GURUTZEAGA PILOTALEKUAK 100 URTE

Frontoi Zaharraren harrizko mintzoaZestoa 1906-2006

Xabier UnanueManolo Sagarzazu

Xabier Iriondo

danbolin-zulo

Edizio-arduraduna: Onintza IruretaEdizio-laguntzailea: Manuel Arregi

Diseinua eta maketazioa: Bizente Dávila

© Danbolin-zulo Kultur Elkartea, argitalpen honena

ISBN: 84-611-2232-1L.G.: SS-942/06

Danbolin-zulo Kultur Elkartea Zestoa

danbolin@topagunea.com

Imprimatzailea: Antza inprimategia, Lasarte-Oria.

ZESTOAKO UDALA

Ehun urte bete ditu Zestoako Gurutzeagapilotalekuak. Pilotari asko ezagutu ditu

frontoi horrek eta horietako hainbaten berrieman dugu liburu honetan. Jokalari guztiakliburuan sartu ezin zirenez, ZestoakoAmabirjinetan jokatu zuten zestoarrak,azkoitiarrak, azpeitiarrak, zumaiarrak…hartu ditugu kontuan. Horiek ere ez daudedenak, baina askoren berri jasoko duzueliburuan.

Pilotariei tarte handia egin diegu, bainaez ditugu ahaztu urtez urte Gurutzeagakudeatu zuten enpresarioak eta ezta dirujokoa antolatzen zuten artekariak ere.Marronismoaren inguruan izandakoarazoak ere jaso ditugu liburuan.

Partidu zerrendak, pilotarienbiografiak... datu asko jaso dugu. Horrezgain, Gurutzeagan jokatu zuten hainbatpilotariri Frontoi Zaharrari buruzkolekukotasunak ere eskatu dizkiogu. Horrela,herriko zein kanpoko hogeita sei pilotarirenoroitzapenak bildu ditugu, hainbatorrialdetako zutabeetan.

GURUTZEAGA PILOTALEKUAK 100 URTE Frontoi Zaharraren harrizko mintzoa

Zestoa 1906-2006

Xabier Unanue

Manolo Sagarzazu

Xabier Iriondo

danbolin-zulo

Esker onez

Eskerrak,

Luis Mari Alberdi

Jose Artetxe

Jesus Mari Beristain

Luis Mari Telleria

Migel Zendoia

Donostiako Koldo Mitxelena Kulturunea

El Diario Vasco (Enrike Erentxun)

Argazkiak utzi dizkiguzuenoi,

Argitalpen hauen informazioagatik eta argazkiengatik,

Azkoitia, pilotarien soro emankorra, Jesus Mari Beristain

Dinastia Echave, Eguzki Agirrezabalaga eta Andoni Alonso

Dinastia Pelotazales, Jesus Mari Beristain

Pulpo 50 urte Zumaiarekin, Esther Aizpurua

Gloria Agirre

Maria Luisa Alberdi

Migel Arakistain

Arzallus sendia

Egaña anaiak

Fidel Etxabe

Jose Kruz Etxaniz

Jesus Goikoetxea

Andoni Ibarguren

Xabier Iriondo

Sabino Irureta

Modesta Larrañaga

Odriozola sendia

Manolo Sagarzazu

Keperin Sasiain

Inaxio Sorazu

Xabier Unanue

Fausto Uranga

Migel Zendoia

Aurkibidea

Alkatearen hitzaurrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Gipuzkoako Euskal Pilota Federazioko Presidentearen hitzaurrea . . . . . 11

Hitzaurrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Zestoarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Iruretatarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Txikito Iraeta, Alkorta, Kerejeta, Sorazu eta Iribar . . . . . . . . . . . . 25Gurutzeagan jokatutako beste hainbat herritar . . . . . . . . . . . . . . . 30Auzotarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Herriarteko Txapelketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Odriozolatarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Etxabetarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Azkoitiarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Atanotarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Beste zenbait azkoitiar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Azpeitiarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Zumaiarrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Amabirjinetako partiduen zerrenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Pilota irudietan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

1906: Gurutzeaga eraiki zutenekoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Lehenengo partidua Gurutzeagan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Marronismoa Gurutzeaga frontoian? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Artekariak Gurutzeagan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Enpresarioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Saezmierak frontoiari idatzitakoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Basarriren “Nire Bordatxotik” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Jose Mari Palacios Ogeta Zestoan ibili zenekoa . . . . . . . . . . . . 105Aizkora apustuak, harri-jasotzeak, berbenak... Gurutzeagan 121

�

-9

1906ko irailaren 8an inauguratu zuten Zestoako Gurutzeaga frontoia. Pen-

tsa genezake ordurako obra garrantzitsua zela, eta baita ere, pentsa gene-

zake, behar bati erantzuten ziola. Ziur ordea, erabaki hori hartu zutenek ez

zutela uste izango, edo agian bai, frontoiak urteetan izan duen bilakaera izango

zuenik. Ez zuten uste izango iritsiko zenik, egunen batean, 100 urte betetzera

eta oraindik ere, pilotan jokatuko zenik, edota beste erabilpenik izango zuenik.

Baina tira, lehenengo ehuneko hori bete du.

100 urte luze izan dira, eta liburu bat egiterakoan askotan gertatzen den

bezala, ziur gauza guztiak ezin izan direla jaso; datuak galdu direlako, asko dire-

lako, ezin izan direlako aurkitu eta abar, baina eskertzeko moduko lana da orain

hemen daukagun hau. Lan honi esker, betiko jasorik izango ditugu lehenengo

100 urte hauetan Zestoako frontoian gertatutakoak, zati handi bat behintzat

bai.

Garai hura bizi izan zutenek, noski, badute haien berri, baina hura bizi edo

ikusi izan ez dutenek edo dugunok, lan honi esker jakin ahal izango dugu nola-

ko garrantzia izan duen Frontoi Zaharrak, zein mailatako pilotariek jokatu

duten, pilotaz gain zein ekintza egiten ziren, eta abar. Horrela ohartuko gara,

besteak beste, pilotaren historian Zestoak, eta kasu honetan Frontoi Zaharrak,

baduela txoko bat.

Gurutzeagan, pilotari onenek jokatu izan dute, txapeldun handiak izan dire-

nek, besteak beste, Atano III.ak, Ogetak eta Gallastegik. Beraien aurka edo

beraiekin bikote eginez, hainbat herritarrek jokatu zuen. Beraz, nabarmen

geratzen da Zestoako pilotaren maila. Garai hartakoaz ari naiz, noski, zeren

gaur egun... (profesinal eta afizionatu mailaz ari naiz). Zestoan pilotak izan

duen garrantzia argi ikus daiteke eta beraren eragina oraindik ere nabaria da;

azken batean, iruditzen zait pilota herri honentzat kirola baino zerbait gehiago

dela.

Hau guztia azkeneko 100 urte hauetan gertatu da, eta zorionez, hemen dugu

jasota. 100 urte asko dira eta hori guztia jasotzea lan handia da. Partidu asko

eta asko jokatu dira, eta horiek aztertu, eta lan horrek orain bizi garenontzat

baliotzeaz gain, etorkizunerako ere balio du. Lan horretan aritu den lantaldeak

10-

�

garai hartako pilotariek adina izerdi ez dakit atera duten, baina esfortzu handia

egin dute eta emaitza begibistakoa da. Ondorioz, neure izenean, alkate naizenez,

eta Udalaren izenean ESKERRIK ASKO GUZTIOI.

Historia luze bezain oparoa duen frontoia izan da gure Frontoi Zaharra,

garai hartan herriko ikurrik nagusienetakoa izan zen, eguneroko bizitzan

garrantzitsua eta espero dugu hala izaten jarraituko duela. Pilota profesional

eta afizionaturako gunea izateaz gain, beste hainbat ekitalditarako erabili izan

da, eta noski, herritarrek jolasteko ere, erabili dute eta orain ere erabiltzen

dugu. Guztiek ez zituzten izango abildade berdinak eta liburuan ez dira denak

azaltzen, baina Frontoi Zaharretik herritar denok pasiak gara, edo pilotan, edo

futbolean edo jolasean ibiltzeko. Denok nahi izan dugu hor jokatu duten txapel-

dun handi horien mailara iristea, baina gehienontzat ezinezkoa izan da.

Garaiak aldatu egiten dira eta 1980an kirol instalazio berria egin zen. Ordu-

ra arte Frontoi Zaharrak izan zuen historia eder eta oparoa beste instalaziora

pasa zen. Pilotari dagokionez, profesional onenek, garai hartan bezala, Zestoan

jokatzen jarraitzen dute, frontoi berrian. Frontoi Zaharra garai berrien lekuko

isila dugu. Nahiz eta hori hala izan, zorionez, herritarrontzat oraindik ere Fron-

toi Zaharra pilotaleku da eta eguraldia lagun denean agerikoa da.

Gaur egun ere, 100 urte hauetan bezala, herri osoa ibiltzen da bertan. Ez

dakit pilotari profesionalik aterako den, baina afizioagatik, hor pasatako denbo-

ragatik, atera beharko luke norbaitek, nahiz eta ez den erraza. Lehen ere ez zen

erraza izango, eta orain, horrenbeste aukera dagoen garaiotan, zaila izango da.

Dena dela, seguru nago Frontoi Zaharrean pilotan jokatuko dela, ez dakit ondo

ala gaizki, zaharren gustukoa izango den ala ez, baina jokatu jokatuko da. Beste

100 urtean...

Zestoan, 2006ko abuztuaren 2an

Gorka Unanue

Zestoako alkatea

�

-11

Euskal Herriko gizartearen bilakaerari erreparatuz gero, udaletxearekin eta

elizarekin batera herriko eraikuntzarik esanguratsuenetakoa da pilotale-

kua. Herriko erdigunean duen kokapena dela medio, herritarren eguneroko

bizitzan esanahi berezia izan ohi du; festa nagusien bilgunea izateaz gain, egu-

nerokotasunean haur, gazte eta helduen jolasgunea izaten jarraitzen du.

Euskal Herriko auzo, herri eta hiri gehienetan gertatu ohi den moduan, Zes-

toan ere berebiziko garrantzia izan du 100 urte bete dituen Gurutzeaga pilota-

lekuak. Izen handiko pilotarien plaza garrantzitsua eta beste hainbat ekitaldi-

ren elkargunea ere izan da.

Honelako liburuek euskal gizartearen eta bereziki, Euskal Pilotaren bilaka-

era ezagutzen laguntzen digute. Manolo Sagarzazuk, Xabier Unanuek eta

Xabier Iriondok egindako lan eskerga goraipatzekoa da. Gurutzeaga pilotale-

kuaren historia zehazteaz gain, bailarako pilotarien erreferentzia biografikoak

eskaini dizkigute. Horrez gain, marronismoak Euskal Pilotan izan duen eragi-

naren ikuspegi pertsonala adierazi dute. Azken arlo honi dagokionez, nire

ustez, tradizioa eta eboluzioaren arteko talka nabarmenaren adierazle izan zen

marronismoa. Gipuzkoako Euskal Pilota Federazioko presidentea izaki, orduko

gertakarien inguruko hausnarketa egin ostean, apustuak eta kirolak Euskal

Pilotaren eboluzioan elkarbizi behar dutela uste dut. Honela, afizionatuen mun-

duak kirol estandarizatu batean parte hartu behar luke (trabesa edo posturarik

gabe) eta apustuan oinarritutako enpresek berriz, egitura anitzagoa eta aldako-

rragoa izan dezakete (ikuskizuna).

Ez nuke hitzaurrea amaitu nahi Zestoako gaur egungo pilota egoeraren berri

eman gabe. Gipuzkoako Euskal Pilotako Federazioak abian jarri duen Emaku-

mea Pilotari proiektuan parte hartu duen hamar herrietako bat da. Proiektu

honek emakumeen pilota sustatu nahi du eta berriro ere, Zestoako herriak eta

bereziki, Gurutzeaga pilotalekuak zeresana izango dute Euskal Pilotaren histo-

rian.

