879, do c«ng t¸c cæ ®éng x· héi chñ nghÜa trong n«ng d©n bÞ thÊt b¹i vµ do chÝnh phñ t¨ng c−êng ®µn ¸p, nªn ®a sè trong ph¸i "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®· ng¶ sang khñng bè chÝnh trÞ, coi ®ã lµ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn c−¬ng lÜnh cña m×nh. Nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a nh÷ng ng−êi t¸n thµnh s¸ch l−îc cò (®øng ®Çu lµ G. V. Plª-kha-nèp) vµ nh÷ng ng−êi t¸n thµnh chÝnh s¸ch khñng bè (A. I. Giª-li-a-bèp, v.v.) ®· dÉn ®Õn sù ph©n liÖt t¹i §¹i héi V«-r«-ne-gi¬ cña héi "Ruéng ®Êt vµ tù do" (th¸ng S¸u 1879); nh÷ng ng−êi thø nhÊt tæ chøc héi "Chia ®Òu ruéng ®Êt", cßn nh÷ng ng−êi thø hai th× tæ chøc ph¸i "D©n ý" (xem chó thÝch sè 9).

Ph¸i Chia ®Òu ruéng ®Êt (G. V. Plª-kha-nèp, M. R. P«-pèp, P. B. ¸c-xen-rèt, L. G. §©y-ts¬, I-a V. Xtª-pha-n«-vÝch, V. I. Da-xu-lÝch, ¤. V. ¸p-tÐc-man, V. N. I-gna-tèp, vÒ sau cã A.P.Bu-la-nèp, v.v.) vÒ c¬ b¶n vÉn gi÷ lËp tr−êng cña héi "Ruéng ®Êt vµ tù do" trong çc yªu s¸ch cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh cña m×nh. ë Nga vµ ë n−íc ngoµi, n¬i Plª-kha-nèp, §©y-ts¬, Da-xu-lÝch, Xtª-pha-n«-vÝch, v.v. sèng l−u vong, tõ n¨m 1880, ph¸i nµy ®· xuÊt b¶n t¹p chÝ "Chia ®Òu ruéng ®Êt" vµ tê b¸o "H¹t thãc". VÒ sau, mét bé phËn trong ph¸i "Chia ®Òu ruéng ®Êt" ®· ®i theo chñ nghÜa M¸c (n¨m 1883,

Chó thÝch

612

Plª-kha-nèp, ¸c-xen-rèt, Da-xu-lÝch, §©y-ts¬ vµ I-gna-tèp thµnh lËp tæ chøc m¸c-xÝt Nga ®Çu tiªn - nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng"), cßn nh÷ng ng−êi kh¸c th× gia nhËp ph¸i "D©n ý" sau ngµy 1 th¸ng Ba 1881. -172.

79 §©y lµ nãi vÒ çc bµi b¸o cña E.La-da-rÐp "Sù ph©n liÖt trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" ("§ªm tr−íc", sè 15 vµ 16 , th¸ng T− vµ th¸ng N¨m 1900) vµ "VÒ mét sù ph©n liÖt" ("§ªm tr−íc", sè 17 - 18, th¸ng S¸u 1900). -179.

80 §©y lµ nãi ®Õn cuèn s¸ch nhá "B¸o ço vÒ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga göi §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ë Pa-ri n¨m 1900", Gi¬-ne-v¬, "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" xuÊt b¶n, 1901. Ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", ®−îc sù ñy nhiÖm cña "Héi liªn hiÖp", ®· viÕt b¶n b¸o ço nµy. -184.

81 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn lêi nhËn xÐt cã tÝnh chÊt luËn chiÕn trong bµi b¸o cña R.M. "Thùc t¹i cña n−íc ta", ®¨ng trong "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña tê "T− t−ëng c«ng nh©n"" (th¸ng ChÝn 1899); Lª-nin trÝch lêi nhËn xÐt ®ã trong môc "b" ch−¬ng III (xem tËp nµy, tr. 87). -190.

82 "C«ng nh©n miÒn Nam" - tê b¸o d©n chñ - x· héi, do nhãm còng mang tªn "C«ng nh©n miÒn Nam" xuÊt b¶n bÝ mËt tõ th¸ng Giªng 1900 ®Õn th¸ng T− 1903; ra ®−îc 12 sè. Nh÷ng biªn tËp viªn vµ nh÷ng céng t¸c viªn cña tê "C«ng nh©n miÒn Nam" trong nh÷ng thêi gian kh¸c nhau lµ I.Kh. La-lai-an-tx¬, A.Vi-len-xki ("I-li-a"), O.A.C«-gan (Ð-man-xki), B.X.Tx©y-tlin (Ba-tuèc-xki), E.I-a. vµ E.X.Lª-vin, V.N.R«-da-nèp, v.v..

XuÊt hiÖn víi t− çch lµ "tê b¸o c«ng nh©n £-ca-tª-ri-n«-xl¸p" (phô ®Ò cña hai sè ®Çu), b¸o "C«ng nh©n miÒn Nam" ch¼ng bao l©u ®· trë thµnh "c¬ quan" cã uy tÝn "cña phong trµo c«ng nh©n miÒn Nam n−íc Nga". Nhµ in b¸o th−êng xuyªn thay ®æi ®Þa ®iÓm cña m×nh vµ ®ãng ë nhiÒu n¬i t¹i £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, Xm«-len-xc¬, Ki-si-nÐp, Ni-c«-la-Ðp vµ çc thµnh phè kh¸c.

B¸o "C«ng nh©n miÒn Nam" ®Êu tranh chèng l¹i "chñ nghÜa kinh tÕ" vµ chñ nghÜa khñng bè, b¶o vÖ sù cÇn thiÕt ph¶i më réng phong trµo çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng. Nh−ng ng−îc l¹i víi kÕ ho¹ch cña ph¸i "Tia löa" ®Þnh thµnh lËp t¹i Nga mét ®¶ng m¸c-xÝt tËp trung xung quanh mét tê b¸o chÝnh trÞ cho toµn n−íc Nga, nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam" ®· ®−a ra kÕ ho¹ch kh«i phôc

Chó thÝch

613

l¹i §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga b»ng çch thµnh lËp nh÷ng tæ chøc d©n chñ - x· héi ë çc tØnh. M−u toan thùc tiÔn ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®ã lµ viÖc triÖu tËp ®¹i héi çc ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë miÒn Nam n−íc Nga vµo th¸ng Ch¹p 1901, t¹i ®¹i héi nµy "Héi liªn hiÖp çc Ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë miÒn Nam" - mµ tê "C«ng nh©n miÒn Nam" lµ c¬ quan ng«n luËn - ®· ®−îc thµnh lËp. M−u toan ®ã tá ra kh«ng cã søc sèng (còng nh− toµn bé kÕ ho¹ch tæ chøc cña tê "C«ng nh©n miÒn Nam") vµ sau hµng lo¹t cuéc v©y b¾t vµo mïa xu©n 1902, "Héi liªn hiÖp" ®· tan r·. Th¸ng T¸m 1902, nh÷ng thµnh viªn cßn ®−îc tù do cña ban biªn tËp tê "C«ng nh©n miÒn Nam" ®· ®µm ph¸n víi ban biªn tËp b¸o "Tia löa" vÒ viÖc cïng nhau kh«i phôc l¹i sù thèng nhÊt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. B¶n tuyªn bè cña nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam" vÒ sù ®oµn kÕt víi b¸o "Tia löa" (®¨ng trong tê "Tia löa", sè 27, ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1902 vµ trong tê "C«ng nh©n miÒn Nam", sè 10, th¸ng Ch¹p 1902) ®· cã mét ý nghÜa lín ®èi víi viÖc ®oµn kÕt çc lùc l−îng d©n chñ - x· héi ë Nga. Th¸ng M−êi mét 1902, cïng víi tæ chøc "Tia löa" ë Nga, Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam" ®· tham gia vµo viÖc thµnh lËp Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II cña §¶ng vµ tham gia çc ho¹t ®éng cña Ban ®ã.

Nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam" ®· thùc hiÖn mét c«ng t¸c çch m¹ng lín ë Nga; nh−ng ®ång thêi, nhãm nµy ®· béc lé nh÷ng khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ ®èi víi phong trµo n«ng d©n, ®· ®−a ra mét kÕ ho¹ch chia rÏ lµ thµnh lËp mét tê b¸o toµn Nga song song víi tê "Tia löa".

T¹i §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, çc ®¹i biÓu cña nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam" ®· ®øng trªn lËp tr−êng cña "ph¸i gi÷a" (Lª-nin gäi çc ®¹i biÓu cña "ph¸i gi÷a" lµ nh÷ng "ng−êi c¬ héi chñ nghÜa trung b×nh"). §¹i héi II ®· quyÕt ®Þnh gi¶i t¸n nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam", còng nh− tÊt c¶ çc nhãm d©n chñ - x· héi vµ tæ chøc ç biÖt (xem "®¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc §¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", ph.I, 1954, tr. 57). -191.

83 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn tê truyÒn ®¬n "Nh÷ng c©u hái vÒ t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Nga" (1898) vµ tËp c©u hái "Nh÷ng c©u

Chó thÝch

614

hái ®Ó thu thËp nh÷ng tin tøc vÒ t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Nga", (1899), do b¸o "T− t−ëng c«ng nh©n" Ên hµnh. Trong tµi liÖu thø nhÊt cã 17 c©u hái, trong tµi liÖu thø hai cã 158 c©u hái vÒ ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ ®êi sèng cña c«ng nh©n. -194.

84 Phong trµo b·i c«ng n¨m 1885 ®· lan réng ra nhiÒu xÝ nghiÖp cña c«ng nghiÖp dÖt tØnh Vla-®i-mia, M¸t-xc¬-va, Tve vµ çc tØnh kh¸c trong khu c«ng nghiÖp ë Trung t©m. Næi tiÕng h¬n c¶ lµ cuéc b·i c«ng cña çc c«ng nh©n nhµ m¸y Ni-c«n-xcai-a cña X¸p-va M«-r«-dèp vµo th¸ng Giªng 1885. §iÒu chñ yÕu trong çc yªu s¸ch cña c«ng nh©n lµ gi¶m bít tiÒn ph¹t, chÊn chØnh ®iÒu kiÖn thuª m−ín, v.v.; nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn P. A. M«i-xª-en-c«, L. I-va-nèp vµ V. X. V«n-cèp ®· l·nh ®¹o cuéc b·i c«ng. Cuéc b·i c«ng cña nhµ m¸y M«-r«-dèp, cã gÇn 8 ngh×n c«ng nh©n tham gia, ®· bÞ ®µn ¸p víi sù trî lùc cña qu©n ®éi; 33 c«ng nh©n tham gia b·i c«ng ®· bÞ ®−a ra toµ; h¬n 600 c«ng nh©n bÞ ®uæi. Do ¶nh h−ëng cña phong trµo b·i c«ng 1885-1886, chÝnh phñ Nga hoµng buéc ph¶i ban hµnh ®¹o luËt ngµy 3 (15) th¸ng S¸u 1886 (çi gäi lµ "luËt ph¹t tiÒn"). -195.

85 Chuång ngùa ¸p-ghi - theo thÇn tho¹i Hy-l¹p th× nh÷ng chuång ngùa réng lín cña vua ¸p-ghi ë £-li-®a ®Ó hµng chôc n¨m kh«ng dän, sau ®ã ®−îc HÐc-quyn-l¬ (Hª-ra-cl¬) dän xong trong mét ngµy. Thµnh ng÷ "chuång ngùa ¸p-ghi" cã ý nãi sù tÝch tô nh÷ng r¸c r−ëi vµ bÈn thØu hay lµ sù cùc kú hçn lo¹n vµ mÊt trËt tù trong c«ng viÖc. -197.

86 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn nh÷ng sù viÖc sau ®©y trong lÞch sö §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga:

Sù viÖc thø nhÊt. Mïa hÌ 1897, "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua ®Ò nghÞ Lª-nin, lóc ®ã bÞ ®µy ë Xi-bi-ri (ë lµng Su-sen-xc«i-ª) tham gia x©y dùng mét tñ s¸ch ®Æc biÖt cho c«ng nh©n; Lª-nin viÕt cho tñ s¸ch ®ã nh÷ng cuèn s¸ch nhá ®· ®−îc kÓ ®Õn ë ®©y (c¶ hai cuèn ®· ®−îc in ë Gi¬-ne-v¬: "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" vµo n¨m 1898, "LuËt c«ng x−ëng míi" vµo n¨m 1899).

Sù viÖc thø hai. N¨m 1898, theo ®Ò nghÞ cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng Bun, L.M¸c-tèp (I-u.¤.Txª-®Ðc-bau-m¬) bÞ ®µy ë Tu-ru-khan-xc¬, ®· viÕt cuèn s¸ch nhá "Sù nghiÖp c«ng nh©n ë Nga" (in t¹i Gi¬-ne-v¬ n¨m 1899).

Chó thÝch

615

Sù viÖc thø ba. M−u toan xuÊt b¶n l¹i "B¸o c«ng nh©n", theo s¸ng kiÕn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng Bun ®· ®−îc thùc hiÖn vµo 1899. Nh÷ng bµi ®−îc nh¾c tíi lµ do Lª-nin viÕt cho "B¸o c«ng nh©n", sè 3.

Sù viÖc thø t−. Vµo ®Çu n¨m 1900, theo s¸ng kiÕn cña Ban chÊp hµnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ ®−îc Bun vµ "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" ñng hé, ng−êi ta ®· m−u toan triÖu tËp §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, kh«i phôc l¹i Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng vµ xuÊt b¶n t¹i C¬ quan trung −¬ng - tê "B¸o c«ng nh©n". Vµo th¸ng Hai 1900, I. Kh.La-lai-an-tx¬, ñy viªn Ban chÊp hµnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, n¨m 1893 ®· tõng tham gia nhãm m¸c-xÝt Xa-ma-ra do Lª-nin l·nh ®¹o, ®· ®Õn M¸t-xc¬-va ®Ó th−¬ng l−îng víi V. I. Lª-nin; La-lai-an-tx¬ ®Ò nghÞ nhãm "Tia löa" - Lª-nin, M¸c-tèp vµ P«-t¬-rª-xèp - tham gia ®¹i héi vµ ®¶m nhiÖm biªn tËp "B¸o c«ng nh©n". Lª-nin vµ çc thµnh viªn nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" cho r»ng triÖu tËp ®¹i héi lµ qu¸ sím (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.4, tr. 410-412); nh−ng nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" kh«ng thÓ tõ chèi tham gia ®¹i héi vµ ®· trao cho Lª-nin quyÒn ®¹i diÖn ë ®¹i héi, sau khi göi giÊy ñy nhiÖm tõ n−íc ngoµi vÒ cho Lª-nin. V× hµng lo¹t vô b¾t bí do c¶nh s¸t tiÕn hµnh vµo th¸ng T− - th¸ng N¨m 1900, nªn ®¹i héi kh«ng häp ®−îc; chØ cã çc ®¹i biÓu cña Bun, cña ban biªn tËp b¸o "C«ng nh©n miÒn Nam" vµ cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" ë n−íc ngoµi lµ ®· ®Õn Xm«-len-xc¬, n¬i ®¹i héi lÏ ra ph¶i khai m¹c vµo mïa xu©n 1900.

Nh− vËy, nh÷ng sù viÖc ®· ®−îc Lª-nin nh¾c ®Õn ®óng nh− tr×nh tù ®· x¶y ra trong thùc tÕ. -201.

87 §©y lµ nãi ®Õn §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi, thµnh lËp theo s¸ng kiÕn cña V. I. Lª-nin vµo th¸ng M−êi 1901. Thµnh phÇn §ång minh gåm cã bé phËn ë n−íc ngoµi cña tæ chøc "Tia löa" vµ tæ chøc çch m¹ng "Ng−êi d©n chñ -x· héi" trong ®ã cã nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". NhiÖm vô cña §ång minh lµ truyÒn b¸ t− t−ëng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng vµ gãp phÇn thµnh lËp tæ chøc d©n chñ - x· héi chiÕn ®Êu. §ång minh (theo ®iÒu lÖ cña nã) lµ bé phËn ë n−íc ngoµi cña tæ chøc "Tia löa". §ång minh ®· tuyÓn lùa nh÷ng ng−êi ñng hé tê "Tia löa" trong sè nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi, gióp ®ì b¸o vÒ vËt chÊt, tæ chøc viÖc ph©n ph¸t b¸o vµo n−íc Nga vµ xuÊt b¶n nh÷ng s¸ch b¸o m¸c-xÝt phæ cËp. §¹i

Chó thÝch

616

héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· x¸c nhËn §ång minh lµ tæ chøc duy nhÊt cña §¶ng ë n−íc ngoµi cã çc quyÒn h¹n cña mét Ban chÊp hµnh theo quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ, vµ buéc nã ph¶i lµm viÖc d−íi sù l·nh ®¹o vµ kiÓm tra cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

Sau ®¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, nh÷ng phÇn tö men-sª-vÝch ®· m¹nh lªn trong §ång minh ë n−íc ngoµi vµ ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng l¹i Lª-nin, chèng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. T¹i ®¹i héi lÇn thø hai cña §ång minh vµo th¸ng M−êi 1903, nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch ®· th«ng qua mét b¶n ®iÒu lÖ míi cña §ång minh, nh»m chèng l¹i b¶n ®iÒu lÖ cña §¶ng ®· ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Tõ ®ã, §ång minh trë thµnh dinh luü cña ph¸i men-sª-vÝch. §ång minh tån t¹i cho ®Õn 1905. -202.

88 Trong "B¸o ço cña tæ chøc "Tia löa" göi §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", do N.C.Cróp-xcai-a viÕt, cã nãi: "Trong khi ®ã, ë kh¾p n¬i Ýt nhiÒu ng−êi ta còng ®· nhËn thøc ®−îc râ r»ng cÇn ph¶i më réng khu«n khæ cña c«ng t¸c ®Þa ph−¬ng. "Hä nh− Õch ngåi ®¸y giÕng vµ kh«ng hÒ biÕt ng−êi ta ®ang lµm g× ë çc ®Þa ph−¬ng kh¸c", -mét th«ng tÝn viªn ®· viÕt vÒ Ban chÊp hµnh Ki-Ðp nh− vËy. T«i kh«ng biÕt ®èi víi Ban chÊp hµnh Ki-Ðp ®iÒu ®ã ®óng ®Õn møc nµo, nh−ng nãi chung hiÖn t−îng "nh− Õch ngåi ®¸y giÕng" håi ®ã còng rÊt nhiÒu" ("Nh÷ng b¸o ço cña çc ban chÊp hµnh d©n chñ - x· héi göi §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga". M.L., 1930, tr. 31). -215.

89 V. I. Lª-nin trÝch dÉn bµi b¸o cña §.I.Pi-xa-rÐp "Nh÷ng thÊt b¹i cña mét t− t−ëng non d¹i" (xem §.I.Pi-xa-rÐp. Toµn tËp, tËp 3, 1956, tr. 147, 148 vµ 149). -220.

90 ""Sù nghiÖp c«ng nh©n" khæ nhá" - phô tr−¬ng ra kh«ng ®Òu kú cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ tõ th¸ng S¸u 1900 ®Õn th¸ng B¶y 1901. TÊt c¶ ra ®−îc 8 sè. Trong bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?", V. I. Lª-nin ®· gäi nh÷ng lêi kªu gäi cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" trong bµi b¸o "B−íc ngoÆt lÞch sö" (""Sù nghiÖp c«ng nh©n" khæ nhá", sè 6, th¸ng T− 1901) lµ chñ nghÜa chiÕt trung v« nguyªn t¾c, nh÷ng lêi kªu gäi ®ã ®ßi "thay ®æi mét çch c¨n b¶n" s¸ch l−îc cña ®¶ng d©n chñ - x· héi nh©n cã nh÷ng cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña c«ng nh©n vµ sinh viªn ë nhiÒu thµnh phè n−íc Nga

Chó thÝch

617

næ ra vµo th¸ng Hai - th¸ng Ba 1901, vµ ®ßi tham gia vµo çi mµ hä cho lµ cuéc xung phong ®· khëi ®Çu, tÊn c«ng vµo chÕ ®é chuyªn chÕ (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 5-9). Ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" ®· ®¨ng bµi b¸o cña B.Cri-tsÐp-xki "Nh÷ng nguyªn t¾c, s¸ch l−îc vµ ®Êu tranh" ®Ó tr¶ lêi sù phª ph¸n cña V. I. Lª-nin ("Sù nghiÖp c«ng nh©n", sè 10, th¸ng ChÝn 1901). -221.

91 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn ®o¹n sau ®©y trong t¸c phÈm cña C.M¸c: "Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬":

"Hª-ghen ®· cã lóc nhËn xÐt r»ng tÊt c¶ nh÷ng sù biÕn vµ nh©n vËt vÜ ®¹i trong lÞch sö toµn thÕ giíi ®Òu xuÊt hiÖn cã thÓ nãi lµ hai lÇn. ¤ng ta quªn nãi thªm r»ng: lÇn thø nhÊt d−íi d¹ng mét tÊn bÞ kÞch, lÇn thø hai d−íi d¹ng mét trß hÒ" (C.M¸c vµ Ph. ¨ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hai, t.8, tr. 119). - 221.

92 Vµo th¸ng M−êi mét - th¸ng Ch¹p 1901, lµn sãng biÓu t×nh cña sinh viªn, ®−îc c«ng nh©n ñng hé, ®· næ ra trªn kh¾p n−íc Nga. Çc tin tøc nãi vÒ nh÷ng cuéc biÓu t×nh ë Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt (nh©n viÖc trôc xuÊt M¸c-xim Goãc-ki), ë M¸t-xc¬-va (ph¶n ®èi viÖc cÊm buæi tèi häp mÆt kû niÖm N.A.§«-br«-li-u-bèp), ë £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, vÒ nh÷ng cuéc mÝt-tinh vµ nh÷ng cuéc ®Êu tranh cña sinh viªn ë Ki-Ðp, Kh¸c-cèp, M¸t-xc¬-va, Pª-tÐc-bua, ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Tia löa", sè 13, ngµy 20 th¸ng Ch¹p 1901 vµ sè 14, ngµy 1 th¸ng Giªng 1902 trong môc "§êi sèng x· héi chóng ta"; çc bµi b¸o cña V. I. Lª-nin "B−íc ®Çu cña nh÷ng cuéc biÓu t×nh" ("Tia löa", sè 13 - xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, tËp 5, tr. 453-457) vµ cña G. V. Plª-kha-nèp "VÒ çc cuéc biÓu t×nh" ("Tia löa", sè 14) còng dµnh nãi vÒ çc cuéc biÓu t×nh. -224.

93 §éi I-a-n−-tsa - ®éi qu©n th−êng trùc cña hoµng ®Õ Thæ-nhÜ-kú, thµnh lËp vµo thÕ kû XIV. §©y lµ lùc l−îng c¶nh s¸t quan träng nhÊt cña chÕ ®é qu©n chñ Thæ, cã ®Æc ®iÓm lµ rÊt hung ¸c. Çc trung ®oµn I-a-n−-tsa ®· bÞ gi¶i t¸n vµo n¨m 1826. V. I. Lª-nin dïng tªn ®ã ®Ó gäi bän c¶nh s¸t Nga hoµng. -226.

94 Phô lôc nµy ®· bÞ V. I. Lª-nin c¾t bá khi t¸i b¶n t¸c phÈm "Lµm g×?" trong tËp "Trong 12 n¨m" vµo 1907. -234.

Chó thÝch

618

95 Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa - c¬ quan chÊp hµnh - th«ng tin cã tÝnh chÊt th−êng trùc cña Quèc tÕ II; nghÞ quyÕt vÒ viÖc thµnh lËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa gåm §¹i biÓu çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc ®· ®−îc th«ng qua t¹i ®¹i héi Pa-ri cña Quèc tÕ II (th¸ng ChÝn 1900). G. V. Plª-kha-nèp vµ B. N. Cri-tsÐp-xki ®· ®−îc cö lµm ®¹i biÓu cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga trong Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. Tõ 1905, V. I. Lª-nin víi t− çch lµ ®¹i biÓu cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· tham gia Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. C¬ quan nµy ®· ngõng ho¹t ®éng vµo n¨m 1914. -234.

96 "Tæ chøc çch m¹ng "Ng−êi d©n chñ - x· héi"" do nh÷ng thµnh viªn cña nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vµ nh÷ng ng−êi cïng t− t−ëng víi nhãm thµnh lËp vµo th¸ng N¨m 1900 sau khi "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" bÞ ph©n liÖt t¹i §¹i héi II cña Héi nµy. Trong tê truyÒn ®¬n kªu gäi nh©n dÞp thµnh lËp tæ chøc "Ng−êi d©n chñ - x· héi", cã nãi ®Õn nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc nµy: "gióp ®ì phong trµo x· héi chñ nghÜa trong giai cÊp v« s¶n Nga" vµ ®Êu tranh chèng mäi m−u toan c¬ héi chñ nghÜa nh»m xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c. Tæ chøc ®ã ®· xuÊt b¶n "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", mét sè cuèn s¸ch nhá cña G. V. Plª-kha-nèp, C. Cau-xky, v.v.. Th¸ng M−êi 1901, theo ®Ò nghÞ cña V. I. Lª-nin, tæ chøc ®ã ®· cïng víi bé phËn n−íc ngoµi cña tæ chøc "Tia löa" hîp nhÊt l¹i thµnh §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi. -235.

97 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn nhãm "§Êu tranh", mét nhãm d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi gåm cã §. B. Ri-a-da-nèp, I-u. M. Xtª-clèp (Nª-vd«-rèp) vµ E. L. Gu-rª-vÝch (V. §a-nª-vÝch, E. XmiÕc-nèp). Nhãm nµy h×nh thµnh vµo mïa hÌ 1900 ë Pa-ri, vµ th¸ng N¨m 1901 ®· lÊy tªn lµ "Nhãm "§Êu tranh"". Cè dung hoµ nh÷ng khuynh h−íng çch m¹ng vµ c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, nhãm "§Êu tranh" ®· thñ x−íng viÖc triÖu tËp héi nghÞ Gi¬-ne-v¬ cña çc ®¹i biÓu nh÷ng tæ chøc d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi - ban biªn tËp b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh", tæ chøc "Ng−êi d©n chñ - x· héi", Ban chÊp hµnh ë n−íc ngoµi cña Bun vµ "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" (th¸ng S¸u 1901) vµ ®· tham gia vµo c«ng viÖc cña §¹i héi "thèng nhÊt" (th¸ng M−êi 1901). Th¸ng M−êi mét 1901, nhãm ®ã ®−a ra mét b¶n tuyªn bè cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh: "Th«ng b¸o vÒ çc xuÊt

Chó thÝch

619

b¶n phÈm cña nhãm d©n chñ - x· héi "§Êu tranh"". Trong nh÷ng xuÊt b¶n phÈm cña hä ("Nh÷ng tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng", tËp I-III, "TruyÒn ®¬n cña nhãm "§Êu tranh"" v.v.), nhãm nµy ®· xuyªn t¹c lý luËn çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, gi¶i thÝch lý luËn ®ã theo tinh thÇn gi¸o ®iÒu - kinh viÖn, tá th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc cña Lª-nin vÒ x©y dùng ®¶ng. Do tho¸t ly khái nh÷ng quan ®iÓm vµ s¸ch l−îc d©n chñ - x· héi, do nh÷ng hµnh ®éng ph¸ ho¹i vµ kh«ng quan hÖ víi çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ë Nga, nªn nhãm nµy ®· kh«ng ®−îc phÐp tham dù §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. §¹i héi II ®· ra quyÕt ®Þnh gi¶i t¸n nhãm "§Êu tranh" (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", ph. I, 1954, tr. 56). -236.

98 Cuéc bót chiÕn gi÷a ban biªn tËp c¬ quan trung −¬ng "Vorwärts" ("TiÕn lªn") cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, C. Cau-xky vµ t¹p chÝ "B×nh minh" ®· x¶y ra v× cã bµi b¸o cña M¸c-tèp (Ignotus): "§¹i héi Lu-bÕch cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc" ("B×nh minh", sè 2-3, th¸ng Ch¹p 1901), nhËn xÐt tÝnh chÊt cã dông ý trong nh÷ng b¶n tin cña B. N. Cri-tsÐp-xki tõ Pa-ri göi vÒ ®¨ng trªn tê "Vorwärts". Trong nh÷ng b¶n tin ®ã, Cri-tsÐp-xki ®· ®−a tin sai vÒ t×nh h×nh néi bé phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p, ®¶ kÝch ph¸i Ghe-®¬ vµ tiÕn hµnh mét cuéc tuyªn truyÒn cã hÖ thèng lµm lîi cho Min-l¬-r¨ng vµ ph¸i Gi«-re-x¬ ñng hé Min-l¬-r¨ng. Ban biªn tËp b¸o "Vorwärts" bªnh vùc Cri-tsÐp-xki, buéc téi M¸c-tèp lµ thiÕu trung thùc. Trong cuéc bót chiÕn næ ra trªn çc trang b¸o "Vorwärts" nh©n viÖc ®ã, Cau-xky ®· tham gia vµ chØ cho ban biªn tËp b¸o thÊy lµ hä ®· xuyªn t¹c néi dung bµi b¸o cña M¸c-tèp. M¸c-tèp vµ Cri-tsÐp-xki (ng−êi ®−îc ban biªn tËp tê "Vorwärts" nh−êng cho lêi kÕt thóc) còng ®· ph¸t biÓu trªn tê "Vorwärts". Nh−ng cuéc bót chiÕn ®· v−ît khái ph¹m vi tê : "Vorwärts": C. TxÐt-kin, víi b¶n thuyÕt tr×nh ®äc t¹i cuéc häp c«ng nh©n BÐc-lanh, b¸o "Le Socialiste" ("Ng−êi x· héi chñ nghÜa"), c¬ quan cña §¶ng c«ng nh©n Ph¸p (sè 55, ngµy 20 - 27 th¸ng Giªng 1902), vµ P¸c-vu-x¬, víi bµi "Min-l¬-r¨ng vµ tê "Vorwärts". §¸nh gi¸ t©m lý cña chñ nghÜa c¬ héi", ®−îc ®¨ng l¹i trong t¹p chÝ "B×nh minh", sè 4, th¸ng T¸m 1902, ®· bªnh vùc t¹p chÝ "B×nh minh".

Trªn tê "Tia löa", sè 18, ngµy 10 th¸ng Ba 1902, ë môc "Trong ®¶ng" cã ®¨ng bµi "Cuéc luËn chiÕn cña tê "B×nh minh" víi ban biªn tËp tê "Vorwärts"", trong ®ã ®· tr×nh bµy quan ®iÓm cña

Chó thÝch

620

ban biªn tËp tê "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" ®èi víi cuéc bót chiÕn ®ã. - 241.

99 "§iÓm söa ®æi cho cuèn "Lµm g×?"" ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 19 ra ngµy 1 th¸ng T− 1902 trong môc "Trong ®¶ng". -244.

100 C−¬ng lÜnh cña ®¶ng th«ng qua t¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµo n¨m 1903 lµ do ban biªn tËp b¸o "Tia löa" cña Lª-nin th¶o ra vµo cuèi 1901 - nöa ®Çu 1902. V. I. Lª-nin ®· gi÷ vai trß næi bËt trong viÖc khëi th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

Vµo nh÷ng n¨m 1895 - 1896, khi cßn ë tï, Lª-nin ®· viÕt dù th¶o vµ thuyÕt minh c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2, tr. 95 - 130); cuèi n¨m 1899, khi bÞ ®µy ë Xi-bi-ri, Lª-nin ®· chuÈn bÞ mét dù th¶o c−¬ng lÜnh míi (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 267-302). Khi b¾t tay vµo viÖc xuÊt b¶n tê "Tia löa", Lª-nin cho r»ng nhiÖm vô quan träng nhÊt cña tê b¸o lµ ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn vµ cñng cè sù thèng nhÊt vÒ t− t−ëng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga, thÓ hiÖn sù thèng nhÊt ®ã vµo trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng: "ViÖc th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ chÝnh trÞ, - Lª-nin viÕt, - sÏ g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng c−¬ng lÜnh cña ®¶ng..." (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 413).

VÊn ®Ò th¶o mét dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng ®· ®−îc ®Æt ra mét çch ®Æc biÖt gay g¾t vµo mïa hÌ 1901: "Tõ n−íc Nga, ng−êi ta viÕt cho chóng t«i r»ng nh÷ng tin ®ån vÒ ®¹i héi ngµy mét nhiÒu h¬n, - V.I.Lª-nin th«ng b¸o cho P. B. ¸c-xen-rèt vµo ngµy 9 th¸ng B¶y (lÞch míi) 1901. - §iÒu ®ã buéc chóng t«i l¹i vµ l¹i ph¶i nghÜ ®Õn c−¬ng lÜnh. ViÖc c«ng bè mét dù th¶o c−¬ng lÜnh lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt vµ sÏ cã mét ý nghÜa rÊt lín" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 123). Theo ®Ò nghÞ cña Lª-nin, G. V. Plª-kha-nèp ®· viÕt dù th¶o ®Çu tiªn cña phÇn lý luËn trong c−¬ng lÜnh.

Dù th¶o cña Plª-kha-nèp ®· bÞ Lª-nin phª ph¸n kÞch liÖt t¹i cuéc héi nghÞ cña ban biªn tËp tê "Tia löa" häp ë Muyn-khen vµo th¸ng Giªng 1902; Ng−êi ®· viÕt h¬n 30 nhËn xÐt, chØ ra hµng lo¹t nh÷ng luËn ®iÓm kh«ng ®óng vÒ mÆt nguyªn t¾c trong dù th¶o (xem tËp nµy, tr. 249-258). Do cã sù phª ph¸n cña Lª-nin vµ cña çc ñy viªn kh¸c trong ban biªn tËp, Plª-kha-nèp ®· söa l¹i hai ®o¹n ®Çu trong dù th¶o cña «ng (xem tr. 513) ; nh−ng «ng kh«ng

Chó thÝch

621

®ång ý víi phÇn lín nh÷ng nhËn xÐt vµ ®Ò nghÞ kh¸c. Trong cuéc th¶o luËn dù th¶o cña Plª-kha-nèp t¹i ban biªn tËp tê "Tia löa" ®· xuÊt hiÖn nh÷ng sù bÊt ®ång lín; mét trong nh÷ng sù bÊt ®ång nghiªm träng nhÊt x¶y ra lµ do viÖc Lª-nin ®Ò nghÞ më ®Çu b¶n c−¬ng lÜnh b»ng çch nªu râ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga; trong mét ®o¹n ghi ng¾n viÕt sau héi nghÞ, Lª-nin nhËn xÐt: "VÊn ®Ò liÖu cã nªn më ®Çu b»ng viÖc nªu ra tr−êng hîp n−íc Nga hay kh«ng, ®· kh«ng ®−îc gi¶i quyÕt (3 phiÕu t¸n thµnh vµ 3 phiÕu chèng)" (V¨n tËp Lª-nin II, tiÕng Nga, 1924, tr. 15).

§ång thêi víi dù th¶o phÇn lý luËn cña c−¬ng lÜnh, nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc th¶o dù th¶o phÇn thùc tiÔn cña c−¬ng lÜnh còng ®−îc ®em ra th¶o luËn t¹i cuéc héi nghÞ Muyn-khen cña ban biªn tËp "Tia löa". B¶n "S¬ th¶o mét sè ®iÓm trong phÇn thùc tiÔn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh" (xem tr. 507 - 508) do V. I. Lª-nin viÕt trªn mét trang giÊy nhá, ®· x¸c nhËn ®iÒu ®ã. Cuèi th¸ng Giªng - ®Çu th¸ng Hai 1902, ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn thùc tiÔn trong dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· viÕt xong; t¸c gi¶ cña phÇn ruéng ®Êt vµ kÕt luËn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh lµ Lª-nin (xem tr. 522 - 523).

Khi nhËn thÊy r»ng dù th¶o phÇn lý luËn cña c−¬ng lÜnh, do Plª-kha-nèp viÕt, lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc, V. I. Lª-nin ®· b¾t tay th¶o dù th¶o cña m×nh. Lª-nin viÕt ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn lý luËn trong dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (trong th− tõ giao dÞch cña çc ñy viªn ban biªn tËp tê "Tia löa" th× ®Ò lµ "dù th¶o cña Phr©y") vµo 25 th¸ng Giªng (7 th¸ng Hai) 1902 (xem tr. 515 - 520); Ng−êi ®· hoµn thµnh b¶n dù th¶o cña m×nh vµo ngµy 18 th¸ng Hai (3 th¸ng Ba) 1902 (xem tr. 259 - 267 vµ 268). §ång thêi, Plª-kha-nèp còng ®· viÕt b¶n dù th¶o thø hai cña «ng cho c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. B¶n dù th¶o ®ã còng bÞ Lª-nin kÞch liÖt phª ph¸n (xem tr. 269 - 296 vµ 297 - 299). §Ó dung hßa çc b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña Lª-nin vµ cña Plª-kha-nèp vµ so¹n ra mét dù th¶o c−¬ng lÜnh chung cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ban biªn tËp tê "Tia löa" ®· thµnh lËp mét tiÓu ban "hßa gi¶i".

Khi so¹n dù th¶o c−¬ng lÜnh, tiÓu ban ®· lÊy dù th¶o cña Plª-kha-nèp lµm c¬ së. Nh−ng nhê Lª-nin kiªn tr× ®ßi hái, nªn nhiÒu luËn ®iÓm quan träng ®· ®−îc ®−a vµo b¶n dù th¶o cña tiÓu ban: luËn ®iÓm vÒ nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá ®· thay thÕ cho çch diÔn ®¹t m¬ hå vµ t¶n m¹n cña Plª-kha-

Chó thÝch

622

nèp; tÝnh chÊt thuÇn tuý v« s¶n cña ®¶ng ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n dù th¶o cña Plª-kha-nèp; ®iÓm quan träng nhÊt cña c−¬ng lÜnh lµ luËn ®iÓm cho r»ng chuyªn chÝnh v« s¶n lµ ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Lª-nin ®· nghiªn cøu dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban ngµy 12 th¸ng T− (lÞch míi) 1902, trong thêi gian ®i tõ Muyn-khen sang Lu©n-®«n, vµ trªn ®−êng ®i, Lª-nin ®· viÕt nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña Ng−êi vÒ b¶n dù th¶o ®ã (xem tr. 303- 317).

T¹i héi nghÞ cña ban biªn tËp tê "Tia löa" ë Xuy-rÝch ngµy 14 th¸ng T− (lÞch míi) 1902, kh«ng cã Lª-nin tham dù, dù th¶o c−¬ng lÜnh cña toµn thÓ ban biªn tËp ®−îc th«ng qua: phÇn lý luËn (dù th¶o cña tiÓu ban) vµ phÇn thùc tiÔn (®· ®−îc sù tho¶ thuËn cña tÊt c¶ çc uû viªn ban biªn tËp tê "Tia löa" ngay tõ ®Çu th¸ng Ba 1902). PhÇn lín çc ý kiÕn nhËn xÐt, çc ®iÓm söa ®æi vµ çc ®iÓm bæ sung do Lª-nin ®Ò nghÞ ®· ®−îc çc t¸c gi¶ c−¬ng lÜnh c©n nh¾c khi th¶o luËn dù th¶o ®ã t¹i héi nghÞ Xuy-rÝch.

Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, do ban biªn tËp b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" th¶o ra, ®· ®−îc ®¨ng trªn tê "Tia löa" sè 21, ngµy 1 th¸ng S¸u 1902. §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, häp tõ 17 th¸ng B¶y ®Õn 10 th¸ng T¸m (30 th¸ng B¶y - 23 th¸ng T¸m) 1903, ®· th«ng qua dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng do ph¸i "Tia löa" th¶o ra mµ kh«ng cã söa ®æi g× lín.

C−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tån t¹i cho ®Õn 1919 khi §¹i héi VIII cña §¶ng céng s¶n (b) Nga th«ng qua c−¬ng lÜnh míi. PhÇn lý luËn trong c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga nªu lªn nh÷ng quy luËt chung vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, theo ®Ò nghÞ cña V. I. Lª-nin, ®· ®−îc ®−a vµo b¶n c−¬ng lÜnh míi cña §¶ng céng s¶n (b) Nga. ⎯ 247.

101 C−¬ng lÜnh Ðc-phuya cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc ®· ®−îc th«ng qua håi th¸ng M−êi 1891 t¹i ®¹i héi ®¶ng häp ë Ðc-phuya. C−¬ng lÜnh Ðc-phuya lµ mét b−íc tiÕn so víi c−¬ng lÜnh G«-ta (1875); c−¬ng lÜnh ®−îc x©y dùng trªn c¬ së häc thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c kh¼ng ®Þnh r»ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa nhÊt ®Þnh sÏ bÞ diÖt vong vµ sÏ bÞ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa thay thÕ; c−¬ng lÜnh ®· nªu bËt sù cÇn thiÕt ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n lµ ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh chÝnh trÞ, ®· chØ râ vai trß cña ®¶ng víi tÝnh çch lµ ng−êi l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh ®ã, v.v.; nh−ng trong C−¬ng lÜnh Ðc-phuya còng cßn

Chó thÝch

623

cã nh÷ng nh−îng bé nghiªm träng ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi. Ph.¡ng-ghen ®· phª ph¸n tØ mØ dù th¶o C−¬ng lÜnh Ðc-phuya ("Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891" ⎯ Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph.II, 1936, tr.101-116); vÒ thùc chÊt, ®ã lµ sù phª ph¸n chñ nghÜa c¬ héi cña toµn bé Quèc tÕ II; ®èi víi çc ®¶ng trong Quèc tÕ II, C−¬ng lÜnh Ðc-phuya lµ mét thø kiÓu mÉu. Nh−ng ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc kh«ng cho quÇn chóng ®¶ng viªn biÕt sù phª ph¸n cña ¡ng-ghen, vµ nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt hÕt søc quan träng cña ¡ng-ghen ®· kh«ng ®−îc chó ý ®Õn trong khi th¶o v¨n b¶n cuèi cïng cña c−¬ng lÜnh. V. I. Lª-nin vµ G. V. Plª-kha-nèp cho r»ng khuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña C−¬ng lÜnh Ðc-phuya, sù nh−îng bé hÌn nh¸t cña nã ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi lµ ®· kh«ng nãi g× ®Õn chuyªn chÝnh v« s¶n.

Lª-nin ®· sö dông nguyªn b¶n tiÕng §øc cña C−¬ng lÜnh Ðc-phuya, tù m×nh dÞch nh÷ng luËn ®iÓm ®· trÝch dÉn. ⎯ 251.

102 §©y muèn nãi ®Õn luËn ®iÓm trong "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" nh− sau: "Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n, dï vÒ thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ mét cuéc ®Êu tranh d©n téc, nh−ng lóc ®Çu vÉn mang h×nh thøc ®Êu tranh d©n téc. §−¬ng nhiªn, giai cÊp v« s¶n mçi n−íc tr−íc hÕt ph¶i thanh to¸n xong giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh ®·" (C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø hai, 1970, t. 1, tr. 40). ⎯ 270.

103 C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t.XVI, ph.II, 1936, tr.104. —273.

104 C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t.XVI, ph.II, 1936, tr.103. — 279.

105 §©y muèn nãi ®Õn çc b¶n "§iÒu lÖ t¹m thêi cña Héi liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ" do C. M¸c th¶o ra vµ ®−îc th«ng qua t¹i phiªn häp Héi ®ång trung −¬ng cña Quèc tÕ I ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1864 (xem C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t.XIII, ph.I, 1936, t.13-16) vµ "§iÒu lÖ chung cña Héi liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ", ®−îc héi nghÞ Lu©n-®«n cña Quèc tÕ I th«ng qua vµo th¸ng ChÝn 1871; b¶n ®iÒu lÖ nµy ®−îc th¶o ra trªn c¬ së "§iÒu lÖ t¹m thêi" cña Quèc tÕ (xem C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø hai, 1970, t. I, tr.467-471). ⎯ 286.

Chó thÝch

624

106 C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø hai, t.4, tr.434. ⎯ 288.

107 §©y muèn nãi ®Õn bµi "VÊn ®Ò n«ng d©n ë Ph¸p vµ §øc" cña Ph. ¡ng-ghen; trong bµi nµy ¡ng-ghen phª ph¸n c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña §¶ng c«ng nh©n Ph¸p, lµ c−¬ng lÜnh ®−îc th«ng qua t¹i ®¹i héi ®¶ng ë M¸c-x©y n¨m 1892 vµ ®−îc bæ sung t¹i ®¹i héi N¨ng-t¬ n¨m 1894 (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø hai, 1971, t.II, tr.513 - 538). ⎯ 288.

108 C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 106. ⎯ 289.

109 C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø hai, 1971, t. II, tr.28. ⎯ 293.

110 C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 106. ⎯ 293.

111 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn ®o¹n sau ®©y trong bµi cña Ph. ¡ng-ghen "Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891": "Nãi chung, c−¬ng lÜnh ®ã m¾c ph¶i khuyÕt ®iÓm lµ t×m çch hîp nhÊt çi kh«ng thÓ hîp nhÊt ®−îc: võa lµ c−¬ng lÜnh l¹i võa lµ b¶n thuyÕt minh vÒ c−¬ng lÜnh. Ng−êi ta sî r»ng nÕu viÕt ng¾n vµ cã tÝnh thuyÕt phôc th× ®éc gi¶ sÏ kh«ng hiÓu ®−îc ®Çy ®ñ, nªn ng−êi ta xen vµo v¨n b¶n nh÷ng lêi gi¶i thÝch lµm cho sù tr×nh bµy thªm r−êm rµ vµ dµi dßng" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 103). ⎯ 299.

112 "Söa ®æi phÇn ruéng ®Êt trong dù th¶o c−¬ng lÜnh" do V. I. Lª-nin viÕt trªn nh÷ng trang giÊy tr¾ng trong b¶n th¶o bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga", cã liªn quan ®Õn b¶n dù th¶o phÇn thùc tiÔn cña c−¬ng lÜnh, lµ dù th¶o do tiÓu ban, tøc lµ n¨m uû viªn ban biªn tËp tê "Tia löa", th¶o ra trong thêi kú ban biªn tËp cßn ho¹t ®éng ë Muyn-khen. T¹i cuéc häp cña çc uû viªn ban biªn tËp tê "Tia löa" ë Xuy-rÝch ngµy 1-4 (14-17) th¸ng T− 1902, kh«ng cã Lª-nin tham dù, "Söa ®æi" Êy ®· bÞ b¸c bá. ⎯ 300.

113 V. I. Lª-nin gäi bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x·

Chó thÝch

625

héi Nga" cña m×nh lµ bµi thuyÕt minh cho phÇn ruéng ®Êt trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng (xem tËp nµy, tr. 377 - 432). ⎯ 300.

114 Theo "§iÒu lÖ vÒ tiÒn chuéc cña n«ng d©n ®−îc gi¶i phãng khái chÕ ®é n«ng n«...", ®−îc phª chuÈn ngµy 19 th¸ng Hai 1861, th× n«ng d©n ph¶i tr¶ cho ®Þa chñ tiÒn chuéc l¹i nh÷ng phÇn ruéng ®−îc chia mµ hä ®· ®−îc h−ëng. Khi ký kÕt khÕ −íc chuéc, chÝnh phñ Nga hoµng ®· tr¶ cho ®Þa chñ mét kho¶n tiÒn chuéc ®−îc coi nh− lµ mãn nî mµ n«ng d©n ph¶i tr¶ vµ kho¶n tiÒn chuéc nµy n«ng d©n ph¶i tr¶ trong suèt 49 n¨m. Mãn nî ®ã chia thµnh nh÷ng phÇn t−¬ng øng mµ n«ng d©n ph¶i nép hµng n¨m, nh÷ng phÇn ®ã ®−îc gäi lµ tiÒn chuéc. TiÒn chuéc rÊt nÆng vµ v−ît qu¸ søc cña n«ng d©n, ®· lµm cho hä bÞ ph¸ s¶n vµ bÇn cïng ho¸ hµng lo¹t. ChØ riªng nh÷ng n«ng d©n tr−íc kia thuéc ®Þa chñ, ®· tr¶ cho chÝnh phñ Nga hoµng kho¶ng 2 tû róp, thÕ mµ theo gi¸ thÞ tr−êng th× gi¸ trÞ sè ruéng ®Êt ®−îc chuyÓn cho n«ng d©n kh«ng v−ît qu¸ 544 triÖu róp. V× cã nh÷ng n«ng d©n m·i ®Õn n¨m 1883 míi b¾t ®Çu tr¶ tiÒn chuéc, nªn viÖc tr¶ tiÒn chuéc ph¶i tíi n¨m 1932 míi kÕt thóc. Nh−ng phong trµo n«ng d©n trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt 1905 - 1907 ®· buéc chÝnh phñ Nga hoµng huû bá viÖc tr¶ tiÒn chuéc kÓ tõ th¸ng Giªng 1907. ⎯ 300.

115 "Chuéc l¹i còng tøc lµ mua" ⎯ lêi cña V«n-ghin, mét trong nh÷ng nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt "Më ®Çu" cña N. G. TsÐc-n−-sÐp-xki, lêi nãi ®ã thÓ hiÖn th¸i ®é cña chÝnh N. G. TsÐc-n−-sÐp-xki ®èi víi viÖc "gi¶i phãng" n«ng d©n n¨m 1861 (xem N. G. TsÐc-n−-sÐp-xki. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XIII, 1949, tr.188). ⎯ 300.

116 Nh÷ng nhËn xÐt cña V. I. Lª-nin vÒ b¶n dù th¶o phÇn lý luËn trong c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban, ®−îc viÕt ë bªn lÒ vµ gi÷a nh÷ng hµng ch÷ cña b¶n th¶o b¶n dù th¶o cña tiÓu ban, vµ c¶ ë mÆt tr¸i çc trang b¶n th¶o. Nh÷ng luËn ®iÓm ®Æc biÖt trong dù th¶o çc tiÓu ban mµ Lª-nin nªu bËt (b»ng g¹ch d−íi, dÊu ngoÆc, dÊu g¹ch, v.v.) ®Òu ®−îc g¹ch d−íi b»ng nh÷ng nÐt kÎ nhá. ⎯ 303.

117 ThuyÕt song b¶n vÞ ⎯ hÖ thèng tiÒn tÖ, trong ®ã ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña mét n−íc ®−îc quy ®Þnh c¶ b»ng vµng lÉn b»ng b¹c, ®ång thêi hai kim lo¹i ®ã lµ ph−¬ng tiÖn thanh to¸n hîp ph¸p ngang nhau; hÖ thèng tiÒn tÖ nµy phæ biÕn réng r·i ë T©y ¢u vµo thÕ kû XVI - XIX.

ThuyÕt tiÒn Ra-pha-en ⎯ trµo l−u ph¶n ®éng - l·ng m¹n trong v¨n ho¸ Anh, xuÊt hiÖn vµo gi÷a thÕ kû XIX. Nh÷ng häa sÜ thuéc

Chó thÝch

626

ph¸i tiÒn Ra-pha-en tuyªn bè r»ng lý t−ëng cña hä lµ nÒn nghÖ thuËt ý buæi ®Çu thêi kú Phôc h−ng (tr−íc Ra-pha-en, do ®ã cã tªn gäi "thuyÕt tiÒn Ra-pha-en"), nÒn nghÖ thuËt mµ hä lÜnh héi mét çch sai lÖch lµ mét nÒn nghÖ thuËt t«n gi¸o thêi Trung cæ. Chñ nghÜa kh«ng t−ëng x· héi vµ tinh thÇn ph¶n kh¸ng l·ng m¹n tiÓu t− s¶n lµ nh÷ng ®Æc tr−ng cña nh÷ng quan ®iÓm cña hä. Nh÷ng nhµ v¨n thuéc ph¸i tiÒn Ra-pha-en ®· coi chñ nghÜa anh hïng l·ng m¹n trong nh÷ng truyÒn thuyÕt vµ truyÖn cæ tÝch, th¬ tr÷ t×nh mang tÝnh chÊt t«n gi¸o thêi Trung cæ, nh÷ng t¸c phÈm cña §an-t¬ vµ cña G. Ts«-xe, ng−êi Anh theo chñ nghÜa hiÖn thùc thêi kú ®Çu, lµ nh÷ng ®iÓn h×nh v¨n häc cña m×nh. ThuyÕt tiÒn Ra-pha-en lµ mét hiÖn t−îng ®Æc biÖt trong sù khñng ho¶ng vµ trong b−íc ®Çu suy sôp cña nÒn v¨n ho¸ t− s¶n. ⎯ 316.

118 §©y nãi vÒ quyÓn ba cña bé "T− b¶n" cña C. M¸c. ë d−íi lµ nh¾c ®Õn quyÓn hai cña bé "T− b¶n". ⎯ 319.

119 Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng (XHCN-CM) ⎯ ®¶ng tiÓu t− s¶n ë Nga xuÊt hiÖn vµo cuèi 1901 - ®Çu 1902 do kÕt qu¶ cña sù hîp nhÊt nh÷ng nhãm vµ tiÓu tæ d©n tuý. Çc c¬ quan chÝnh thøc cña ®¶ng ®ã lµ b¸o "N−íc Nga çch m¹ng" (1900 - 1905) vµ t¹p chÝ "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" (1901 - 1905). Nh÷ng quan ®iÓm cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lµ mét sù hçn hîp chiÕt trung cña t− t−ëng chñ nghÜa d©n tuý vµ t− t−ëng chñ nghÜa xÐt l¹i; nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, theo lêi cña Lª-nin, muèn v¸ vÝu "nh÷ng chç r¸ch cña chñ nghÜa d©n tuý" b»ng "nh÷ng m¶nh v¸ vÝu cña lèi "phª ph¸n" thÞnh hµnh cã tÝnh chÊt c¬ héi chñ nghÜa ®èi víi chñ nghÜa M¸c" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1964, t. 9, tr.367). Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng kh«ng thÊy sù kh¸c nhau vÒ giai cÊp gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ n«ng d©n, hä lµm lu mê sù ph©n hãa giai cÊp vµ nh÷ng m©u thuÉn trong néi bé n«ng d©n, phñ nhËn vai trß l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n trong çch m¹ng. S¸ch l−îc khñng bè ç nh©n mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng tuyªn truyÒn nh− lµ biÖn ph¸p ®Êu tranh chñ yÕu ®Ó chèng chÕ ®é chuyªn chÕ, ®· g©y thiÖt h¹i lín cho phong trµo çch m¹ng, lµm khã kh¨n cho viÖc tæ chøc quÇn chóng ®Êu tranh çch m¹ng.

C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng dù kiÕn xo¸ bá chÕ ®é t− h÷u vÒ ruéng ®Êt vµ giao ruéng ®Êt cho çc c«ng x· sö dông theo nguyªn t¾c

Chó thÝch

627

b×nh qu©n vµ còng dù kiÕn c¶ sù ph¸t triÓn çc lo¹i hîp t¸c x· n÷a. Trong çi c−¬ng lÜnh mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cè tr×nh bµy nh− lµ mét c−¬ng lÜnh "x· héi ho¸ ruéng ®Êt", ch¼ng cã g× lµ x· héi chñ nghÜa c¶, v× chØ xo¸ bá chÕ ®é t− h÷u vÒ ruéng ®Êt th«i th×, nh− Lª-nin ®· v¹ch râ, kh«ng thÓ xo¸ bá sù thèng trÞ cña t− b¶n vµ sù nghÌo khæ cña quÇn chóng. Néi dung thùc tÕ, tiÕn bé vÒ mÆt lÞch sö cña c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lµ ®Êu tranh ®Ó thñ tiªu chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña ®Þa chñ; yªu s¸ch ®ã ®· biÓu thÞ mét çch kh¸ch quan nh÷ng lîi Ých vµ nh÷ng nguyÖn väng cña n«ng d©n trong thêi kú çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n.

§¶ng b«n-sª-vÝch ®· v¹ch trÇn çc m−u toan cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng gi¶ danh nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa; ®· ®Êu tranh ngoan c−êng chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng muèn g©y ¶nh h−ëng trong n«ng d©n; ®· v¹ch râ t¸c h¹i cña s¸ch l−îc khñng bè ç nh©n cña hä ®èi víi phong trµo c«ng nh©n. §ång thêi, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch còng chÊp nhËn tho¶ hiÖp t¹m thêi víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®Ó ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng.

TÝnh kh«ng thuÇn nhÊt vÒ mÆt giai cÊp cña n«ng d©n, rót côc l¹i, ®· g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ t− t−ëng vµ sù lñng cñng vÒ tæ chøc trong ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, sù dao ®éng th−êng xuyªn cña hä gi÷a giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ giai cÊp v« s¶n. Ngay tõ nh÷ng n¨m çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, ph¸i h÷u cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· t¸ch khái ®¶ng ®ã ®Ó thµnh lËp "§¶ng lao ®éng d©n tuý- x· héi chñ nghÜa", mét ®¶ng hîp ph¸p cã çc quan ®iÓm gÇn gièng çc quan ®iÓm cña ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, cßn ph¸i t¶ th× thµnh lËp mét tæ chøc cã tÝnh chÊt nöa v« chÝnh phñ, tøc lµ Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng "ph¸i tèi ®a". Trong thêi kú ph¶n ®éng Xt«-l−-pin, ®¶ng x· héi chñ nghÜa- çch m¹ng bÞ ph¸ s¶n hoµn toµn vÒ t− t−ëng vµ tæ chøc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ®a sè nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.

Sau khi cuéc Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 th¾ng lîi, ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng cïng víi ph¸i men-sª-vÝch vµ bän d©n chñ - lËp hiÕn trë thµnh chç dùa chñ yÕu cña ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n - ®Þa chñ ph¶n çch m¹ng, cßn çc l·nh tô cña ®¶ng (Kª-ren-xki, ¸p-kxen-chi-Ðp, TsÐc-nèp) th× tham gia

Chó thÝch

628

chÝnh phñ ®ã. Do ¶nh h−ëng cña n«ng d©n ®· gi¸c ngé çch m¹ng, ph¸i t¶ ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· thµnh lËp vµo cuèi th¸ng M−êi mét 1917, mét ®¶ng ®éc lËp cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ph¸i t¶. V× muèn duy tr× ¶nh h−ëng cña m×nh trong quÇn chóng n«ng d©n, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ph¸i t¶ ®· thõa nhËn ChÝnh quyÒn x«-viÕt trªn h×nh thøc vµ tho¶ hiÖp víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, nh−ng ch¼ng bao l©u hä l¹i ®Êu tranh chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt. Trong nh÷ng n¨m cã sù can thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi vµ néi chiÕn, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· tiÕn hµnh ho¹t ®éng ph¸ ho¹i, ph¶n çch m¹ng, tÝch cùc ñng hé bän can thiÖp vµ bän b¹ch vÖ, tham gia nh÷ng vô ©m m−u chèng çch m¹ng, tæ chøc nh÷ng hµnh ®éng khñng bè chèng nh÷ng nhµ ho¹t ®éng Nhµ n−íc x«-viÕt vµ cña §¶ng céng s¶n. Sau khi néi chiÕn kÕt thóc, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vÉn tiÕp tôc nh÷ng ho¹t ®éng thï ®Þch chèng Nhµ n−íc x«-viÕt ë trong n−íc vµ tham gia phe b¹ch vÖ l−u vong.

"TruyÒn tin Çch m¹ng Nga. B×nh luËn chÝnh trÞ - x· héi" ⎯ t¹p chÝ bÊt hîp ph¸p, xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi (Pa-ri-Gi¬-ne-v¬) vµo nh÷ng n¨m 1901 - 1905; ra ®−îc bèn sè. Tõ sè 2, lµ c¬ quan lý luËn cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Çc céng t¸c viªn cña t¹p chÝ lµ M. R. G«-tx¬ (A. Lª-vi-tx¬-ki), I. A. Ru-ba-n«-vÝch, V. M. TsÐc-nèp (I-u. G¸c-®ª-nin), E. C. Brª-sc«-Brª-scèp-xcai-a, v. v.. ⎯ 320.

