1. ZATIA

TALDEKIDEAK:

MIREN LARRAÑAGA

ANTHONY SALAS

URA FERNÁNDEZ

JUAN PABLO CARMONA

JULEN ETXEZARRETA

NOA CASTILLO

IBERIARRAK

Iberiarrak herri penintsulako hegoaldean eta ekialdean bizi ziren. Muinoetan eraikitako herrixka hesituetan bizi ziren.

Etxeak angelu zuzenak ziren, eta kaleak antolatuta zeuden.

Iberiarrak tributan antolatuta zeuden.

Tribu askok errege bat zuten gobernuburu.

Biztanle gehienak nekazariak edo abeltzainak ziren. Bestalde, artisau bikainak ere ba ziren iberiarren artean.

Burdinazko ezpatak, zeramikazko ontziak eta artilezko nahiz lihozko ehunak egiten zituzten.

Feniziarren eta Greziarren koloniekin ere jarduten zuten salerosketan, eta Iberiarren beraien txanpona erabiltzen zuten salerosketa horietan.

Iberiarrak kultura, talde etnikoa eta entitate politikoa ez daude zehazki definiturik.

HORRELA JAZTEN ZIREN:

LEKU HAUETAN BIZI ZIREN:

ARMA BATZUK ZITUZTEN:

IBERIARREN INFORMAZIO GEHIAGO

Terminoa oso zabala da, eta haren barnean Burdin Aroko zenbait herrisartzen dira historian zehar “Iberiar” identifikazioa jaso dutena.

Edonola ere, herri horiek ezaugarri komun batzuk ere bazituzten, ahalanola K.a. VI. mendetik aurrera, Feniziarrak eta Greziarren eragina jaso izana.

ARTISAU LANAK EGITEN ZITUZTEN

BERAIEN SIMBOLOAK ZITUZTEN

INFOMAZIO GEHIAGONOLA ZIREN BERE HERRIAK:

Iberiar herriak kokapen estrategiko batean zeuden, bIdeetatik etortzen zen jendea kontrolatzeko, etsaiengan abantaia nabarmen bat zeukaten.

JANARIA:

Iberiarrek garia, olioa, ardoa … jaten zuten.

TXANPONA:

Iberiar txanponak “Fenizio” zuen izena.

IBERIARREK JATEN ZITUZTEN ELIKAGAI BATZUK

IBERIAR TXANPONA, “FENIZIOA”

IBERIAR TXANPON GEHIAGO

Eta orain …

ZELTAK!!!!!

ZELTAK

ZELTAK

HORRELA JANTZEN ZIREN:

HORRELAKO ALDEETAN BIZI ZIREN

INFORMAZIO GEHIAGO K.A. mendetik aurrera , zeltek Frantziako iparraldea eta erdialdea hartu zuten (Galia),

Italiako iparraldea eta britainiar irlen zatia handiena. Balkanetan eta Galizia (host, Asiara) ere iritsi ziren. Garai hartan; irletan zeltek druidismoa besarkatu zuten; gerora, kontinentera zabaldu zen. K.A.II. Mendetik aurrera zeltek germaniarren eta gerora erromatarren presio militarra nozitzea hasi ziren.

ZELTEK JANARI HAUEK JATEN ZITUZTEN:

AZKEN INFORMAZIOA Handik hamarkada gutxira, Galia osoa okupatu zuten, Irlanda ezik. Dena den erromatarren

presentzia Britainia Handian ez zen luzea izan: hori zela eta, hizkuntza zeltek bizirik iraun zuten han eta, geroago, haietako bat kontinentera itzuli (Bretoiera).

V. II. Mendean, zelten azken zabaltzea izan zen, Irlandarrek Kaledonia inbaditu zutenean. Eskualdeak Eskozia izen hartu zuten.

ZELTEN ARMAK HAUEK ZIREN ZELTEN ARMAK:

ZELTAK SINBOLO HAUEK ZITUZTEN:

ZELTEN TXANPONAK:

ETA ORAIN …TARTESOAK!!!!!!!!

