IBAIAK - IRAKASLEAREN MATERIALA (LH - DBH)

Irakaslearen MATERIALA

HERRIKO ERREKAK ETA IBAIAK AZTER DITZAGUN!!

1 SARRERA 3

2 HELBURUAK 3

3 HARTZAILEAK 3

4 PROGRAMAREN EGITURA 4

- Mapa kontzeptuala 4

- Kronograma 5

5 TXERTAKETA CURRICULARRA (LOE) 6

6 IKASLEENTZAKO MATERIALAK 8

- Aurrelana 8

- Landa-lana 8

- Jarraipen-lana 8

7 IKASLEENTZAKO MATERIALAK (OSATUTA) 8

8 GAINONTZEKO INFORMAZIOA 13

9 LANFITXAK 16

- LH

-Aurrelana

-Landa-lana

-Jarraipen-lana

- DBH

- Aurrelana

-Landa-lana

-Jarraipen-lana

-Uraren kalitatea neurtzeko fitxa

AURKIBIDEA


3

1. SARRERA

2. HELBURUAK

3. HARTZAILEAK

Ibaiak ez dira ubide hutsak, baizik eta gizakiarentzat oso garrantzitsu diren hainbat funtzio betetzen dituzten balio handiko ekosistemak dira. Erreka-ibaien azterketak aukera handiak ematen ditu hezkuntza mailan irakas-kuntzako material gisa, ikasleentzat oso erakargarria gerta daitekeena.TIZ-en -Tolosako Ingurumen Zentroan- programa bat dedikatu nahi izan diogu gure historian garrantzi handia duen ekosistema honi, zuentzat ere erakargarria izango delakoan.

Beharrezko tresnak eskaini nahi dizkizuegu ingurumen-heziketak lortu nahi dituen jarreren aldaketa gauzatzeko.

Hauek dira ekintza honekin lortu nahi ditugun helburu orokorrak:

Ezagupenerako: ibaiei eta errekei dagokien ikuspuntu interdisziplinarioa azaltzea, ingurune soziokulturalari egokitua.

Jarreren aldaketarako: naturguneak errespetatu behar direla kontzientziaraztea baliabideen ustiapenean oreka bat lor dadin, batez ere, ura, erreka eta erreka-ingurunea kontutan harturik.

Eta helburu zehatzak:

Erreka-ibaiek jasaten dituzten ingurumenaren gaineko eragin nagusiak identi-fikatu.

Erreka-ibaien egoera aztertzeko adierazle biotiko nagusiak ezagutu.

Erreka-ibaien ibarretako landare eta zuhaitz esanguratsuenak ezagutu.

Erreka-ibaietako hegazti arruntenak ezagutu.

Ingurumenarekiko loturak indartu behaketaren bitartez.

Gainera:

Bio-adierazleak, uraren kalitatea ezagutzeko tresna ezagutu

Hegaztien bioaniztasuna ingurumenaren hobekuntzaren ondorio bezala ikusi.

Ibaiaren sare trofikoa ezagutu.

Ibaietako landarediaren garrantzia ibaiak berreskuratzeko.

Alde batetik, Lehen Hezkuntzako 5. eta 6. mailako ikasleentzat prestatu da ma-teriala eta, bestetik, DBH 1go eta 2. ikasleentzat. Nahiz oinarrian berdinak izan, adinari egokitutako materialak dira.


4

4. PROGRAMAREN EGITURAa. Kontzeptu mapa

Mapa honetan ikus daitezke zein kontzeptu landuko diren eta zein diren beren arteko harremanak.

Metodologiari buruz, baliabide desberdinak aurkezten ditugu: fitxak, behaketak, tailerrak, irakurketak, jokoak.

URA

Baliabidea , erabilera ezberdinak

Kontsumoa

Egoerak

Ziklo naturala

Ziklo artifiziala

Ezaugarri fisiko- kimikoak

IBAIA

ZATIAK

UR EMARIA

UBIDEA

UHOLDEAK

EURI- BIDE

Goi ibilgua

Erdi ibilgua

Behe ibilgua

PAISAIA NATURALA

ARTIFIZIALA Giza eragina

Kutsadura

Kanalizazioak

Presak/urtegiak

Historia – bilakaera UDAL ARTXIBOA

Erliebea

Fauna eta landaretza


5

b. Kronograma

Programa 3 ataletan banatzen da:

1.go atala: Aurrelana

Gelan lantzeko atala da, irakasleak lagunduta.

Ikasleei gaiari buruzko interesa piztea da atal honen helburuetariko bat, horreta-rako ibaiaren arlo desberdinak lantzea proposatzen da: historia, literatura, herri kultura, aisia ...

Noraino sakondu nahi da? Bai aurrelana, bai hausnarketarako lanaren kasuan, denbora gutxiago edo gehiago eskain daiteke, irakaslearen esku gelditzen da (interesa, denbora, programazioa ,…)

2.go atala: Landa-lana

TIZ-ekin garatuko diren ekintzak.

Ekintza hauek TIZeko hezitzaileek gidatuko dituzte. Oinarrizko ekintzak 3 ordutan, hau da, goiz batean egiteko diseinatu dira:

Artxibategiko bisita: udaleko artxibategira joan eta bertan kontsultatu argazki zaharrak, obra-proiektuak, bandoak edo ibaiaren historia irudikatzeko balioko duten beste bitxikeria batzuk.

Analisiak: ibaitik zeharkaldi bat egin eta ezaugarri fisiko eta kimikoak neurtu ( Ph, amonio, tenperatura, zabalera, hondakinak, …).

Landaretza eta fauna: Ibaiaren ubidetik zeharkaldia egin eta bertako animaliak eta landareak identifikatu.

Herritarrei inkesta egin ibaiari buruz.

Egindako lanetik ondorioak atera.

Jardunaldi osoko egitaraua aukeratzen dituzten taldeekin, bazkaldu ondoren ekintza osagarriak egingo dira:

Urari buruzko Trivial jokoa (LH)

Lurraren antolaketari buruzko ariketa (DBH).

Lana errazteko, aurretik erabaki behar da ibaiaren zein puntutan egingo den azterketa.

3.go atala: Jarraipen lana

Gaian gehiago sakondu nahi izanez gero, interesgarriak iruditzen zaizkigun ma-terialak eta ideiak proposatzen dizkizuegu:

Uraren kontsumoa (neurketak eta faktura baten azterketa).

Uraren erabilera eta trataera.

Uraren hiri zikloa.


6

5. TXERTAKETA KURRICULARRA (LOE)LH Natura, Gizarte eta Kultura Ingurunearen Ezaguera irakasgaiaren helburu ge-hienek dute harremana guk proposatzen dugun programa honekin, eta batik bat hurrengo hauekin: Euskal Herriko natura, gizarte eta kultura, ingurunearen elementu nagusiak

identifikatzea; ingurunearen antolaketa, ezaugarriak eta harremanak aztertzea eta ingurumenari zein bizi-kalitateari buruzko erabakiak hartu eta ulertzea, gero eta konplexuagoak diren espazio-eremuen ezagueran aurrera egiteko. Gizakiak ingurunean egindako esku-hartzeen zenbait adierazpen aztertzea, eta

horiek iraunkortasunaren parametroetatik kritikoki balioestea, betiere, eguneroko bizitzan oreka ekologikoa defendatzearen eta berreskuratzearen, eta kultura-on-darea zaintzearen aldeko jokabideak bultzatzeko. Ikaslearen inguruko natura, gizarte eta kultura, ingurunean denboraren pode-

rioz gertatutako aldaketa eta eraldaketak hautematea eta kritikoki balioestea eta aldaketa horien aldiberekotasun eta segida harremanak aztertzea, hortik eratorri-tako ezagutzak gainerako une historikoak ulertzeko unean aplikatzeko.

Hirugarren zikloa

Euskal Herriko eta Espainiako paisaien aniztasuna eta aberastasuna aintzat hartzea, eta beste toki batzuetako paisaiak ezagutzeko interesa agertzea. Paisaia zaintzea eta berreskuratzea. Proposamenak egitea. Gure natura-ingurunea: Euskal Herriko eta Espainiako erliebea, flora eta fauna. Ura naturan, kutsadura eta neurrigabeko erabilpena.Ura babesteko eta ustiat-

zeko jarduerak. Uraren ezaugarriak,egoerak eta erabilerak. Gizakiak ingurumenaren osagai dira eta naturarekin harremanak izateko gai-

tasuna dute. Giza eraldaketak balioestea: urbanizazioa, industrializazioa, komu-nikabideak, materialen erauzketa... Kanpoko lanak taldean egitea. Bizitzaren aniztasuna balioestea. Gizakia eta biodibertsitatea.

Espezieak desagertzea. Iraunarazteko neurriak. Euskal Herriko zenbait ekosistema: belardia, aintzira, basoa, itsasbazterra...,

hiria eta izaki bizidunak.


7

DBH Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, gaitasun hauek lortzea da Naturaren Zien-tziak irakaskuntzaren helburua: Ekosistemen funtzionamenduari buruzko ezaguera zientifikoa erabiltzea. Sort-

zen diren interakzioak azaltzen dira, bai eta oreka eta oreka nahasten duten alderdiak ere, natura balioesteko, kudeatzeko eta naturaz gozatzeko, zientziak eta teknologiak gizartearekin eta ingurumenarekin dituzten interakzioak kritikoki aztertzeko, eta garapen iraunkorraren alde aktiboki eta arduraz parte hartzeko.

Lehenengo maila

Uraren propietateen azterketa esperimentala. Uraren garrantzia kliman, paisaiaren konfigurazioan eta izaki bizidunengan. Ur geza, baliabide mugatua: Lurreko ur gezaren erreserbak eta ur hori zaintzea-

ren eta neurriz erabiltzearen garrantzia. Uraren kutsadura, arazketa eta zaintza. Ura eta osasuna. Airearen eta uraren

kutsadura eta arazketa zenbatekoa den jakiteko teknika errazak.5. eduki multzoa. Izaki bizidunak eta beren aniztasuna Bioaniztasunaren sarrera. Euskal Herriko espezie bereziak. Bioaniztasunaren

galera. Izaki bizidunen aniztasunari eustearen garrantzia. Aniztasuna galtzearekin lotura

duten arazoen azterketa.