120 "Cña c¶i n−íc Nga" ⎯ t¹p chÝ ra hµng th¸ng, xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1876 ®Õn 1918. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, t¹p chÝ chuyÓn vµo tay ph¸i d©n tuý tù do chñ nghÜa ®øng ®Çu lµ N. C. Mi-khai-lèp-xki; lµ c¬ quan chñ yÕu cña ph¸i d©n tuý, më chiÕn dÞch chèng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga vµo n¨m 1893. Khi bãp mÐo vµ xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c, t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" ®· dùa vµo bän xÐt l¹i T©y ¢u. T¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" tËp hîp xung quanh nã nh÷ng nhµ chÝnh luËn ⎯ vÒ sau trë thµnh nh÷ng ®¶ng viªn næi tiÕng cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, cña "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa d©n tuý" vµ cña nh÷ng nhãm lao ®éng trong çc §u-ma nhµ n−íc. Trong môc v¨n häc cña t¹p chÝ ®· ®¨ng bµi cña çc nhµ v¨n tiÕn bé nh− V. V. Vª-rª-xa-Ðp, V. M. G¸c-sin, A. M. Goãc-ki, V. G. C«-r«-len-c«, A. I. Cu-prin, §. N. Ma-min - Xi-bi-ri-¸c, G. I. U-xpen-xki, v. v..

Tõ 1906, t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" trë thµnh c¬ quan cña ®¶ng nöa d©n chñ - lËp hiÕn cña "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa

Chó thÝch

629

d©n tuý". T¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" ®· vµi lÇn thay ®æi tªn gäi ("Ký sù thêi ®¹i", "Thêi ®¹i", "Ký sù n−íc Nga"; tõ th¸ng T− 1917 l¹i lÊy tªn lµ "Cña c¶i n−íc Nga"). ⎯ 321.

121 §©y muèn nãi ®Õn cuéc can thiÖp cña çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa (§øc, NhËt, ý, Anh, Mü, Ph¸p, n−íc Nga Nga hoµng vµ ¸o-Hung) vµo Trung-quèc nh»m ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa NghÜa hoµ ®oµn cña nh©n d©n chèng ®Õ quèc vµo nh÷ng n¨m 1899 - 1901. ⎯ 324.

122 Trªn b¸o "Tia löa" sè 2, th¸ng Hai 1901, trong môc "§êi sèng x· héi chóng ta", cã ®¨ng bót ký "Trªn "®o¹n ®−êng Xi-bi-ri vÜ ®¹i" (Th− göi tõ Xi-bi-ri)", m« t¶ t×nh h×nh tham nhòng, hèi lé trong viÖc x©y dùng ®−êng s¾t Xi-bi-ri. ⎯ 324.

123 "Tin tøc M¸t-xc¬-va" ⎯ mét trong nh÷ng tê b¸o Nga l©u nhÊt, do Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va xuÊt b¶n tõ 1756 (lóc ®Çu xuÊt b¶n theo khæ nhá). Trong nh÷ng n¨m 1863 - 1887, ng−êi biªn tËp vµ xuÊt b¶n tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" lµ M. N. Çt-cèp, mét tªn cùc kú ph¶n ®éng vµ theo chñ nghÜa s«-vanh, chèng l¹i nh÷ng biÓu hiÖn nhá nhÊt cña t− t−ëng x· héi tiÕn bé; Çt-cèp ®· biÕn tê b¸o thµnh mét c¬ quan cña ph¸i b¶o hoµng - d©n téc chñ nghÜa, lµ ph¸i tuyªn truyÒn nh÷ng quan ®iÓm cña çc tÇng líp ®Þa chñ vµ thµy tu ph¶n ®éng nhÊt; tõ 1905, tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va" lµ mét trong nh÷ng c¬ quan ng«n luËn chÝnh cña ph¸i Tr¨m ®en. B¸o bÞ ®×nh b¶n vµo cuèi n¨m 1917. ⎯ 330.

124 ¤-bl«-mèp lµ mét ®Þa chñ, nh©n vËt chÝnh trong tiÓu thuyÕt cña I. A. G«n-tsa-rèp còng mang tªn ®ã, t−îng tr−ng cho sù b¶o thñ, tr× trÖ, kh«ng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng. ⎯ 332.

125 "Tñ s¸ch c«ng nh©n d©n chñ - x· héi" ⎯ lo¹i s¸ch nhá do nhãm nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Pª-tÐc-bua vµ Vin-n« xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 1900 - 1901. Thµnh lËp vµo mïa hÌ 1900, nhãm "Tñ s¸ch c«ng nh©n d©n chñ - x· héi" ®Æt môc tiªu cña hä lµ chuyÓn träng t©m c«ng t¸c cæ ®éng d©n chñ- x· héi tõ ®Êu tranh kinh tÕ sang ®Êu tranh chÝnh trÞ b»ng çch xuÊt b¶n nh÷ng cuèn s¸ch nhá thÝch hîp. Nh÷ng thµnh viªn cña nhãm ë Pª-tÐc-bua th× ®¶m nhiÖm phÇn v¨n häc - biªn tËp cña s¸ch, cßn nh÷ng thµnh viªn cña nhãm ë Vin-n« th× ®¶m nhiÖm phÇn kü thuËt. Nhãm cã liªn hÖ víi M¸t-xc¬-va, Kh¸c-cèp, ¤-®Ðt-xa vµ çc thµnh phè kh¸c. Th«ng qua nhãm "Ng−êi x· héi chñ nghÜa", çc xuÊt b¶n phÈm cña hä ®−îc truyÒn b¸ ë Pª-tÐc-bua vµ ë vïng Pª-tÐc-bua.Do sù tè gi¸c cña tªn khiªu khÝch M. Gu-r«-vÝch, nhãm "Tñ s¸ch c«ng nh©n d©n chñ - x· héi" ®· bÞ c¶nh s¸t ®Ëp tan vµo ®ªm 30 th¸ng Giªng (12 th¸ng Hai) 1901: tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia nhãm ®ã ®Òu bÞ b¾t. "Tñ s¸ch c«ng

Chó thÝch

630

nh©n d©n chñ - x· héi" ®· xuÊt b¶n nh÷ng cuèn s¸ch nhá: "Lêi ban biªn tËp "Tñ s¸ch c«ng nh©n"", "T¬-ran-xvan vµ Trung-quèc. Hai diÔn v¨n cña Kª-r¬-H¸c-®i vµ LiÕp nÕch", "Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ph¸p luËt Nga", v.v.. Tê "Tia löa" (sè 2, th¸ng Hai 1901) ®· hoan nghªnh nh÷ng nhiÖm vô cña "Tñ s¸ch c«ng nh©n d©n chñ - x· héi" ®−îc ®Ò ra trong cuèn s¸ch nhá "Lêi ban biªn tËp", nh−ng ®ång thêi còng nhËn ®Þnh r»ng nh÷ng luËn ®iÓm cña cuèn s¸ch ®ã nh− "giai cÊp t− s¶n Nga hiÖn nay kh«ng mong muèn g×", "ë n−íc ta, giai cÊp t− s¶n ®−îc h−ëng mét sè quyÒn tù do chÝnh trÞ nµo ®ã, dï lµ th¶m h¹i mÊy ®i n÷a" lµ kh«ng ®óng, tøc lµ b¸o ®ã ®· nªu lªn còng çi khuyÕt ®iÓm mµ V. I. Lª-nin ®· v¹ch ra. Nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm ®ã còng ®−îc ph¶n ¸nh trong cuèn s¸ch nhá "Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ph¸p luËt Nga". ⎯ 333.

126 V. I. Lª-nin trÝch cuèn s¸ch nhá "§ªm tr−íc cña çch m¹ng. B×nh luËn vÒ çc vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ s¸ch l−îc, ra kh«ng ®Òu kú" do L. Na-®ª-gi¬-®in (E. O. Dª-len-xki) biªn tËp vµ nhãm "Tù do" xuÊt b¶n n¨m 1901, tr. 129. C©u hái cã tÝnh kh¼ng ®Þnh cña t¸c gi¶ "b×nh luËn" ®· xuÊt hiÖn do hai bµi b¸o ng¾n trªn tê "Tia löa" nh»m vµo cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng nhµ thèng kª trong héi ®ång ®Þa ph−¬ng chèng l¹i sù ®éc ®o¸n cña hµnh chÝnh: "Sù biÕn ë Héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p" (sè 7, th¸ng T¸m 1901) vµ ""Nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i b·i c«ng" ë Vi-¸t-ca" (sè 9, th¸ng M−êi 1901). ⎯ 333.

127 Xem C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 4, tr.433.

D−íi ®©y, V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn luËn ®iÓm nh− sau trong ch−¬ng IV cña "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n": "... ë tÊt c¶ çc n−íc, nh÷ng ng−êi céng s¶n ®Òu ñng hé mäi phong trµo çch m¹ng chèng trËt tù x· héi vµ chÝnh trÞ hiÖn cã" (xem C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. TuyÓn tËp, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø hai, 1970, t. I, tr. 65). ⎯ 334.

128 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn çi gäi lµ "vô ¸n §r©y-phuýt", sÜ quan trong Bé tæng tham m−u Ph¸p, ng−êi Do-th¸i, n¨m 1894 bÞ toµ ¸n qu©n sù kÕt ¸n tï chung th©n vÒ çi téi hoµn toµn bÞa ®Æt lµ ho¹t ®éng gi¸n ®iÖp vµ ph¶n quèc. Vô ¸n qu©n sù ph¶n ®éng cã tÝnh chÊt khiªu khÝch kÕt téi §r©y-phuýt ®· ®−îc çc giíi ph¶n ®éng Ph¸p lîi dông ®Ó kÝch ®éng chñ nghÜa bµi Do-th¸i vµ ®Ó tÊn c«ng

Chó thÝch

631

vµo chÕ ®é céng hoµ vµ çc quyÒn tù do d©n chñ. N¨m 1898, khi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ®¹i biÓu tiªn tiÕn cña nÒn d©n chñ t− s¶n (trong ®ã cã £. D«-li-a, Gi. Gi«-re-x¬, A. Phr¨ng-x¬, v.v.) ph¸t ®éng mét cuéc vËn ®éng nh»m xÐt l¹i vô ¸n §r©y - phuýt, th× vô ¸n ®ã cã ngay mét tÝnh chÊt chÝnh trÞ râ rÖt vµ ph©n chia ®Êt n−íc thµnh hai ph¸i: mét bªn lµ nh÷ng ng−êi céng hoµ vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ vµ mét bªn lµ khèi bän b¶o hoµng, bän theo chñ nghÜa t¨ng l÷, bän theo chñ nghÜa bµi Do-th¸i vµ bän d©n téc chñ nghÜa. N¨m 1899, d−íi ¸p lùc cña d− luËn x· héi, §r©y-phuýt ®−îc ©n x¸ vµ th¶ ra; nh−ng chØ ®Õn n¨m 1906, do quyÕt ®Þnh cña toµ th−îng thÈm, §r©y-phuýt míi ®−îc tr¾ng ¸n vµ ®−îc trë l¹i qu©n ®éi. ⎯ 335.

129 Nh÷ng «ng quan P«m-pa-®ua ⎯ h×nh ¶nh trµo phóng cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t do M. £. Xan-t−-cèp - Sª-®rin dùng lªn trong t¸c phÈm "Nh÷ng «ng quan P«m-pa-®ua vµ nh÷ng bµ quan P«m-pa-®ua", trong t¸c phÈm ®ã nhµ v¨n trµo phóng lín cña Nga ®· nghiªm kh¾c lªn ¸n bän quan l¹i cao cÊp cña Nga hoµng, çc bé tr−ëng vµ tØnh tr−ëng. Çi tõ chÝnh x¸c mµ Xan-t−-cèp - Sª-®rin dïng ®Ó chØ bän quan l¹i chuyªn quyÒn vµ ®éc ®o¸n ®· ®i vµo ng«n ng÷ Nga mét çch v÷ng ch¾c. ⎯ 335.

130 §©y muèn nãi ®Õn lêi tùa do P. B. Xt¬-ru-vª (d−íi bÝ danh lµ R. N. X.) viÕt cho "b¶n ®iÒu trÇn mËt" cña bé tr−ëng Bé tµi chÝnh X. I-u. VÝt-te "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng", ®¨ng trªn t¹p chÝ "B×nh minh" n¨m 1901 ë Stót-ga. V. I. Lª-nin kÞch liÖt phª ph¸n lêi tùa ®ã trong t¸c phÈm cña Ng−êi "Nh÷ng kÎ ¸p bøc çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng An-ni-ban cña ph¸i tù do" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 5, tr. 25-89). ⎯ 337.

131 §©y lµ nãi vÒ "§iÒu lÖ t¹m thêi vÒ tæ chøc çc ®oµn thÓ sinh viªn trong çc tr−êng ®¹i häc thuéc Bé gi¸o dôc quèc d©n" ®−îc bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n Van-nèp-xki phª chuÈn ngµy 22 th¸ng Ch¹p 1901 (4 th¸ng Giªng 1902). Çc sinh viªn bÊt m·n vÒ "§iÒu lÖ t¹m thêi", ®iÒu lÖ ®Æt nh÷ng tæ chøc cña hä d−íi sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña chÝnh quyÒn, ®· ph¶n ®èi hµnh ®éng ®éc ®o¸n míi cña chÝnh phñ, ®· tõ chèi kh«ng thõa nhËn nh÷ng "®iÒu lÖ" ®ã. ThËm chÝ tËp thÓ gi¸o s− cã khuynh h−íng tù do chñ nghÜa còng ph¶n ®èi "§iÒu lÖ t¹m thêi" buéc hä ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t cña c¶nh s¸t ®èi víi sinh viªn. ⎯ 343.

Chó thÝch

632

132 Ni-c«-lai (Ni-ca-Mi-lu-sa) èp-ma-nèp ⎯ nh©n vËt trong tiÓu phÈm cña A. V. Am-phi-tª-a-t¬-rèp "Nh÷ng ngµi Lõa bÞp", ®¨ng trong b¸o "N−íc Nga" ngµy 13 (26) th¸ng Giªng 1902. TiÓu phÈm ®· nªu lªn d−íi h×nh thøc che ®Ëy, çi tÝnh çch kh«i hµi cña dßng hä R«-ma-nèp cuèi cïng: Ni-c«-lai I, A-lÕch-xan-®r¬ II, A-lÕch-xan-®r¬ III vµ vî y Ma-ri-a Phª-®«-rèp-na, hoµng ®Õ trÞ v× Ni-c«-lai II. V× ®¨ng tiÓu phÈm ®ã, b¸o ph¶i bÞ ®×nh b¶n, cßn Am-phi-tª-a-t¬-rèp bÞ b¾t ®i ®µy ë Mi-nu-xin-xc¬. Bµi tiÓu phÈm "Nh÷ng ngµi Lõa bÞp" ®−îc l−u truyÒn réng r·i kh¾p n−íc Nga b»ng çc b¶n in bÝ mËt vµ çc b¶n chÐp tay. ⎯ 343.

133 V. I. Lª-nin trÝch dÉn bµi cña L. N. T«n-xt«i "VÒ n¹n ®ãi" (xem L. N. T«n-xt«i. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. 29, 1954, tr. 104). ⎯ 348.

134 Khi nãi vÒ "sù ca tông cña b¸o "Thêi míi"", V. I. Lª-nin cã ý muèn nãi ®Õn xu h−íng ph¶n ®éng cña b¸o chÝ ë n−íc Nga Nga hoµng mµ tiªu biÓu lµ tê "Thêi míi" (xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ 1868 ®Õn th¸ng M−êi 1917).

"TÝnh chÊt thêi míi" lµ tõ ng÷ chØ tÝnh chÊt ph¶n ®éng, v× tiÒn, nÞnh hãt. ⎯ 351.

135 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn b¶n "B¸o ço vÒ çc quü tiÕt kiÖm nhµ n−íc n¨m 1899" do Côc çc quü tiÕt kiÖm nhµ n−íc xuÊt b¶n (kh«ng ®Ò n¨m xuÊt b¶n). ⎯ 352.

136 Sù tÝnh to¸n ë ®©y kh«ng chÝnh x¸c: 157 ngh×n kh«ng ph¶i lµ mét phÇn s¸u mµ lµ vµo kho¶ng mét phÇn m−êi hai cña 2 triÖu c«ng nh©n c«ng x−ëng - nhµ m¸y. ⎯ 354.

137 B¶n b¸o ço cña ban biªn tËp tê "Tia löa" do Lª-nin viÕt ®Ó ®äc t¹i héi nghÞ ®¹i biÓu çc ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp vµo nh÷ng ngµy 23 - 28 th¸ng Ba (5 -10 th¸ng T−) 1902 ë Bª-l«-xtèc. Tham gia héi nghÞ cã çc ®¹i biÓu çc ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua vµ £-ca-tª-ri-n«-xl¸p cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, "Héi liªn hiÖp çc ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc ë miÒn Nam cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ph¸i Bun vµ Ban chÊp hµnh ë n−íc ngoµi cña ph¸i Bun, "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" vµ ban biªn tËp tê "Tia löa" (®¹i biÓu cña ban biªn tËp Ph. I. §an cã th− uû nhiÖm cña §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi). Do

Chó thÝch

633

lçi cña nh÷ng ng−êi tæ chøc cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu lµ nh÷ng ng−êi theo "ph¸i kinh tÕ", nªn ®¹i biÓu ban biªn tËp "Tia löa" ®· kh«ng ®Õn kÞp khi khai m¹c héi nghÞ, cßn ®¹i biÓu cña tæ chøc "Tia löa" ë Nga lµ Ph. V. Len-gnÝch th× nãi chung kh«ng kÞp ®Õn dù héi nghÞ, mÆc dï ®· tíi Bª-l«-xtèc ®óng thêi h¹n; ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt (theo xu h−íng b¸o "Tia löa") A. I. Pi-xcu-nèp, tíi Bª-l«-xtèc sím h¬n §an, ®· lªn tiÕng ph¶n ®èi v× ®¹i biÓu cña çc tæ chøc theo xu h−íng b¸o "Tia löa" kh«ng cã mÆt t¹i héi nghÞ vµ liÒn bá héi nghÞ ra vÒ. "Ph¸i kinh tÕ" vµ ph¸i Bun ⎯ lµ ph¸i ñng hé ph¸i kinh tÕ ⎯ ®Þnh biÕn héi nghÞ ®¹i biÓu thµnh §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, v× cho r»ng nh− thÕ sÏ cñng cè ®−îc ®Þa vÞ cña hä trong hµng ngò ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga vµ sÏ lµm tª liÖt ¶nh h−ëng ®ang ngµy cµng t¨ng lªn cña tê "Tia löa". Nh−ng m−u toan ®ã kh«ng thµnh c«ng v× thµnh phÇn héi nghÞ t−¬ng ®èi hÑp (chØ cã ®¹i biÓu cña bèn trong sè çc tæ chøc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ho¹t ®éng t¹i n−íc Nga) vµ còng v× nh÷ng sù bÊt ®ång s©u s¾c vÒ nguyªn t¾c ®· béc lé trong héi nghÞ; ®Æc biÖt lµ ®¹i biÓu tê "Tia löa" ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi viÖc biÕn héi nghÞ ®¹i biÓu thµnh ®¹i héi ®¶ng, v× cho r»ng mét ®¹i héi nh− thÕ lµ kh«ng hîp lÖ vµ thiÕu chuÈn bÞ.

Héi nghÞ ®¹i biÓu Bª-l«-xtèc ®· th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ tæ chøc vµ nghÞ quyÕt vÒ nguyªn t¾c do ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun ®Ò nghÞ vµ cã sù söa ®æi cña ®¹i biÓu "Héi liªn hiÖp çc ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc ë miÒn Nam cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" (®¹i biÓu tê "Tia löa" ®−a ra b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ nguyªn t¾c cña m×nh, ®· bá phiÕu chèng); héi nghÞ còng th«ng qua toµn v¨n tê truyÒn ®¬n ngµy 1 th¸ng N¨m mµ c¬ së cña nã lµ b¶n dù th¶o do ban biªn tËp tê "Tia löa" th¶o ra (xem "§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, ph. I, 1954, tr. 28 - 31). Héi nghÞ ®¹i biÓu ®· bÇu ra mét Ban tæ chøc ®Ó chuÈn bÞ cho §¹i héi II cña ®¶ng gåm cã çc ®¹i biÓu cña tê "Tia löa" (Ph. I. §an), cña "Héi liªn hiÖp çc ban chÊp hµnh vµ çc tæ chøc ë miÒn Nam cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" (O. A. Ðc-man-xki) vµ cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¸i Bun (C. Poãc-tn«i). Sau héi nghÞ ch¼ng bao l©u, ®a sè ®¹i biÓu dù héi nghÞ, trong ®ã cã hai uû viªn Ban tæ chøc ®· bÞ c¶nh s¸t b¾t. Mét Ban tæ chøc míi ®Ó chuÈn bÞ cho §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−îc thµnh lËp vµo th¸ng M−êi mét 1902 ë

Chó thÝch

634

P¬-xcèp t¹i héi nghÞ çc ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, cña tæ chøc " Tia löa" ë Nga vµ cña nhãm "C«ng nh©n miÒn Nam". ⎯ 364.

138 §©y lµ nãi ®Õn çc nhµ in cña b¸o "Tia löa" ë Ba-cu vµ ë Ki-si-nÐp.

Nhµ in ë Ki-si-nÐp ®−îc L. I. G«n-®man tæ chøc vµo th¸ng T− 1901 vµ tån t¹i ®Õn 12 (25) th¸ng Ba 1902. Nhµ in ®· in bµi cña G. V. Plª-kha-nèp "Råi sao n÷a?" (b¶n in cña t¹p chÝ "B×nh minh", sè 2- 3), cuèn s¸ch nhá cña N.C.Cróp-xcai-a "Phô n÷ c«ng nh©n", cuèn "B¶n ço tr¹ng vÒ vô ®Êu tranh håi th¸ng N¨m ë nhµ m¸y ¤-bu-khèp" (b¶n in cña b¸o "Tia löa", sè 9 cïng víi phô lôc bµi b¸o cña V. I. Lª-nin "TrËn kÞch chiÕn míi"), çc bµi cña V. I. Lª-nin "Cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng kÎ ®ãi" (b¶n in cña t¹p chÝ "B×nh minh", sè 2 - 3) vµ "B−íc ®Çu cña nh÷ng cuéc biÓu t×nh" (b¶n in cña b¸o "Tia löa", sè 13), cïng c¶ mét lo¹t nh÷ng lêi kªu gäi vµ nh÷ng truyÒn ®¬n. Tê "Tia löa", sè 10 ®· ®−îc in l¹i trong nhµ in nµy.

Nhµ in ë Ba-cu (trong th− tõ giao dÞch bÝ mËt th× gäi lµ "Ni-na") do nhãm "Tia löa" ë Ba-cu (V. D. KÕt-kh«-vª-li, L. B. Cra-xin, L. E. Gan-pª-rin, N. P. C«-dª-ren-c«, V. Xtu-ru-a, v. v.) tæ chøc vµo th¸ng ChÝn 1901 víi sù gióp ®ì cña Ban chÊp hµnh Ti-phlÝt cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Cho ®Õn khi nhµ in "Ni-na" t¹m thêi ngõng ho¹t ®éng vµo th¸ng Ba 1902, nhµ in ®· in nh÷ng cuèn s¸ch nhá: "Nh÷ng con nhÖn vµ nh÷ng con ruåi" cña V. LiÕp-nÕch, "Ng−êi ta sèng b»ng çi g×?" cña X. §Ých-stanh, "DiÔn v¨n cña Pi-èt A-lÕch-xª-Ðp", "Kû niÖm m−êi n¨m cuéc b·i c«ng M«-r«-dèp", nh÷ng b¶n tuyªn bè vµ nh÷ng tê truyÒn ®¬n b»ng tiÕng Nga vµ tiÕng Gru-di-a. Nhµ in ë Ba-cu ®· in l¹i tê "Tia löa", sè 11 vµ in tê b¸o m¸c-xÝt bÊt hîp ph¸p "Br¬-d«-la" ("§Êu tranh") cña Gru-di-a. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, nhµ in ë Ba-cu trë thµnh nhµ in trung −¬ng cña ®¶ng, ho¹t ®éng theo nhiÖm vô cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Th¸ng Ch¹p 1905, nhµ in ®· bÞ gi¶i t¸n theo quyÕt ®Þnh cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng. ⎯ 371.

139 Bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" mµ V. I. Lª-nin gäi lµ b¶n thuyÕt minh phÇn ruéng ®Êt trong dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ®−îc viÕt vµo th¸ng Hai - nöa ®Çu th¸ng Ba 1902, vµ in vµo th¸ng T¸m

Chó thÝch

635

1902 trªn t¹p chÝ "B×nh minh", sè 4. Khi th¶o luËn bµi nµy, trong néi bé ban biªn tËp b¸o "Tia löa" ®· n¶y ra nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn nghiªm träng; G. V. Plª-kha-nèp, P. B. ¸c-xen-rèt vµ çc uû viªn kh¸c trong ban biªn tËp ®· ph¸t biÓu chèng l¹i mét sè luËn ®iÓm quan träng nhÊt trong bµi ®ã (vÒ quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt vµ nh÷ng luËn ®iÓm kh¸c).

Ngµy 2 (15) th¸ng T− 1902, bµi ®ã ®−îc th¶o luËn t¹i héi nghÞ çc uû viªn ban biªn tËp b¸o "Tia löa" häp ë Xuy-rÝch, kh«ng cã Lª-nin tham dù. Nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña nh÷ng ng−êi tham gia cuéc th¶o luËn ®· ®−îc M¸c-tèp ghi ë mÆt tr¸i çc trang b¶n th¶o cña bµi ®ã. Khi nhËn ®−îc bµi ®ã sau cuéc th¶o luËn t¹i héi nghÞ Xuy-rÝch, Lª-nin ®· söa ch÷a mét sè ®iÓm. Ngµy 20 th¸ng T− (3 th¸ng N¨m) 1902, Lª-nin göi bµi ®ã cho Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt ®Ó xem l¹i lÇn thø hai. NhiÒu ý kiÕn nhËn xÐt vµ ®iÓm söa ®æi míi ®−îc Plª-kha-nèp, víi sù ñng hé cña ¸c-xen-rèt, viÕt ra mét çch hÕt søc gay g¾t, cã tÝnh chÊt l¨ng nhôc. §iÒu ®ã ®· dÉn ®Õn mét cuéc xung ®ét gay g¾t trong néi bé ban biªn tËp b¸o "Tia löa". Bµi tr¶ lêi cña Lª-nin vÒ nh÷ng nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt ®−îc in trong tËp nµy, tr. 530 - 551. Khi ®¨ng bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" trªn t¹p chÝ "B×nh minh", mét sè ®o¹n, trong ®ã cã tÊt c¶ nh÷ng ®o¹n nãi vÒ quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt, ®· bÞ bá ®i.

Trong lÇn xuÊt b¶n Toµn tËp nµy cña V. I. Lª-nin, bµi ®ã ®· ®−îc in theo b¶n th¶o ®Çu tiªn. Nh÷ng ®iÓm söa ®æi quan träng nhÊt cña Lª-nin cho bµi ®ã ®−îc chØ dÉn trong çc chó thÝch.

Postscriptum kh«ng cã trong b¶n th¶o, th× ®−îc in theo nguyªn v¨n bµi ®¨ng trong t¹p chÝ "B×nh minh". ⎯ 377.

140 §©y muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña C. Cau-xky "Die Agrarfrage. Eine Übersicht über die Tendenzen der modernen Landwirtschaft und die Agrarpolitik der Sozialdemokratie" ("VÊn ®Ò ruéng ®Êt. Kh¸i luËn vÒ xu h−íng cña nÒn n«ng nghiÖp hiÖn nay vµ chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi") xuÊt b¶n n¨m 1899 ë Stót-ga. ⎯ 394.

141 Lª-nin muèn nãi ®Õn çc uû ban tØnh thµnh lËp vµo nh÷ng n¨m 1857-1858 ë tÊt c¶ çc tØnh n−íc Nga thuéc ch©u ¢u (trõ tØnh ¸c-khan-ghen-xc¬) ®Ó th¶o nh÷ng dù th¶o gi¶i phãng n«ng d©n khái chÕ ®é lÖ thuéc n«ng n«. Çc uû ban gåm nh÷ng ng−êi ®−îc bÇu ra trong giíi quý téc (do ®ã gäi lµ nh÷ng uû ban quý téc) vµ chñ yÕu nh»m t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p vµ nh÷ng con ®−êng thùc hiÖn

Chó thÝch

636

"c¶i çch n«ng d©n" lµm thÕ nµo cho bän quý téc thu ®−îc nh÷ng mãn lîi lín nhÊt. ⎯ 402.

142 Ba ®o¹n sau cïng (tõ: "TiÕp n÷a" ®Õn: "nÒn kinh tÕ n«ng n«") ®· bÞ söa ®æi trong qu¸ tr×nh th¶o luËn bµi b¸o. Sau cuéc héi nghÞ ë Xuy-rÝch cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa", V. I. Lª-nin ®· söa nh÷ng dßng ®Çu cña ®o¹n thø hai (®· g¹ch nh÷ng ch÷ "§iÒu kiÖn thø hai nµy... vÉn lµ mét c«ng cô n« dÞch", thay thÕ b»ng nh÷ng ch÷ "Do ®ã, ë ®©y muèn nãi ®Õn nh÷ng ruéng ®Êt c¾t ®−îc ¸p dông mét çch réng r·i nhÊt") vµ ®· bá ®i toµn bé ®o¹n tiÕp theo.

Khi bµi b¸o ®−îc ®¨ng trªn t¹p chÝ "B×nh minh", th× ®· bá ®i toµn bé ®o¹n thø hai vµ c¶ nh÷ng ch÷ sau ®©y trong ®o¹n thø nhÊt: "quyÒn ®ã chØ ®−îc thi hµnh ®èi víi nh÷ng tµn tÝch trùc tiÕp cña nh÷ng quan hÖ n«ng n«. ChÝnh". ⎯ 404.

143 Uû ban Va-lu-Ðp ⎯ "Uû ban ®iÒu tra t×nh h×nh n«ng nghiÖp n−íc Nga" do bé tr−ëng P. A. Va-lu-Ðp cña Nga hoµng cÇm ®Çu. Trong nh÷ng n¨m 1872 - 1873, Uû ban ®· thu thËp ®−îc nhiÒu tµi liÖu vÒ t×nh h×nh n«ng nghiÖp cña n−íc Nga sau c¶i çch: nh÷ng b¸o ço cña çc tØnh tr−ëng, nh÷ng lêi tuyªn bè vµ nh÷ng lêi dÉn chøng cña çc ®Þa chñ, cña nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu giíi quý téc, cña çc c¬ quan héi ®ång ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau, cña çc héi ®ång tæng, cña çc ng−êi b¸n lóa m×, cña çc cha cè ë n«ng th«n, çc cu-l¾c, cña çc héi thèng kª vµ n«ng nghiÖp vµ çc c¬ quan kh¸c cã liªn quan ®Õn n«ng nghiÖp. Nh÷ng tµi liÖu ®ã ®Òu ®−îc c«ng bè trong cuèn "B¸o ço cña Uû ban ®iÒu tra tèi cao vÒ t×nh h×nh hiÖn nay cña n«ng nghiÖp vµ n¨ng suÊt trong n«ng nghiÖp ë Nga", Pª-tÐc-bua, 1873. ⎯ 406.

144 Nöa thø hai cña ®o¹n nµy V. I. Lª-nin söa l¹i sau héi nghÞ ë Xuy-rÝch cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa": c©u sau cïng ®· ®−îc bá ®i, vµ ®o¹n cuèi c©u tr−íc (b¾t ®Çu tõ ch÷ "®èi víi") ®· ®−îc thay b»ng c©u: "nh÷ng tr−êng hîp kh«ng ®iÓn h×nh, th× kh«ng thÓ cã mét ®¹o luËt chung duy nhÊt nµo quy ®Þnh tr−íc ®−îc, vµ nh÷ng tr−êng hîp ®ã th× ph¶i ®Ó cho çc uû ban ®Þa ph−¬ng gi¶i quyÕt (çc uû ban nµy cã thÓ ¸p dông c¶ viÖc chuéc l¹i lÉn viÖc ®æi ruéng ®Êt, v.v.)". Víi cÊu tróc nh− vËy, ®o¹n ®ã ®· ®−îc ®¨ng trªn t¹p chÝ "B×nh minh". ⎯ 411.

145 §©y muèn nãi ®Õn phong trµo n«ng d©n ë çc tØnh P«n-ta-va vµ

Chó thÝch

637

Kh¸c-cèp vµo cuèi th¸ng Ba - ®Çu th¸ng T− 1902 ⎯ mét hµnh ®éng çch m¹ng to lín ®Çu tiªn cña n«ng d©n Nga vµo ®Çu thÕ kû XX; nguyªn nh©n lµm næ ra phong trµo ®ã lµ t×nh c¶nh v« cïng cùc khæ cña n«ng d©n ë çc tØnh ®ã, vµ vµo mïa xu©n 1902 t×nh c¶nh ®ã l¹i cµng tåi tÖ h¬n v× bÞ mÊt mïa n¨m 1901 vµ v× n¹n ®ãi do mÊt mïa g©y ra. N«ng d©n ®ßi ph©n chia l¹i ruéng ®Êt, nh−ng trong phong trµo 1902, hä chñ yÕu chØ chiÕm nh÷ng kho dù tr÷ l−¬ng thùc vµ thøc ¨n cho gia sóc trong çc c¬ së kinh tÕ ®Þa chñ, ⎯ tÊt c¶ cã 56 c¬ së kinh tÕ ë tØnh P«n-ta-va vµ 24 c¬ së kinh tÕ ë tØnh Kh¸c-cèp ®· bÞ n«ng d©n tÊn c«ng. Qu©n ®éi ®· ®−îc göi ®Õn ®Ó ®µn ¸p n«ng d©n; kÕt qu¶ sù trõng ph¹t cña chÝnh phñ Nga hoµng lµ nhiÒu n«ng d©n bÞ giÕt, toµn bé d©n c− ë çc lµng bÞ ®¸nh ®Ëp, hµng tr¨m n«ng d©n bÞ kÕt ¸n tï víi nh÷ng thêi h¹n kh¸c nhau, n«ng d©n ph¶i båi th−êng mét sè tiÒn lµ 800 ngh×n róp cho "nh÷ng thiÖt h¹i" do cuéc næi dËy cña n«ng d©n g©y ra cho bän ®Þa chñ. V. I. Lª-nin ®· ph©n tÝch môc ®Ých, tÝnh chÊt vµ nguyªn nh©n thÊt b¹i cña phong trµo n«ng d©n ë tØnh Kh¸c-cèp vµ ë tØnh P«n-ta-va trong cuèn s¸ch nhá cña Ng−êi "Göi n«ng d©n nghÌo" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 6, tr.383 - 459). ⎯ 432.

146 "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga" hay lµ "Héi liªn hiÖp c«ng nh©n miÒn B¾c", ⎯ mét tæ chøc cã tÝnh chÊt khu vùc cña çc tæ chøc d©n chñ - x· héi tØnh Vla-®i-mia, I-a-r«-xl¸p vµ C«-xt¬-r«-ma. Héi liªn hiÖp xuÊt hiÖn vµo nh÷ng n¨m 1900 - 1901 theo s¸ng kiÕn cña O. A. Va-ren-tx«-va vµ V. A. N«-xcèp lµ nh÷ng ng−êi bÞ ®µy tõ I-a-r«-xl¸p vµ I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬ ®Õn ë V«-r«-ne-gi¬, n¬i hä ®· cïng víi mét sè ng−êi d©n chñ - x· héi bÞ ®i ®µy kh¸c (A. I. Li-u-bi-mèp, L. I-a. Çc-pèp, A. A. vµ N. N. Çc-®a-sÐp, §. V. C«-xtÐc-kin) thµnh lËp mét nhãm theo xu h−íng b¸o "Tia löa"; tham gia tæ chøc "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" cßn cã M. A. Ba-ga-Ðp, c«ng nh©n ë I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬, N. N. Pa-nin, c«ng nh©n nhµ m¸y Pu-ti-lèp bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri v× tham gia "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua, A. P. §«-li-v« - §«-br«-v«n-xki, v.v.. "Héi liªn hiÖp" ®· l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n ë vïng c«ng nghiÖp ®ã trong nh÷ng n¨m 1901 - 1905. Ho¹t ®éng cña "Héi liªn hiÖp" ®· trë nªn s«i næi râ rÖt sau héi nghÞ ë Ki-nª-sma vµo th¸ng T¸m 1901 cña çc ®¹i biÓu çc ban chÊp hµnh ®¶ng bé d©n chñ - x· héi I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬, Vla-®i-mia, I-a-r«- xl¸p vµ C«-xt¬-r«-ma. T¹i ®¹i héi cña "Héi liªn hiÖp" häp ë V«-r«-ne-gi¬

Chó thÝch

638

ngµy 1- 5 (14 - 18) th¸ng Giªng 1902, "Héi liªn hiÖp" ®· h×nh thµnh h¼n: bÇu ra Ban chÊp hµnh trung −¬ng (Ba-ga-Ðp, Va-ren-tx«-va, Pa-nin, v.v.) vµ th«ng qua c−¬ng lÜnh, c−¬ng lÜnh nµy ®· bÞ V. I. Lª-nin phª ph¸n trong mét bøc th− göi "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c".

Tõ nh÷ng ngµy ®Çu khi míi thµnh lËp, "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" ®· ®Æt quan hÖ víi b¸o "Tia löa" vµ t¸n thµnh ®−êng lèi chÝnh trÞ vµ kÕ ho¹ch tæ chøc cña b¸o ®ã (trong b¶n b¸o ço cña tæ chøc "Tia löa" göi §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cã nhËn xÐt cho r»ng "trong tÊt c¶ çc ban chÊp hµnh cña ®¶ng chØ cã mçi mét "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c" lµ ®· cã ngay quan hÖ th©n thiÖn víi b¸o "Tia löa"). Trong bøc th− ngá ®¨ng ngµy 15 th¸ng Hai 1903 trªn b¸o "Tia löa", sè 34, khi tuyªn bè hoµn toµn nhÊt trÝ víi c−¬ng lÜnh cña b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" vµ víi cuèn "Lµm g×?" cña Lª-nin, "Héi liªn hiÖp" ®· thõa nhËn b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" lµ nh÷ng c¬ quan l·nh ®¹o cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Mïa xu©n 1902, "Héi liªn hiÖp" bÞ c¶nh s¸t cña Nga hoµng ph¸ tan, nh−ng ®−îc x©y dùng l¹i ngay vµ nh÷ng ®¹i diÖn cña "Héi liªn hiÖp" (V. A. N«-xcèp, Ph. I. Sª-c«n-®in, A. M. Xt«-pa-ni, A. I. Li-u-bi-mèp) ®· tham gia tÝch cùc vµo viÖc chuÈn bÞ §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Çc ®¹i biÓu cña "Héi liªn hiÖp" t¹i §¹i héi II (L. M. Knhi-p«-vÝch vµ A. M. Xt«-pa-ni) ®· tham gia ph¸i ®a sè cña Lª-nin.

Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, "Héi liªn hiÖp c«ng nh©n miÒn B¾c" c¶i tæ thµnh Ban chÊp hµnh miÒn B¾c cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, cßn çc ban chÊp hµnh ®Þa ph−¬ng th× c¶i tæ thµnh çc nhãm thuéc Ban chÊp hµnh miÒn B¾c. Th¸ng B¶y 1905, t¹i héi nghÞ çc tæ chøc miÒn B¾c cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp ë C«-xt¬-r«-ma, Ban chÊp hµnh miÒn B¾c ®· bÞ gi¶i t¸n vµ çc ban chÊp hµnh ®éc lËp ®−îc thµnh lËp ⎯ I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬, I-a-r«-xl¸p vµ C«-xt¬-r«-ma. ⎯ 446.

147 §©y lµ nãi ®Õn viÖc tæ chøc çc cuéc biÓu t×nh vµo ngµy kû niÖm cuéc "c¶i çch n«ng d©n" n¨m 1861. Nh− ®· nãi trong tiÕt thø 2 c−¬ng lÜnh cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c", nh÷ng tê truyÒn ®¬n ph¸t hµnh trong dÞp nµy ph¶i "chØ cho c«ng nh©n thÊy r»ng hä kh«ng cã g× tr«ng ®îi ë chÝnh phñ chuyªn chÕ" vµ ph¶i "cè g¾ng ®Ëp tan çi ¶o t−ëng cho r»ng tuång nh− sù gi¶i phãng lµ viÖc riªng cña Nga hoµng, lµ hµnh ®éng cã thiÖn chÝ cña Nga hoµng". ⎯ 446.

Chó thÝch

639

148 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 4, tr.459. ⎯ 452.

149 Tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh vïng s«ng §«n cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "Göi nh÷ng c«ng d©n Nga" in ngµy 9 (22) th¸ng N¨m 1902 vµ ®−îc ph©n ph¸t trong c«ng nh©n víi sè l−îng 2 000 b¶n. M¸u cña Ban-ma-sÐp, ng−êi bÞ xö tö theo b¶n ¸n cña toµ ¸n qu©n sù v× ®· giÕt tªn bé tr−ëng Xi-pi-a-ghin, nh− ®· nãi trong b¶n tuyªn bè, "sÏ lµm cho nh÷ng ng−êi tiÓu thÞ d©n mï qu¸ng s¸ng m¾t ra, vµ hä h·y cø nh×n xem sù khñng khiÕp kh«ng sao kÓ xiÕt cña chÕ ®é chuyªn chÕ Nga. Hä cø nh×n xem cuéc ®Êu tranh cña chóng ta chèng chÕ ®é ®ã ®ang më réng vµ ph¸t triÓn. §«ng ®¶o n«ng d©n ®ang chi viÖn cho c«ng nh©n vµ cho mét nhóm nhá giíi trÝ thøc ch©n thËt. §· cã nh÷ng dÊu hiÖu kh¶ quan ®Çu tiªn: ë Tu-la, binh lÝnh ®· tõ chèi kh«ng b¾n vµo nh÷ng ng−êi b·i c«ng, khëi nghÜa n«ng d©n ®· næ ra ë çc tØnh P«n-ta-va vµ Kh¸c-cèp. ë ®©y, ng−êi mu-gÝch ®· lµm viÖc hµng thÕ kû rßng r· cho tªn chóa ®Êt cña hä, ®· chÞu ®ùng hµng thÕ kû rßng r· sù ¸p bøc vµ bÇn cïng, vµ cuèi cïng, hä kh«ng thÓ chÞu ®−îc n÷a". Nh− th−êng lÖ, chÝnh phñ Nga hoµng ®· véi v· gióp ®ì tªn ®Þa chñ vµ b¾t ®Çu cuéc ®µn ¸p tµn nhÉn. B¶n tuyªn bè kªu gäi: "§· ®ñ råi çc sù chÞu ®ùng n« lÖ nhôc nh·, ®· ®ñ råi sù chÕt chãc. §¸ng khinh cho nh÷ng kÎ ®· hÌn nh¸t dõng l¹i ë nöa ®−êng, nh÷ng kÎ ®· quªn nghÜa vô c«ng d©n cña m×nh hoÆc ®em nã ®æi lÊy mét cuéc sèng phÌ phìn nh¬ nhíp. ChØ cã ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng míi cã thÓ lËt ®æ bän b¹o chóa... Hìi çc c«ng d©n ! H·y lµm cho dßng m¸u kinh khñng v« tËn ®ã ngõng ch¶y, h·y lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ !". ⎯ 459.

150 "N−íc Nga çch m¹ng" ⎯ b¸o bÊt hîp ph¸p cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, do "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa- çch m¹ng" xuÊt b¶n tõ cuèi n¨m 1900 ë Nga (sè 1, ®Ò n¨m 1900, trªn thùc tÕ ra vµo th¸ng Giªng 1901). Tõ th¸ng Giªng 1902 ®Õn th¸ng Ch¹p 1905, b¸o xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi (Gi¬-ne-v¬) víi tÝnh çch lµ c¬ quan chÝnh thøc cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. ⎯ 463.

151 ý ®Þnh cña V. I. Lª-nin "ph¶i dïng ®Õn bµi ®¨ng trong t¹p chÝ hoÆc mét cuèn s¸ch nhá" ®Ó tr×nh bµy tØ mØ h¬n nh÷ng luËn cø chèng l¹i nh÷ng quan ®iÓm cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, ®· kh«ng thùc hiÖn

Chó thÝch

640

®−îc. Nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch dù ®Þnh lµ: "§o¹n trÝch trong bµi b¸o chèng bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" (th¸ng Ch¹p 1902) (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 6, tr.299 -300), "Tãm t¾t cuèn s¸ch nhá chèng bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" (mïa xu©n 1903) (xem "Çch m¹ng v« s¶n", 1939, sè 1, tr. 22-28) vµ "Dµn bµi bµi b¸o chèng bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" (nöa ®Çu th¸ng B¶y 1903) (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 7, tr. 389-390). ⎯ 466.

152 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn b¶n tuyªn bè "Göi tÊt c¶ çc thÇn d©n cña Nga hoµng" in ngµy 3 th¸ng T− 1902 t¹i nhµ in cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, vµ nãi ®Õn lêi nhËn xÐt vÒ b¶n tuyªn bè ®ã trªn b¸o "N−íc Nga çch m¹ng", sè 7, th¸ng S¸u 1902 (ë môc "Trong ho¹t ®éng cña ®¶ng"). ⎯ 469.

153 V. I. Lª-nin dÉn nh÷ng ®o¹n trÝch trong lêi kªu gäi cña Héi liªn hiÖp n«ng d©n cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng "Göi toµn thÓ çc çn bé cña chñ nghÜa x· héi çch m¹ng ë n−íc Nga" ("N−íc Nga çch m¹ng", sè 8, ngµy 25 th¸ng S¸u 1902, tr. 6). ⎯ 475.

154 V. I. Lª-nin trÝch dÉn danh môc çc tµi liÖu dµnh cho ba sè ®Çu cña b¸o "Tia löa" ("TruyÒn tin Çch m¹ng Nga", sè 1, th¸ng B¶y 1901, tr. 85). ⎯ 479.

155 §©y muèn nãi ®Õn mét bµi trong tËp "Th¬ b»ng v¨n xu«i" cña I. X. Tuèc-ghª-nÐp ⎯ "PhÐp xö thÕ" (xem I. X. Tuèc-ghª-nÐp. Toµn tËp, tiÕng Nga, t.8, 1956, tr. 464). ⎯ 482.

156 V. I. Lª-nin muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch nhá "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ nh÷ng cuéc b·i c«ng. §iÒu trÇn cña Bé tµi chÝnh vÒ viÖc gi¶i quyÕt çc cuéc b·i c«ng" do §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi xuÊt b¶n n¨m 1902 ë Gi¬-ne-v¬. ⎯ 493.

157 §¹o luËt ngµy 3 (15) th¸ng S¸u 1886 ("Quy chÕ vÒ viÖc gi¸m s¸t çc xÝ nghiÖp thuéc c«ng nghiÖp c«ng x−ëng vµ vÒ nh÷ng quan hÖ gi÷a chñ x−ëng víi c«ng nh©n") ®· ®−îc th«ng qua v× cã t¸c ®éng cña phong trµo c«ng nh©n çc tØnh M¸t-xc¬-va, Vla-®i-mia vµ I-a-r«-xl¸p vµ ®Æc biÖt do cã cuéc b·i c«ng næi tiÕng t¹i x−ëng

Chó thÝch

641

M«-r«-dèp n¨m 1885. VÒ c¬ b¶n ®¹o luËt ngµy 3 th¸ng S¸u 1886 ®· cã mét sù h¹n chÕ nµo ®ã ®èi víi sù ®éc ®o¸n cña bän chñ x−ëng vµ chñ nhµ m¸y trong viÖc ph¹t tiÒn c«ng nh©n (do ®ã ng−êi ta gäi luËt ®ã lµ "luËt ph¹t tiÒn"). V. I. Lª-nin ®· ph©n tÝch tØ mØ vµ phª ph¸n ®¹o luËt nµy trong cuèn s¸ch nhá "Gi¶i thÝch luËt ph¹t tiÒn c«ng nh©n çc c«ng x−ëng vµ nhµ m¸y" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, 1974, t. 2, tr. 15 -70).

§¹o luËt ngµy 2 (14) th¸ng S¸u 1897 ("VÒ ®é dµi cña thêi gian lao ®éng vµ vÒ sù ph©n bè thêi gian ®ã trong çc xÝ nghiÖp thuéc c«ng nghiÖp c«ng x−ëng - nhµ m¸y"), lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö n−íc Nga, ®· giíi h¹n vÒ mÆt ph¸p luËt ngµy lao ®éng cho mét bé phËn çc c«ng nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖp lín; còng nh− ®¹o luËt ngµy 3 th¸ng S¸u 1886, ®¹o luËt ®ã ®· ®−îc th«ng qua do cã t¸c ®éng cña phong trµo c«ng nh©n trong nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XIX, chñ yÕu lµ do nh÷ng cuéc b·i c«ng cña ®«ng ®¶o c«ng nh©n Pª-tÐc-bua vµo nh÷ng n¨m 1895 - 1896. V. I. Lª-nin ®· ph©n tÝch vµ phª ph¸n ®¹o luËt ngµy 2 th¸ng S¸u 1897 trong cuèn s¸ch nhá "LuËt c«ng x−ëng míi" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, 1974, t.2, tr. 321 - 368). ⎯ 493.

158 "Héi c«ng nh©n c¬ khÝ" (chÝnh thøc lµ "Héi t−¬ng trî cña c«ng nh©n c¬ khÝ") thµnh lËp ë M¸t-xc¬-va vµo th¸ng N¨m 1901 víi sù gióp ®ì cña c¬ quan c¶nh s¸t; ®iÒu lÖ cña héi ®−îc viªn thèng ®èc M¸t-xc¬-va duyÖt y ngµy 14 (27) th¸ng Hai 1902. ViÖc thµnh lËp "Héi" lµ mét trong nh÷ng m−u toan gieo r¾c "chñ nghÜa x· héi c¶nh s¸t" (cña bän Du-ba-tèp), lµm c«ng nh©n l·ng quªn cuéc ®Êu tranh çch m¹ng. Sù ve v·n mÞ d©n cña c¶nh s¸t ®èi víi c«ng nh©n vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng m−u toan cña bän nh©n viªn cña Du-ba-tèp⎯ nh÷ng tªn cÇm ®Çu "Héi c«ng nh©n c¬ khÝ" muèn chiÕm lÊy quyÒn lµm trung gian trong çc vô xung ®ét gi÷a nh÷ng nhµ kinh doanh vµ c«ng nh©n, ®· g©y nªn sù bÊt b×nh cña çc chñ x−ëng vµ çc chñ nhµ m¸y ë M¸t-xc¬-va vµ nh÷ng sù ph¶n ®èi cña Bé tµi chÝnh ph¶n ¸nh çc lîi Ých cña çc giíi ®ã. Tõ 1903, do ¶nh h−ëng phong trµo c«ng nh©n lªn cao, vai trß cña "Héi" còng nh− cña çc tæ chøc kh¸c cña Du-ba-tèp, kh«ng cßn n÷a. ⎯ 494.

159 Ph¸i Man-se-xt¬, còng gäi lµ ph¸i mËu dÞch tù do ⎯ nh÷ng ®¹i biÓu cho xu h−íng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ cña giai cÊp t− s¶n ®ßi tù do bu«n b¸n vµ ®ßi nhµ n−íc kh«ng ®−îc can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ t− nh©n; xu h−íng nµy xuÊt hiÖn vµo cuèi thÕ kû XVIII.

Chó thÝch

642

ë Anh, quª h−¬ng cña ph¸i mËu dÞch tù do, giai cÊp t− s¶n c«ng nghiÖp ë thµnh phè Man-se-xt¬ lµ chç dùa v÷ng ch¾c cña ph¸i mËu dÞch tù do vµo nh÷ng n¨m 30-40 cña thÕ kû XIX, cho nªn ph¸i mËu dÞch tù do còng gäi lµ "ph¸i Man-se-xt¬", "tr−êng ph¸i Man-se-xt¬". §øng ®Çu "tr−êng ph¸i Man-se-xt¬" lµ Cèp-®en vµ Brai-t¬. Xu h−íng ®ã ®−îc luËn chøng trong çc t¸c phÈm cña A. XmÝt vµ §. Ri-çc-®«. Trong thêi kú chñ nghÜa t− b¶n tr−íc ®éc quyÒn, còng nh− ë n−íc Anh, ph¸i mËu dÞch tù do ®i t×m c¬ së c¶ ë §øc, Ph¸p, Nga vµ ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa kh¸c. ⎯ 497.

160 §©y lµ nãi ®Õn çi gäi lµ dù luËt "khæ sai" (Zuchthausvorlage) ®· ®−îc tr×nh t¹i Quèc héi §øc vµo n¨m 1899, theo yªu cÇu cÊp thiÕt cña çc giíi kinh doanh vµ cña hoµng ®Õ Vin-hem II; dù luËt ®ã däa sÏ ph¹t tï tõ 1 ®Õn 5 n¨m hoÆc ph¹t tiÒn ®Õn 1 000 m¸c nh÷ng ng−êi "dïng b¹o lùc, ®e däa, l¨ng nhôc hoÆc tho¸ m¹" ®Ó thóc Ðp c«ng nh©n tham gia çc héi vµ çc cuéc ®ång lo·, xói giôc hä b·i c«ng vµ t×m çch chèng l¹i hµnh ®éng ph¸ ho¹i b·i c«ng. D−íi ¸p lùc cña phong trµo c«ng nh©n, dù luËt "khæ sai" ®· bÞ çc ®¶ng ph¸i t¶ vµ ®¶ng ph¸i gi÷a bá phiÕu b¸c bá ngµy 20 th¸ng M−êi mét (lÞch míi) 1899 t¹i quèc héi. ⎯ 500.

161 "Gi¶i phãng" ⎯ t¹p chÝ hai tuÇn ra mét kú, xuÊt b¶n ë n−íc ngoµi tõ 18 th¸ng S¸u (1 th¸ng B¶y) 1902 ®Õn 5 (18) th¸ng M−êi 1905 d−íi sù l·nh ®¹o cña P. B. Xt¬-ru-vª. Sinh ra tõ phong trµo héi ®ång ®Þa ph−¬ng ®èi lËp, t¹p chÝ "Gi¶i phãng" thùc tÕ lµ c¬ quan bÊt hîp ph¸p cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa Nga vµ liªn tôc thùc hiÖn t− t−ëng cña chñ nghÜa tù do b¶o hoµng - «n hoµ. N¨m 1903, xung quanh t¹p chÝ "Gi¶i phãng" ®· h×nh thµnh (vµ th¸ng Giªng 1904 th× thµnh lËp) "Héi liªn hiÖp gi¶i phãng", héi nµy tån t¹i ®Õn th¸ng M−êi 1905. "Ph¸i gi¶i phãng" ®· cïng víi ph¸i lËp hiÕn - héi ®ång ®Þa ph−¬ng hîp thµnh mét h¹t nh©n cña ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn vµo th¸ng M−êi 1905, mét ®¶ng t− s¶n chñ yÕu ë Nga. ⎯ 502.

162 M«n-tsa-lin lµ nh©n vËt trong hµi kÞch cña A. X. Gri-b«-ª-®èp "Khæ v× kh«n", mét tªn ham danh vµ xu nÞnh. ⎯ 503.

163Tµi liÖu chuÈn bÞ ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga thuéc vµo thêi kú th¸ng Giªng - th¸ng Hai 1902; nh÷ng tµi liÖu ®ã ®· ph¶n ¸nh nh÷ng giai ®o¹n quan träng nhÊt

Chó thÝch

643

trong lÞch sö dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do ban biªn tËp b¸o "Tia löa" tiÕn hµnh: V. I. Lª-nin nghiªn cøu b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh ®Çu tiªn cña G. V. Plª-kha-nèp, th¶o riªng dù th¶o phÇn lý luËn trong c−¬ng lÜnh vµ tham gia th¶o tËp thÓ dù th¶o phÇn thùc tiÔn trong c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. TÊt c¶ çc tµi liÖu ®Òu ®−îc in theo ®óng çc b¶n th¶o; nh÷ng sù kh¸c biÖt cña mét ®o¹n v¨n nµy hay ®o¹n v¨n nä (hoÆc cña mét phÇn ®o¹n v¨n) ®Òu ®−îc in song song ®Ó cho thÊy ®−îc thËt râ. ⎯ 507.

164 Nh÷ng nhËn xÐt cña G. V. Plª-kha-nèp vµ P. B. ¸c-xen-rèt vÒ bµi b¸o cña V. I. Lª-nin "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" ®· ®−îc viÕt trªn mÆt tr¸i çc trang b¶n th¶o cña bµi ®ã vµo kho¶ng gi÷a 20 th¸ng T− - 1 th¸ng N¨m (3 - 14 th¸ng N¨m) 1902. Nh÷ng ý kiÕn cña Lª-nin tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt ®ã ®· ®−îc viÕt (còng trªn mÆt tr¸i cña çc trang b¶n th¶o) ngµy 1 (14) th¸ng N¨m 1902 ®ång thêi víi bøc th− göi Plª-kha-nèp (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 46, tr. 186), phÇn kÕt luËn cña nh÷ng ý kiÕn tr¶ lêi cña Lª-nin (tËp nµy, tr. 550 - 551) ®−îc viÕt trªn nh÷ng trang bæ sung, kÌm theo b¶n th¶o cña bµi ®ã.

"Tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt vÒ bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga"" ®· ®−îc in theo ®óng b¶n th¶o; tr−íc mçi mét ý kiÕn "tr¶ lêi" lµ mét ®o¹n cña bµi b¸o, ®o¹n nµy l¹i cã nh÷ng nhËn xÐt thÝch øng. Nh÷ng chç Lª-nin g¹ch d−íi trong bµi cña Plª-kha-nèp th× ®Òu ®−îc g¹ch d−íi b»ng nh÷ng g¹ch nhá. ⎯ 530.

165 V. I . Lª-nin muèn nãi ®Õn t¸c phÈm cña C.M¸c "Phª ph¸n c−¬ng lÜnh G«-ta" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. TuyÓn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, 1962, t. II, tr. 5-65) vµ cña Ph. ¡ng-ghen "Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr.109). ⎯ 534.

1 6 6 Th¸ng T− 1902 ë BØ ®· næ ra cuéc tæng b·i c«ng nh»m ñng hé yªu s¸ch vÒ quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu do çc ®¹i biÓu cña çc ®¶ng c«ng nh©n, tù do chñ nghÜa vµ d©n chñ ®−a ra tr−íc nghÞ viÖn. Tham gia b·i c«ng cã h¬n 30 v¹n c«ng nh©n; çc cuéc biÓu t×nh cña c«ng nh©n ®· diÔn ra trªn kh¾p ®Êt n−íc. Nh−ng sau khi nghÞ viÖn b¸c bá dù luËt vÒ c¶i çch bÇu cö vµ qu©n ®éi b¾n vµo nh÷ng ng−êi biÓu t×nh th× ban l·nh ®¹o c¬ héi chñ

Chó thÝch

644

nghÜa cña ®¶ng c«ng nh©n (Van-®Ðc-ven-®¬, v.v.) ®· ®Çu hµng vµ d−íi ¸p lùc cña "çc ®ång minh" cña hä trong phe giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, hä ®· b·i bá cuéc tæng b·i c«ng. Sù thÊt b¹i cña giai cÊp c«ng nh©n BØ håi th¸ng T− 1902 lµ bµi häc cho phong trµo c«ng nh©n toµn thÕ giíi. B¸o "Tia löa", sè 21, ngµy 1 th¸ng S¸u 1902 viÕt: "Giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa sÏ thÊy râ s¸ch l−îc c¬ héi chñ nghÜa ®· vøt bá nh÷ng nguyªn t¾c çch m¹ng ®Ó tr«ng mong vµo mét th¾ng lîi nhanh chãng, ®· dÉn tíi nh÷ng kÕt qu¶ thùc tiÔn nh− thÕ nµo. Giai cÊp v« s¶n l¹i mét lÇn n÷a thÊy râ r»ng kh«ng mét ph−¬ng ph¸p nµo mµ hä dïng ®Ó g©y ¸p lùc chÝnh trÞ ®èi víi kÎ thï l¹i cã thÓ ®¹t ®−îc môc ®Ých, nÕu nh− hä kh«ng s½n sµng ®−a ph−¬ng ph¸p ®ã ®Õn mét kÕt qu¶ l«-gÝch". ⎯ 540.