Donostian, 2006ko ekainaren 29an

Luis Mari Telleria

Gipuzkoako Euskal Pilota Federazioko Presidentea

GURUTZEAGA PILOTALEKUAK 100 URTEFrontoi Zaharraren harrizko mintzoa

Zestoa 1906-2006

Pelotari Eguna, 1984.

�

-15

Hitzaurrea

“Gipuzkoako herriak frontoia edukitzearekin harro sentitzen ziren. Baina ziur

nago, mundu osoan ez zituela beste inongo pilotalekuk Zestoakoak bezain gauza

ederrak eskaini. Esku pilotako jokalaririk handienek, beste inora joan aurretik,

Gurutzeagan jokatzen zituzten lehenbiziko partiduak. Zerrenda amaigabea

litzateke, hainbat eta hainbat udatan pilotaleku horretatik pasa diren pilota-

rien izenak eman beharko bagenitu”. Juan Jose Saezmierak garai batean idatzi-

tako hitz horiekin hasi nahi izan dut nire kontakizuna.

Hain zuzen, ehun urte beteko dira irailean gure herrian pilotalekua eraiki

zela. Hori dela eta, historia apur bat astintzea ezinbestekoa dela irudituz, eta

borondaterik onenarekin, Frontoi Zaharrari buruzko zenbait kontu plazaratu

asmoz doazkizue lerro hauek. Historia osoa egitea zaila ez ezik ezinezkoa izan-

go litzateke, gauza gutxi baitago idatzita, eta erabili dugun lanerako metodoa

oso sinplea izan da: alde batetik, hainbat dokumentutan, egunkarietan, herriko

festetako programetan azaldu diren pilotarien izenak, jokatutako partiduak,

etab. bildu ditugu; bestetik, zenbait laguni elkarrizketak egin dizkiogu, informa-

zioa eskatu... Gero, horrekin guztiarekin liburu bat osatu dugu.

Gurutzeagak ehun urte bete baditu ere, 1980 arteko epea hartu dugu kon-

tuan. Izan ere, 1980ko maiatzaren 3an estalitako pilotalekua egin zen Zestoan

eta geroztik pilota partidu garrantzizkoenak, izenez behintzat, leku berrira

moldatu dira. Ez dugu ahaztu behar Gurutzeaga pilotaleku irekia dela eta egu-

raldiaren arabera, hainbat partidu jokatu gabe edo jokoaren erdian bertan

behera utzita geratzen zirela. Frontoiko jarduera nagusia uda garaian izaten

zen, hori ez du inork zalantzan jarriko. Horrela, garai bateko udara aldiak izan

dira liburuaren ardatza; eta, partidu zehatzei dagokienez, batez ere, herriko

festetako partiduak hartu ditugu kontuan.

Askotan esan izan da, eta pilotariek beraiek ere sarri adierazi dute, Saez-

mierak zioena: profesional izan aurreko lehenbiziko eskailera maila Gurutzea-

ga pilotalekua zen. Atano III.a da adibideetako bat. Atano III.a txapeldun han-

diak txapela jantzi baino lehen, 1923an, Zestoan jokatu zuen, Uria

azkoitiarrarekin Irureta I.a-Izetaren aurka. Gerora, Amabirjinetan ere jokatu

zuen 1946an eta 1957an.

Gurutzeaga udako pilotalekua zela esan dugu eta baita halaxe izan ere. Uztai-

lean, abuztuan eta irailean, herriko festak pasa arte, egunero eta, inoiz egunean

bitan, jokatzen ziren partiduak. Profesional-profesionalez gain, afizionatuek ere

16-

�

jokatzen zuten, “profesionalen moduan” artekariekin. Horrek bazuen nolabaite-

ko morboa. Joko giro hark xarma berezia ematen zien Frontoi Zaharreko jaial-

diei, nahiz eta diru asko ez zen jokatzen, beste pilotalekuekin alderatuta behin-

tzat. 1960ko hamarkada bukaera aldera arte iraun zuen giro horrek.

Eta beti bezala, frontoiaren aldeko eta kontrako pertsona nahiz erakundeak

izan dira, liburuan zehar xehetasun gehiagorekin azalduko dugun bezala.

Horren adibide da, Gipuzkoako Pilota Federazioak Gurutzeaga klausuratu

izana 1968an.

Frontoiko protagonista nagusiak pilotariak izan ohi dira, baina pilotaren

inguruko mundutxoa ezin da inola ere albo batera utzi, nahiz eta batzuetan

gutxietsia izan den. Aipamen berezia merezi dute frontoiko arduradunek,

enpresarioek, alegia; gaur egun “intendente” esaten zaienak ere tartean sartu

beharko genituzke. Besteak beste, pilotazale bikainak bezain pertsona azka-

rrak ziren. Azkarrak izan behar zuten tamaina hartako giroa uda guztian pil-

pilean eta urtez urte mantentzeko. Egunero antolatu behar zuten jaialdia,

gehienetan bi-bitarako partiduak. Tartean buruz burukoren bat zenean, sei

pilotari zuriz jantzita, bestela zortzi. Ez zen erraza. Eskuko mina zela-eta

batzuk jokatu ezinik, beste batzuk, lan kontuak medio, orduko erritmoari ezin

eutsi. Aurrera jarraitzeak bazuen meritua. Marronismo salaketa, tongo hitza

gora eta behera, azpijokoak... jokoak berekin dituen inbidia, gorrotoa, maltzur-

keria, erdi-gezurrak eta erdi-egiak hor zebiltzan; baina barne-barnean errotu-

rik zegoen pilotarenganako miresmena eta maitasuna, norgehiagokaren erron-

ka. Zirenak zirela, aurrera egin zuen frontoiak, ahal zen moduan, ixteko

agindua heldu arte.

Artekariak ere han ibiltzen ziren... Dirua, nola mugitzen zen garai haietan!

Herri giroko kirola zen pilota jokoa, eta apustu giroko frontoia zen Gurutzeaga,

eta seguru asko, apustu mundu horrek eman zion lortu zuen garrantzia gure

Frontoi Zaharrari.

Gurutzeaga itxi eta berriz ireki zenean, pilotarekin jarraitzeko nahiak gogor

jarraitzen zuen, baina 1970eko hamarkada hasieran “profesional” bihurtu

ziren afizionatuen partiduak bukatu egin ziren, norbaiten pozerako eta berta-

ko pilotazale amorratuen etsipenerako. Dena den, 1980ko hamarkada bukae-

ran, Herriarteko Pilota Txapelketa (Interpueblos) gorputza hartzen hasi zen.

Zestoako taldeak, hasiera hartan, partaidetza oparoa izan zuen, hurrengo

orrialde batzuetan zehaztuko dugun bezala. Txapelketa horretan zestoarrek,

1971n, Zarauzko Zinema pilotalekuan, Zumarragaren aurka, finala galdu

zuten. Gauza bera gertatu zitzaien azkoitiarrekin 1974an Eibarko Astelenan.

Xabier Unanue

�

-17

1906: Gurutzeaga eraiki zutenekoa

Gurutzeaga pilotalekua eraikitzeko Zestoako Udalak presta-tu zuen txostena eskura dugunez, hona ekartzea erabakidugu, hainbeste urtetako partiduen lekuko izan den FrontoiZaharraren hasiera hobeto ezagutzeko:

Zestoako Udala:Herritarrei jakinarazten zaizue, hil honen 20an, goizekohamaiketan, herri honetako Udalean izango dela pilotale-kua eraikitzeko enkantea. Idazkaritzan dituzue plano,aurrekontu eta baldintza guztiak interesa duzuenonesku.Enkante mota 4.805,55 zentimokoa da, eta proposame-nak kartazal itxian aurkeztuko dira eskatutako baldintzaguztiak betez.1906ko martxoaren 8anBenito Aranburu alkatea

Deialdi horretara, Zumaiako Felix Egaña eta DonostiakoDaniel Izeta Arozena aurkeztu ziren. Biek baldintzak betezituzten eta honako proposamenak egin zituzten:

Felix Egañak 4.790,55 zentimo.

Daniel Izeta Arozenak 4.096,25 zentimo.

Pilotalekua eraikitzeko baimena Daniel Izeta Arozenakjaso zuen.

Itxura denez, 1906an frontoiko zorua ez zuten egiterikizan. 1908ko txosten baten arabera, berriro enkantea eginbaitzen frontoiko zorua egiteko.

18-

�

Lehenengo partidua Gurutzeagan

Badakigu 1906an lehenengo partidua Kanposek eta Txorte-nak jokatu zutela Gurutzeagan. Bataren zein bestearen bio-grafiak dituzue segidan:

Jose Antonio Kanpos Zubillaga, Kanpos I.a edo Ttantto(Azpeitia, 1884-07-05)

Azpeitiko historian familia oso ezaguna da Campostarre-na. Jose Antonio Ttantto oso famatua zen. Bere esaldi, ateral-di, eta esamesa asko jaso ditu herri literaturak. Denak ezziren izango beharbada egiak, baina denak gezurrak ere ez.

Ofizialki pilotari modura, Donostiako Jai Alai frontoianhasi zen 1902an, Baltasar lagun zuela, Takolo eta Urzelairenaurka. Galdu bazuen ere, pilotarako dohainak agerian jarrizituen indar handiko pilotariak, pilotari osoa zen.

Zestoarrentzat eta Gurutzeaga frontoiaren historiaren-tzat, ohore handia da Kanposen berri ematea, Gurutzeagan,ofizialki, lehen partidua jokatu zuen pilotarietako bat izanbaitzen. Betiko idatzita geldituko da liburu honetan.

Bere biografian honela azaltzen da: “Campos y Txortenase midieron mano a mano en la jordana inaugural del frontónGurutzeaga de Cestona el ocho de septiembre de 1906. Estemismo año comenzó a practicar el remonte y su clase depelotari volvió a mostrarse con todo esplendor”.

Jose Antonio Kanpos Ttantto.

�

-19

Joan Jose Larrañaga Etxeberria, Txortena II.a (Oikia,1885-09-20)

Pilotari familiakoa: anaia zaharra, Jose Mari TxortenaI.a, pilotaria izan zen, eta berdin Axintxio Txortena III.a ere,nahiz eta, gaixotasun bat medio, oso gazterik pilota jokoautzi beharra izan.

Pilotari bizia eta azkarra zen Txortena II.a, aurrelaria etaanaia zaharrarekin hainbat partidu jokatu zuen. Anaia ososegurua izan bazen ere, Joan Jose pilotari ausarta eta jokobizikoa omen zen, hala diote, behintzat, orduko idatziek.

Esan berri dugu Kanpos I.ak Gurutzeagan lehen partiduajokatu zuela eta betiko idatzita geratuko dela liburu honetan.Beste horrenbeste esan behar dugu Txortena II.ari buruz.

Biak ala biak izan ziren Zestoarentzat eta pilotarentzatizar nagusiak, biei egokitu zitzaien protagonista nagusiakizatea 1906ko irailaren 8an. Biek erein zuten pilotaren haziaeta bai ederki erne ere. Egun hartatik aurrera, pilotarentzat,pilotarientzat eta Zestoarentzat aro berri bat hasi zen eta1980 arte emankorra izan zen Frontoi Zaharraren historian.

Txortena II.a oikiarra.

ZestoarrakMakina bat pilotarik jokatu zuen Zestoako Gurutzeaga

frontoian. Denak aipatzea ezinezkoa da eta entresaka

egiten hasita, herriko festetan, Amabirjinetan, pilotan aritu

zirenak ekarri ditugu orriotara. Horiek guztiak ere ezin

aipatu liburu honetan eta zestoarrak, azkoitiarrak,

azpeitiarrak eta zumaiarrak bildu ditugu. Pilotari

mordoaren biografiak dituzue segidan. Atal honetan

zestoarren berri izango duzue.