Bigarren maila

Gertakari naturalak eta egoera errealak behatzeko irizpideak. Gertakari naturalak ezagutzeko jakin-nahia eta interesa. Eguneroko bizitzan baliabideak arduraz erabiltzeko eta ingurumena zaintzeko

irizpideak. Gizakiak bizitzeko natura beharrezkoa duela aitortzea. Biosfera, ekosfera eta ekosistema. Ekosistema baten osagaiak. Faktore abio-

tikoek eta biotikoek ekosistemetan duten eragina eta faktore horien interakzioak. Ur gezako eta itsasoko ekosistema urtarrak. Lurreko ekosistemak: biomak. Eus-

kal Herriko ekosistema garrantzitsuak. Ekosistemen mehatxuak eta bioaniztasuna-ren galera. Euskal Herriko eremu babestuak. Inguruko ekosistemaren bati buruzko kanpoko azterketa errazak egiteko arauak

eta teknikak.


8

6. IKASLEENTZAKO MATERIALAK- Aurrelana/Fitxak

- Landa-lana

TIZ-eko hezitzaileekin landuko duzuen atala da. 3 orduko saioan ibaia aztert-zera aterako gara:

•1. Zatia: artxibategira bisita bat egin eta bertan ibaiaren historia islatzen di-tuzten hainbat dokumentu eta irudi ikusiko dituzte ikasleek, eta denon artean komentatu eta interpretatu egingo dituzte.

•2. Zatia: fitxak betez, ibaiaren alderdi ezberdinak aztertuko ditugu:- Paisaia: Ibaiaren ubidetik zeharkaldia eginez bertan ikus daitekeen landaret-za eta fauna aztertuko ditugu.- Gizakiaren eragina: Landaretza eta fauna aztertzen ditugun heinean ibaian gizakiak eragindako inpaktu ezberdinak aztertuko ditugu.- Ibaiaren ezaugarri fisiko-kimikoak: (pH, amonio, tenperatura, zabalera, ,…).

•Hamaiketakoa: 15 minutu izango dira hamaiketakoa hartzeko.

•3. Zatia:

- Herritarrei inkesta.- Emaitzak batu eta ondorioak atera.

•4. Zatia: - Trivial jokoa.

- Jarraipen-lana/Fitxak

LH Aurrelana

- IKERTZAILEAREN LANAEtxean, liburutegian, artxibategian... herriko ibaiaren inguruko argazki zaharrak bilatu, gelara eraman eta jasotako guztiak sailkatu, proposatutako 4 multzoe-tako batean sartuz. Ikasleek eramandako argazkia interpretatu egin beharko du besteen aurrean: zer ikusten da, noizkoa den argazkia, zein zen argazkiaren testuingurua, …Zutabe bakoitzeko bi argazki esanguratsuenak aukeratu eta proposatzen den taula beteko dute ikasleek.

7. IKASLEENTZAKO MATERIALAK (OSATUTA)


9

- URA ETA ESAERA ZAHARRAKAriketa honen bitartez herri kulturaren zati bat landuko da, ura edota ibaiarekin erlazionatutako “esaera zaharrak” herri mailako esaldi zehatzak, belaunaldiz belaunaldi ahoz aho transmititzen direnak, historian zehar uraren eta ibaiaren garrantziaren isla izaki. Batzuk herri-ustetan oinarrituta daude, beste batzuk berriz aholkuak dira … denak, kultura desberdinetan errepikatzen diren adierazpenak dira.

- HIZKI ZOPA L A N D A R E D I A A H A T E A R S R O Z A N U M E T U E I T R P E R Z D T B D I R E Z U A B A O L Z I B A S X I E J O I A Z T L A H K E R B I U R I O N E K O S K A I O A R R E G A R R I T E Z I N P

Hizki zopan ibaiekin erlazionatutako 11 hitz aurkitu beharko dituzte eta jarraian beraien esanahia idatzi beharko dute.

HITZAK:Landaredia, ibaia, harria, goroldioa, haltza, igela, ahatea, kaioa, kutsadura, bizitza, ura.

Hausnarketarako lana - Fitxak

- ZENBAT UR KONTSUMITZEN DUGU? Helburua: Ikasle bakoitzak garbiketa pertsonalarekin loturiko eguneroko ekintze-tan zenbat ur kontsumitzen duen kalkulatzea.Nola: Eguneroko ekintza desberdinak aurkezten dizkigu, denak uraren kontsu-moarekin lotuak. Ikasleek egunean zer egiten duten pentsatu eta ekintza horiek aukeratu beharko dituzte ondoan “X” bat jarriz. Horretaz gain, egunean ekintza hori zenbat aldiz egiten duten pentsatu eta fitxan idatzi beharko dute. Ondoren, zenbat ur kontsumitzen duten jakiteko kalkuluak egin beharko dituzte (biderketak eta batuketak). Azkenik, lortutako ur-kopurua alderatu beharko dute batez beste-ko ur-kontsumo orokor batekin.


10

- ZERTARAKO ERABILTZEN DUGU URA? Helburua: Norberaren garbiketa pertsonalaz aparte, urari etxean ematen zaizkion erabilpenak ezagutu eta egunerokotasunean duen garrantziaz ohartu. Ura zent-zuz kontsumitu behar dugula barneratu.Ura erabiltzen dituzten ekintzak aukeratu beharko dituzte.

- NOLA BUELTATZEN DUGU URA ERABILI ETA GERO? Helburua: Norberaren etxean, eguneroko ekintzen ondorioz, ura kutsatzen dela ohartaraztea.Zenbait etxetan hautsontziko edukia (errautsak, zigarrokinak...) komunetik be-hera botatzen dira, baita janaria prestatzean soberan geratzen diren erabilitako olio eta janari hondarrak ere. Erabilitako olioa, Garbigunera eramatea komeni da bigarren erabilpen bat eman ahal izateko eta ez kutsatzeko. Bestalde, janari hondarrak, zigarrokinak eta abar, uretara bota beharrean zaborrontzira botatzea gomendatzen da.

- URAREN ZIKLOAHelburua: Ikasleak kontsumitzen duen uraren ibilbidea ezagutzea da ariketa honen helburua, eta, aldi berean, ibilbide honetan ikusiko dituen instalakuntzen izenak ezagutuko ditu (depositua,edateko uren araztegia, ur zikinen araztegia, kolektorea...), baita zertarako diren ere.

- ETXEKO URAREN ORDAINAGIRIA AZTERTUZUr fakturaren azterketa egiteko, ikasle bakoitzak bere familiako norbaiten lagunt-zaz, ur faktura bat lortu beharko du ondoren ikasgelan lantzeko.Saneamendu sarea: Herrietan ur edangarriaren hornikuntza eta ur zikinen eta euri-isurbideak kaleeta-tik doan sare batetik bideratzen dira, lur azpitik doan kanalizaziotik.Ura hornikuntzaren banaketa-sarera ematen da altu daude depositu batzuetatik, aldi berean presioa erregulatzen delarik; zisterna edo lur azpiko depositu batzuen bidez ere bai, zuzenean ponpatuz.Ur zikinen isurketa, kolektore-sareen bidez egiten da herri eremuetan, gero araz-tegira eramateko edo isurketa zona apropos batera.Lehenago euri urak eta ur zikinak batera isurtzen ziren, gaur egun berriz banatuta isurtzen dira, sareak ezberdinduta.

- HERRITARREI INKESTAHelburua: Uraren gaiarekiko herritarrek duten iritzia ezagutu.Nola: Ikasle bakoitzak norbaiti egin beharko dio inkesta. Ondoren, gelan eta irakaslearen laguntzaz, inkesten emaitzak bateratuko dira eta ondorioak aztertuko dituzte, egoera hobetzeko proposamenak egiten.Ondo legoke inkesta egin aurretik gelan irakurtzea. Ikasleek jakin dezaten:ibaia/erreka non jaiotzen den, edaten duten ura nondik datorren …


11

DBHAurrelana

- IKERTZAILEAREN LANAEtxean, liburutegian, artxibategian... herriko ibaiaren inguruko argazki zaharrak bilatu eta gelara eraman , jasotako guztiak proposatutako 4 multzoetako batean sartuz.Ikasle bakoitzak multzo bakoitzeko bi argazki aukeratuta taula beteko du.

- TEXTUAK IRAKURRIUholdeak saihesteko, neurri orokorrei buruzko atala lantzeko informazio lagun-garria:

Uholdeak saihesteko neurriak:

• Uholdeen arriskuak saihesteko edo, gertatuz gero, gutxitzeko neurriak 3 talde-tan biltzen dira: iragarri daitezkeenak, prebentiboak eta zuzentzaileak.Iragartzen diren neurriak: neurri hauen bitartez saiatzen da jakiten uholdeak non eta noiz gertatuko diren, arriskua saihesteko. Horretarako eguraldi iragarpenak erabiltzen dira, radarren parteak, simulazio ereduak ,….

o Neurri prebentiboak: hauen bitartez saiatzen da jakiten uholdeak non gerta-tuko diren eta horrela pertsonen eta ondasunen arriskua gutxitu egiten da. Neurri hauek aldi berean, egiturazkoak diren ala ez kontutan hartuz, bi taldetan desber-dintzen dira, segun eta egiturak edo herri lanak egin behar diren:----- Egiturazkoak diren neurrien artean hauek daude: presak eraikitzea, dikek eta malekoi artifizialak eraikitzea, ibilguen garbiketak eta dragatze lanak, kanaliza-zioak, biderapen lanak, … hau da eraikuntzak edo bestelako obrak egitea.----- Egiturakoak ez direnen artean hauek daude: lurraren antolamendua (urpean gelditzeko arriskuan dauden zonaldeak identifikatzea), arro hidrografikoen ku-deaketa eta baso-hidrologiko zuzenketak, herri babesaren prebentzio plangintza eta jarraikako segurtasun sistemak.

o Neurri zuzentzaileek, uholdeak gertatu ondoren, ondorioak gutxitzea besterik ez dute helburu, horretarako herri babesaren neurriak erabiltzen dira (larrialdia, erreskate eta ebakuazioa),aseguru-polizen ordainketak, kaltetutako guneen adie-razpenak eta kalte-ordainketa bereziak.