TARTESOS

Posible heredera del Bronce final atlántico, se desarrolló en el triángulo formado por las actuales provincias de Huelva, Sevilla y Cádiz, en la costa suroeste de la península ibérica, así como en la de Badajoz durante el Bronce tardío y la primera Edad del Hierro.

TARTESOS

Se presume que tuvo por eje el río Tartessos, que pudo ser por el que los romanos llamaron luego Betis y los árabes Guadalquivir que significa río grande.

TARTESOS

Hay autores que la sitúan en la confluencia de las bocas del Odiel con el Tinto (ría de Huelva), puesto que bajo la propia ciudad onubense es sabido que se hallan sepultados importantes restos.

TARTESOS

Influyó sobre las tierras del interior y el Algarve portugués. No faltan propuestas de una posible ubicación en las bocas del Guadiana o incluso en el Mar Menor, en el delta del Ebro o en el Tajo.

TARTESOS

Los tartesios desarrollaron presumiblemente una lengua y escritura distinta a la de los pueblos vecinos y, en su fase final, tuvieron influencias culturales de egipcios y fenicios.

TARTESOS

Sobre el origen de la cultura tartesia se ha escrito mucho, a pesar de lo cual nada es seguro todavía. Entre las corrientes principales estarían la indigenista y la colonialista.

TARTESOS

Según las investigaciones más recientes, esta cultura se formó a partir de la evolución de las poblaciones locales herederas del Bronce del suroeste peninsular, evolución que llegó a su clímax cuando comenzaron a relacionarse con las factorías fenicias del litoral.

TARTESOS

Según otros, la cultura tartesia sería el resultado exclusivo de la aculturación de los indígenas por parte de los fenicios. Esta teoría se apoya en las cronologías de colonización y en los restos arqueológicos, como cerámicas de retícula bruñida, de barniz rojo y las representaciones religiosas, que claramente hacen referencias a dioses orientales, como Astarté, Baal o Melkart.

TARTESOS

Sobre el origen de los propios tartesios, y en el marco de las teorías difusionistas tan en boga hasta los años 70 del siglo XX, se ha llegado a decir que llegaron a la península con los Pueblos del Mar, o incluso que pudieron ser pueblos indoeuropeos precursores de la cultura celta2 o gentes procedentes de las estepas al norte del Cáucaso, que se asentaron sobre el sustrato prehistórico.

TARTESOS

Algunos yacimientos importantes que se podrían considerar tartesios son: La Aliseda, en la provincia de Cáceres Asta Regia, en Jerez de la Frontera (Cádiz) Cancho Roano, en Zalamea de la Serena (Badajoz) El Carambolo, en la provincia de Sevilla Cerro Salomón La necrópolis de la Joya, en la ciudad de Huelva Tejada la Vieja, en la provincia de Huelva El Tarrañuelo, en Guareña (Badajoz) Carmona; foso, viviendas, muralla y bastiones.

Sevilla: múltiples restos en la zona fundacional.

TARTESOS

La tradición literaria clásica dice que su forma de gobierno era la monarquía y que poseían leyes escritas en verso en tablas de bronce desde tiempo inmemorial.

TARTESOS

Estrabón habla de 6000 años antes de su época, una fecha que podría referirse en realidad a años o meses lunares (unos 500 años).

TARTESOS

Es posible que los fenicios propiciaran la concentración del poder en un rey, ya que de esa manera les resultaba más fácil establecer intercambios comerciales.

TARTESOS

Se puede dividir la monarquía de Tartessos en dos grandes grupos: los reyes mitológicos y los reyes históricos.

FENIZIARRAK

FENIZIARRAK K.a. VII. Mendean, feniziarrak etorri ziren penintsulara, bertako mineralak

erakarrita.

Asiatik etorri ziren, eta itsas gizon trebeak eta merkatari bikainak ziren. Andaluziaren kostaldean kokatu ziren.

Hainbat kolonia sortu zituzten bertan:

Cadir (Cádiz)

Sexi(Alnuñecar)

Malaka(Málaga)

Abdera (Adra)

• Kolonia horietan bizi zirela,

Iberiar herriekin salerosketan

Jarduten zuten.