�

-21

Makina bat pilotarik jokatu zuen ZestoakoGurutzeaga frontoian.

Bernardo Irureta Odriozola IRU-RETA I.a (1896-05-20). 23 urte zitue-la hasi zen ezagun egiten Txortenalagun zuela. Besteak beste, Bojas-Letxuga, Sustarra-Zapaterito Lekei-tio eta abarren aurka azaltzen dabere garaiko kroniketan. Bi eskugogor zituen. Gernika, Eibar, Ber-gara eta Zarauzko frontoietan joka-tu zuen Etxabe III.a, Ulazia, Rubio,Atano III.a, Artazo, Urzelai… lagunnahiz arerio zituela. Zaragozan1930eko Pilarreko jaietan, FrontónZaragozanon jokatu zuen. Pilota-rien izen eta argazkiekin egitarauberezi bat atera zuten. Tartean, Iru-reta I.a agertzen da Ulazia, Zaba-la, Kirru, Ubilla I.a, Peru, Egia, EtxabeIII.a, Etxabe IV.a, Irureta II.a, Mon-dragones, Artazo, Altuna, Txapas-ta, Mallabia I.a, Artamendi, BojasI.a, Lasa eta Txikito Mallabiarekinbatera. Irureta I.a honela aurkeztuzuten Pilarreko jai haietan: “El deca-no de los jugadores de Cestona;muy pelotari y muy eficaz, duro eincansable. En la campaña desarro-llada por el cuadro de pelotaris de

este Frontón, es el zaguero que hatenido actuaciones más normales yseguras. Tiene “vista” para cubrir lasespaldas de sus compañeros, y pier-nas para llegar allí donde la “vista”le manda ir. Atrasa la pelota comoel que más, y no le asustan las arri-madas, aunque su punto fuerte no

22-

�

Oroitzapenak

Joxe Alberdi (Zestoa)

Gu pilotan Maristetan hasi ginen,

eskolako frontoian, orduan beste

kirolik ez zegoen. Lehenbiziko

aldiz galtza zuriak jantzita Fron-

toi Zaharrean hamasei bat urte-

rekin jokatu nuen.

Nahiko biguna izan, eta esku-

tatik ere justu samar ibiltzen

nintzen, baina, hala ere, nahiko

ondo moldatzen ginen. Parti-

duak nerbioso hasten nituen,

txistua tragatu ezinik ibiltzen nin-

tzen, baina behin partiduan sar-

tuta, alde horretatik arazorik ez

nuen izaten.

Frontoi Zaharreko oroimen

oso onak gordetzen ditut, hor

ibiltzen ginen amorratuta; giroa

ere halakoxea zen: herria kan-

potarrez beteta, eta inguruko

herrietatik ere jende asko etor-

tzen zen. Sos batzuk ere ate-

ratzen genituen, baina ez naiz

gogoratzen zenbat kobratzen

genuen. Behin akordatzen naiz

kanpotar batek hamahiru peze-

tako propina eman zidala alda-

geletan; nonbait gure alde

jokatua izango zuen eta diru

pixka bat irabazi edo.

Iruretatarrak

Irureta I.a erdian. Albotan Otxaka (ezkerrean)eta Fati (eskuinean).

zestoarrak

es la izquierda. Simple elementodefensivo. Con el derecho que le dasu veteranía (que en la cancha losaños valen mucho) se permite “mover”el juego, es decir, hacer correr alzaguero contrario, trayéndole a loscuadros delanteros con cortadas unpoco largas, que rebasen el mediode acción del delantero adverso, yque aunque no sean muy “rasas” nimuy duras, a la larga hacen su efec-

to en los riñones del enemigo. Enconjunto, es uno de los zaguerosmás completos del cuadro.” Bernar-do Iruretak Gurutzeagan partidu askojokatu zituen. Urte hauetan aritu zen:1925, 1926 (bi partidu), 1927, 1928,1930, 1931 (bi), 1932, 1933, 1934(bi), 1935. Azkenekoa 1941ean, 45urte zituela jokatu zuen. Txikito Ira-eta izan zuen lagun eta kontrarioEtxabe V.a, VII.a eta VIII.a.

Felix Irureta Odriozola IRURETA

II.a (1902-11-06). 1920an hasi zuenpilotari ibilbidea. Aipagarria izan omenzen Berrizko Artamendi lagun zuela“Excelsius” egunkariak antolatutakotxapelketan egindako lana. 1930 har-tan Pako Ezkiaga pilota kritikoakhonela zioen: “Su zurda hizo estragosen las canchas. Al mismo tiempo queabría sus disparos y lanzaba la pelotahasta las mismas sillas, emitía unaespecie de bufido”. Garai hartako pilo-tari garrantzitsua izan zen. Lagun etaarerio izan zituen, besteak beste:Zabala, Atano III.a, Etxabe IV.a, Ula-zia, Peru eta Artazo. 1940. urte ingu-ruan utzi zuen pilota jokoa Elgoibarraezkondu eta gero. Zestoan partiduasko jokatu bazituen ere, aipatzekoada 1927an Ama Birjin egunez anaiare-kin jokatu zuena: Irureta II.a-IruretaI.a, Etxabe III.a-Pequeño.

Sabino Irureta Gurrutxaga IRU-RETA III.a (1925-12-09). Irureta I.arensemea. Frontoia urruti ez zuenez,

�

Getariako festetan 500 peze-

ta jaso genituen, 1957 urte ingu-

ruan, diru asko zen orduan.

Nirekin jokatutako pilotarie-

tan Nolaskoain, Egaña anaiak,

Sasiain, Sorazu, Patxi Irureta,

Fidel Etxabe, Murgi… gogoratzen

ditut, eta baita Arbelaitz Sastre

ere; kontrario pelma zen bene-

tan, jo eta jo eta jo, dena buena

egiten zuen, azkenean besteak

galdu arte.

Zestoatik kanpo lehenbiziko

txapelketa Zarautzen Iñaki

Iriondorekin jokatu nuen eta

txapeldun izan ginen.

Afizionatu mailan ibili izan

naiz beti, eta Zestoan, udako

garai haietan, partidu dezente

jokatu nuen.

Sorazu eta biok Hernaniko

eta Donostiako Groseko txapel-

ketetan behintzat parte hartu

genuen, baita bietan txapela ira-

bazi ere.

Oroimen berezia 1957an Her-

naniko Luistarren txapelketa

irabazi genuenekoa daukat, oso

txapelketa ospetsua zen hura.

Hura ikaragarria izan zen.

Itzuleran Iraetan jendea zain

geneukan bandarekin. Arrazola

medikuaren bizaldiko deskapota-

blean sartu eta herriraino ekarri

gintuzten. Hernanira bertara ere

herritik jende piloa joan zen par-

tidua ikustera. Beste garai

batzuk ziren haiek.

-23

Felix Irureta Irureta II.a.

zestoarrak Oroitzapenak

lagunek bezalaxe, frontoia izan zuenjolasleku eta gerora ogibide. Oso gaz-terik erakutsi zituen pilotarako dohai-nak. Hemezortzi urte zituela, 1943an,Eibarko Astelenan egin zuen debuta:Carral-Agirre, Arriola-Irureta III.a.Garairik onena 50-60 hamarkadetanizan zuen. Lagun eta arerio izanzituen hainbat pilotalekutan honakohauek: Txikito Iraeta, Akarregi, Onain-dia, Bolinaga, Barberito, Gallastegi,Kortabitarte, Arriaran anaiak, Ogetaeta Soroa. Gogoangarria izan zen etakroniketan jasoa dago Akarregi-IruretaIII.a, Onaindia-Gallastegiren artekopartidua. Lortu zuen mailaren adieraz-garri, hiruzpalau partidu aukeratu ditu-gu. 1953ko ekainaren 7a, Gasteiz:Ogeta-Soroa, Arriaran III.a-IruretaIII.a; 1953ko uztailaren 12a, Zarautz:Onaindia-Irureta III.a, Bolinaga-Soroa;1955eko uztailaren 28a, Lekeitio: Aka-rregi-Irureta III.a, Bolinaga-Soroa;1957ko ekainaren 13a, Gallarta: Aka-

rregi-Irureta III.a, Arriaran-Soroa.Udan, frontoi nagusietan, hala nola,Lekeition, Gernikan, Bermeon etabereziki Zarauzko Zineman jokatzenzuen eta neguan Bergara, Eibar, Tolo-sa, Donostia eta Errioxako frontoiakere ondo ezagutu zituen. Gurutzea-gan partidu hauek jokatu zituen:1948an, Arrien-Irureta III.a, Txikito Ira-eta-Etxabe VIII.a; 1951n, Arriarananaiak, Fermin-Irureta III.a. Urte bere-an Txikito Iraeta-Etxabe X.a, Fermin-Irureta III.a; 1962ko irailaren 8an,Zurdo Madariaga-Irureta III.a, Iribar-Etxabe XI.a. Beraz, hiru herritar parti-du nagusian; haiek bai haiek Zestoakopilotaren historian urrez jantzirik gor-deta ditugun datak! 1963an betiko utzizion pilotan aritzeari.

Patxi Irureta Gurrutxaga IRURETA

IV.a (1930). Profesional mailan jokatuez bazuen ere, Gurutzeagan, udakodenboraldian hainbat partidu jokatu

24-

�

Oroitzapenak

Joxe Artano (Zestoa)

Gurutzeagan galtza zuriekin

hamasei urte nituela jokatu

nuen lehen partidua eta segu-

ruasko, Txoni lagunaren aurka

jokatuko nuen, gerora hainbat

aldiz bezala.

Frontoi Zaharra oso garran-

tzizkoa izan zen herriko gazte

eta pilotazaleontzat; egunero

pilota partiduak, eta asteburue-

tako berbenak zirela-eta, dantza-

leku ere bihurtzen zen. ‘Berane-

ante’ neska laguna ere izaten

genituen. Egia esan, Frontoi

Zaharrean pilotan bakarrik ez

ginen saiatu.

Hogeita hamar-berrogei par-

tidu jokatutako udarak izan

nituen. Zestoan ezagutu nituen

hainbat pilotari: Murgi, Arruti,

Juanillo, Satur, Epelde, Lete,

Zurdo, Atanillo, Nolaskoain,

Alberdi eta abar. Herritarren

artean, askotan Txoniren aurka,

eta baita Arbelaitz Sastre, Fati,

Txikito Aizarna, Arroako Txispe-

ro... Galtza zuriak jantzi zituzten

gehienekin jokatu nuen.

Enpresario modura gogoan

ditut Martin Iriondo (Martin

zestoarrak

Arriaran III.a, Irureta III.a, ZurdoMondragon eta Lazkano.

zuen. Pilotari fina, bere boleak bazuenpilotari handien ukitua, oso dotoreazen. Arbelaitz, Joxe Iriondo, JoxeAlberdi, Andoni Ibarguren Txoni etaSorazurekin jokatu zuen. Ogetak 14urte zituela, aita-semeek Irureta

IV.aren eta Elorza azpeitiarraren kon-tra jokatu zuten 1949an. 1954ko iraila-ren 10ean Irureta IV.a-Arbelaitz,Satur-Elorza jokatu zuten. Hurrengoegunean, Iribar-Egaña, Irureta IV.a-Arbelaitz.

� Oroitzapenak

Txiki), Xabier Iriondo eta beti

haserre eta beti lagun nuen

Maixu Txikia.

Torrelavegatik agurtu nahi

nituzke oraindik bizi diren Sora-

zu, Etxabe XI.a, Iribar, Txoni,

Sastre, Fati...