•Iragartzen diren neurriak eraginkortasun eskasekoak dira eta oso gutxi gara-tuta daude, neurri zuzentzaileak bakarrik aplikatzeak berriz, sortzen duen gizarte atsekabearen ondorioz herri administrazioen jokaera batez ere neurri preben-tiboetara hartzera zuzentzen dira eta egiturakoak ez diren neurrietara zehazki, garapen jasangarriaren ildotik doazelako.Herri mailan uholdeak eta euri gogorren ondorengo arazoak saihesteko lan prebentibo batzuk erregulartasun batekin egitea komenigarria da, hauen artean hauek izan daitezke:


12

o Estolderia eta burdin sareen errebisioa eta garbiketa, arazoak maiz gertatzen diren tokietan hauek areagotuz.

o Herriko estolderia sarea hobetu, eta euri urak jasotzeko sistemak jarri eurite handiekin arazoak sortzen diren puntuetan.

o Kolektoreen garbiketak egin.

o Herritarren laguntza sarearen arazoak identifikatzeko.Hausnarketarako lana

- URA, GENERO ETA EKITATE GABEZIA

• Zama, emakume eta neskatilen gaineanHelburua: Konturaraztea garapen bidean dauden herrialdeetan emakumeek eta neskatilek neurriz gain jasaten dituztela uraren eta oinarrizko saneamenduaren krisiaren ondorioak. Uraren eta emakumeen arteko erlazioa ezagutu eta honen inguruan datu esan-guratsuak ezagutu eta aztertu.Nola: Testu, argazki eta albisteak irakurri. Datu hauek guztiak aztertu ondoren, galderen bitartez hausnarketa egingo dute. Batetik, garapen bidean dauden he-rrialdeetan uraren eta emakumearen egoera ezagutuz, errealitate gordin horrek dakartzan ondorio ezberdinak ezagutu eta egoera hobetzeko zer egin daitekeen aztertu eta proposamenak egingo dituzte. Bestetik, inkesta baten bitartez, gure gizartean egoera zein den aztertuko dute.

• Sormena landuz.Helburua: Plastika, komunikabideak, teknologia eta beste ikasgaietan txertatzea.Fitxak landu ondoren egindako hausnarketan sakontzea. Ikasleek egoera ezberdi-nak islatu behar badituzte, horretarako egoerak ondo aztertu beharko dituzte.Nola: Lanak ikastetxeko baliabideen arabera egingo dira. Argazki kamerak, bi-deokamerak... baliatzeko aukeraren arabera. Ipuin, poesia, artikulu eta antzeko lanei dagokienez, lehiaketa moduan egin daitezke.Argazki eta filma laburrek, berriz, “Ura eta emakumea” gaia ildo nagusitzat har-tuta errealitatearen egoera ezberdinen isla izaten saiatu behar dute. (Adib: ant-zeztuz emakumeak garapen bidean dagoen herrialde batean ura garraiatzen, edo gure gizartean etxean berdintasun gabezia erakusten duen egoera bat, etab.)Lan hauekin guztiekin erakusketa bat egin dezakete ikastetxeko guraso, langile eta beste ikasleei zuzenduta.


13

BALIABIDEAK INTERNETENwww.imta.mx/otros/tedigo/home.htmlUr Teknologiaren Institutu Mexikarraren web gunea da, ikasleek zuzenean erabil-tzeko moduko bitarteko bihurtu dena. Oso gune erakargarria da, urarekin lotu-riko jokoak, esperimentuak, igarkizunak eta abar eskaintzen dituena.http://usuarios.tripod.es/rioseneuskadiKantauriar isurialdeko ibaiakGazte zein helduei (euskaraz eta gaztelaniaz) zuzentzen zaien web gune honetan, kantauriar isurialdeko ibaiak aurkituko dituzu: Bidasoa, Urumea, Oiartzun, Oria, Urola, Deba, Artibai, Lea, Oka, Butroe, Asua, Ibaizabal, Kadagua, Galindo, Bar-badun.www.ecologistasenaccion.org/accion/aguaEcologistas en AcciónEcologistas en Acción erakundearen web gunean urari buruz mintzatzen dira. Plan Hidrologiko Nazional (PHN) deritzanari eta aurreikusitako obrek eragingo lituzketen inpakturik larrienei kritikoki begiratzeaz gain, luze mintzatzen dira PHN-ren garapenak izango lukeen eraginaz katamotz, igaraba eta desagertzeko zo-rian dauden beste espezie batzuengan. http://obrasocial.caixacatalunya.es/osocial/idiomes/2/fitxers/medi_ambient/educacio_ambiental/index.html Orrialde honetan Nazio Batuek kaleratutako txosten batzuetan oinarrituta ba-liabide hezigarri batzuk eskaintzen dira, Kataluniako Unesco Zentroarekin batera egindakoak.

HELBIDE INTERESGARRIAK Ura tratatzeko instalazioak ezagutzeko bisitaldiak

Instalazio horietan, presa baten edo araztegi baten funtzionamendua ikus daite-ke. Uraren tratamendu ezberdinak ezagutzeko aukera ere badago: ura edan-garri bihurtzeko, edo zikina dagoenean ibaira bueltatu ahal izateko kutsatzeko arriskurik gabe.Gipuzkoako Ur PartzuergoaBisitaldi bakoitzari astegun bat dagokio, ondoko taulan adierazten den bezala. Taldeak 20 eta 50 ikasle bitartekoak izango dira eta, gutxienez, bi irakaslek joan beharko dute haiekin. Bisitaldiak 60-75 minutu irauten du.BISITA EGUNAKAstelehena ARRIARAN urtegia eta araztegia (Beasain).Asteartea AIXOLA urtegia (Eibar), eta KILIMON (Mendaro), ARRONAMENDI (Deba) eta IÑURRITZA araztegiak (Zarautz).Asteazkena BARRENDIOLA urtegia eta araztegia (Legazpi).Osteguna URKULU urtegia eta araztegia (Aretxabaleta).Ostirala IBAI EDER (Nuarbe) eta LAREO (Ataun) urtegiak. IBAI EDER (Azpeitia) eta BADIOLEGI (Azpeitia) araztegiak.Tfnoak : 943 67 06 37 / 943 67 02 49 (Mikel Urruzola).

8. GAINONTZEKO INFORMAZIOA


14

Mendukilo kobakIngurumen hezkuntzako programak dituzte maila guztiei zuzenduak. (Lekunberri) http://www.mendukilo.com,telf:948396095,[email protected],Ordutegia: asteartetik -ostiralera : 10:00-14:00. (astelehenetan itxita).Egutegia: martxoan, apirilean, maiatzan, ekainean, irailean, urrian eta azaroan irekia.

Leizarango ur interpretazio zentroaBereziki LHko 3.zikloa eta DBH.Tel.: 943 300 929 [email protected], http://www.leitzaran.org/itinerarios.php

Donostiako AQUARIUM-a

(http://www.aquariumss.com/eu/index.htm)(943440099)

BESTE BALIABIDE BATZUK: Dokumentalak, pelikulak, DVD,.. Uraren ametsa: UNESCO Etxea; Bausan Films, 2008 . Erdaraz eta ingeleraz. DVDak,

53 min. Gaia: Garapenerako Heziketa Ura, Pobrezia, Ingurumen Heziketa.

Uraren ametsa istorio bat da munduko 5 leku desberdinetako 5 umek euren herrialdee-tan urarekin egunero zein arazo dituzten kontatzen diguna:

Ura garbitzen (14 min.). Benineko Crepinek azaltzen digu aintziraren kutsadurak ha-ren familiaren ogibide den arratza murrizten duela.

Naturaren legeak (10 min.). Holandako Murielek erakusten digu, itsasotik babesten dituen dikea indartzeko lanak direla eta, euren etxea utzi beharrean daudela.

Ur bila (9 min.). Bombayko Nandinik hitz egiten digu bere familia urez hornitzeko eguneroko zailtasunez.

Gatazken Iturria (10 min.). Palestinako Gazan bizi diren Isamek eta Anathek kontatzen digute lurreko eremu ezegonkorrenetariko bat den herrialde horretan edateko uraren banaketak tentsioa nola areagotzen duen.

Laino azaleak (8 min.). Txileko Atakama basamortuan bizi den Juliok erakusten digu lehorteari irudimenarekin aurre egiteko modua.

ÜBER WASSER. MENSCHEN UND GELBE KANISTER (2007)

Ura da dokumental honetako protagonista erabatekoa: munduko hiru tokitan uraren arazoak gizakion bizian duen eragina kontatzen duten hiru istorio dira. Ura izan arren. Urik gabe. Urarekin. Bangladeshen Brahmaputra ibaiko deltan uztak eta etxeak urtero suntsitzen dituzten uholdeetatik, behiala Aral itsasoaren ertzean arrantzaz bete-betean bizi zen eta orain Kazakhstango eremu mortuen erdian dagoen Aralsk hiriraino, tartean Kibera dela, Nairobiko txabola-auzorik handiena, non upel horietan saldu eta garraia-tutako ur edangarria lortzeko egunero borrokatu behar baita. Uraz mintzo diren hiru istorio.http://www.cineyderechoshumanos.com/2008/uber.php

http://www.documentalesonlinegratis.com/2009/05/adictos-al-plastico.html (80’) DBH. Dokumentala. Plastikoaren arrastoei jarraituz, hiru urtetan , 5 kontinenteetako 12 herrialde desberdinetan egindako filmaketak biltzen dira. Plastikoen kutsadura ekiditeko irtenbideak aztertzen dira. Gaiarekin erlazionatutako pertsonaia desberdinak elkarrizke-tatzen dira.