DATU INTERESGARRIAK Itsasgizon trebeak ziren eta horregatik “itsasoko

jaunak” esaten zieten.

Greziarrak feniziar izena jarri zieten.

Berez kaandarrak ziren.

Izen hori purpura esan nahi du.

Zergatik feniziarrak beraz “purpurazko gizonak” ziren.

Feniziarrak zeramika egiten zituzten eta gero

purpuraz margotzen zituzten

PURPURA

ESKULTURAK EGITEN ZITUZTEN

FENIZIARREN LURRALDEA

Libanoko mendilerroak bereizten zuen Fenizia Siriako eta Palestinako gainerako lurraldeetatik, eta sortaldean Orontes eta Jordan ibaietan izan behar

Kanaango herria itsasbazterreko zerrenda estu, ez oso handi, eta itsasoak eta Siriako eta Arabiako basamortuek ondo mugatu batean zegoen kokatua.

ARTEA

Feniziako arteak Mesopotamiako eta Egiptoko eragin handia izan zuen. Baina osagaien artean lortu zuten sintesian trebetasun bikaina erakusten du.

IDAZKERA

Idazkera silabikoa da inondik ere feniziarrek zabaldu zuten ekialdeko kutsuko kulturaren ezaugarri nagusia.

Greziarrek laster beretu zuten.

Idazkera mota horren hastapenak Erdiko Brontze Arokoak dira.

Askoz iristeko errazagoa baitzen era horretara horrek kulturaren demokratizazioa ekarri zutelako.

AGUR

Antzinako Kartago zibilizazio semitar bat izan zen , Kartagoko hiri-estatufeniziarean zentratuta, Ipar Afrikan dagoen Tunisko golkoan kokatuta, gauregungo Tunisen kanpoaldean.

K. a. 814. urtean sortu zen Hasiera batean Libanon dagoen Tirorendependentzia bat izan zen, baina K. a. 650a inguru independentzia eskuratuzuen eta Mediterraneoan zehar hegemonia eskuratu zuen, Ipar Afrikan eta gaur egungo Espainian ezarritako hiriekin.

Botere hau K. a. III. mendearen inguruan bukatu zen. Hiriaren momenturikgorenean Mediterraneoko mendebaldean zegoen komertzio eta boterepolitikorako gune nagusietako bat zen.

K . A . III . mendean , kartagotarrak Afrikatik etorri ziren , Balear Uharteetan eta Iberiar Penintsularen ekialdean kokatu ziren .

Lurralde horietan , Ebyssos (Ibiza) Kartago Nova (Cartagena) koloniak egin zituzten .

Kartagotarrek beste lurralde batzuk nahi zituen konkistatu , Mediterraneoak boterea zuten areagotzeko.Baina erromatarrek ez zeudenez prest , elkarren kontra borrokatu ziren .

Erromatarrek menderatu egin zituzten kartagotarrak, kanporatu egin zituzten Iberiar Penintsulatik .

Hiria sortu eta hurrengo mendeetan, Mediterraneo itsasoaren sartalde osoan zehar hedatu zen merkataritza inperio handi baten gune nagusi bihurtu zen.

Kartagoko salgaiak oso aintzat hartuak ziren Mediterraneo inguruetako herrietan. Hiriaren aberastasunaren oinarri nagusietako bat Afrikako iparraldeko eta Iberiar Penintsulako hegoaldeko zilar meatzeak ziren. Kartagotarren merkatari inperioaren etsai nagusiak greziarrak izan ziren lehendabizi, Sirakusa-koak batez ere, eta geroago erromatarrak.

K. a. III. mendearen erdialdetik II. mendearen erdialdera bitartean hainbat gerra izan zituen Erromarekin. Gerra horien ondorioz, Kartagoren aginpidea guztiz ahuldu zen, eta azkenik hiria K . a . 146. urtean Erromaren esku erori zenean, hiri osoa erre, eta ez zen biztanlerik gehiago geratu.

Sakontzeko, irakurri: «Gerra Punikoak»

Kartagoren menpeko lurrak, Gerra Punikoetan zehar.

K.a. III. eta II. mendeetan Kartagoren eta Erromaren artean hiru gerra izan ziren: Gerra Punikoak.