167 G. V. Plª-kha-nèp muèn nãi ®Õn nhËn xÐt d−íi ®©y cña I-u. ¤.M¸c-tèp t¹i héi nghÞ Xuy-rÝch cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa" ngµy 2 (15) th¸ng T− 1902: "CÇn nhËn thÊy râ nhiÒu h¬n n÷a tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt trong lóc nµy ë Nga".

Sau cuéc héi nghÞ Xuy-rÝch, V. I. Lª-nin ®· söa ®æi mét sè ®iÓm trong ch−¬ng VII, lµ ch−¬ng nãi vÒ yªu s¸ch quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt (xem tËp nµy, tr. 420-421). ⎯ 542.

168 G. V. Plª-kha-nèp muèn nãi ®Õn ý kiÕn nhËn xÐt sau ®©y cña I-u. ¤. M¸c-tèp: "§¸ng lÏ ph¶i nãi r»ng chóng ta chØ thõa nhËn quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt nh− lµ b−íc më ®Çu trùc tiÕp tiÕn tíi x· héi ho¸ tÊt c¶ çc t− liÖu s¶n xuÊt". ⎯ 544.

169 §©y lµ nãi vÒ sè tiÒn mµ chÝnh phñ cña nhµ vua Ph¸p S¸c-l¬ X th−ëng cho nh÷ng ng−êi tr−íc kia sèng l−u vong vµ ruéng ®Êt cña hä ®· bÞ tÞch thu vµ ph¸t m¹i víi tÝnh çch lµ tµi s¶n quèc gia trong thêi kú çch m¹ng t− s¶n Ph¸p cuèi thÕ kû XVIII; sè tiÒn th−ëng, ®−îc çi gäi lµ "luËt båi th−êng" th«ng qua ngµy 27 th¸ng Ba 1825, −íc ®Þnh lµ 1 091 360 ngµn phr¨ng ("mét tØ cña ng−êi l−u vong"). Nh÷ng mãn tiÒn hÕt søc lín ®· r¬i vµo tói nh÷ng kÎ th©n cËn cña nhµ vua. §Ó cã sè tiÒn lín ®ã, chÝnh phñ ®· t¨ng thuÕ vµ gi¶m l·i c«ng tr¸i tõ 5% xuèng 3%. ⎯ 546.

170 P. B. ¸c-xen-rèt muèn nãi ®Õn nhËn xÐt cña G. V. Plª-kha-nèp vÒ ®o¹n d−íi ®©y cña bµi b¸o: "Nh−ng t¹i sao l¹i chØ nãi ®Õn nguån tiÒn ®ã th«i? T¹i sao, ngoµi çi ®ã ra, chóng ta l¹i kh«ng

Chó thÝch

645

cè g¾ng ®ßi tr¶ l¹i cho nh©n d©n, dï chØ lµ mét phÇn, çi cèng vËt mµ bän chñ n« ®−îc sù gióp ®ì cña nhµ n−íc c¶nh s¸t tr−íc ®©y, ®· bßn rót vµ vÉn tiÕp tôc bßn rót cña n«ng d©n?" (tËp nµy, tr. 425). Plª-kha-nèp viÕt: "ChÝnh chØ cã ®iÒu ®ã míi lµ ®iÒu cÇn nªu lªn, chø kh«ng ph¶i lµ mét viÖc tõ thiÖn. Vµ nh÷ng ng−êi ph¶i tr¶ l¹i sè tiÒn th× chØ cã thÓ lµ nh÷ng kÎ ®· nhËn sè tiÒn ®ã: bän quý téc".⎯ 547.

171 G. V. Plª-kha-nèp muèn nãi ®Õn nhËn xÐt sau ®©y cña I-u. ¤. M¸c-tèp: "LuËn ®iÓm ®ã kh«ng ®óng. QuyÒn tù do vÒ yªu s¸ch chia ®Êt chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ quyÒn tù do sö dông ruéng ®Êt. LÏ ra chØ cÇn nªu r»ng nh÷ng yªu cÇu cña chóng ta kh«ng thñ tiªu viÖc biÕn quyÒn lùc cña c«ng x· ®èi víi ç nh©n thµnh quyÒn lùc cña héi tËp thÓ ®èi víi nh÷ng thµnh viªn tù nguyÖn tham gia héi ®ã, chØ cÇn nªu nh− vËy còng ®ñ".

Sau héi nghÞ Xuy-rÝch, V. I. Lª-nin ®· g¹ch bá c¶ hai c©u trong b¶n th¶o, thay thÕ hai c©u ®ã b»ng nh÷ng ch÷: "ý kiÕn ph¶n ®èi nh− thÕ kh«ng cã c¬ së..." vµ tiÕp ®ã kÕt thóc b»ng nh÷ng ch÷: "do ng−êi cïng th«n xãm cña hä b¸n ra" (xem d−íi n÷a tr. 548 - 549). ⎯ 548.

646

B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc

mµ V. I. Lª-nin ®· trÝch dÉn vµ nãi ®Õn

A.P.G. Ai sai lÇm trong vÊn ®Ò «ng Xta-kh«-vÝch? ⎯ А. П. Г. Кто виноват в г. Стаховиче? ⎯ «Московские ведомости», 1901, № 348, 18 (31) декабря, стр. 2. ⎯ 330-332, 337.

[A-lÕch-xª-Ðp, P.A. DiÔn v¨n ®äc t¹i c¬ quan ®Æc biÖt cña Th−îng nghÞ viÖn chÝnh phñ, ngµy 10 (22) th¸ng Ba 1877]. ⎯ [Алексеев, П. А. Речь, произнесенная 10 (22) марта 1877 года в особом присут- ствии правительствующего Сената. Баку, 1901] . ⎯ 371.

¸c-xen-rèt, P. Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ К вопросу о современных задачах и тактике русских социал-демократов. Изд. «Союза русских социал-демократов». Женева, тип. «Союза русских социал-демократов», 1898. 34 стр. ⎯ 31, 55-56, 83, 97, 117, 135, 381.

⎯ Bøc th− ®Çu tiªn. Th¸ng M−êi mét 1897. ⎯ Первое письмо. Ноябрь 1897 г. – В кн.: Аксельрод, П. К вопросу о современных задачах и тактике русских социал- демократов. Изд. «Союза русских социал-демократов». Женева, тип. «Союза русских социал-демократов», 1898. стр. 16- 17. ⎯ 117.

⎯ Bøc th− thø hai. Th¸ng Ch¹p 1897. ⎯ Второе письмо. Декабрь 1897 г. ⎯ В кн.: Аксельрод, П. К вопросу о современных задачах и тактике русских социал-демократов. Изд. «Союза русских социал-демократов», 1898, стр. 18-29. ⎯ 31, 97.

⎯ Lêi tùa [cho cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga]. ⎯ Предисловие [к книге В. И. Ленина. Задачи русских социал-демократов]. В кн.: [Ленин, В. И.] Задачи русских социал-демократов. С. предисл. П. Аксельpода. Изд . Российской социал-демократической рабочей партии .


647

Женева, тип. «Союза русских социал-демократов» 1898, стр. 1― 5. ⎯ 55 - 56.

⎯ Th«ng b¸o vÒ viÖc nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" tiÕp tôc xuÊt b¶n s¸ch b¸o. ⎯ Объявление о возобновлении изданий группы «Освобождение труда». Женева, «Союза русских социал-демократов», 1900. 8 стр. ⎯ 29.

Ai sÏ lµm cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ. ⎯ Кто совершит политическую революцию. ― В кн.: Пролетарская борьба, № 1. Б. м., 1899, стр. 1―38. ― 133.

Ai sÏ lµm cuéc çch m¹ng chÝnh trÞ. ⎯ Кто совершит политическую революцию. [Киев], изд. Киевского комитета, 1899, 28 стр. (РСДРП. Отдельный оттиск из «Пролетарской борьбы»). ⎯ 133, 142, 458.

[Am-phi-tª-a-t¬-rèp, A.V.] Nh÷ng ngµi Lõa bÞp. ⎯ [ΑмΦumeampoв, A. B.] Господа Обмановы. (Провинциальные впечатления). – «Россия», Спб., 1902, № 975, 13 (26) января, стр. 2. Подпись: Old Gentle- man. ⎯ 343, 349, 442.

B. C. ⎯ xem Cri-tsÐp-xki, B. N ⎯ Б. К. ⎯ см. Кричевский, Б. Н.

B ⎯ v ⎯ xem Xa-vin-cèp, B. N. ⎯ Б ⎯ в ⎯ см. Савинков, Б. Н.

Bµn vÒ cæ ®éng ⎯ xem Crª-me, A. I. Bµn vÒ cæ ®éng. ⎯ Об агитации ⎯ см. Кремер, А. И. Об агитации.

B¶n ço tr¹ng vÒ vô ®Êu tranh håi th¸ng N¨m ë nhµ m¸y ¤-bu-khèp. ⎯ Обвинительный акт по делу о майских беспорядках на Обухов cком заводе. С послесловием от редакции «Искры». Издание и типография «Искры» [Кишинев], ноябрь 1901. 15 стр. (РСДРП. Оттиск из ном. 9 «Искры»). ⎯ 371.

B¶n ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ chÕ ®é qu©n dÞch ¸p dông ®èi víi häc sinh çc tr−êng cao ®¼ng bÞ ®uæi v× ®· g©y ra nh÷ng vô mÊt trËt tù tËp thÓ. Ngµy 29 th¸ng B¶y 1899. ⎯ Временные правила об отбывании воинской повинности воспитанниками высших учебных заведений, удаляемых их сих заведений за учинение скопом беспорядков. 29 июля 1899 г. ⎯ «Правительственный Вестник», Спб., 1899, № 165, 31 июля (12 августа), стр. 1. ⎯ 442-443.

B¸o ço vÒ çc quü tiÕt kiÖm nhµ n−íc n¨m 1899. ⎯ Отчет государственных


648

сберегательных касс за 1899 год. Спб., тип. «Народная польза», б. г. XXXI, 129 стр. ⎯ 351-363.

B¸o c¸o vÒ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga göi §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ë Pa-ri n¨m 1900. LÞch sö phong trµo c«ng nh©n Do-th¸i ë Nga vµ Ba-lan. ⎯ Доклад о русском социал-демократич. движении международному социалистич. конгрессу в Париже 1900 г. История еврейского рабочего движения в России и Польше. Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. Союза, 1901. 134 стр. (РСДРП). ⎯ 184.

"B¸o c«ng nh©n" ⎯ «Рабочая Газета», Киев. ⎯ 40-41, 172, 183-184.

"B¸o c«ng nh©n" (Kh«ng xuÊt b¶n ®−îc n¨m 1899). ⎯ «Рабочая Газета» (неосуществленное издание 1899 г.). ⎯ 4, 202-203, 204, 209, 372.

"B¸o c«ng nh©n Xanh Pª-tÐc-bua khæ nhá" ⎯ «С. – Петербургский Рабочий Листок», [Спб. – Женева]. ⎯ 22.

BÐc-stanh, E. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. ⎯ Бернштейн, Э. Истори-ческий материализм. Пер. Л. Канцель. Спб., «Знание», тип. Клобукова, 1901. 332 стр. ⎯ 22.

⎯ Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi. ⎯ Проблемы социализма и задачи социал-демокра- тии. Пер. с нем. К. Бутковского. М., кн. Скл. Д. Ефимова, [1901]. 360 стр. ⎯ 22.

⎯ Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. ⎯ Социальные проблемы. Пер. с нем. П. Когана. М., Т-во тип. А. Мамонтова, 1901. V, 312 стр. ⎯ 22.

Ben-tèp, N. ⎯ xem Plª-kha-nèp, G. V. ⎯ Бельтов, Н. – см. Плеханов, Г. В. "B×nh minh" ⎯ «Заря», Штутгарт. ⎯ 17, 29, 36, 66, 72, 237, 241, 316, 381, 458.

⎯ 1901, № 1, апрель. 283 стр. ⎯ 17, 59, 64, 81, 148, 235-236, 445.

⎯ 1901, № 2-3, декабрь, стр. 156 - 179, 349 - 354, 361 - 403,

404-424. ⎯ 81, 175, 240-241, 445.

⎯ 1902, № 4, август. VI, 39, 87, 251 стр. – 240, 241, 300, 316, 458, 490 - 492, 530 - 551.

Bun-ga-cèp, X. N. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp. ⎯ Булгaков, С. Н. Капитализм и земледелие. Т. II. Спб., тип. Тиханова, 1900. 458, V, стр. ⎯ 27, 320, 399, 487.

"B−íc ngoÆt lÞch sö". ⎯ Исторический поворот. ⎯ «Листок «Рабочего Дела»», Женева, 1901, № 6, апрель, стр. 1-6. ⎯ 65, 221, 236, 237.


649

ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ nh÷ng cuéc b·i c«ng. §iÒu trÇn cña Bé tµi chÝnh vÒ viÖc gi¶i quyÕt c¸c cuéc b·i c«ng. Cã phô tr−¬ng bµi: "Th¾ng lîi míi cña c«ng nh©n Nga" cña L. M¸c-tèp. ⎯ Самодержавие и стачки. Записка министерства финансов о разрешении стачек. С прилож. Статьи: «Новая победа русских рабочих». Л. Марто- ва. Изд. Лиги русской революционной социал-демократии. Женева, тип. Лиги, 1902. 68 [2] , XXVI стр. (РСДРП). ⎯ 493-503.

ChØ dô cho thµnh viªn Héi ®ång nhµ n−íc... Van-nèp-xki. 25 th¸ng Ba 1901. ⎯ Рескрипт, данный на имя члена Государственного сове- та … Ванновского. 25 марта 1901 г. – «Правительственный Вест ник», Спб., 1901, № 68, 25 марта (7 апреля), стр. 1. ⎯ 342-343.

[Chó thÝch cña ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cho bµi cña B.N. Xa-vin-cèp "Phong trµo ë Pª-tÐc-bua vµ nh÷ng nhiÖm vô thùc tiÔn cña phong trµo d©n chñ - x· héi"]. ⎯ [Примечание редакции журнала «Рабочее Дело» к статье Б. Н. Савинкова «Петербург- ское движение и практические задачи социал-демократии»]. ⎯ «Рабочее Дело», Женева, 1900, № 6, апрель, стр. 28. ⎯ 133-134, 166-167.

Ch−¬ng tr×nh ®äc. ⎯ Программа для чтения. Составлена И – ым. Б. м. и г. 22 стр. ⎯ 366-367.

[Ch−¬ng tr×nh häc tËp]. ⎯ [Программа для занятий]. Б. м. и. г. 10 стр. ⎯ 366 - 367.

Ch−¬ng tr×nh häc tËp nhãm. ⎯ Программа для кружковых занятий. Б. м. и г. 29 стр. ⎯ 366-367.

[Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù (Tagesordnung) cña ®¹i héi]. 13 (26) th¸ng Hai 1902. B¶n th¶o1). ⎯ [Список вопросов (Tagesordnung) Съезда]. 13 (26) февраля 1902 г. Рукопись. ⎯ 364-368.

[C«-pen-d«n, T. M. Th− göi B.]. ⎯ [Копельзон, Т. М. Письмо Б.]. ⎯ В кн.: Плеханов, Г. В. Vademecum для редакции «Рабочего Дела» Сб. материалов, изданный группой «Освобождение тру- да». С предисл. Г. Плеханова. Женева, тип. Группы старых народовольцев, 1900, стр. 35-36. ⎯ 24-25.

1) In lÇn ®Çu tiªn trong V¨n tËp Lª-nin VIII, 1928, tr.227.


650

C«-pen-d«n, T. M. Th− göi «ng G. ⎯ Письмо г. Г. – В кн.: Плеха- нов, Г. В. Vademecum для редакции «Рабочего Дела» Сб. материалов, изданный группой «Освобождение труда». С предисл. Г. Плеханова. Женева, тип. Группы старых народовольцев, 1900, стр. 27-35. ⎯ 24-25.

C«ng nh©n çc x−ëng dÖt Pª-tÐc-bua yªu s¸ch g×? ⎯ Чего требуют рабо- чие петербургских бумагопрядилен. [Листовка.] Изд. Союза борьбы за освобождение рабочего класса. [Спб], 30 мая 1896. 1 стр. ⎯ 195.

"C«ng nh©n miÒn Nam". ⎯ «Южный Рабочий», Екатеринослав и др. ⎯ 191-192.

⎯ 1900, [Смоленск], № 3, ноябрь, стр. 4-14. ⎯ 191-192.

C«ng tr×nh nghiªn cøu cña ñy ban xÐt l¹i çc ®iÒu lÖ c«ng nghiÖp c«ng x−ëng vµ c«ng nghiÖp thñ c«ng. ⎯ Труды комиссии, учрежденной для пересмотра уставов фабричного и ремесленного. Ч. 1, 3. Спб., 1863-1864. 2 т. ⎯ 495.

Credo. ⎯ В кн.: [Ленин, В. И.] Протест российских социал-демо- кратов. С послесл. от ред. «Рабочего Дела». Изд. Союза рус- ских социал-демократов. Женева, тип. «Союза», 1889, стр. 1 - 6. (РСДРП. Оттиcк из № 4-5 «Рабочего Дела»). ⎯ 23-24, 47-48, 50, 96-97, 121, 123-124, 166, 232.

[Crª-me, A.I.] Bµn vÒ cæ ®éng. Lêi b¹t cña ¸c-xen-rèt. ⎯ [Кремер, А. И.] Об агитации. С послесл. П. Аксельрода. Изд. «Союза русских социал-демократов». Женева, тип. «Союза русских со-циал- демократов», 1896. 43 стр. ⎯ 39.

Cri-tsÐp-xki, B. N. §Êu tranh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong phong trµo c«ng nh©n Nga. ⎯ Кричевский, Б. Н. Экономическая и политическая борьба в русском рабочем движении. – «Рабочее Дело», Женева, 1900, № 7, август, стр. 1-22. ⎯ 58-59, 75.

⎯ Nh÷ng nguyªn t¾c, s¸ch l−îc vµ ®Êu tranh. ⎯ Принципы, тактика и борьба. – «Рабочее Дело». Женева, 1901 № 10, сентября, стр. 1 - 36. ⎯ 12 - 18, 27 - 30, 36, 40, 4, 52, 58 - 64, 65 - 67, 78, 82, 107 - 108, 118 - 119, 125 - 126, 134 - 138, 144 - 146, 173 - 174, 182, 196 - 200, 204, 209- 210, 220 - 221, 228 - 229, 237, 239 - 240, 242 - 243.

⎯ Thêi kú ®¸ng lo ng¹i ë Ph¸p. ⎯ Тревожное время во Франции. ⎯ «Рабочее Дело». Женева, 1899, № 2 - 3, август, стр. 76 - 85,


651

в отд.: Рабочее движение за границей. Подпись: Б. К. ⎯ 240-241.

Cr−-lèp, I. A. Con mÌo vµ ng−êi nÊu bÕp. ⎯ Крылов, И. А. Кот и Повар. ⎯ 292.

⎯ Hai çi thïng. ⎯ Две Бочки. ⎯ II.

[Cu-xc«-va, E. §.] [Phª b×nh s¸ch:] Ph. §an. Rót tõ lÞch sö phong trµo c«ng nh©n vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi ë Nga. 1900 - 1904. ⎯ [Кус- кова Е. Д.]. [Рецензия на кн.:] Ф. Дан. Из истории рабочего движения и социал-демократии в России. 1900-1904 гг. Изд. Донской Речи. ⎯ «Былое», Пб., 1906, № 10, октябрь, стр. 320- 330. Подпись: Е. Кускова. ⎯ 23.

⎯ Th− cña mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cuèn s¸ch nhá chèng nhãm "¤. T." göi ¸c-xen-rèt ⎯ Trong s¸ch: Plª-kha-nèp, G. V. Vademecum dµnh cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". ⎯ Письмо к Аксельроду одного из авторов брошюры против группы «О. Т.» – В кн.: Плеханов, Г. В. Vademecum для редакции «Рабочего Дела». Сб. материалов, изданный группой «Освобождение труда». С. предисл. Г. Пле - ханова. Женева, тип. Группы старых народовольцев, 1900, стр. 17-27. ⎯ 24.

"Cña c¶i n−íc Nga". ⎯ «Русское Богатство», Пб. ⎯ 320, 336.

Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n. Sè 1. ⎯ Пролетарская борьба. № 1. Б. м., 1899. 119 стр. ⎯ 133, 332-333.

Cuéc luËn chiÕn cña tê "B×nh minh" víi ban biªn tËp tê "Vorwärts". ⎯ Полемика «Зари» с редакцией “Vorwärts” «Искра», [Мюнхен], 1902, № 18, 10 марта, стр. 5-6, в отд.: Из партии. ⎯ 240-241.

C−¬ng lÜnh cña Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n Xanh Pª-tÐc-bua. ⎯ Программа С.-Петербургского союза борьбы за освобождение рабочего класса. [Листовка. Спб.], октябрь 1900. 2 стр. ⎯ 145, 149-152, 182.

C−¬ng lÜnh cña ["Héi liªn hiÖp miÒn B¾c §CNDCXHN"]. B¶n th¶o 1) ⎯ Программа [«Северного союза РСДРП»]. Рукопись. – 446-458.

C−¬ng lÜnh cña tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n", c¬ quan ®Þnh kú cña Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Программа периодического

1) In lÇn ®Çu trong t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", 1922, sè 9, tr.231 - 234.


652

органа Союза русских социал-демократов «Рабочее Дело» Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. «Союза», 1899. 9 стр. (РСДРП. Оттиск из № 1 «Рабочего Пела». ⎯ 29, 53-54, 56-58, 125-126, 232.

Da-xu-lÝch, V. I. Dù th¶o hiÖp nghÞ. B¶n th¶o1). ⎯ Засулич В. И. Проект соглашения. Рукопись. ⎯ 300-309, 514.

⎯ [Phª b×nh s¸ch:] "Sù phôc håi chñ nghÜa çch m¹ng ë Nga" ⎯ [Рецензия:] «Возрождение революционизма в России». Издание революционно-социалистической группы «Свобода». «Свобода». Журнал для рабочих. Издание той же группы. ⎯ «Заря», Штутгарт, 1901, № 2-3, декабрь, стр. 349-354. Подпись: В. З. ⎯ 175.

VÒ nh÷ng sù biÕn hiÖn nay. ⎯ По поводу современных событий. ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1901, № 3, апрель, стр. 6-7. ⎯ 120.

"DÜ v·ng". ⎯ «Былое», Пб., 1906, № 10, октябрь, стр. 320-330. ⎯ 23.

Dù th¶o cña tiÓu ban vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh. B¶n th¶o.2) - Комиссионный проект проекта программы. Рукопись. ⎯ 318, 320, 371.

Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. (Do ban biªn tËp "Tia löa" vµ "B×nh minh" th¶o ra). ⎯ Проект программы Российской социал-демократической рабочей партии. (Выработан- ный редакцией «Искры» и «Зари»). ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1902, № 21, 1 июня, стр. 1-2. ⎯ 372, 381-382, 458, 484-485, 490-492.

Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (Do ban biªn tËp "Tia löa" vµ "B×nh minh" th¶o ra). ⎯ Проект программы Российской социал-демократической рабочей партии. (Выработанный редакцией «Искрa» и «Зари»). ⎯ «Заря», Штутгарт, 1902, № 4, август, стр. 1-20, в отд. А. ⎯ 316, 458, 490-492.

Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Проект программы pусскиx социал-демократов – см. Плеханов, Г. В. Проект программы русских социал-демократов.

§¹i héi bÊt th−êng cña nh÷ng chñ má ë Kh¸c-cèp. ⎯ Экстренный съезд горнопромышленников в Харькове. ⎯ «Южный Рабочий», [Смоленск], 1900, № 3, ноябрь, стр. 4-8. ⎯ 190.

1) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr. 91 - 92. 2) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr. 114 - 117.


653

§¹i héi §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi §øc ë Han-n«-v¬. ⎯ Конг-ресс Германской социал-демократической рабочей партии в Ганновере. ⎯ «Рабочее Дело», 1899, № 4―5, сентябрь-декабрь, стр. 25-37, в отд.: Рабочее движение за границей. ⎯ 16.

§¹i héi §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. ⎯ Конгресс Германской социал-демократической партии. ⎯ «Рабочее Дело», Женева, 1899, № 2―3, август, стр. 65-72, в отд.: Рабочее движение за гра- ницей. ⎯ 16.

§¹i héi lÇn thø t− cña Tæng héi c«ng nh©n Do-th¸i ë LÝt-va, Ba-lan vµ Nga. ⎯ Четвертый съезд Всеобщего еврейского рабочего союза в Литве, Польше и России. Б. м., июль 1901. 21 стр. (РСДРП). ⎯ 75.

"§ªm tr−íc". ⎯ «Накануне», Лондон. ⎯ 179, 367.

⎯ 1899, № 7, июль, стр. 78 - 80. ⎯ 55, 58, 68, 76, 179 - 180.

⎯ 1900, № 15, апрель, стр. 183 - 184. ⎯ 179.

⎯ 1900, № 16, май, стр. 194 - 196. ⎯ 179.

⎯ 1900, № 17 и 18, июнь, стр. 208 - 210. ⎯ 179.

§ªm tr−íc cña çch m¹ng. B×nh luËn vÒ çc vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ s¸ch l−îc, ra kh«ng ®Òu kú. ⎯ Канун революции. Непериодическое обозрение вопросов теории и тактики. [Женева], Революционно-социа-листическая группа «Свобода», 1901, 132 стр. ⎯ 197, 200, 205 - 224, 225, 333, 367, 402 - 403, 420 - 421.

§iÒu lÖ cña tæ chøc liªn hiÖp cña c«ng nh©n. ⎯ Устав союзной рабочей организации. ⎯ В листовке: Программа петербургского Союза борьбы за освобождение рабочего класса [Спб.], октыбрь 1900, стр. 1―2. ⎯ 145, 149 - 152, 182.

§iÒu lÖ quü c«ng nh©n, do c«ng nh©n Pª-tÐc-bua th¶o ra. Pª-tÐc-bua. Th¸ng B¶y 1897. ⎯ Устав рабочей кассы, выработанный nетербург. рабочими. Петербург. Июль 1897 г. ⎯ «Рабочая Мысль», Спб., [1897, № 1], октябрь, стр. 4-5. ⎯ 42, 53, 149.

§iÒu lÖ quü c«ng nh©n, do c«ng nh©n Xanh Pª-tÐc-bua th¶o ra. (Rót trong tê "T− t−ëng c«ng nh©n", sè I). ⎯ Устав рабочей кассы, выработ. в Спб. Рабочими. (Из. № 1 «Рабочей Мысли»). ⎯ «Листок «Работника»», Женева, 1898, № 9-10, ноябрь, стр. 46-47. ⎯ 42, 149.

§iÒu lÖ t¹m thêi vÒ tæ chøc çc ®oµn thÓ sinh viªn trong çc tr−êng ®¹i


654

häc thuéc Bé gi¸o dôc quèc d©n. 22 th¸ng Ch¹p 1901. ⎯ Временные правила организации студенческих учреждений в высших учебных заведениях ведомства министра народного просвещения. 22 дека- бря 1901 г. ⎯ «Правительственный Вестник», Спб., 1901, № 283, 30 декабря (12 января 1902), стр. 2-3. ⎯ 342-344.

§êi sèng x· héi chóng ta. ⎯ Из нашей общественной жизни. ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 2-4. ⎯ 465.

§êi sèng x· héi chóng ta. ⎯ Из нашей общественной жизни. ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1901, № 3, апрель, стр. 2-6. ⎯ 120.

§êi sèng x· héi chóng ta. ⎯ Из нашей общественной жизни. ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1901, № 13, 20 декабря, стр. 1-2. ⎯ 224.

§êi sèng x· héi chóng ta. ⎯ Из нашей общественной жизни. ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1902, № 14, 1 января, стр. 1-2. ⎯ 224.

"Gi¶i phãng", ⎯ «Освобождение», Штутгарт, 1902, № 4, 2 (15) августа, стр 49 - 53. ⎯ 502 - 503.

Goãc-bu-nèp, I. Ph. Nh÷ng c¶nh t−îng sinh ho¹t cña giíi bu«n b¸n. D¹m ngâ vµ ¨n hái. ⎯ Горбунов, И. Ф. Сцены из купеческого быта. Смотрины и сговор. ⎯ 550.

Goãc-ki, M. Nãi vÒ mét nhµ v¨n kiªu ng¹o. ⎯ Горький. М. О писателе, который зазнался. ⎯ 20.

G«-g«n, N. V. Nh÷ng ®Þa chñ cæ hñ. ⎯ Гоголь, Н. В. Старосвет- ские помещики. ⎯ 116.

⎯ Nh÷ng linh hån chÕt. ⎯ Мертвые души. ⎯ 15.

G«n-tsa-rèp, I. A. ¤-bl«-mèp. ⎯ Гончаров, И. А. Обломов. ⎯ 178, 332, 409, 431.

Gri-b«-ª-®èp. A. X. Khæ v× kh«n. ⎯ Грибоедов, А. С. Горе от ума. ⎯ 29, 64, 342, 466, 503.

* [Gu-rª-vÝch E.L.] Nh÷ng bøc th− göi tõ Ph¸p. ⎯ [Гуревич, Э. Л.] Письма из Франции. Письма первое – третье. – «Искра», [Мюнхен],

* DÊu hoa thÞ ®Ó chØ nh÷ng s¸ch b¸o, trong ®ã cã bót tÝch cña V. I.Lª-nin vµ ®−îc b¶o qu¶n ë Côc l−u tr÷ cña ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«.


655

1901, № 6, июль, стр. 6-7; № 8, 10 сентября, стр. 5-6; № 9, октябрь, стр. 6-7. ⎯ 445.

Göi nh÷ng c«ng d©n Nga. ⎯ К русским гражданам. [Листовка.] Б. м., изд. Донского ком. РСДРП, б. г. 1 стр.. ⎯ 459.

Göi tÊt c¶ çc thÇn d©n cña Nga hoµng. ⎯ Ко всем подданным русского царя. Изд. Партии социалистов-революционеров. [Листовка.] Б. м., 3 апреля 1902. 1 стр. ⎯ 468 - 469, 470 - 475, 477 - 478.

Göi toµn thÓ c«ng nh©n Nga. ⎯ Ко всем русским рабочим. [Первомайская листовка.] Б. м., тип. «Искры», [1902]. 2 стр. (РСДРП). ⎯ 373.

Hai ®¹i héi. §¹i héi III th−êng kú cña Héi liªn hiÖp vµ ®¹i héi "thèng nhÊt". ⎯ Два съезда. III очередной съезд Союза и «объеди-нительный» съезд. Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. Союза, 1901. 34 стр. (РСДРП). ⎯ 25 - 26, 29, 65, 70, 73, 75, 76, 82, 87 - 88, 106, 109 - 110, 114 - 115, 122, 123, 125 - 126, 137 - 138, 148, 171, 176 - 177, 179, 180 - 182, 199 - 201, 236 - 240, 241 - 243, 374, 391.

Ho¹t ®éng cña çc quü tiÕt kiÖm nhµ n−íc n¨m 1897. ⎯ Деятельность государственных сберегательных касс в 1897 году. ⎯ «Вестник Финансов, Промышленности и Торговли», Спб., 1898, № 26, 28 июня (10 июля), стр. 779 - 780 ⎯ 352.

I-lin Vl; I-lin, Vla-®i-mia ⎯ xem Lª-nin, V. I. ⎯ Ильин. Вл. Ильин, Владимир – см. Ленин, В. И.

[I-van-sin, V. P. Phª b×nh s¸ch:] "T− t−ëng c«ng nh©n", c¬ quan ng«n luËn cña c«ng nh©n Pª-tÐc-bua, çc sè I - 3. ⎯ [Иваншин В. П. Рецензия:] “Рабочая Мысль”, орган петербургских рабочих, №№ 1-3. – “Листок “Работника””, Женева, 1898, № 9-10 ноябрь, стр. 47-53. Подпись: И-ъ, В. ⎯ 44, 54, 57 - 58.

Kû niÖm m−êi n¨m cuéc b·i c«ng M«-r«-dèp ⎯ xem Sª-xtÐc-nin, X.P. Kû niÖm m−êi n¨m cuéc b·i c«ng M«-r«-dèp. ⎯ Десятилетие морозовской стачки – см. Шестернин, С. П. Десятилетие морозов-ской стачки.

La-da-rÐp, E. Sù ph©n liÖt trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. (Th− göi ban biªn tËp). ⎯ Лазарев, Е. Раскол в русской социал-демократической партии. (Письмо в редакцию). ⎯ “Накануне”, Лондон, 1900, № 15, апрель, стр. 183-184; № 16, май, стр. 194 - 196. ⎯ 179.

⎯ VÒ mét sù ph©n liÖt. ⎯ По поводу одного раскола. – “Нака- нуне”, Лондон, 1900, № 17 и 18, июнь, стр. 208 - 210. ⎯ 179.


656

LÐc-m«n-tèp, M. I-u. Con quû. ⎯ Лермонmов M. IO. Дeмoн. ⎯ 212.

⎯ Lêi cÇu nguyÖn ("Trong phót khã kh¨n cña ®êi m×nh"). ⎯ Молитва. (“В минуту жизни трудную”). ⎯ 177.

Lª-nin, V. I. Ba ®iÓm söa ®æi [cho "Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga"]. B¶n th¶o1). ⎯ Ленин, В. И. Три поправки [к “Проекту программы Российской социал-демокра-тической рабочей партии”]. Рукопись. ⎯ 313 - 314.

⎯ Bµn vÒ mét b¶n "Profession de foi". B¶n th¶o2) ⎯ По поводу "Profession de foi" Рукопись.⎯ 24.

*⎯ B¾t ®Çu tõ ®©u? ⎯ С чего начать? – “Искра”, [Мюнхен], 1901 № 4, май, стр. 1. ⎯ 3 - 5, 60, 65, 113, 137, 196, 197, 198, 199 - 208, 210, 213, 225, 227, 235, 445.

*⎯ Bän chñ n« ®ang ho¹t ®éng. ⎯ Крепостники за работой. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 8, 10 сентября, стр. 1. ⎯ 120.

⎯ B−íc ®Çu cña nh÷ng cuéc biÓu t×nh. ⎯ Начало демонетраций. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 13, 20 декабря, стр. 1. ⎯ 224.

⎯ C¸c bé tr−ëng nhµ ta nghÜ g×? B¶n th¶o3) ⎯ О чeм думают наши министры? Рукопись. ⎯ 40.

*⎯ Cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng kÎ ®ãi. ⎯ Борьба с голодающими. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 9, октябрь, стр.1. ⎯ 81, 327 - 328.

⎯ Cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng kÎ ®ãi. ⎯ Борьба с голодающими. (От-дельный оттиск из № 2-3 “Зари”) Stuttgart, Dietz, [1901] 18 стр. ⎯ 81.

⎯ C−¬ng lÜnh cña chóng ta. B¶n th¶o4) ⎯ Наша программа. Рукопись. ⎯ 4, 202, 204.

⎯ C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Аграрная программа русской социал-демократии. – “Заря”, Штутгарт, 1902, № 4, августа, стр. 152-183, в отд. 2. Подпись: Н. Ленин; Н. Л. ⎯ 300, 373, 530 - 551.

1) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr.51. 2) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin VII, 1928, tr. 6 - 15. 3) In lÇn ®Çu trong b¸o "Sù thËt Pª-t¬-r«-gr¸t", 1924, sè 22, ngµy 27

th¸ng Giªng. 4) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin III, 1925, tr. 19 - 24, 14 - 18.


657

⎯ Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. B¶n th¶o1) ⎯ Проект программы Россиской соц-дем. рабочей партии. Рукопись. ⎯ 268, 273, 274, 282, 284, 288, 290 - 291, 295, 300 - 302, 308, 331, 316, 371, 382 - 392, 398 - 400, 401 - 404, 410 - 411, 415, 422 - 425, 426 - 429, 529, 530, 547.

⎯ §¹i héi, ®ång ®Þa ph−¬ng. ⎯ Земский съезд. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 8, 10 сентября, стр. 2, в отд.: Из нашей общест- венной жизни. ⎯ 120.

* ⎯ §¶ng c«ng nh©n vµ giai cÊp n«ng d©n. ⎯ Рабочая партия и крестьянство ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 3, апрель, стр. 1 - 2. ⎯ 118, 381, 385 - 386, 393, 401 - 403, 405 - 406, 410 - 411, 418 - 419, 420, 478.

⎯ §iÓm qua t×nh h×nh trong n−íc. ⎯ Внутреннее обозрение. ⎯ “Заря”, Штутгарт, 1901, № 2-3, декабрь, стр. 361-403. Подпись: Т. Х. ⎯ 81.

⎯ Lµm g×? Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta. ⎯ Что делать? Наболевшие вопросы нашего движения. Stuttgart, Dietz, 1902. VII, 144 стр. Перед загл. Авт.: Н. Ленин . ⎯ 3 - 5, 244, 445, 476.

⎯ Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. Lêi b¹t cña ban biªn tËp "Sù nghiÖp c«ng nh©n". ⎯ Протест российских социал-демократов. С послесл. от ред. “Рабочего Дела”. Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. “Союза”, 1899, 15 стр. (РСДРП. Оттиск из № 4-5 “Рабочего Дела”). ⎯ 23, 56 - 57.

*⎯ Lêi thó nhËn quý gi¸. ⎯ Ценное признание. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 6, июль, стр. 1. ⎯ 121.

⎯ Lêi tùa [cho cuèn s¸ch nhá "Nh÷ng tµi liÖu cña §¹i héi "thèng nhÊt""]. ⎯ Предисловие [к брошюре “Документы “объединительного” съезда""]. кн.: Документы “объединительного” съезда. Изд. Лиги русской революционной социал-демократии. Женева, тип. Лиги, 1901, стр. I. IV. ⎯ 3, 237 - 238.

⎯ Lêi tùa [cho v¨n tËp: Trong 12 n¨m] ⎯ Предисловие [к сборнику: За 12 лет]. ⎯ В кн.: [Ленин, B. И.] Ильин, Вл. За 12 лет. Соб- рание статей. Т. I. Два направления в русском маpксизме и русской социал-демократии. Спб., тип. Безобразова и К0, 1908, стр. III - XII. ⎯ 20.

1) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr.43 - 50.


658

Lª-nin, V. I. LuËt c«ng x−ëng míi. ⎯ Новый фабричный закон. Изд. Российской социал-демократической рабочей партии. Женева, тип. “Союза русских социал-демократов”, 1899, 52 стр. ⎯ 202.

⎯ LuËt khæ sai vµ ¸n khæ sai. ⎯ Каторжные правила и катор- жный приговор. “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 10, ноябрь, стр. 1. ⎯ 81.

*⎯ M¹n ®µm víi nh÷ng ng−êi b¶o vÖ chñ nghÜa kinh tÕ. ⎯ Беседа с защитниками экономизма. “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 12, 6 декабря, стр. 2 - 3. ⎯ 42 - 43, 115 - 116, 124.

⎯ Mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch. B¶n th¶o1). ⎯ Насущный вопрос. Рукопись. ⎯ 4, 202, 204.

⎯ NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban. B¶n th¶o2) ⎯ Замечания на комиссионый проект программы. Рукопись. ⎯ 318.

⎯ NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh [thø hai] cña [Plª-kha-nèp]. B¶n th¶o1 ⎯ Замечания на [второй] проект программы [Плеханова]. Ру- копись. ⎯ 311.

⎯ NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Задачи русских социал-демократов. С предисл. П. Аксельрода. Изд. Россий- ской социал-демократической рабочей партии. Женева, тип. “Союза русских социал-демократов”, 1898. 34 стр. ⎯ 56, 57, 173, 202.

⎯ NhiÖm vô tr−íc m¾t cña chóng ta. B¶n th¶o3). ⎯ Наша ближайшая задача. Рукопись.⎯ 4, 202, 204.

*⎯ Nh÷ng nhiÖm vô bøc thiÕt cña phong trµo chóng ta. ⎯ Насущные задачи нашего движения. – “Искра”, [Лейпциг], 1900, № 1, декабрь, стр. 1. ⎯ 58 - 60, 63.

⎯ Néi dung kinh tÕ cña chñ nghÜa d©n tóy vµ sù phª ph¸n trong cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª vÒ néi dung ®ã. (Bµn vÒ cuèn s¸ch cña P. Xt¬ ru-vª: Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga. Xanh Pª-tÐc-bua, 1894). ⎯ Экономическое содержание народничества и критика его в книге г. Струве. (По поводу книги П. Струве: Критические заметки к вопросу об эконо-мическом развитии России. Спб., 1894 г.). – В кн.: Материалы к характеристике нашего хозяйственного развития. Сб. статей.

1) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin III, 1925, tr. 25 - 30. 2) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr. 65 - 87. 3) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin III, 1925, tr. 19 - 24.


659

Спб., тип. Сойкина, 1895, стр. 1-144, в ч. II. Подпись: К. Тулин. ⎯ 20.

⎯ Néi dung kinh tÕ cña chñ nghÜa d©n tóy vµ sù phª ph¸n trong cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru-vª vÒ néi dung ®ã. (Sù ph¶n ¸nh chñ nghÜa M¸c trong s¸ch b¸o t− s¶n.) (Bµn vÒ cuèn s¸ch cña «ng Xt¬-ru- vª: Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga. Xanh Pª-tÐc-bua, 1894.) ⎯ Экономическое содержание народни-чесва и критика его в книге г. Струве. (Отражение марксизма в буржуазной литературе.) (По поводу книги г. Струве. Кри- тические заметки к вопросу об экономическом развитии России. Спб., 1894 г.) – В кн.: [Ленин, В. И.] Ильин, Вл. За 12 лет. Собрание статей. Т. I. Два направления в русском марксизме и русской социал-демократии. Спб., тип. Безобразова и К0, 1908, стр. 3 - 125. ⎯ 20.

⎯ Sù chia rÏ trong Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi. ⎯ Раскол в заграничном Союзе русских социал-демократов. “Искра”, (Лейпциг), 1900, № 1, декабрь, стр. 8, в отд.: Из партии. ⎯ 234.

⎯ Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr−êng trong n−íc cña nÒn ®¹i c«ng nghiÖp. ⎯ Развитие капитализ- ма в России. Процесс образования внутреннего рынка для круп- ной промышленности. Спб., изд. Водовозовой, 1899. IX, IV, 480 стр. Перед загл. aвт.: Владимир Ильин. ⎯ 407, 486.

*⎯ TrËn kÞch chiÕn míi. ⎯ Новое побоище. – “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 5, июнь, стр. 1-2. стр. ⎯ 81 - 82.

⎯ Trong 12 n¨m. TËp c¸c bµi. T. I. Hai xu h−íng trong chñ nghÜa M¸c ë Nga vµ trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ За 12 лет. Со-брание статей. Т. I. Два направления в русском марксизме и русской социал-демократии. Спб., тип. Безобразова и К0, 1908, XII, 471 стр. Перед загл. aвт.: Вл. Ильин. ⎯ 20.

⎯ [Tuyªn bè cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa"]. Lêi ban biªn tËp. ⎯ [Заявление редакции “Искры”]. От редакции. (Листовка. Лейпциг), 1900. 2 стр. ⎯ 28.

⎯ [VÒ bøc th− cña "c«ng nh©n miÒn Nam"]. ⎯ [О письме “рабо- чих с юга”]. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 13, 20 декабря, стр. 6 ⎯ 339 - 340.


660

*Lª-nin V. I. VÒ dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n−íc. ⎯ По поводу государственной росписи. – “Искра”, [Мюнхен], 1902, № 15, 15 января, стр. 1. ⎯ 358.

⎯ ViÖc 183 sinh viªn bÞ c−ìng bøc ®i lÝnh. ⎯ Отдача в солдаты 183-х студентов. - “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 6. ⎯ 91, 119, 476.

Lª-vi-tx¬-ki, A. Bµn qua. ⎯ Левицкий, А. Беглые заметки. ⎯ “Вестник Русской Революции”, Женева, 1902, № 2, февраль, стр. 123- 158, в отд. 1. ⎯ 467, 481.

Lêi ban biªn tËp. ⎯ От редакции. – “Рабочее Дело”, Женева, 1899, № 1, апрель, стр. 1 - 10. ⎯ 53, 56 - 59, 73, 125, 232.

Lêi ban biªn tËp "Tñ s¸ch c«ng nh©n". ⎯ От редакции “Рабочей библио- теки”. Б. м., тип. “Рабочей библиотеки”, 1900. 25 стр. (Социал-демократическая рабочая б-ка. № 1). ⎯ 333.

Lêi cña Bé gi¸o dôc quèc d©n. ⎯ От министерства народного просве-щения. – “С. - Петербургские Ведомомсти”, 1901, № 10, 11 (24) ян- варя, стр. 1. ⎯ 91.

Lêi kªu gäi cña nhãm tù gi¶i phãng cña c«ng nh©n. ⎯ Воззвание группы самоосвобождения рабочих. С. – Петербург, март, 1889 г. ⎯ “Нака- нуне”, Лондон, 1899, № 7, июль, стр. 79 - 80. ⎯ 54 - 56, 58, 68, 76, 179 - 180.

LuËt Nga vµ ng−êi c«ng nh©n. ⎯ Русский закон и рабочий. – “Осво- бождение”, Штутгарт, 1902, № 4, 2 (15) августа, стр. 53 - 53. ⎯ 502 - 504.

M¸c C. §iÒu lÖ chung cña Héi liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ. Th¸ng ChÝn 1871. ⎯ Маркс К. Общий устав Международного товарищества рабочих. Сентябрь 1871 г. ⎯ 286, 298, 374 - 385.

⎯ §iÒu lÖ t¹m thêi cña Héi liªn hiÖp. 21 - 27 th¸ng M−êi 1864. ⎯ Временный устав Товарищества. 21-27 октября 1864 г. ⎯ 286, 298, 384 - 385.

⎯ T− b¶n. Phª ph¸n chÝnh trÞ kinh tÕ häc. T. II. 1885. ⎯ Капитал. Критика политической экономии. Т. II. 1885 г. ⎯ 319.

⎯ T− b¶n. Phª ph¸n chÝnh trÞ kinh tÕ häc ⎯ T. III, ph. ⎯ 1 - 2. 1894. Капитал. Критика политической экономии. Т. III. ч. 1-2. 1894 г. ⎯ 319, 388.

M¸c, C. vµ ¡ng-ghen, Ph. Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n. Th¸ng Ch¹p 1847 - th¸ng Giªng 1848. ⎯ Маркс, К. и Энгельс, Ф. Манифест


661

Коммунистической партии. Декабрь 1847 – январь 1848 года. ⎯ 106, 270, 286, 287, 288, 289, 298, 334 - 335, 443, 452, 480.

[M¸c-tèp, L.] Bµi ca cña ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga hiÖn ®¹i. ⎯ [Марmoб, Л.] Гимн новейшего русского социалиста. – “Заря”, Штутгарт, 1901, № 1, апрель, стр. 152-153. Подпись: Нарцис Тупорылов. ⎯ 59, 64, 81, 148.

⎯ B¸o ço vÒ ho¹t ®éng cña nhãm "Tia löa", viÕt cho héi nghÞ Bª-l«- xtèc n¨m 1902. ⎯ B¶n th¶o1). ⎯ Доклад о деятельности группы “Иск- ры”, составленный для Белостокской конференции 1902 г. Руко- пись.⎯ 373.

⎯ Khëi nghÜa cña n«ng d©n. ⎯ Крестьянское восстание. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1902, № 21, 1 июня , стр. 2. ⎯ 485 - 486.

*⎯ L¹i bµn vÒ sù trôy l¹c vÒ chÝnh trÞ trong thêi ®¹i chóng ta. ⎯ Ещё о политическом разврате наших дней. - “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 10, ноябрь, стр. 1 - 2. ⎯ 22.

*⎯ N¹n ®ãi ®ang hoµnh hµnh ! ⎯ Голод идет! ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 6, июль, стр. 8. ⎯ 81.

⎯ [NhËn xÐt vÒ §¹i héi IV cña ph¸i Bun] ⎯ [Заметка о четвертом съезде Бунда]. - “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 7, август, стр. 6. ⎯ 201 - 202, 204.

⎯ N−íc Nga ngµy nay. ⎯ Современная Россия. Изд. “Союза русских социал-демократов”, Женева, тип. “Союза русских социал-демо-кратов”, 1898. 66 стр. ⎯ 201.

⎯ Sù nghiÖp c«ng nh©n ë Nga. ⎯ Рабочее дело в России. Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. “Союза”, 1899. 90 стр. (РСДРП). ⎯ 202.

⎯ Sù nghiÖp c«ng nh©n ë Nga. XuÊt b¶n lÇn thø hai cã söa ch÷a. ⎯ Рабочее дело в России. Изд. 2-е, переработанное. Изд. Лиги рус- ской революционной социал-демократии. Женева, тип. Лиги русск. революц. соц.-дем., 1903, 104 стр. (РСДРП). ⎯ 202.

⎯ "Vоrwärts" vµ "B×nh minh". ⎯ "Vоrwärts" и “Заря”. – “Заря”, Штутгарт, 1902, № 4, август, стр. 101-104, в отд. 2. Подпись: Ignofus. ⎯ 240 - 241.

1. In lÇn ®Çu trong cuèn: Nh÷ng b¸o ço cña çc ban chÊp hµnh d©n chñ - x· héi göi §¹i héi II §CNDCXHN. M. - L., 1930, tr. 86 - 90.


662

M¸c-tèp, L. ⎯ xem Ignotus. ⎯ Мартов, Л. ⎯ см. Ignotus. M¸c-t−-nèp, A. §¶ng d©n chñ - x· héi vµ giai cÊp c«ng nh©n. Hai trµo l−u

trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Мартынов, А. Социал-демократия и рабочий класс. Два течения в русской со- циал-демократии. Женева, тип. Союза, 1901. 32 стр. (РСДРП. Прил. К. № 11“Рабочего Дела”). ⎯ 70, 97.

⎯ Nh÷ng vÊn ®Ò tr−íc m¾t. ⎯ Очередные вопросы. ⎯ “Рабочее Дело”, Женева, 1901, № 9, май, стр. 42 - 75. ⎯ 83.

⎯ S¸ch b¸o cã tÝnh chÊt tè ço vµ cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n. ("Tia löa", nh÷ng sè 1 - 5). ⎯ Обличительная литература и пролетарская борьба (“Искра”, №№ 1 - 5). - “Рабочее Дело”, Женева, 1901, № 10, сентябрь, стр. 37 - 64. ⎯ 7-8, 58 - 59, 68 - 69, 73, 76 - 81, 82, 83 - 88, 89 - 90, 91 - 93, 94, 96, 98, 100 - 101, 102 - 104, 106, 107 - 111, 113, 114, 116, 117, 120, 121, 125, 126, 132, 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 144, 157, 164 - 165, 173, 175, 196, 197, 197, 198, 201, 209, 210, 225, 293 - 237, 238, 239, 243, 333, 289, 292 - 293, 401 - 403, 404, 405, 406, 407, 410, 415, 416, 417, 418, 538.

Mét cuéc ®µn ¸p cña c¶nh s¸t ®èi víi v¨n häc. ⎯ Полицейский набег на литератуpу. – “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 5, июнь, стр. 3. ⎯ 121.

Na-®ª-gi¬-®in, L. §ªm tr−íc cña çch m¹ng ⎯ xem §ªm tr−íc cña çch m¹ng. ⎯ Надеждин, л. Канун революции ⎯ см. Канун революции.

N¸c-txÝt Tu-p«-r−-lèp ⎯ xem M¸c-tèp, L. ⎯ Нарцис Тупорылов – см. Мар- тов, Л.

Nª-cra-xèp, N.A. Xa-sa. ⎯ Некрасов, Н. А. Саша. ⎯ 482 - 483.

Nª-vd«-rèp, I-u. §¶ng d©n chñ - x· héi lµ ng−êi ®¹i diÖn cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc. ⎯ Невзоров, Ю. Социал-демократия как но-сительница национального освобождения. – “Заря”, Штутгарт, 1901, № 2-3, декабрь, стр. 156 - 179. ⎯ 445.

NghÞ quyÕt cña ®¹i héi. ⎯ Решения съезда. ⎯ В листовке: Манифест Российской социал-демократической рабочей партии. Б. м., тип. партии, [1898], стр. 2. ⎯ 364.

""Ng−êi c«ng nh©n" khæ nhá", ⎯ “Листок “Работника””, Женева, 1898, № 9-10, ноябрь, стр. 46-53. ⎯ 42, 44, 54, 57, 146.

Nh÷ng c©u hái ®Ó thu thËp nh÷ng tin tøc vÒ t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Nga. ⎯ Вопросы для собирания сведений о положении рабочего класса в России. Изд. С. – Петербургского “Союза борьбы за ос-


663

вобождение рабочего класса”. Б. м., тип. “Рабочей Мысли”, 1899. VI, 31 стр. (Б-ка “Рабочей Мысли”. № 4). ⎯ 194.

Nh÷ng c©u hái vÒ t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Nga. Sè 1. ⎯ Вопросы о положении рабочего класса в России. № 1 (Листовка) Б. м., изд. “Рабочей Мысли” б. г. 4 стр. ⎯ 194.

Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ph¸p luËt Nga. ⎯ Основные черты русского законодательства. Б. м., тип. “Рабочей библиотеки”, 1901. 60 стр. (Социал-демократическая рабочая б-ка. № 4). ⎯ 333.

"Nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i b·i c«ng" ë Vi-¸t-ca. ⎯ Вятские “штрейкбре-херы”. – “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 9, октябрь, стр. 3. ⎯ 121.

Nh÷ng tµi liÖu cña ®¹i héi "thèng nhÊt". ⎯ Документы “объединительного” съезда. Изд. Лиги русской революционной социал-демократии. Женева, тип. Лиги, 1901. IV, 11 стр. ⎯ 3, 122, 236 - 237, 238, 239, 240, 242.

Nh÷ng tµi liÖu dïng ®Ó nhËn ®Þnh vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc ta. ⎯ Мате- риалы к характеристике нашего хозяйственного развития. Сб. статей. Спб., тип. Сойкина, 1895. 232, 259, III стр. ⎯ 21.

Nh÷ng tµi liÖu ®Ó söa l¹i luËt h×nh ë n−íc ta. ⎯ Материалы для пере- смотра нашего уголовного законодательства. Изд. Министерства юстиции. Спб., тип. правительствующего Сената, 1880-1881. 4 т. ⎯ 494 - 495.

Nh÷ng yÕu tè khñng bè trong c−¬ng lÜnh cña chóng ta. ⎯ Террористи-ческий элемент в нашей программе. – “Революционная Ро- сия” [Женева], 1902, № 7, июнь, стр. 2 - 5. ⎯ 464.

"N−íc Nga". ⎯ “Россия”, Спб. ⎯ 121.

⎯ 1902, № 975, 13 (26) января, стр. 2. ⎯ 343, 349, 441 - 443.

"N−íc Nga çch m¹ng". ⎯ “Революционная Россия”, [Женева]. ⎯ 367.

⎯ 1902, № 3, январь, стр. 1. ⎯ 467 - 468.

⎯ 1902, № 4, февраль, стр. 4 - 5. ⎯ 482.

⎯ 1902, № 7, июнь, стр. 2-5, 23 - 24. ⎯ 464, 470.

⎯ 1902, № 8, 25 июня, стр. 1 - 14. ⎯ 463, 475, 477 - 478, 479, 480 - 492.


664

"N−íc Nga cæ". ⎯ “Русская Старина”, Спб. ⎯ 40.

¤-xt¬-rèp-xki, A. N. Nh÷ng ph¹m nh©n v« téi. ⎯ Островский, А. Н. Без вины виноватые. ⎯ 214.

P¸c-vu-x¬. Chñ nghÜa c¬ héi trong thùc tiÔn. ⎯ Парвус. Оппортунизм на практике. ⎯ “Заря”, Штутгарт, 1902, № 4, август, стр. 1-39, в отд. 2. ⎯ 239.

[Phª b×nh s¸ch: Lª-nin, V. I.] NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ [Рецензия на книгу: Ленин, В. И.] Задачи русских социал-демократов. С предисл. П. Аксерьрода. Женева, 1898. ⎯ “Рабочее Дело”, Женева, 1899, № 1, апрель, стр. 139 -141. ⎯ 56, 57, 173.

Phong trµo n«ng d©n. ⎯ "N−íc Nga çch m¹ng". ⎯ Крестьянское движение. ⎯ “Революционная Россия”, [Женева], 1902, № 8, 25 июня, стр. 1 - 5. ⎯ 483 - 486.

Ph«n-vi-din, §.I. CËu Êm. ⎯ Фонвизин, Д. И. Недоросль. ⎯ 281.

Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña tê "T− t−ëng c«ng nh©n". ⎯ Отдельное приложение к “Рабочей Мысли”. Изд. Петебургского “Союза” Пб., 1899. 36 стр. ⎯ 28, 55, 61, 68, 81 - 82, 87, 139, 140 - 141, 190.

Pi-xa-rÐp, §.I. Nh÷ng thÊt b¹i cña mét t− t−ëng non d¹i. ⎯ Писарев, Д. И. Промахи незрелой мысли. ⎯ 219.

Plª-kha-nèp, G.V. Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm nhÊt nguyªn vÒ lÞch sö. Tr¶ lêi çc «ng Mi-khai-lèp-xki, Ca-rª-Ðp vµ phe çnh. ⎯ Плеханов Г. В. К вопросу о развитии монистического взгляда на историю. Ответ гг. Михайловчкому, Карееву и комп. Спб., 1895. 287 стр. Перед загл. авт.: Н. Бельтов. ⎯ 64.

⎯ Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Проект программы Российской социал-демократической рабочей партии. – “Заря”, Штутгарт, 1902, № 4, август, стр. 11-39, в отд. А. ⎯ 550 - 551.

⎯ Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Проект программы русских социал-демократов. ⎯ В кн.: Аксель род, П. К вопросу о современных задачах и тактике русских социал-демократов. Изд. “Союза русских социал-демократов”. Женева, тип. «Союза русских социап - Демократов», 1898, стр. 29 - 34. ⎯ 135, 381, 402, 448.


665

⎯ Dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña §CNDCXHN. B¶n th¶o1). ⎯ Перво-начальный проект программы РСДРП. Рукопись.⎯ 259, 293 - 294, 514.

⎯ Dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña §CNDCXHN. B¶n th¶o2) Второй проект программы РСДРП. Рукопись. ⎯ 269, 299, 316, 318, 371.

⎯ NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong cuéc ®Êu tranh chèng n¹n ®ãi ë n−íc Nga. (Th− göi çc ®ång chÝ trÎ). ⎯ О задачах социалистов в борьбе с голодом в России. (Письма к молодым товарищам). Женева, тип. социал-демократа”, 1892, 90 стр. (Б-ка современного социальизма. Вып. 10). ⎯ 84 - 85, 381.

⎯ ë ng−ìng cöa thÕ kû hai m−¬i. ⎯ На пороге двадцатого века. ⎯ “Искра”. [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 1. ⎯ 12, 286 - 287, 299.

⎯ Råi sao n÷a ? ⎯ Что же дальше? Издание “Искры”, [Кишинев], тип. “Искры”, сентябрь 1901. 37 стр. (РСДРП. Оттиск из второй книжки “Зари”). ⎯ 371.

⎯ Vademecum dµnh cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". ⎯ Vademecum для редакции “Рабочего Дела”. Сб. материалов, изданный групп- ой “Освобождение труда”. С предисл. Г. Плеханова. Женева, тип. Группы старах народовольцев, 1900. LII, 67 стр. ⎯ 24, 136, 141.

*⎯ VÒ çc cuéc biÓu t×nh. ⎯ О демонстрациях. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1902, № 14, 1 января, стр. 1. ⎯ 224.

*[P«-t¬-rª-xèp, A. N.] Cã chuyÖn g× x¶y ra? ⎯ [Потресов, А. Н.] Что случилось? ⎯ “Заря”, Штутгарт, 1901, № 1, апрель, стр. 47- 74. Подпись: Старовер. ⎯ 18.

⎯ VÒ nh÷ng m¬ −íc viÓn v«ng. ⎯ О бессмысленных мечтаниях. ⎯ “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 5, июнь, стр. 1. ⎯ 120, 343.

Pro domo sua. (Bµi giíi thiÖu s¸ch vÒ sè 1 cña "TruyÒn tin Çch m¹ng Nga" trong tê "B×nh minh", sè 2 - 3). ⎯ Pro domo sua. (Биб- лиографическая заметка о № 1 “В. Р. Р.” в “Заре” № 2-3). ⎯ “Вестиuк Русской Революции” Женева, 1902, № 2, февраль, стр. 99-104, в отд. III. ⎯ 320.