15

http://www.youtube.com/watch?v=cRTXwB9PBtI&hl=es (10’) LH. DBH.Izugarrizko irudiak. Izaki bizidunak nola egokitzen diren uretara eta lurretara. Adibide interesga-rriak. BBC-ko “El viaje del agua” dokumental-tik ateratakoa.

http://www.youtube.com/watch?v=e18G-ingD9U&hl=es (8’30’’) DBH. Pablo Motos. Monologoa: El agua.

http://www.youtube.com/watch?v=Bi0hPN6m7w4&hl=es (8’) LH. Uraren kutsadura. Irudiak.

http://www.youtube.com/watch?v=SS00-Kl8cMU&hl=es (4’) HH. Ura zaintzen. Ani-mazioa.

http://euskaltube.com/play.php?vid=4410 (2’41’’) LH- DBH. Zikinkeriaren arrantza-leak.

http://euskaltube.com/play.php?vid=3235 (25’) DBH. Batx. Dokumentala. Garapen jasangarria.

http://www.euskalnatura.net/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=63&Itemid=603 (3’) LH. Uraren zikloa

http://www.rtve.es/mediateca/videos/20091007/mundos-agua/600882.shtml (27’) DBH. El Mundo del agua. Las voces del agua.

http://www.rtve.es/mediateca/videos/20090905/calle-del-agua/579258.shtml?s1=programas&s2=documentales&s3=calle-del-agua&s4= (28’) LH. DBH. Calle del Agua: Lamemoriadelagua

http://www.rtve.es/mediateca/videos/20080809/calle-del-agua-historia-del-agua/248107.shtml?s1=programas&s2=documentales&s3=calle-del-agua&s4=

(26’) Calle del Agua: La historia del agua

http://www.rtve.es/mediateca/videos/20080520/jugando-debajo-del-agua/85256.shtml?s1=programas&s2=infantiles&s3=pocoyo&s4=

http://www.youtube.com/user/GreenCrossSpain#p/a. DBH- Batxil (5´). Crisis Mun-dial del Agua

http://www.rtve.es/noticias/20110131/comando-actualidad-cuando-rio-sue-na/399911.shtml

Zer suposatzen du ibai baten ondoan bizitzea? esperientzia desberdinak aztertzen dira: uholdeak, arrantza, merkataritza, aisialdia ,…. Guadalquivir, Miño eta Ebro ibaiaren inguruko biziak.

9. LANFITXAK

Herriko errekak eta ibaiak azter ditzagun!!IKASTURTEA

LH

Izena:

Ibai eta errekak urteetan bainuleku, ur iturri, garraiobide... izan ditu gizakiak. Ordainetan, gizakiokuretara ur zikinak isuri ditugu, ibai ertzak soro bihurtu ditugu eta, azkenean, ibai-ekosistema ugarisuntsitu dugu. Hori al da zure herriko kasua? Zer egiten diegu gaur egun ibai eta erreketakoekosistemei? Hori guztia jakiteko, gaur ibai/erreka ingurua ongi behatuko dugu.

1

AURRELANA

Etxean, liburutegian, artxibategian... herriko ibaiaren/errekaren argazki zaharrakba ote dituzten galdetu, kopia bat ekarri... eta ondorengo multzoetan ipini:

Zenbat?

Zer ikusten da?(multzo bakoitzekoargazki pare bataukeratu)

Gaur egunhorretarakoaukerarik ba aldago?

Zergatik?

Garbiketarako Aisiarako Lanerako Edateko

BaiEz

BaiEz

BaiEz

BaiEz

AURRELANA

BaiEz

BaiEz

BaiEz

BaiEz

1

2

1

2

1

2

URA ETA ESAERA ZAHARRAKUrarekin zerikusia duten esaera zaharrak, hizkuntza desberdinetakoak, bilatu. Gelan irakurri etabere esanahia aztertu. Ea denon artean bilduma polit bat egiten duzuen!

ESAERA ZAHARRA ESANAHIA

HIZKI ZOPA

Ibaiaren ekosistemarekin zerikusia duten11 hitz aurkitu hizki zopan eta, ondoren,bakoitzaren esanahia edo definizioaaurkitu eta idatziz ipini.

2

L A N D A R E D I AA H A T E A R S R OZ A N U M E T U E IT R P E R Z D T B DI R E Z U A B A O LZ I B A S X I E J OI A Z T L A H K E RB I U R I O N E K OS K A I O A R R E GA R R I T E Z I N P


LH

LANDALANAErreka aztertzen dugunean ura ez da garrantzia duen elementubakarra. Erreka animalia eta landare desberdin ugariren bizilekuadenez, zein egoeratan dagoen jakiteko, garrantzitsua da bertan zeinbizidun dagoen jakitea.

• Guzti hau egiteko egun batez esploratzaile lanak egingo ditugu. Ireki ongi begiak eta kuadernoa eskuan, azter dezagun gure herriko ibaia.

Errekaren izena:

Gaurko data: Giroko tenperatura: ºC

Azken egunetan euririk egin al du? Bai Ez

• Zuzenean ura aztertu aurretik ikus dezagun nolakoak diren ibaiaren ezaugarriak:

Ibaiaren zein ataletan gaude?

Goi ibilgua Erdi ibilgua Behe ibilgua

ZABALERA SAKONERA

1

KORRONTEAREN ABIADURABi pertsona ibaiertzean kokatu, zuen artean 10 m-tara. Ibaian gora dagoen pertsonak hostobat botako du uretara eta bere taldekidea ohartaraziko du. Honek hostoak bereganainoheltzeko behar duen denbora neurtuko du.

Korrontearen abiadura =10 m

Denbora= m/s

• Zer aurki dezakegu ibai ondoan? (Aukeratu gehienez 2)

Lohia Hartxintxarra Harea Harri kozkorrak Haitzak

• Bideratuta al dago ibaia? Ez Bai Erdizka

Zerez? Harriak Horma

Behin uraren bideaikusita azter ditzagunuraren ezaugarriak:

KOLOREA TENPERATURA

ºC

Oinarrizkoena dagoeneko aztertu badugu ere badira aztertzaile onbatek kontuan izan behar dituen hainbat gauza:

Honako soinurik entzuten al duzue?

ERREPIDEA PRESA JENDEA HITZ EGITEN

TRENA LANTEGIA

Besterik?

Ibaian dauden hondakin eta kutsatzaileak aztertuko ditugu orain. begiratu ongi ur eta ibai ertzaea halakorik aurkitzen dugun.

• Aparrik ba al dago?Ez Bai

• Ur azalak distira berezirik ba al dauka?Bai Ez

2

LANDALANA

• Uretan edo ur ertzean zaborrik ikusten al duzue?

3

ZORIONAK! Honaino iritsi bazara errekaren alderdi bizigabea oso ongi ezagutzen duzunseinale. Ikus dezagun zer aurkitzen duzuen bizidunen inguruan.

LANDAREDIA

Ibai ertzetako landareek animaliei babesa, urei udan itzala eta lurrari euslekua ematen diete.Gaur egun ordea ibai inguruko basoak suntsitu egin dira leku askotan. Azter dezagun zergertatu den gure herriko ibaian!

Hurrengo landareetatikzein aurkitzen duzu?

Haltza

Azeribuztana

Hepatikak

Haritza

OreinMihia

Likenak

Lizarra

Iratzearrunta

Goroldioak

Platanoa

LANDALANA

ANIMALIAKZaila da ibaietako hainbat animalia ikustea baina badira erraz aurkiditzakegunak ere. Adi egon edozein mugimenduri eta aurki ezazuhurrengo animalietakoren bat. Ikusten baduzu, borobildu.

Uhandrea Igela Apoa

Sagua Buztanikaratxuria

Kaioa

Lertxuna Ahatea Uroiloa

ONDORIOAK Datu guzti hauek azkenean gure herriko errekaren egoeranolakoa den jakiteko balio digute. Bildutako informazioarenarabera erantzun hurrengo galderei eta aztabaidatu errekarenkalitatea hobetzeko zer egin beharko genuke guztiok.

• Errekari loturiko landare mota asko topatu al dituzue? Eta animaliak?

• Zer egin beharko genuke gehiago egoteko?

• Errekari zer gertatuko litzaioke landareak eta animaliak desagertuko balira?

4

LANDALANA

ADOS AL ZAUDETE ONDOKO ESALDIEKIN?

1. Euskal herriko erreka guztien inbidia da!2. Udan bainatzeko toki aproposa da.3. Asko sufritu arren, ez dago hain gaizki!4. Ez da harritzekoa bertako biztanleek beste ur batzuetara alde egin behar izatea!5. Guk ez ditugu ibaiak zikintzen, industriek baizik.6. Bere egoera hobetzea denon esku dago.

Gure inguruko erreka eta ibai ugari kutsatuta daude. Zergatik?

Argi dago gure erreka eta ibaiak ez daudela egoerarikonenean. Ubideratu egin ditugu, landaredia suntsitu dugu,urak kutsatu ditugu... Bada garaia egoerari aurre egiteko.Zuk, nik, guk... denek egin dezakegu zerbait hala izan dadin.

Pentsa ezazue, eta egin denen artean zerrenda bat, erreka eta ibaiakgarbi mantentzeko norberak egin ditzakeen ekintzekin:

5

LANDALANA

6

LANDALANA

HERRITARREI INKESTADakizuen bezala, ura beharrezkoa da bizitzeko, gure eguneroko gauzetarako ezinbestekoa. Bainanahiz eta hain garrantzitsua izan, uraren hainbat ikuspegi ezezagunak dira askorentzat. Herritarrenikuspegia aztertu ahal izateko, inkesta bat egingo diozue zuen inguruko norbaiti.Ondoren, inkestak osatuta eramango dituzue gelara eta emaitzak aztertu.

1 Ba al dakizu gure herriko ibaia/erreka non jaiotzen den?

2 Adierazi, mesedez, gure herriko ibaia/erreka pasatzen den beste herriren izenak.(Gehienez 3)

3 Nondik dator gure etxeetara iristen den ura?

4 Ba al dakizu gure ibaiak/errekak nora isurtzen dituen urak?

5 Gure herrian noizbait ura faltako zaigula uste al duzu? BAI EZZergatik?

6 Ba al dakizu uraren prezioa zenbatean dagoen (m3-ko )?0-1 1-2 2-5

Merkea ala garestia iruditzen zaizu? Merkea Garestia

7 Ura ordaintzeak, nahi dugun guztia gastatzeko eskubidea ematen digula uste al duzu?BAI EZ

8 Zerbait egiten al duzu ur kontsumoa murrizteko? BAI EZEman adibide bat mesedez.Praktikan jartzen saiatzen al zara? BAI EZ

9 Badakizu uraren lege berri bat onartu dela eta asko kontsumitzen duenak gehiagoordaindu beharko duela? Zer iruditzen zaizu?

10 Emaitzak laburbildu itzazu zure taldekideekin eta komentatu:

Eskerrik asko erantzuteagatik

1

Hausnarketarako Lana

Egin hemen eragiketak:

ZENBAT UR KONTSUMITZEN DUGU? Goazen gutxi gora behera egunean zenbat ur kontsumitzen duzun kalkulatzera!

(*) egun osoan gastatuko litzatekeena. Zure etxean ondo itxi ezin daitekeen txorrota badago aukeratu ezazu bakarrik.