-25zestoarrak

Txikito Iraeta, Alkorta,

Kerejeta, Sorazu eta Iribar

Pako Larrañaga Albizu TXIKITO

IRAETA (Iraeta, 1913-09-14). Hemezor-tzi urterako ezaguna egiten hasi zen.Gurutzeaga pilotalekuan, 1931ko irai-laren 9an, Flores zumaiarraren aurkajokatu zuen. Orduko kronikek diote-nez, pilotari izugarria izan zen: bi eskuindartsu, azkarra, sakatzaile izugarria.Gorputzez txikia bazen ere, zuen guz-tia erabiltzen zekien. Profesional ibilbi-dea benetan aipatzekoa da: 1940anBanakako Txapelketa Nagusian hartuzuen parte Lazkano, Etxabe IV.a, Ubi-lla eta Rubioren aurka indarrak neur-tuz. Azkeneraino iritsi eta Atano III.ahandiaren aurka Donostiako Grospilotalekuan 22-8 galdu zuen. 1942anere parte hartu zuen Txapelketan. Ubi-lla eta Txikito Mallabiaren kontra ira-bazi ondoren Gallastegiren aurkagaldu zuen. 1945ean, Binakako Txa-pelketa Nagusiko finala jokatu zuen,

Pako Larrañaga Albizu Txikito Iraeta.

Antonio Egiguren

TXIKITO AIZARNA (Aizarna)

18 urte inguru nituela hasi nin-

tzen jokatzen eta akordatzen

naiz Tapia zaharrak (Fernan-

dok) nire kontra jokatu zuela

buruz buru lehenengo partidua

Zestoan. Nik 18 urte nituen

orduan eta hark 16.

Aizarnan bizi nintzela, perio-

dikoan biltzen nituen galtzak,

alkandora eta zapatillak eta Zes-

toara partidua jokatzera! Eta

batzuetan oinez.

Guk artekariekin arazorik ez

genuen izaten, baina begiratzen

genuen ikusleen artera zein joka-

lari etorri ziren ikusteko, bai bai-

tziren bospasei propina ematen

zutenak. Pilotari batek egin

zidan faena ederra. Frontoira

irteterako esan zidan ikusle

batek: “Ze Txikia?” eta nik: “Ni

Txikito Iraeta-Lazkano, Atano VII.a-IV.aren aurka 22-21 irabaziz. Partiduaazaroaren 18an, Eibarko Astelenanjokatu zuten. Txapelketa horretan laubikotek jokatu zuten: aipatutakoek etaBolinaga-Gallastegik eta Arrien-Etxa-be VI.ak (Kortabitarte lesionatuarenpartez jokatu zuen azken horrek).Gurutzeaga pilotalekuan hasi zenjokatzen 1931n eta azkenetakoa1956an azaltzen da: Txikito Iraeta-Alberdi, Retegi-Mendizabal. Ama Bir-jin jaietako programetan hamaseialdiz azaltzen da Txikito Iraeta, IruretaI.a, Kerejeta, Aranburu, Etxabe IV.a,Gallastegi eta beste hainbat lagun etaarerio izan zituela.

Florentino Alkorta GurrutxagaALKORTA (1897). Exkerra ezizenezezagutu genuen herritarrok. Beti pen-

tsatu izan dugu pilotan ezkerra zelaeta horregatik deitzen ziotela Exkerra.Oraintsu jakin dugu aita zuela ezkerraeta hortik omen zetorkion Exkerra ezi-zena. Bera eskuina zen. Pilotan gutxiaritu zen, izan ere, zoritxarrez, pilota-lekuan istripu bat izan zuen. Herrikozaharren ahotik honela jaso dugu ger-taera: “Bere lagun Eugenio Alkortare-kin, denbora-pasa, erremontean omenzebilen saskia jantzita. Eugeniok pilo-ta errebotera bota zuen. Bote xele-brea egin eta hor jo zuen Florentinogarunean. Ia zerraldo geratu zen”.Gertaera horrek zeharo baldintzatuomen zuen bere ibilbide profesionala.Profesionaletan lehen partidua Eiba-

rren jokatu zuen, Mallabia II.arenaurka. Datu gehiegi ere ez dugu aurki-tu, baina bada partidu bat aipatzekoa:

26-

�

Oroitzapenak

ondo nago” eta hark: “Ehun duro

dauzkak irabazteagatik”. Bikote-

ari esan nion erdibana egingo

genuela eta eskerrak eman zizki-

dan. Partidua irabazi genuen.

Hura aurrean zen eta ni atzean.

Ikusleak ehun duroak eman ziz-

kion hari eta ni pasa nintzenean

esan zidan besteari eman ziola

dirua. Gaur arte.

Beste batean, Amabirjinetan,

pilotari bat eskuko minez zen eta

jokatu ezinik geratu zen. Niri

eskatu zidaten jokatzeko. Joka-

tuko ez nuen ba orduko sasoiare-

kin! Hala, partiduan konturatu

nintzen bezperatik besoa ez neu-

kala oso fresko. Baina partidu

erdian artekariak: “Txikito,

txartela daukak, ehun durokoa,

irabazten badek”. Nik: “Eta zein

dek hori?”, “Hantxe ziok Gazta-

ñagaren leihotik begira”. Juan

Artano zegoen leihoan. 20-14

galtzen, eta 14tik 22ra. Hura

poza hura! Ez partidua irabazi

nuelako!

Lagunarekin ere ederra pasa

zitzaidan. Aizarnatik etorri

ginen laguna eta biok ni jokatze-

ra eta hura ikustera. Sarrera

ordaindu eta laguna barrura.

Arzallus Txikiak hari: “Hi Txiki-

ton laguna haiz eta epaile egin

behar dek”. Bigarren partidua

estu zihoan eta tanto batean

eman du Sakaren alde. Saka ere

aizarnarra izan. Kristorena

armatu zen, partidua geratuta,

nere lagun hori lotsa-lotsa egin-

da, gorri-gorri eginda...

zestoarrak

Etxabe IV.a (ezkerrean) eta Florentino Alkorta Exkerra Zestoakokiroldegiko frontoiaren inaugurazioan, 1980ko maiatzaren 3an.

Urretxun Txortena-Alkortak, Ansola-Fernandez-Etxaide hirukotearenaurka jokatu zuten. Alkortak berakkontatu zuen 1929an egindako elka-rrizketa batean, Madrilen hainbat par-tidu jokatu zuela, Arrieta, Zabala,Mondragones, Txikito Lekeitio, Zapa-terito, Txikito Deba eta abarrekin.1925eko irailaren 8an, Gurutzeagan,Azpeitiko Azkueren aurka jokatu zuen;1926ko irailaren 8an, Etxabe III.a-Iru-reta I.a, Ansola-Fernandez-Alkorta;1927an, Azpeitiko Vista Alegre pilota-lekuan Etxabe IV.a-Alkorta, Ansola-Fernandez partidua jokatu zuten. Lau-kote bera izan zen Zestoako Guru-tzeagan urte bereko irailaren 9an.Pilota jokatzeari utzita, DonostiakoGros pilotalekuko arduradun izan zen.Madrilgo Frontón Madrid-en intenden-te ardura izan zuen. Ezagutu genuenherritarrok Florentino gizon alaia,atsegina, eta batzuetan, oso burlosoagogoratzen dugu. Xabier Lizaso Ipin-tza artekariarekin astero-astero pilotapartiduak ikustera joango zen, nahizeta 90 urtetik gora izan. Herriko feste-tan, zezenketetan, beti leku jakin bate-an egon ohi zen eta denok bagene-kien leku hura norentzat zen:Florentino Alkorta Exkerrarentzat.Zeruan ere leku jakin batean egongodela pentsatzen dugu.

Periko Kerejeta Alberdi KEREJETA

(1910-02-13). Gerra garaiko pilotaria,ezagutu zuten pilotarien ahotikentzunda, pilotari saiatua. Maila han-

dirik lortu ez bazuen ere, Gurutzeagafrontoian hainbat partidu jokatu zuen.Egiguren lantokian pintore ezagutugenuen eta arratsalde-iluntzeanHerreronean tabernari. Gizon handiabezain ona, baliteke egoskor xamarraizatea. Gazteak pilota eske joandako-an, hurrengo egunerako bere zakutxourdinean gordeta dozena erdi bat pilo-

�

-27zestoarrak

Periko Kerejeta.

Oroitzapenak

Fidel Etxabe ETXABE XI.a

(Zestoa)

Lehen partidua, 1949an, 14 urte

nituela jokatu nuen. Garai haieta-

ko pilotari lagun eta kontrario

nituen Patxi Irureta (Irureta IV.a),

Arbelaitz (Sastre), Rubio (Ibargu-

ren), Joxe Alberdi eta Joxe Irion-

do, besteak beste. Lehen partiduan

zortzi pezeta kobratu nituela uste

dut eta astean bat baino gehiago

jokatzen genuenez, jakina, poltsi-

korako dirua genuen. Bailarako

eta probintziako txapelketetan

parte hartzen nuen, baina niretzat

udako partiduak izan ziren

garrantzizkoak, Zestoakoak.

Hemezortzi urte arte jokatu nuen

Zestoan. Izan ere, zenbait txapel-

keta ofizialetan denuntziak sar-

tzen hasi ziren, Zestoan artekarie-

kin jokatzen genuelako. Tarteka

ezkutuan jokatu banuen ere, kon-

tuz ibili behar izan nuen. Izenak

ematea egokia ez bada ere, pilota

kronikak egiten zituen Pakorro

kazetariak izan zuen zerikusirik

marronismoko gertaera horiekin.

Zigortu ere, zigortu gintuzten.

Bengoetxeak, Ezkurrak eta garai-

ko pilotari nafarrek dirua kobra-

ta ez zitzaizkion sekula gazteontzatfaltako. 1935eko irailaren 10ean,Etxaide-Kerejeta, Casteig-EtxanizIII.aren aurka azaltzen da; 1940an,irailaren 9an, Txikito Iraeta-Kerejeta,Etxabe IV.a-Gallastegiren aurka;1941ean, Etxabe VII.a eta VI.a, Juani-llo-Kerejeta; 1942, 1944 eta 1945eanere jokatu zituen partiduak. Azken par-tidu dokumentatua 1949ko irailaren8an azaltzen da. Beraz, 39 urte zitue-la jokatu zuen azkena: Txikito Iraeta-Kerejeta, Eperra-Altuna-Etxabe VII.a.

Inazio Sorazu Altzibar SORAZU

(1932-11-15). Orduko gazte gehienenantzera, bere jolaslekua frontoia iza-nik pilotako zaletasuna izatea ez daharritzekoa. Bailarako Txapelketetanparte hartuz pixkana-pixkana goraegin zuen eta 1958an GipuzkoakoTxapela lortu zuen Garmendia lagunzuela. Sorazuk aurrelari jokatzenzuen. Burgosen, Espainiako Banaka-ko Txapelketa irabazi zuen Alvarezbizkaitarraren aurka jokatuz. Beraz,afizionatutan Gipuzkoako eta Espai-niako txapelduna izan dugu InazioSorazu. Munduko Txapelketarako ereaukeratu, aukeratu zuten, umorezesan ohi du: “Trajea ere egin zidaten,baina azkenean, Zestoako Gurutzea-gan artekariekin jokatzen nuelako ezTxapelketa eta ez traje geratu nin-tzen”. Bere bizibidea pilota ez zenez,familiako enpresan lan egitea baizik,oso berandu, 1960an, egin zuendebuta Bergarako frontoian. Honako

partidu hau jokatu zuen: Larrañaga-Sorazu, Martinez-Ugarteren aurka.Pilotari gogorra, sufritua, zuen guztiapartidu bakoitzean ematen zuena.Fundizioan 10-12 ordu lan eginda par-tidu bat baino gehiago jokatu zuen.Profesionaletan “modako” bikoteaizan zen Iribar-Sorazu edo behintzat,hainbat partidu jokatu zuten bi lagunherritarrek elkarrekin. Gurutzeagafrontoian zenbait partidu jokatu zuen:1953ko irailaren 10ean, Sorazu-Etxa-be X.a., Arakistain-Arrutiren aurkajokatu zuen; 1960ko irailaren 8an, Iri-bar-Sorazu, Lejarazu-Etxabe XI.a;1962ko irailaren 9an, Zalla-Sorazu,Arakistain-Ituarte.Tapia anaiek bikotemodura lehen partidua Txoni-Sorazu-ren aurka jokatu zuten eta zeharo okerez bagaude, uda berean Tapia anaiekIribar-Sorazuren aurka jokatu zuten.