Profession de foi cña Ban chÊp hµnh Ki-Ðp §CNDCXHN. 1899. B¶n

1) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr. 15 - 19. 2) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin II, 1924, tr. 57 - 61.


666

th¶o1). ⎯ Profession de foi Киевского комитета РСДРП. 1899, Руко- пись. - 24.

[Pr«-c«-p«-vÝch, X. N.] Phong trµo c«ng nh©n ë ph−¬ng T©y. Thö nghiªn cøu mét c¸ch cã phª ph¸n. T. I. §øc vµ BØ. Рабочее движение на Западе. Опыт критического исследования. Т. I. Германия и Бельгия. Спб., Пантелеев, 1899, II, 212, 120 стр. Перед загл. авт.: С. Н. Прокопович. ⎯ 22, 51.

⎯ Tr¶ lêi cuèn s¸ch nhá cña ¸c-xen-rèt "Bµn vÒ nh÷ng nhiÖm vô hiÖn nay vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga". ⎯ Trong s¸ch: Plª-kha-nèp, G. V. Vademecum dµnh cho ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". ⎯ [Прокопович С. Н.] Ответ на брошюру Аксельрода “К вопросу о современных задачах и тактике русских социал-демократов”. ⎯ В. кн.: Плеханов, Г. В. Vademecum для редакции “Рабочего Дела”. Сб. материалов, изданный группой “Освобождение труда”. С предисл. Г. Плеханова. Женева, тип. Группы старых наровольцев, 1900, стр. 37-60. ⎯ 24, 140.

Quy ®Þnh vÒ nh÷ng biÖn ph¸p gi÷ g×n trËt tù nhµ n−íc vµ an ninh x· héi. 14 th¸ng T¸m [1881]. ⎯ Положение о мерах к охранению государ- свенногo порядка и общественного спокойствия. 14 августа (1881 г.). ⎯ В кн.: Полное собрание законов Российской империи. Собра- ние 3. Т. Спб., 1885, ст. 350, стр. 261 - 266. ⎯ 347.

R. M. Thùc t¹i cña n−íc ta. (Phong trµo c«ng nh©n, chÕ ®é chuyªn chÕ, x· héi cïng c¸c tÇng líp sèng trong x· héi ®ã (quý téc, t− s¶n lín vµ t− s¶n nhá, n«ng d©n vµ c«ng nh©n) vµ ®Êu tranh x· héi). ⎯ Р. М. Наша действительность. (Рабочее движение, самодержавие, общество с его слоями (дворянство, крупная и мелкая буржуазия, крестья- не и рабочие) и общественная борьба). – Отдельное приложение к “Рабочей Мысли”. Изд. Петербургского “Союза” Пб., 1899, стр. 3-16. ⎯ 28, 60, 82, 87, 139, 140, 190.

R. N. X. ⎯ xem Xt¬-ru-vª, P. B. ⎯ Р. Н. С. – см Струве. П. Б.

[Ri-a-da-nèp, §. B.]* Hµ-lan. ⎯ [Рязанов, Д. Б.] Голландия. – “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 9, октябрь, стр. 7. ⎯ 445.

⎯ Kh¶o cæ häc vµ c¶nh s¸t. ⎯ Археология и полиция. – “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 8, 10 сентябрь, стр. 3 ⎯ 445.

⎯ NhËn xÐt vÒ b¶n c−¬ng lÜnh cña "Sù nghiÖp c«ng nh©n". ⎯ Замечания на программу “Рабочего Дела”. – “Заря”, Штутгарт, 1901, № 1, апрель, стр. 118 - 136. ⎯ 235, 445.

1) In lÇn ®Çu trong V¨n tËp Lª-nin VII, 1928, tr. 16 - 18.


667

⎯ Qu¸n r−îu cña Nga hoµng. ⎯ Царский кабак. - “Искра”, [Мюн- хен], 1901, № 8, 10 сентября, стр. 1 - 2. ⎯ 445.

Råi sao n÷a? ⎯ xem Plª-kha-nèp, G. V. Råi sao n÷a? ⎯ Что же дальше? - см. Плеханов, Г. В. Что же дальше?

R−-lª-Ðp, C. Ph. Ng−êi c«ng d©n. ⎯ Рылеев, К. Ф. Гражданин. ⎯ 162.

[Sª-xtÐc-nin, X. P.] Kû niÖm m−êi n¨m cuéc b·i c«ng M«-r«-dèp. ⎯ [Шесmернин, C. П.] Десятилетие морозовской стачки. Изд. 2-ое организации газ. “Искры” [Баку], тип. “Искры” 1901, 31 стр. (РСДРП). ⎯ 371.

Sù biÕn ë Héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p. ⎯ Инцидент в Ека- теринославском земстве. “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 7, август, стр. 3 - 4. ⎯ 121.

"Sù nghiÖp c«ng nh©n" (kh«ng xuÊt b¶n ®−îc n¨m 1895). ⎯ “Рабочее Дело” (неосуществленное издание 1895 г.). ⎯ 38 - 39, 47.

"Sù nghiÖp c«ng nh©n". ⎯ “Рабочее Дело”, Женева. ⎯ 6, 17, 18, 19, 24, 25, 29, 44, 48, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 65, 66, 67, 70, 73, 76, 83, 92, 94, 98, 106, 110, 122, 123, 124, 126, 133, 137, 139, 148, 157, 171, 173, 175, 176, 178, 180, 182, 197, 200, 210, 216, 219, 220, 232, 234, 236, 237, 238, 242, 375.

⎯ 1899, № 1, апрель, стр. 1 - 10, 139 - 142. ⎯ 53, 55, 56, 73, 173, 232.

⎯ 1899, № 2-3, август, стр. 65 - 72, 76 - 85, в отд.: Рабочее движение за границей. ⎯ 15, 17, 240.

⎯ 1899, № 4-5, сетябрь-декабрь, стр. 25-37, в отд.: Рабочее движение за границей. ⎯ 17.

⎯ 1900, № 6, апрель, стр. 28 - 42. ⎯ 93 - 94, 131 - 132, 134, 162, 163 - 164, 166, 169, 176, 187.

⎯ 1900, № 7, август, стр. 1 - 22. ⎯ 58, 75 - 76.

⎯ 1901, № 9, май, стр. 42 - 75. ⎯ 83.

⎯ 1901, № 10, сентябрь, 136, 46, стр. ⎯ 3, 7 - 8, 12 - 17, 22, 24, 27, 28, 29, 31, 36, 40, 47 - 48, 52, 58 - 61, 62 - 63, 65 - 69, 73, 76 - 81, 82, 83 - 87, 89 - 90, 92 - 93, 94, 96, 98, 100 - 101, 102 - 105, 106, 107 - 110, 113, 114, 116, 117, 119, 120, 122, 125, 126, 133, 134 - 137, 142, 143, 145, 157, 164, 173 - 174, 175, 182, 197 - 200, 201, 204, 210, 220, 226, 228, 237, 238, 240, 242, 332, 381, 389, 392 - 393, 401 - 403, 404, 405, 406, 410, 415, 416, 417, 418, 538 - 539.


668

"Sù nghiÖp c«ng nh©n" khæ nhá". ⎯ “Листок “Рабочего Дела””, Женева, 1901, № 6, апрель, стр. 1 - 6. ⎯ 65, 221, 236, 237.

Sù nghiÖp c«ng nh©n ë Nga. ⎯ xem M¸c-tèp, L. Sù nghiÖp c«ng nh©n ë Nga. ⎯ Рабочее дело в России – см. Мартов. Л. Рабочее дело в России.

Sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi vµ sù khñng ho¶ng cña chñ nghÜa x· héi. ⎯ Мировой рост и кризис социализма. ⎯ “Вестник Русской Револю- ции”, Женева, 1902, № 2, февраль, стр. 39-87, в отд. I. ⎯ 460, 466, 467.

Sù phôc håi cña chñ nghÜa çch m¹ng ë Nga. ⎯ Возрождение революцио-низма в России. Женева, Рев-соц. Группа “Свобода”, 1901, 80 стр. ⎯ 98 - 99, 132 - 133, 154, 159, 175, 211, 221, 222, 474.

Sù thèng nhÊt. ⎯ Объединение. ⎯ “Летучий листок группы “Борьба” ”, б. м. 1902, № 1, июнь, стр.1. ⎯ 445.

T. Kh. ⎯ xem Lª-nin, V. I. ⎯ Т. Х. – см. Л е н и н В. И.

"TËp s¾c lÖnh vµ chØ thÞ cña chÝnh phñ do Th−îng nghÞ viÖn xuÊt b¶n". “Собрание узаконений и распоряжений правительства, издаваемое при правительствующем Сенате”, Спб., 1886, № 68, 15 июля, ст. 639, стр. 1390 - 1405. ⎯ 493.

⎯ 1897, № 62, 13 июня, ст. 778, стр. 2135 - 2139. ⎯ 493.

ThÊt nghiÖp. ⎯ Безработица. – “Южный Рабочий”, [Смоленск], 1900, № 3, ноябрь, стр. 9 - 14. ⎯ 191.

[Th«ng b¸o cña chÝnh phñ vÒ nh÷ng cuéc b·i c«ng mïa hÌ t¹i çc x−ëng dÖt ë Pª-tÐc-bua]. ⎯ [Правительственное сообщение о летних забас- товках на петербургских мануфактурах]. – “Правительственный Вестник”, Спб., 1896, № 158, 19 (31) июля, стр. 1 - 2. ⎯ 130.

Th«ng b¸o vÒ çc xuÊt b¶n phÈm cña nhãm d©n chñ - x· héi "§Êu tranh". ⎯ Объявление об изданиях социал-демократической группы “Борьба”. Б. м. и. г. 12 стр.⎯ 445.

Th«ng b¸o vÒ viÖc nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" tiÕp tôc xuÊt b¶n s¸ch b¸o. ⎯ xem ¸c-xen-rèt, P. B. Th«ng b¸o vÒ viÖc nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" tiÕp tôc xuÊt b¶n s¸ch b¸o. ⎯ Объявление о возобновлении изданий группы “Освобождение труда” – см. Аксельрод, П. Б. Объявление о возобновлении изданий группы “Освобождение труда” .


669

Th«ng tri cña bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n göi çc tr−ëng khu gi¸o dôc. (24 th¸ng T− 1901, sè 10516, 10517). Циркуляры министра народного просвещения попечителям учебных округов. (24-го апреля 1901 года, № 10516, 10517). – “Правительственный Вест- ник”, Спб., 1901, № 91, 26 апреля (9 мая), стр. 2. ⎯ 343.

Th«ng tri cña «ng bé tr−ëng Bé néi vô phô tr¸ch Côc c¶nh s¸t, ®Ò ngµy 12 th¸ng Ba 1901, sè 1230, göi çc «ng tØnh tr−ëng, thÞ tr−ëng vµ c¶nh s¸t tr−ëng. ⎯ Циркуляр г. министра внутренних дел, по департаменту полиции, от 12-го сего марта 1901 года, за № 1230, гг. губернаторам, градоначальникам и обер-полицей- мейстерам. ⎯ “Правительственный Вестник”, Спб., 1901, № 57, 13 (26) марта, стр. 1. ⎯ 345 - 346.

Th«ng tri cña thø tr−ëng t¹m thêi ®iÒu khiÓn Bé gi¸o dôc quèc d©n göi çc tr−ëng khu gi¸o dôc. (11 th¸ng Ba, 1901, sè 6713). ⎯ Циркуляр временноуправляющего министерством народного просвещения, товарища министра, попечителям учебных округов. (11-го марта 1901 года, № 6713). ― “Правительственный Вестник”, Спб., 1901, № 58, 14 (27) марта, стр.1. ⎯ 343.

[Th− cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng Tæng héi c«ng nh©n Do-th¸i ë LÝt-va, Ba-lan vµ Nga.] 29 th¸ng T¸m (11 th¸ng ChÝn) 1901. ⎯ (Письмо Центрального комитета Всеобщего еврейского рабочего союза в Литве, Польше и России) 29 августа (11 сентября) 1901 г. – “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 8, 10 сентября, стр. 6, в отд. : Из партии. ⎯ 202, 204.

Th− cña Héi liªn hiÖp n«ng d©n cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng göi toµn thÓ çc çn bé cña chñ nghÜa x· héi çch m¹ng ë n−íc Nga. ⎯ От крестьянского союза партии социалистов-революционеров ко всем работникам революционного социализма в России. – “Революционная Россия”, [Женева], 1902, № 68, 25 июня, стр. 5 - 14. ⎯ 463 - 464, 475, 478, 479, 480 - 481, 482 - 492.

[Th− cña mét c«ng nh©n dÖt ë Pª-tÐc-bua]. ⎯ (Письмо рабочего-тка- ча из Петербурга]. - “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 7, август, стр. 4, в отд.: Хроника рабочего движения и письма с фаб-рик и заводов. ⎯ 114, 221.


670

Th− göi çc c¬ quan d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Письмо в русские социал-демократические органы. - “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 12, 6 декабря, стр. 2, в ст.: [Ленин, В. И.] Беседа с защитниками экономизма. ⎯ 25, 27, 41, 48, 51, 53, 69, 116, 117 - 120, 124, 134, 208, 330, 332, 334, 335, 336.

"Tia löa". ⎯ “Искра”. [Лейпциг – Мюнхен – Лондон – Женева]. ⎯ 3, 4, 12, 36, 59, 64, 65, 68, 72, 73, 78, 79, 81, 91 - 92, 98, 103, 108, 110, 116, 118, 137, 148, 172, 176, 197, 199, 201, 203, 206, 211, 213, 215, 221, 223, 224, 234, 237, 350, 351, 370, 371, 372, 373, 458, 483 - 484, 540.

*⎯ [Лейпциг], 1900, № 1, декабрь, 8 стр. ⎯ 59 - 60, 62, 149, 209, 234, 235.

*⎯ [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 1, 2 - 4, 6. ⎯ 12, 91, 118 - 119, 120, 324, 465, 476.

*⎯ 1901, № 3, апрель, стр. 1- 7. ⎯ 118, 119, 381, 385, 386, 393, 401, 403 - 404, 405, 406, 411, 417 - 418, 419, 420, 478 - 479.

*⎯ 1901, № 4, май. 6 стр. ⎯ 3 - 5, 60, 65, 113, 118 - 119, 120, 137, 196, 197, 199, 205, 206, 208, 210, 213, 221, 224, 227, 235, 455.

*⎯ 1901, № 5, июнь, стр. 1 - 2, 3. ⎯ 81, 119 - 121, 343.

*⎯ 1901, № 6, июль, стр. 1, 6 - 7, 8. ⎯ 81, 121, 445.

*⎯ 1901, № 7, август, стр. 3 - 4. ⎯ 114, 121, 201, 205, 221.

*⎯ 1901, № 8, 10 сентябрь, стр. 1 - 2, 3, 5 - 6. ⎯ 119, 201, 205, 445.

*⎯ 1901, № 9, октябрь, стр. 1, 3, 4, 6 - 7. ⎯ 81, 121, 327 - 328, 445.

*⎯ 1901, № 10, ноябрь, 4 стр. ⎯ 22, 81, 370.

⎯ [Кишинев], 1901, № 10, ноябрь. 4 стр. [Перепечатка]. ⎯ 370.

*⎯ [Мюнхен], 1901, № 11, 20 ноября. 4 стр. ⎯ 370.

⎯ [Баку], 1901, № 11, 20 ноября. 4 стр. [Перепечатка]. ⎯ 370.

*⎯ [Мюнхен], 1901, № 12, 6 декабря, стр. 2 - 3. ⎯ 4, 25, 27, 41, 48, 53, 69, 116, 118 - 119, 124, 134, 208, 330, 332, 334, 335, 339.

*⎯ 1901, № 13, 20 декабря, стр. 1, 6. ⎯ 224, 339 - 340.


671

*⎯ 1902, № 14, 1 января, стр. 1. ⎯ 224.

*⎯ 1902, № 15, 15 января, стр. 1. ⎯ 358.

*⎯ 1902, № 18, 10 марта, стр. 5 - 6. ⎯ 242.

⎯ 1902, № 21, 1 июня, стр. 1 - 2. ⎯ 372, 381, 458, 484 - 485, 490, 492.

"Tia löa". §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Çc sè 1 - 3. [Phª b×nh s¸ch]. ⎯ “Искра”. Российская социал-демократическая рабочая пар-тия. №№ 1-3 [Рецензия]. – “Вестник Русской Революции”, Же- нева, 1901, № 1, июль, стр. 80 - 85, в отд. III. ⎯ 478 - 479.

"Tin tøc M¸t-xc¬-va". ⎯ “Московские Ведомости” ⎯ 330, 331, 427.

⎯ 1901, № 348, 18 (13) декабря, стр. 2. ⎯ 330 - 332, 337.

"Tin tøc n−íc Nga". ⎯ “Русские Ведомости”, М. ⎯ 123, 279, 320.

⎯ 1886, № 144, 29 мая, стр. 3. ⎯ 195.

"Tin tøc Xanh Pª-tÐc-bua". ⎯ “С.- Петербургские Ведомости” ⎯ 123.

⎯ 1901, № 10, 11 (24) января, стр. 1. ⎯ 91.

Toµn tËp çc ®¹o luËt cña ®Õ quèc Nga. Toµn tËp 3. TËp I. ⎯ Полное собрание законов Российской империи. Собрание 3. Т. I. Спб. 1885, ст. 350, стр. 261 - 266. ⎯ 348.

Tæ chøc. ⎯ Организация. ⎯ “Свобода”, Женева, 1901, № 1, стр. 61 - 80, в отд. 3. ⎯ 94, 133, 153 - 154, 156 - 161, 167 - 169, 170 - 171, 182, 187 - 190, 191, 213, 217, 222.

T«n-xt«i, L. N. Nh÷ng bøc th− nãi vÒ n¹n ®ãi. ⎯ Толстой, Л. Н. Письма о голоде. 1892. – В кн.: Сборник мыслей и aфоризмов, извлеченных из частной переписки Л. Н. Толстого Сост. Куд-рявцев. Женева, Элпидин, 1896, стр. 226 - 270. (Спелые колосья. Вып. 4). ⎯ 348.

Tr¶ lêi cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vÒ "Bøc th−" cña P. ¸c-xen-rèt. ⎯ Ответ редакции “Рабочего Дела” на “Пись- мо” П. Аксельрода. – В кн.: Ответ редакции “Рабочего Дела” на “Письмо” П. Аксельрода и "Vademecum" Г. Плеханова. Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. «Союза», 1900, стр. 1-27. (РСДРП). ⎯ 57, 83, 135, 138.


672

Tr¶ lêi cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vÒ "Bøc th−" cña P. ¸c-xen-rèt vµ "Vademecum" cña G. Plª-kha-nèp. ⎯ Ответ редакции “Рабочего Дела” на “Письмо” П. Аксельрода и "Vademecum" Г. Плеханова. Изд. Союза русских социал-демократов. Жене- ва, тип. «Союза», 1900, 81 стр. (РСДРП). ⎯ 56, 57, 83, 133, 135, 138.

Tr¶ lêi cña ban biªn tËp tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n" vÒ "Vademecum" cña G. Plª-kha-nèp. ⎯ Ответ редакции “Рабочего Дела” на “Vade- mecum” Г. Плеxанова. ⎯ В кн.: Ответ редакции “Рабочего Дела” на “Письмо” П. Аксельрода и "Vademecum" Г. Плеханова. Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. «Союза», 1900, стр. 28-69. (РСДРП). ⎯ 56, 133.

Tr¶ lêi t¹p chÝ "B×nh minh". ⎯ Ответ “Заре”. ⎯ “Революционная Россия” [Женева], 1902, № 4, февраль, стр. 4 - 5. ⎯ 482 - 483.

Trªn "®o¹n ®−êng Xi-bi-ri vÜ ®¹i" (Th− tõ Xi-bi-ri). ⎯ На “великой Си-бирской магистрали”. (Письмо из Сибири). - “Искра”, [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 4. ⎯ 324.

Trong ho¹t ®éng cña ®¶ng. ⎯ Из партийной деятельности. ⎯ “Револю- ционная Россия” [Женева], 1902, № 7, июнь, стр. 23 - 24. ⎯ 470.

"TruyÒn ®¬n cña nhãm "§Êu tranh"" ⎯ “Летучий листок группы “Борьба””, б. м., 1902, № 1, июнь, стр. 1. ⎯ 445.

"TruyÒn tin C¸ch m¹ng Nga" ⎯ “Вестник Русской Революции”, Женева. ⎯ 366, 368, 416, 428, 482.

⎯ 1901, № 1, июль, стр. 80 - 85, в отд. III. ⎯ 478 - 479.

⎯ 1902, № 2, февраль, стр. 39 - 87, 123 - 158, в отд. I; стр. 99 - 104, в отд. III. ⎯ 320, 460, 466 - 467, 482.

"TruyÒn tin cña chÝnh phñ". ⎯ “Правительственный Вестник”, Спб., 1896, № 158, 19 (13) июля, стр. 1 - 2, ⎯ 130.

⎯ 1899, № 165, 31 июля (12 августа), стр. 1. ⎯ 442.

⎯ 1901, № 57, 13 (26) марта, стр. 1. ⎯ 346.

⎯ 1901, № 58, 14 (27) марта, стр. 1. ⎯ 343.

⎯ 1901, № 68, 25 марта (7 апреля) стр. 1. ⎯ 342 - 343.


673

⎯ 1901, № 74, 5 (18) апреля, стр. 2 - 3. ⎯ 342.

⎯ 1901, № 91, 26 апреля (9 мая), стр. 2. ⎯ 343.

⎯ 1901, № 283, 30 декабря (12 января 1902 г.), стр. 2 - 3. ⎯ 343 - 345.

⎯ 1902, № 1, 1 (14) января, стр. 1 - 4. ⎯ 321 - 329, 355.

"TruyÒn tin ¤-ri-«n" ⎯ “Орловский Вестник”, 1901, № 254, 15 сентября, стр.2 - 3. ⎯ 330.

"TruyÒn tin tµi chÝnh, c«ng nghiÖp vµ th−¬ng nghiÖp". ⎯ “Вестник Финансов, Промышленности и Торговли”, Спб., 1898, № 26, 28 июня (10 июля), стр. 779 - 780. ⎯ 352.

[TsÐs-nèp, V. M.] VÊn ®Ò cÊp b¸ch cña sù nghiÖp c¸ch m¹ng. ⎯ [Чернов B. M.] Очередной вопрос революционного дела. Лондон, Аг- рарно-социалистическая лига, 1900. 28 стр. ⎯ 479.

TsÐc-n−-sÐp-xki, N.G. Më ®Çu. ⎯ Чернышевский, Н. Г. Пролог. ⎯ 300.

Tu-lin, C. ⎯ xem Lª-nin V. I. ⎯ Тулин, К. – см. Ленин, В. И.

Tuèc-ghª-nÐp, I. X. Th¬ b»ng v¨n xu«i. PhÐp xö thÕ. ⎯ Тургенев, И. С. Стихотворения в прозе. Житейское правило. ⎯ 482.

Tuyªn ng«n cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Манифест Российской социал-демократическoй партии. [Листовка] Б. м., тип. Партии, (1898). 2 стр. ⎯ 40, 366, 374, 448.

"Tù do". ⎯ «Свобода», Женева, 1901, № 1. VIII, 72, 87, IX, 80 стр. ⎯ 94, 133, 140, 153 - 154, 156 - 160, 164 - 165, 167 - 169, 170 - 171, 182, 187 - 189, 191, 207, 213, 217, 222, 366.

"T− t−ëng c«ng nh©n". ⎯ «Рабочая Мысль», Спб. ⎯ Берлин ⎯ Варша- ва ⎯ Женева. ⎯ 24, 43, 44 - 46, 47 - 48, 55 - 58, 71, 76, 119, 123, 133, 140, 154, 172, 188, 194, 196, 202, 211.

⎯ [1897, № 1], октябрь. 5 стр. Мим. ⎯ 43, 44 - 45, 48, 53, 54 - 55, 149.

V. D. ⎯ xem Da-xu-lÝch, V. I. ⎯ В. З. ⎯ см. Засулич, В. И.

Van-nèp-xki, P. X. LÖnh cña bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n [cña Van-nèp-xki]. (Ngµy 2 th¸ng T− 1901, sè 2). ⎯ Ванновский, П. С. При- каз министра народного просвещения [Ванновского]. (Апрель 2-го дня 1901 года, № 2) – «Правительственный Вестник», Спб., 1901, № 74, 5 (18) апреля, стр. 2 - 3. ⎯ 342.


674

V¨n tËp çc c¶m t−ëng vµ çch ng«n trÝch trong bøc th− riªng cña L.N. T«n-xt«i. ⎯ Сборник мыслей и афоризмов, извлеченных из част-ной переписки Л. Н. Толстого. Сост. Кудрявцев. Женева, Элпидин, 1896, стр. 207-270. (Спелые колосья. Вып. 4). ⎯ 348.

VÊn ®Ò cÊp b¸ch cña sù nghiÖp çch m¹ng. ⎯ xem TsÐc-nèp, V. M. VÊn ®Ò cÊp b¸ch cña sù nghiÖp çch m¹ng. ⎯ Очередной вопрос револю-ционного дела. – см. Чернов, В. М. Очередной вопрос револю-ционного дела.

Ve-b¬, X. vµ B. Lý luËn vµ thùc tiÔn cña chñ nghÜa c«ng liªn Anh. (Industrial democracy). B¶n dÞch tõ tiÕng Anh cña V. I-lin. TËp 1 - 2. ⎯ Вебб, С. и Б. Теория и практика английского тред-юнионизма. (Industrial democracy.) Пер с англ. В. Илъина. Т. 1-2. Спб., кн., маг. И конт. Изд. Поповой, 1900. (Экономи-ческая б-ка. Под общ. pед. П. Струве). ⎯ 77, 181, 190.

VÒ ®é dµi cña thêi gian lao ®éng vµ vÒ sù ph©n bè thêi gian ®ã trong çc xÝ nghiÖp thuéc c«ng nghiÖp c«ng x−ëng - nhµ m¸y. 2 th¸ng S¸u 1897. ⎯ О продолжительности и распределении рабочего времени в заведениях фабрично-заводской промышленности. 2 июня 1897 г. – «Собрание узаконений и распоряжений правительства, издавае-мое при правительствующем Сенате», Спб., 1897, № 62, 13 июня, cт. 778, стр. 2135 - 2139. ⎯ 493.

VÒ viÖc gi¸m s¸t çc xÝ nghiÖp thuéc c«ng nghiÖp c«ng x−ëng vµ vÒ nh÷ng quan hÖ gi÷a chñ x−ëng víi c«ng nh©n vµ vÒ viÖc t¨ng sè nh©n viªn thanh tra c«ng x−ëng. 3 th¸ng S¸u 1886. ⎯ О надзоре за заведениями фабричной промышленности и о взаимных отношениях фабрикантов и рабочих и об увеличении числа чинов фабричной инспекции. 3 июня 1886 г. -–"Собрание узаконений и распоряжений правительства, издаваемое при правительствующем Сенате», Спб., 1886, № 68, 15 июля, ст. 639, стр. 1390 - 1405. ⎯ 493.

VÝt-te, X.I-u. B¸o ço cña bé tr−ëng Bé tµi chÝnh [VÝt-te] vÒ ng©n s¸ch thu chi cña nhµ n−íc n¨m 1902. ⎯ Витте, С. Ю. Доклад ми- нистра финансов [Витте] о государственной росписи доходов и расходов на 1902 г. – «Правительственный Вестник», Спб., 1902, № 1, 1 (14) января, стр. 1 - 4. ⎯ 321, 355.

⎯ ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng. B¶n ®iÒu trÇn mËt cña bé tr−ëng tµi chÝnh X.I-u. VÝt-te (1899). ⎯ Самодержавие и земство. Конфиденциальная записка министра финансов статс-секретаря


675

С. Ю. Витте (1899 г.). С предисл. И примеч. Р. Н. С. Печа- тано «Зарей». Stuttgart, Dietz, 1901. XLIV, 212 стр. ⎯ 337, 441.

[Xa-vin-cèp, B. V.]. Phong trµo ë Pª-tÐc-bua vµ nhiÖm vô thùc tiÔn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi. ⎯ [Савинков, Б. В.] Петербургское движение и практические задачи социал-демократии. ⎯ «Ра- бочее Дело», Женева, 1900, № 6, апрель, стр. 28 - 42. Подпись: Ђ-в. ⎯ 94, 131, 133, 162, 163 - 165, 166, 169, 176 - 177, 187 - 188.

[X· luËn]. ⎯ [Передовая]. ⎯ «Рабочая Мысль», Спб., [1897, № 1], ок-тябрь, стр. 1-4. Мим. ⎯ 45, 48, 53, 54.

Xan-t−-cèp - Sª-®rin, M. £. LÔ an t¸ng. ⎯ Салтыков-Щедрин, М. Е. Похороны. ⎯ 18.

⎯ Nh÷ng bøc th− kh¸c nhau, ⎯ Пестрые письма. ⎯ 468.

⎯ Nh÷ng khÝa c¹nh cña ®êi sèng. ⎯ Мелочи жизни. ⎯ 382.

⎯ Nh÷ng «ng quan P«m-pa-®ua vµ nh÷ng bµ quan P«m-pa-®ua. ⎯ Помпа- дуры и помпадурши. ⎯ 335.

⎯ ë n−íc ngoµi. ⎯ За рубежом. ⎯ 169.

⎯ Quanh n¨m. ⎯ Круглый год. ⎯ 18.

⎯ Sù ®óng mùc vµ sù cÈn thËn. ⎯ В среде умеренности и аккурат-ности. ⎯ 122 - 123.

Xanh Pª-tÐc-bua. ⎯ С. - Петербург. – «Искра», [Лейпциг], 1900, № 1, декабрь, стр. 8, в отд.: Из партии. ⎯ 149.

XÐc-van-te-x¬, Mi-ghen. §«n-Ki-sèt. ⎯ Сервантес, Мигель. Дон-Ки- хот. ⎯ 184, 187.

Xª-rª-bri-a-cèp, £. A. VÒ lêi kªu gäi cña nhãm tù gi¶i phãng cña c«ng nh©n" ⎯ Серебряков, Е. А. По поводу воззвания группы «Само-освобождения рабочих». – «Накануне», Лондон, 1899, № 7, июль, стр. 78 - 79. ⎯ 179.

Xta-kh«-vÝch, M.A. B¸o ço ®äc t¹i §¹i héi gi¸o sÜ ë ¤-ri-«n. ⎯ Ста-хович, М. А. Доклад, читанный на Орловском миссионерском съезде. – «Орловский Вестник», 1901, № 254, 25 сентября, стр.2 - 3. ⎯ 330.

Xta-r«-ve ⎯ xem P«-t¬-rª-xèp, А. Н. – Старовер – см. Потресов. А. Н.


676

Xtª-clèp, I-u. M. ⎯ xem Nª-vd«-rèp, I-u. ⎯ Стеклов, Ю. М. – см. Нев-зоров, Ю.

* [Xt¬-ru-vª, P. B.] ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng ⎯ [Стру-ве, П. Б.] Самодержавие и земство. – «Искра», [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 2; № 4, май , стр. 2 - 3. ⎯ 118, 120.

⎯ Lêi cña ng−êi biªn tËp. ⎯ От редактора. [Листок – оттиск из жур-нала «Освобождение» № 1]. Штутгарт, [1902] . 6 стр. ⎯ 468.

⎯ Lêi tùa [cho cuèn s¸ch cña X. I-u. VÝt-te "ChÕ ®é chuyªn chÕ vµ héi ®ång ®Þa ph−¬ng"]. ⎯ Предисловие [к книге С.Ю. Витте «Са-модержавие и земство»]. ⎯ В кн.: Витте С. Ю. "Самодержавие и земство. Конфиденциальная записка министра финансов статс-секретаря С. Ю. Витте (1899 г.). С. предисл. И примеч. Р. Н. С. Stuttgart, Dietz, 1901, стр. V-XLIV. Подпись: P. H.C. ⎯ 337, 441.

⎯ [X· luËn]. ⎯ [Передовая]. – «Освобождение», Штутгарт, [1902], № 4, 2 (15) августа, стр. 49 - 50. ⎯ 502 - 503.

[Yªu s¸ch theo sù t¸n thµnh chung cña c«ng nh©n]. ⎯ [Требования по общему согласию рабочих]. ⎯ «Русские Ведомости», М., 1886, № 144, 29 мая, стр. 3, в ст.: О беспорядках рабочих на фабри- ке товарищества Никольской мануфактуры. ⎯ 195.

______

Abwehr. [Antwort der Redaktion des "Vorwärts"auf den in N 2 - 3 der russischen Zeitschrift "Sarja" erschienenen und von Ignotus unterzei- chneten Artikel über den Lübecker Parteitag]. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1902, N 1, 1. Januar, S. 3. ⎯ 240 - 241.

[Anmerkung der Redaktion zu dem Artikel Kautskys]. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1902, N 6, 8. Januar, S. 3. ⎯ 240 - 241.

"Archiv für soziale Gesetzgebung und Statistik", Bd. 14. Berlin, 1899. VII, 754 S. ⎯ 52.

Bemerkung der Redaktion. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1902, N 46, 23. Februar, 1. Beilage, S. 3. ⎯ 240 - 241.

Bernstein, E. Probleme des Sozialismus. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1896 - 1897, Jg. XV, Bd. I, N 6, S. 164 - 171; N 7, S. 204 - 213; N 10, S. 303 - 311; N 25, S. 772 - 783; 1896 - 1897, Jg. XV, Bd. II, N 30, S. 100 - 107; N 31, S. 138 - 143. ⎯ 8, 21, 78.


677

⎯ Das realistische und das ideologische Moment im Sozialismus. Prob- leme des Sozialismus, 2. Serie II. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1897 - 1898, Jg. XVI, Bd. II, N 34, S. 225 - 232; N 39, S. 388 - 395. ⎯ 8, 21, 78.

⎯ Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozial- demokratie. Stuttgart, Dietz, 1899. X, 188 S. ⎯ 8, 21, 78.

"Bulletin de I'Office du travail", Paris, 1901, N 10, octobre, p. 711 - 712. ⎯ 356 - 357.

"Deutsch-Französische Jahrbücher", Paris, 1844, Lfg. 1 - 2, S. 71 - 85. ⎯ 415.

Engels, F. Die Bauernfrage in Frankreich und Deutschland. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1894 - 1895, Jg. XIII, Bd. I, N 10, S. 292 - 306. ⎯ 288 - 289.

⎯ Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Philosophie. ⎯ In: ""Vorwärts" , Leipzig, 1877, N 1, 3. I, S. 1; N 2, 5. I, S. 1 - 2; N 3, 7.I, S. 1 - 2; N 4, 10.I, S. 1 - 2; N 5, 12. I, S. 1; N 6, 14.I, S. 1 - 2; N 7, 17.I, S. 1 - 2; N 10 , 24.I, S.1- 2; N 11, 26.I, S. 1 - 2; N 17, 9. II, S.1 - 3; N 24, 25.II, S. 1-2; N 25, 28.II, S. 1 - 3; N 36, 25. III, S. 1 - 2; N 37, 28. III, S. 1 - 2; N 44, 15. IV, S. 1 - 2; N 45, 18. IV, S. 1 - 2; N 49, 27.IV, S. 1 - 2; N 50, 29.IV, S. 1 - 2; N 55, 11. V, S. 1 - 2; N 56, 13. V, S. 1 - 3; Wissenschaftli- che Beilage des "Vorwärts": N 1 und 2 zu N 87, 27. VII, S. 1 - 3; N 3 zu N 93, 10. VIII, S. 1; N 4 zu N 96, 17. VIII, S. 1; N 5 zu N 105, 7. IX, S. 1; N 6 zu N 108, 14. IX, S. 1; Beilage des "Vorwärts": zu N 127, 28.X, S. 1 - 2; zu N 130, 4. XI, S. 1; zu N 139, 28. XI, S. 1 - 3; zu N 152, 30. XII, S. 1 - 3; Beilage des "Vorwärts", 1878: zu N 52, 5.V, S. 1 -2; zu N 61, 26.V, S. 1-2; zu N 64, 2. VI, S. 1 - 2; zu N 75, 28. VI, S. 1 - 2; zu N 79, 8. VII, S. 1 - 2. ⎯ 14 - 15.

⎯ Vorbemerkung [zur Arbeit: Der Deutsche Bauernkrieg]. 3-ter Abdr. Leipzig, Genossenschaftsbuchdruckerei, 1875, S. 3 - 19. ⎯ 32 - 34, 69.

⎯ Vorrede zur dritten Auflage [der Arbeit: Marx, K. Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte]. ⎯ In: Marx, K. Der achtzehnte Brumaire des Louis Bonaparte. 3-te Aufl. Hamburg, Meiвner, 1885, S. III - IV. ⎯ 9.

⎯ Zur Kritik des sozialdemokratischen Programmentwurfes 1891. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1901 - 1902, Jg. XX, Bd. I, N 1, S. 5 - 13. ⎯ 270, 278, 289, 290, 293, 299, 307, 312, 534.


678

Der Entwurf des neuen Parteiprogramms. III. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1890 - 1891, Jg. IX, Bd. II, N 51, S. 780 - 791. ⎯ 289 - 290.

Der Entwurf eines Gesetzes zum Schutze des gewerblichen Arbeitsverhältnisses, N 347. Berlin, den 26. Mai 1899 . ⎯ In: Stenographische Berichteüber die Verhandlungen des Reichstages, 10. Legislaturperiode. I. Session 1898/1900. 3-ter Anlageband. Berlin, Sittenfeld, 1899, S. 2238 - 2239. ⎯ 500.

Gesetz gegen die gemeingefährlichen Bestrebungen des Sozialdemokratie Vom 21. October 1878. ⎯ In: "Reichs-Gesetzblatt", Berlin, 1878 N 34, S. 351 - 358. ⎯ 14 - 15, 47, 61.

[Höchberg, K. Schramm, K., Bernstein, E.] Rückblicke auf die sozialistische Bewegung in Deutschland. Kritische Aphorismen. ⎯ In: Jahrbuch für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik. Hrsg. von Richter. Jg. I. Hft. 1. Zürich, 1897, S. 75 - 96. ⎯ 61.

Ignotus. [Martow, L.] In Sachen "Vorwärts" gegen "Sarja" ⎯ In: "Vor- wärts", Berlin, 1902, N 46, 23. Februar, I. Beilage, S. 3. ⎯ 240 - 241.

Jahrbuch für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik. Hrsg. von Richter. Jg. I. Hft. 1. Zürich ⎯ Oberstrass, Körber, 1879, S. 75 - 96. ⎯ 240 - 241.

* Kautsky, K. Die Agrarfrage. Eine Übersicht über die Tendenzen der modernen Landwirtschaft und die Agrarpolitik der Sozialdemokratie. Stuttgart, Dietz, 1899. VIII, 451 S. ⎯ 394, 429.

⎯ Finis Poloniae? ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1895 - 1896, Jg. XIV, Bd. II, № 42, S. 484 - 491; N 43, S. 513 - 525. ⎯ 397 - 398.

⎯ Die Intelligenz und die Sozialdemokratie. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1894 - 1895, Jg. XIII, Bd. II, N 27, S. 10 - 16. ⎯ 155 - 156.

⎯ Nochmals die "Sarja" und der "Vorwärts". ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1902, N 6, 8. Januar, S. 3. ⎯ 419.

⎯ Der Parlamentarismus, die Volksgesetzgebung und die Sozialdemokratie. Stuttgart, Dietz, 1893, 139 S. ⎯ 181 - 182.

⎯ Die Revision des Programms der Sozialdemokratie in Österreich. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1901 - 1902, Jg. XX, Bd. I, N 3, S. 68 - 82. ⎯ 48 - 49, 285.

⎯ Die "Sarja" und der "Vorwärts" ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1902, N 4, 5. Januar, S. 3 ⎯ 240 - 241.


679

⎯ Vollmar und der Staatssozialismus. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1891 - 1892, Jg. X, Bd. II, N 49, S. 705 - 713. ⎯ 419.

Kongreβ der Sozialdemokraten Deutschlands. (Schluß), ⎯ In: "Vorwärts", Leipzig, 1877, N 65, 6. Juni, S. 1 - 2. ⎯ 14 - 15.

Kritschewsky, B. Die Beweise der "Sarja". ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1902, N 52, 2. März, 4. Beilage, S. 1. ⎯ 240 - 241.

⎯ Ein letztes Wort der Abwehr zur Diskussion mit Genossen Liebknecht. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1899, N 190, 16. August, S. 3. ⎯ 240 - 241.

⎯ Die Sozialisten und die Dreyfus-Affaire. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1899, N 181, 5. August, S. 2 - 3. ⎯ 240 - 241.

⎯ Tatsachen beweisen. Antwort an W. Liebknecht. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1899, N 185, 10. August, S. 2 - 3. ⎯ 240 - 241.

⎯ Über die Situation in Frankreich. ⎯ In: "Vorwärts", Berlin, 1899, N 146, 25. Juni, S. 3. ⎯ 240 - 241.

Lassalle, F. [Brief an K. Marx.] 24. Juni 1852. ⎯ In: Lassalle, F. Briefe an Marx u. F. Engels. 1849 bis 1862. Stuttgart, Dietz, 1902, S. 52 - 54. (In: "Aus dem literarischen Nachlaß von K . Marx, F. Engels und F. Lassalle" Hrsg. von F. Mehring. Bd. IV). ⎯ 1.

⎯ Briefe an K. Marx and F. Engels. 1849 bis 1862. Stuttgart, Dietz 1902, S. 52 - 54. (In: Aus dem literarischen Nachlaß von K. Marx F. Engels und F. Lassalle" Hrsg. von F. Mehring. Bd. IV). ⎯ 1.

Luxemburg, R. Neue Strömungen in der polnischen sozialistischen Bewegung in Deutschland und Österreich. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1895 - 1896, Jg. XIV, Bd. II, N 32, S. 176 - 181; N 33, S. 206 - 216. ⎯ 397.

⎯ Der Sozialpatriotismus in Polen. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1895 - 1896, Jg. XIV, Bd. II, N 41, S. 484 - 491. ⎯ 397.

Marx, K. Der achtzechnte Brumaire des Louis Bonaparte. 3-te Aufl. Hamburg, Meißner, 1885. VI, 108 S. ⎯ 9, 221.

⎯ [Brief an Bracke]. 5. Mai 1875. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1890 - 1891, Jg. IX, Bd. I, N 18, S. 562. ⎯ 30, 78.

⎯ Zur Kritik der Hegelschen Rechts-Philosophie. Einleitung. ⎯ In: "Deutsch-Französische Jahrbücher", Paris, 1844, Lfg. 1 - 2, S. 71 - 85, ⎯ 415.


680

Marx, K. Zur Kritik des sozialdemokratischen Parteiprogramms. ⎯ In: "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1890 - 1891, Jg. IX, Bd. I, N 18, S. 561 - 575. ⎯ 293, 534.

Mehring, F. Geschichte der deutschen Sozialdemokratie. T. 2. Von Lassalles offenem Antwortschreiben bis zum Erfurter Programm. 1863 bis 1891. Stuttgart, Dietz, 1898. VI, 568 S. (In: Die Geschichte des Sozialismus in Einzeldarstellungen von E. Bernstein, C. Hugo, K. Kautsky, P. Lafargue, F. Mehring, G. Plechanow. Bd. 3, T. 2). ⎯ 20, 62.

Most und Genossen. [Antrag von Most und Genossen auf dem Parteitag der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, polemische Artikel, wie Engels contre Dühring, in Zukunft im "Vorwärts" nicht mehr zu ve- röffentlichen. 29. Mai 1877]. ⎯ In: "Vorwärts", Leipzig, 1877, N 65, 6. Juni, S. 2, im Protokoll: Kongreß der Sozialdemokraten Deutsch- lands. ⎯ 14 - 15.

Mouvement gÐnÐral de I' Ðpargne en 1899. ⎯ "Bulletin de l' Office du travail", Paris, 1901, N 10, octobre, p. 711 - 712. ⎯ 356 - 357.

"Die Neue Zeit", Stuttgart, 1890 - 1891, Jg. IX, Bd. I, N 18, S. 561 - 575. ⎯ 30, 78, 293, 534.

⎯ 1890 - 1891, Jg. IX, Bd. II, N 51, S. 780 - 791. ⎯ 289 - 290.

⎯ 1891 - 1892, Jg. X, Bd. II, N 49, S. 705 - 713. ⎯ 419 - 420.

⎯ 1894 - 1895, Jg. XIII, Bd. I, N 10, S. 292 - 306. ⎯ 288.

⎯ 1894 - 1895, Jg. XIII, Bd. II, N 27, S. 10 - 16. ⎯ 155.

⎯ 1895 - 1896, Jg. XIV, Bd. II, N 32, S. 176 - 181; N 22, S. 206 - 216; N 41, S. 459 - 470. ⎯ 397.

⎯ 1895 - 1896, Jg. XIV, Bd. II, N 42, S. 484 - 491; N 43, S. 513 - 525. ⎯ 397 - 398.

⎯ 1896 - 1897, Jg. XV, Bd. 1, N 6, S. 164 - 171; N 7, S. 204 - 213; N 10, S. 303 - 311; N 25, S. 772 - 783; Bd. II, N 30, S. 100 - 107; N 31, S. 138 - 143. ⎯ 8 - 9, 21 - 22, 77 - 78.

⎯ 1897 - 1898, Jg. XVI, Bd. II, N 34, S. 225 - 232; N 39, S. 388 - 395. ⎯ 8 - 9, 21 - 22, 77 - 78.

⎯ 1901 - 1902, Jg. XX, Bd. I., N 1, S. 5 - 13. ⎯ 270, 278, 289, 293, 299, 307, 312, 534.


681

⎯ 1901 - 1902, Jg. XX, Bd. I, N 3, S. 68 - 82. ⎯ 48 - 49, 284 - 285, 299.

Old Gentleman ⎯ xem Am-phi-tª-a-t¬-rèp, A. V.

Organisation der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, beschlossen auf dem Parteitag zu Halle 1890. ⎯ In: Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Erfurt vom 14. bis 20. Oktober 1891. Berlin, "Vorwärts" 1891, S. 7 - 10. ⎯ 177.

Programm der Sozialdemokratischen Arbeiterpartei in Österreich. (Beschlossen am Parteitag zu Wien 1901). ⎯ In: Protokoll über die Verhandlungen des Gesammtparteitages des Sozialdemokratischen Arbeiterpartei in Österreich. Abgehalten zu Wien vom 2. bis 6. November 1901. Wien, Wiener Volksbuchhandlung Ignaz Brand, 1901, S. 3 - 5. ⎯ 48.

Programm der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, beschlossen auf dem Parteitag zu Erfurt 1891. ⎯ In: Protokoll über die Verhandlun-gen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Erfurt vom 14. bis 20. Oktober 1891. Berlin, "Vorwärts", 1891, S. 3 - 6. ⎯ 251, 254, 255, 278 - 279, 290, 299.

Protokoll über die Verhandlungen des Gesammtparteitages des Sozialde-mokratischen Arbeiterpartei in Österreich. Abgehalten zu Wien vom 2. bis 6. November 1901. Wien, Wiener Volksbuchhandlung Ignaz Brand, 1901. 204. S. ⎯ 48.

Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages des Sozialdemokrati-schen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Erfurt vom 14. bis 20. Oktober 1891. Berlin, "Vorwärts" 1891, 368 S. ⎯ 177, 251, 254 - 255, 278 - 279, 289 - 290, 299.

Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages de Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Hannover vom 9. bis 14. Oktober 1899. Berlin, "Vorwärts", 1899. 304 S. ⎯ 16, 26.

Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages des Sozialdemokrati- schen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Lübeck vom 22. bis 28. September 1901. Berlin, "Vorwärts" 1901. 319 S. ⎯ 16, 25 - 26.

"Reichs-Gesetzblatt", Berlin, 1878, N 34, S. 351 - 358. ⎯ 14, 34, 61 - 62.

Resolution Bebels [angenommen am 13. Oktober 1899 auf dem Parteitag der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands zu Hannover]. ⎯ In : Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokra -


682

tischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Hannover vom 9. bis 14. Oktober 1899. Berlin, "Vorwärts", 1899, S. 243 - 244. ⎯ 16, 25 - 26.

Resolution Bebels zur Bernstein-Debatte [angenommen auf dem Parteitag der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Lübeck vom 22. bis 28. September 1901]. ⎯ In: Protokoll über die Sozialde- mokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Lübeck vom 22. bis 28. September 1901. Berlin, "Vorwärts", 1901, S. 99. ⎯ 16. 25 - 26.

"Der Sozialdemokrat", Zürich ⎯ London. ⎯ 61 - 62.

Stenographische Berichte über die Verhandlungen des Reichstages, 10. Legislaturperiode. I. Session 1898/1900. 3-ter Anlageband. Berlin, Sittenfeld, 1899. IV, 1703 - 2512. S. ⎯ 500.

Struve, P. Die Marxsche Theorie der sozialen Entwicklung. Ein kri- tischer Versuch. ⎯ In: "Archiv für soziale Gesetzgebung und Statis- tik". Bd. 14. Berlin, 1899, S. 658 - 704. ⎯ 52.

⎯ [Rezension der Büche:] Bernstein, Eduard. Die Voraussetzungendes Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie. Stuttgart, 1899. X. u. 188 S. Kautsky, Karl. Bernstein und das sozialdemokra- tische Programm. Stuttgart, 1899. VIII 1. 195 S. ⎯ In: "Archiv für soziale Gesetzgebung und Statistik". Bd. 14. Berlin, 1899, S. 723 - 739, in der Rubrik: Literatur. ⎯ 52.

Vahlteich. [Diskussionsbeitrag Vahlteichs auf dem Parteitag der Sozial- demokratischen Partei Deutschlands über die Aufnahme der polemi- schen Artikel von Engels in den "Vorwärts", 29. Mai 1877]. ⎯ In: "Vorwärts", Leipzig, 1877, № 65, 6. Juni, S. 2, im Rubrik: "Kongreß der Sozialdemokraten Deutschlands". ⎯ 15.

"Vorwärts", Leipzig ⎯ Berlin. ⎯ 125.

⎯ Leipzig, 1877, № 1, 3. Januar, S. 1; N 2, 5. Januar, S. 1 - 2; N 3, 7. Januar, S. 1 - 2; N 4, 10, Januar, S. 1 - 2; N 5, 12. Januar, S. 1 - 2; N 6, 14. Januar, S. 1 - 2; N 7, 17. Januar, S. 1 - 2; N 10, 24. Januar, S. 1 - 2; N 11, 26. Januar, S. 1 - 2; N 17, 9. Februar, S. 1 - 3; N 24, 25. Februar, S. 1 - 2; N 25, 28. Februar, S. 1 - 3; N 36, 25. März, S. 1 - 2; N 37, 28. März, S. 1 - 2; N 44, 15. April, S. 1 - 2; N 45, 18. April, S. 1 - 2; N 49, 27. April, S. 1 - 2; N 50, 29. April, S. 1 - 2; N 55, 11. Mai, S. 1 - 2; N 56, 13. Mai, S. 1 - 3; N 65. 6. Juni, S. 1 - 2. ⎯ 15.


683

⎯ Wissenschaftliche Beilage des "Vorwärts", 1877, № 1 u. 2 zu N 87, 27. Juli, S. 1 - 3; N 3 zu N 93, 10. August, S. 1; N 4 zu N 96, 17. August, S. 1; N 5 zu N 105, 7. September , S. 1; N 6 zu N 108, 14. September, S. 1. ⎯ 15.

⎯ Beilage des "Vorwärts", 1877: zu N 127, 28. Oktober, S. 1 - 2; zu N 130, 4. November, S. 1; zu N 139, 28. November, S. 1 - 3; zu N 152, 30. Dezember, S. 1 - 3. ⎯ 15.

⎯ Beilage des "Vorwärts", 1878: zu N 52, 5. Mai, S. 1 - 2; N 61, 26. Mai, S. 1 - 2; zu N 64, 2. Juni, S. 1 - 2; zu N 75, 28. Juni, S. 1 - 2; zu N 79, 8. Juli, S. 1 - 2. ⎯ 15.

⎯ Berlin, 1899, N 146, 25. Juni, S. 3; N 181, 5. August, S. 2 - 3; N 185, 10. August, S. 2 - 3; N 190, 16. August, S. 3. ⎯ 240 - 241.

⎯ 1902, N 1, 1. Januar, S. 3; N 4, 5. Januar, S. 3; N 6, 8. Januar, S. 3; N 46, 23. Februar, 1. Beilage, S. 3; N 52, 2. März, 4. Beilage, S. I. ⎯ 240 - 241.

684

B ¶ n c h Ø d É n t ª n n g − ê i

A ¡

A. N. - xem P«-t¬-rª-xèp, A. N.

A-lÕch-xan-®r¬ II (R«-ma-nèp) (1818 - 1881) - hoµng ®Õ Nga (1855 - 1881). - 441.

A-lÕch-xª-Ðp, P. A. (1849 - 1891) - nhµ çch m¹ng næi tiÕng trong nh÷ng n¨m 70, lµ c«ng nh©n dÖt. N¨m 1873, tham gia nhãm c«ng nh©n çch m¹ng Pª-tÐc-bua, ë cöa « Nª-va; tõ th¸ng M−êi mét 1874, tham gia tÝch cùc c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng trong hµng ngò c«ng nh©n M¸t-xc¬-va. Th¸ng T− 1875, bÞ b¾t vµ n¨m 1877 bÞ ®−a ra toµ do "vô ¸n 50". T¹i phiªn tßa, A-lÕch-xª-Ðp kh«ng cÇn nhê ng−êi bµo ch÷a; ngµy 10 (22) th¸ng Ba «ng ®· ®äc mét bµi diÔn v¨n næi tiÕng vµ kÕt thóc bµi diÔn v¨n ®ã b»ng nh÷ng lêi tiªn ®o¸n vÒ sù sôp ®æ kh«ng tr¸nh khái cña chÕ ®é chuyªn chÕ cña Nga hoµng. VÒ sau, bµi diÔn v¨n cña A-lÕch-xª-Ðp ®· ®−îc rÊt nhiÒu xuÊt b¶n phÈm bÊt hîp ph¸p phæ biÕn vµ cã ¶nh h−ëng lín tíi phong trµo çch m¹ng ë Nga. V. I. Lª-nin ®· gäi bµi diÔn v¨n ®ã lµ "lêi tiªn tri vÜ ®¹i cña ng−êi c«ng nh©n çch m¹ng Nga" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 475). Ngµy 14 (26) th¸ng Ba 1877, A-lÕch-xª-Ðp bÞ kÕt ¸n 10 n¨m tï khæ sai; n¨m 1884, «ng ph¶i ®i ®µy biÖt xø ë vïng I-a-cu-ti, t¹i ®©y ngµy 16 (28) th¸ng T¸m 1891 «ng bÞ bän c−íp giÕt chÕt. - 135.

¸c-xen-rèt, P. B. (1850 - 1928) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m 70 lµ ng−êi thuéc ph¸i d©n tóy, sau khi nhãm "Ruéng ®Êt vµ tù do" bÞ ph©n liÖt, ®· gia nhËp nhãm "Chia ®Òu ruéng ®Êt"; n¨m 1883, tham gia thµnh lËp nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". Tõ n¨m 1900, lµ ñy viªn ban biªn tËp tê "Tia

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi

685

löa" vµ "B×nh minh"; tõ §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, lµ ng−êi men-sª-vÝch. N¨m 1905, «ng ®Ò ra t− t−ëng c¬ héi chñ nghÜa vÒ viÖc triÖu tËp ®¹i héi c«ng nh©n më réng vµ ®em viÖc ®ã ®èi lËp víi ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n. Trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, ¸c-xen-rèt lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ph¸i thñ tiªu, tham gia ban biªn tËp tê "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi" thuéc ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu chñ nghÜa; n¨m 1912, gia nhËp khèi th¸ng T¸m chèng ®¶ng. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, «ng ®øng trong hµng ngò ph¸i gi÷a, tham gia çc héi nghÞ Xim-mÐc-van vµ Ki-en-tan, t¹i çc cuéc héi nghÞ Êy ¸c-xen-rèt ®øng vÒ phÝa h÷u. Sau cuéc çch m¹ng th¸ng Hai 1917, lµm ñy viªn Ban chÊp hµnh cña X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t, «ng ®· ñng hé ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. ¸c-xen-rèt cã th¸i ®é thï ®Þch víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. L−u vong ra n−íc ngoµi, ¸c-xen-rèt ®· tuyªn truyÒn cho sù can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga x«-viÕt. - 31, 56, 83, 97, 117, 302, 381, 508, 530 - 551.

Au-¬ (Auer), I-gn¸t-x¬ (1846 - 1907) - nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, lµ c«ng nh©n lµm yªn c−¬ng ngùa. Tõ n¨m 1874, lµ bÝ th− §¶ng Ai-x¬-n¸ch vµ sau khi thèng nhÊt nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i Ai-x¬-n¸ch víi nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i L¸t-xan n¨m 1875, lµ bÝ th− §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa §øc. Trong nh÷ng n¨m 1877 - 1878, biªn tËp tê b¸o d©n chñ - x· héi "Berliner Freie Presse" ("B¸o Tù do cña BÐc-lanh"); nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu quèc héi. Khi cuéc ®Êu tranh trong néi bé ®¶ng cµng trë nªn s©u s¾c, «ng ®· chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng, trë thµnh mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. - 170.

¡ng-ghen (Engles), Phri-®rÝch (1820 - 1895) - mét trong nh÷ng nhµ s¸ng lËp ra chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, l·nh tô vµ ng−êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, ng−êi b¹n vµ b¹n chiÕn ®Êu cña C. M¸c (xem bµi b¸o cña V. I. Lª-nin "Phri-®rÝch ¡ng-ghen". - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2, tr. 1 - 14). - 9, 14 - 15, 28, 32, 35, 38, 69, 104, 273, 279, 288 - 291, 299, 307, 534.

B

B - v - xem Xa-vin-cèp, B. V.

Ba-bíp (Babeuf), Gr¸c-kh¬ (tªn thËt Phr¨ng-xoa N«-en) (1760-1797) ⎯


686

nhµ çch m¹ng Ph¸p, ng−êi ®¹i diÖn xuÊt s¾c cña chñ nghÜa céng s¶n b×nh qu©n kh«ng t−ëng. ¤ng ®· th¶o ra c−¬ng lÜnh vÒ viÖc c¶i t¹o x· héi theo chñ nghÜa céng s¶n, ®ßi thñ tiªu chÕ ®é t− h÷u, ®ßi thiÕt lËp quyÒn b×nh ®¼ng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ toµn x· héi; «ng cho r»ng mçi mét ng−êi cÇn ph¶i lao ®éng vµ tham gia qu¶n lý x· héi. Trong thêi kú ph¶n ®éng TÐc-mi-®«, «ng ®· tæ chøc héi bÝ mËt (tªn lµ "©m m−u cña nh÷ng ng−êi b×nh ®¼ng") nh»m chuÈn bÞ khëi nghÜa vò trang ®Ó thiÕt lËp nÒn chuyªn chÝnh çch m¹ng, b¶o vÖ lîi Ých cña ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n. Ba-bíp vµ nh÷ng ng−êi ñng hé «ng ®· tuyªn truyÒn çc quan ®iÓm cña m×nh trong çc t¹p chÝ ra ®Òu kú do hä xuÊt b¶n "Tribun du Peuple" ("DiÔn ®µn nh©n d©n") vµ "L'Eclaireur" ("Ng−êi h−íng ®¹o"). "¢m m−u" ®· bÞ ph¸t gi¸c vµ ngµy 27 th¸ng N¨m (lÞch míi) 1797, Ba-bíp bÞ xö tö. - 489.