EKINTZAK ZENBAT ALDIZ? DENERA

Bainua hartu 300 litro ................. ............. litro ur

Dutxa hartu 100 litro ................. ............. litro ur

Komuneko kataiari tira egin 10 litro ................. ............. litro ur

Haginak garbitu iturria itxi gabe 20 litro ................. ............. litro ur

Eskuak garbitu 3 litro ................. ............. litro ur

Aurpegia garbitu 3 litro ................. ............. litro ur

Txorrota ondo itxi gabe 30 litro(*) ................. ............. litro ur

Ura edan 1 litro ................. ............. litro ur


LH

2


Egunean .......... litro ur kontsumitzen ditut gutxi gora behera Egokia al da ur kontsumo hori? Hurrengo zein tartetan kokatuko

litzateke?

ZERTARAKO ERABILTZEN DUGU URA? Ura ekintza askotarako erabiltzen dugu. Zure burua garbi mantentzeko ekintzez gain, zertarako erabiltzen da ura etxean?

Landareak ureztatzeko

Arropa garbitzeko

Etxeko garbiketetarako

Maskotarentzat

Plater garbigailuan

Ontziak garbitzeko

Kotxea garbitzeko

Barazkiak garbitzeko

Lorategia ureztatzeko

Laburbilduz

Kontsumitzen dugun ur guztia benetan beharrezkoa zaigu edo gutxiagorekin konpon gaitezke?.- ....................................................................................................................

Zer proposatzen duzue zuen etxean ura aurrezteko?.- .....................................................................................................................- .....................................................................................................................- ....................................................................................................................

Janaria prestatzeko

0-89 litro ur: ohitura zuzenak dituzu, ur-kontsumoa eraginkorra izanez. 90-122 litro ur: komenigarria litzateke zure ohiturak berraztertu eta

ahalegin txiki bat egitea ura aurrezteko! 122tik gora: zure kontsumoa hiriko batez bestekoa baino handiagoa da,

ohiturak aldatu eta etxeko txorrotak eta komun-ontziak berraztertu behar dituzu.

3


Uraz aparte, zer doa etxeko komunetik edo arraskatik behera?

Kaka Xaboiak Ur beroa Lixibak

Pixa Olioa

Janari hondakinak

Zigarrokinak Errautsak

Papera ...................................

NOLA BUELTATZEN DUGU URA ERABILI ETA GERO?

Laburbilduz

Gure etxeetatik ateratzen den ura jasotzen dugun ura bezain garbia al da? .- .........................................................................................................................

Zer egin dezakezu etxean ura horrenbeste ez kutsatzeko?.- ..........................................................................................................................- ..........................................................................................................................- .........................................................................................................................

URAREN ZIKLOA Jarraian urak gure etxera iristeko eta handik irtetean egitenduen ibilbide orokorra adierazten da. Goazen aztertzera!

Margotu kolore bakoitzarekin uraren ibilbideezberdinak, zuk erabaki kolore bakoitza.

Ur garbia Ur edangarria

Ur zikina Ur depuratua

4

Bakoitzak zertarako balio du?

Galdetegia:

Herrian kontsumitzen dugun ura, nondik dator?

Edangarria izan dadin, nola tratatzen da?

Ura zikindu ondoren, non garbitzen da?

Instalakuntza bakoitzari izena jarri (depositua,edateko uren araztegia, ur zikinen araztegia, kolektorea).


Orain badakizue zein den urak egiten duen ibilaldi orokorra, baina gure etxeetara iristen den ura nondik datorren badakizue? eta zikindu ondoren nora joaten den? Bada hori dena jakiteko, ikerlari lana egin beharko duzue eta ondorengo galderen erantzuna lortu:

5

ETXEKO URAREN ORDAINAGIRIA AZTERTUZ

aetru ,natekaeduk nerarUperiodo edo alditan banatzen da: Tolosaldeko herri gehienetan, urtea 4 alditan banatzen da; beraz ,etxeko uraren ordainagiria 3 hilabetean behin iritsiko da zuen etxeetara. Baina adi! Baliteke herriren batean 2 hilabetean behin iristea; hortaz, kalkuluak egiteko garaian, ondo begiratu zenbat hilabeteri dagokion ordainagiria. Zure etxeko ordainagirian zure familiak azken hilabeteetan kontsumitu dituen m3-ak azaltzen dira.

Kalkula ezazu zenbat litro ur kontsumitzen duen zure familiako bakoitzak, batez beste, egun batean. (m3 = 1.000 litro)

(*) = familiako bakoitzak X hilabetetan kontsumitu duen m3 kopurua

Ikasle bakoitzak bere etxeko uraren ordainagiri bat lortu beharko du eta gelara eraman, bertan aztertu ahal izateko.

Lehenengo, etxeko bakoitzak egunean zenbat ur kontsumitzen duen kalkulatu beharko duzue. Ariketaren bigarren zatian, berriz, ordainagirian azaltzen diren kontzeptuak ezagutu eta bakoitzak duen kostua aztertu beharko duzue.

Kontsumoa X hilabetetan

etxeko pertsonen kopurua =

m3

pertsona bakoitzeko (*)

(*) = familiako bakoitzak egunean kontsumitzen duen m3 kopurua

(*)

_egun (X hilabetetako egun kopurua)= m3 (*”)

A

Egunean .................... litro ur kontsumitzen ditut gutxi gorabehera.

Hurrengo zein tartetan kokatzen da? Egokia al da ur kontsumo hori? 0-89 litro ur: ohitura zuzenak dituzu eta ur kontsumoa eraginkorra da. 90-125 litro ur: komenigarria litzateke zure ohiturak berraztertzea eta ahalegin txiki bat egitea ura aurrezteko. 125tik gora: zure kontsumoa Euskadiko batez bestekoa baino handiagoa da.


6

Jarraian, uraren ordainagirian azaltzen diren kostuak eta kontzeptuak aztertuko ditugu. Hiru kontzeptu azaltzen dira eta banaka aztertzen saiatuko gara.

B

Ondorioak

Zer egin dezakezu eguneroko bizitzan ura neurriz kontsumitzeko?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

URA m3 bakoitzeko zenbat ordaindu behar dugu? ....................................... Eta litro ur bakoitzeko (m3 = 1.000 litro)? ........................................... Dendan zenbat balio du litro batek? ............................................. Zergatik dago horrenbesteko aldea?

Uraren kalitateagatik. Garraio eta materialen kostuengatik. Besterik.........................................

Jasangarria iruditzen zaizu botilako ura edatea? Bai Ez Zergatik? .................................................................................................................................................

Kontsumoaz aparte, gutxieneko bat ordaintzen da? Zenbat? .............................................

ARAZKETAUra gure etxeetara iritsi aurretik, edangarri bihurtu behar da. Azaltzen den arazketa kontzeptua horri dagokio.

Hau ere kontsumoaren arabera ordaintzen al da? Bai Ez

SANEAMENDU PLANA Ba al dakizu zer den saneamendu sarea?

..................................................................................................................................................................... Zertarako behar da saneamendu sarea?

.....................................................................................................................................................................


Ibaiek eta errekek hiri eta herrien garapenari gauza asko eman izan dizkiote: garraioa, urarenmugimenduaren indarra, elikagaiak, ureztapena, hustubideak... baita ura bera ere. Bainazein eragin izan dute hiri eta herriek ibai eta erreketan? Azter ezazu zure herrian egoeranola dagoen. Arazoa identifikatzea da lehen pausoa irtenbideak aurkitzeko.


DBH

Izena:

1

AURRELANA

Etxean, liburutegian, artxibategian... herriko ibaiaren inguruko argazki zaharrakba ote dituzten galdetu, kopia bat ekarri eta ondorengo multzoetan ipini:

2

Zenbat?

Zer ikusten da?(multzo bakoitzekoargazki pare bataukeratu)

Gaur egunhorretarakoaukerarik ba aldago?

Zergatik?

Garbiketarako Aisiarako Lanerako Edateko

BaiEz

BaiEz

BaiEz

BaiEz

TESTUAK IRAKURRI

“Soinujolearen semea” Bernardo Atxaga - Pamiela argitaletxea

136 orrialdea

“Erreka jaio berria. Ur xirripa bat bezala azaltzen zen basoko pago-lizarren artean,, eta haraneanbehera abiatzen zen kizkurka, bizkor, “itsasora lehenbailehen iristeko erabakia hartu izan balubezala”, Redinen hitzetan, edo “azelerazio optimoarekin”, Cesarrenetan. Berehala, ordea, egokituaurrez aurre harkaitz handi batekin, eta guk Sansonen putzua deitzen genion ur-bildua sortzenzuen haren oinean, txikia eta sakona, igeri egiteko baino gehiago bainua hartzeko baliatzenzitzaiguna.

Putzuaren jarraian urak beste ehun bat metro egiten zituen sastraka eta ihi artean, bizi-bizi orduanere, zaplaztaka ildo harritsuan, harik eta haraneko errepidearen hasierara iristen zen arte. Puntuhartan, zabaldu eta lasaitu egiten zen. Kilometro bat beherago, mendi maldetatik iristen zitzaionur guztia bildu eta gero, beste erreka bate ematen zuen, indartsua eta zabala. Halaxe pasatzenzen zerrategiaren paretik, eta halaxe jarraitzen zuen istorioaren bila. Urtza izeneko presa hartangeldiune bat egin ondoren.”

AURRELANA

BaiEz

BaiEz

BaiEz

BaiEz

1

2

1

2

1

2

Uholdeei buruz, ba zenekien … ?• Uholdeak dira hondamendi natural ohikoenak eta zabalduenak..• Datozen urteetan, klima aldaketaren eraginez, uholdeak maizago gertatu daitezkeela diote

ikertzaileek.• Uholdeetako urek zuhaitzak erauzi, zubiak suntsitu eta arrokak mugitu ditzakete.• Uholdeetako urek isurtegi eta estolderien tapak mugitu ditzakete, ezusteko arriskuak sortuz.• Egunkari bateko berria uholdeei buruz (euskaraz):

http://eu.wikipedia.org/wiki/1983ko_uholdeakhttp://eu.wikipedia.org/wiki/1953ko_Gipuzkoako_uholdeak

“El Jarama” Rafael Sánchez Ferlosio. Premio Nadal 1955

Ediciones Destino. Volumen 16. - Pag.272

“Miró Paulina detrás de Sebastian: río arriba, la sombra del puente, los grandes arcos en tinieblas; ya una raya deluna revelaba el pretil y los ladrillos. Sebas estaba vuelto en el otro sentido. Sonaba la compuerta, aguas abajo, juntoa las luces de los merenderos. Paulina se volvió.