Joxe Mari Iribar Igarataundi IRI-BAR (1935-09-02). Gazte-gaztetatikezaugarri fisiko ikusgarriak zituen kiro-laria. Lagunek diotenez, joko guztie-tan omen zen ona eta futbolerako eredohainak ba omen zituen. Herrian fut-bol zelairik ez zegoenez, baina Guru-tzeaga pilotalekua bai, futbolariagaldu eta pilotaria irabazi omengenuen zestoarrok. Bailarako etaGipuzkoako Txapelketetan nahikoezaguna izan zen. Soldadutza Arabanegin behar izan zuenez, Arabakoordezkaritza ere izan zuen Federazio-en arteko txapelketan. 1960ko ekaina-ren 6an debutatu zuen Bergaran pro-

28-

�

Oroitzapenak zestoarrak

Elkarrekin asko jokatu zuen bikotea: ezkerrean Sorazu eta eskuinean

tuz jokatzen zuten, baina Zestoan

jokatzea nonbait grabea zen. Gure

gazte denboran Gurutzeaga pilota-

lekua oso polita zen eta orain pin-

tatu berria oso dotore dago.

Jose Kruz Etxaniz (Iraeta)

Pilotan Iraetako kaminoan, erre-

pide nagusian hasi ginen, eliz

pareta frontisa genuela. Duela ez

hainbeste urte arte, frontoirik ez

zen Iraetan, eta eliza ondotik

pasatzen zen errepide nagusia.

Hantxe jokatzen genuen pilotan,

trafikoa ere ez zen hainbeste-

koa… Kotxeren bat etortzen

zenean gelditu eta pasatzen

zenean, segi pilotan. Gero galtza

zuriekin Frontoi Zaharrean

hamasei urterekin jokatu nuen

lehenbiziko partidua udako jaial-

di haietako batean, korredore eta

guzti. San Ignazio eguna zen,

Mañene eta biok osatu genuen

bikotea. Mutil koskorra nintze-

nean gogoratzen naiz okindegiko

leihotik begira nola egoten ginen,

jendea ikaragarri izaten zen.

Baina gu Gurutzeagan jokatzen

hasi ginenerako, giroa jaisten

hasita zegoen, gu azkenetakoak

fesional modura. Iribar-Sorazu, Marti-nez-Gallastegi II.aren aurka izan zen.Pilotari ausarta, bizia, azkarra, ikuski-zuna ematen zuena. Kritikoek begiru-nez ikusi zuten Iribarren debuta.Debutatu eta hiru hilabetera, irailaren8an, Ondarroan honako partidua joka-tu zuen: Garitaonaindia-Azkarate, Iri-bar-Arriaran II.a. Sorazuren biografianaipatu dugu Iribar-Sorazu modakobikotea izan zela, hona hori baiezta-tzen duen datua: Iribarrek lehen lauhilabetetan 26 partidu jokatu zitueneta horietatik 14 Sorazurekin. Profe-sionaletan jokatu zituen partidubatzuk aipatuko ditugu: Txikuri-Del

Val, Iribar-Arriaran II.a edo Bolinaga-Del Val, Iribar-Lejaristi, Mendieta-Galarreta, Iribar- Irureta III.a eta Doni-bane Lohizunen 1961eko urtarrilaren8an jokatutakoa: Iribar-Garmendia,Ladutxe-Ituarte. Gurutzeagan, herrikofestetan, 1954an, 19 urterekin, IruretaIV.a- Arbelaitz, Iribar-Egaña; 1960an,debutatu zuen urtean, Iribar-Sorazu,Lejarazu-Etxabe XI.a; 1964an, Iribar-Sasiain, Beitia-Sorazu. Profesionalmodura 1975. urte inguruan bukatuzuen. Dena den, Gurutzeaga pilotale-kuan azken partidua 1979an jokatuzuen: Atano X.a-Etxabe X.a, Iribar-Odriozola.

� Oroitzapenak-29zestoarrak

Iribar.

izan ginen. Horrela, beste lau bat

urtean jarraitu nuen jokatzen

udako partidu haietan. Aparte,

inguruko herrietako txapelkete-

tan, Hilariorekin dezente jokatu

nuen. Garaitsu horretan hasi zen

Herriarteko txapelketa Inter-

pueblos deitzen dena. Orduan

jendea ikaragarri joaten zen pilo-

talekura. Marronismo kontu

horrek ez ninduen gehiegi harra-

patu, ez nuen profesional lizen-

tziarik atera, Herriarteko txa-

pelketa eta bestelako batzuetan

jokatzeari lehentasuna eman

geniolako. Herriarteko finala

Zarautzen jokatu ondorenean

erremontean probatzeko aukera

izan nuen. Galarretara joan nin-

tzen, eta profesional lizentzia

atera ere bai. Zortzi bat partidu

edo jokatu nituen, baina handik

ez zegoen ezer, Iruñera joan

behar partiduak jokatzera eta…

Baldan ere zerbait bazegoen,

baina martxa handirik ez eta

horretan gelditu zen kontua.

Hainbat urte pilotan jokatu gabe

egon eta Iraetako frontoia egin

zutenean berriro hasi ginen,

herrikoen arteko txapelketetan.

Eta Iraetako frontoiko lehenbizi-

ko txapeldunak Fati eta biok

gara. Txikito Iraetak eman zigun

saria, beste saririk ez zuen eman

bere izena daraman pilotale-

kuan, handik hilabete batzueta-

ra hil baitzen. Fatik horixe esa-

ten du: “Gu gaituk Iraetako

frontoian Txikito Iraetak txapela

jarritako pilotari bakarrak”.

Orain arte eman ditugun datu eta dataguztiak egiaztatutakoak dira. Oraingoatal honek ordea, kezka pixka bat sor-tzen digu, izan ere, hainbeste partidudira jokatutakoak, hainbeste pilotarikhartu du parte, hainbeste anekdotaentzun izan dugu... Den-dena hemenaipatzea zaila da. Hala ere, hanka sar-tzeko arriskua geure gain hartuta,okerren bat egiten badugu, jendeakbarkatuko digula pentsatuz, aurreraegingo dugu.

1927an, Gurutzeagako partiduenegitarau batean Barrena anaiak (Blaseta Joxe Mari) azaltzen zaizkigu; joka-tuko zuten beraz herriko frontoian.

Argazki batean, Patxi Alberdi(Patxi Herrero) eta Joxe Manuel RegilErrexil, aurkitu ditugu eta argazkihorretan “Eliz Ondo frontón” kartelagarbi ikusten da. Beraz, Eliz-Ondonjokatu zutela dudarik ez da, baina ziu-rrenik Gurutzeagan ere jokatukozuten.

1925ean, Gurutzeagako partiduen

zerrendan Irureta I.a, Eugenio Alkorta etaAntonio Iriondoren kontra azaltzen da.

Kartel bati esker, badakigu1947an, Arrieta-Iriondo, Agirre II.a-Regil partidua jokatu zela Gurutzea-gan, nahiz eta festetatik kanpo izan.

Pilotari familien artean Iruretata-rrak eta Etxabetarrak dira aipagarrie-nak. Maila apalagoan Etxeberriatarrakgogoratu behar: Julian, Jose Luis etaApolio anaiak.

Eugenio Regil Errexil ere zurizjantzita ezagutu genuen.

Goikoetxeatarrak. Joxe, MigelMitxito eta Jesus Fati, hiru anaia pilo-tariak. Joxe pilotari izateaz gain, arte-kari profesional izan zen, bere azkenurteak pilotari lotuta bizi izan zituen.Fati, pilotan ez ezik beste hainbat kiro-letan ere ezagutu dugu: aizkoran,korrika, bizikletan, futbolean... Denadela, pilotan bere maila ondo bainohobeto erakutsi zuen: Txikito Aizarna,Aperribai, Balentziaga, Joxe Artano,

30-

�

Gurutzeagan jokatutako

beste hainbat herritar

zestoarrak

Ezkerretik eskuinera: Etxabe XI.a,Txortena apaiza, Sorazu eta Joxe Alberdi.

Oroitzapenak

Jexux Goikoetxea FATI

(Zestoa)

15 urterekin hasi nintzen joka-

tzen. Eskutatik ez nintzen gaizki

ibiltzen, beno, bolaraka. Hurrena

minduz gero Etxabe XI.ak eta

horiek ipintzen zizkiguten tra-

puak eta ba… nik tankerarik ere

ez nion hartzen. Behatz arteko

haragi horiek ebaki bai e!

Txorizo (tongo) sartzeei

buruz hauxe kontatu nahiko

nuke: Xabino Iruretaren kontra

jokatu nuen Ama Birjin batzue-

tan eta galtzen ibili eta gero, nola

edo hala, partidua irabazi nuen.

Xabinok esan zidan: “Guk hi

nolakoa haizen bazekiagu, ez

zeukagu juzku txarrik, baina

atzoko partidua ikusi eta gaur-

koa ikusita, ez ziok amaren

semerik atzo tongo egin ez huala

sinestuko duenik. Hik egin huan

ridikulua ‘Txispero’ren kontra!”.

Beste batean Inaxio Ibargure-

nek eta biok jokatu genuen. 15-

16 urteko kubatar ipurditsuak

han ibili ziren “venga Inaxio!”

eginez. Etxera joan, aldatu eta

aitak esan zion: “Hi, San Joana

joan behar dek belarretara”. Aro-

� Oroitzapenak

zena aldera astoa eta karroare-

kin joan eta bidegurutzean neska

haiek han. Inaxio astoaren atze-

an ezkutatuta lotsa-lotsa eginda!

Batzutan pilotariok ere joka-

tzen genuen dirua. Askotan ez,

baina neuk ere egin izan dut.

Sakea ateratzera joan eta arte-

kariari esaten genion: “Hi, nire-

tzako 20 duro jokatu ezak”.

-31zestoarrak

Txoni, Murgi... eta udan 1950ekohamarkadan jokatu zuten pilotariakizan zituen lagun edo arerio.

Agustin Goia (1922). Planta izu-garria zuen mutil gaztea, ezker-eskuinindartsuak, sasoia soberan, bainajarraipena falta omen zitzaion, gauzakerrazegi egiten omen zituen. Itsasoaldera bideratu zuen bizitza eta geroz-tik utzi egin behar izan zuen pilotamundua.

Manolo Sagarzazu (1928). Pilo-tan jokatu zuen, eta gerora, pilotarekinlotura berezia izan du. Zuriz jantzitajokatu zuen hainbat partidu, baina,dudarik gabe, emaitzarik onena pilotamunduko beste eremu batzuetaneman du: antolatzaile, GipuzkoakoPilota Federazioaren ordezkari,enpresario, artekari… Potxolo etaTxispas lagunekin ekintzaile amorra-tua izan da. Zestoako pilotaren histo-riaren gordetzaile sutsua ere izan da

Ezkerretik eskuinera: Etxabe XI.a, Txortena apaiza, Sorazu eta Joxe Alberdi.

eta berari esker, neurri handi batean,egin da liburu hau.

Agustin Alberdi, TXIKITO AIZARNA-ZABAL (1930, Txiriboga). Mutil txikitxoazen, atzelari polit bezain txukuna. Par-tidu dezente jokatu zituen. 1954koirailaren 11n, Erentxun-Txikito Aizar-nazabal, Odriozola-Goikoetxearenaurka jokatu zuten.