Ba-cu-nin, M. A. (1814 - 1876) - mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa v« chÝnh phñ. Tõ n¨m 1840, sèng ë n−íc ngoµi, «ng ®· kÞch liÖt phª ph¸n chÕ ®é n«ng n« - chuyªn chÕ ë Nga; n¨m 1844, «ng bÞ Xª-n¸t cña Nga hoµng t−íc mÊt danh hiÖu quý téc, t−íc tÊt c¶ quyÒn së h÷u tµi s¶n vµ kÕt ¸n tï khæ sai v¾ng mÆt. N¨m 1848, «ng tham gia cuéc khëi nghÜa ë Pra-ha, th¸ng N¨m 1849, «ng l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa ë §rÐt-®en, «ng ®· bÞ b¾t vµ n¨m 1851 bÞ giao cho chÝnh phñ Nga hoµng. Trong khi bÞ giam ë ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a vµ vÒ sau ë ph¸o ®µi Sli-xen-bua, «ng ®· viÕt "B¶n tù thó" göi cho Ni-c«-lai I vµ mét bøc th− ®Çu thó göi cho A-lÕch-xan-®r¬ II, trong ®ã Ba-cu-nin ®· tõ bá nh÷ng quan ®iÓm çch m¹ng cña m×nh; n¨m 1857 bÞ ®µy biÖt xø ®i Xi-bi-ri, vµ tõ Xi-bi-ri, n¨m 1861, «ng ch¹y ra n−íc ngoµi. ¤ng ®· gióp ®ì cuéc khëi nghÜa gi¶i phãng Ba-lan 1863 - 1864. Tõ n¨m 1868, tham gia ho¹t ®éng trong Quèc tÕ I, trong ®ã Ba-cu-nin ®· tæ chøc liªn minh bÝ mËt cña nh÷ng ng−êi v« chÝnh phñ ("Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa"); ®Þnh ®em tæ chøc ®ã ®èi lËp víi Quèc tÕ I vµ «ng ®Þnh n¾m quyÒn l·nh ®¹o Héi ®ång trung −¬ng, b»ng "bÊt kú thñ ®o¹n nµo, bÊt kú sù ph¶n tr¾c nµo; lõa dèi, vu khèng, däa dÉm, tÊn c«ng bÝ mËt - tÊt c¶ nh÷ng thñ ®o¹n ®ã ®Òu lµ b¶n chÊt cña «ng ta" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XIII, ph. 2, 1940, tr. 539). Do ho¹t ®éng ph¸ ho¹i tæ chøc, nªn n¨m 1872, theo ®Ò nghÞ cña M¸c, Ba-cu-nin ®· bÞ ®uæi ra khái Quèc tÕ I.

¡ng-ghen viÕt: "Häc thuyÕt ®éc ®¸o cña Ba-cu-nin lµ mãn hÈu lèn gåm chñ nghÜa Pru-®«ng vµ chñ nghÜa céng s¶n..." (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Th− chän läc, tiÕng Nga, 1953, tr. 277). Ba-cu-nin


687

®· kÕt hîp quan niÖm së h÷u tËp thÓ vÒ çc t− liÖu s¶n xuÊt víi "sù tù do tuyÖt ®èi" v« chÝnh phñ chñ nghÜa cña mçi ç nh©n. Bªnh vùc quyÒn lîi cña tÇng líp v« s¶n l−u manh vµ giai cÊp tiÓu t− s¶n, «ng ®ßi thñ tiªu nhµ n−íc vµ cho r»ng ®iÒu xÊu xa chñ yÕu trong x· héi t− s¶n lµ do nhµ n−íc chø kh«ng ph¶i do t− b¶n g©y ra. Phñ nhËn vai trß lÞch sö thÕ giíi cña giai cÊp v« s¶n, Ba-cu-nin cho r»ng nh÷ng n−íc l¹c hËu, n«ng d©n chiÕm phÇn lín trong d©n c− th× hÕt søc thÝch hîp cho cuéc çch m¹ng x· héi v« chÝnh phñ chñ nghÜa. KÕt qu¶ cña mét cuéc çch m¹ng ph¶i lµ "sù san b»ng çc giai cÊp", sù thèng nhÊt "çc hiÖp héi tù do". C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng Ba-cu-nin vµ bãc trÇn b¶n chÊt ph¶n ®éng cña chñ nghÜa Ba-cu-nin, tøc lµ çi chñ nghÜa mµ V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh lµ nã theo thÕ giíi quan "cña giai cÊp tiÓu t− s¶n tuyÖt väng trong viÖc t×m lèi tho¸t cho m×nh" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 21, tr. 257). - 33.

Ba-xti-a (Bastiat), Phrª-®ª-rÝch (1801 - 1850) - nhµ kinh tÕ häc tÇm th−êng Ph¸p. ¤ng ta coi mèi quan hÖ giai cÊp trong x· héi t− s¶n lµ quan hÖ gióp ®ì lÉn nhau; coi mèi quan hÖ t− b¶n chñ nghÜa lµ mèi quan hÖ "tù nhiªn" cña con ng−êi; tuyªn truyÒn cho viÖc ®iÒu hßa lîi Ých gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n, m−u toan chøng minh r»ng phÇn thu nhËp cña giai cÊp c«ng nh©n trong thu nhËp quèc d©n ®−îc n©ng cao theo møc ®é tiÕn bé cña kü thuËt. C. M¸c ®· coi Ba-xti-a "lµ ng−êi ®¹i biÓu tÇm th−êng nhÊt, do ®ã còng lµ ng−êi thµnh c«ng nhÊt cña khoa kinh tÕ chuyªn ca tông tÇm th−êng" ("T− b¶n", tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1960, q. 1, t. 1, tr. 22). Häc thuyÕt cña «ng ®· ®−îc bän b¶o vÖ cho chñ nghÜa t− b¶n ngµy nay lîi dông. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña Ba-xti-a lµ: "Ngôy biÖn kinh tÕ" (1846) vµ "Sù ®iÒu hßa vÒ kinh tÕ" (1849). - 360.

Ban-hoãc-n¬ (Balhorn), Gi«-han - nhµ xuÊt b¶n ng−êi §øc håi thÕ kû XVI. - 86.

Ban-ma-sÐp, X. V. (1882 - 1902) - sinh viªn cña Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ca-dan vµ vÒ sau cña Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ki-Ðp, tham gia tÝch cùc vµo phong trµo sinh viªn. Th¸ng Giªng 1901, bÞ b¾t vµ bÞ c−ìng bøc ®i lÝnh trong sè 183 sinh viªn cña Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ki-Ðp. Mïa h¹ 1901, gia nhËp çc nhãm çch m¹ng ë Cr−m vµ Kh¸c-cèp; th¸ng ChÝn l¹i vµo Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ki-Ðp, vµ l¹i tiÕp tôc lµm c«ng t¸c çch m¹ng, gÇn gòi víi nh÷ng ng−êi x·


688

héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµ tham gia "Tæ chøc chiÕn ®Êu" cña hä. Ngµy 2 (15) th¸ng T− 1902, ®Ó ph¶n ®èi nh÷ng sù ®µn ¸p d· man cña chÝnh phñ trÊn ¸p phong trµo x· héi trong n−íc, Ban-ma-sÐp ®· b¾n chÕt Xi-pi-a-ghin, bé tr−ëng Bé néi vô. Xi-pi-a-ghin bÞ giÕt lµ hµnh ®éng khñng bè ®Çu tiªn cña "Tæ chøc chiÕn ®Êu" cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Theo b¶n ¸n cña tßa ¸n Pª-tÐc-bua, Ban-ma-sÐp bÞ xö tö t¹i ph¸o ®µi Sli-xen-bua ngµy 3 (16) th¸ng N¨m 1902. - 459, 466, 469, 474.

BÐc-®i-a-Ðp, N. A. (1874 - 1948) - nhµ triÕt häc duy t©m ph¶n ®éng vµ lµ ng−êi theo thuyÕt thÇn bÝ. Trong nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XIX ®· gióp ®ì "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Ki-Ðp, do ®ã nªn n¨m 1900 «ng bÞ ®µy ®i tØnh V«-l«-g®a. Ngay trong nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc ®Çu tiªn, «ng ®· theo "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p", ®· ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa Can-t¬ míi ®Ó xÐt l¹i häc thuyÕt cña M¸c; vÒ sau, «ng trë thµnh kÎ thï c«ng khai cña chñ nghÜa M¸c. N¨m 1905 gia nhËp ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn; trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, «ng lµ mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña ph¸i t¹o thÇn, mét trµo l−u triÕt häc - t«n gi¸o; «ng ®· tham gia biªn tËp v¨n tËp "Nh÷ng cét mèc" ph¶n çch m¹ng. Sau çch m¹ng th¸ng M−êi, «ng ca tông chÕ ®é phong kiÕn vµ triÕt häc kinh viÖn thêi trung cæ, cho ®ã lµ lèi tho¸t duy nhÊt ra khái chñ nghÜa céng s¶n ®ang ph¸t triÓn. N¨m 1922, do ho¹t ®éng chèng çch m¹ng, nªn bÞ trôc xuÊt ra n−íc ngoµi, «ng tiÕp tôc tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa thÇn bÝ triÕt häc, vµ lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng ph¶n çch m¹ng. - 231, 319.

BÐc-g¬ - xem M¸c-tèp, L.

BÐc-stanh (Bernstein), E-®u-a (1850 - 1932) - thñ lÜnh cña çnh c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan trong ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ Quèc tÕ II, nhµ lý luËn cña chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. ¤ng tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70, chÞu ¶nh h−ëng cña §uy-rinh. Tõ n¨m 1881 ®Õn n¨m 1889, lµ biªn tËp viªn cña c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng bÊt hîp ph¸p cña ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc "Der Sozialdemokrat" ("Ng−êi d©n chñ - x· héi"). Trong nh÷ng n¨m 1896 - 1898, ®· ®¨ng trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") mét lo¹t bµi "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi", sau ®ã in thµnh s¸ch víi nhan ®Ò lµ: "Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi" (1899), trong cuèn s¸ch ®ã, «ng ®· c«ng khai xÐt l¹i çc nguyªn lý vÒ triÕt häc, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. BÐc-


689

stanh ®· phñ nhËn lý luËn m¸c-xÝt vÒ ®Êu tranh giai cÊp, vÒ sù sôp ®æ tÊt yÕu cña chñ nghÜa t− b¶n, vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. V. I. Lª-nin viÕt vÒ BÐc-stanh nh− sau: "Cßn çch m¹ng v« s¶n, th× kÎ c¬ héi chñ nghÜa Êy kh«ng cßn nghÜ g× ®Õn n÷a råi" (V. I. Lª-nin, "Nhµ n−íc vµ çch m¹ng", tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1970, tr.77). BÐc-stanh ®· tuyªn bè r»ng ®Êu tranh cho nh÷ng c¶i çch ®Ó "c¶i thiÖn" hoµn c¶nh kinh tÕ cña c«ng nh©n trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa lµ nhiÖm vô duy nhÊt cña phong trµo c«ng nh©n; ®· ®−a ra c«ng thøc c¬ héi chñ nghÜa: "phong trµo lµ tÊt c¶, cßn môc ®Ých cuèi cïng ch¼ng lµ g× c¶".

Nh÷ng quan ®iÓm lý luËn cña BÐc-stanh vµ ®å ®Ö cña «ng ta, còng nh− ho¹t ®éng c¬ héi thùc tiÔn cña hä, ®· dÉn ®Õn sù ph¶n béi trùc tiÕp çc quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n, khiÕn cho Quèc tÕ II sôp ®æ hoµn toµn. Trong nh÷ng n¨m sau, BÐc-stanh vÉn tiÕp tôc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa M¸c, vµ ®· kªu gäi ñng hé chÝnh s¸ch cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. - 8, 9, 10, 16, 22, 26, 61, 80, 359, 380.

Ben-tèp, N. - xem Plª-kha-nèp, G. V.

Bª-ben (Bebel), Au-gu-xt¬ (1840 - 1913) - mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ Quèc tÕ II, lµ c«ng nh©n tiÖn. Bª-ben b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ tõ nöa ®Çu nh÷ng n¨m 60, lµ uû viªn cña Quèc tÕ I. N¨m 1869, cïng víi V. LiÕp-nÕch s¸ng lËp ra §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi §øc ("Ai-x¬-n¸ch"); nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu quèc héi, «ng ®· ®Êu tranh nh»m thèng nhÊt n−íc §øc b»ng con ®−êng d©n chñ; tõ trªn diÔn ®µn cña quèc héi, «ng ®· v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i ph¶n ®éng cña chÝnh phñ Cay-d¬. Trong thêi kú chiÕn tranh Ph¸p-Phæ, «ng ®· gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, ñng hé C«ng x· Pa-ri. Trong nh÷ng n¨m 90 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 900, «ng ®· chèng l¹i chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong hµng ngò ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc. V. I. Lª-nin ®· coi nh÷ng bµi diÔn v¨n cña «ng chèng l¹i nh÷ng ng−êi theo ph¸i BÐc-stanh lµ "mÉu mùc trong viÖc b¶o vÖ çc quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c vµ trong cuéc ®Êu tranh cho tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa ch©n chÝnh cña ®¶ng c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.23, tr.369). Lµ nhµ chÝnh luËn cã tµi vµ lµ mét diÔn gi¶ hïng biÖn, Bª-ben ®· cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n ë §øc vµ ch©u ¢u.


690

Trong cuèi cuéc ®êi ho¹t ®éng cña m×nh, Bª-ben ®· ph¹m mét lo¹t sai lÇm cña ph¸i gi÷a (®Êu tranh kh«ng triÖt ®Ó víi bän c¬ héi chñ nghÜa, ®¸nh gi¸ qu¸ cao ý nghÜa cña çc h×nh thøc ®Êu tranh nghÞ tr−êng v. v.). - 16, 17, 86, 155, 170, 219.

Bª-lin-xki, V. G. (1811 - 1848) - nhµ d©n chñ çch m¹ng vÜ ®¹i Nga, nhµ phª b×nh v¨n häc vµ nhµ chÝnh luËn, nhµ triÕt häc duy vËt. Trong nh÷ng n¨m 1833 - 1836, ®· céng t¸c víi t¹p chÝ "KÝnh viÔn väng"; trong nh÷ng n¨m 1838 - 1839, lµ biªn tËp viªn cho t¹p chÝ "Ng−êi quan s¸t M¸t-xc¬-va", phô tr¸ch môc phª b×nh v¨n häc cña t¹p chÝ "Ký sù n−íc nhµ" (1839 - 1846), tõ n¨m 1847 trë thµnh céng t¸c viªn vµ ng−êi l·nh ®¹o t− t−ëng cña t¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng thêi". Ngµy 3 th¸ng B¶y 1847, tõ n−íc ngoµi «ng ®· viÕt bøc "Th− göi G«-g«n" næi tiÕng, ®ã lµ "mét trong nh÷ng t¸c phÈm −u tó nhÊt cña b¸o chÝ d©n chñ bÊt hîp ph¸p vµ cßn gi÷ ®−îc ý nghÜa lín lao sinh ®éng cho ®Õn ngµy nay" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 20, tr. 282). Bª-lin-xki ®· tr¶i qua con ®−êng ®Çy m©u thuÉn vµ phøc t¹p cña sù ph¸t triÓn t− t−ëng tõ chñ nghÜa duy t©m tíi chñ nghÜa duy vËt, tõ chñ nghÜa khai s¸ng tíi chñ nghÜa d©n chñ çch m¹ng. ¤ng lµ mét nhµ x· héi chñ nghÜa, mét nhµ t− t−ëng cña quÇn chóng n«ng d©n ®øng lªn chèng chÕ ®é n«ng n«, nh−ng chñ nghÜa x· héi cña «ng mang tÝnh chÊt kh«ng t−ëng. Bª-lin-xki ®· ®Æt c¬ së cho khoa thÈm mü vµ phª b×nh v¨n häc d©n chñ çch m¹ng. Trong çc bµi b¸o nãi vÒ Pu-skin, LÐc-m«n-tèp vµ G«-g«n, trong çc bµi tæng kÕt vÒ v¨n häc Nga tõ n¨m 1840 ®Õn 1847, Bª-lin-xki ®· nªu ra tÝnh chÊt ®éc ®¸o vµ vÜ ®¹i cña nÒn v¨n häc Nga, ®· v¹ch ra tÝnh hiÖn thùc vµ tÝnh d©n téc cña nÒn v¨n häc Êy. Ho¹t ®éng cña Bª-lin-xki ®· cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn sù ph¸t triÓn sau nµy cña t− t−ëng x· héi vµ sù tr−ëng thµnh cña phong trµo gi¶i phãng ë Nga. - 32.

B«-g«-lª-pèp, N. P. (1846 - 1901) - bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n tõ n¨m 1898. Theo s¸ng kiÕn cña «ng ta, ngµy 29 th¸ng B¶y n¨m 1899, "§iÒu lÖ t¹m thêi", ®−îc ban hµnh trong çc tr−êng ®¹i häc, quy ®Þnh r»ng bé tr−ëng Bé gi¸o dôc cã thÓ b¾t nh÷ng ng−êi tham gia çc phong trµo ph¶n ®èi cña sinh viªn ph¶i ®i lÝnh. B«-g«-lª-pèp ®· tæ chøc mét hÖ thèng theo dâi vÒ chÝnh trÞ vµ gi¸m s¸t çc häc sinh. Theo lÖnh cña «ng, n¨m 1901, lÇn ®Çu 183 sinh viªn cña Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Ki-Ðp vµ lÇn sau, 28 sinh viªn Tr−êng ®¹i häc Pª-tÐc-bua bÞ b¾t ®i lÝnh. Nh÷ng biÖn ph¸p ®ã ®· g©y nªn sù bÊt b×nh trong giíi sinh viªn vµ lßng c¨m thï ®èi


691

víi ng−êi ®Ò x−íng ra nh÷ng biÖn ph¸p ®ã. Ngµy 14 (27) th¸ng Hai 1901, sinh viªn Çc-p«-vÝch ®· ¸m s¸t B«-g«-lª-pèp, y bÞ th−¬ng nÆng vµ ch¼ng bao l©u th× chÕt. - 342, 347.

B«-m¬ - Ba-vÐc (Böhm-Bawerk), ¥-giª-ni (1851 - 1914) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña çi gäi lµ "tr−êng ph¸i ¸o" trong chÝnh trÞ kinh tÕ häc. Chèng l¹i häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ gi¸ trÞ thÆng d−, B«-m¬ - Ba-vÐc trong çc t¸c phÈm cña m×nh ®· x¸c nhËn lµ lîi nhuËn d−êng nh− lµ do chç −íc l−îng mét çch chñ quan kh¸c nhau nh÷ng cña c¶i hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai mµ ra, chø kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña viÖc bãc lét c«ng nh©n. LÊp liÕm nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n, sù ¸p bøc cña t− b¶n ®èi víi lao ®éng, B«-m¬ - Ba-vÐc muèn lµm cho giai cÊp c«ng nh©n l¬ lµ víi cuéc ®Êu tranh çch m¹ng; nh÷ng quan ®iÓm ph¶n ®éng cña B«-m¬ - Ba-vÐc ®· ®−îc giai cÊp t− s¶n dïng ®Ó bªnh vùc chñ nghÜa t− b¶n. - 318.

Bun-ga-cèp, X. N. (1871 - 1944) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, nhµ triÕt häc duy t©m. Trong nh÷ng n¨m 90, lµ ng−êi "m¸c-xÝt hîp ph¸p", thêi kú ®Çu nh÷ng n¨m 900, cã ý kiÕn xÐt l¹i häc thuyÕt cña M¸c vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, «ng gi¶i thÝch sù bÇn cïng hãa cña quÇn chóng nh©n d©n b»ng çi gäi lµ "quy luËt ruéng ®Êt ngµy cµng b¹c mµu". Sau çch m¹ng 1905 - 1907, gia nhËp ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, tuyªn truyÒn chñ nghÜa thÇn bÝ triÕt häc; tham gia viÕt tËp "Nh÷ng cét mèc" ph¶n çch m¹ng. Tõ n¨m 1918, lµ linh môc ®¹o chÝnh thèng; n¨m 1922, do ho¹t ®éng chèng x«-viÕt nªn bÞ trôc xuÊt ra n−íc ngoµi, ë ®ã «ng ta vÉn tuyªn truyÒn chèng Liªn-x«, -27, 231, 320, 351, 359, 386, 392, 399, 487.

C

C. N. - phãng viªn cña ban biªn tËp "Tia löa". - 445. Ca-blu-cèp, N. A. (1849 - 1919) - nhµ kinh tÕ häc kiªm nhµ thèng kª,

ñng hé ph¸i d©n tóy tù do chñ nghÜa, gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va. Trong nh÷ng n¨m 1885 - 1907, l·nh ®¹o ban thèng kª cña Héi ®ång ®Þa ph−¬ng tØnh M¸t-xc¬-va. D−íi sù l·nh ®¹o cña «ng, ng−êi ta ®· so¹n ra nh÷ng "TËp tµi liÖu thèng kª vÒ tØnh M¸t-xc¬-va" (1877 - 1879). ¤ng ®· céng t¸c víi mét sè b¸o vµ t¹p chÝ. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh «ng ®· nªu lªn t− t−ëng vÒ "tÝnh v÷ng ch¾c" cña nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, ®· b¶o vÖ c«ng x· n«ng th«n,


692

coi ®ã lµ h×nh thøc d−êng nh− cã kh¶ n¨ng ng¨n ngõa sù ph©n hãa cña n«ng d©n. ¤ng chèng l¹i chñ nghÜa M¸c vÒ vÊn ®Ò vai trß vµ ý nghÜa cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp, tuyªn truyÒn cho t− t−ëng hßa b×nh giai cÊp. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, ®Æc biÖt lµ trong t¸c phÈm "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga", V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n çc quan ®iÓm cña Ca-blu-cèp. N¨m 1917, Ca-blu-cèp tham gia Ban ruéng ®Êt trung −¬ng cña ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, «ng lµm viÖc t¹i Côc thèng kª trung −¬ng, d¹y häc vµ viÕt s¸ch. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña «ng lµ: "VÊn ®Ò c«ng nh©n trong n«ng nghiÖp" (1884), "Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ kinh tÕ n«ng nghiÖp" (1897), "VÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n«ng d©n ë Nga" (1899), "ChÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1918) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 352.

Ca-rª-Ðp, N. I. (1850 - 1931) - nhµ sö häc vµ nhµ chÝnh luËn t− s¶n tù do chñ nghÜa; mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña tr−êng ph¸i chñ quan trong x· héi häc, mét ng−êi chiÕt trung duy t©m. Tõ n¨m 1879, lµ gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp V¸c-sa-va, sau ®ã lµ gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Pª-tÐc-bua. Tõ n¨m 1905, lµ ®¶ng viªn ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn. Tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XIX, «ng ®Êu tranh gay g¾t chèng l¹i chñ nghÜa M¸c. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm, trong ®ã cã gi¸ trÞ nhÊt lµ çc t¸c phÈm viÕt vÒ lÞch sö giai cÊp n«ng d©n Ph¸p: "N«ng d©n vµ vÊn ®Ò n«ng d©n ë n−íc Ph¸p trong 25 n¨m cuèi thÕ kû XVIII" (1879) - M¸c ®· ®¸nh gi¸ tèt t¸c phÈm nµy, - "Kh¸i luËn lÞch sö n«ng d©n Ph¸p" (1881). ¤ng còng ®· viÕt mét sè t¸c phÈm vÒ lÞch sö Ba-lan. TËp gi¸o tr×nh "LÞch sö T©y ¢u thêi cËn ®¹i" (gåm 7 tËp) (1892 - 1917) cña «ng ®· tõng rÊt næi tiÕng. N¨m 1910, «ng ®−îc bÇu lµm viÖn sÜ th«ng tÊn cña ViÖn hµn l©m khoa häc Pª-tÐc-bua; n¨m 1929 lµ viÖn sÜ danh dù cña ViÖn hµn l©m khoa häc Liªn-x«. - 64.

Ca-r−-sÐp, N. A. (1855 - 1905) - nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª, nhµ ho¹t ®éng cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Tõ n¨m 1891, lµ gi¸o s− cña Tr−êng ®¹i häc tæng hîp I-u-ri-Ðp (T¸c-tu), vÒ sau lµ gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va. ¤ng ®· céng t¸c víi b¸o "Tin tøc n−íc Nga", víi çc t¹p chÝ "Héi ®ång ®Þa ph−¬ng", "Cña c¶i n−íc Nga" vµ çc t¹p chÝ kh¸c. T¸c gi¶ cña rÊt nhiÒu s¸ch vµ çc bµi b¸o ®¨ng trong t¹p chÝ bµn vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ cña çc hé n«ng d©n ë Nga; trong çc t¸c phÈm ®ã, «ng ®· b¶o vÖ çc quan ®iÓm cña ph¸i d©n tóy tù do chñ nghÜa. V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt


693

phª ph¸n çc quan ®iÓm ph¶n ®éng cña Ca-r−-sÐp trong mét sè t¸c phÈm vµ çc bµi diÔn v¨n cña m×nh. - 352.

Çc-p«-vÝch, P. V. (1874 - 1917) - ng−êi thuéc ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. §· häc ë Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va vµ sau ®ã ë Tr−êng ®¹i häc tæng hîp I-u-ri-Ðp (T¸c-tu), ®· bÞ ®uæi khái tr−êng v× ®· tham gia phong trµo sinh viªn; ®Ó tiÕp tôc häc tËp, th¸ng Ch¹p 1899, «ng ®i ra n−íc ngoµi. Th¸ng Hai 1901, «ng vÒ Pª-tÐc-bua víi ý ®Þnh giÕt B«-g«-lª-pèp, bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n ®Ó biÓu thÞ sù ph¶n kh¸ng viÖc ®µn ¸p d· man giíi sinh viªn çch m¹ng. Ngµy 14 (27) th¸ng Hai 1901, viÖc m−u s¸t ®· x¶y ra: B«-g«-lª-pèp bÞ th−¬ng nÆng, cßn Çc-p«-vÝch bÞ kÕt ¸n 20 n¨m tï khæ sai vµ n¨m 1907 bÞ ®µy ®i biÖt xø. Ch¼ng bao l©u «ng trèn ra n−íc ngoµi, tham gia "Tæ chøc chiÕn ®Êu" cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. N¨m 1908, tham gia tæ chøc m−u s¸t Ni-c«-lai II, nh−ng kh«ng thµnh; sau vô ®ã «ng tõ bá "Tæ chøc chiÕn ®Êu". N¨m 1917, trë vÒ Nga, «ng ®· hy sinh trong tr−êng hîp tµu ®¾m do tµu ngÇm §øc b¾n t¹i B¾c H¶i. - 342.

Çt-cèp, M. N. (1818 - 1887) - nhµ chÝnh luËn ph¶n ®éng. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ víi t− çch lµ ng−êi ñng hé chñ nghÜa tù do quý téc «n hßa; trong nh÷ng n¨m 1851 - 1855, lµ biªn tËp viªn cho tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va", vÒ sau lµ mét trong nh÷ng ng−êi xuÊt b¶n t¹p chÝ "TruyÒn tin n−íc Nga". "Trong thêi gian cao trµo d©n chñ lÇn thø nhÊt ë Nga (®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XIX), ®· h−íng vÒ chñ nghÜa d©n téc, chñ nghÜa s«-vanh, chñ nghÜa Tr¨m ®en ®iªn cuång" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 22, tr. 43 - 44). Trong nh÷ng n¨m 1863 - 1887, lµ biªn tËp viªn kiªm ng−êi xuÊt b¶n tê "Tin tøc M¸t-xc¬-va", tê b¸o nµy ®· trë thµnh çi loa cña chÕ ®é qu©n chñ ph¶n ®éng. Çt-cèp ®· tù gäi m×nh lµ "con chã gi÷ nhµ trung thµnh cña chÕ ®é chuyªn chÕ". Tªn Çt-cèp ®· trë thµnh t−îng tr−ng cho chÕ ®é ph¶n ®éng qu©n chñ cùc kú ®iªn rå Êy. - 114.

Cau-xky (Kautsky), Çc-l¬ (1854 - 1938) - mét trong nh÷ng l·nh tô cña ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña Quèc tÕ II, ban ®Çu lµ ng−êi m¸c-xÝt, sau ph¶n béi l¹i chñ nghÜa M¸c. Lµ nhµ t− t−ëng cña mét trong nh÷ng trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n lµ chñ nghÜa ph¸i gi÷a (chñ nghÜa Cau-xky), biªn tËp viªn cña t¹p chÝ lý luËn cña ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc "Die Neue Zeit" ("Thêi míi").

Tõ n¨m 1874, Cau-xky b¾t ®Çu tham gia phong trµo x· héi chñ


694

nghÜa. Håi ®ã, çc quan ®iÓm cña Cau-xky lµ sù hçn hîp gi÷a chñ nghÜa L¸t-xan, chñ nghÜa Man-tuýt míi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. N¨m 1881, Cau-xky lµm quen víi C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen vµ do ¶nh h−ëng cña hai «ng nªn Cau-xky ®· theo chñ nghÜa M¸c, song ngay trong thêi kú Êy Cau-xky ®· tá ra dao ®éng vµ ng¶ vÒ chñ nghÜa c¬ héi, v× vËy C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· nhiÒu lÇn phª ph¸n gay g¾t Cau-xky. Trong nh÷ng n¨m 80 vµ 90, Cau-xky ®· viÕt mét sè t¸c phÈm bµn vÒ çc vÊn ®Ò riªng lÎ trong häc thuyÕt m¸c-xÝt: "Häc thuyÕt kinh tÕ cña Çc M¸c" (1887), "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" (1899) vµ çc t¸c phÈm kh¸c; çc t¸c phÈm ®ã, mÆc dÇu cã nh÷ng ®iÓm sai lÇm, nh−ng ®· ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c. VÒ sau, ®Õn thêi kú phong trµo çch m¹ng ph¸t triÓn réng r·i, Cau-xky chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa c¬ héi; ngay tr−íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Cau-xky còng ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i gi÷a; trong thêi kú chiÕn tranh, ®øng vÒ phe kÎ thï c«ng khai cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng, che ®Ëy chñ nghÜa x· héi - s« - vanh cña m×nh b»ng nh÷ng lêi lÏ quèc tÕ chñ nghÜa. Cau-xky lµ t¸c gi¶ cña thuyÕt chñ nghÜa siªu ®Õ quèc; b¶n chÊt ph¶n ®éng cña thuyÕt nµy ®· bÞ Lª-nin v¹ch trÇn trong t¸c phÈm "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" (1915), "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" (1916) vµ trong çc t¸c phÈm kh¸c. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, Cau-xky ®· c«ng khai chèng l¹i çch m¹ng v« s¶n vµ nÒn chuyªn chÝnh cña giai cÊp v« s¶n, chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt.

Trong çc t¸c phÈm cña m×nh "Nhµ n−íc vµ çch m¹ng" (1917), "Çch m¹ng v« s¶n vµ tªn ph¶n béi Cau-xky" (1918) vµ trong nhiÒu t¸c phÈm kh¸c, V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n kÞch liÖt çc häc thuyÕt cña Cau-xky. V¹ch trÇn tÝnh chÊt nguy h¹i cña chñ nghÜa Cau-xky, V. I. Lª-nin viÕt: "Giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ lµm trßn vai trß çch m¹ng thÕ giíi cña m×nh, nÕu kh«ng tiÕn hµnh ®Êu tranh th¼ng tay chèng sù ph¶n béi ®ã, chèng lËp tr−êng thiÕu b¶n lÜnh, th¸i ®é bî ®ì ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chèng sù tÇm th−êng hãa chñ nghÜa M¸c mét çch ch−a tõng thÊy trªn lÜnh vùc lý luËn" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 21, tr. 562). - 48 - 49, 86, 181 - 182, 241, 285, 394, 397 - 398, 419 - 420, 429.

Cri-tsÐp-xki, B. N. (1866 - 1919) - ng−êi d©n chñ - x· héi, nhµ chÝnh luËn, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña "chñ nghÜa kinh tÕ". Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, tham gia c«ng t¸c trong çc tiÓu tæ d©n chñ - x· héi ë Nga; ®Çu nh÷ng n¨m 90, l−u vong ra n−íc ngoµi, tham gia nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" vµ tham gia ph¸t hµnh çc xuÊt b¶n


695

phÈm cña nhãm ®ã. Kh«ng bao l©u sau, Cri-tsÐp-xki ®· tõ bá nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". Cuèi nh÷ng n¨m 90, «ng trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi"; n¨m 1899, lµ biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cña "Héi liªn hiÖp", trong t¹p chÝ ®ã «ng ®−a ra quan ®iÓm cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa BÐc-stanh. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng rêi bá phong trµo d©n chñ - x· héi, - 13, 15, 58, 63, 82, 104, 134, 144, 173, 189, 196, 210, 219, 231, 232, 234, 237 - 238, 240, 243.

Cu-xc«-va, E. §. (1869 - 1958) - nhµ ho¹t ®éng x· héi t− s¶n vµ nhµ chÝnh luËn Nga. Gi÷a nh÷ng n¨m 90, khi ë n−íc ngoµi, bµ ®· lµm quen víi chñ nghÜa M¸c, gÇn gòi víi nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", song ch¼ng bao l©u, do ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa BÐc-stanh, bµ ®· ®i theo con ®−êng xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c. V¨n kiÖn mµ bµ viÕt víi tinh thÇn cña chñ nghÜa BÐc-stanh nhan ®Ò lµ "Credo", v¨n kiÖn ®ã ®· béc lé râ nhÊt b¶n chÊt c¬ héi chñ nghÜa cña "chñ nghÜa kinh tÕ", vµ ®· g©y nªn sù ph¶n ®èi kÞch liÖt cña nhãm m¸c-xÝt Nga do V. I. Lª-nin ®øng ®Çu. Ngay tr−íc çch m¹ng 1905 - 1907, Cu-xc«-va tham gia "Héi liªn hiÖp gi¶i phãng" tù do chñ nghÜa. N¨m 1906, cïng víi X. N. Pr«-c«-p«-vÝch, xuÊt b¶n t¹p chÝ nöa d©n chñ - lËp hiÕn "V« ®Ò", vµ lµ ng−êi céng t¸c tÝch cùc cña tê "§ång chÝ" cña ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn çnh t¶. Bµ kªu gäi c«ng nh©n tõ bá ®Êu tranh çch m¹ng, muèn b¾t phong trµo c«ng nh©n chÞu sù l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa. Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi, bµ ®· chèng l¹i ®¶ng b«n-sª-vÝch, n¨m 1921, tham gia "ñy ban x· héi cøu gióp nh÷ng ng−êi ®ãi", ®· cïng víi nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña tæ chøc ®ã m−u toan lîi dông tæ chøc ®Ó chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt. N¨m 1922, Cu-xc«-va bÞ trôc xuÊt ra n−íc ngoµi vµ trë thµnh kÎ ho¹t ®éng tÝch cùc cña bän l−u vong b¹ch vÖ. - 23.

D

Da-xu-lÝch, V. I. (V. §m., V. D., V. I.) (1849 - 1919) - thµnh viªn xuÊt s¾c cña phong trµo d©n tóy vµ sau ®ã, cña phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga. Da-xu-lÝch b¾t ®Çu ho¹t ®éng çch m¹ng tõ 1869. Bµ lµ thµnh viªn cña çc tæ chøc d©n tóy "Ruéng ®Êt vµ tù do" vµ "Chia ®Òu ruéng ®Êt". Di c− ra n−íc ngoµi vµo n¨m 1880; ë n−íc ngoµi ch¼ng bao l©u bµ ®o¹n tuyÖt víi ph¸i d©n tóy vµ chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa M¸c. N¨m 1883, bµ tham gia thµnh lËp tæ chøc m¸c-xÝt ®Çu tiªn ë Nga: nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". Trong


696

nh÷ng n¨m 80 vµ 90, bµ ®· dÞch ra tiÕng Nga t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc" cña C. M¸c, "Chñ nghÜa x· héi ph¸t triÓn tõ kh«ng t−ëng ®Õn khoa häc" cña Ph. ¡ng-ghen, ®· viÕt cuèn "L−îc kh¶o lÞch sö cña Héi liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ" vµ çc t¸c phÈm kh¸c; bµ viÕt cho nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng", cho çc t¹p chÝ "Lêi nãi míi" vµ "B×nh luËn khoa häc"; trªn çc t¹p chÝ ®ã bµ ®· viÕt hµng lo¹t bµi b×nh luËn v¨n häc. N¨m 1900, bµ tham gia ban biªn tËp b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh".

Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, bµ trë thµnh mét trong nh÷ng l·nh tô cña ph¸i men-sª-vÝch, vµ tham gia biªn tËp tê "Tia löa" men-sª-vÝch. N¨m 1905, bµ trë vÒ Nga; trong thêi kú ngù trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, bµ theo ph¸i thñ tiªu, trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt 1914 - 1918, bµ ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Bµ cã th¸i ®é tiªu cùc ®èi víi cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. - 175, 302, 319.

D«m-b¸c-t¬ (Sombart), VÐc-n¬ (1863 - 1941) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n tÇm th−êng ng−êi §øc, nhµ t− t−ëng næi tiÕng cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. Gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Bre-xlau, sau ®ã chuyÓn sang Tr−êng ®¹i häc tæng hîp BÐc-lanh. Lóc b¾t ®Çu ho¹t ®éng, D«m-b¸c-t¬ lµ nhµ t− t−ëng tiªu biÓu cña "chñ nghÜa x· héi - tù do ®−îc phñ qua mét líp s¬n m¸c-xÝt" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 21, tr. 301). VÒ sau, trë thµnh kÎ thï c«ng khai cña chñ nghÜa M¸c, miªu t¶ chñ nghÜa t− b¶n lµ mét hÖ thèng kinh tÕ c©n ®èi. Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, y ng¶ theo lËp tr−êng cña chñ nghÜa ph¸t-xÝt vµ ca tông chÕ ®é HÝt-le. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña D«m-b¸c-t¬ lµ: "Chñ nghÜa x· héi vµ phong trµo x· héi trong thÕ kû XIX" (1896), "Chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i" (1902) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 392.

Du-ba-tèp, X. V. (1864 - 1917) - ®¹i t¸ hiÕn binh, ng−êi cæ vò vµ tæ chøc "chñ nghÜa x· héi c¶nh s¸t" ("ph¸i Du-ba-tèp"). Trong nh÷ng n¨m 90, ®−îc bæ nhiÖm lµm ch¸nh Së c¶nh s¸t M¸t-xc¬-va, ®· tæ chøc réng r·i hÖ thèng theo dâi vÒ chÝnh trÞ vµ thµnh lËp ra çi gäi lµ "®éi theo dâi l−u ®éng" ®Ó ®Êu tranh chèng çc tæ chøc çch m¹ng; n¨m 1902, lµ chØ huy tr−ëng cña mét ban ®Æc biÖt cña Së c¶nh s¸t. Trong nh÷ng n¨m 1901 - 1903, ®· tæ chøc ra çc héi c«ng nh©n c¶nh s¸t - "Héi t−¬ng trî cña c«ng nh©n c¬ khÝ" ë M¸t-xc¬-va, "Héi nghÞ cña c«ng nh©n Nga trong çc nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng ë thµnh phè Xanh Pª-tÐc-bua" vµ v. v. nh»m lµm cho


697

c«ng nh©n tõ bá ®Êu tranh çch m¹ng. Sau khi chÝnh s¸ch khiªu khÝch cña h¾n bÞ thÊt b¹i, Du-ba-tèp bÞ çch chøc vµ tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Trong nh÷ng ngµy ®Çu cña cuéc Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, Du-ba-tèp ®· tù s¸t. - 22, 51, 146 - 148.

§

§a-ni-en-x«n, N. Ph. (N. - «n) (1844 - 1918) - nhµ v¨n kiªm nhµ kinh tÕ häc Nga, lµ nhµ t− t−ëng cña ph¸i d©n tóy tù do chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m 80 vµ 90. Nh÷ng n¨m 60 vµ 70, «ng quan hÖ víi çc nhãm thanh niªn trÝ thøc b×nh d©n çch m¹ng. §a-ni-en-x«n ®· hoµn thµnh b¶n dÞch ®Çu tiªn bé "T− b¶n" cña Çc M¸c ra tiÕng Nga do G. A. L«-pa-tin khëi ®Çu. Trong khi dÞch bé "T− b¶n" «ng ®· trao ®æi th− tõ víi C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen; trong nh÷ng bøc th− ®ã «ng ®Ò cËp ®Õn çc vÊn ®Ò vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Nga. Song «ng kh«ng hiÓu ®−îc thùc chÊt cña chñ nghÜa M¸c, nªn cuèi cïng ®i tíi chç chèng l¹i chñ nghÜa M¸c. N¨m 1893, «ng ®· xuÊt b¶n cuèn "L−îc kh¶o vÒ kinh tÕ x· héi ë n−íc ta sau c¶i çch"; cuèn nµy cïng víi nh÷ng t¸c phÈm cña V. P. V«-r«n-txèp lµ c¬ së lý luËn cña ph¸i d©n tóy tù do chñ nghÜa. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n çc quan ®iÓm cña §a-ni-en-x«n. - 487.

§a-vÝt (David), £-®u-a (1863 - 1930) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh çnh h÷u trong ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc, lµ nhµ kinh tÕ häc. N¨m 1894, tham gia tiÓu ban dù th¶o c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng, ®øng trªn lËp tr−êng xÐt l¹i häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, chøng minh tÝnh chÊt "v÷ng ch¾c" cña nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra t¹p chÝ xÐt l¹i "Sozialistische Monatshefte" ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa"). N¨m 1903, xuÊt b¶n cuèn "Chñ nghÜa x· héi vµ n«ng nghiÖp", mµ V. I. Lª-nin ®· gäi lµ "t¸c phÈm chñ yÕu cña chñ nghÜa xÐt l¹i trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt". Tõ n¨m 1903, lµ ®¹i biÓu quèc héi. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh; n¨m 1919, tham gia chÝnh phñ liªn hiÖp ®Çu tiªn cña N−íc céng hßa §øc; trong nh÷ng n¨m 1919 - 1920 lµm bé tr−ëng Bé néi vô; tõ n¨m 1922 ®Õn 1927, ®¹i diÖn cña chÝnh phñ t¹i HÐt-xen, ñng hé nh÷ng môc ®Ých phôc thï cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, thï ®Þch víi Liªn-x«. V. I. Lª-nin nhËn ®Þnh §a-vÝt lµ mét kÎ c¬ héi chñ nghÜa "suèt ®êi chuyªn dïng t− t−ëng t− s¶n ®Ó hñ hãa phong trµo c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ


698

xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 21, tr. 310). - 17, 351, 380.

§uy-rinh (Dühring), ¥-giª-ni (1833 - 1921) - nhµ triÕt häc vµ kinh tÕ häc §øc. Quan ®iÓm triÕt häc cña §uy-rinh lµ mét sù hçn hîp chiÕt trung gi÷a chñ nghÜa thùc chøng, chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh vµ chñ nghÜa duy t©m. Quan ®iÓm kh«ng t−ëng ph¶n ®éng cña «ng ta vÒ nÒn kinh tÕ "céng ®ång" lµ lý t−ëng hãa çc h×nh thøc nöa n«ng n« cña nÒn kinh tÕ Phæ. Nh÷ng quan ®iÓm lÉn lén vµ tai h¹i cña §uy-rinh vÒ çc vÊn ®Ò triÕt häc, chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ vÒ chñ nghÜa x· héi ®· ®−îc mét sè ng−êi trong ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc ñng hé, ®ã cßn lµ mèi nguy lín ®èi víi mét ®¶ng ch−a ®−îc cñng cè. Do ®ã, trong t¸c phÈm "Chèng §uy-rinh. ¤ng ¥-giª-ni §uy-rinh ®¶o lén khoa häc" (1877 - 1878), ¡ng-ghen ®· chèng l¹i §uy-rinh vµ phª ph¸n çc quan ®iÓm cña «ng ta. Trong cuèn s¸ch cña m×nh "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" (1909) vµ trong mét lo¹t t¸c phÈm kh¸c, V. I. Lª-nin nhiÒu lÇn ®· phª ph¸n quan ®iÓm chiÕt trung cña §uy-rinh.

Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña §uy-rinh lµ: "LÞch sö cã tÝnh chÊt phª ph¸n cña nÒn kinh tÕ d©n téc vµ cña chñ nghÜa x· héi" (1871), "Gi¸o tr×nh kinh tÕ d©n téc vµ kinh tÕ x· héi" (1873), "Gi¸o tr×nh triÕt häc" (1875). -14.

G

G. V. - xem Plª-kha-nèp, G. V. G. V. - ch - xem Plª-kha-nèp, G. V. Ghe-®¬ (Guesde), Giuy-l¬ (Ba-di-l¬, Ma-ti-¬ Giuy-l¬) (1845 - 1922) - mét

trong nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ Quèc tÕ II. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 60; ®· ñng hé C«ng x· Pa-ri n¨m 1871, vµ buéc ph¶i l−u vong ra n−íc ngoµi. N¨m 1876, trë vÒ Ph¸p; do ¶nh h−ëng cña çc t¸c phÈm cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen «ng chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa M¸c. N¨m 1877, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra tê "L'ÐgalitÐ" ("B×nh ®¼ng"); tê b¸o ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc tæ chøc §¶ng c«ng nh©n Ph¸p n¨m 1879, mét chÝnh ®¶ng ®éc lËp ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n Ph¸p. Víi sù gióp ®ì cña M¸c vµ ¡ng-ghen, Ghe-®¬ ®· cïng víi La-ph¸c-g¬ th¶o ra c−¬ng lÜnh cña ®¶ng th«ng qua t¹i §¹i héi Ha-vr¬ (1880). Ghe-®¬ ®· nç lùc tuyªn truyÒn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c vµ ph¸t triÓn phong trµo x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p; «ng ®−îc


699

bÇu lµm ®¹i biÓu nghÞ viÖn vµi lÇn. N¨m 1904, Lª-nin ®· coi «ng lµ mét ®¹i biÓu triÖt ®Ó nhÊt, kiªn quyÕt nhÊt cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ.

Nh−ng trong khi chèng l¹i ®−êng lèi cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh h÷u, Ghe-®¬ ®· ph¹m nh÷ng sai lÇm cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i trong çc vÊn ®Ò lý luËn còng nh− s¸ch l−îc; «ng ®· kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt vai trß cña ®¶ng trong cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n, ®· gi÷ mét lËp tr−êng kh«ng ®óng trong vÊn ®Ò th¸i ®é cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi chiÕn tranh. Khi cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt b¾t ®Çu bïng næ, Ghe-®¬ ®· v× "chñ nghÜa yªu n−íc" mµ ph¶n béi lîi Ých cña c«ng nh©n, ®øng vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n, tham gia chÝnh phñ t− s¶n. Lª-nin ®· viÕt: "Chóng ta sÏ nãi víi c«ng nh©n r»ng çc b¹n h·y noi g−¬ng toµn bé cuéc ®êi cña Ghe-®¬ kh«ng kÓ viÖc «ng ta c«ng nhiªn ph¶n béi chñ nghÜa x· héi håi n¨m 1914" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 21, tr. 130). Ghe-®¬ kh«ng hiÓu ®−îc ý nghÜa cña cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, kh«ng ®i theo ph¸i ®a sè trong §¹i héi Tua cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p (1920) trong viÖc quyÕt ®Þnh gia nhËp Quèc tÕ céng s¶n. - 85.

GhÐc-txen, A. I. (1812 - 1870) - nhµ d©n chñ çch m¹ng vÜ ®¹i Nga, nhµ triÕt häc duy vËt, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ v¨n; ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa x· héi "Nga". GhÐc-txen tham gia phong trµo gi¶i phãng víi t− çch lµ mét nhµ çch m¹ng quý téc, mét ng−êi tiÕp tôc truyÒn thèng cña nh÷ng ng−êi th¸ng Ch¹p. Nh÷ng n¨m 1829 - 1833, khi cßn häc t¹i Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va, «ng lµ ng−êi ®øng ®Çu nhãm nh÷ng thanh niªn tiªn tiÕn, cã chÝ h−íng çch m¹ng, ®· nghiªn cøu çc häc thuyÕt chÝnh trÞ vµ lý luËn cña çc nhµ t− t−ëng çch m¹ng thÕ kû XVIII vµ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng t−ëng. N¨m 1834, «ng bÞ b¾t cïng víi çc nhãm viªn kh¸c vµ n¨m 1835, bÞ ®µy ë PÐc-m¬ vµ sau ®ã ë Vi-¸t-ca, Vla-®i-mia vµ Nèp-g«-rèt. N¨m 1842, sau khi ®i ®µy vÒ, «ng sèng ë M¸t-xc¬-va. Trong thêi gian nµy «ng ®· viÕt nh÷ng t¸c phÈm triÕt häc: "Th¸i ®é hêi hît trong khoa häc" (1842 - 1843) vµ "Nh÷ng bøc th− bµn vÒ viÖc nghiªn cøu giíi tù nhiªn" (1844 - 1846), nh÷ng t¸c phÈm ®ã ®· ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn triÕt häc duy vËt ë Nga. V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh GhÐc-txen lµ mét nhµ t− t−ëng lçi l¹c, ®· tiÕn s¸t ®Õn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ dõng l¹i tr−íc chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Th¸ng Giªng 1847, bÞ chÝnh phñ Nga hoµng truy n·, GhÐc-txen


700

®· ra n−íc ngoµi. Lóc ®Çu «ng sèng ë Pa-ri, Ni-x¬; n¨m 1852, rêi sang Lu©n-®«n, ë ®ã «ng ®· thµnh lËp mét nhµ in Nga vµ xuÊt b¶n b¸o chÝ tù do Nga ë n−íc ngoµi. Sau khi in mét sè truyÒn ®¬n çch m¹ng, s¸ch nhá vµ çc bµi b¸o th× n¨m 1855, «ng b¾t ®Çu xuÊt b¶n t¹p chÝ v¨n nghÖ "Sao B¾c cùc" vµ tõ n¨m 1857, cïng víi N. P. ¤-ga-rÐp, xuÊt b¶n t¹p chÝ "Çi chu«ng". Do kh«ng hiÓu ®−îc thùc chÊt d©n chñ t− s¶n cña phong trµo n¨m 1848 vµ kh«ng hiÓu chñ nghÜa x· héi tr−íc M¸c, nªn GhÐc-txen kh«ng thÓ hiÓu ®−îc b¶n chÊt t− s¶n cña cuéc çch m¹ng Nga, do ®ã ®· dao ®éng gi÷a chñ nghÜa d©n chñ vµ chñ nghÜa tù do. Trong nh÷ng n¨m 60, GhÐc-txen kiªn quyÕt rêi bá chñ nghÜa tù do vµ ®øng h¼n vÒ phÝa d©n chñ çch m¹ng, «ng ®· "h−íng vÒ... Quèc tÕ. Quèc tÕ do M¸c l·nh ®¹o". Trong th− göi cho ¤-ga-rÐp, «ng ®· hoan nghªnh viÖc dÞch çc t¸c phÈm cña M¸c ra tiÕng Nga.

Trong bµi "Kû niÖm GhÐc-txen" V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ vai trß cña GhÐc-txen trong lÞch sö phong trµo gi¶i phãng ë Nga (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, tËp 21, tr. 255 - 262). - 32.

Giª-li-a-bèp, A. I. (1850 - 1881) - nhµ çch m¹ng Nga lçi l¹c, ng−êi tæ chøc vµ l·nh tô cña ®¶ng "D©n ý". Lµ mét trong sè ng−êi ®Çu tiªn cña ph¸i d©n tóy, Giª-li-a-bèp hiÓu râ sù tÊt yÕu cña cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ chèng chÕ ®é Nga hoµng, cuéc ®Êu tranh mµ chØ cã mét tæ chøc ®Æc biÖt cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng míi cã thÓ tiÕn hµnh th¾ng lîi ®−îc. Lµ mét nhµ tæ chøc cã tµi, «ng ®· cè g¾ng tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÊt m·n víi chÝnh s¸ch cña chÕ ®é Nga hoµng xung quanh ®¶ng "D©n ý", tæ chøc çc nhãm bÝ mËt trong sinh viªn, trong qu©n ®éi vµ h¶i qu©n. Giª-li-a-bèp coi träng ho¹t ®éng çch m¹ng trong c«ng nh©n thµnh phè; theo s¸ng kiÕn cña «ng, lÇn ®Çu tiªn mét tê b¸o dµnh cho c«ng nh©n ®· ®−îc thµnh lËp ë Nga vµ «ng lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ "C−¬ng lÜnh cña çc ®¶ng viªn c«ng nh©n thuéc ®¶ng "D©n ý"". Song Giª-li-a-bèp ®· kh«ng hiÓu ®−îc vai trß lÞch sö cña giai cÊp c«ng nh©n, ®· xa rêi chñ nghÜa x· héi khoa häc, coi khñng bè ç nh©n lµ cã vai trß quyÕt ®Þnh trong cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng. D−íi sù l·nh ®¹o cña «ng, hµng lo¹t vô m−u s¸t A-lÕch-xan-®r¬ II ®· ®−îc tæ chøc. ¤ng ®· bÞ b¾t hai ngµy tr−íc khi x¶y ra vô m−u s¸t h«m 1 th¸ng Ba 1881; sau khi nh÷ng ®ång chÝ cña «ng còng bÞ b¾t, «ng ®· tuyªn bè lµ ®· tham gia tæ chøc s¸t h¹i nhµ vua. T¹i phiªn tßa «ng kh«ng cÇn ng−êi bµo ch÷a, dïng bµi diÔn v¨n cña m×nh ®Ó cæ ®éng çch m¹ng. Theo b¶n ¸n cña phiªn tßa, Giª-li-a-bèp vµ çc ®ång chÝ thuéc ph¸i d©n tóy


701

cña «ng nh− Pª-rèp-xcai-a, Ki-ban-trÝch, Mi-khai-lèp vµ R−-xa-cèp ®· bÞ xö treo cæ ngµy 3 (15) th¸ng T− 1881 t¹i qu¶ng tr−êng Xª-mª-nèp-xki ë Pª-tÐc-bua. -136, 219.

G«-ph¬-stÐt-te, I. A. (sinh n¨m 1863) - ®¹i biÓu cña ph¸i d©n tóy tù do chñ nghÜa, tù cho m×nh lµ m«n ®å cña V. P. V«-r«n-txèp. Buéc téi nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt lµ muèn "du nhËp" chñ nghÜa t− b¶n vµ "®Èy nhanh t×nh tr¹ng n«ng d©n mÊt ruéng ®Êt vµ sù ph¸ s¶n cña tiÓu chñ", G«-ph¬-stÐt-te tr«ng mong vµo chÝnh s¸ch kh«n khÐo cña chÝnh phñ Nga hoµng, mét chÝnh phñ mµ theo ý «ng th× ph¶i ban hµnh mét chÕ ®é thuÕ vµ tÝn dông ®óng ®¾n nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt nhá dùa vµo nÒn s¶n xuÊt lín. G«-ph¬-stÐt-te ®· tr×nh bµy çc quan ®iÓm cña m×nh trong cuèn "Nh÷ng kÎ gi¸o ®iÒu cña chñ nghÜa t− b¶n" (1895), nh»m chèng l¹i cuèn s¸ch cña P. B. Xt¬-ru-vª "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga". - 487.

H

H¸t-xen-man (Hasselmann), Vin-hem (sinh n¨m 1844) - nhµ d©n chñ - x· héi §øc, vÒ sau lµ ng−êi theo chñ nghÜa v« chÝnh phñ, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n toµn §øc thuéc ph¸i L¸t-xan, lµ biªn tËp viªn cña c¬ quan ng«n luËn "Der Neue Sozialdemokrat" ("Ng−êi d©n chñ - x· héi míi") cña Héi liªn hiÖp. Y ®· dïng tê b¸o nµy chèng l¹i C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, chèng l¹i nh÷ng ng−êi ñng hé hai «ng ë §øc; n¨m 1875, y lµ mét trong nh÷ng ng−êi thñ x−íng viÖc hîp nhÊt nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i L¸t-xan vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i Ai-x¬-n¸ch. Sau khi hîp nhÊt, H¸t-xen-man tõ chèi lµm viÖc trong ban biªn tËp cña c¬ quan ng«n luËn míi cña ®¶ng, tê "Vorwärts" ("TiÕn lªn"), b¾t ®Çu xuÊt b¶n tê "Die Rote Fahne" ("Cê ®á"), dïng b¸o ®ã ®Ó c«ng kÝch kÞch liÖt vµo chÝnh s¸ch cña ®¶ng. Trong lóc ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®−îc ban hµnh, H¸t-xen-man ®· c«ng khai ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa v« chÝnh phñ, ®· thùc tÕ t¸ch khái ®¶ng vµ t¹i héi nghÞ Vi-®en (1880) ®· bÞ khai trõ ra khái ®¶ng cïng víi M«-xt¬, sau ®ã, l−u vong sang Mü vµ rêi bá phong trµo c«ng nh©n. - 61, 155.

HÐc-tx¬ (Hertz), Phri-®rÝch èt-t« (sinh n¨m 1878) - nhµ kinh tÕ häc ¸o, nhµ d©n chñ - x· héi xÐt l¹i. Trong cuèn s¸ch "Die Agrarischen Fragen im Verhältnis zum Sozialismus" ("Nh÷ng vÊn ®Ò ruéng ®Êt


702

xÐt theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa x· héi"), xuÊt b¶n n¨m 1899, HÐc-tx¬ ®· ph¸t biÓu ý kiÕn chèng l¹i häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, m−u toan chøng minh "tÝnh æn ®Þnh" cña nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng vµ kh¶ n¨ng cña nã cã thÓ chèng l¹i ®−îc nh÷ng sù c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ lín. ë Nga cuèn s¸ch ®ã ®· ®−îc dÞch vµ ®−îc bän t¸n d−¬ng giai cÊp t− s¶n lµ Bun-ga-cèp, TsÐc-nèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c lîi dông mét çch réng r·i trong cuéc ®Êu tranh cña chóng chèng l¹i chñ nghÜa M¸c. - 27, 351, 359, 380, 479.

Hª-ghen (Hegel), Gioãc-gi¬ Vin-hem Phri-®rÝch (1770 - 1831) - nhµ triÕt häc duy t©m kh¸ch quan lín nhÊt cña §øc, nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n §øc. TriÕt häc cña Hª-ghen lµ ®Ønh cao cña chñ nghÜa duy t©m ë §øc vµo cuèi thÕ kû XVIII - ®Çu thÕ kû XIX. C«ng tr¹ng cã tÝnh chÊt lÞch sö cña Hª-ghen lµ ë chç «ng ®· x©y dùng ®−îc mét çch s©u s¾c vµ toµn diÖn phÐp biÖn chøng duy t©m, mµ phÐp biÖn chøng nµy lµ mét trong nh÷ng nguån gèc lý luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Theo Hª-ghen, toµn bé thÕ giíi tù nhiªn, thÕ giíi lÞch sö vµ thÕ giíi tinh thÇn kh«ng ngõng vËn ®éng, thay ®æi, biÕn hãa vµ ph¸t triÓn; song Hª-ghen l¹i coi thÕ giíi kh¸ch quan vµ thùc t¹i lµ s¶n phÈm cña "tinh thÇn tuyÖt ®èi", cña "ý niÖm tuyÖt ®èi". V. I. Lª-nin ®· gäi çi "ý niÖm tuyÖt ®èi" ®ã lµ mét sù bÞa ®Æt cã tÝnh chÊt thÇn häc cña nhµ duy t©m Hª-ghen. §Æc ®iÓm cña triÕt häc Hª-ghen lµ sù m©u thuÉn s©u s¾c gi÷a ph−¬ng ph¸p biÖn chøng víi hÖ thèng b¶o thñ vµ siªu h×nh; vÒ thùc chÊt, hÖ thèng ®ã ®ßi hái mét sù ngõng ph¸t triÓn. VÒ quan ®iÓm chÝnh trÞ - x· héi th× Hª-ghen lµ mét phÇn tö ph¶n ®éng.

C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen, V. I. Lª-nin ®· c¶i biÕn mét çch cã phª ph¸n phÐp biÖn chøng cña Hª-ghen vµ s¸ng t¹o ra phÐp biÖn chøng duy vËt ph¶n ¸nh nh÷ng quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi kh¸ch quan vµ cña t− duy con ng−êi.

Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña Hª-ghen lµ: "HiÖn t−îng häc tinh thÇn" (1806), "Khoa häc l«-gÝch" (1812 - 1816), "B¸ch khoa toµn th− çc bé m«n triÕt häc" (1817), "TriÕt häc ph¸p quyÒn" (1821). Nh÷ng t¸c phÈm xuÊt b¶n sau khi chÕt lµ: "Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ lÞch sö triÕt häc" (1833 - 1836) vµ "Nh÷ng bµi gi¶ng vÒ mü häc, hay lµ triÕt häc nghÖ thuËt" (1836 - 1838). - 32.