- Lucita. ¿Qué haces tú sola por ahí? Ven acá con nosotros. ¡Luci!

- Si está ahí, ¿no la ves ahí delante? ¡Lucita!

Calló en un sobresalto repentino.

- ¡¡Lucita … !!

Se oía un débil debatirse en el agua, diez, quince metros más allá, y un hipo angosto, como un grito estrangulado,en medio de un jadeo sofocado en borbollas.

- ¡Se ahoga …! ¡¡Lucita se ahoga!! ¡¡Sebastián!! ¡¡Grita, grita …!!

Sebas quiso avanzar, pero las uñas de Paulina se clavaban en sus carnes, sujetándolo.

- ¡Tú, no!, ¡tú no, Sebastián! - le decía sordamente-; ¡tú, no; tú, no; tú, no … !

Resonaron los gritos de ambos, pidiendo socorro, una y otra vez, horadantes, acrecentados por el eco del agua.Se aglomeraban sombras en la orilla, con un revuelo de alarma y vocerío. Ahí cerca, el pequeño remolino de opacasconvulsiones, de rotos sonidos laríngeos, se iba alejando lentamente hacia el embalse. Luego sonaron zambullidas;algunas voces preguntaban: “¿Por dónde, por dónde?” Ya se oían las brazadas de tres o cuatros nadadores, ypalabras en el agua: “¡Vamos juntos, tú, Rafael, es peligroso acercarse uno solo!” Resonaban muy claras las vocesen el río. “¡Por aquí! ¡más arriba!”, les indicaba Sebastián. “

AURRELANA

BURDINOLA HIDRAULIKOEN AGERPENA ETAHEDAPENA

Burdinaren lanketan eta manipulazioan uraren indarraaplikatzea izan da industria honek ekin dion lehenbizikoiraultza tekniko handia, Erdi Aroaren eta Aro Modernoarenarteko denboran. Lehen unetako ekarpen nagusia gurpilhidrauliko bertikalaren erabilera izan zen; hura ardatz batibehar bezala doitzen zitzaion, burdinari ezpurutasunakkentzeko eta fintzeko erabiltzen zen gabiari eragitearren…XIII. mendearen amaiera aldetik XIV.aren hasiera bitartean,sistema berria sartu eta esperimentatu zuten Gipuzkoan,lurraldeko bi muturretan, biak baitziren meatoki onekinlotuak -Zerain, Zegama eta Mutiloarekin lehena eta Arditurrieta Aiako Harriarekin bigarrena.

BURDINOLA HIDRAULIKOA OSATZEN DUTENELEMENTUAK

Funtsean burdinolaren osagarriak hurrenak dira: presabat ura hartzeko, naza bat ura bideratzeko, antepara edour-biltegia, tunel hidraulikoa -honetan daude gurpilak- etaburdingintzako tailerra bera. Oinarrizko instalazio huraosatzeko, baziren labea edo mea aurrez xigortu etakaltzinatzeko ingurua, zelaigunea, beharbada teilapetxobatzuk bertan mea bildu eta zatitzeko, etab. Burdinolarenbarnealdean espazioaren antolaketa bitxia da. Han gabiaeta sua aurrez aurre daude.

BURDINOLA HIDRAULIKO BATEKO LANA

Oinarrizko lehengaiak egur-ikatza eta burdin mea dira ... Burdinolako barnelabea ikatz eta xehekatutako meageruzez kargatzen zuten, geruzak txandaka jarriz, eta suemanik hauspoetatik airea sartzen zioten. Burdin meaore itxura hartzen hasten zenean, eragin eta, behar izanezgero, zulo batetik zehar kentzen zizkioten ezpurutasunakedo zepak, izerdia aterako baliote bezala. Haga luzebatzuez masa hori atera eta gabipean jartzen zuten, etahonek ingudearen kontra ematen zituen kolpeez burdineta ikatz partikulak trinkotu egiten ziren, aldi bereanezpurutasunak sakabanatu eta rauziz. Lan horien guztienemaitza burdin metal gordina izaten zen, “totxo” esatenzioten horixe hain zuzen. Honetatik abiatuta erdi landutakoelementuak egiten zituzten, hala nola hagak, zumitzaketab. Ondoren, produktu hauek errementariek erabiltzenzituzten, beren lanak egiteko.

Burdinolako lanaldiak ere kontu garrantzitsua dira. Energiahidraulikoaren mendean egonik, aldi baterako ustiapensistema bat ezarri behar izan zuten, betiere erreketakoemariaren eta urte-sasoi euritsuen arabera. Normalean,urritik ekaina bitartean egiten zuten lan, urteko udazkenedo udaberriaren lehor mailaren araberako aldaketez.Edonola ere, lanik egin gabe pasatu beharreko hilabeteakpresa, hagun edo ziri, eraikin edo makinerian behar ziren konponketetarako erabiltzen zituzten, eta bide batez tratuonak lortzeko eta instalazioaren aldamenean lehengaiakbiltzeko.

3

Iturria: BERTAN, Burdinaren industria. Gipuzkoako Foru Kultura, Euskara, Gazteria eta Kirol Departamentua

BURDINOLAK

• Zein izan duzu gustukoena? Zergatik?

• Bertan azaltzen diren jardueretatik zein iruditzen zaizu harrigarriena?

• Zein erabilpen industrial eman zaio ibai eta erreketako urari?

Zeintzuk dira erabilpen honen ondorioak?

• Ze motatako fabriketan erabiltzen da ura gaur egun?

Ze ondorio ditu?

• Uholdeei aurre egiteko bururatzen zaizkizuen neurriak aipatu:

• Denak al dira ingurumenarekiko errespetagarriak?

4

AURRELANA


DBH

LANDALANA

Ibaiaren zein ataletan gaude?

Goi ibilgua Erdi ibilgua Behe ibilgua

Erreka aztertzen dugunean ura ez da garrantzia duen elementubakarra. Erreka bera animalia eta landare desberdin ugarirenbizilekua denez, zein egoeratan dagoen jakiteko garrantzitsua dabertan zein bizidun dagoen jakitea.

• Hau guztia gaurko egunez beti gertukoa baina ezezagunaden erreka bazterrera gerturatu eta hurrengo datuak bilduzhasiko dugu.

• Azterketa ahalik eta sakonena egiteko hurrengo ordenean burutuko dugu.

Ibaiaren ibilguaUraren ezaugarri kimikoakLandarediaAnimaliakOndorioak

IBAIAREN IBILGUA

Errekaren izena:

Gaurko data: Giroko tenperatura: ºC

Azken egunetan euririk egin al du? Bai Ez

1

Emandako tresnak erabiliz neur ezazue errekaren zabalera eta sakonera. Emaitza ahalik etazehatzen izan dadin hartu 3 lekutan neurria eta batez bestekoa atera

KORRONTEAREN ABIADURABi pertsona ibaiertzean kokatu, zuen artean 10 m-tara. Ibaian gora dagoen pertsonakhosto bat botako du uretara eta bere taldekidea ohartaraziko du. Honek hostoak bereganainoheltzeko behar duen denbora neurtuko du.

Korrontearen abiadura =DistantziaDenbora

= m/sm

s=

• Zer aurki dezakegu ibai ondoan? (Aukeratu gehienez 2)

Lohia Hartxintxarra Harea Harri kozkorrak Haitzak

• Bideratuta al dago ibaia? Ez Bai Erdizka

Zerez? Harriak Horma

Oinarrizkoena dagoeneko aztertu badugu ere badira aztertzaile onbatek kontuan izan behar dituen hainbat gauza:Honako soinurik entzuten al duzue?

ERREPIDEA PRESA JENDEA HITZ EGITEN

TRENA LANTEGIA

Besterik?

2

LANDALANA

ZABALERA SAKONERA

Inguruko erabilera nagusiak. Gehienez hiru mota markatu.

Nekazaritza

BasogintzaHiri erabileraAisialdiko lekua (parkeak, kirol-eraikuntzak)IndustrialaBerezko egoeran dagoen eremuaZona degradatuaBide azpiegiturakBestelakoak. Zehaztu

Ingurura begiratu duzuen bitartean ikusi al duzue hondakinik?

Abeltzaintza

Poliestirenoa (kortxo txuria)

Paperak, kartoiak, egurrakElikagaien hondakinakUzta-hondarrakOlioa/Koipea (latak)Gai kimiko arriskutsuen edukiontziakLatak (aerosolak, kontserba-latak)Higiene-gaien hondakinakEhunen hondakinak (jantziak, oinetakoak)Bestelakoak (zehaztu)

URETAN ERTZETAN

PilakAparrak

3

LANDALANA

URAREN EZAUGARRI KIMIKOAK Behin uraren bidea ikusita azterditzagun uraren ezaugarriak

Parametro fisiko-kimikoak Egokia Datuak

pHa

Nitratoak (NO3)

Nitritoak (NO2)

Gogortasuna (GH)

Karbonato Gogortasuna (KH)

Oxigeno disolbatua

Tenperatura

Uhertasuna

5.5 - 8.5

10 - 40 mg/l

0 mg/l

6º - 16º

3º - 10º Dh

X > 5

X > 1m

PHak soluzioko azidoen kontzentrazioa adierazten du, 1etik 14ra. 7ko pHa neutroa da; 4tikbeherakoa, berriz, oso azidoa; eta 10etik gorako pHa oso alkalinoa.Nitratoak ezinbestekoak dira landareak hazteko, kopuru txikian agertzen bada murriztu egitenda landare kopurua; gehiegizkoa bada kopuruan eta tamainan handitu egiten dira eta eutrofizazioaeragiten du. Gizakien kontsumorako gomendatutako gehienezko kopurua 50 mg/l-koa da.Nitritoak oso toxikoak eta kaltegarriak dira arrainentzat (0,5 mg/l-ko kontzentrazioek arazoakeragin ditzakete). Nitritoa beti egon izan da naturan, baina gaur egun asko ugaritu da; horrenarrazoia nekazaritzan ongarriak eta ibilgailuetan erregai fosilak erabili izana da, besteak beste.Gogortasun orokorra: gogortasun orokorra (GH) kaltzio eta magnesio gatzen kontzentrazioakmugatzen du, eta arrain, landare eta mikroorganismoen zelulen funtzioan zuzenean eragiten du.Karbonatoen gogortasuna: bikarbonatoak, askotan kaltzioarekin eta magnesioarekin baterakonbinaturik agertzen diren osagai kimiko garrantzitsuak dira. Bikarbonatoek pH-aren aldaketakerregulatzen ditu eta pH-aren gorabehera bortitz eta bat-batekoak galerazten dituzte.Oxigeno kontzentrazioa: oxigenoa ezinbestekoa da ibaian bizia egon dadin. Uraren abiaduraeta zurrunbiloen, tenperaturaren, eta ibilguan isuritako substantzia oxidagarrien kopuruarenaraberakoa da. Animalia eta landareek arnasteko hartzen dute.Tenperatura: uraren bat-bateko tenperatura aldaketen eragile nagusiak isurketa industrialak,nekazaritzakoak edo urbanoak izaten dira. Tenperatura altuek (adibidez udakoek) arazoak eragitendituzte. Horietako bat oxigenoa temperatura altuagotan gutxiago disolbatzen dela da, eta berazizaki-bizidunek arazoak dituzte oxigenoa behar baitute bizitzeko.Uhertasuna: uraren gardentasunari egiten dio erreferentzia. Uhertasun maila altuak uretanesekitako partikulek, - lurra, hondakin-urak, planktona…-,sor dezakete. Uhertasuna handia badaeguzki-argia blokeatu, eta landareek fotosintesirako behar duten argia har dezaten oztopatukodute. Landareek oxigeno gutxiago ekoiztuko dute eta, ondorioz, Oxigeno Disolbatuaren (OD)mailak jaitsi egingo dira. Uhertasun-maila neurtzeko, Secchi-ren diskoa erabil dezakezue.