Ibargurendarrak (Lokatzatarrak).Joxe Migel Ibarguren Lokatza. Rubiokhil artean gogoratuko du gerora hainpilotari handia izan zen Ogeta gaztea-ri irabazi zion partidua.

Andoni Ibarguren Txoni. Ingurukotxapelketetan ezaguna izan zen pilo-taria. Hori bai, artista izan zen ez pilo-tan bakarrik, izan ere, nortara edo har-tara, gehienetan edo beti atzelari onakizaten zituen lagun. Etxabe XI.ak etaSorazuk, esaterako, badute horrenberri. Aipatzekoak dira Txoni-Artano-ren arteko borrokak: frontoian etafrontoitik kanpo zuriz jantzita edopraka urdinekin, frontoi luzean edotxokoan, baina beti arerio.

Inixio Ibargurenek, aurrelari doto-reak, hainbat partidu jokatu zuen Fati,Gexala, Ajerrista eta Etxanizekin. Lau-garren anaiak, Hilariok, afizionatuetannahiko itxura ona eman zuen.

Iriondotarrak. Antonio IriondokGurutzeagan jokatutako partidu baka-

rra (1925ean) lehentxeago aipatudugu. Joxe Iriondo fina bezain biziaeta azkarra, inoiz ez zen nekatzen.Eskuekin zituen arazoak. Iñaki anaiari(Frantxexa) dagokionez, txokoan ira-bazi egin behar izaten zitzaion…Xabier beste anaiak, gazte mailanjokatu zuen, baina gaixotasun batmedio jokoari utzi zion. Hala ere, betipilotaren inguruan segi zuen bereosaba Martinekin enpresario. Zestoa-ko kirolaren historiaren datu asko jasoditu Xabierrek, eta Manolorekin bateraliburu honen aita pontekoa da.

Jose Luis Arbelaitz SASTRE

(1931). Bizitza guztian frontoian eza-gutu izan dugu, jostun-lanean aita-ren itzalean egingo zuen lan, bainapilota maite zuen. Orduko lagunek,

32-

�

Oroitzapenak zestoarrak

Joxe Mari Gonzalez BENEXI

(Aizarna)

Gaztetan etengabe pilotan ibil-

tzen ginen. Txapelketak jokatze-

ra Sebastian Porttuk bultza gin-

tuen. Lehenbiziko aldiz Za-

rautzen atera ginen Pedro Mari

Olatxo harakina eta biok, jubeni-

letan. Zarautzen finalaurrekoe-

tan galdu genuen. Zumaian eta

Azpeitian ere atera ginen eta bie-

tan final bera jokatu genuen:

Ipintza anaiak gure kontra; bi

finalak Ipintzatarrek irabazi ziz-

kiguten. Hemen inguruko txapel-

ketetan ondo ibiltzen ginen. Gero

Maixu Txikiak jarri gintuen

udako Frontoi Zaharreko jaial-

dietan. Astean behin edo bitan

jokatuz, partidu asko jokatu

genituen. Marronismo kontu

horrekin profesional-lizentzia

atera genuen, Gurutzeagan joka-

tzeko. Baina Zestoako uda-giro

hura moteltzen joan zen, kanpo-

tarrak ere asko jaitsi ziren eta

hortxe amaitu zen udako kontu

hura. Gu berriz, pilotan jarraitu-

ko genukeenak, hortxe gelditu

ginen: profesionaletan ezin joka-

tu eta afizionatuetan ez zigutenTxoni eta Joxe Artano.

� Oroitzapenak

uzten. Behin akordatzen naiz,

Zarauzko txapelketan izena

eman genuen Txikito Aizarna

eta biok, eta partidua hastera

zihoala, esan ziguten ezin genue-

la jokatu, hantxe gelditu ginen

jokatu gabe, hogeita pare bat

urte izango nituen.

-33zestoarrak

Patxi Iruretak (Irureta IV.a), Iriba-rrek, Frantxexak, Sorazuk, Joxe Alber-dik, Murgik badute bere berri.

Joxe Alberdi (1932). Dotorea,inor dotorerik bazen. Bailarako Txa-pelketetan erakutsi zuen bere balioa.Argazki batean Sorazu-Etxabe XI.aeta Txortena apaizarekin agertzenda. 1957an, Hernanin, Luistarren Txa-pelketako finala jokatu zuen: Sora-zu-Alberdi, Karrera-Ansa, baita irabaziere. Donostiako Gros pilotalekuanere txapeldun izan zen Sorazurekin.

Joxe Artano (1933). Txoniri buruzaipatu duguna Artanori buruz ereesan daiteke, eta zerbait gehiagoere bai. Pilotan ez ezik futboleaneta kirol gehientsuenetan egokia zen.Fatiren aurka saltaka apustua joka-tu zuen Zestoatik Santa Engraziara.Berdin zitzaion partidu bat edo bijokatu, egunero jokatzeko prest iza-ten zen. Torrelavegara ezkondu zeneta hantxe bizi da.

Kaleko pilotariak izan ziren hauekere: Joxetxo Lizaso, Joxe Mari etaXabier Lizaso Ipintza anaiak, Anto-nio Unanue Iruitta, Luis MendizabalGexala, Pedro Mari Alberdi Herrero,Joxe Antonio Zestona eta abar.

Andoni Ibarguren, TXONI

(Zestoa)

Hamasei urterekin jokatu nuen

lehenengo partidua Txikito

VI.aren aurka. Hark 15 urte

zituen. Orduan edozein mutil kos-

korrek pilotan ondo jokatzen

zuen, besterik ez zen eta. Lehe-

nengo galtza zuriak Saezmiera

maixuak erregalatu zizkidan neri.

Karmen egun batean, fundi-

zioan lanean ari nintzela, Juan

Artano etorri zen: “Hi, zain zeu-

dek eta azkar”. “Ni? Txakurra

baino zikinago eta nora joan

behar diat orain?” Arroabean

Zallaren kontra jokatu behar

nuen. Artanok kotxea pronto

zeukan ordurako, baina Martin

Txiki azaldu zen: derrepente

Gurutzeagara azaltzeko partidua

jokatzera, bestela igarriko niola

Jose Antonio Zestona eta Pedro Mari Herrero.

Josetxo Lizaso eta Arrieta.

34-

�

Oroitzapenak

zer egiten nuen. Getariako Polle-

ruak eta biok jokatu genuen par-

tidua Murgi-Egaña II.aren kon-

tra.

Frontoian amerikarrak iza-

ten ziren, denek bajutik jokatzen

zuten. Behin Porttu zaharrera

joan ginen eta amerikar horiek

txuleta jatera gonbidatu gintuz-

ten. Kristoren mozkorra ere

harrapatu zuten eta azkenean,

Joxe Mari Txikiak ekarri taxia

Erdi Kalera eta denak Bainue-

txera eraman zituen.

Auzotarrak

zestoarrak

Joxe Mari Iribar (Zestoa)

15-16 urterekin hasi nintzen

jokatzen. Lehenengo partidua 10

pezeta kobratu nuen. 14 urtere-

kin lanean hasi eta astean 37,50

irabazten nuen. Gero, 10 pezeta-

tik 15era pasa nintzen eta han-

dik segituan bost durora. Lane-

tik irten bostak eta erdietan,

muturra garbitu, galtza zuriak

jantzi eta frontoira partidua

jokatzera.

Etxean beti errietan nituen,

baina bazkaldu eta frontoira joa-

ten ginen pilotan ibiltzera. Saioa

egin eta bost gutxiko sirena

Aizarnako Puertoko Julian Agirreeta Intxiñak Eliz Ondo frontoian joka-tzen zutela hamaika aldiz entzunagara, beraz Gurutzeagan ere jokatukozuten. Julianen alaba Gloriak pilotari

sena ekarri zuen. Erraketista famatuaizan zen eta Aizarna izena goi mailanjarri zuen. Gurutzeagan jokatu zuen13-14 urte zituenean zuriz jantzitaargazki batean ikus dezakegunez.

Intxina (ezkerrean)eta Puertoko Julian(eskuinean)aizarnarrak Eliz Ondofrontoi itxiarenaurrean.

Aizarnan pilotari gehiago izan-go zen, baina guk ezagututakoakgogoratuko ditugu. Antonio Egigu-ren Txikito Aizarna, Aizarnatik saltoegin Zestoan gelditu gabe eta Azpei-tian ezkonduta bizi da. Ez zuen gor-putz handia, baina zuen guztiaaprobetxatzen zuen. Binaka hain-bat partidu jokatu zuen, askotanlehen mailakoak ere bai, baina gogo-koak banakako partiduak zituen. Fati,Aperribai, Balentziaga, Larramendi,Murgi eta Etxanizek bazuten Txiki-to Aizarnaren berri. Partidu asko-ren artean 1967ko irailaren 10eanjokatutako hau gogoratu nahi dugu:Andueza IV.a-Sorazu, Iribar-TxikitoAizarna.

Joxe Mari Gonzalez Benexi aizar-narrak Aizarnako frontoian ikasi zuenpilotan eta bai ikasi ere; frontoi irekiazelako edo ez dakigu zergatik izangozen, baina behin eta berriz tantoa luzaeta luza egiten zuen. Bailarako txapel-ketetan bere lagun Olatxorekin bikotegogorra izan zen. Zumaiako Odietafrontoian, final batean, Ipintza anaienkontra lehiatu ziren. Gurutzeaga fron-toiko itxiera zela-eta marronismo auzihartan, beste hainbaten tartean zenJoxe Mari Gonzalez Benexi. Profesio-nal lizentzia atera zuen Gurutzeaganjokatzeko.

Aizarna auzoko Saka Txikia etaLuis Mari Iturria ere ezagutu genituenpilotan.

Arroagoian berriz, entzutera PakoArtetxe Oliden. Maingua izanik ere,galtza zuriz jokatu zuen. Bada bitxi-keria bat pilotari honi buruz konta-tzen dena: Pilotariak frontoira ateraeta ikusleen artean zegoen Herna-niko dukea ohartu zen Pako besa-motza zela eta adierazi zien elbarribatek ezin zuela pilotan jokatu. Sala-keta hori medio beste batek jokatubehar izan omen zuen Olidenenordez.

Jose Luis Uranga Txispero berriz,Artano, Txoni eta orduko beste hain-bat pilotarirekin aritu zen. Aurrelarimotza jotzaile bezala, baina aurreanondo moldatzen zena. Erentxun batazaltzen da 1954ko irailaren 11n biga-rren partiduan: Erentxun-Txikito Aizar-nazabal, Odriozola-Goikoetxearenaurka.

Natalio Galan, Galan I.a atzelariserioa zen, ezker-eskuin egokikoa,jokatzeko beti prest egoten zen. Ezgenuen sekula eskuko minez ezagutu.Anaiak ere, Galan II.ak, egiten zuenpilotan.

Antonio Zubimendi Axalak bi eskugogor zituen eta hainbat partidu joka-tu zuen Zestoan.

Sebastian Ajerrista Kutrulu izangenuen Arroagoiko pilotaririk onena.Pilotari gogorra, indartsua, bi eskuegokikoa. Uda batzuetan hainbat par-

� Oroitzapenak

jotzen zuenean saltaka denak

Egigurenera, lanera. Handik

irten eta askotan, behinik behin,

txuluan ibiltzen ginen pilotan.

Udan ez, baina neguan eta uda-

berrian bai.

Gurutzeagan, bi partidu joka-

tu nituen Murgiren kontra eta

biak airean irabazi nituen. Ordu-

rako saltoa emanda nengoen ni.

Murgik hala esan zidan: “Hi alde

hemendik! Nik ez diat eta kon-

trariorik behar hemen!”.