Lehen Gerra Punikoa (K. a. 264-241) Sakontzeko, irakurri: «Lehen Gerra Punikoa»

Mediterraneo itsasoko Korsika eta Sizilia uharteen kontrola lortzeko piztu zen.

264. urtean kartagotarrak Siziliako Messana eta Siracusa hirien arteko liskarretan parte hartzen hasi ziren, era horretara uharte horretan kokatzeko asmoz.

Gerra irabazitakoan, Erromak Kartagoren lekukoa hartu zuen Mediterraneoko mendebaldearen buruan. Hala ere, biek bukatu zuten gerra ekonomikoki eta demografikoki akiturik.

Haien influentzia-eremuak mugatzeko, ebatzi zen Korsika, Sardinia eta Hispania Kartagopean jarraituko zirela. Horren iparraldea, Erromarako izango zen.

Erromako garaipena porrota onartzeko erreparoan oinarritu zen. Erabateko garaipena baino ez zuten onartzen. Are gehiago, inbertsio pribatuak erakarri ahal izan zituen hiritarrek jokoan zegoena ikusi zuten eta. Kartagoko nobleziak, berriz, ez zuen aberastasuna arriskatu denon onuraren izenean.

Sakontzeko, irakurri: «Bigarren Gerra Punikoa»

Lehenengo Gerra Punikoaren ondoren, Erromak Korsika eta Sardinia kendu zizkien kartagotarrei, eta gero eta zerga astunagoak jarri zizkien. Hala ere Hamilkar Barka buruzagiaren, haren seme Hanibalen eta haren suhi Hasdrubalen gidaritzapean, oinarri sendo bat hartu zuen Kartagok Iberiar penintsulan.

K. a. 219an Hanibalek Sagunto konkistatu zuen. Erromak hiri hartatik alde egiteko eskatu zuen, baina Kartagok ezezkoa eman, eta Erromak gerra deklaratu zion.

Itsasoa Erromaren esku zegoenez, Hanibalek lehorrez eraman zuen bere gudarostea, Galian eta Alpeetan zehar Italiar penintsularaino. Galiako zenbait herriren laguntzarekin hainbat gudu irabazi zituen Italiar penintsulan, Cannaekoa batez ere. Capua hiria (Italiako bigarren hiri handiena) konkistatu zuen, baina ezin izan zuen Erroma hartu.

K. a. 207an Hasdrubalek beste kartagotar gudaroste bat eraman zuen Italiar penintsulara, Hanibalekin batera Erroma hartzeko asmoz. Hasdrubalen guda ostea Metauros ibaiko guduan menderatu zuen Erromako gudarosteak. Hanibalek K. a. 203. urte arte jarraitu zuen Italiar penintsularen hegoaldean.

Erromara bueltatzerakoan, heroi handi baten harrera jaso zuen Eszipionek.

K. a. 205ean kontsul izendaturik, Kartago bera erasotzea erabaki zuen. Afrikan, Numidiarren babesa eskuratu zuen, Kartagoko agindua arbuiatzen zuten eta.

Hanibal Italiatik abiatu zen Eszipionen armadari aurre egiteko. Zama batailan (K. a. 202an) Eszipion atera zen garaile. Kartagok bakea eskatu behar izan zuen. Eszipionek Afrikano goitizen irabazi zuen honela.

Gerraren amaiera ez zen aho batez txalotu. Batzuek uste zuten Kartagok, erabat birrindu ezean, Erroma mehatxatzeko indarra berreskuratuko lukeela. Hala ere, gerra ordainketa gogorrak pagatu behar izan zituen Kartagok. Haren itsas armada 10 ontzira murriztu zen, piratei aurre egin ahal izateko. Erroma, ordea, indartsuago atera zen gerratik.