4

LANDALANA

Behin ibai ekosistemen biotopoa aztertu ondoren biozenosia azter dezagun.

LANDAREDIA

EZKERRA ESKUINA

Ibaiertzeko berezko landaredia (haltzak, zumeak, lizarrak, makalak...)

Bestelako hostozabalak (haritza, pagoa...)

Landaketak (pinua, eukaliptua, makala, platanoak...)

Laborantza

Belardiak

Sasitza (txilarra, otea, iratzea, sasia...)

Padurako landaredia (ihiak, ezpata belarra...)

Bestelakoak (zehaztu)

Gehienez hiru markatu

Ibai ertzetako landareek animaliei babesa, urei udan itzala etalurrari euslekua ematen diete. Gaur egun ordea ibai ingurukobasoak suntsitu egin dira leku askotan. Azter dezagun zergertatu den gure herriko ibaian!

Hurrengo landareetatik zein aurkitzen duzu?

Haltza

Azeribuztana

Hepatikak

Haritza

OreinMihia

Likenak

Lizarra

Iratzearrunta

Goroldioak

Platanoa

5

LANDALANA

Zaila da ibaietako hainbat animalia ikustea baina badira erraz aurki ditzakegunak ere. Adin egonedozein mugimenduri eta aurki ezazu hurrengo animalietakorenbat. Ikusten baduzu borobildu.

Baina gaur animalia hauek baina txikiagoak diren animalietaz baliatuko gara gure errekarenkalitatea neurtzeko. Animalitxo hauek harri azpitan egoten dira babesturik, jaso lagina eta identifikatufitxa honekin batera doakizuen taularen laguntzaz. Adi! Harri bat altxa ondoren, zegoen lekuanutzi!

Taula horrren arabera nolako kalitatea du urak?

ANIMALIAK

Oso ona Ona Ertaina Txarra Oso txarra

Uhandrea Igela Apoa

Sagua Buztanikaratxuria

Kaioa

Lertxuna Ahatea Uroiloa

6

LANDALANA

URARI BURUZKO HERRITARREN IRITZIA

1.- Zure etxean, ba al dago ura aurrezteko sistema berezirik?

Bai Zein?

Ez Zergatik?

2.- Denbora pasa ahala uraren kontsumoahanditu edo gutxitu egiten da zure etxean?

Handitu Gutxitu

3.- Komunek ba al dute ura aurreztekosistemarik?

Bai Ez

• Zein?4.- Ur iturriak nolakoak dira?Bakarrik eteten direnak

Ur beroa eta hotza aparte dituztenak

Aginte-palanka bakarrekoak

5.- Eta arropa garbigailuak erabiltzerakoan:

6.- Ura berotzeko sistemari buruz:

• Zer erregai mota erabiltzen du? Gas naturala Elektrizitatea

Propano, butano Energia berriztagarria

• Mantenimendu zerbitzua kontratatuta duzu? BAI EZ

• Zer tenperatura erabiltzen duzu? Ahalik eta beroena Neurrizko tenperatura

Tenperatura kontu handiz neurtzen dut

• Zenbatetan erabiltzen duzu ur beroa egunean (dutxak, harraskan, arropa eta ontzi garbigailuak...)?

9.- Ura horrenbeste ez kontsumitzeko eta ez kutsatzeko zer egiteko prest zaude?

Beteta daudenean erabiltzen saiatzen naiz Programa ekonomikoak erabiltzen ditut

Behar ditudanean erabiltzen ditut besterik gabe

7

7.- Edateko zer erabiltzen duzu? Iturriko ura Ur botila

• Zergatik?

8.- Zure garbitasunean, zer erabiltzen duzu? Bainua Dutxa

EMAITZAK LABURBILDU ITZAZU ZURE TALDEKIDEEKIN

LANDALANA

ONDORIOAK Datu guzti hauek azkenean gure herriko errekaren egoera nolakoaden jakiteko balio digute. Bildutako informazioaren araberaerantzun hurrengo galderei eta eztabaidatu errekaren kalitateahobetzeko zer egin beharko genuke guztiok.

Argi dago gure errekak ez daudela egoerarik onenean.Ubideratu egin ditugu, landaredia suntsitu dugu, urak kutsatuditugu... Bada garaia egoerari aurre egiteko. Zuk, nik, guk...denek egin dezakegu zerbait hala izan dadin. Pentsaezazue, eta egin denen artean zerrenda bat, errekak garbimantentzeko egin daitezkeen ekintzekin.

• Errekari loturiko landare mota asko topatu al dituzue? Eta animaliak?

• Zer egin beharko genuke gehiago egoteko?

• Errekari zer gertatuko litzaioke landareak eta animaliak desagertuko balira?

Zure iritziz herritarrok ura kontsumitzean zuzen jokatzen al dugu? Non ikusi dituzuhobetzeko puntuak?

8

Gure inguruko erreka eta ibai ugari kutsatuta daude. Zergatik?

LANDALANA


DBHHausnarketarako Lana

«Gaur egungo munduan, ura bizi-iturri baino zerbait gehiago da. Ura eskuratu ezinizateak pobrezia, desoreka eta gizarte-injustizia eragiten ditu, bai eta alde handiakere bizitza-aukeretan. Ur-eskasia garrantzitsua da, ura giza eskubidea delako, etainork ez luke ez ikusiarena egin behar giza eskubideak urratzen direnean.

Halaber, ez genuke onartu behar munduan milioi bat haur hiltzea, baso bat ur ezdutelako edo komunik ez dutelako; izan ere, funts-funtsean, arrazoi doilor horiekdaude hainbat eta hainbat haur-heriotzaren atzean.»

Kevin Watkins

Zuzendaria, Giza Garapenari buruzko Txostenerako Bulegoa

URA, GENEROA ETA EKITATE GABEZIA

Irakurri jarraian gazte batzuk laburtutako Giza Garapenari buruzko 2006ko txostenetik ateratako“Emakumea eta Ura” lantzen duen puntua:

Testuan zehar milurteko helburuen erreferentzia egiten da: 2000. urtean, Nazio Batuen MilurtekokoGailurrean, estatuburuek eta gobernuburuek zenbait helburu ezarri zituzten, pobrezia gorriadesagerrarazteko eta giza askatasuna areagotzeko. Helburuak 2015erako lortu behar dira, hauekdira:

ZORTZI ERRONKA, MUNDUA ALDATZEKO

1) Pobrezia gorria eta gosea errotik desagerraraztea

2) Lehen Hezkuntza unibertsala erdiestea

3) Generoen arteko berdintasuna eta emakumearen autonomia sustatzea

4) Haurren heriotza-tasa murriztea

5) Amen osasuna hobetzea

6) GIB/HIES-ari. malariari eta beste gaixotasun batzuei aurre egitea

7) Ingurumenaren iraunkortasuna bermatzea

8) Garapenerako munduko itun bat sustatzea

1

ZAMA, EMAKUME ETA NESKATILEN GAINEAN

Mundu osoan, emakumeek eta neskatilek neurriz gain jasaten dituzte uraren eta oinarrizkosaneamenduaren krisiaren ondorioak. Herrialde askotan, kulturak ezartzen du emakumeek etaneskatilek hartu behar dutela beren gain etxearen ardura; beraz, beraien eginbeharra da familiaosoarentzat ura bilatzea eta ekartzea. Neskatilek, etxetik gertu ur garbiko eta oinarrizkosaneamenduko instalaziorik ez badute, eskolara joateko aukerak galtzen dituzte, eta, horrenondorioz, baita beste zenbait aukera ere: beren komunitateetan erabat parte hartzeko aukerak,eta ahalmenak ikasi eta merkaturatzekoak.

Oso arazo sinplea da: emakumeek eta neskatilek, ura biltzera eta garraiatzera joan behar badute,edo komunera joateko lekuren baten bila oinez distantzia luzeak egin behar badituzte, ez duteastirik beste zeregin batzuetan aritzeko; hala nola, eskolara joateko, seme-alabekin jolasteko etalan egiteko. Loturak argiak dira: “Nola ez dut, bada, eskolan egon nahiko?”, azaldu du Yenik, 10urteko neskatila batek, El Alton, Bolivian.“Baina, nola egin dezaket? Gure amarentzat beharrezkoada nik ura jasotzea, eta kanila 10:00etatik 12:00etara dago irekita. Oso goiz jarri behar da ilaran,jende asko etortzen baita ura hartzera”.

Tanzanian, neskatilak iturburutik 15 minutu baino gutxiagora bizi direnetan, ehunetik 12 aldizgehiago joaten dira eskolara.Iturburu batetik zenbat eta gertuago bizi, orduan eta aukera gehiagodute neskatilek eskolara joateko. Ur bila joan behar izatea ez da oztopo bakarra emakumeekhezkuntza jasotzeko; eskolara joateko zortea dutenek ere etxera itzuli behar izaten dute sarri,eskolan komunik ez dagoelako edo egoera txarrean daudelako. Guraso askok, eskolako komunetakohigiene, segurtasun eta pribatutasun faltarekin kezkatuta, eskolatik atera egiten dituzte alabak,behin nerabezarora iristen direnean.