Niretzako Zestoako frontoian

kontrariorik gogorrena, Patxiko

Irureta, Irureta IV.a zen. Irabaz-

teko ordu eta erdi jokatu behar!

Berak ez zian tantorik egingo,

segi eta segi, “ba ez didak ba ira-

baziko!”, tema horretan jarri ni

ere eta segi eta segi nik ere. Izer-

dia ederki atera beharra zegoen.

Kubatarrak? Bai, eta kubani-

tak aurreko ilaran. Bi pareta jo

eta hantxe, riau!

-35zestoarrak

tidu jokatu eta profesionaletara pasa-tzeko aukera izan zuen. Lana etabeste zenbait arazo medio ez zuenpausoa ematerik izan.

Pako Larrañaga (Txikito Iraeta)alde batera utzita, Iraetan JoxeMari Ibarguren Kopon aipatu behar.Hamalau urteko Ogetaren aurka joka-tu omen zuen. Ramon Uria Arrieteeta Felix Lasa Otxaka ere ezinahaztu. Gazte denboran pilota zaleporrokatuak izan ziren eta galtzazuriak behin baino gehiagotan jan-tzi zituzten Gurutzeaga frontoian.Otzaka Irureta I.aren ondoan, Fati-rekin batera argazki batean ikusidugu. Beteranoen mailan, pilotautzi nahi ezta, inguruko txapelkete-tan parte hartu izan zuen.

Txikito Iraetaren ondoren, JoxeKruz Etxaniz izan dugu Iraetako pilo-taririk aipagarriena. Atzelari elegan-tea, bi esku egoki, planta ederrekomutila. Mailarik onena HerriartekoTxapelketan eman zuen. 1971koTxapelketan, Martinekin bateradonostiarren aurka jokatu zuen.Donostiarren artean zen Iñigo Sal-bidea, orain Asegarceko gerenteadena. Donostiarrei irabazita, Zarauz-ko Zineman Zumarragako taldearenaurka finala jokatu zuten. Nahiz etaazpitxapeldun izan maila handia era-kutsi zuen Etxanizek.

Joxe Luis Etxaniz Mañenek ere,Gurutzeagan zuriz jantzita jokatuzuen. Eskuin gogorrekoa zen, banakajokatzea zuen gogoko.

36-

�

Oroitzapenak

Joxe Iriondo (Zestoa)

Mutil koskorretan akordatzen

naiz, koadrilan sei-zortzi bat

izango ginen pilotan dexente ibil-

tzen ginenak; Periko Herrero

Gurutzeagan enpresario bezala

ibiltzen zen, eta hark esanda

jokatu nuen nik lehenbiziko par-

tidua zuriz jantzita korredoree-

kin, probatze aldera. Lehenbizi-

ko partidua buruz buru jokatu

nuen Eugenio Errexilen aurka.

Marka gertatu zitzaidan, ni

Errexil baino gehiago nintzen,

baina nerbioso jarri eta ez nuen

ezer ikusten. Gero Errexilek

Mitxitoren kontra jokatu eta

Mitxitok irabazi zion 16-10.

Orduan, nik jokatu nuen Mitxito-

ren kontra eta hari aidean iraba-

zi nion, zortzian edo... Lasaitu

ederra hartu nuen.

Gero partidu bat edo beste

jokatu nuen, baina eskuko minez

gaizki ibiltzen nintzen. Txokoan

eta bai, han gogor egiten nuen,

pilota bigunekin. Iribar eta Sora-

zurekin eta, askotan jokatzen

nuen entrenaldietan, eta ia beti

irabazi egiten nien, baina zuriz

jantzita eta pilota gogorxeagoe-

zestoarrak

Ezkerretik eskuinera: Txikito Aizarna, Txoni, Fati eta Etxaniz.

Urte gutxiren buruan Herriarteko Txa-pelketak izugarrizko arrakasta izanzuen. Gure herrian ere bai. Zestoaklehen urtetik hartu zuen parte (1968.urteaz geroztik). Urte hartan bertan itxiziguten Gurutzeaga marronismoazela-eta.

Hiru urte geroago, finalera iristealortu zuten zestoarrek. Finala 1971n,Zarauzko Zineman jokatu zen eta are-

� Oroitzapenak

kin… gaizki. Partidua jokatutako

bakoitzean gero eskuko minez,

hainbat egunetan. Jokatu nituen

apurretan ere, askotan, hasieran

nerbioso eta aidean galtzen has-

ten ginen; jakin gehiago ginela,

baina ezin asmatu. Pixka bat

asentatutakoan, orduan bai,

askotan aidean irabazten

genuen.

Herritik kanpora oso gutxi

jokatu nuen Legazpin behin Txo-

nirekin; beste behin Hernaniko

Luistarren txapelketan Errexile-

kin…

-37zestoarrak

Herriarteko Txapelketak

Zestoarrak 1971ko HerriartekoTxapelketako finalera iritsi ziren.

Zumarragaren kontra galdu zuten.Hauexek izan ziren zestoar jokalariak

(behean, ezkerretik eskuinera): Etxaniz,Bixente Odriozola, Martin, Julian Arozena

Zestoako alkatea, Agustin IbargurenOtxua, Joxe Manuel Odriozola eta

Ramon Egiguren.

Xabier Iriondo (Zestoa)

18 urte nituela Gurutzeaga

enkantean hartu genuen Fidel

Lizaso, Migel Izeta, Juan Artano

eta laurok. Segida samarrean

beste bi urtez hartu nuen enkan-

tean frontoia, horietan osaba

Martinekin. Ondoren, beste lau

bat urte egin nituen enpresario

Joxe Goikoetxea eta Juan San-

chezekin. Gallastegi, Atano III.a,

eta Ladutxe eta Garmendia Fran-

tziako txapeldunak ekarri geni-

tuela akordatzen naiz. Frontoia

enkantean garestiena 33.000

rioa Zumarraga izan zen. Partidugogorrak jokatu ondoren, Zestoakgaldu egin zuen. Pena izan zen, bainagustura ziren Zestoako arduradunakfinalera iristea ez baitzen txantxetakokontua. Finalean pilotari zestoar hauekaritu ziren: Gaztetxoak: Odriozola II.a-Egiguren; Jubenilak: Ibarguren (Otxua)-Odriozola I.a; Nagusiak: Martin-Etxaniz.

Hiru urte geroago, berriro finalerairisteko modua izan zuen Zestoak etafinaleko arerioa Azkoitiko talde indar-tsua. Finala 1974ko urriaren 20an izanzen, Eibarko Astelena pilotalekuan.Egun hartan noizbehinka suerta daite-keena gertatu zen: lau anaia zuriz jan-tzita final batean, hau da, Odriozolaanaiak. Gaztetxoak: Imanol eta IñakiOdriozola. Jubenilak: Bixente Odrio-zola eta Larrarte. Nagusiak: Martin etaJoxe Manuel Odriozola.

Final horretan Zestoa galtzaileizan bazen ere, norgehiagoka ikusga-rria izan zela esan behar da. Lehenbi-ziko partiduan azkoitiarrak Salegi-Agi-rre eta zestoarrak Odriozola III.a etaIV.a izan ziren. Azkoitiarrek irabazizuten 16-8.

Jubenil mailan azkoitiarrak AtanoXIII.a eta Andueza VI.a eta zestoarrakOdriozola II.a eta Larrarte izan ziren.Zestoarrek irabazi zuten 18-9.

Beraz, nagusien mailan erabakibehar zen Txapelaren eta 250.000

pezetaren jabea. Azkoitiarrak AtanoXII.a eta Sudupe eta zestoarrak Mar-tin eta Odriozola I.a. Azkoitiarrek ira-bazi zuten 22-21. Emozio gehiagoezin. Zestoarrak 15-6 eta 18-13 ira-bazten ibili baziren ere, azkenean,esan bezala, galdu egin zuten, horibai, ohore guztiz eta azkoitiarrei zorio-nak emanda.

Final horren kronika egin zuenJesus Mari Beristain azkoitiarrak etapartidua amaitutakoan ikusi zuena,honela kontatu zuen: “(...) Zoramenaizan zen orduan, azkoitiarren unegorena, pilotariak bizkar gainean zera-matzatela. Odriozola lurrean zen bitar-tean, apurtuta eta ilusioa galduta; par-tiduko heroia bera izan zela ukaezinazen. Hunkigarria eta gogoangarriaizan zen”.

Gerora ere Herriarteko Txapelkete-tan parte hartu zuten zestoarrek, antola-tzaile, laguntzaile edo pilotari moduan,baina arrazoi bategatik edo besteagatik,nahiz eta saiatu, pixkana- pixkana pilotaafizioak behera egin zuen.

Txapelketa horretan, geroztikazken txanpara iristeko modurik izanez bazen ere, ondorengo urteetanhainbat herritar gaztek parte hartuzuen Zestoa herria ordezkatzen.

1980. urte artean, hiru urtetanparte hartu zuten pilotari batzuen ize-nak gogoratuko ditugu:

38-

�

Oroitzapenak

pezeta ordainduta hartu genuen.

Orduan, Empresas Unidasek

30.000 pezeta eskaini zituen.

Zestoako frontoian, denboraldi-

rik luzeena San Migelak arte

luzatu zen.

Frontoian partidu bakoitzeko

aulkiak ipini behar izaten ziren,

60 bat jartzen genituen. Tenteko-

rako berriz, 40 bat sarrera sal-

tzen genituen. Hormaren kontra

koska handi batzuk zeuden eta

tentekakoak han izaten ziren;

ondoren zetozen aulkiak.

Ikusleak bietakoak ziren, ber-

takoak eta kanpotarrak. Obra

Publikoetako ministroa, Vallella-

no kondea daukat gogoan eta

baita Hernaniko dukea ere,

Txanguari, besamotza zelako

jokatzen utzi ez ziona. Kubata-

rrak ere asko etortzen ziren

frontoira.

Udan partiduak egunero iza-

ten ziren. Euria botatzen zuene-

rako zerrautsa eta erratza prest

izaten genituen. Zerrautsari

esker frontoia lehortu, erratza

pasa eta partidua jokatu egiten

zen.

zestoarrak

1976an. Gaztetxoetan: Iñigo Una-nue, Luis Mari Astiazaran, Jesus Izagi-rre eta Pako Iriondo. Jubeniletan: IñakiOdriozola, Imanol Odriozola, AnselmoAstiazaran eta Alejandro Irureta.Nagusietan: Bixente Odriozola, JoxeMari Larrarte, Andres Iriondo eta AbilioMartin.

1978an. Gaztetxoetan: AgustinErkizia, Andres Manzisidor eta JuanJose Lazkano. Jubeniletan: ImanolOdriozola, Alejandro Irureta, JoxeAlberdi eta Anjel Lizarralde. Nagu-sietan: Andres Iriondo, Joxe MariLarrarte, Inazio Larrañaga eta IñakiOdriozola.

1979an. Gaztetxoetan: AndresManzisidor, Juan Odriozola eta FelixLasa. Jubeniletan: Agustin Erkizia,Esteban Lopetegi, Joxe Alberdi etaJoakin Erkizia. Nagusietan: AndresIriondo, Joxe Mari Larrarte, AnselmoAstiazaran eta Alejandro Irureta.

� Oroitzapenak

Patxi Irureta IRURETA IV.a

(Zestoa)

Mutil koskorretan, beste guztiak

bezala hasi nintzen pilotan,

orduan besterik ez zegoen, fron-

toiaren ondoan jaioa naiz, gaine-

ra…

Galtza zuriekin udako jaial-

dietan hamazazpi bat urterekin

edo hasiko nintzen, hiru-lau

duro jasotzen genituen, eta ez

ziren txarrak. 26 urterekin utzi

nion…

Pilotari familiakoa naiz: aita,

osaba, anaia Sabino. Behin edo

jokatu nuen anaiarekin hiruko-

tearen kontra, eta baita irabazi

ere.