HiÕc-s¬ (Hirsch), M¸c-x¬ (1832 - 1905) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc vµ nhµ chÝnh luËn, ®¶ng viªn cña ®¶ng TiÕn bé, ®¹i biÓu quèc héi. N¨m 1859, «ng thµnh lËp c¬ quan xuÊt b¶n riªng; trong nöa ®Çu nh÷ng n¨m 60, b¾t ®Çu c«ng t¸c trong çc liªn ®oµn gi¸o dôc c«ng


703

nh©n. N¨m 1868, sau chuyÕn ®i sang Anh, «ng cïng víi Phran-tx¬ §un-c¬ s¸ng lËp ra mét sè héi liªn hiÖp c«ng ®oµn c¶i l−¬ng chñ nghÜa (gäi lµ "c«ng ®oµn HiÕc-s¬ - §un-c¬"). Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, HiÕc-s¬ ®· ®−a ra t− t−ëng "®iÒu hßa" gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n, nh»m chèng l¹i s¸ch l−îc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, b¶o vÖ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. - 46.

Huª-khbÐc (Höchberg), Çc-l¬ (1853 - 1885) - nhµ d©n chñ - x· héi ph¸i h÷u §øc, nhµ b¸o, con cña mét th−¬ng nh©n giµu cã, ®· ñng hé tµi chÝnh cho ®¶ng, ®· xuÊt b¶n çc t¹p chÝ: "Die Zukunft" ("T−¬ng lai") (BÐc-lanh, 1877 - 1878), "Jahrbuch für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik" ("Niªn gi¸m khoa häc x· héi vµ chÝnh trÞ x· héi") (Xuy-rÝch, 1879 - 1881) vµ "Staatswirtschaftliche Abhandlungen" ("Nghiªn cøu khoa kinh tÕ chÝnh trÞ") (Lai-pxÝch, 1879 - 1882). Sau khi ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®−îc th«ng qua «ng ®· ®¨ng bµi "§iÓm l¹i phong trµo x· héi chñ nghÜa ë §øc" do «ng cïng víi Sram vµ BÐc-stanh viÕt, trong ®ã s¸ch l−îc çch m¹ng cña ®¶ng ®· bÞ lªn ¸n. Çc t¸c gi¶ cña bµi b¸o nµy ®· kªu gäi liªn minh víi giai cÊp t− s¶n vµ lÖ thuéc vµo giai cÊp ®ã, v× cho r»ng "giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ tù gi¶i phãng ®−îc m×nh". C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· kÞch liÖt ph¶n ®èi nh÷ng quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa ®ã, hai «ng cho r»ng çc quan ®iÓm Êy lµ sù ph¶n béi ®¶ng. - 61.

I

I-l«-vai-xki, §. I. (1832 - 1920) - nhµ sö häc vµ chÝnh luËn cña trµo l−u qu©n chñ - quý téc, lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng cuèn s¸ch gi¸o khoa chÝnh thøc vÒ lÞch sö cho çc tr−êng tiÓu häc vµ trung häc cña n−íc Nga tr−íc çch m¹ng. LÞch sö trong çc cuèn s¸ch ®ã th× chñ yÕu lµ nãi ®Õn ho¹t ®éng cña çc vÞ vua vµ t−íng lÜnh. N¨m 1854, «ng tèt nghiÖp Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va, cã thêi gian «ng ®· gi¶ng d¹y t¹i tr−êng ®ã. VÒ sau, «ng lµ nhµ v¨n vµ nhµ chÝnh luËn. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña «ng lµ: "LÞch sö v−¬ng t−íc Ri-a-dan" (1858), "Nghiªn cøu nguån gèc n−íc Nga" (1876), "LÞch sö n−íc Nga" (1876 - 1905). - 14.

I-u-dèp (Ca-bli-tx¬, I. I.∗) (1848 - 1893) - nhµ chÝnh luËn d©n tóy. Trong nh÷ng n¨m 70, tham gia phong trµo "®i vµo quÇn chóng"; trong nh÷ng n¨m 80 vµ 90, lµ mét nhµ t− t−ëng cña ph¸i d©n tóy tù

* Trong dÊu ngoÆc vµ viÕt ng¶ lµ chØ hä thËt.


704

do chñ nghÜa; ®· céng t¸c víi tê "TuÇn lÔ" d©n tóy tù do chñ nghÜa. Nh÷ng t¸c phÈm cña I-u-dèp lµ: "Nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa d©n tóy" (1882), "Giíi trÝ thøc vµ nh©n d©n trong ®êi sèng x· héi n−íc Nga" (1885). - 487.

I-van-sin, V. P. (V. I - ) (1869 - 1904) - nhµ d©n chñ - x· héi, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña "chñ nghÜa kinh tÕ", nhµ thèng kª. N¨m 1896, c«ng t¸c trong "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua, «ng ®· bÞ b¾t vµ n¨m 1898 ph¶i l−u vong ra n−íc ngoµi. ¤ng lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", c¬ quan ng«n luËn cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi", vµ liªn hÖ chÆt chÏ víi tê "T− t−ëng c«ng nh©n" cña "ph¸i kinh tÕ" Pª-tÐc-bua. Trong çc bµi b¸o cña m×nh, «ng ®· ®em lîi Ých kinh tÕ tr−íc m¾t cña c«ng nh©n ®èi lËp víi nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®¶ng d©n chñ - x· héi . Th¸ng M−êi 1901, «ng lµ mét trong sè nh÷ng ®¹i biÓu cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" trong ®¹i héi "thèng nhÊt" çc tæ chøc d©n chñ - x· héi ë n−íc ngoµi. §Çu n¨m 1903, «ng t¸ch khái nhãm "Sù nghiÖp c«ng nh©n", tham gia §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi, sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch. - 44, 54, 56, 231.

K

Khan-tu-rin, X. N. (1856 - 1882) - mét trong nh÷ng c«ng nh©n çch m¹ng ®Çu tiªn ë Nga, lµm nghÒ ®å gç quý. Gi÷a nh÷ng n¨m 70, tham gia tÝch cùc phong trµo c«ng nh©n, gia nhËp "Héi nh÷ng ng−êi b¹n" thuéc ph¸i d©n tóy, m−u toan thèng nhÊt çc nhãm c«ng nh©n ë Pª-tÐc-bua. Nh−ng kh¸c víi ph¸i d©n tóy, Khan-tu-rin coi cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ lµ nhiÖm vô chÝnh cña phong trµo çch m¹ng, «ng ®· nh×n thÊy søc m¹nh quyÕt ®Þnh cña phong trµo lµ ë giai cÊp v« s¶n míi ra ®êi. Cïng víi nhµ çch m¹ng c«ng nh©n xuÊt s¾c kh¸c tªn lµ V. P. èp-noãc-xki lµm nghÒ thî nguéi, n¨m 1878, Khan-tu-rin ®· tæ chøc "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña c«ng nh©n Nga" bÊt hîp ph¸p, tiÕn hµnh chuÈn bÞ xuÊt b¶n mét tê b¸o ®éc lËp cña c«ng nh©n. N¨m 1879, ®a sè ñy viªn cña "Héi liªn hiÖp" ®· bÞ b¾t. Khan-tu-rin kh«ng bÞ b¾t, ®· gÇn gòi víi ®¶ng "D©n ý" vµ l·nh tô cña ®¶ng Êy lµ A. I. Giª-li-a-bèp. Do ¶nh h−ëng cña ph¸i D©n ý, nªn trong thêi gian lµm thî méc trong Cung ®iÖn mïa ®«ng, Khan-tu-rin ®· tæ chøc m−u s¸t Nga hoµng; ngµy 5 (17)


705

th¸ng Hai 1880, trong cung ®iÖn ®· x¶y ra mét vô næ, nh−ng nhµ vua lÉn th©n quyÕn ®Òu kh«ng viÖc g×. MÆc dÇu bÞ c¶nh s¸t theo dâi, nh−ng Khan-tu-rin vÉn tiÕp tôc c«ng t¸c çch m¹ng t¹i miÒn nam n−íc Nga. N¨m 1882, «ng cïng víi ng−êi ®ång chÝ cña m×nh lµ N. A. Gien-va-cèp tæ chøc t¹i ¤-®Ðt-xa viÖc m−u s¸t tªn ñy viªn c«ng tè cña qu©n ®éi, t−íng Xt¬-ren-nÝch-cèp khÐt tiÕng tµn ¸c. Khi tiÕn hµnh m−u s¸t th× c¶ hai «ng ®Òu bÞ b¾t vµ bÞ tßa ¸n qu©n sù d· chiÕn kÕt ¸n tö h×nh. - 135 - 136.

L

La-lai-an-tx¬, I. Kh. (1870 - 1933) - ng−êi tham gia tÝch cùc vµo phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. Trong nh÷ng n¨m 1888 - 1889, lµ thµnh viªn nhãm m¸c-xÝt cña N. £. Phª-®«-xª-Ðp ë Ca-dan; n¨m 1892, tiÕn hµnh tuyªn truyÒn çch m¹ng trong c«ng nh©n nhµ m¸y Xoãc-m«-v« ë Ni-gi¬-ni Nèp-g«-rèt. N¨m 1893, «ng ®· gia nhËp nhãm m¸c-xÝt ë Xa-ma-ra tËp hîp xung quanh V. I. Lª-nin. N¨m 1895, «ng bÞ ®µy ®Õn £-ca-tª-ri-n«-xl¸p, tham gia thµnh lËp "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë ®ã vµ chuÈn bÞ cho §¹i héi I cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Víi sù céng t¸c cña La-lai-an-tx¬, mïa xu©n 1900, ®· ph¸t hµnh sè ®Çu cña tê b¸o d©n chñ - x· héi bÊt hîp ph¸p "C«ng nh©n miÒn Nam" vµ ®· quyÕt ®Þnh viÖc triÖu tËp §¹i héi II cña ®¶ng. Th¸ng T− 1900 «ng bÞ b¾t vµ th¸ng Ba 1902 bÞ ®µy ®Õn miÒn §«ng Xi-bi-ri, hai th¸ng sau, «ng trèn ra n−íc ngoµi. ¤ng ®· tham gia §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi, qu¶n lý nhµ in tê "Tia löa" ë Gi¬-ne-v¬. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, lµ ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, ph¸i viªn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ë Nga. N¨m 1905 «ng lµ ng−êi b«n-sª-vÝch tham gia Ban chÊp hµnh trung −¬ng thèng nhÊt, n¨m 1906 tham gia héi nghÞ ®¹i biÓu cña çc tæ chøc qu©n sù - chiÕn ®Êu cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë Tam-mÐc-pho. Kh«ng bao l©u, «ng bÞ b¾t vµ sau hai n¨m t¹m giam, «ng ®· bÞ kÕt ¸n 6 n¨m khæ sai. Cuèi n¨m 1913, m·n h¹n tï, «ng bÞ ®µy chung th©n ®i miÒn §«ng Xi-bi-ri vµ ®· tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Tõ n¨m 1922, «ng lµm viÖc t¹i Côc gi¸o dôc chÝnh trÞ thuéc Bé d©n ñy gi¸o dôc n−íc Céng hßa x«-viÕt liªn bang x· héi chñ nghÜa Nga; «ng ®· viÕt håi ký "Nguån gèc cña chñ nghÜa b«n-sª-vÝch". - 203.

La-ph¸c-g¬ (Lafargue), P«n (1842 - 1911) - nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, «ng ®· cïng víi Ghe-®¬ s¸ng lËp ra §¶ng c«ng nh©n Ph¸p; «ng lµ nhµ chÝnh luËn cã tµi, mét trong nh÷ng


706

m«n ®å ®Çu tiªn cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc ë Ph¸p, b¹n gÇn gòi vµ lµ b¹n chiÕn ®Êu cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen.

¤ng tham gia tÝch cùc phong trµo c«ng nh©n tõ n¨m 1866, khi trë thµnh ñy viªn cña Quèc tÕ I, rÊt gÇn gòi víi C. M¸c vµ nhê ¶nh h−ëng cña M¸c, «ng ®· chuyÓn sang lËp tr−êng cña chñ nghÜa M¸c. Trong thêi kú C«ng x· Pa-ri, La-ph¸c-g¬ ®· tæ chøc viÖc gióp ®ì cña çc tØnh ë miÒn Nam n−íc Ph¸p ®èi víi Pa-ri çch m¹ng. ¤ng ®· bÝ mËt ®Õn Pa-ri, ®· b¸o tin cho M¸c biÕt vÒ çc sù biÕn ë trong n−íc. Sau khi C«ng x· Pa-ri bÞ thÊt b¹i, «ng ®· l−u vong sang T©y-ban-nha, sau ®ã sang Bå-®µo-nha, t¹i ®©y «ng ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng chñ nghÜa Ba-cu-nin. N¨m 1880, La-ph¸c-g¬ ®· cïng víi Ghe-®¬, víi sù gióp ®ì cña M¸c vµ ¡ng-ghen, viÕt c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n. Sau khi nh÷ng chiÕn sÜ cña C«ng x· Pa-ri ®−îc ©n x¸, «ng trë vÒ Ph¸p, trë thµnh biªn tËp viªn cña tê "L'ÐgalitÐ" ("B×nh ®¼ng") - c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng c«ng nh©n. La-ph¸c-g¬ ®· tÝch cùc ph¸t biÓu ý kiÕn chèng l¹i chñ nghÜa c¬ héi trong Quèc tÕ II, hoan nghªnh nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng" - tæ chøc m¸c-xÝt ®Çu tiªn ë Nga; sau nµy «ng cã thiÖn c¶m ®èi víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Trong rÊt nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, La-ph¸c-g¬ ®· tuyªn truyÒn vµ b¶o vÖ çc quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c trong lÜnh vùc chÝnh trÞ kinh tÕ häc, triÕt häc, lÞch sö vµ ng«n ng÷ häc; ®· ®Êu tranh chèng l¹i chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i, b»ng çch phª ph¸n ©m m−u cña bän theo BÐc-stanh nh»m thùc hiÖn çi gäi lµ "tæng hîp" gi÷a chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa Can-t¬. Lª-nin ®· nªu lªn ý nghÜa cña çc t¸c phÈm triÕt häc cña La-ph¸c-g¬ ®èi víi viÖc phª ph¸n chñ nghÜa duy t©m vµ thuyÕt bÊt kh¶ tri; song nh÷ng t¸c phÈm cña «ng còng kh«ng tho¸t khái nh÷ng luËn ®iÓm sai lÇm vÒ çc vÊn ®Ò n«ng d©n vµ d©n téc vµ çc vÊn ®Ò vÒ nhiÖm vô cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

Cho r»ng khi tuæi ®· giµ th× con ng−êi trë nªn v« Ých ®èi víi cuéc ®Êu tranh çch m¹ng, La-ph¸c-g¬ vµ vî cña «ng lµ La-u-ra (con g¸i thø hai cña M¸c) ®· tù tö. Trong tang lÔ cña hai ng−êi, V. I. Lª-nin ®· thay mÆt §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®äc diÔn v¨n, Ng−êi ®· gäi La-ph¸c-g¬ lµ mét trong sè "nh÷ng ng−êi tuyªn truyÒn s©u réng vµ cã tµi nhÊt cho çc quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 20, tr. 387). - 85.

La-vrèp, P. L. (1823 - 1900) - nhµ t− t−ëng næi tiÕng cña ph¸i d©n tóy, ®¹i biÓu cña tr−êng ph¸i chñ quan trong x· héi häc; lµ t¸c


707

gi¶ quyÓn "Nh÷ng bøc th− lÞch sö" (1868 - 1869) - t¸c phÈm nµy ®· cã ¶nh h−ëng lín tíi tÇng líp trÝ thøc d©n tóy Nga - vµ rÊt nhiÒu t¸c phÈm kh¸c viÕt vÒ lÞch sö cña t− t−ëng x· héi, cña phong trµo çch m¹ng vµ lÞch sö v¨n hãa ("Nh÷ng ng−êi d©n tóy - tuyªn truyÒn viªn cña nh÷ng n¨m 1873 - 1878", "Kh¸i luËn vÒ lÞch sö cña Quèc tÕ" v. v.). La-vrèp lµ ng−êi ®Ò x−íng ra çi thuyÕt "anh hïng" vµ "®¸m ®«ng", lµ mét häc thuyÕt d©n tóy ph¶n ®éng, phñ nhËn nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn cña x· héi, vµ cho r»ng sù tiÕn bé cña loµi ng−êi lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña "nh÷ng ç nh©n biÕt suy nghÜ mét çch cã phª ph¸n".

La-vrèp lµ héi viªn cña héi "Ruéng ®Êt vµ tù do", sau lµ ®¶ng viªn ®¶ng "D©n ý". Tõ n¨m 1870, trong khi sèng l−u vong ë n−íc ngoµi, La-vrèp xuÊt b¶n t¹p chÝ "TiÕn lªn!" (Xuy-rÝch - Lu©n-®«n, 1873 - 1876), lµm biªn tËp viªn cña tê "TruyÒn tin D©n ý" (1883 - 1886), tham gia biªn tËp çc v¨n tËp cña ph¸i D©n ý: "Nh÷ng tµi liÖu vÒ lÞch sö cña phong trµo çch m¹ng - x· héi ë Nga" (1893 - 1896); lµ héi viªn cña Quèc tÕ I, La-vrèp ®· lµm quen vµ trao ®æi th− tõ víi C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. - 173.

L¸t-xan (Lassalle), PhÐc-®i-n¨ng (1825 - 1864) - nhµ x· héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n §øc, ng−êi s¸ng lËp ra mét lo¹i chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n §øc - chñ nghÜa L¸t-xan.

L¸t-xan lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra Tæng héi c«ng nh©n §øc (1863). ViÖc thµnh lËp Tæng héi cã mét ý nghÜa tÝch cùc ®èi víi phong trµo c«ng nh©n; nh−ng L¸t-xan, ®−îc bÇu lµm chñ tÞch Tæng héi, ®· ®−a Tæng héi ®i theo con ®−êng c¬ héi chñ nghÜa. H¹n chÕ môc tiªu cña m×nh b»ng cuéc ®Êu tranh ®ßi ho¹t ®éng hßa b×nh t¹i nghÞ tr−êng, ph¸i L¸t-xan hy väng r»ng b»ng con ®−êng tuyªn truyÒn hîp ph¸p giµnh quyÒn bÇu cö phæ th«ng, b»ng con ®−êng s¸ng lËp ra çc héi s¶n xuÊt ®−îc nhµ n−íc gioong-ke trî cÊp, th× cã thÓ ®¹t ®−îc mét "nhµ n−íc nh©n d©n tù do". L¸t-xan ñng hé chÝnh s¸ch thèng nhÊt n−íc §øc "tõ trªn xuèng", d−íi sù l·nh ®¹o cña n−íc Phæ ph¶n ®éng. ChÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña ph¸i L¸t-xan lµ mét trë ng¹i cho ho¹t ®éng cña Quèc tÕ I vµ trong viÖc thµnh lËp mét ®¶ng c«ng nh©n ch©n chÝnh ë §øc, ng¨n c¶n viÖc gi¸o dôc ý thøc giai cÊp cho c«ng nh©n.

Nh÷ng quan ®iÓm lý luËn vµ chÝnh trÞ cña nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i L¸t-xan ®· bÞ nh÷ng t¸c gi¶ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin kÞch liÖt phª ph¸n (xem C. M¸c. "Phª ph¸n c−¬ng lÜnh G«-ta", V. I. Lª-nin. "Nhµ n−íc vµ çch m¹ng" vµ çc t¸c phÈm kh¸c). - 1, 15, 51.


708

Lª-nin, V. I. (U-li-a-nèp, V. I., N. Lª-nin, C. Tu-lin, Phr©y, N. N., Jacob Richter) (1870 - 1924) - tµi liÖu vÒ tiÓu sö. - 3 - 6, 20, 23, 24, 29, 39 - 40, 43, 44 - 46, 54 - 57, 65, 81, 91, 113, 118 - 119, 120 - 121, 137, 138, 142, 162, 165, 172, 173 - 174, 194, 197 - 199, 201 - 204, 232, 234 - 235, 238 - 289, 240 - 242, 244, 259, 263 - 267, 300, 302, 308, 311, 313 - 314, 316 - 317, 327 - 328, 339 - 341, 358, 373, 381 - 382, 386, 391, 432, 446, 458, 466, 530 - 531, 544, 545 - 546, 547, 550 - 551, 553.

Lª-vÝt-xki, N. V. (sinh n¨m 1859) - mét ng−êi d©n tóy tù do chñ nghÜa, lµ nhµ kinh tÕ häc, ®· céng t¸c víi b¸o "Tin tøc n−íc Nga", lµ th− ký cña c¬ quan hµnh chÝnh cña héi ®ång ®Þa ph−¬ng, lµ luËt gia. Trong nh÷ng n¨m 90, «ng ®· tæ chøc ra mét sè ¸c-ten n«ng nghiÖp ë tØnh KhÐc-x«n. Nh÷ng ng−êi d©n tóy ®· lµm rïm beng vÒ nh÷ng ¸c-ten nµy, coi ®ã lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ng¨n chÆn chñ nghÜa t− b¶n. Thùc ra nh÷ng ¸c-ten nµy chØ gãp phÇn lµm ph©n hãa giai cÊp n«ng d©n vµ ®· mau chãng tan r·. - 489, 490.

LiÕp-nÕch (Liebknecht), Vin-hem (1826 - 1900) - nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh tô §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. ¤ng ®· tÝch cùc tham gia vµo cuéc çch m¹ng 1848 - 1849 ë §øc, sau khi çch m¹ng bÞ thÊt b¹i, «ng sèng l−u vong ë n−íc ngoµi; lóc ®Çu sang ë Thôy-sÜ, sau ë Lu©n-®«n; t¹i ®ã, «ng ®· tiÕp xóc víi C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Do ¶nh h−ëng cña hai «ng, LiÕp-nÕch ®· trë thµnh mét ng−êi x· héi chñ nghÜa; sau khi trë vÒ §øc n¨m 1862 vµ sau khi Quèc tÕ I ®−îc thµnh lËp, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tÝch cùc nhÊt trong viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng çch m¹ng cña tæ chøc nµy vµ lµ ng−êi thµnh lËp çc ph©n bé cña Quèc tÕ ë §øc. N¨m 1875 vµ ®Õn cuèi ®êi, LiÕp-nÕch lu«n lu«n gi÷ chøc ñy viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ lµ tæng biªn tËp cña c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng, tê "Vorwärts" ("TiÕn lªn"). Tõ n¨m 1867 ®Õn n¨m 1870 «ng lµ ®¹i biÓu trong Quèc héi miÒn B¾c n−íc §øc, tõ 1874, nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc; «ng ®· biÕt çch lîi dông diÔn ®µn quèc héi ®Ó v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i ph¶n ®éng cña bän gioong-ke Phæ.

NhiÒu lÇn «ng bÞ tï v× ho¹t ®éng çch m¹ng. ¤ng ®· tham gia tÝch cùc vµo viÖc tæ chøc Quèc tÕ II. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· ®¸nh gi¸ rÊt cao LiÕp-nÕch vµ chØ ®¹o çc ho¹t ®éng cña «ng, nh−ng


709

®ång thêi còng kÞch liÖt lªn ¸n chÝnh s¸ch tháa hiÖp cña «ng víi nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa. - 61, 104, 155.

Lóc-x¨m-bua (Luxemburg), R«-da (1871 - 1919) - nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh t¶ trong Quèc tÕ II. B¾t ®Çu ho¹t ®éng çch m¹ng tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 80, bµ ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra phong trµo d©n chñ - x· héi ë Ba-lan; bµ ®· lªn tiÕng chèng l¹i chñ nghÜa d©n téc trong hµng ngò cña phong trµo. Tõ 1897, bµ tham gia tÝch cùc trong phong trµo d©n chñ - x· héi §øc, tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng chñ nghÜa BÐc-stanh vµ chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng. Bµ lµ ng−êi tham gia cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt (ë V¸c-sa-va); n¨m 1907, tham gia §¹i héi V (t¹i Lu©n-®«n) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; t¹i ®¹i héi bµ ®· ñng hé nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Bµ ®· ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ ngay tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Bµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò x−íng ra viÖc thµnh lËp nhãm "Quèc tÕ" vµ sau ®æi tªn lµ nhãm "Xp¸c-ta-cót", sau l¹i ®æi tªn lµ "Liªn minh Xp¸c-ta-cót", bµ ®· viÕt (ë trong tï) cuèn "Cuéc khñng ho¶ng cña ®¶ng d©n chñ - x· héi" víi bÝ danh lµ Giu-ni-ót (xem bµi b¸o cña V. I. Lª-nin "Bµn vÒ cuèn s¸ch nhá cña Giu-ni-ót" - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 22, tr. 379 - 397). Sau cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét ë §øc, bµ tham gia l·nh ®¹o trong §¹i héi thµnh lËp §¶ng céng s¶n §øc. Th¸ng Giªng n¨m 1919, bµ bÞ b¾t vµ bÞ giÕt theo lÖnh cña chÝnh phñ Sai-®ª-man. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ cao R. Lóc-x¨m-bua, nh−ng Ng−êi còng nhiÒu lÇn phª ph¸n nh÷ng sai lÇm cña bµ (vÒ çc vÊn ®Ò vai trß cña ®¶ng, chñ nghÜa ®Õ quèc, vÊn ®Ò d©n téc - thuéc ®Þa, vÊn ®Ò n«ng d©n, çch m¹ng th−êng trùc vµ çc vÊn ®Ò kh¸c) vµ qua ®ã gióp cho bµ cã mét quan ®iÓm ®óng ®¾n. - 397.

M

M¸c (Marx), Çc (1818 - 1883) - ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, nhµ t− t−ëng thiªn tµi, «ng tæ cña m«n khoa häc çch m¹ng, l·nh tô vµ ng−êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ (xem bµi cña V. I. Lª-nin "Çc M¸c (S¬ l−îc tiÓu sö, kÌm theo sù tr×nh bµy chñ nghÜa M¸c)". ⎯ Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 21, tr. 39 - 94). - 1, 9, 30, 38, 104, 219, 288, 293, 319, 388, 480, 534.


710

M¸c-tèp, L. (Txª-®Ðc-bau-m¬, I-u. ¤., BÐc-g¬, N¸c-txÝt Tu-p«-r−-lèp) (1873 - 1923) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. Tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi tõ nh÷ng n¨m 90. N¨m 1895, tham gia tæ chøc "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua, do ®ã bÞ b¾t n¨m 1896 vµ bÞ ®−a ®i ®µy 3 n¨m ë Tu-ru-khan-xc¬. Sau khi m·n h¹n ®µy, n¨m 1900, M¸c-tèp tham gia chuÈn bÞ xuÊt b¶n tê "Tia löa", «ng cã ch©n trong ban biªn tËp. T¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, M¸c-tèp cÇm ®Çu ph¸i thiÓu sè c¬ héi chñ nghÜa vµ tõ ®ã lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o c¬ quan trung −¬ng cña ph¸i men-sª-vÝch vµ lµ biªn tËp viªn çc xuÊt b¶n phÈm cña ph¸i ®ã. Trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, M¸c-tèp lµ ng−êi thuéc ph¸i thñ tiªu, lµ biªn tËp viªn tê "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi", tham gia héi nghÞ th¸ng T¸m chèng ®¶ng (1912). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, M¸c-tèp theo quan ®iÓm cña ph¸i gi÷a, tham gia çc héi nghÞ Xim-mÐc-van vµ Ki-en-tan; sau Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, l·nh ®¹o nhãm nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch quèc tÕ chñ nghÜa. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ch¹y sang phe kÎ thï c«ng khai cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt. N¨m 1920, l−u vong sang §øc; t¹i BÐc-lanh, M¸c-tèp ®· xuÊt b¶n tê "TruyÒn tin x· héi chñ nghÜa" cña ph¸i men-sª-vÝch ph¶n çch m¹ng. - 64, 81, 201, 302, 502.

M¸c-t−-nèp, A. (Pi-ke, A.X.) (1865 - 1935) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña "ph¸i kinh tÕ ", nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña ph¸i men-sª-vÝch, vÒ sau lµ ®¶ng viªn cña §¶ng céng s¶n Liªn-x«. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80, tham gia çc nhãm D©n ý; n¨m 1886, «ng bÞ b¾t vµ bÞ ®µy ®i miÒn §«ng Xi-bi-ri; trong thêi gian bÞ ®µy, «ng trë thµnh ®¶ng viªn ®¶ng d©n chñ -x· héi. N¨m 1900, «ng ph¶i l−u vong ra n−íc ngoµi, tham gia ban biªn tËp t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n" cña ph¸i "kinh tÕ", tÝch cùc lªn tiÕng chèng l¹i tê "Tia löa" cña Lª-nin. T¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, M¸c-t−-nèp lµ ng−êi chèng ph¸i "Tia löa", sau ®¹i héi lµ ®¶ng viªn men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, «ng lµ ng−êi thuéc ph¸i thñ tiªu; trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, «ng gi÷ lËp tr−êng cña ph¸i gi÷a; sau Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, «ng ®øng trong nhãm men-sª-vÝch - quèc tÕ chñ nghÜa. Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi, «ng tõ bá ph¸i men-sª-vÝch, trong nh÷ng n¨m 1918 - 1920, lµm gi¸o viªn ë U-cra-i-na. N¨m 1923, t¹i §¹i héi XII §¶ng céng s¶n (b) Nga, «ng ®· gia nhËp ®¶ng vµ c«ng t¸c t¹i ViÖn C. M¸c vµ Ph.¡ng-ghen; tõ


711

n¨m 1924 lµ ñy viªn ban biªn tËp t¹p chÝ "Quèc tÕ céng s¶n". -59, 68, 70, 73, 77-87, 90, 91-93, 97-98, 100-101, 103-104, 108-109, 110, 116-117, 134, 139, 142-143, 144, 196, 210, 219, 227-228, 231, 232, 239, 243, 319, 333, 381, 389, 392-395, 402-403, 404, 405, 410-411, 415, 416-417, 418, 532, 538-539.

Mª-rinh (Merhing), Phran-tx¬ (1846-1919) - nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n §øc, mét trong nh÷ng thñ lÜnh vµ nhµ lý luËn cña çnh t¶ trong ®¶ng d©n chñ -x· héi §øc, nhµ sö häc, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ nghiªn cøu v¨n häc. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 60, lµ nhµ chÝnh luËn thuéc ph¸i d©n chñ t− s¶n cÊp tiÕn; nh÷ng n¨m 1876-1882, ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa tù do t− s¶n; vÒ sau ng¶ vÒ ph¸i t¶; lµ biªn tËp viªn cña tê b¸o d©n chñ "Volks -Zeitung" ("B¸o nh©n d©n"), chèng l¹i Bi-xm¸c, b¶o vÖ ®¶ng d©n chñ -x· héi; n¨m 1891, gia nhËp ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Mª-rinh lµ ng−êi céng t¸c tÝch cùc vµ lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña c¬ quan lý luËn cña ®¶ng lµ t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi"), vÒ sau ®· biªn tËp cho t¹p chÝ "Leipziger Volkszeitung" ("B¸o nh©n d©n Lai-pxÝch"). N¨m 1893, t¸c phÈm "TruyÒn thuyÕt vÒ Lª-xinh" cña «ng ®· xuÊt b¶n thµnh s¸ch riªng; n¨m 1897, ®· xuÊt b¶n tËp "LÞch sö ®¶ng d©n chñ -x· héi §øc" gåm bèn tËp. Mª-rinh ®· mÊt nhiÒu c«ng søc ®Ó xuÊt b¶n nh÷ng di s¶n v¨n häc cña M¸c, ¡ng-ghen vµ L¸t-xan; n¨m 1918, cuèn s¸ch cña «ng viÕt vÒ th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña C.M¸c ®−îc xuÊt b¶n. Trong çc t¸c phÈm cña Mª-rinh, cã nhiÒu ®iÓm xa rêi chñ nghÜa M¸c, ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng çc nhµ ho¹t ®éng nh− L¸t-xan, Svai-tx¬, Ba-cu-nin, kh«ng hiÓu sù chuyÓn biÕn çch m¹ng do M¸c vµ ¡ng-ghen ®· hoµn thµnh trong triÕt häc. Mª-rinh tÝch cùc ph¸t biÓu ý kiÕn chèng l¹i chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong hµng ngò cña Quèc tÕ II, lªn ¸n chñ nghÜa Cau-xky, nh−ng «ng còng m¾c sai lÇm cña nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i t¶ §øc, lµ nh÷ng ng−êi sî c¾t ®øt vÒ mÆt tæ chøc víi ph¸i c¬ héi chñ nghÜa. Tr−íc sau nh− mét Mª-rinh ®· b¶o vÖ chñ nghÜa quèc tÕ, hoan nghªnh Çch m¹ng th¸ng M−êi, hiÓu ®óng ý nghÜa cña hoµ −íc BrÐt. Tõ n¨m 1916, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña "Liªn minh Xp¸c-ta-cót" çch m¹ng. ¤ng ®· cã t¸c dông næi bËt trong viÖc s¸ng lËp ra §¶ng céng s¶n §øc. -62.

Mª-sÐc-xki, V.P. (1839-1914) - nhµ chÝnh luËn ph¶n ®éng, ®· lµm viÖc trong c¬ quan c¶nh s¸t vµ Bé néi vô; tõ n¨m 1860, céng t¸c víi tê "TruyÒn tin n−íc Nga" vµ "Tin tøc M¸t-xc¬-va"; trong nh÷ng


712

n¨m 1872-1914, ®· xuÊt b¶n tê "Ng−êi c«ng d©n" cña bän Tr¨m ®en; n¨m 1903, ®· thµnh lËp çc t¹p chÝ ph¶n ®éng: "ThiÖn ý" vµ "Lêi h÷u nghÞ". Trong çc xuÊt b¶n phÈm cña y ®−îc chÝnh phñ Nga hoµng trî cÊp rÊt hËu, Mª-sÐc-xki ®· ph¸t biÓu chèng l¹i mäi sù nh©n nh−îng cña chÝnh phñ kh«ng nh÷ng chØ ®èi víi c«ng nh©n mµ c¶ ®èi víi giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa n÷a. -114.

Mi-khai-lèp, N.N. (1870-1905) - b¸c sÜ nha khoa, mét phÇn tö khiªu khÝch; do sù tè gi¸c cña y mµ th¸ng Ch¹p 1895, V. I. Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o kh¸c cña "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" Pª-tÐc-bua ®· bÞ b¾t (xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 2, tr. 139-140); tõ n¨m 1902, lµ viªn chøc cña Së c¶nh s¸t; n¨m 1905 bÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng giÕt ë Cr−m. - 45.

Mi-khai-lèp-xki, N.C. (1842-1904) - nhµ lý luËn næi tiÕng nhÊt cña ph¸i d©n tuý tù do chñ nghÜa, nhµ chÝnh luËn, nhµ phª b×nh v¨n häc, nhµ triÕt häc thùc chøng chñ nghÜa, mét ®¹i biÓu cña tr−êng ph¸i chñ quan trong x· héi häc. Mi-khai-lèp-xki b¾t ®Çu ho¹t ®éng v¨n häc tõ n¨m 1860; n¨m 1868, «ng lµ céng t¸c viªn vµ vÒ sau lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "Ký sù n−íc nhµ". Cuèi nh÷ng n¨m 70 «ng ®· biªn so¹n vµ biªn tËp çc xuÊt b¶n phÈm cña ®¶ng "D©n ý". N¨m 1892, «ng lµ chñ biªn t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga" vµ dïng t¹p chÝ nµy ®Ó ®Êu tranh gay g¾t chèng nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt. V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n çc quan ®iÓm cña Mi-khai-lèp-xki trong t¸c phÈm "Nh÷ng "ng−êi b¹n d©n" lµ thÕ nµo vµ hä ®Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ra sao?" (1894) vµ nhiÒu t¸c phÈm kh¸c. -64, 230, 319.

Min-l¬-r¨ng (Millerand), A-lÕch-xan-®r¬ £-chiªn (1859-1943) - nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m 80, «ng lµ ng−êi thuéc ph¸i cÊp tiÕn tiÓu t− s¶n; trong nh÷ng n¨m 90 «ng tham gia ph¸i nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, cÇm ®Çu khuynh h−íng c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p. N¨m 1899, tham gia chÝnh phñ t− s¶n ph¶n ®éng Van-®Ðc-Rót-x«; trong chÝnh phñ «ng ®· céng t¸c víi tªn ®ao phñ tµn s¸t C«ng x· Pa-ri lµ t−íng Ga-lÝp-phª. V. I. Lª-nin ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng lµ sù ph¶n béi lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n vµ lµ biÓu hiÖn thùc tÕ cña chñ nghÜa xÐt l¹i, vµ ®· v¹ch trÇn nguån gèc cña chñ nghÜa ®ã.


713

N¨m 1904, sau khi bÞ khai trõ ra khái ®¶ng x· héi chñ nghÜa, Min-l¬-r¨ng ®· cïng víi nh÷ng ng−êi tr−íc kia lµ x· héi chñ nghÜa (Bri-¨ng, Vi-vi-a-ni), thµnh lËp ®¶ng "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®éc lËp". Nh÷ng n¨m 1909-1910, 1912-1913, 1914-1915, ®· ®¶m nhËn nhiÒu chøc vô kh¸c nhau trong néi çc. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, Min-l¬-r¨ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang chèng l¹i ChÝnh quyÒn X«-viÕt; trong nh÷ng n¨m 1920-1924, lµ tæng thèng n−íc céng hoµ Ph¸p. Th¸ng S¸u 1924, sau th¾ng lîi cña çc ®¶ng t− s¶n çnh t¶ trong cuéc bÇu cö - nh÷ng ®¶ng nµy kh«ng muèn céng t¸c víi Min-l¬-r¨ng, - Min-l¬-r¨ng buéc ph¶i tõ chøc. N¨m 1925 vµ 1927 Min-l¬-r¨ng ®−îc bÇu vµo Th−îng nghÞ viÖn. - 8, 10.

MÝt-sen (Mitchell), I-xa-¸c ( sinh n¨m 1867) - nhµ ho¹t ®éng tÝch cùc trong phong trµo c«ng ®oµn Anh, ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp; n¨m 1899, khi thµnh lËp Tæng liªn ®oµn c«ng liªn, MÝt-sen ®−îc bÇu lµm tæng th− ký cña Tæng liªn ®oµn. -553.

M«-xt¬ (Most), Gi«-han Gi«-xÝp (1846-1906) - nhµ d©n chñ - x· héi §øc, vÒ sau lµ ng−êi theo chñ nghÜa v« chÝnh phñ, lµ c«ng nh©n ®ãng s¸ch. Trong nh÷ng n¨m 60, tham gia phong trµo c«ng nh©n , gÇn gòi víi phong trµo d©n chñ - x· héi, ®· trë thµnh nhµ b¸o; nh÷ng n¨m 1874-1878, ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu quèc héi. VÒ lý luËn th× M«-xt¬ lµ ng−êi ñng hé §uy-rinh, vÒ chÝnh trÞ th× nªu ra t− t−ëng v« chÝnh phñ lµ "tuyªn truyÒn b»ng hµnh ®éng", cho r»ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ngay tøc kh¾c cuéc çch m¹ng v« s¶n. Sau khi ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®−îc ban hµnh n¨m 1878, M«-xt¬ ph¶i l−u vong sang Lu©n -®«n; ë ®ã M«-xt¬ xuÊt b¶n tê b¸o v« chÝnh phñ "Freiheit" ("Tù do") mµ M¸c ®· nhËn ®Þnh nh− sau: "§iÒu mµ chóng ta buéc téi M«-xt¬ kh«ng ph¶i lµ ë chç tê b¸o "Freiheit" cña «ng ta qu¸ çch m¹ng. Chóng ta buéc téi «ng ta ë chç lµ trong tê b¸o ®ã, kh«ng cã mét néi dung çch m¹ng nµo c¶, mµ chØ lµ nh÷ng lêi nãi çch m¹ng th«i" (C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXVII, 1935, tr. 63). Trong b¸o Êy, M«-xt¬ kªu gäi c«ng nh©n tiÕn hµnh khñng bè ç nh©n, cho ®ã lµ mét biÖn ph¸p hiÖu nghiÖm nhÊt cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng. N¨m 1882, M«-xt¬ l−u vong sang Mü; ë ®ã, l¹i tiÕp tôc xuÊt b¶n tê "Freiheit". Trong nh÷ng n¨m sau, «ng rêi bá phong trµo c«ng nh©n. -14, 61, 155.

Muyn -bÐc-g¬ (Mülberger), ¸c - tuya (1847-1907) - nhµ chÝnh luËn tiÓu


714

t− s¶n §øc, m«n ®å cña Pru-®«ng, lµ b¸c sÜ. N¨m 1872, ®· ®¨ng trong tê "Der Volksstaat" ("Nhµ n−íc nh©n d©n"), c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ -x· héi §øc, nhiÒu bµi vÒ vÊn ®Ò nhµ ë, mµ Ph.¡ng-ghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n. ¤ng ®· céng t¸c trong t¹p chÝ c¬ héi chñ nghÜa cña Huª-khbÐc "Die Zukunft" ("T−¬ng lai"), ®· viÕt mét sè t¸c phÈm vÒ lÞch sö t− t−ëng x· héi ë Ph¸p vµ §øc, ®· phª ph¸n chñ nghÜa M¸c. -14-15.

M−-skin, I.N. (1848-1885) - nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo d©n tuý, lµm nghÒ tr¾c ®¹c. N¨m 1873, më nhµ in c«ng khai ë M¸t-xc¬-va, ë ®©y «ng ®· bÝ mËt in s¸ch b¸o bÞ cÊm. N¨m 1875, «ng ®Þnh cøu N.G. TsÐc-n−-sÐp-xki ra khái n¬i bÞ ®µy, nh−ng kh«ng thµnh, «ng ch¹y trèn, song bÞ b¾t vµ bÞ ®−a ra toµ xÐt trong "vô ¸n 193". T¹i phiªn toµ, «ng ®· ®äc bµi diÔn v¨n çch m¹ng rÊt kÞch liÖt, «ng bÞ kÕt ¸n 10 n¨m khæ sai vµ bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri. Trong khi ®i ®−êng, mïa thu 1881, M−-skin ®· ®äc mét bµi diÔn v¨n trong ®¸m tang cña L. A. §m«-khèp-xki, ng−êi d©n tuý çch m¹ng, v× thÕ «ng ph¶i t¨ng thªm 15 n¨m tï khæ sai n÷a. N¨m 1882, «ng trèn khái nhµ tï khæ sai ë Ca-ri-xc¬, nh−ng «ng l¹i bÞ b¾t ë Vla-®i-v«-xtèc. VÒ sau «ng bÞ chuyÓn ®Õn ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a, råi n¨m 1884, l¹i bÞ chuyÓn tíi Sli-xen-bua, ë ®ã, ngµy 26 th¸ng Giªng (7 th¸ng Hai) 1885, «ng bÞ b¾n v× ®· l¨ng nhôc tªn gi¸m ngôc. -135.

N

N. - «n - xem §a-ni-en-x«n, N.Ph. Na -®ª - gi¬ -®in, L. (Dª-len-xkin, E.O.) (1877-1905) - b¾t ®Çu ho¹t ®éng

chÝnh trÞ th× gia nhËp ph¸i d©n tóy; n¨m 1898, «ng tham gia tæ chøc d©n chñ - x· héi ë Xa-ra-tèp. N¨m 1899, «ng bÞ b¾t vµ bÞ ®µy ®i tØnh V«-l«-g®a; n¨m 1900, «ng l−u vong sang Thôy-sÜ; ë ®ã, «ng tæ chøc "nhãm x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" "Tù do" (1901 - 1903). Trong t¹p chÝ "Tù do", trong nh÷ng cuèn s¸ch nhá "§ªm tr−íc cña çch m¹ng" (1901), "Sù phôc håi cña chñ nghÜa çch m¹ng ë Nga" (1901) vµ çc t¸c phÈm kh¸c, «ng ®· ñng hé "ph¸i kinh tÕ" vµ ®ång thêi tuyªn truyÒn sù khñng bè, coi ®ã lµ mét biÖn ph¸p cã hiÖu nghiÖm ®Ó "thøc tØnh quÇn chóng"; «ng ®· chèng l¹i tê "Tia löa" cña V. I. Lª-nin. Na-®ª-g¬-®in vµ nhãm cña «ng kh«ng cã ¶nh h−ëng mét chót nµo ®Õn phong trµo çch m¹ng Nga. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng céng t¸c trong çc xuÊt b¶n phÈm cña ph¸i men-sª-vÝch. —


715

197, 200, 205, 207, 209, 211, 212 - 214, 221 - 226, 333, 367, 402 - 403, 420 - 422, 426.

N¸c-txÝt Tu-p«-r−-lèp - xem M¸c-tèp, L.

Nai-t¬ (Knight), R«-bíc - nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng ®oµn Anh; nh÷ng n¨m 1871 - 1899, lµ th− ký héi c«ng liªn cña nh÷ng ng−êi thî ®èt lß vµ héi c«ng liªn thèng nhÊt cña nh÷ng ng−êi thî ®èt lß vµ ®ãng tµu; lµ nghÞ viªn (1875 - 1882, 1896 - 1900). Nai-t¬ lµ ®¹i biÓu ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa c«ng liªn cæ ®iÓn, ®· h¹n chÕ cuéc ®Êu tranh cña m×nh chèng bän chñ ë chç chØ ®−a ra çc yªu s¸ch ®ßi c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt cho c«ng nh©n. BiÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nµy, theo Nai-t¬, lµ gi¶i quyÕt hßa b×nh çc cuéc xung ®ét, tháa thuËn víi bän chñ. Nai-t¬ ®· cè søc thèng nhÊt çc c«ng ®oµn ë Anh, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò x−íng ra viÖc thµnh lËp Tæng liªn ®oµn c«ng liªn Anh vµo n¨m 1899. - 103 - 104.

Ni-c«-lai II (R«-ma-nèp, "Ni-c«-lai èp-ma-nèp") (1868 - 1918) - hoµng ®Õ cuèi cïng cña n−íc Nga, lµm vua tõ 1894 ®Õn 1917. Ngµy 17 th¸ng B¶y 1918, bÞ b¾n chÕt ë £-ca-tª-rin-bua (XvÐc-®lèp-xc¬) theo quyÕt ®Þnh cña X«-viÕt c«ng nh©n vµ binh sÜ miÒn U-ran, - 343, 349, 442.

"Ni-c«-lai èp-ma-nèp" - xem Ni-c«-lai II (R«-ma-nèp).

O

¤-dª-rèp, I. Kh. (1869 - 1942) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va vµ Pª-tÐc-bua. Trong nh÷ng n¨m 1901 - 1902, ®· tÝch cùc ñng hé "chñ nghÜa x· héi c¶nh s¸t" cña Du-ba-tèp, ®· tõng gi¶ng t¹i çc cuéc häp cña "Héi t−¬ng trî cña c«ng nh©n c¬ khÝ" do Du-ba-tèp tæ chøc ra ë M¸t-xc¬-va. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, «ng ®· chøng minh r»ng chÝnh phñ cÇn ph¶i ban cho c«ng nh©n nh÷ng quyÒn tù do s¬ ®¼ng vÒ chÝnh trÞ, vµ thèng nhÊt hä vµo trong çc c«ng ®oµn, trong ®ã cã thÓ cã c¶ çc chñ xÝ nghiÖp ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp vµ cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña çc tæ chøc c«ng nh©n. ChÝnh phñ Nga hoµng ®· ®¸nh gi¸ theo çch cña m×nh vÒ c«ng lao cña ¤-dª-rèp: n¨m 1909, «ng ®−îc bÇu lµm ñy viªn cña Héi ®ång quèc gia thay mÆt cho ViÖn hµn l©m khoa häc vµ çc tr−êng ®¹i häc tæng hîp. Sau Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, «ng bÞ ChÝnh phñ l©m thêi çch


716

chøc kh«ng cho gi¶ng d¹y t¹i Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va; tõ nh÷ng n¨m 30, «ng sèng t¹i Cung çc nhµ b¸c häc giµ ë Lª-nin-gr¸t. - 147 - 148.

¤-oen (Owen), R«-bíc (1771 - 1858) - nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t−ëng vÜ ®¹i Anh; ®· kÞch liÖt phª ph¸n c¬ së cña chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, nh−ng kh«ng v¹ch ra ®−îc nguån gèc thËt sù cña nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n; «ng cho r»ng nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi lµ ë chç gi¸o dôc ch−a ®−îc phæ cËp réng r·i chø kh«ng ph¶i lµ do b¶n th©n ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa vµ «ng cho r»ng cã thÓ thñ tiªu sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã b»ng çch truyÒn b¸ nh÷ng kiÕn thøc vµ nh÷ng c¶i çch x· héi; «ng ®· ®−a ra mét ch−¬ng tr×nh c¶i çch réng lín. ¤-oen ®· ®Êu tranh ®ßi ban hµnh luËt ph¸p rót ng¾n ngµy lao ®éng, b¶o hiÓm lao ®éng vµ gi¸o dôc x· héi cho trÎ em.

¤-oen t−ëng t−îng ra mét x· héi "hîp lý" trong t−¬ng lai, d−íi h×nh thøc çc liªn bang tù do gåm çc c«ng x· tù qu¶n kh«ng lín l¾m (mçi c«ng x· kh«ng qu¸ 3 ngh×n x· viªn). Song, nh÷ng m−u ®å cña ¤-oen ®Þnh ®em ý kiÕn cña m×nh ra thùc hiÖn trªn thùc tÕ ®· bÞ thÊt b¹i. Trong nh÷ng n¨m 30 vµ 40, «ng tham gia tÝch cùc vµo phong trµo nghiÖp ®oµn vµ phong trµo hîp t¸c hãa, ®· lµm rÊt nhiÒu viÖc ®Ó gi¸o dôc c«ng nh©n. §¸nh gi¸ ý nghÜa cña nh÷ng ho¹t ®éng cña ¤-oen ®èi víi phong trµo c«ng nh©n Anh håi thÕ kû XIX, ¡ng-ghen viÕt: "TÊt c¶ çc phong trµo x· héi ë Anh v× lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu thùc tÕ cña çc phong trµo ®ã ®Òu g¾n liÒn víi tªn tuæi cña ¤-oen" ("Chèng §uy-rinh", tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1959, tr. 439).

Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña ¤-oen lµ: "VÒ viÖc ®µo t¹o tÝnh çch con ng−êi" (1813), "B¸o ço göi quËn Lª-n¸c vÒ kÕ ho¹ch gi¶m bít nh÷ng tai häa x· héi" (1820), "S¸ch nãi vÒ mét thÕ giíi ®¹o ®øc míi" (1836 - 1844) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 33.

P

P. B - xem ¸c-xen-rèt, P. B.

P¸c-vu-x¬ (Ghen-phan-®¬, A. L.) (1869 - 1924) - ®¶ng viªn men-sª-vÝch, cuèi nh÷ng n¨m 90 vµ ®Çu nh÷ng n¨m thø 900, c«ng t¸c trong ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc, gia nhËp çnh t¶ cña ®¶ng; lµ biªn tËp viªn cña tê "Sächsische Arbeiter-Zeitung" ("B¸o C«ng nh©n D¾c -


717

dªn"); «ng ®· viÕt mét lo¹t t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch. Trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt «ng sèng ë Nga vµ hîp t¸c víi tê "B−íc ®Çu" cña ph¸i men-sª-vÝch, kªu gäi tham gia §u-ma cña Bu-l−-ghin, ñng hé chÝnh s¸ch nh÷ng tháa thuËn nhá víi ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn v. v., ®−a ra "thuyÕt çch m¹ng th−êng trùc" chèng l¹i chñ nghÜa M¸c, lý luËn mµ sau nµy T¬-rèt-xki ®· biÕn thµnh c«ng cô ®Êu tranh chèng l¹i chñ nghÜa Lª-nin. Trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, «ng tõ bá ®¶ng d©n chñ - x· héi; trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, lµ ng−êi theo chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, lµ tay ch©n cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, ®· tiÕn hµnh nh÷ng vô ®Çu c¬ lín, lµm giµu trong viÖc cung cÊp cho qu©n ®éi. Tõ n¨m 1915, xuÊt b¶n t¹p chÝ "Die Glocke" ("Çi chu«ng") - c¬ quan cña "bän ph¶n béi vµ bän ®Çy tí ti tiÖn ë §øc" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1963, t. 21, tr. 496). - 239.

Ph«n-ma (Vollmar), Gioãc-gi¬ Hen-rÝch (1850 - 1922) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh c¬ héi chñ nghÜa trong ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc, nhµ b¸o. Gi÷a nh÷ng n¨m 70, «ng gia nhËp ®¶ng d©n chñ - x· héi; trong nh÷ng n¨m 1879 - 1880, biªn tËp tê "Der Sozialdemokrat" ("Ng−êi d©n chñ - x· héi"), c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng, xuÊt b¶n bÝ mËt t¹i Xuy-rÝch, nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu quèc héi vµ héi ®ång ®¹i biÓu Ba-vi-e. Sau khi ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®−îc xãa bá, «ng ®· ®äc hai bµi diÔn v¨n t¹i Muyn-khen n¨m 1891, trong ®ã «ng ®Æt vÊn ®Ò h¹n chÕ ho¹t ®éng cña ®¶ng trong ho¹t ®éng ®Êu tranh ®ßi c¶i çch, kªu gäi tháa hiÖp víi chÝnh phñ. Cïng víi BÐc-stanh, Ph«n-ma ®· trë thµnh nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i, «ng ®· chèng l¹i tÝnh quyÕt liÖt cña ®Êu tranh giai cÊp, chøng minh tÝnh chÊt −u viÖt cña chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc, kªu gäi ®¶ng d©n chñ - x· héi liªn hiÖp víi ph¸i tù do chñ nghÜa; trong khi th¶o ra c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng, «ng ®· b¶o vÖ lîi Ých cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng. Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Ph«n-ma ®· ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh; trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, «ng kh«ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ tÝch cùc n÷a. - 10, 419 - 420.

Phr©y - xem Lª-nin, V. I. Phu-ri-ª (Fourier), S¸c-l¬ (1772 - 1837) - nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng

t−ëng vÜ ®¹i Ph¸p, ®· phª ph¸n kÞch liÖt vµ s©u s¾c chÕ ®é t−


718

s¶n vµ ph¸c ra c¶nh t−îng mét x· héi loµi ng−êi "hµi hßa" trong t−¬ng lai, x©y dùng trªn c¬ së nhËn thøc ®−îc nh÷ng nguyÖn väng cña con ng−êi. Phu-ri-ª ph¶n ®èi çch m¹ng b¹o lùc, «ng cho r»ng cã thÓ chuyÓn lªn x· héi x· héi chñ nghÜa t−¬ng lai b»ng çch tuyªn truyÒn hßa b×nh cho nh÷ng pha-lan-xt¬ kiÓu mÉu (çc héi lao ®éng), trong ®ã, lao ®éng tù nguyÖn vµ hÊp dÉn sÏ trë thµnh nhu cÇu cña con ng−êi. Song nh− Ph. ¡ng-ghen ®· nhËn xÐt, Phu-ri-ª lµ mét ng−êi kh«ng triÖt ®Ó : theo quan ®iÓm cña «ng th× trong x· héi t−¬ng lai, cÇn ph¶i duy tr× chÕ ®é t− h÷u, vÉn cßn kÎ giµu vµ ng−êi nghÌo, t− b¶n vµ c«ng nh©n.

Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Phu-ri-ª lµ: "Häc thuyÕt vÒ bèn sù vËn ®éng vµ vÒ vËn mÖnh chung" (1808), "ThÕ giíi míi nh÷ng nhµ kinh doanh vµ hiÖp héi..." (1829) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 33.

Pi-xa-rÐp, §. I. (1840 - 1868) - nhµ çch m¹ng d©n chñ xuÊt s¾c Nga, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ phª b×nh v¨n häc, nhµ triÕt häc duy vËt. N¨m 1861, sau khi tèt nghiÖp Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Pª-tÐc-bua, «ng trë thµnh ng−êi l·nh ®¹o thùc sù cña tê t¹p chÝ tiÒn tiÕn lóc bÊy giê lµ tê "TiÕng nãi n−íc Nga". Ngµy 2 (14) th¸ng B¶y 1862, «ng bÞ b¾t v× mét bµi kªu gäi lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ (bµi ®Þnh dïng ®Ó in trong nhµ in bÊt hîp ph¸p). ¤ng bÞ xö cÊm cè 4 n¨m r−ìi t¹i ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a; t¹i ®©y, «ng ®· viÕt mét lo¹t bµi vÒ çc vÊn ®Ò v¨n häc, khoa häc tù nhiªn vµ triÕt häc. Th¸ng M−êi mét 1866, khi ra khái nhµ tï, «ng céng t¸c víi çc t¹p chÝ "Sù nghiÖp" vµ "Ký sù n−íc nhµ". Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, «ng ®· lét trÇn chÕ ®é n«ng n« còng nh− chñ nghÜa t− b¶n T©y ¢u, ®· tuyªn truyÒn çc quan ®iÓm x· héi chñ nghÜa, b¶o vÖ con ®−êng c¶i t¹o x· héi b»ng çch m¹ng, nh−ng «ng ®· kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt vai trß cña quÇn chóng nh©n d©n trong c«ng cuéc c¶i t¹o ®ã, nªn kh«ng theo ®óng chñ nghÜa d©n chñ çch m¹ng. Trong çc t¸c phÈm v¨n häc cña m×nh, «ng ®· phª ph¸n triÕt häc duy t©m, ®· v¹ch trÇn khoa thÈm mü ph¶n ®éng, ®· nhÊn m¹nh tÝnh chÊt x· héi cña v¨n häc vµ nghÖ thuËt.

Pi-xa-rÐp ®· ®Êu tranh kh«ng ngõng chèng l¹i chñ nghÜa tù do; nh÷ng bµi viÕt h¨ng say cña «ng ®· cã ¶nh h−ëng lín ®èi víi sù h×nh thµnh çc quan ®iÓm çch m¹ng cña çc phÇn tö tiÒn tiÕn trong x· héi Nga. - 219.

Plª-kha-nèp, G. V. (Ben-tèp, N., G. V., G. V-ts) (1856 - 1918) - nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ, ng−êi ®Çu tiªn truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµo n−íc Nga, ng−êi chiÕn sÜ


719

®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng cho thÕ giíi quan duy vËt. N¨m 1875, khi cßn lµ sinh viªn, Plª-kha-nèp ®· quan hÖ víi ph¸i d©n tóy, víi c«ng nh©n Pª-tÐc-bua vµ ®· tham gia çc ho¹t ®éng çch m¹ng; n¨m 1877, gia nhËp tæ chøc d©n tóy "Ruéng ®Êt vµ tù do"; ®Õn n¨m 1879, sau khi tæ chøc ®ã bÞ ph©n liÖt, «ng l¹i ®øng ®Çu tæ chøc d©n tóy ®−îc lËp l¹i lµ tæ chøc "Chia ®Òu ruéng ®Êt". N¨m 1880, sau khi l−u vong sang Thôy-sÜ, Plª-kha-nèp ®o¹n tuyÖt víi ph¸i d©n tóy vµ tíi n¨m 1883, t¹i Gi¬-ne-v¬, «ng ®· thµnh lËp tæ chøc m¸c-xÝt Nga ®Çu tiªn - nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". §Çu nh÷ng n¨m 900, Plª-kha-nèp cïng víi V. I. Lª-nin biªn tËp b¸o "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh", «ng ®· tham gia th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng vµ chuÈn bÞ §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Plª-kha-nèp ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm vÒ triÕt häc, vÒ lÞch sö cña çc häc thuyÕt chÝnh trÞ - x· héi, vÒ çc vÊn ®Ò lý luËn nghÖ thuËt vµ v¨n häc, nh÷ng t¸c phÈm Êy lµ nh÷ng cèng hiÕn rÊt cã gi¸ trÞ vµo kho tµng cña chñ nghÜa x· héi khoa häc.