Bangladeshen, UNICEFen programa baten bidez eskolako komunen instalazioak hobetu ondoren,%11 igo zen eskolara joaten ziren neskatilen kopurua.

Emakumeek eta neskatilek edateko ura eta oinarrizko saneamendua eskura dutenean, onurakiraunkorrak dira. Hezkuntza jaso duten emakumeek ahalmen handiagoa dute etxean, komunitateaneta herrialdean erabakietan parte hartzeko.

Hezkuntza jasotzen duten neskek joera dute geroago ezkontzeko eta umeak ere geroago izateko;haien familiak txikiagoak eta osasuntsuagoak dira, hezkuntzarik jaso ezin izan duten emakumeenfamiliak baino. Milurtekoko hirugarren helburua,genero-berdintasuna sustatzea eta emakumeeibultzada emateari buruzkoa, asko aurreratuko da, garapen-bidean den munduan uraren etaoinarr izko saneamenduaren hornidura lehentasun bihurtzea lortzen badugu.

Denbora galdua, etorkizun galduaEgunean 40.000 milioi ordu galtzen da Saharazhegoaldeko Afrikan ura hartzen; hau da, Frantziakolan-indar guztiaren urtebeteko lanaldia

Mali:emakumeakputzutik uraateratzenherriraeramateko.

“Afrikan ur eta egurbeharren %90a emakumeekasetzen dute”

2


Maliko putzuen komunitate kudeaketa. Proiektu batek nolaegin dezake porrot emakumeak ez badira inplikatzen bereplangintzan:

Maliko Macinako putzuen proiektuaren plangintzan, aldebatera utzi zuten genero ikuspuntua. Putzuen kudeaketakomunitateko buruzagiei (gizonezkoak) utzi zitzaien,errekurtso berriaren plangintzan eta jarraipeneanemakumeei kontsultatu gabe. Ezarritako sistemaketa ekipamenduak erabilezinak suertatuzitzaizkien emakumeei, bilketaren arduradunnagusiak zirela kontutan izanda. Emaitzabezala, jende asko elkartzen zenean putzuareninguruan, emakumeak ekipoak desmuntatuegiten zituzten eta aurreko bilketa erarabueltatzen ziren. Gainera zaintzaile bezala egonbeharko luketen gizonezkoak ez zituzten beraienfuntzioak bete, uraren kudeaketa eta saneamenduaemakumeen lana zela pentsatzen zutelako.

Tanzanian emakumeak ontziak kargatuz ur bila joaten dira.

Testua irakurri ondoren honako galdera hauek erantzun:

• Nork kudeatzen du ura

• Baina, zein arduratzen da ura lortu eta garraiatzeaz?

• Zer iruditzen zaizu?

• Zure ustez nola banatu beharko lirateke zeregin hauek?

• Ba al dago ezberdintasunik emakumeek eta gizonek egiten dituzten zereginenartean? Zeintzuk dira?

• Garrantzitsuak al dira diferentzia horiek? Zergatik?

3


• Emakumeak ur bila joan beharrak eta saneamendu faltak hainbat ondorio dakartza,zeintzuk dira?

• Egoera nola hobetu daiteke?

• Mali-ko proiektuaren esperientzia ezagutu ondoren, nola bultzatu daitekeemakumearen partaidetza?

• Garrantzitsua al da emakumeen iritzia kontutan izatea? Zergatik?

• Guk zer egin dezakegu egoera hobetzeko?

Ur hornikuntza eta saneamendu arazo larriakdituzten herrialde batzuen egoera pixka batgehiago ezagutu dugu, eta arazo larri hauekbatez ere emakume eta haurrengan dituztenondorioak ere ezagutu ditugu. Mailaezberdinetan kudeaketa herrialde hauetannoren esku dagoen, hau da, noren eskudagoen erabakiak hartzea eta bestetik uranork eramaten duen etxeetara, eta bertakoerabilpena nola egin erabakitzen duena ereezagutu ditugu.

4


GURE ETXEETAN

• Etxeetan lanaren banaketa berdintasunean oinarritzen dela uste duzu? Zergatik?

Jarraian gure inguruko errealitatea aztertzen eta guk daukagun pertzepzioa antzematen saiatuko gara.

• Etxeko kide guztiak uraren erabilpen antzekoa egiten duzue? Zergatik?

• Ezberdintasunik balego, jarraian idatzi zeintzuk diren eta nork burutzen dituenekintza horiek.

• Zerbait aldatuko zenuke? Zer eta zergatik?

• Etxean berdintasuna bultzatzeak, eraginik izan dezake uraren kontsumoan edobeste ikuspegiren batean? Zergatik?

GURE HERRIAN: Galdetegia

5

Herriko kaleetan ondorengo galdetegia egin; bakoitzak gizonezko eta emakumezko bati egin galdetegia.

1.- Etxeko lanetan gizonen eta emakumeen arteko ezberdintasunik badagoela uste al duzu?

BAI EZ Zertan?

2.- Etxeko uraren kontsumoan ardura maila bera al dute gizonezkoek eta emakumezkoek?

BAI EZ

3.- Ezberdina dela uste baduzu, nor eta zertan arduratzen da gehien?

4.- Ura kontsumitzerakoan gizonen eta emakumeen artean desberdintasunik ba al dagozure etxean? BAI EZ

Nork eta zertan uste duzu gehien kontsumitzen duela?

5.- Noren izenean dago ur kontsumoaren faktura? Eta nork egiten dio kasu fakturari?

6.- Ur kontsumoa murrizteko neurriak hartzen al duzu etxean? BAI EZ

Nolakoak?

Neurriak hartzen badituzue, nor arduratzen da neurri horiek betetzeaz?

EMAITZAK LABURBILDU ITZAZU ZURE TALDEKIDEEKIN ETA KOMENTATU.

6

Aurreko ariketan ura aztertu dugu genero ikuspegitik, aztertutako egoera ezberdinak hobetoulertzeko, besteei ikasitakoa erakusteko eta sormena landuz ondo pasatzeko ondorengoaproposatzen dizuegu.

Emakumeak eta uraren arazoa azaltzen duen testuan hainbat testimonio azaltzen dira, horietanoinarritu, edota antzeko zerbait pentsatu, baita ere gure etxeetako eta herriko egoera islatudezakezue. Guzti honekin egoera horiek transmititzen saiatu, ondoren proposatzen dizuegunaktibitate ezberdinekin.

Gelakoak talde txikitan banatuta, ondorengo lanak burutu ditzakezue:

SORMENA LANDUZ

• LABURMETRAIAK:

Laburmetraia egiteko taldean lanakbanatu beharko dituzue: gidoia, aktoreak,zuzendaria eta kamera izan daitezkebeharrezko elementuak.

• BESTELAKO ARTE ADIERAZPENAK:

Graffitiak edo beste arte adierazpenen bat bururatzen bazaizu, aurrera! Arteak ez du mugarik!

• ARGAZKIAK:

Egoera ezberdinak irudikatzekozuek azaldu zaitezkete

argazkietan edo benetako egoerabati argazkia atera.

• KOMIKIAK:

Komikien bitartez egoera ezberdinakdeskribatu.

• ARTIKULU, IPUIN, ISTORIO, POESIA...

Idaztea atsegin baduzu egoeraezberdinen inguruan gogoeta egin eta

iradokitzen dizuna idatzi.


Plekopteroaren larba(Leuctra franzi) (gehienez 1 zm)

Zangoek bi azkazal dituzte eta bi buztan ditu. Perla edo harri-euli ere deitzen zaie

Efimera-ninfa zapala(Eedynorus) (16 mm arte)

Zapala, buruak ilargi itxura du. 6 hanka eta 3 isats. Narrastaka hobeto dabil igeri baino.

Anfipodoa(Echinogammarus sp.) (gehienez 1cm)

Alboetako baten gainean oso azkar egiten du igerian. Kolore aldakorra du, gorrixkatik grisera bitartekoa

Burduntziaren ninfa(Anax imperator) (gehienez 5 cm)

Sabelaren amaieran hiru buztan (punta) labur ditu. Herrestan ibiltzen da.

Efemeropteroaren larba(Baetis sp.) (gehienez 1 cm)

Brankiak sabelaren alboetan ditu. 6 zango eta hiru buztan ditu.

Eiherazain(Nepa cinerea) (3,5 cm)

Herrestan ibiltzen da eta landaretza artean ezkutatuta ehizatzen du. Antena luze-luzeak ditu

Trikopteroaren larba(Odontocerus sp.) (gehienez 1 cm)

Hondar, haitz, adar txiki eta abarrez egindako kaxatan bizi da. Herrestan ibiltzen da kaxa bizkarrean duela.

Gasteropodoa(Potamopyrgus jekinsi) (0,5 cm)

Maskor gogorra eta biribildua du. Landare artean bizi da, harri azpietan edo jalkinean lurperatuta.

Bibalbioa(Pisidium sp.) (<1 cm)

Maskor bikoitza du, kusku itxurakoa. Landare artean bizi da, harri azpietan edo jalkinean lurperatuta.

Zapataria(Guerris sp.) (gorputza gehienez 1 cm)

Aurrera egiteko zango muturrak ur gainean jarri eta arraun egiten du. Batzuetan salto ere egin dezake.

Planaria(Dugesia sp.) (3 cm)

Higitzeko gaitasun handiko animalia da. Gorputza segmentatua eta zapala du.

Karramarro gorria(Procambarus clarkii) (gehienez 18 cm)

Lehenengo hiru zango pareek haginak dituzte. Ibaietan sartu dute eta bertako karramarroa ordezkatu du.

87

65

43

21

cm

Oso ona

Plakopteroarenlarba

AnfipodoaPlanaria

EiherazainTrikopteroaren

larba

Gasteropodoa

Burduntziarenninfa

Efemeropteroarenlarba

Bibalbioa

TOLESTU TOLESTU

MOZTU

Karramarrogorria

ZapatariaEfimeraren

larba

Ez dagoANIMALIA

BIZITZARIK

Ona

Egokia

Urria

Txarra

IBAIAK - IRAKASLEAREN MATERIALA (LH - DBH)

Documents

Transcript of IBAIAK - IRAKASLEAREN MATERIALA (LH - DBH)