Lehenengo eta bigarren gerretan Kartagok bere aginpide politikoa galdu bazuen ere, bere merkataritza guztiz indartzen ari zen K. a. II. mendean, Erromako merkatarien kaltetan. 150. urtean Masinisaren erasoari armaz erantzun ziotenean, Erromak bere gudarostea bidali zuen Kartagoren kontra, hitzarmena hautsi zuelako. Kartagok Erromaren baldintzak onartu nahi izan zituen; Erromak, ordea, hiria itsasertzetik urrundu eta lehorrean barrura aldatzeko baldintza jartzen zuen, horrela Kartagori itsaso bidezko merkataritza eragozteko. Kartagok bi urtez eutsi zion erromatarren setioari. Eszipion Emilianok bide guztiak moztu eta inguratu zuen hiria, baina hala ere etxez etxekonkistatu behar izan zuen. Hiriak zituen milioi laurden biztanleetatik, 50.000 mila inguru geratzen ziren hiria errenditu zenean. Bizirik geratu zirenak esklabo saldu zituzten; hiri osoa desegin zuten erromatarrek, eta lurraldea Erromaren probintzia bihurtu zen.

Borrokaz gain, goseak ere kartagotar asko hil zuen. Gerrabukatzena, 50.000 biztanle baino ez ziren bizirik. Guztiakesklabo saldu zituzten .

Hiria 10 egunez erre zuten. Harresiak, eraikinak eta kaiaerabat suntsitu zituzten. Aldameneko eremuetan gatza bota zuten, hurrengo urteetako uztak zapuzteko. Azken ekintzahau, halere, ez da gerra liburuetan agertzen, eta gauregungo historialariek zalantzan jartzen dute.

Gainerako lurrek Erromako Afrika izeneko probintzia osatuzuten Mendebaldeko Inperioa desegin zen arte.

Bandaloen Erresuma, 455. urtean.

Gerra punikoak bukatu eta gero berriro sortu zen hiria, eta Augusto enperadorearen garaian Afrikako erromatar probintzien hiriburu izan zen. Garai hartan Alexandria eta Antiokiarren maila bereko hiria zen Kartago.

Kristautasunaren lehen aldietan garrantzi handiko kristautasun gunea izan zen; bertako apezpiku izan ziren Tertuliano eta Zipriano santua, Elizaren gurasoak.

439. urtean bandaloek hartu zuten hiria, eta haiek Ipar Afrikan eratutako erresumaren hiriburu izan zen.

533. urtean bizantziarrek hartu zuten.

Azkenik 705. urtean arabiarrek konkistatu zuten. Garai horretatik aurrera Kartago hustu, eta Tunisko hiri berriak hartu zuen haren lekua.

Erromatar etxebizitza etruriarrenean oinarriturik dago, eta etxebizitza hauek klaseetan banatutako gizarte baten adierazgarri ziren.

Bi ziren erromatar hirigintzako etxebizitza motak Erromako hiritarra asko errespetatzen zuen bizitza pribatua .

Baina, Inperioaren jaiotako ideia berriak etxebizitzetan ere izan zuten bere esanahia Erromatar etxebizitza etruriarrenean oinarriturik dago, eta etxebizitza hauek klaseetan banatutako gizarte baten adierazgarri ziren.

Bi ziren erromatar hirigintzako etxebizitza motak Erromako hiritarra asko errespetatzen zuen bizitza pribatua .

Baina, Inperioaren jaiotako ideia berriak etxebizitzetan ere izan zuten bere esanahia .

Kartagotarrek etruriarrei ikasitako eraikuntza-tradizioa eta molde zaharrak kontserbatu zituzten. Eredu tradizional haren arabera eraiki zituzten tenpluak.

Gainera, Kartagoko tenpluak greziar tenpluaren osagarriak dituzte. Horregatik, ezinezkoa da tenplu hauek azaltzea greziar tenpluen ezaugarriei inongo erreferentziarik egin gabe. Hala eta guztiz ere nortasun propioa du aldaketa nagusi batzuei esker.

Tenpluak ez dira peripteroak. Hots, greziar tenpluak zituzten kolomen kantitatea eta tenpluarekiko bere kokapenaren arabera sailkatu zitezkeen, eta kolomek tenplu guztia inguratzen zutenean periptero bezala definitzen zen .

ETA HEMEN BUKATU DA KARTAGOTARRAK

ESPERO DUGU GUSTATU IZATEA