Nh÷ng t¸c phÈm lý luËn quan träng nhÊt cña Plª-kha-nèp lµ: "Chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ" (1883), "Nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a chóng ta" (1885), "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm nhÊt nguyªn vÒ lÞch sö" (1859), "Kh¸i luËn vÒ lÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt" (1896), "Sù luËn chøng chñ nghÜa d©n tóy trong çc t¸c phÈm cña «ng V«-r«n-txèp (V. V.)" (1896), "Bµn vÒ quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö" (1897), "Bµn vÒ vai trß cña ç nh©n trong lÞch sö" (1898) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. "Trong 20 n¨m, tõ 1883 - 1903, - V. I. Lª-nin viÕt, - «ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm xuÊt s¾c, ®Æc biÖt lµ ®Ó chèng l¹i ph¸i c¬ héi chñ nghÜa, ph¸i Ma-kh¬, ph¸i d©n tóy" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1963, t. 20, tr. 416). V. I. Lª-nin ®· coi nh÷ng t¸c phÈm triÕt häc cña Plª-kha-nèp lµ nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt trong kho tµng v¨n häc m¸c-xÝt quèc tÕ.

Nh−ng ngay khi ®ã Plª-kha-nèp ®· m¾c ph¶i sai lÇm nghiªm träng mµ nh÷ng sai lÇm nµy lµ mÇm mèng cña çc quan ®iÓm men-sª-vÝch sau nµy cña «ng. ¤ng ®¸nh gi¸ ch−a hÕt vai trß çch m¹ng cña n«ng d©n, coi giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa lµ ®ång minh cña giai cÊp c«ng nh©n; trªn lêi nãi th× thõa nhËn t− t−ëng b¸ quyÒn l·nh ®¹o cña giai cÊp v« s¶n, nh−ng trªn thùc tÕ th× chèng l¹i thùc chÊt cña t− t−ëng ®ã.

Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, Plª-kha-nèp ®· ®øng trªn lËp tr−êng tháa hiÖp víi chñ nghÜa c¬ héi, vÒ sau ng¶ theo ph¸i men-sª-vÝch. Trong thêi kú çch m¹ng


720

Nga lÇn thø nhÊt 1905 - 1907, Plª-kha-nèp cã nh÷ng m©u thuÉn lín víi ph¸i b«n-sª-vÝch trong çc vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ s¸ch l−îc. Trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, «ng ®· chèng l¹i viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c cña bän Ma-kh¬ vµ chèng l¹i ph¸i thñ tiªu, cÇm ®Çu nhãm "men-sª-vÝch ñng hé ®¶ng". Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt 1914 - 1918, «ng ®· ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng d©n chñ t− s¶n th¸ng Hai 1917, Plª-kha-nèp trë vÒ Nga, ñng hé ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. ¤ng cã th¸i ®é tiªu cùc ®èi víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. - 12 - 13, 56, 64, 84, 105, 133, 135, 136, 179, 219, 234, 237, 249 - 258, 259, 269 - 296, 297 - 299, 302, 316, 318, 319, 381, 509 - 512.

Plª-vª, V. C. (1846 - 1904) - nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc ph¶n ®éng cña n−íc Nga Nga hoµng, trong nh÷ng n¨m 1881 - 1884 lµ gi¸m ®èc Së c¶nh s¸t; sau khi Xi-pi-a-ghin bÞ giÕt håi th¸ng T− 1902, lµ bé tr−ëng Bé néi vô. D−íi quyÒn y, ®· diÔn ra nh÷ng cuéc ®µn ¸p d· man phong trµo n«ng d©n t¹i çc tØnh P«n-ta-va vµ Kh¸c-cèp, ®· xãa bá hµng lo¹t çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng. Plª-vª ®· ñng hé chÝnh s¸ch Nga hãa ph¶n ®éng ë çc vïng biªn khu n−íc Nga. §Ó lµm cho quÇn chóng xa rêi cuéc ®Êu tranh chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ, y ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc g©y ra cuéc chiÕn tranh Nga - NhËt; tæ chøc nh÷ng cuéc tµn s¸t ng−êi Do-th¸i, ®· khuyÕn khÝch "ph¸i Du-ba-tèp". Víi chÝnh s¸ch ®ã, Plª-vª ®· lµm cho qu¶ng ®¹i quÇn chóng trong x· héi Nga c¨m thï h¾n. Ngµy 15 (28) th¸ng B¶y 1904, y ®· bÞ £. X. Xa-d«-nèp, mét ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, giÕt chÕt. - 474.

P«-bª-®«-nèt-txÐp, C. P. (1827 - 1907) - nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc ph¶n ®éng cña n−íc Nga Nga hoµng, gi¸m s¸t tèi cao cña Th¸nh vô viÖn, thùc tÕ lµ ng−êi ®øng ®Çu chÝnh phñ vµ lµ ng−êi cæ vò chñ yÕu cña chÝnh s¸ch n«ng n« ph¶n ®éng cùc ®oan d−íi thêi A-lÕch-xan-®r¬ III, tiÕp tôc gi÷ mét vai trß lín c¶ d−íi thêi Ni-c«-lai II; y ®· ngoan cè ®Êu tranh chèng l¹i phong trµo çch m¹ng; lµ ng−êi kiªn quyÕt chèng l¹i nh÷ng cuéc c¶i çch t− s¶n trong nh÷ng n¨m 60, lµ kÎ ñng hé chÕ ®é chuyªn chÕ cùc ®oan, lµ kÎ thï cña khoa häc vµ gi¸o dôc. Trong thêi kú cao trµo çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n vµo th¸ng M−êi 1905, P«-bª-®«-nèt-txÐp buéc ph¶i tõ chøc vµ tõ ®ã rêi bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. - 490.

P«-t¬-rª-xèp, A.N. (A.N., Xta-r«-ve) (1869 - 1934) - mét trong nh÷ng


721

thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. ¤ng gia nhËp hµng ngò nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt vµo nh÷ng n¨m 90; do tham gia "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n " ë Pª-tÐc-bua, nªn bÞ ®µy ®i tØnh Vi-¸t-ca. N¨m 1900, «ng ra n−íc ngoµi, tham gia thµnh lËp tê "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh". Sau ®¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, P«-t¬-rª-xèp lµ ®¶ng viªn men-sª-vÝch; trong nh÷ng n¨m thèng trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, lµ nhµ t− t−ëng cña ph¸i thñ tiªu, ®· gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong çc t¹p chÝ men-sª-vÝch "Phôc h−ng", "B×nh minh cña chóng ta" vµ çc b¸o chÝ kh¸c. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, P«-t¬-rª-xèp lµ ng−êi x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi, l−u vong ra n−íc ngoµi, trong thêi gian ë n−íc ngoµi P«-t¬-rª-xèp ®· lªn tiÕng c«ng kÝch ChÝnh quyÒn x«-viÕt. -18, 302.

Pr«-c«-p«-vÝch, X. N. (N. N.) (1871-1955) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n vµ nhµ chÝnh luËn, ®¹i biÓu næi tiÕng cña "ph¸i kinh tÕ", mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn truyÒn b¸ chñ nghÜa BÐc-stanh ë Nga. Héi viªn tÝch cùc cña tæ chøc qu©n chñ - tù do chñ nghÜa "Héi liªn hiÖp gi¶i phãng". N¨m 1906, lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "V« ®Ò", céng t¸c viªn tÝch cùc cña tê "§ång chÝ", tê b¸o cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn çnh t¶. T¸c gi¶ cña mét lo¹t t¸c phÈm vÒ vÊn ®Ò c«ng nh©n, viÕt theo quan ®iÓm cña ph¸i BÐc-stanh - tù do chñ nghÜa. N¨m 1917, lµ bé tr−ëng Bé l−¬ng thùc trong ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. N¨m 1922, do ho¹t ®éng chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt, nªn bÞ trôc xuÊt khái Liªn-x«. - 22, 23, 51, 52,80, 140, 231, 351, 392.

Pru-®«ng (Proudhon), Pi-e Gi«-dÐp (1809-1856) - nhµ chÝnh luËn, nhµ kinh tÕ häc vµ x· héi häc ng−êi Ph¸p, nhµ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa v« chÝnh phñ, lµm nghÒ xÕp ch÷. N¨m 1840, Pru-®«ng cho xuÊt b¶n cuèn "ThÕ nµo lµ së h÷u?"; Pru-®«ng m¬ t−ëng duy tr× vÜnh viÔn chÕ ®é tiÓu t− h÷u vµ ®øng trªn lËp tr−êng tiÓu t− s¶n ®Ó phª ph¸n chÕ ®é ®¹i së h÷u t− b¶n chñ nghÜa, ®Ò nghÞ thµnh lËp mét "ng©n hµng nh©n d©n" ®Æc biÖt ph¸t "tÝn dông kh«ng lÊy l·i", nh»m gióp c«ng nh©n cã thÓ mua s¾m t− liÖu s¶n xuÊt riªng vµ trë thµnh thî thñ c«ng. T− t−ëng kh«ng t−ëng cña Pru-®«ng vÒ "ng©n hµng trao ®æi" ®Æc biÖt còng mang tÝnh chÊt ph¶n ®éng nh− thÕ, ng©n hµng nµy tuång nh− ®¶m b¶o cho nh÷ng ng−êi lao ®éng tiªu thô mét çch "c«ng b»ng" nh÷ng s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh, mµ kh«ng ®ông ch¹m g× tíi chÕ ®é së h÷u t− b¶n chñ nghÜa vÒ c«ng cô vµ


722

t− liÖu s¶n xuÊt. Pru-®«ng cho nhµ n−íc lµ nguån gèc chÝnh ®Î ra çc m©u thuÉn giai cÊp, ®· nªu ra dù ¸n kh«ng t−ëng "thñ tiªu nhµ n−íc" mét çch hoµ b×nh, tuyªn truyÒn th¸i ®é phñ nhËn cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ. N¨m 1846, xuÊt b¶n cuèn "HÖ thèng nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ hay lµ TriÕt häc cña sù khèn cïng", trong ®ã, «ng ta tr×nh bµy çc quan ®iÓm kinh tÕ - triÕt häc tiÓu t− s¶n cña m×nh. Trong t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc", M¸c ®· phª ph¸n kÞch liÖt cuèn s¸ch ®ã cña Pru-®«ng vµ ®· v¹ch ra tÝnh chÊt thiÕu khoa häc cña nã. Thêi kú çch m¹ng n¨m 1848, ®−îc bÇu vµo Quèc héi lËp hiÕn, Pru-®«ng ®· chØ trÝch nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n; t¸n thµnh cuéc chÝnh biÕn cña B«-na-p¸c-t¬ ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851, cuéc chÝnh biÕn mµ sau ®ã th× §Õ chÕ thø hai l¹i ®−îc thiÕt lËp ë Ph¸p. -49-50.

R

R. M.- t¸c gi¶ bµi b¸o "Thùc t¹i cña n−íc ta" ®¨ng trong "Phô tr−¬ng ®Æc biÖt cña tê "T− t−ëng c«ng nh©n"" (th¸ng ChÝn 1899), trong bµi b¸o ®ã çc quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa cña "ph¸i kinh tÕ" ®· béc lé mét çch c«ng khai. - 61, 80, 87, 139, 231, 232.

R.N.X. - xem Xt¬-ru-vª, P.B.

RÝt - tinh-hau -xen (Rittinghausen), M«-ri-x¬ (1814-1890) - nhµ d©n chñ §øc; n¨m 1848, céng t¸c víi tê b¸o "Neue Rheinische Zeitung" ("B¸o Rª-na-ni míi") do C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen xuÊt b¶n; vÒ sau, tham gia ph¸i Ai-x¬-n¸ch; lµ uû viªn cña Quèc tÕ I, ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu quèc héi. Çc t¸c phÈm cña «ng "organisation der Staatsindustrie" ("Tæ chøc nÒn c«ng nghiÖp quèc doanh") (1848) vµ "Die direkte Gesetzgebung durch das Volk" ("Ph¸p chÕ nh©n d©n trùc tiÕp") (1850) ®· biÓu lé mét kiÕn thøc th« s¬ vÒ d©n chñ; nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· bÞ Cau-xky phª ph¸n trong cuèn "ChÕ ®é ®¹i nghÞ, ph¸p chÕ vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi" (1893). Trong bøc th− göi Bª-ben ®Ò ngµy 10 th¸ng N¨m 1883, ¡ng-ghen viÕt: "Ngay tõ n¨m 1848, RÝt-tinh-hau-xen lµ mét con sè kh«ng, - «ng ta trë thµnh ng−êi x· héi chñ nghÜa chØ cèt ®Ó cã sù gióp ®ì cña chóng ta nh»m ®¹t ®−îc "mét chÝnh quyÒn nh©n d©n trùc tiÕp" cña m×nh" (C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXVII, 1935, tr. 311). N¨m 1884, do kh«ng phôc tïng çc nghÞ quyÕt cña §¹i héi C«-pen-ha-g¬ vÒ kû luËt cña ®¶ng, RÝt-tinh-hau-xen ®· bÞ khai trõ ra khái ®¶ng d©n chñ - x· héi §øc. -182.


723

S

Sª-®rin -xem Xan-t−-cèp-Sª-®rin, M.£. Sram (Schramm), Çc-l¬ Au-gu-xt¬ - nhµ kinh tÕ häc §øc; b¾t ®Çu ho¹t

®éng chÝnh trÞ víi t− çch lµ ng−êi thuéc ph¸i tù do; ®Çu nh÷ng n¨m 70, gia nhËp ®¶ng d©n chñ- x· héi. Cïng víi Huª -khbÐc vµ BÐc-stanh, «ng ®· ®¨ng bµi "§iÓm l¹i phong trµo x· héi chñ nghÜa ë §øc" trong "Jahrbuch für Sozialwissenschafl und Sozialpolitik" ("Niªn gi¸m khoa häc x· héi vµ chÝnh trÞ x· héi"). Trong khi lªn ¸n s¸ch l−îc çch m¹ng cña ®¶ng, çc t¸c gi¶ cña bµi ®ã ®· kªu gäi liªn minh víi giai cÊp t− s¶n vµ ®Ó cho quyÒn lîi cña giai cÊp v« s¶n phô thuéc vµo giai cÊp ®ã. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen ®· chèng l¹i çc quan ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa ®ã. Trong nh÷ng n¨m 1884-1886, Sram ®· phª ph¸n chñ nghÜa M¸c trong t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") vµ trong cuèn "Rodbertus, Marx, Lassalle" ("Rèt -bÐc-tót, M¸c, L¸t -xan") vÒ sau «ng tõ bá ®¶ng d©n chñ -x· héi. -61.

Sta-ken-bÐc, A.Ph. (1808-1865) - viªn chøc trong Bé néi vô, tõ n¨m 1859 l·nh ®¹o tiÓu ban kiÓm tra ®iÒu lÖ cña c«ng x−ëng vµ thñ c«ng nghiÖp. Trªn c¬ së thu thËp ®−îc tµi liÖu ë n−íc ngoµi, «ng ®· viÕt t¸c phÈm "HÖ thèng ph©n x−ëng vµ tù do cña c«ng nghiÖp ë T©y ¢u" (1864). -495.

Sun-txª - §ª-li-tx¬ (Schulze - Delitzsch), HÐc-man (1808-1883) - nhµ kinh tÕ häc tÇm th−êng §øc, nhµ ho¹t ®éng x· héi; trong nh÷ng n¨m 1867 -1883, lµ ®¹i biÓu quèc héi. Sun-txª-§ª-li-tx¬ ®· tuyªn truyÒn sù ®iÒu hoµ lîi Ých giai cÊp gi÷a bän t− b¶n vµ c«ng nh©n; tõ n¨m 1849, ®· vËn ®éng thµnh lËp çc hîp t¸c x· vµ quü tiÕt kiÖm cho vay trong c«ng nh©n vµ thî thñ c«ng §øc, coi ®ã lµ con ®−êng ®Ó thùc hiÖn mét nÒn hoµ b×nh x· héi trong khu«n khæ cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen ®· lu«n lu«n phª ph¸n çc quan ®iÓm ph¶n ®éng cña Sun -txª-§ª-li-tx¬. -51, 360.

Svai-tx¬ (Schweitzer), Gi«-han B¸p-ti-xt¬ (1833-1875) - nhµ ho¹t ®éng x· héi §øc, nhµ v¨n, m«n ®å cña Ph. L¸t-xan, lµm luËt s−. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ víi t− çch lµ ng−êi thuéc ph¸i tù do, do ¶nh h−ëng cña L¸t-xan «ng ®· tham gia phong trµo c«ng nh©n. Tõ n¨m 1864, biªn tËp cho c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña Tæng héi c«ng nh©n §øc - tê "Der Sozial-Demokrat"


724

("Ng−êi d©n chñ - x· héi"); n¨m 1867, ®−îc bÇu lµm chñ tÞch cña Tæng héi. Svai-tx¬ ®· thi hµnh s¸ch l−îc c¬ héi chñ nghÜa cña L¸t-xan, tho¶ hiÖp víi chÝnh phñ Phæ, ®Æt hy väng vµo viÖc ban hµnh quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu vµ viÖc nhµ n−íc trî cÊp cho çc hîp t¸c x· s¶n xuÊt, v.v.. Svai-tx¬ lµ ng−êi ñng hé ®−êng lèi thèng nhÊt n−íc §øc "tõ trªn xuèng" cña bän gioong-ke Phæ. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n "chñ nghÜa x· héi chÝnh phñ nhµ vua Phæ" cña Svai-tx¬. Trong néi bé cña Tæng héi th× Svai-tx¬ thi hµnh chÝnh s¸ch ®éc tµi v× vËy ®· g©y ra sù bÊt b×nh trong çc thµnh viªn cña Tæng héi. N¨m 1871, Svai-tx¬ ph¶i th«i chøc chñ tÞch, sau ®ã th× tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. - 61.

T

T«-t«-mi-an-tx¬, V.Ph. (sinh n¨m 1875) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n Nga; n¨m 1899, céng t¸c víi t¹p chÝ "B−íc ®Çu" - c¬ quan ng«n luËn cña "nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt hîp ph¸p". Trong nh÷ng n¨m 1903-1904, «ng biªn tËp tê "B¸o kinh tÕ" tù do chñ nghÜa , phô tr¸ch phÇn kinh tÕ trong t¹p chÝ "Gi¸o dôc". Trong çch m¹ng 1905-1907, «ng gÇn gòi víi ph¸i men-sª-vÝch, hîp t¸c víi tê "B−íc ®Çu" cña ph¸i men-sª-vÝch hîp ph¸p, vÒ sau th«i kh«ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ n÷a.

Tõ n¨m 1912, lµ phã gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va, «ng ®· tr×nh bµy gi¸o tr×nh vÒ hîp t¸c x·, vµ d¹y t¹i Tr−êng ®¹i häc th−¬ng m¹i. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch nãi vÒ t×nh h×nh kinh tÕ ch©u ¢u, vÒ hîp t¸c x·, vÒ kinh tÕ thµnh phè. Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi, «ng ra n−íc ngoµi. -351, 487.

T«n-xt«i, L.N. (1828-1910) - nhµ v¨n thiªn tµi ng−êi Nga, mét trong nh÷ng nhµ v¨n vÜ ®¹i cña thÕ giíi, ®· cã ¶nh h−ëng lín ®Õn sù ph¸t triÓn v¨n häc Nga vµ thÕ giíi. Trong t¸c phÈm cña m×nh, T«n-xt«i ®· lµm s¸ng tá cuéc sèng cña n−íc Nga tr−íc çch m¹ng, ®· ph¶n ¸nh t×nh h×nh m©u thuÉn phøc t¹p trong thêi gian ®ã, nh÷ng m©u thuÉn ®· nãi lªn t©m tr¹ng cña çc giai cÊp kh¸c nhau vµ cña çc tÇng líp nh©n d©n kh¸c nhau trong x· héi Nga håi sau c¶i çch, vµ t− çch cña hä trong cuéc çch m¹ng 1905-1907.

T«n-xt«i sinh ra vµ lín lªn trong mét gia ®×nh ®Þa chñ quý téc líp trªn thuéc giai cÊp thèng trÞ n−íc Nga thêi bÊy giê. Nh−ng «ng ®· ®o¹n tuyÖt víi çc quan ®iÓm cña giíi nµy vµ lµ mét ng−êi h¨ng h¸i tè gi¸c çc chÕ ®é nhµ n−íc vµ kinh tÕ - x· héi thiÕt lËp trªn sù


725

¸p bøc vµ bãc lét quÇn chóng lao ®éng; «ng ®· phÉn né ®¶ ph¸ çc giai cÊp thèng trÞ, v¹ch trÇn sù bÊt c«ng cña toµ ¸n Nga hoµng, sù gi¶ dèi cña ®¹o ®øc t− s¶n, v.v.. T«n-xt«i ®· kÞch liÖt phª ph¸n nhµ thê, lµ çi tiªu biÓu cho chÕ ®é chuyªn chÕ, ñng hé vµ bµo ch÷a cho ¸ch ¸p bøc vµ bãc lét, v× thÕ «ng ®· bÞ khai trõ ra khái gi¸o héi. V. I. Lª-nin ®· gäi T«n-xt«i lµ "tÊm g−¬ng ph¶n ¸nh çch m¹ng Nga". §¸nh gi¸ tÇm vÜ ®¹i cña nhµ v¨n, ®¸nh gi¸ tr×nh ®é nghÖ thuËt thiªn tµi cña «ng, ®¸nh gi¸ ý nghÜa träng ®¹i cña «ng ®èi víi v¨n häc Nga vµ thÕ giíi, Lª-nin ®· chøng minh r»ng, thÕ giíi quan cña T«n-xt«i ®· ph¶n ¸nh mét çch râ rµng nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö ®éc ®¸o cña cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, víi tÝnh çch lµ mét cuéc çch m¹ng t− s¶n kiÓu n«ng d©n, ph¶n ¸nh nh÷ng m©u thuÉn cña cuéc çch m¹ng ®ã, ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña çch m¹ng.

Khi tè gi¸c sù ®éc tµi cña chÝnh thÓ chuyªn chÕ, ®¸ng lÏ ph¶i ®Êu tranh chèng chÕ ®é n«ng n« vµ nhµ n−íc c¶nh s¸t - chuyªn chÕ th× T«n-xt«i l¹i ®Ò ra thuyÕt "kh«ng dïng b¹o lùc ®Ó chèng l¹i b¹o lùc", tõ bá chÝnh trÞ, tõ bá çch m¹ng, tù c¶i thiÖn; lÏ ra ph¶i ®Êu tranh chèng l¹i t«n gi¸o th× «ng l¹i ®Ò ra viÖc cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi t«n gi¸o cò b»ng mét t«n gi¸o míi. T«n-xt«i kh«ng thÓ hiÓu ®−îc phong trµo c«ng nh©n , kh«ng thÓ hiÓu ®−îc nguyªn nh©n vµ tÝnh tÊt yÕu cña çch m¹ng. Häc thuyÕt cña «ng - gäi lµ "häc thuyÕt T«n-xt«i" - mang tÝnh chÊt ph¶n ®éng vµ kh«ng t−ëng, ®· g©y tai h¹i s©u s¾c cho phong trµo çch m¹ng. V. I. Lª-nin nãi vÒ thÕ giíi quan cña T«n-xt«i vµ vÒ toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng cña «ng trong mét lo¹t çc t¸c phÈm cña Ng−êi nh−: "LÐp T«n-xt«i, tÊm g−¬ng ph¶n ¸nh çch m¹ng Nga" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, n¨m 1972, t. 15, tr. 281-290), "L.N.T«n-xt«i", "L.N.T«n-xt«i vµ phong trµo c«ng nh©n hiÖn ®¹i", "T«n-xt«i vµ cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt n¨m 1971, t.16, tr. 425 - 431, 435 - 438, 467 - 468) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. -348.

T¬-ca-tsÐp, P.N. (1844-1885) - mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña ph¸i d©n tuý çch m¹ng, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ phª b×nh v¨n häc. Tõ n¨m 1861, tham gia tÝch cùc trong phong trµo sinh viªn, céng t¸c víi mét lo¹t t¹p chÝ tiÕn bé, «ng ®· bÞ chÝnh phñ Nga hoµng truy n·. Tõ n¨m 1873, «ng l−u vong ra n−íc ngoµi; cã lóc ®· céng t¸c víi t¹p chÝ "TiÕn lªn!" cña P.L.La-vrèp; trong nh÷ng n¨m 1875-1881, ®· cïng víi nhãm nh÷ng ng−êi Ba-lan l−u vong


726

xuÊt b¶n t¹p chÝ "Håi chu«ng b¸o ®éng"; n¨m 1880, hîp t¸c víi tê "Ni Dieu, ni MaÎtre" ("Ch¼ng ph¶i thiªn thÇn, ch¼ng ph¶i «ng chñ") cña ¤.Bl¨ng-ki.

T¬ - ca - tsÐp ®· dÉn ®Çu mét xu h−íng míi, gÇn gòi víi khuynh h−íng Bl¨ng - ki, trong ph¸i d©n tuý çch m¹ng; «ng coi cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ lµ ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu ®Ó tiÕn hµnh çch m¹ng, nh−ng kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt vai trß quyÕt ®Þnh cña quÇn chóng nh©n d©n. Theo ý cña T¬-ca-tsÐp th× thiÓu sè çch m¹ng cÇn ph¶i n¾m lÊy chÝnh quyÒn, x©y dùng mét nhµ n−íc míi vµ tiÕn hµnh viÖc c¶i t¹o çch m¹ng cã lîi cho nh©n d©n , cßn nh©n d©n chØ viÖc h−ëng nh÷ng kÕt qu¶ s½n cã. ¤ng ®· nhËn ®Þnh mét çch sai lÇm r»ng nhµ n−íc chuyªn chÕ kh«ng cã c¬ së x· héi ë n−íc Nga vµ kh«ng ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña mét giai cÊp nµo c¶. Trong çc bµi b¸o "S¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi l−u vong", Ph.¡ng-ghen ®· phª ph¸n çc quan ®iÓm tiÓu t− s¶n cña T¬-ca-tsÐp (xem C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XV, 1935, tr. 241-264). Nh÷ng n¨m cuèi ®êi, «ng n»m ®iÒu d−ìng ë bÖnh viÖn thÇn kinh Pa-ri vµ chÕt t¹i ®ã. - 221.

TsÐc-nèp, V.M. (1876-1952) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh vµ nhµ lý luËn cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Trong t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga", y ®· viÕt nhiÒu bµi cã xu h−íng chèng l¹i chñ nghÜa M¸c, m−u toan chøng minh r»ng, kh«ng thÓ ¸p dông häc thuyÕt cña M¸c vµo n«ng nghiÖp ®−îc. Trong nh÷ng n¨m 1902 -1905, lµ biªn tËp viªn cña tê "N−íc Nga çch m¹ng" cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Sau cuéc Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, lµm bé tr−ëng Bé n«ng nghiÖp trong ChÝnh phñ l©m thêi, tæ chøc çc cuéc ®µn ¸p khèc liÖt nh÷ng n«ng d©n chiÕm ruéng ®Êt cña ®Þa chñ. Ngµy 5 (18) th¸ng Giªng 1918, mét bé phËn ph¶n çch m¹ng trong Quèc héi lËp hiÕn ®· bÇu y lµm chñ tÞch quèc héi. Trong nh÷ng n¨m néi chiÕn, y lµ kÎ tæ chøc çc cuéc phiÕn lo¹n chèng x«-viÕt; n¨m 1920, l−u vong ra n−íc ngoµi; ë ®ã, y vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng chèng x«-viÕt.

Trong çc t¸c phÈm lý luËn cña TsÐc-nèp, chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ chñ nghÜa chiÕt trung kÕt hîp víi chñ nghÜa xÐt l¹i vµ víi çc quan ®iÓm kh«ng t−ëng cña ph¸i d©n tuý. Khi ë n−íc ngoµi, y ®· m−u toan ®em çi "chñ nghÜa x· héi x©y dùng" kiÓu t− s¶n c¶i l−¬ng ®èi lËp l¹i víi chñ nghÜa x· héi khoa häc. - 351, 359, 380, 416, 542.

TsÐc-n−-sÐp-xki , N.G. (1828-1889) - nhµ d©n chñ çch m¹ng vÜ ®¹i Nga, nhµ b¸c häc, nhµ v¨n, nhµ phª b×nh v¨n häc; lµ mét trong nh÷ng bËc


727

tiÒn bèi lçi l¹c cña phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. TsÐc-n−-sÐp-xki lµ ng−êi cæ vò vÒ t− t−ëng vµ l·nh tô cña phong trµo d©n chñ - çch m¹ng trong nh÷ng n¨m 60 ë Nga. Lµ mét nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t−ëng, «ng cho r»ng, th«ng qua c«ng x· n«ng d©n cã thÓ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi; nh−ng ®ång thêi, víi t− çch lµ nhµ d©n chñ çch m¹ng, «ng "®· biÕt t¸c ®éng vµo toµn bé nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ lóc bÊy giê theo tinh thÇn çch m¹ng vµ truyÒn b¸ - v−ît qua mäi trë ng¹i cña mµng l−íi kiÓm duyÖt - t− t−ëng vÒ çch m¹ng n«ng d©n, vÒ cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng nh»m lËt ®æ tÊt c¶ çc chÝnh quyÒn cò" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 20, tr. 175-176). T¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng thêi" do «ng biªn tËp lµ c¬ quan ng«n luËn cña çc lùc l−îng çch m¹ng Nga. TsÐc-n−-sÐp-xki ®· c«ng phÉn v¹ch trÇn tÝnh chÊt n«ng n« cña cuéc "c¶i çch n«ng d©n" n¨m 1861, «ng ®· kªu gäi n«ng d©n ®øng lªn khëi nghÜa. N¨m 1862, «ng bÞ chÝnh phñ Nga hoµng b¾t giam ë ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-pa-vlèp-xcai-a gÇn 2 n¨m, vÒ sau «ng bÞ kÕt ¸n 7 n¨m khæ sai, vµ bÞ ®µy biÖt xø ë Xi-bi-ri. M·i ®Õn giµ, «ng míi ®−îc tr¶ l¹i tù do. §Õn cuèi ®êi, «ng vÉn lµ mét chiÕn sÜ h¨ng h¸i chèng l¹i mäi sù bÊt c«ng x· héi vµ chèng l¹i mäi biÓu hiÖn cña sù ¸p bøc vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ.

TsÐc-n−-sÐp-xki cã c«ng lín trong lÜnh vùc ph¸t triÓn triÕt häc duy vËt ë Nga. Quan ®iÓm triÕt häc cña «ng lµ ®Ønh cao cña toµn bé triÕt häc duy vËt tr−íc M¸c. Chñ nghÜa duy vËt cña TsÐc-n−-sÐp-xki mang tÝnh chÊt çch m¹ng vµ hµnh ®éng thùc tiÔn. TsÐc-n−-sÐp-xki ®· kÞch liÖt phª ph¸n çc häc thuyÕt duy t©m kh¸c nhau vµ ®· cè g¾ng söa l¹i phÐp biÖn chøng cña Hª-ghen theo tinh thÇn chñ nghÜa duy vËt. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ kinh tÕ häc, sö häc, mü häc, phª b×nh nghÖ thuËt, TsÐc-n−-sÐp-xki ®· nªu ra ®−îc nh÷ng kiÓu mÉu vÒ ph−¬ng ph¸p biÖn chøng khi nghiªn cøu thùc t¹i . Khi nghiªn cøu çc t¸c phÈm cña TsÐc-n−-sÐp-xki, C. M¸c ®¸nh gi¸ rÊt cao çc t¸c phÈm ®ã vµ gäi «ng lµ mét nhµ b¸c häc Nga vÜ ®¹i. Lª-nin ®· viÕt vÒ TsÐc-n−-sÐp-xki r»ng TsÐc-n−-sÐp-xki "thËt lµ mét nhµ ®¹i v¨n hµo Nga duy nhÊt, tõ nh÷ng n¨m 50 cho ®Õn n¨m 1888, «ng vÉn kiªn tr× chñ nghÜa duy vËt triÕt häc hoµn chØnh... Nh−ng, do t×nh tr¹ng l¹c hËu trong ®êi sèng cña n−íc Nga, TsÐc-n−-sÐp-xki ®· kh«ng v−¬n lªn, hay nãi cho ®óng h¬n, ®· kh«ng thÓ v−¬n lªn tíi chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cña M¸c vµ ¡ng -ghen" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1971, t. 14, tr. 507).

TsÐc-n−-sÐp-xki ®· viÕt hµng lo¹t t¸c phÈm xuÊt s¾c trªn çc


728

lÜnh vùc triÕt häc, chÝnh trÞ kinh tÕ häc, sö häc, lu©n lý häc vµ mü häc. Nh÷ng t¸c phÈm phª b×nh v¨n häc cña «ng ®· cã ¶nh h−ëng lín ®Õn sù ph¸t triÓn v¨n häc vµ nghÖ thuËt Nga. TiÓu thuyÕt "Lµm g×?" cña TsÐc-n−-sÐp-xki (1863) ®· cã t¸c dông gi¸o dôc nhiÒu thÕ hÖ çch m¹ng ë Nga vµ ë n−íc ngoµi. -32.

Tuèc-ghª-nÐp, I.X. (1818-1883) - nhµ v¨n vÜ ®¹i ng−êi Nga, ®· cã c«ng lín trong viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ v¨n häc Nga. Çc t¸c phÈm cña «ng v¹ch râ nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ mÆt t− t−ëng vµ t©m tr¹ng x· héi Nga nh÷ng n¨m 30-70 cña thÕ kû tr−íc. Trong t¸c phÈm cña m×nh, Tuèc-ghª-nÐp ®· v¹ch trÇn nh÷ng m©u thuÉn tiªu biÓu trong cuéc sèng cña x· héi Nga; «ng ®· dùng lªn mét lo¹t ®iÓn h×nh vÒ "nh÷ng con ng−êi thõa", tøc lµ nh÷ng con ng−êi hiÓu rÊt râ sù diÖt vong cña chÕ ®é quý téc, nh−ng trªn thùc tÕ ®· kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm mét çi g× ®Ó thay ®æi chÕ ®é ®ã c¶; lÇn ®Çu tiªn trong v¨n häc, «ng ®· nªu ra mét ®¹i biÓu cña thÕ hÖ míi, ®ã lµ ng−êi trÝ thøc - d©n chñ - çch m¹ng ("ng−êi theo chñ nghÜa h− v«"). ë Tuèc -ghª -nÐp, sù ph¶n ®èi kÞch liÖt chÕ ®é n«ng n« ®· kÕt hîp víi çc yªu s¸ch tù do chñ nghÜa «n hoµ. Theo Lª-nin th× Tuèc - ghª-nÐp "®· thiªn vÒ chÕ ®é lËp hiÕn qu©n chñ vµ quý téc «n hoµ, ... «ng kh«ng −a chñ nghÜa d©n chñ mu-gÝch cña §«-br«-li-u-bèp vµ TsÐc-n−-sÐp-xki" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1971, t. 27, tr. 346). -482.

Tu-lin, C. - xem Lª-nin, V.I.

V

V.D. - xem Da-xu-lÝch, V.I.

V.§m. - xem Da-xu-lÝch, V.I.

V.I. - xem Da-xu-lÝch, V.I.

V.I. - xem I-van-sin, V.P.

V.V. - xem V«-r«n-txèp, V.P.

Va-nª-Ðp, A.A. (1872-1899) - ng−êi d©n chñ - x· héi. N¨m 1892, gia nhËp nhãm m¸c-xÝt ë Ni-g¬-ni Nèp-g«-rèt. N¨m 1893, vµo häc


729

Tr−êng ®¹i häc kü thuËt ë Pª-tÐc-bua, tham gia nhãm m¸c-xÝt cña çc sinh viªn kü thuËt. N¨m 1894, tham gia xuÊt b¶n t¸c phÈm (in th¹ch) cña V. I. Lª-nin "Nh÷ng "ng−êi b¹n d©n" lµ thÕ nµo vµ hä ®Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ra sao?". N¨m 1895, Va-nª-Ðp tham gia tÝch cùc trong viÖc thµnh lËp "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua, trë thµnh ng−êi tuyªn truyÒn trong çc nhãm c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, l·nh ®¹o c«ng viÖc chuÈn bÞ vÒ kü thuËt ®Ó xuÊt b¶n tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". Cïng víi V. I. Lª-nin, G.M.Cr¬-gi-gia-nèp-xki vµ nh÷ng ng−êi kh¸c, Va-nª-Ðp ®· bÞ b¾t trong vô "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" vµ ®Õn n¨m 1897 bÞ ®−a ®i ®µy ë miÒn §«ng Xi-bi-ri. Vµo cuèi th¸ng T¸m ®Çu th¸ng ChÝn 1899, Va-nª-Ðp cïng víi 16 ng−êi kh¸c thuéc ®¶ng d©n chñ - x· héi ®· ký "Lêi ph¶n kh¸ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" do V. I. Lª-nin th¶o ra nh»m chèng l¹i b¶n "Credo" cña "ph¸i kinh tÕ". - 39, 42.

Va-xi-li-Ðp, N.V. (sinh n¨m 1855) - ®¹i t¸ hiÕn binh, tõ n¨m 1900 phô tr¸ch së hiÕn binh tØnh Min-xc¬, ng−êi ñng hé "chñ nghÜa x· héi c¶nh s¸t" cña Du-ba-tèp. -146.

Vai-tlinh (Weitling), Vin-hem (1808-1871) - nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n §øc trong thêi kú ph«i thai cña phong trµo, lµ mét trong nh÷ng nhµ lý luËn cña chñ nghÜa céng s¶n b×nh qu©n kh«ng t−ëng; lµ thî may, lµ nhµ ho¹t ®éng tÝch cùc cña "Liªn minh nh÷ng ng−êi chÝnh nghÜa". Nh÷ng quan ®iÓm cña Vai-tlinh - nh− ¡ng-ghen nãi - ®· ®ãng vai trß tÝch cùc, "lµ b−íc chuyÓn biÕn ®Çu tiªn cã tÝnh chÊt ®éc lËp vÒ lý luËn cña giai cÊp v« s¶n §øc"; nh−ng tõ khi xuÊt hiÖn chñ nghÜa céng s¶n khoa häc th× nh÷ng quan ®iÓm ®ã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña ý thøc giai cÊp cña c«ng nh©n. C.M¸c vµ Ph.¡ng - ghen ®· phª ph¸n nghiªm kh¾c çc quan ®iÓm cña Vai-tlinh. Sau çch m¹ng 1848-1849, «ng l−u vong sang Mü, t¹i ®©y, trong nh÷ng n¨m 1850-1855, «ng ®· xuÊt b¶n t¹p chÝ "Republik der arbeiter" ("ChÕ ®é céng hoµ c«ng nh©n"); vÒ sau «ng rêi bá phong trµo c«ng nh©n. -50.

Van-nèp-xki, P.X. (1822-1904) - t−íng trong qu©n ®éi Nga hoµng; trong nh÷ng n¨m 1881-1898, lµ bé tr−ëng Bé quèc phßng. N¨m 1899, lµ chñ tÞch ñy ban ®iÒu tra nguyªn nh©n nh÷ng sù ph¶n ®èi cña sinh viªn trong çc tr−êng ®¹i häc. Sau khi B«-g«-lª-pèp bÞ ¸m s¸t, n¨m 1901 Van-nèp-xki ®−îc bæ nhiÖm lµm bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n, y ®· ®−a ra nh÷ng lêi lÏ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa


730

vÒ "sù yªu mÕn vµ sù quan t©m nhiÖt t×nh ®Õn nhµ tr−êng". y ®· tù h¹n chÕ trong nh÷ng c¶i çch nhá trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ tiÕp tôc ®µn ¸p phong trµo sinh viªn çch m¹ng. Do kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô ®−îc giao phã lµ "kÎ ®i trÊn an", nªn n¨m 1902 Van-nèp-xki ®· tõ chøc. -342-343.

Van-tÕch (Vahlteich), Çc-l¬ Giu-li-ót (1839-1915) - ng−êi d©n chñ -x· héi ph¸i h÷u §øc, thî ®ãng giµy. B¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ víi t− çch lµ ng−êi ñng hé Vai-tlinh, tham gia çc héi gi¸o dôc c«ng nh©n, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ lµ bÝ th− ®Çu tiªn cña Tæng héi c«ng nh©n §øc theo ph¸i L¸t-xan. ¤ng ®· ph¸t biÓu ý kiÕn chèng l¹i viÖc L¸t-xan ve v·n chÕ ®é ph¶n ®éng Phæ vµ tham väng cña L¸t-xan muèn lµm nhµ ®éc tµi trong Tæng héi, do ®ã «ng ®· tõ chøc bÝ th− vµ ch¼ng bao l©u th× bÞ khai trõ ra khái Tæng héi. VÒ sau, «ng trë thµnh ®¶ng viªn cña ph¸i Ai-x¬-n¸ch, tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa ë Hem-ni-tx¬, lµm viÖc trong ban biªn tËp cña tê "Chemnitzer Freie Presse" ("B¸o chÝ tù do cña Hem-ni-tx¬"), ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu quèc héi. Sau khi ®¹o luËt ngo¹i lÖ chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®−îc th«ng qua, «ng ph¶i l−u vong sang Mü; ë ®©y, «ng ®· tham gia phong trµo c«ng nh©n vµ ban biªn tËp cña mét lo¹t tê b¸o. -15.

Ve-b¬ (Webb), Bª-a-t¬-ri-xa (1858-1943) vµ XÝt-n©y (1859-1947) - nh÷ng nhµ ho¹t ®éng x· héi næi tiÕng ë Anh, thuéc ph¸i c¶i l−¬ng chñ nghÜa. §· cïng nhau viÕt nhiÒu t¸c phÈm vÒ lÞch sö vµ lý luËn cña phong trµo c«ng nh©n Anh. Cuèn s¸ch cña hai «ng bµ "Industrial Democracy" (1897) ("NÒn d©n chñ c«ng nghiÖp") ®· ®−îc dÞch ra tiÕng Nga vµ xuÊt b¶n vµo n¨m 1900-1901 d−íi nhan ®Ò "Lý luËn vµ thùc tiÔn cña chñ nghÜa c«ng liªn Anh"; tËp ®Çu do V. I. Lª-nin dÞch, cßn tËp hai do V.I. Lª-nin hiÖu ®Ýnh. Lµ nh÷ng nhµ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n vµ cña tÇng líp c«ng nh©n quý téc, «ng bµ Ve-b¬, trong çc t¸c phÈm cña m×nh, ®· nªu ra t− t−ëng gi¶i quyÕt hoµ b×nh vÊn ®Ò c«ng nh©n trong khu«n khæ cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Ve-b¬ ®· ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi -s«-vanh. XÝt-n©y Ve-b¬ lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra Héi Pha-biªng c¶i l−¬ng chñ nghÜa, tham gia chÝnh phñ c«ng ®¶ng lÇn thø nhÊt (1924) vµ lÇn thø hai (1929-1931). Hai vî chång Ve-b¬ cã nhiÒu c¶m t×nh ®èi víi Liªn-x«; n¨m 1932, ®· ®i th¨m Liªn-x«. -77, 181.


731

Vin-hem II (H«-hen-tx«n-lÐc) (1859-1941) - hoµng ®Õ §øc vµ vua Phæ (1888-1918). -125.

VÝt-te, X.I-u. (1849-1915) - nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc cña Nga vµo cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX, ®¹i biÓu cho lîi Ých cña "chñ nghÜa ®Õ quèc phong kiÕn - qu©n phiÖt" ë n−íc Nga Nga hoµng; y kiªn tr× chÕ ®é chuyªn chÕ, chñ tr−¬ng duy tr× chÕ ®é qu©n chñ b»ng nh÷ng nh−îng bé kh«ng ®¸ng kÓ vµ b»ng nh÷ng lêi høa hÑn víi giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, b»ng nh÷ng hµnh ®éng ®µn ¸p d· man nh©n d©n. Y lµ mét trong nh÷ng kÎ tæ chøc ®µn ¸p cuéc çch m¹ng n¨m 1905-1907. Víi c−¬ng vÞ lµ bé tr−ëng Bé giao th«ng (th¸ng Hai ®Õn th¸ng T¸m 1892), bé tr−ëng Bé tµi chÝnh (1892-1903), lµ chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng (th¸ng M−êi 1905 ®Õn th¸ng T− 1906), VÝt-te ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cña m×nh trong lÜnh vùc tµi chÝnh, trong chÝnh s¸ch thuÕ quan, trong viÖc x©y dùng ®−êng s¾t, trong viÖc x©y dùng luËt c«ng x−ëng, khuyÕn khÝch viÖc ®Çu t− cña n−íc ngoµi, gióp cho chñ nghÜa t− b¶n ë Nga ph¸t triÓn vµ t¨ng thªm sù lÖ thuéc cña n−íc Nga vµo çc c−êng quèc ®Õ quèc. V. I. Lª-nin ®· gäi y lµ "Bé tr−ëng m¹i b¶n", "nh©n viªn së giao dÞch". -120, 322-329, 337, 355, 427, 441, 547.

Voãc-m¬-x¬, A.E. (1868-1937) - luËt gia, phã gi¸o s− ®¹i häc, vµ vÒ sau lµm gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va; ng−êi thuéc ph¸i tù do. Trong nh÷ng n¨m 1901-1902, ®· nãi chuyÖn trong çc héi nghÞ cña "Héi t−¬ng trî cña c«ng nh©n c¬ khÝ" cña Du-ba-tèp. N¨m 1911, Voãc -m¬-x¬ cïng víi nhãm çc gi¸o s− kh¸c thuéc ph¸i tù do ®· rêi khái Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va ®Ó ph¶n ®èi viÖc ®µn ¸p cña bé tr−ëng Bé gi¸o dôc quèc d©n. N¨m 1917, «ng trë l¹i Tr−êng ®¹i häc tæng hîp M¸t-xc¬-va vµ lµ gi¸o s− cña tr−êng ®ã cho tíi n¨m 1928. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña mét sè s¸ch nãi vÒ quyÒn cña n«ng d©n vµ c«ng d©n. -146.

V«-r«n-txèp, V.P. (V.V.) (1847-1918) - nhµ kinh tÕ häc vµ chÝnh luËn, nhµ t− t−ëng cña ph¸i d©n tuý tù do chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m 80-90; t¸c gi¶ çc cuèn "VËn mÖnh cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga" (1882), "Nh÷ng ph−¬ng h−íng cña chóng ta" (1893), "Kh¸i luËn vÒ kinh tÕ lý thuyÕt" (1895) vµ çc cuèn s¸ch kh¸c; trong çc t¸c phÈm ®ã, «ng phñ nhËn sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga, ca ngîi nÒn tiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸, lý t−ëng ho¸ c«ng x· n«ng th«n. ¤ng tuyªn truyÒn chñ tr−¬ng tho¶ hiÖp víi chÝnh phñ Nga hoµng vµ kiªn quyÕt chèng l¹i chñ nghÜa M¸c. V.I.Lª-nin ®·


732

nghiªm kh¾c phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña V«-r«n-txèp trong nhiÒu t¸c phÈm cña Ng−êi. - 45, 55, 63, 487.

V«n-tman (Woltmann), Lót -vÝch (1871-1907) - nhµ x· héi häc vµ nh©n chñng häc ph¶n ®éng §øc. Trong nhiÒu t¸c phÈm, V«n-tman m−u toan chøng minh sù ®ång nhÊt gi÷a triÕt häc m¸c-xÝt vµ triÕt häc Can-t¬; y cho r»ng ®Êu tranh kinh tÕ lµ nhiÖm vô chÝnh cña phong trµo c«ng nh©n. ¸p dông häc thuyÕt cña §¸c-uyn vµo sù ph¸t triÓn x· héi, «ng ta cho r»ng kÕt cÊu giai cÊp cña x· héi ch¼ng nh÷ng do çc nguyªn nh©n lÞch sö mµ cßn lµ do sù bÊt b×nh ®¼ng tù nhiªn gi÷a ç nh©n quyÕt ®Þnh. Y b¶o vÖ thuyÕt chñng téc, coi nh÷ng ®Æc ®iÓm chñng téc lµ yÕu tè quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh vµ trong t¹p chÝ "Politisch - Antropologische Revue" ("T¹p chÝ chÝnh trÞ - nh©n chñng häc") xuÊt b¶n n¨m 1902, y ®· nªu ra t− t−ëng cho r»ng d©n téc §øc lµ d©n téc th−îng ®¼ng; çc quan ®iÓm cña V«n-tman trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh trong hÖ t− t−ëng cña chñ nghÜa ph¸t-xÝt §øc. -59.

X

Xa-d«-nèp, G.P. (sinh n¨m 1857) - ®¹i biÓu cña ph¸i d©n tuý ph¶n ®éng, mét trong nh÷ng "ng−êi d©n tuý c¶nh s¸t", theo nh− Lª-nin nãi; Xa-d«-nèp lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng t¸c phÈm: "TÝnh chÊt kh«ng thÓ chuyÓn nh−îng ruéng ®Êt cña n«ng d©n víi c−¬ng lÜnh kinh tÕ nhµ n−íc" (1889), "Cã nªn ®Ó c«ng x· hay kh«ng?" (1894) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. Tõ n¨m 1899 ®Õn n¨m 1902, Xa-d«-nèp biªn tËp b¸o "N−íc Nga", mét tê b¸o cã xu h−íng tù do chñ nghÜa «n hoµ, xuÊt b¶n ®−îc nhê tiÒn trî cÊp cña çc nhµ c«ng nghiÖp M¸t-xc¬-va. Sau ngµy 17 th¸ng M−êi 1905, Xa-d«-nèp lµ thµnh viªn cña "Liªn minh nh©n d©n Nga" do ph¸i Tr¨m ®en tæ chøc. - 486, 487.

Xa-vin-cèp, B.V. (B-v) (1879 - 1925) - nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o "Tæ chøc chiÕn ®Êu" cña ®¶ng Êy; sau Çch m¹ng th¸ng M−êi, lµ kÎ thï nguy h¹i cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt. Xa-vin-cèp b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ ngay tõ khi cßn lµ sinh viªn Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Pª-tÐc-bua, ®· gÇn gòi víi "ph¸i kinh tÕ" - "T− t−ëng c«ng nh©n", ®· tuyªn truyÒn trong çc nhãm c«ng nh©n, ®· céng t¸c víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n". N¨m 1901, Xa-vin-cèp bÞ b¾t vµ bÞ ®µy ®i tØnh V«-l«-g®a, tõ tØnh ®ã ®i ra n−íc ngoµi. ë n−íc ngoµi, «ng gia


733

nhËp ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, tham gia hÕt søc tÝch cùc çc vô khñng bè cña "Tæ chøc chiÕn ®Êu" cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Sau cuéc Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, Xa-vin-cèp lµ thø tr−ëng Bé quèc phßng (cña Kª-ren-xki); vÒ sau lµm thèng ®èc qu©n sù tØnh Pª-t¬-r«-gr¸t. Theo s¸ng kiÕn cña Xa-vin-cèp, ¸n tö h×nh ngoµi mÆt trËn ®· ®−îc ¸p dông. Sau çch m¹ng th¸ng M−êi, Xa-vin-cèp lµ ng−êi tæ chøc hµng lo¹t çc cuéc phiÕn lo¹n ph¶n çch m¹ng vµ çc cuéc can thiÖp qu©n sù chèng l¹i n−íc Céng hoµ x« - viÕt. N¨m 1924, Xa-vin-cèp ®· bÊt hîp ph¸p trë vÒ Liªn-x«, nh−ng bÞ b¾t. Héi ®ång qu©n sù cña toµ ¸n tèi cao Liªn - x« ®· kÕt ¸n xö b¾n Xa-vin-cèp, nh−ng theo quyÕt ®Þnh cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt Liªn-x«, téi tö h×nh cña Xa-vin-cèp ®· ®−îc thay b»ng 10 n¨m tï. N¨m 1925, y ®· tù tö ë trong tï.

Xa-vin-cèp ®· viÕt mét vµi cuèn tiÓu thuyÕt thÊm nhuÇn chñ nghÜa thÇn bÝ (víi bót danh lµ A.Rèp-sin) vµ "Håi ký cña ng−êi khñng bè", mét håi ký tù thuËt cña t¸c gi¶. -94, 131-132, 134, 135-154, 162-163, 166, 169, 177.

Xan-t−-cèp - Sª-®rin, M.£. (1826-1889) - nhµ v¨n trµo phóng vÜ ®¹i Nga, nhµ d©n chñ çch m¹ng. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, «ng ®· kÞch liÖt phª ph¸n chÕ ®é n«ng n« - chuyªn chÕ ë Nga, ®· s¸ng t¹o ra hµng lo¹t nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ bän ®Þa chñ chuyªn chÕ, vÒ bän ®¹i diÖn cña chÕ ®é quan l¹i cña Nga hoµng, vÒ bän tù do chñ nghÜa nhót nh¸t, vµ lÇn ®Çu tiªn trong v¨n häc Nga, «ng ®· nªu ®−îc nh÷ng ®iÓn h×nh vÒ bän t− s¶n tham tµn. V× nh÷ng truyÖn ng¾n ®Çu tay cña m×nh:"M©u thuÉn" (1847) vµ "Mét vô r¾c rèi" (1848) , nªn th¸ng T− 1848, «ng bÞ ®µy ë Vi-¸t-ca, ph¶i sèng ë ®ã trªn 7 n¨m. §Çu n¨m 1856, «ng trë l¹i Pª-tÐc-bua, «ng ®· viÕt "Tuú bót tØnh lÎ"; vÒ sau trong nh÷ng n¨m 60 vµ 80, «ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm lín: "LÞch sö cña mét thµnh phè" (1869-1870), "Nh÷ng bµi diÔn v¨n víi giäng chÝnh thøc" (1872-1876), "Çc ngµi dßng hä G«-lèp-lÐp" (1875-1880) v.v.. Lª-nin ®· gäi TiÓu Giu-®a-G«-lèp-lÐp - mét nh©n vËt chÝnh trong cuèn tiÓu thuyÕt "Çc ngµi dßng hä G«-lèp-lÐp" - lµ bÊt hñ, vµ trong çc t¸c phÈm cña m×nh th−êng sö dông h×nh t−îng ®ã, còng nh− nhiÒu h×nh t−îng ®iÓn h×nh kh¸c trong çc t¸c phÈm cña Xan-t−-cèp - Sª-®rin ®Ó v¹ch mÆt nh÷ng nhãm x· héi vµ çc chÝnh ®¶ng thï ®Þch víi nh©n d©n. C. M¸c ®· ®¸nh gi¸ cao nh÷ng t¸c phÈm cña Xan-t−-cèp - Sª-®rin. Trong nh÷ng n¨m 1863 - 1864, Xan-t−-cèp - Sª-®rin trë thµnh nhµ chÝnh luËn chñ chèt cña t¹p chÝ d©n chñ - çch m¹ng "Ng−êi ®−¬ng thêi"; tõ n¨m 1868, tham gia ban biªn tËp t¹p chÝ "Ký sù n−íc


734

nhµ". Sau khi Nª-cra-xèp mÊt, n¨m 1878, «ng trë thµnh tæng biªn tËp t¹p chÝ nµy vµ lµ l·nh tô thùc sù, vÒ tinh thÇn, cña tÇng líp trÝ thøc d©n chñ, kÕ tôc truyÒn thèng vÜ ®¹i cña phong trµo d©n chñ çch m¹ng trong nh÷ng n¨m 60. -169.

Xanh-Xi-m«ng (Saint-Simon), H¨ng -ri Cl«-®¬ (1760-1825) - nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t−ëng vÜ ®¹i Ph¸p; «ng ®· phª ph¸n chÕ ®é t− b¶n, nªu ra c−¬ng lÜnh thay thÕ chÕ ®é ®ã b»ng mét x· héi x©y dùng trªn nguyªn t¾c liªn hiÖp. Xanh - Xi-m«ng cho r»ng trong x· héi míi mäi ng−êi ®Òu ph¶i lao ®éng vµ vai trß cña con ng−êi cÇn ph¶i t−¬ng xøng víi kÕt qu¶ lao ®éng cña hä; ®· nªu ra t− t−ëng vÒ liªn minh gi÷a c«ng nghiÖp vµ khoa häc, vÒ nÒn s¶n xuÊt tËp trung vµ cã kÕ ho¹ch. Nh−ng ë Xanh-Xi-m«ng, - nh− ¡ng-ghen ®· viÕt, - "bªn c¹nh xu h−íng v« s¶n, vÉn cßn gi÷ nh÷ng ¶nh h−ëng nµo ®ã cña xu h−íng t− s¶n" ("Chèng §uy-rinh", tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, in lÇn thø nhÊt, 1959, tr. 30). ¤ng cho r»ng, trong x· héi t−¬ng lai quyÒn së h÷u t− nh©n vµ lîi tøc cho t− b¶n vÉn cßn ®−îc duy tr× nguyªn vÑn, «ng phñ nhËn ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ çch m¹ng; do kh«ng hiÓu ®−îc sø m¹ng lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n, «ng cho r»ng nh÷ng c¶i çch cña chÝnh phñ vµ gi¸o dôc ®¹o ®øc cña x· héi theo tinh thÇn t«n gi¸o míi cã thÓ thñ tiªu ®−îc çc m©u thuÉn giai cÊp, «ng chñ tr−¬ng tuyªn truyÒn lßng yªu th−¬ng nh©n d©n cho nh÷ng ng−êi giµu.

Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Xanh-Xi-m«ng lµ: "Th− cña mét ng−êi ë Gi¬-ne-v¬ göi nh÷ng ng−êi cïng thêi" (1802), "Giíi thiÖu nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc cña thÕ kû XIX" (1807-1808), "Cuèn chØ nam cña çc nhµ c«ng nghiÖp" (1823-1824), "§¹o C¬-®èc míi" (1825) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 33.

Xc¬-voãc-txèp, A. I. (1848-1914) - nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, nhµ n«ng häc, gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc n«ng l©m ë N«-v«-a-lÕch-xan-®ri-xc¬, t¸c gi¶ mét lo¹t t¸c phÈm vÒ ®Ò tµi chÝnh trÞ kinh tÕ häc vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp. V. I. Lª-nin lu«n lu«n phª ph¸n çc quan ®iÓm cña Xc¬-voãc-txèp trong çc t¸c phÈm cña m×nh. Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Xc¬-voãc-txèp lµ: "¶nh h−ëng cña ph−¬ng tiÖn vËn t¶i b»ng h¬i n−íc ®èi víi n«ng nghiÖp" (1890), "Nghiªn cøu kinh tÕ" (1894), "Nguyªn lý chÝnh trÞ kinh tÕ häc" (1898), vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 549.

Xª-rª-bri-a-cèp, £. A. (1854 - 1921) - nhµ çch m¹ng d©n tóy Nga; n¨m 1871, lµ häc viªn cña tr−êng hµng h¶i, gÇn gòi víi çc nhãm


735

çch m¹ng bÝ mËt trªn h¹m ®éi; n¨m 1879, cïng víi çc nhãm sÜ quan h¶i qu©n, «ng gia nhËp ®¶ng "D©n ý", ho¹t ®éng trong "tæ chøc qu©n sù" cña ®¶ng, phæ biÕn s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p vµ trë thµnh ng−êi tuyªn truyÒn tÝch cùc. N¨m 1883, «ng gi¶i ngò vµ ra n−íc ngoµi. ë n−íc ngoµi, «ng tham gia ho¹t ®éng b¸o chÝ, xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n t¹p chÝ "§ªm tr−íc" (1899 - 1902). Sau çch m¹ng 1905, «ng trë vÒ Nga, céng t¸c víi mét sè t¹p chÝ. VÒ sau, Xª-rª-bri-a-cèp gÇn gòi víi ®¶ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng; sau Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, gia nhËp nhãm "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng giµ b¶o vÖ tæ quèc", biªn tËp b¸o "Nh©n d©n" cña nhãm nµy. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, Xª-rª-bri-a-cèp viÕt lÞch sö ®¶ng "D©n ý", viÕt "Håi ký vÒ P. L. La-vrèp". ¤ng ®· viÕt nhiÒu bµi b¸o vµ s¸ch nhá nãi vÒ lÞch sö cña phong trµo çch m¹ng ë Nga, trong ®ã cã cuèn "L−îc kh¶o lÞch sö cña nhãm "Ruéng ®Êt vµ tù do"" (1902), "Nh÷ng ng−êi çch m¹ng Nga trªn h¹m ®éi. Håi ký" (1907) vµ çc t¸c phÈm kh¸c. - 179.

Xi-pi-a-ghin, §. X. (1853 - 1902) - tõ n¨m 1899, lµm bé tr−ëng Bé néi vô vµ lµ ng−êi cÇm ®Çu bän hiÕn binh, th¼ng tay trõng trÞ mäi biÓu hiÖn d©n chñ nhá nhÊt, lÊn ¸t héi ®ång ®Þa ph−¬ng, ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng phong trµo gi¶i phãng ë Nga, do ®ã ®· bÞ çc tÇng líp réng r·i trong x· héi Nga c¨m ghÐt. "Tæ chøc chiÕn ®Êu" cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®· tæ chøc viÖc m−u s¸t Xi-pi-a-ghin, vµ ngµy 2 (15) th¸ng T− 1902 y ®· bÞ X. V. Ban-ma-sÐp giÕt chÕt. - 327 - 328, 349, 466, 469, 474.

Xta-kh«-vÝch, M. A. (1861 - 1923) - ng−êi thuéc ph¸i tù do «n hßa; trong nh÷ng n¨m 1895 - 1907, lµ ng−êi cÇm ®Çu tÇng líp quý téc ë tØnh ¤-ri-«n, ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong phong trµo héi ®ång ®Þa ph−¬ng; ®¹i biÓu cña §u-ma nhµ n−íc I vµ II, ñy viªn Héi ®ång quèc gia, lóc ®Çu gia nhËp ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, vÒ sau lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ®¶ng cña nh÷ng ng−êi th¸ng M−êi ("Liªn minh 17 th¸ng M−êi"). Sau Çch m¹ng th¸ng Hai 1917, lµ thèng ®èc PhÇn-lan, vÒ sau lµ ®¹i biÓu cña ChÝnh phñ l©m thêi ë n−íc ngoµi. - 330 - 332, 334.

Xta-r«-ve - xem P«-t¬-rª-xèp, A. N.

Xt¬-ru-vª, P. B. (R. N. X.) (1870 - 1944) - nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn t− s¶n Nga; trong nh÷ng n¨m 90, lµ ®¹i biÓu næi tiÕng


736

nhÊt cña "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p", lµ céng t¸c viªn vµ lµ biªn tËp viªn çc t¹p chÝ "Lêi nãi míi" (1897), "B−íc ®Çu" (1899) vµ "§êi sèng" (1900). Ngay trong t¸c phÈm ®Çu cña m×nh "Nh÷ng ý kiÕn phª ph¸n vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Nga" (1894), trong khi phª ph¸n ph¸i d©n tóy, Xt¬-ru-vª l¹i "bæ sung" vµ "phª ph¸n" häc thuyÕt kinh tÕ vµ triÕt häc cña C. M¸c, t¸n thµnh çc ®¹i biÓu cña chÝnh trÞ kinh tÕ häc t− s¶n tÇm th−êng vµ tuyªn truyÒn chñ nghÜa Man-tuýt. V. I. Lª-nin ®· gäi Xt¬-ru-vª lµ "kÎ ph¶n béi bËc thµy" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 16, tr. 467). Y lµ mét trong nh÷ng nhµ lý luËn vµ tæ chøc ra "Héi liªn hiÖp gi¶i phãng" (1904 - 1905) thuéc ph¸i t− s¶n tù do chñ nghÜa vµ lµ biªn tËp viªn cña c¬ quan ng«n luËn bÊt hîp ph¸p cña Héi liªn hiÖp lµ t¹p chÝ "Gi¶i phãng" (1902 - 1905). Khi thµnh lËp ®¶ng d©n chñ - lËp hiÕn n¨m 1905, lµ ñy viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ®¶ng ®ã. Sau khi çch m¹ng 1905 - 1907 thÊt b¹i, Xt¬-ru-vª lµ thñ lÜnh çnh h÷u cña ph¸i tù do; ngay tõ khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt 1914 - 1918, lµ mét nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga x©m l−îc. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, lµ kÎ thï c«ng khai cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt, lµ thµnh viªn trong chÝnh phñ ph¶n çch m¹ng Vran-ghen, lµ tªn b¹ch vÖ l−u vong. -20, 51, 52, 80, 231, 337, 392, 441, 465, 468, 480, 481, 502-503.

Mitchell - xem MÝt-sen, I-xa-¸c. N.N. - xem Lª-nin, V.I. N.N. - xem Pr«-c«-p«-vÝch, X.N. Richter, Jacob - xem Lª-nin, V.I.

737

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp

cña V. I. Lª-nin (Th¸ng Giªng - Th¸ng T¸m 1902)

Th¸ng Giªng - th¸ng T¸m.

Lª-nin sèng ë Muyn - khen (th¸ng Giªng - th¸ng Ba), sau ®ã ë Lu©n- ®«n. Lª-nin l·nh ®¹o c«ng t¸c biªn tËp b¸o "Tia löa"; khëi th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh ®¶ng.

13 th¸ng Giªng

(theo lÞch míi).

Lª-nin th¶o mét sè ®iÓm trong phÇn thùc tiÔn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN.

§Çu n¨m. Lª-nin trÝch t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") vµ b¸o "Vorwärst" ("TiÕn lªn"). Mét sè ®o¹n trÝch ®−îc dïng ®Ó viÕt cuèn "Lµm g×?" vµ th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN.

ChËm nhÊt lµ 8 (21) th¸ng Giªng.

Lª-nin tãm t¾t dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do G. V. Plª-kha-nèp th¶o, vµ ®−a ra nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ ý kiÕn phª b×nh cña m×nh.

8 (21) th¸ng Giªng. T¹i cuéc héi nghÞ cña ban biªn tËp "Tia löa" ë Muyn-khen, Lª-nin ®· phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt do G. V. Plª-kha-nèp th¶o, vµ ®−a ra nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ bæ sung cña m×nh.

Sím nhÊt lµ 8

(21) th¸ng Giªng.

Lª-nin viÕt kÕ ho¹ch th«ng b¸o vÒ qu¸ tr×nh th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN trong ban biªn tËp "Tia löa".

Kho¶ng tõ ngµy 8 ®Õn ngµy 25 th¸ng Giªng

Lª-nin viÕt ph−¬ng ¸n ban ®Çu b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN do Ng−êi th¶o ra:

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin

738

(21 th¸ng Giªng ®Õn 7 th¸ng Hai).

phÇn lý luËn, phÇn ruéng ®Êt vµ kÕt luËn.

15 (28) th¸ng Giªng. Bµi b¸o cña Lª-nin "VÒ dù to¸n ng©n s¸ch cña nhµ n−íc" ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 15.

Gi÷a th¸ng Giªng.

Lª-nin viÕt xong cuèn "Lµm g×? Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta", cuèn s¸ch mµ Lª-nin ®· b¾t ®Çu viÕt tõ th¸ng N¨m 1901.

Tr−íc ngµy 25 th¸ng Giªng (7 th¸ng Hai).

Cuèn "Lµm g×?" cña Lª-nin ®−îc ®em ra th¶o luËn trong ban biªn tËp "Tia löa".

25 th¸ng Giªng (7 th¸ng Hai).

Lª-nin viÕt th− ®Õn Gi¬-ne-v¬ b¸o cho G.V. Plª-kha-nèp biÕt r»ng Ng−êi ®· göi cho «ng ta b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN kÌm theo nh÷ng ®iÓm söa ®æi cña I-u. ¤. M¸c-tèp; r»ng cuèn "Lµm g×?" ®ang xÕp ch÷; Lª-nin hái vÒ viÖc Plª-kha-nèp viÕt bµi cho t¹p chÝ "B×nh minh".

Kho¶ng tõ ngµy 25 th¸ng Giªng ®Õn ngµy 18 th¸ng Hai (7 th¸ng Hai ®Õn 3 th¸ng Ba).

Lª-nin th¶o nèt dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN; viÕt bæ sung çc phÇn ruéng ®Êt vµ c«ng x−ëng trong b¶n dù th¶o.

ChËm nhÊt lµ ngµy 30 th¸ng Giªng (12 th¸ng Hai).

Theo s¸ng kiÕn vµ chØ thÞ cña Lª - nin, tæ chøc "Tia löa" ë Nga ®−îc thµnh lËp t¹i ®¹i héi cña nh÷ng ng−êi theo ph¸i "Tia löa" häp ë Xa-ma-ra.

Sau ngµy 30 th¸ng Giªng (12 th¸ng Hai).

Lª-nin viÕt th− ®Õn Xa-ma-ra cho G. M. vµ D. P. Cr¬-gi-gia-nèp-xki, chµo mõng viÖc thµnh lËp tæ chøc "Tia löa" ë Nga. Lª-nin viÕt: "S¸ng kiÕn cña çc ®ång chÝ lµm chóng t«i rÊt ®çi vui mõng. Hoan h«! ChÝnh ph¶i nh− thÕ! h·y ph¸t huy h¬n n÷a! H·y ho¹t ®éng ®éc lËp h¬n n÷a, cã s¸ng kiÕn h¬n n÷a - çc ®ång chÝ lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®· b¾t ®Çu mét çch réng r·i, nh− vËy lµ tiÕp tôc th× sÏ th¾ng lîi!".


739

1 (14) th¸ng Hai. Bµi b¸o cña Lª-nin "Cæ ®éng chÝnh trÞ vµ "quan ®iÓm giai cÊp"" vµ bµi b¸o ng¾n "Tr¶ lêi "B¹n ®äc"" ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 16.

5 (18) th¸ng Hai. Lª-nin viÕt th− ®Õn BÐc-n¬ cho L.I.¸c-xen-rèt-oãc -t«-®èc, ®Ò nghÞ göi bµi "VÒ mét sè bµi tËp triÕt häc cña mét sè "nhµ phª ph¸n"" mµ bµ ®· viÕt, khuyªn nªn ®Ó mét vµi dßng trong bµi ®ã phª b×nh TsÐc-nèp.

13 (26) th¸ng Hai. Lª-nin viÕt th− vÒ Xa-ma-ra cho mÑ lµ Ma-ri-a AlÕch-xan-®rèp-na U-li-a-n«-va, cho biÕt lµ ®· nhËn ®−îc s¸ch cña em g¸i lµ Ma-ri-a I-li-ni-ts¬-na U-li-a-n«-va göi; Ng−êi ®Ò nghÞ chuyÓn lêi hái th¨m ®Õn A. A. Prª-«-bra-giªn-xki (ng−êi hµng xãm ë tr¹i c¹nh lµng A-la-ca-Ðp-ca, tØnh Xa-ma-ra, n¬i Lª-nin ®· ®Õn nghØ hÌ trong nh÷ng n¨m 1889-1893), høa sÏ viÕt cho «ng ta mét bøc th− chi tiÕt.

15 (28) th¸ng Hai. Çc bµi b¸o cña Lª-nin: "Nh÷ng dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n" vµ "Trong ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc Nga" ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 17.

ChËm nhÊt lµ ngµy 18 th¸ng Hai (3 th¸ng Ba).

Lª-nin viÕt ba ®iÓm söa ®æi trong b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh ®¶ng do Ng−êi th¶o.

18 th¸ng Hai 3 (th¸ng Ba).

Lª-nin viÕt th− ®Õn Xuy-rÝch cho P.B.¸c -xen -rèt, b¸o tin lµ ®· viÕt xong b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN vµ dÉn nguyªn v¨n ba ®iÓm söa ®æi trong b¶n dù th¶o Êy.

Sím nhÊt lµ ngµy 18 th¸ng Hai (3 th¸ng Ba).

Lª-nin lËp danh môc çc s¸ch ë th− viÖn Gi¬-ne-v¬ theo çc vÊn ®Ò kh¸c nhau, c¨n cø vµo çc thø tiÕng §øc, Anh vµ Ph¸p.

Th¸ng Hai. Lª-nin viÕt lêi tùa cho cuèn "Lµm g×?".

Th¸ng Hai - nöa ®Çu th¸ng Ba.

Lª-nin viÕt bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ -x· héi Nga" mµ Ng−êi gäi lµ bµi thuyÕt minh phÇn ruéng ®Êt cña c−¬ng lÜnh §CNDCXHN.


740

Nöa cuèi th¸ng Hai-®Çu th¸ng Ba.

Lª-nin viÕt th− cho L.I. G«n-®man, høa gióp çc c«ng nh©n nhµ in bÝ mËt ë Ki-si-nÐp, do G«n-®man ®iÒu khiÓn, liªn hÖ víi trung t©m "Tia löa" ë Xa-ma-ra.

§Çu th¸ng Ba. Cuèn "Lµm g×? Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta" ®−îc nhµ xuÊt b¶n §Ýt-x¬ xuÊt b¶n ë Stót-ga. Cuèn s¸ch mang bÝ danh cña Lª-nin - "N.Lª-nin".

5 (18) th¸ng Ba. Lª-nin viÕt "B¸o ço cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa" t¹i héi nghÞ (héi nghÞ ®¹i biÓu) çc ban chÊp hµnh §CNDCXHN" vµ s¬ th¶o nghÞ quyÕt cho Héi nghÞ ®¹i biÓu ë Bª-l«-xtèc cña §CNDCXHN.

Kho¶ng tõ ngµy 5 ®Õn ngµy 8 (18 ®Õn 21) th¸ng Ba.

Lª-nin tham gia héi nghÞ ban biªn tËp, chØ thÞ cho ®¹i biÓu cña ph¸i "Tia löa" ®i dù Héi nghÞ ®¹i biÓu ë Bª-l«-xtèc.

9 (22) th¸ng Ba. Lª-nin viÕt th− cho P.B. ¸c-xen-rèt, hái ý kiÕn cña «ng ta vÒ b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña §CNDCXHN do Plª-kha-nèp th¶o, b¸o tin lµ ®· göi b¶n dù th¶o hiÖp nghÞ mµ Ng−êi ®· nh©n danh bé phËn biªn tËp ë Muyn-khen ®Ò nghÞ lÊy lµm c¬ së ®Ó th¶o ra b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh chung; coi viÖc ®−a çc b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh ra th¶o luËn trong §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi lµ kh«ng thÝch ®¸ng.

Tr−íc ngµy 10 (23) th¸ng Ba.

V× cuéc luËn chiÕn gay g¾t gi÷a t¹p chÝ "B×nh minh" vµ ban biªn tËp "Vorwärts", Lª-nin viÕt th− ®Õn Pa-ri cho G.§.L©y-t©y-den ®Ò nghÞ kiÓm tra nh÷ng tin ®ån vÒ viÖc B.N. Cri-tsÐp - xki nhËn th− c¶m ¬n cña Min-l¬-r¨ng v× «ng ta ®· göi bµi cho b¸o "Vorwärts" ("TiÕn lªn"), ñng hé çnh c¶i l−¬ng trong ®¶ng d©n chñ - x· héi Ph¸p (®øng ®Çu lµ Gi«-re-x¬ vµ Min-l¬-r¨ng) vµ ®Ò nghÞ cho biÕt kÕt qu¶.

10 (23) th¸ng Ba. Bµi b¸o "Th− göi çc ñy viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng" vµ bµi b¸o nhá cña Lª-nin viÕt vÒ


741

nhãm "§Êu tranh" ®¨ng trªn b¸o "Tia löa", sè 18.

11 (24) th¸ng Ba. Lª-nin viÕt th− cho M.A.U-li-a-n«-va, hái th¨m vÒ c«ng viÖc gia ®×nh; viÕt c¶m t−ëng cña m×nh vÒ truyÖn ng¾n "Tr−íc b−íc ngoÆt" cña Vª-rª-xa-Ðp ®¨ng trong t¹p chÝ "ThÕ giíi cña Th−îng ®Õ".


Lª-nin ghi ý kiÕn vµ nhËn xÐt phª b×nh vÒ b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña §CNDCXHN do G. V. Plª-kha-nèp th¶o. V× tæ chøc "Tia löa" ë §øc bÞ c¶nh s¸t theo dâi, nªn bé phËn biªn tËp ë Muyn - khen do Lª-nin ®øng ®Çu, quyÕt ®Þnh chuyÓn ®Þa ®iÓm xuÊt b¶n tê "Tia löa" tõ Muyn - khen sang Lu©n-®«n.

14 (27) th¸ng Ba. Lª-nin viÕt th− cho P.B.¸c -xen-rèt, cho biÕt vÒ viÖc dù ®Þnh chuyÓn ban biªn tËp "Tia löa" ®Õn Lu©n-®«n, høa sÏ göi nh÷ng nhËn xÐt cña m×nh vÒ b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp; coi viÖc triÖu tËp héi nghÞ çc ñy viªn ban biªn tËp "Tia löa" ®Ó th¶o luËn b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh lµ qu¸ sím. Héi nghÞ häp ë Xuy-rÝch vµo ngµy 1-4 (14-17) th¸ng T−; Lª-nin kh«ng tham gia héi nghÞ Êy.

Kho¶ng tõ ngµy 15 th¸ng Ba ®Õn ngµy 6 th¸ng T− (28 th¸ng Ba ®Õn 19 th¸ng T−).

Lª-nin viÕt th− cho A.A.B«-g®a-nèp, th− ký nhãm s¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi ®i ®µy ë V«-l«-g®a, chÊp nhËn ®Ò nghÞ cña «ng ta vÒ viÖc céng t¸c víi ban biªn tËp "Tia löa" xuÊt b¶n lo¹i s¸ch phæ cËp, nh−ng coi nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖu ®Ýnh s¸ch do nhãm ®ã ®Ò nghÞ lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc; cho biÕt nh÷ng nhËn xÐt cña m×nh vÒ bµi b¸o göi ®Õn.


Lª-nin viÕt th− cho A.N.P«-t¬-rª-xèp biÕt vÒ viÖc ban biªn tËp "Tia löa" chuyÓn tõ Muyn-khen ®Õn Lu©n -®«n.

20 th¸ng Ba (2 th¸ng T−).

Lª-nin viÕt th− cho M.A.U-li-a-n«-va, hái th¨m søc khoÎ cña mÑ; çm ¬n Ma-ri-a


742

I-li-ni-ts¬-na ®· ph©n lo¹i çc s¸ch göi tõ Xi-bi-ri vÒ; ®Ò nghÞ khi nhËn ®−îc ®Þa chØ míi cña Ng−êi (v× sÏ chuyÓn ®Õn Lu©n-®«n) th× göi çc s¸ch Nga, kÓ c¶ s¸ch b¸o thèng kª.

Tr−íc ngµy 22 th¸ng Ba (4 th¸ng T−).

Lª-nin söa ®æi phÇn ruéng ®Êt trong dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN.

22 vµ 23 th¸ng Ba (4 vµ 5 th¸ng T−).

Lª-nin viÕt th− cho G. V. Plª-kha-nèp biÕt lµ ®· göi bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ -x· héi Nga" cho «ng ta vµ ®Ò nghÞ «ng ta cho biÕt ý kiÕn vÒ nh÷ng nhËn xÐt cña V. I. Da-xu-lÝch ghi trªn lÒ bµi b¸o vµ gÊp rót göi b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN do tiÓu ban th¶o ra.


Lª-nin viÕt th− cho A.N.P«-t¬-rª-xèp, cho biÕt vÒ sù bÊt ®ång x¶y ra trong ban biªn tËp khi G. V. Plª-kha-nèp ®Ò nghÞ ®øng ra ®¶m nhËn viÖc biªn tËp t¹p chÝ "B×nh minh" vµ xuÊt b¶n t¹p chÝ Êy ë Gi¬-ne-v¬.


Lª-nin viÕt th− cho chÞ lµ An-na-I-li-ni-ts¬-na-£-li-da-r«-va ë BÐc-lanh b¸o tin vÒ viÖc ®i Lu©n-®«n vµ cho chÞ biÕt ®Þa chØ göi th−.

Tr−íc ngµy 30 th¸ng Ba (12 th¸ng T−).

Trong th− göi cho N.A. A - lÕch-xª-Ðp ë Lu©n-®«n, Lª-nin b¸o tin lµ ban biªn tËp "Tia löa" s¾p chuyÓn ®Õn ®ã; b¸o tr−íc r»ng th− göi cho Ng−êi sÏ ®Ò göi cho Gia-cèp RÝch-t¬.


V. I. Lª-nin vµ N.C. Cróp-xcai-a tõ Muyn-khen ®Õn Lu©n-®«n. Trªn tµu ho¶ Lª-nin ®· viÕt ý kiÕn nhËn xÐt b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng do tiÓu ban hoµ gi¶i cña ban biªn tËp "Tia löa" th¶o ra.

Sau ngµy 30 th¸ng Ba (12 th¸ng T−).

V. I. Lª-nin vµ N.C. Cróp-xcai-a trªn ®−êng tõ Muyn-khen ®Õn Lu©n - ®«n dõng l¹i ë C«-l«-nh¬, tham quan nhµ thê C«-l«-nh¬, ghÐ vµo Li-e-gi¬, sau ®ã ®Õn Bruy-xen.


743

1 (14) th¸ng T−. §iÓm söa ®æi cña Lª-nin cho cuèn "Lµm g×?" ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 19.

§Çu th¸ng T−. V.I.Lª-nin vµ N.C. Cróp -xcai-a tíi Lu©n-®«n.

Lª-nin viÕt nhËn xÐt thªm vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN do tiÓu ban hoµ gi¶i cña ban biªn tËp "Tia löa" th¶o ra.

Lª-nin viÕt th− cho th− ký phô tr¸ch kü thuËt cña ban biªn tËp "Tia löa" lµ V.V. C«-giÐp-ni-c«-va, cßn t¹m thêi ë l¹i Muyn-khen ®Ó xuÊt b¶n mét sè b¸o trong khi ch−a gi¶i quyÕt ®−îc viÖc in ë Lu©n-®«n; t¸n thµnh vÒ c¬ b¶n b¸o "Tia löa" sè 19 võa míi ®−a in, tr¶ lêi nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc xuÊt b¶n sè b¸o sau.

Sím nhÊt lµ ngµy

4 (17) th¸ng T−.

Lª-nin tæ chøc in b¸o "Tia löa" ë Lu©n-®«n.

Lª-nin bµn víi Ha-ri Quen-s¬, tæng biªn tËp c¬ quan trung −¬ng cña Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi Anh - b¸o "Justice" ("ChÝnh nghÜa") - vÒ viÖc in b¸o "Tia löa" t¹i nhµ in cña b¸o ®ã.

Lª-nin viÕt chó thÝch cña ban biªn tËp cho tê b¸o khæ nhá "VÒ nh÷ng con gi¸n vµ nh÷ng kÎ ¨n b¸m" ph¸t hµnh ë Pª-tÐc-bua nh©n viÖc bé tr−ëng Bé néi vô Xi-pi-a-ghin bÞ C.V. Ban-ma-sÐp ¸m s¸t.

5 (18) th¸ng T−. Lª-nin viÕt th− cho P.B. ¸c -xen -rèt, cho biÕt lµ bËn tói bôi vÒ c«ng t¸c tæ chøc ban biªn tËp "Tia löa" ë Lu©n-®«n, hái vÒ bµi cña ¸c -xen-rèt viÕt cho t¹p chÝ "B×nh minh", sè 4.

8 (21) th¸ng T−. Lª-nin viÕt th− cho gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng Anh ®Ò nghÞ «ng ta cÊp thÎ ®Ó ®Õn nghiªn cøu çc tµi liÖu vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt t¹i phßng ®äc cña viÖn. Th− cã kÌm theo th−


744

giíi thiÖu cña tæng th− ký Tæng liªn ®oµn c«ng liªn lµ I. MÝt-sen.

10 (23) th¸ng T−. Lª-nin viÕt th− cho P.B.¸c-xen-rèt, cho biÕt ®Þa chØ cña Ng−êi ë Lu©n-®«n (®Ó ®¶m b¶o bÝ mËt, Lª-nin ®Ò nghÞ kh«ng cho nhiÒu ng−êi biÕt ®Þa chØ cña m×nh), hái bµi x· luËn cña G. V. Plª-kha-nèp viÕt cho tê "Tia löa", sè 20 ®· xong ch−a.

Kho¶ng tõ ngµy 10 ®Õn ngµy 20 th¸ng T− (23 th¸ng T− ®Õn 3 th¸ng N¨m).

Lª-nin söa ®æi mét vµi ®iÓm trong bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" sau khi bµi Êy ®−îc çc ñy viªn ban biªn tËp "Tia löa" - G. V. Plª-kha-nèp, P.B.¸c-xen-rèt, V. I. Da-xu-lÝch vµ I-u. ¤. M¸c-tèp - th¶o luËn t¹i héi nghÞ ë Xuy-rÝch ngµy 2 (15) th¸ng T−.

11 (24) th¸ng T−. Lª-nin viÕt bøc th− thø hai cho gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng Anh b¸o tin lµ ®· göi th− giíi thiÖu míi cña I. MÝt-sen.

16 (29) th¸ng T−. Lª-nin ghi vµo tê ®¨ng ký cña phßng ®äc cña ViÖn b¶o tµng Anh lµ ®· t×m hiÓu néi quy phßng ®äc, vµ ghi ®Þa chØ cña m×nh.

Sím nhÊt lµ ngµy 16 (29) th¸ng T− 1902 - chËm nhÊt vµo th¸ng T− 1903.

Lª-nin lµm viÖc t¹i phßng ®äc cña ViÖn b¶o tµng Anh ë Lu©n -®«n; nghiªn cøu nh÷ng b¶n thèng kª ®Æc biÖt vÒ t×nh h×nh n«ng nghiÖp ë §øc, Hµ-lan, Ph¸p. Lª-nin trÝch çc t¸c phÈm: C. Hubach."Ein Beitrag zur Statistik der Verschuldung des ländlichen Grundbesitzes in Nieder - Hessen" (C. Hu-b¸ch. "VÒ b¶n thèng kª nî cña n«ng d©n ë Ni-®¬ HÐc-xen"), H.Grohman. "Die niederländische Landwirt schaft im Jaahre 1890" (H.Gr« - man. "N«ng nghiÖp Hµ -lan n¨m 1890"), Th. Goltz. "Die agrarischen Aufgaben der Gegenwart" (T. G«n-tx¬. "Nh÷ng vÊn ®Ò ruéng ®Êt hiÖn nay"), P.Turot. "L'enquªten agricole de 1866-1870" (P. Tuy-r«. "§iÒu tra vÒ n«ng nghiÖp 1866 -1870") v.v.. Lª-nin trÝch b¶n b¸o ço hµng n¨m cña viªn


745

tr−ëng ban thanh tra c«ng x−ëng Anh: "Annual Report of the Chief Inspector of Factories and Workshops for the year 1900", xuÊt b¶n ë Lu©n - ®«n n¨m 1901. Lª-nin tãm t¾t b¶n b¸o ço Êy vµ lËp danh môc çc Ên phÈm kh¸c cña nghÞ viÖn xuÊt b¶n n¨m 1901. Lª-nin lËp danh môc vµ ghi chó s¸ch b¸o vµ t¹p chÝ tiÕng Anh theo çc vÊn ®Ò kh¸c nhau.

20 th¸ng T− (3 th¸ng N¨m).

Lª-nin viÕt th− cho P.B.¸c-xen-rèt, cho biÕt vÒ viÖc chuÈn bÞ c«ng bè b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN trªn tê "Tia löa", sè 21, vÒ viÖc söa ®æi bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ -x· héi Nga" cho phï hîp víi çc ®Ò nghÞ cña héi nghÞ ban biªn tËp "Tia löa" ë Xuy-rÝch, vµ vÒ viÖc ®· göi c−¬ng lÜnh Êy cho Plª-kha-nèp. Lª-nin cßn cho biÕt nh÷ng vô b¾t bí ë V«-r«-ne-gi¬ vµ U-pha.

Sím nhÊt lµ ngµy 20 th¸ng T− (3 th¸ng N¨m).

Lª-nin nghiªn cøu b¸o ço trong kho l−u tr÷ s¸ch cña Héi ®ång ®Þa ph−¬ng KhÐc-x«n n¨m 1900, lµm mét sè con tÝnh; nghiªn cøu cuèn s¸ch cña V.Ph.¸c -n«n:"Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña kü thuËt n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp trong çc doanh nghiÖp n«ng d©n ë huyÖn KhÐc-x«n", xuÊt b¶n ë KhÐc-x«n n¨m 1902; Lª-nin ®· ghi chó trong cuèn s¸ch ®ã.


Lª-nin göi th− ®Õn Pa-ri cho "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi" vµ A.Crª-me, ®¹i diÖn cña Ban chÊp hµnh ph¸i Bun ë n−íc ngoµi, ®Ò nghÞ b¸o cho biÕt tªn hä vµ ®Þa chØ çc ñy viªn Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II §CNDCXHN mµ Héi nghÞ ®¹i biÓu ë Bª-l«-xtèc ®· bÇu ra, v× cho r»ng ®¹i biÓu "Tia löa" ®· bÞ b¾t; Lª-nin ®Ò nghÞ dïng mäi biÖn ph¸p chuyÓn b¸o khæ nhá ngµy 1 th¸ng N¨m cho çc ban chÊp hµnh ë ®Þa ph−¬ng; Lª-nin khuyªn nªn liªn hÖ qua G.§.L©y-t©y-den, ®¹i biÓu ph¸i "Tia löa" ë Pa-ri.


746


Lª-nin viÕt th− cho G.§.L©y-t©y-den, cho biÕt lµ cÇn ph¶i t×m cho ra bøc th− quan träng mµ Ng−êi göi cho «ng ta ngµy 21 th¸ng T− (4 th¸ng N¨m) vµ ph¶i thùc hiÖn nhiÖm vô cÊp b¸ch ®· nãi trong bøc th− Êy.

Lª-nin viÕt thªm vµo bøc th− cña N.C. Cróp-xcai-a göi P.N.Lª-pª-sin-xki vµ I.I. R¸t-tsen-c« ë P¬-xcèp bµn vÒ viÖc tæ chøc ë V¸c-®i-« (Na-uy) mét tr¹m chuyÓn tiÕp nh÷ng s¸ch b¸o bÝ mËt vÒ Nga, b¸o cho biÕt nh÷ng vô b¾t bí ë V«-r«-ne-gi¬ vµ I -a-r«-xl¸p; trong phÇn t¸i bót cña bøc th−, Lª-nin cho biÕt lµ ®· nhËn ®−îc nh÷ng s¸ch thèng kª vµ ®Ò nghÞ göi nh÷ng tµi liÖu ®¸nh gi¸ ruéng ®Êt cña tØnh Vla-®i-mia, xuÊt b¶n n¨m 1901.


Lª-nin viÕt th− ®Õn Xa-ma-ra cho G.M.Cr¬-gi-gia-nèp-xki, cho biÕt vÒ viÖc ®¹i biÓu "Tia löa" t¹i cuéc Héi nghÞ ®¹i biÓu ë Bª-l«-xtèc lµ Ph.I. §an bÞ b¾t; vÒ viÖc thµnh lËp, ë Héi nghÞ, Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II §CNDCXHN, ®Ò ra nhiÖm vô lµ ph¶i n¾m ®−îc çc ban chÊp hµnh ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ ë miÒn Trung, miÒn U-ran vµ miÒn Nam, ®Ò nghÞ Cr¬-gi-gia-nèp-xki chuyÓn sang ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p.


Lª-nin viÕt th− cho M.A.U-li-a-n«-va hÑn sÏ gÆp ë n−íc ngoµi, giíi thiÖu con ®−êng ®i thuËn tiÖn nhÊt.


Lª-nin ®¨ng trªn t¹p chÝ ra hµng tuÇn ë Lu©n-®«n "The Athenaeum. Journal of English and foreign Literature, Science, the fine arts, Music and the Drama" ("A-tª-nª-um. T¹p chÝ v¨n häc, khoa häc, nghÖ thuËt, ©m nh¹c vµ kÞch cña Anh vµ n−íc ngoµi") lêi th«ng ço nh− sau: "TiÕn sÜ luËt ng−êi Nga vµ vî muèn nhËn mét ng−êi Anh (nam hoÆc n÷) d¹y häc tiÕng Anh vµ ng−îc l¹i sÏ d¹y cho ng−êi ®ã tiÕng Nga. - Th− tõ xin göi cho


747

«ng Gi. RÝch-t¬, 30, H«n-pho Xquª. Pen-t«n-vin. W. C.".

Th¸ng T−. Lª-nin viÕt ý kiÕn phª b×nh c−¬ng lÜnh cña "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §CNDCXHN".

1 (14) th¸ng N¨m. Lª-nin viÕt th− tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña G. V. Plª-kha-nèp vµ P. B. ¸c-xen-rèt khi hä xem l¹i lÇn thø hai bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ -x· héi Nga".

Lª-nin viÕt th− cho G. V. Plª-kha-nèp, ph¶n ®èi tÝnh chÊt vµ giäng nhËn xÐt kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc cña Plª-kha-nèp ®èi víi bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga".

Lª-nin viÕt th− cho A. N. P«-t¬-rª-xèp vÒ nh÷ng ý kiÕn cña G. V. Plª-kha-nèp ®èi víi bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga"; Lª-nin göi cho P«-t¬-rª-xèp bµi Êy.

Sau ngµy 9 (22) th¸ng N¨m.

Lª-nin viÕt lêi më ®Çu cña ban biªn tËp "Tia löa" cho b¶n tuyªn bè "Göi nh÷ng c«ng d©n Nga", do Ban chÊp hµnh vïng s«ng §«n §CNDCXHN ph¸t ra nh©n vô ¸n tö h×nh cña X.V.Ban-ma-sÐp, ng−êi ®· b¾n chÕt Xi-pi-a-ghin, bé tr−ëng Bé néi vô.

10 (23) th¸ng N¨m. Lª-nin viÕt phÇn t¸i bót trong bøc th− cña N.C.Cróp-xcai-a göi cho Ph.V.Len-gnÝch ë Xa-ma-ra, Ng−êi cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i phôc håi Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II cña ®¶ng vµ ph¶i g©y ¶nh h−ëng trong sè ®«ng çc Ban chÊp hµnh ®Þa ph−¬ng cña §CNDCXHN.

24 th¸ng N¨m (6 th¸ng S¸u).

Lª-nin söa ®æi néi dung bøc th− cña N. C. Cróp-xcai-a göi cho I. I. R¸t-tsen-c« ë Pª-tÐc-bua, nh»m gi¶i thÝch nh÷ng vÊn ®Ò vÒ s¸ch l−îc cña ph¸i Bun vµ "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi", vÒ kÕt qu¶


748

cña Héi nghÞ ®¹i biÓu ë Bª-l«-xtèc, vÒ viÖc thµnh lËp ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng.

25 th¸ng N¨m (7 th¸ng S¸u).

Lª-nin viÕt th− cho M. A. U-li-a-n«-va biÕt r»ng Ng−êi ®ang chê U-li-a-n«-va ra n−íc ngoµi, b¸o tin ®· nhËn ®−îc s¸ch cña Goãc-ki vµ Xki-ta-lª-tx¬, høa sÏ göi ®Þa chØ ®Ó U-li-a-n«-va tiÕp tôc göi s¸ch.

Sím nhÊt lµ ngµy 30 th¸ng N¨m (12 th¸ng S¸u).

Lª-nin viÕt lêi më ®Çu cña ban biªn tËp "Tia löa" cho b¶n tuyªn bè "Nh÷ng ho¹ sÜ - vµ ®Êu tranh cho tù do (Tµi liÖu trong thêi gian gÇn ®©y)" do "Héi liªn hiÖp nh÷ng ho¹ sÜ tù do" xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua nh©n cuéc biÓu t×nh dù ®Þnh tæ chøc vµo ngµy 3 (16) th¸ng Ba 1902. B¶n tuyªn bè vµ lêi më ®Çu cho b¶n tuyªn bè Êy ®· ®¨ng trªn tê "Tia löa", sè 22, th¸ng B¶y 1902.

1 (14) th¸ng S¸u. Tê "Tia löa", sè 21, ®¨ng dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN do ban biªn tËp "Tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh" th¶o ra theo s¸ng kiÕn vµ víi sù tham gia tÝch cùc cña Lª-nin.

5 (18) th¸ng S¸u. Lª-nin viÕt th− cho A.N. P«-t¬-rª-xèp ®Ò nghÞ më réng tê "Tia löa", tøc lµ ra thªm phô tr−¬ng, xuÊt b¶n nh÷ng cuèn s¸ch nhá; chuyÓn c«ng t¸c biªn tËp tê "B×nh minh" cho G. V. Plª-kha-nèp (ë Gi¬-ne-v¬).

Tr−íc ngµy 9 (22) th¸ng S¸u.

Lª-nin viÕt th− cho P.B.¸c- xen-rèt ®Ò nghÞ cho biÕt kh¶ n¨ng tæ chøc viÖc tr×nh bµy b¶n thuyÕt tr×nh cña Ng−êi ë BÐc-lanh.

9 (22) th¸ng S¸u. Lª-nin viÕt th− cho I.I. R¸t - tsen-c« ë Pª-tÐc-bua ®Ò nghÞ hîp t¸c víi ph¸i Bun vµ Ban th−êng trùc tæ chøc Nga cña ph¸i "Tia löa" ®Ó thµnh lËp Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II §CNDCXHN, nhËn lµm th− ký vµ l·nh ®¹o c«ng t¸c cña Ban tæ chøc; giao cho ph¸i Bun c«ng t¸c chuÈn bÞ ®¹i héi trong çc tæ chøc cña hä.


749

10 (23) th¸ng S¸u. Kho¶ng tõ ngµy 12 ®Õn ngµy 14 (25 ®Õn 27) th¸ng S¸u.

Lª-nin viÕt th− cho G. V. Plª-kha-nèp biÕt lµ Ng−êi ®ång ý víi ®Ò nghÞ cña «ng ta vÒ viÖc xo¸ bá sù xung ®ét x¶y ra gi÷a hai ng−êi nh©n viÖc biªn tËp bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga"; ®Ò nghÞ göi b¶n in thö bµi b¸o Êy cña Ng−êi; Ng−êi cho r»ng cÇn ph¶i gÊp rót ra tê "B×nh minh", sè 4.

Lª-nin viÕt th− cho L.I. ¸c - xen-rèt - oãc - t«-®èc, cho biÕt r»ng v× søc khoÎ yÕu Ng−êi kh«ng thÓ thuyÕt tr×nh vÒ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng t¹i khu di d©n cña ng−êi Nga ë BÐc-n¬; Ng−êi høa sÏ ®Õn ®ã vµo mïa thu.

Lª-nin ®Õn Pa-ri.

14 (27) th¸ng S¸u. Lª-nin ph¸t biÓu chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng t¹i cuéc häp cña nh÷ng nhµ chÝnh trÞ Nga l−u vong ë Pa-ri.

Nöa cuèi th¸ng S¸u - 12 (25) th¸ng B¶y.

Lª-nin sèng ë L«-ghi-vi (bê b¾c n−íc Ph¸p) cïng víi mÑ lµ M.A.U-li-a-n«-va vµ chÞ lµ A.I. £-li-da-r«-va.

19 th¸ng S¸u (2 th¸ng B¶y).

Lª-nin viÕt th− cho G. V. Plª-kha-nèp, cho biÕt vÒ viÖc ®Õn Br¬-ta-nh¬ ®Ó nghØ vµ gÆp hä hµng; vÒ sù bÊt ®ång víi I-u. ¤. M¸c-tèp vµ V. I. Da-xu-lÝch trong vÊn ®Ò ý nghÜa cña sù khñng bè (nh©n viÖc tê "Tia löa" sè 21 ®¨ng mét bµi b¸o vÒ vô G.Iu.LÕch-kÐc-t¬ m−u s¸t tªn tØnh tr−ëng tØnh Vin-n« lµ Ph«n Van); khuyªn Plª-kha-nèp nªn ch÷a bµi b¸o cña «ng ký tªn "Cùu chiÕn binh" thµnh bµi x· luËn cho tê "Tia löa", sè 22.

Kho¶ng tõ ngµy 26 th¸ng S¸u ®Õn ngµy 3 th¸ng B¶y (9 ®Õn 16 th¸ng B¶y).

Lª-nin viÕt th− cho I. I. R¸t-tsen-c«, theo yªu cÇu cña «ng ta, v¹ch ra kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ nh÷ng nhiÖm vô thùc tiÔn tr−íc m¾t trong c«ng t¸c tæ chøc cña §CNDCXHN ë Pª-tÐc-bua, ®Ò nghÞ cö ngay çc ®¹i biÓu cña


750

"Héi liªn hiÖp ®Êu tranh" ë Pª-tÐc-bua vµ cña Tæ chøc c«ng nh©n ®Õn Lu©n-®«n.

29 th¸ng S¸u (12 th¸ng B¶y).

Lª-nin viÕt th− cho G.V.Plª-kha-nèp, cho biÕt lµ ®· nhËn ®−îc bµi cña «ng ta "Phª ph¸n çc nhµ phª ph¸n ë n−íc ta" viÕt cho tê "B×nh minh" sè 4, hái v× sao Plª-kha-nèp kh«ng ®Õn Bruy-xen dù phiªn häp cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa; Lª-nin cho r»ng kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc kÕ ho¹ch cña §©y-ts¬ vÒ triÖu tËp ®¹i héi cña nh÷ng ng−êi theo ph¸i "Tia löa" - thùc tiÔn ë Thuþ-sÜ vµ ®Ò nghÞ gÆp Plª-kha-nèp vµ çc ®ång chÝ tõ Nga ®Õn, ë Lu©n-®«n.

Cuèi th¸ng S¸u - th¸ng B¶y.

Lª-nin viÕt bµi "T¹i sao ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i kiªn quyÕt vµ quyÕt liÖt tuyªn chiÕn víi bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng?".

3 (16) th¸ng B¶y. Lª-nin viÕt th− ®Õn Lu©n -®«n cho N. C. Cróp-xcai-a, Ng−êi cho r»ng kh«ng thÓ triÖu tËp t¹i Thôy-sÜ ®¹i héi nh÷ng ng−êi theo ph¸i "Tia löa" - thùc tiÔn v× chuÈn bÞ ch−a ®−îc ®Çy ®ñ hoµn toµn; yªu cÇu ch÷a b¶n in thö bµi "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" cña Ng−êi viÕt cho tê "B×nh minh", sè 4.

Lª-nin viÕt th− cho I.I. R¸t-tsen-c«, ®Ò nghÞ cho biÕt ý kiÕn cña c«ng nh©n vÒ quyÒn "Lµm g×?"; coi viÖc thiÕt lËp mèi liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a Tæ chøc c«ng nh©n Pª-tÐc-bua víi ban biªn tËp "Tia löa" lµ cÇn thiÕt; Ng−êi hái vÒ mèi quan hÖ víi Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua CNDCXHN, ®Ò nghÞ mét dù ¸n thµnh lËp Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II cña ®¶ng.

9 (22) th¸ng B¶y. Lª-nin viÕt th− cho I. I. R¸t-tsen-c« chØ thÞ lµ ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng l¹i viÖc ban chÊp hµnh ng¶ vÒ "chñ nghÜa kinh tÕ", vµ ®ång thêi t¨ng c−êng c«ng t¸c nh»m tranh thñ Tæ chøc c«ng nh©n


751

Pª-tÐc-bua vÒ phÝa m×nh, b»ng çch lîi dông tiÓu tæ do R¸t-tsen-c« l·nh ®¹o.

11 (24) th¸ng B¶y. Lª-nin viÕt th− cho G.§.L©y-t©y-den biÕt vÒ viÖc Ng−êi ®ang ë L«-ghi-vi; vÒ viÖc nhiÒu ban chÊp hµnh ë Nga ®· chuyÓn sang lËp tr−êng cña ph¸i "Tia löa", trong ®ã cã Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua.

12 (25) th¸ng B¶y. Lª-nin rêi L«-ghi-vi ®Õn Lu©n-®«n.

15 (28) th¸ng B¶y. Lª-nin viÕt th− cho G. V. Plª-kha-nèp, ®Ò nghÞ «ng ta nhanh chãng ®Õn Lu©n-®«n vµ b¸o lµ ®· göi tiÒn lé phÝ.

16 (29) th¸ng B¶y. Lª-nin viÕt th− vÒ Cr−m cho V. G. S¬-cli-a-rª-vÝch, ®Ò nghÞ ®Æt liªn l¹c gi÷a ban biªn tËp "Tia löa" víi tæ chøc c«ng nh©n d©n chñ - x· héi ë miÒn Nam n−íc Nga (Cr−m).

20 th¸ng B¶y (2 th¸ng T¸m).

Lª-nin viÕt th− cho P.G.Xmi-®«-vÝch, gi¶i thÝch ch−¬ng IV cuèn "Lµm g×?" vµ phÇn "Tæ chøc cña c«ng nh©n vµ tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng".


Lª-nin viÕt th− ®Õn Xuy-rÝch cho V.A. N«-xcèp biÕt vÒ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc lùa chän çc ph¸i viªn cña "Tia löa" ë Nga vµ viÖc l·nh ®¹o c«ng t¸c cña nh÷ng ph¸i viªn Êy ë n−íc ngoµi; Lª-nin cho r»ng cÇn ph¶i cã mét tæ chøc "Tia löa" ë Nga ®Ó l·nh ®¹o thùc tiÔn c«ng t¸c cña çc ph¸i viªn; Ng−êi ®Ò nghÞ th¾t chÆt h¬n n÷a liªn hÖ gi÷a "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §CNDCXHN" víi ban biªn tËp "Tia löa".

Lª-nin söa ch÷a bøc th− cña N.C. Cróp - xcai-a göi cho mét trong nh÷ng ñy viªn Ban chÊp hµnh Ki-Ðp §CNDCXHN; trong phÇn t¸i bót Lª-nin ®Ò nghÞ nh÷ng ng−êi trong ban chÊp hµnh ®Õn liªn hÖ trùc tiÕp víi ban biªn tËp "Tia löa", chø kh«ng th«ng qua çc héi viªn cña §ång minh d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga ë n−íc ngoµi.


752


Lª-nin viÕt t¸i bót trong bøc th− cña N. C. Cróp-xcai-a göi I. I. R¸t-tsen-c« r»ng «ng ta ph¶i rêi khái Pª-tÐc-bua v× bÞ c¶nh s¸t theo dâi.


Lª-nin viÕt th− cho G. V. Plª-kha-nèp, b¸o tin lµ V.P. Cra-xnu-kha, ñy viªn "Héi liªn hiÖp ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n" ë Pª-tÐc-bua ®· ®Õn vµ khuyªn Plª-kha-nèp chê ñy viªn Êy tíi Gi¬-ne-v¬.


Lª-nin viÕt th− cho I.I. R¸t-tsen-c«, cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i bæ sung nh÷ng thµnh viªn míi xuÊt th©n tõ c«ng nh©n vµo Tæ chøc c«ng nh©n, ®Ò nghÞ «ng ta ®i vÒ phÝa Nam - ®Õn Kh¸c-cèp hoÆc Ki-Ðp ®Ó khái bÞ b¾t.

Th¸ng B¶y - th¸ng T¸m.

Lª-nin viÕt bµi "Chñ nghÜa phiªu l−u çch m¹ng". Bµi ®ã ®· ®¨ng trªn b¸o "Tia löa", sè 23 vµ 24 (1 th¸ng T¸m vµ 1 th¸ng ChÝn), sau ®ã ®· in riªng thµnh cuèn s¸ch nhá.

Sau th¸ng B¶y. Lª-nin ®äc cuèn s¸ch nhá cña A. M¸c-t−-nèp "C«ng nh©n vµ çch m¹ng" xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ n¨m 1902, vµ cã ghi chó trong cuèn ®ã.

2 (15) th¸ng T¸m. Lª-nin häp víi çc ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh Pª-tÐc-bua §CNDCXHN, tæ chøc "Tia löa" ë Nga vµ "Héi liªn hiÖp miÒn B¾c cña §CNDCXHN"; t¹i cuéc héi nghÞ nµy, nhãm trung t©m "Tia löa" cña Ban tæ chøc triÖu tËp §¹i héi II cña ®¶ng, ®−îc thµnh lËp.

3 (16) th¸ng T¸m. Lª-nin söa ch÷a bøc th− cña N. C. Cróp - xcai-a göi I. I. R¸t-tsen-c« b¸o cho biÕt vÒ nh÷ng kÕt qu¶ cña cuéc héi nghÞ ë Lu©n-®«n ngµy 2 (15) th¸ng T¸m 1902.

6 (19) th¸ng T¸m. Lª-nin viÕt th− khuyªn P. B. ¸c-xen-rèt ®Õn Muyn-khen dù §¹i héi §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; kÌm theo bøc th− göi ¸c-xen-rèt cßn cã th− göi I.Kh.La-lai-an-tx¬.


753

9 (22) th¸ng T¸m. Lª-nin viÕt th− ®Õn Kh¸c-cèp cho çc biªn tËp viªn b¸o "C«ng nh©n miÒn Nam", hoan nghªnh viÖc ban biªn tËp b¸o ®ã quyÕt ®Þnh hîp t¸c víi tê "Tia löa"; Ng−êi hái vÒ nh÷ng kÕ ho¹ch thùc tiÔn tr−íc m¾t, b¸o cho biÕt ®Þa chØ trao ®æi th− tõ.

11 (24) th¸ng T¸m. Lª-nin viÕt th− cho Ban chÊp hµnh M¸t-xc¬-va §CNDCXHN nh©n viÖc ban chÊp hµnh tuyªn bè t¸n thµnh nh÷ng quan ®iÓm ®· nªu ra trong cuèn "Lµm g×?".

ChËm nhÊt lµ th¸ng T¸m.

Lª-nin th¶o lêi tùa cho cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" xuÊt b¶n lÇn thø hai.

Th¸ng T¸m. Lª-nin viÕt lêi tùa cho cuèn "NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga" xuÊt b¶n lÇn thø hai. Bµi cña Lª-nin: "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" ®¨ng trªn t¹p chÝ "B×nh minh", sè 4.

1 (14) th¸ng ChÝn. Tê "Tia löa" sè 24 ®¨ng bµi x· luËn cña Lª-nin "Dù luËt míi vÒ b·i c«ng".


754

755

Môc lôc

Lêi nhµ xuÊt b¶n Lêi tùa ........................................................................................... VII

1902

Lµm g×? Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch trong phong trµo chóng ta 1 -245

Lêi tùa .................................................................................. 3

I. Chñ nghÜa gi¸o ®iÒu vµ "tù do phª b×nh" 7-35 a) "Tù do phª b×nh" nghÜa lµ g×?................................ 7 b) Nh÷ng ng−êi biÖn hé míi cho "tù do phª b×nh" 12 c) Ph¸i phª b×nh ë Nga............................................... 19 d) ¡ng-ghen bµn vÒ ý nghÜa cña ®Êu tranh lý luËn 28

II. TÝnh tù ph¸t cña quÇn chóng vµ tÝnh tù gi¸c cña ®¶ng d©n chñ -x· héi ................................................ 35-67 a) B−íc ®Çu cña cao trµo tù ph¸t .............................. 36 b) Sù sïng b¸i tÝnh tù ph¸t. B¸o "T− t−ëng c«ng

nh©n" ........................................................................ 42 c) "Nhãm tù gi¶i phãng" vµ tê "Sù nghiÖp c«ng

nh©n" ........................................................................ 54

III. ChÝnh trÞ c«ng liªn chñ nghÜa vµ chÝnh trÞ d©n chñ-x· héi ........................................................................... 68-126 a) Cæ ®éng chÝnh trÞ vµ viÖc ph¸i kinh tÕ thu hÑp

cæ ®éng chÝnh trÞ..................................................... 69 b) C©u chuyÖn vÒ çch M¸c-t−-nèp ®· ph¸t triÓn

s©u thªm Plª-kha-nèp ............................................ 83 c) Nh÷ng cuéc tè ço vÒ chÝnh trÞ vµ "viÖc båi

d−ìng tÝnh tÝch cùc çch m¹ng" ........................... 87

Môc lôc

756

d) Chñ nghÜa kinh tÕ vµ chñ nghÜa khñng bè cã ®iÓm nµo gièng nhau? ........................................... 95

®) Giai cÊp c«ng nh©n lµ chiÕn sÜ tiªn phong ®Êu tranh cho chÕ ®é d©n chñ...................................... 100

e) L¹i lµ "bän vu khèng", l¹i lµ "bän lõa bÞp" .......... 122

IV. Lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp cña "ph¸i kinh tÕ" vµ tæ chøc cña nh÷ng ng−êi çch m¹ng....................... 126-196 a) Lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp lµ thÕ nµo?............ 128 b) Lèi lµm viÖc thñ c«ng nghiÖp vµ chñ nghÜa kinh

tÕ .............................................................................. 132 c) Tæ chøc cña c«ng nh©n vµ tæ chøc cña nh÷ng

ng−êi çch m¹ng .................................................... 142 d) Quy m« cña c«ng t¸c tæ chøc ............................... 162 ®) Tæ chøc "cã tÝnh chÊt ©m m−u" vµ "chñ nghÜa

d©n chñ"................................................................... 171 e) C«ng t¸c ®Þa ph−¬ng vµ c«ng t¸c toµn Nga........ 183

V. "KÕ ho¹ch" x©y dùng mét tê b¸o chÝnh trÞ toµn Nga 196-229 a) Ai ®· bÊt b×nh vÒ bµi "B¾t ®Çu tõ ®©u?"?............. 197 b) Tê b¸o cã thÓ lµ ng−êi tæ chøc tËp thÓ ®−îc

kh«ng? .................................................................... 205 c) Chóng ta cÇn ph¶i cã kiÓu tæ chøc nµo? .............. 220

KÕt luËn................................................................................ 230 Phô lôc. M−u toan thèng nhÊt b¸o "Tia löa" víi tê "Sù nghiÖp c«ng nh©n".............................................................. 234 * §iÓm söa ®æi cho cuèn "Lµm g×?" .................................. 244

Çc tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh §CNDCXHN 247-321 * NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt

cña Plª-kha-nèp............................................................................ 249 Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ............................................................................ 259

* Ba ®iÓm söa ®æi cho b¶n dù th¶o c−¬ng lÜnh .............................................................................................. 268

* Hoa thÞ ®¸nh dÊu nh÷ng ®Çu ®Ò do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc BCHT¦§CSLX ®Æt ra.

Môc lôc

757

* NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp ............................................................................... 269

* ý kiÕn vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp ............................................................................... 297

* söa ®æi phÇn ruéng ®Êt trong dù th¶o c−¬ng lÜnh................................................................................. 300

* NhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban ............................................................................................................ 303

* NhËn xÐt thªm vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh cña tiÓu ban ........................................................................................ 318

Nãi thªm vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh giai cÊp ....................................... 319

VÒ dù to¸n ng©n s¸ch cña nhµ n−íc .......................... 322-329

Cæ ®éng chÝnh trÞ vµ "Quan ®iÓm giai cÊp"................ 330-338

tr¶ lêi "b¹n ®äc"......................................................................... 339-341

Nh÷ng dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n ....................................... 342-349

Trong ®êi sèng kinh tÕ cña n−íc Nga......................... 350-363

I. Çc quü tiÕt kiÖm............................................................. 351

B¸o ço cña ban biªn tËp b¸o "Tia löa" t¹i héi nghÞ (Héi nghÞ ®¹i biÓu) çc ban chÊp hµnh §CNDCXHN ........................................................................................ 364-375

(N.B.) S¬ th¶o nghÞ quyÕt.................................................... 374

C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ -x· héi Nga........................................................................................................ 377- 432 I................................................................................................................ 379 II. ............................................................................................................. 382 III. ............................................................................................................ 389 IV. ............................................................................................................ 392 V. ............................................................................................................. 398 VI. ............................................................................................................ 401 VII............................................................................................................ 409 VIII. ......................................................................................................... 422 IX. ............................................................................................................ 426 X............................................................................................................... 429

Th− göi çc ñy viªn héi ®ång ®Þa ph−¬ng 433

Môc lôc

758

* VÒ nhãm "®Êu tranh" ............................................................. 445 * Th− göi "Héi liªn hiÖp miÒn b¾c cña §CNDCXHN".... 446-458 * Më ®Çu cho tuyªn bè cña ban chÊp hµnh vïng s«ng ®«n §CNDCXHN "göi nh÷ng c«ng d©n Nga"... 459 T¹i sao ®¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i kiªn quyÕt vµ quyÕt liÖt tuyªn chiÕn víi bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng?...................................................................................... 460 - 464chñ nghÜa phiªu l−u çch m¹ng ...................................... 465 - 492 I............................................................................................................ 465 II. ........................................................................................................... 478 Dù luËt míi vÒ b·i c«ng .......................................................... 493-504

Çc tµi liÖu chuÈn bÞ

Tµi liÖu ®Ó th¶o c−¬ng lÜnh cña §CNDCXHN 507-529 * 1. s¬ th¶o mét sè ®iÓm trong phÇn thùc tiÔn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh ........................................................ 507-508 * 2. tãm t¾t dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña Plª-kha-nèp kÌm theo mét sè ®iÓm söa ®æi dù th¶o Êy ............................................................................................... 509-512 * 3. B¶n ghi ®o¹n I vµ II cña dù th¶o c−¬ng lÜnh thø nhÊt cña Plª-kha-nèp vµ S¬ th¶o ®o¹n I trong phÇn lý luËn cña c−¬ng lÜnh............................. 513 * 4. KÕ ho¹ch th«ng b¸o vÒ qu¸ tr×nh th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh.......................................................................... 514 * 5. Ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn lý luËn trong dù th¶o c−¬ng lÜnh .................................................................. 515-520 * 6. S¬ th¶o dµn bµi dù th¶o c−¬ng lÜnh 521 * 7. Ph−¬ng ¸n ban ®Çu cña phÇn ruéng ®Êt vµ kÕt luËn cña dù th¶o c−¬ng lÜnh .................................. 522-523 * 8. S¬ th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh ........................................ 524-528 Ph−¬ng ¸n I. ................................................................................. 524 Ph−¬ng ¸n II ................................................................................. 526 * 9. Bæ sung vµo phÇn ruéng ®Êt vµ c«ng x−ëng trong dù th¶o c−¬ng lÜnh................................................... 529

Môc lôc

759

* Tr¶ lêi nh÷ng nhËn xÐt cña plª-kha-nèp vµ ¸c -xen-rèt vÒ bµi "c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga" ............................................................... 530-551

Phô lôc

* Göi gi¸m ®èc viÖn b¶o tµng anh.................................... 554-555

Danh môc çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin ®Õn nay ch−a t×m thÊy (Th¸ng Giªng - th¸ng T¸m 1902)....................................... 559-567

Danh môc çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu mµ V. I. Lª-nin ®· tham gia biªn tËp ................................................................................... 568

Chó thÝch....................................................................................... 570-645

B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc mµ V. I. Lª-nin ®· trÝch dÉn vµ nãi ®Õn..................................................................... 646-683

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi ................................................................. 684-736

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V.I.Lª-nin ....................................... 737-753 _______

Phô b¶n

B×a cuèn "Lµm g×?" cña V. I. Lª-nin. - 1902............................... 2-3

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "Dù th¶o c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga". -1902......................... 258-259

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin víi nh÷ng nhËn xÐt vÒ dù th¶o c−¬ng lÜnh thø hai cña Plª-kha-nèp. -1902................. 270

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "C−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi Nga". -1902...................................... 378-379

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "S¬ th¶o dù th¶o c−¬ng lÜnh". Ph−¬ng ¸n II. -1902............................................................ 523-524

Môc lôc

760

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n: TrÞnh Thóc Huúnh

ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung: TS. Lª minh nghÜa

Biªn tËp néi dung: §inh lôc Lª thÞ Vô NguyÔn minh H−êng Tr×nh bµy b×a: phïng minh trang Biªn tËp kü, mü thuËt: ®−êng hång mai ChÕ b¶n vi tÝnh: NguyÔn ThÞ Ph−¬ng Mai Söa b¶n in: Lª ThÞ Vô NguyÔn Minh H−êng §äc s¸ch mÉu: Vô - h−êng In 1. 000 cuèn, khæ 14,5 x 20,5 cm t¹i C«ng ty In vµ v¨n ho¸ phÈm. GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: 149 - 37/CXB -QLXB, cÊp ngµy 14-1-2005. In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng 9 - 2005.

LA MA MY ra can - Marxists Internet Archive · 2015. 1. 6. · lµ cuéc ®Êu tranh cña b¸o "Tia...

Documents

Transcript of LA MA MY ra can - Marxists Internet Archive · 2015. 1. 6. · lµ cuéc ®Êu tranh cña b¸o "Tia...