Ogeta aita-semeen aurka

jokatu genuen Elortza eta biok.

Marka izan zen, 20-12 irabazten

eta 21-16 ere bai, eta galdu. Ez

dakit nola galdu genuen, kanpo-

koak zirelako beldurtu edo…

Sestaon Joxe Alberdirekin

jokatu nuen Lasalletarrek era-

manda. Han Itzirako semea zego-

en zuzendari.

Frontoi ondoan bizita, garai

hartako giroa ere zuzenean bizi

genuen guk. Igande goizetan ere

-39

1974an bigarren aldiz iritsi zirenzestoarrak Herriarteko Txapelketako

finalera eta oraingoan azkoitiarrenkontra galdu zuten. Ezkerretik

eskuinera: Iñaki Odriozola, ImanolOdriozola, Bixente Odriozola, Larrarte,

Martin eta Joxe Manuel Odriozola.

zestoarrak

Txiriboga auzoko Auspandegi etxeanjaio ziren pilotariak. Lau anaiek jokatuzuten pilotan eta 1974an, EibarkoAstelena pilotalekuan, HerriartekoTxapelketan laurek finalean partehartu zuten. Joxe Manuel eta Bixenteizan ziren pilotan aurrera egin zutenaketa bien biografia labur bat egingodugu.

Joxe Manuel Odriozola EtxeberriaODRIOZOLA I.a (Txiriboga, 1953-07-30).Oso gazterik pilotarako zituen dohai-nak argi eta garbi azaldu zituen. 18urterekin, 1971n, jubenil mailan,Herriarteko Txapelketan Zestoako tal-dearekin finalera iritsi zen. AzkeneanZumarragaren aurka galdu bazuenere, Odriozolak maila ikusgarrian joka-tu zuen. 1974an Herriarteko Txapelke-tan berriro finalera iritsi zen, Martinlagun zuela, orduan helduen mailan.Azkoitiko talde indartsuaren aurkatanto batengatik (22-21) galdu arren,dohainak Astelena pilotalekuan age-rian jarri zituen. Kolpe handiko pilota-ria, ezker-eskuin dotorekoa, etorkizunhandiko pilotaria zen, dudarik gabe.

1971n, Espainiako txapeldunorde izanzen. Aurrelari jokatu zuen partidu horre-tan: Odriozola I.a-Aldazabal II.a, Bengo-etxea III.a-Martinikorena. 1974an, aza-roaren 23an, Eskulari enpresarekindebut profesionala egin zuen Errioxa-ko Santo Domingo de la Calzadan.Honako partidua jokatu zuen: Bengoe-txea III.a-Odriozola I.a, Bergara II.a-

40-

�

Oroitzapenak

goizeko zazpietan eta zortzietan

etortzen zen jendea txokoa oku-

patzera, pilotan jokatzeko, afizio

ikaragarria zegoen. Gogoratzen

naiz aitak harrituta, nola aipa-

tzen zuen, Felix Benta eta Inixio

Zelaia erremontean entrenatze-

ko goizeko seietan frontoia har-

tzera etortzen zirela.

Odriozolatarrak

zestoarrak

Joxe Manuel Odriozola eta Florentino Alkorta.

Sabino Irureta IRURETA III.a

(Zestoa)

Frontoian jaiotakoa naiz ia-ia.

Pareko etxean bizi nintzen. Xan

Mieleko taberna esaten zitzaiona

ere frontoiaren parean zegoen.

Luis eta Estanis Etxaberena zen

eta pilotari batzuk han aldatzen

ziren partidua jokatzeko, esate

baterako, Gallastegi. 1939ko api-

rilaren hiruko garaikur bat jaso-

ta daukat etxean. Partidua joka-

tu genuenak Patxi Etxabe, Joxe

Ugarte, Rafael Larrañaga eta

laurok izan ginen. 13-14 urte

genituen. Guk eskuz jokatzen

genuen, baina boladatan palaz,

erremontez eta puntaz ere ibil-

tzen ginen, edozer gauza. Amak

ez dakit ikusiko gintuen, baina

batzuetan pilota frontiseko sare-

Martinikorena. Maila handiko debutaegin zuen, baina zoritxarrez, denboragutxira lesio larria izan zuen. Zenbaitebakuntza egin ondoren pilotalekueta-ra itzuli zen, baina behin ere ez zuenlortu espero genuen mailarik. Oso par-tidu gutxi jokatu zituen. 1981eko ekai-naren 20an omenaldia egin zitzaion.

Bixente Odriozola EtxeberriaODRIOZOLA II.a (Txiriboga, 1956-01-05). Anaiarekin batera oso gazterikpilotan jokatzen hasi zen. Aurrelaribizia eta azkarra, airez ondo aritzenzen eta ezkerra oso ondo manejatzen

zuen, sakatzaile zuzena, tantoa ondoeta azkar aurkitzen zuen. 1973an,Aldazabal II.a lagun zuela, Bartzelo-nan Espainiako Txapelketa irabazizuen. 1971n eta 1974an Zestoako tal-dearekin Herriarteko Txapelketan joka-tu zuen. 1977ko abuztuan, Eskularienpresarekin debuta egin zuen Tolosa-ko pilotalekuan honako partidua joka-tuz: Odriozola II.a-Saizar, Galarza-Gallastegi. Urte batzuetan profesiona-letan aritu zen, bigarren eta hirugarrenmailako partiduak jokatuz. Gure herri-ko azken pilotari profesionala izan daorain arte Bixente Odriozola.

� Oroitzapenak

Luis Mendizabal GEXALA (Zestoa)

16 urterekin jokatu nuen lehenengo partidua Fatirekin, Inaxio Loka-

tza eta Antonio Iruittaren kontra. Partidu asko jokatu nituen Aizar-

nako Sakarekin eta baita Hilario Ibargurenekin ere. Murgirekin biko-

te eta bere kontra ere aritu nintzen eta baita Zurdo Madariagarekin

ere.

Behin, eskuko minez nintzen eta partidu bat ikusten ari nintzen.

Hiru zeuden jokatzeko prest, laugarrena falta. Hasi zitzaizkidan lata

ematen jokatzeko eta jokatzeko. Eta nik ezetz, eskuko minez nengoe-

la. Bikotea osatuta zutenak desiratzen zeuden nik jokatzeko, ni esku-

ko minez egonda uste baitzuten erraz irabaziko zutela. Azkenean

baietz esan eta hasi ginen jokoan. Eskuinarekin ezin nuen eta dena

ezkerrez hasi nintzen jokatzen... eta partidua irabazi genuen! Beste

biei ez zien grazia handirik egingo!

Beste batean Saka eta biok azpeitiarren kontra ari ginen. Bazen

ikusleen artean azpeitiarren alde jokatu zuenen bat eta momentu

hartan eskutan geneukan pilota zestoarrontzako zen ona, ez azpeitia-

rrentzat. Partiduaren erdialdean pilota hark ikusle artera ihes egin

zigun eta bila joan ginenean falta! Bateren batek ederki ezkutatu

zuen pilota hura!

-41zestoarrak

Aldazabal II.a eta Bixente Odriozola.

an katiatzen zen. Hura harrapa-

tzeko ezker pareteko sareari hel-

duta pasatzen ginen, auskalo

sare hura nola zegoen! Zestoako

frontoia Gipuzkoa... Euskal

Herria guztian dagoen frontoirik

politena da!Pena ederra emango

lidake botako balute!

�

-43

Marronismoa Gurutzeaga frontoian?

Liburuaren sarreran esan dugu xehetasun gehiagorekinazaldu behar dela gai hori. Zer zen marronismoa? Hitz gutxi-tan esanda, profesional karnetik eduki gabe, profesionalekinpilota partiduak dirua kobratuz jokatzea. Jakina, profesio-nalen partiduetan artekariak izaten ziren eta dirua jokatzenzen pilotalekuetan. Pilotari horiek dirua kobratu arren, afi-zionatu izaten jarraitzea zen ohikoena.

Orduko (1955-1965) pilotariekin hitz eginda badakigu,egia esan, urte haietan hainbat pilotari afizionatuk jokatzenzuela pilotalekuetan.

Juan Jose Lartigüesen “El marronismo en la pelota” libu-ruxka irakurri ondoren, seguruenik, marronismoaren bene-tako arrazoiak jakin ahal izango ditugu, edo sumatu behinikbehin. Afizionatuen Munduko III. Pilota Txapelketa Fran-tzian jokatu zen 1958an eta Lartigüesek liburuxka inguruhorretan argitaratu zuen. Salaketa gogorra plazaratu zueneta hona haren zati bat bere horretan, gaztelaniaz, alegia: “Envísperas de los III. Campeonatos Mundiales de Pelota para afi-cionados celebrados en Francia en setiembre de 1958, puse encirculación mi folleto ‘El marronismo en la pelota’ en la quequedaba al descubierto la colosal farsa que constituían lascompeticiones mundiales de la pelota de aficionados, al con-sentir y fomentar los propios dirigentes o federativos la parti-cipación de jugadores incursos en fulminante descalificaciónpor haber hecho explotación comercial los unos, de su condi-ción de pelotaris ‘amateurs’ en sus correspondientes países deorigen, y ser, los otros ex-profesionales del deporte. Argenti-nos, uruguayos, franceses y españoles, tanto los dirigentes

44-

�

como la mayoría de los jugadores, aparecieron ante la afición,al levantar yo el telón de la inmensa tramoya como protago-nistas de una mascarada ridícula y al mismo tiempo dolorosa,que despertaba en el buen aficionado no la hilaridad, sino lalacerante congoja de ver arrastrado por los suelos el prestigiode un gran deporte”.

Pasarte horretan garbi azaltzen da marronismoa non etanola erabiltzen zen eta zer mailatan, ez gehiago eta ezgutxiago: Munduko Txapelketan ere agertu ziren arrastoak.

Pilotako modalitate guztietan ageri zen marronismoa:zesta puntan, sharean, pala motzean, trinketean, frontenise-an, esku pilotan... Han ziren pilotari mexikarrak, uruguaia-rrak, argentinarrak, frantziarrak... Munduko txapeldunak,pilotari eredugarriak. Dena ez zen egia izango, dena gezurraere ez. Interesen borroka nabaria zen eta marronismoadenen aurrean azaldu zen.

1962an, Iruñean jokatutako Munduko Txapelketa medio,Frantziako “Pelota Basque” aldizkarian, “La rojez de la ver-güenza en el rostro” izenburupean, hauxe irakur zitekeen:“Hemos asistido infinidad de veces a competiciones interna-cionales, pero en Pamplona si la actuación de ciertos jugado-res pudo producirnos alguna sensación de orgullo, en deter-minados círculos oficiales del campeonato tuvimos que bajarla cabeza para esconder la rojez de nuestra vergüenza”.Maila horretara iritsi ziren kontuak.

Zer harreman zeukan Gurutzeaga pilotalekuak

marronismoarekin?

Egia da hainbat pilotarik artekariekin jokatzen zuela eta afi-zionatuak zirela, egia da inolako federazio-baimenik gabejokatzen zutela... Baina, baita ere, egia da, pilotari horiek,

�

-45

inon ez bezala, pilotan jokatzeko aukera zutela, asteanbehin, bitan edo hirutan. Probatzeko benetako aukera Guru-tzeagan izaten zuten, eguneroko norgehiagoketan antzemanzitekeen pilotarien etorkizunaren maila. Garai hartako pilo-tariek aitortzen dute Gurutzeagan jokatzeak pilotan jarrai-tzeko bidea irekitzen ziela. Afizionatu moduan, bi planobanatzen zituzten, batetik, bailaretako eta probintzietakotxapelketak eta bestetik, Zestoako partiduak.

Bi planoen arteko borroka Federazioak ezarritako legeekeragindako borroka besterik ez zen. Pilotari kalte egin ezezik, pilotarientzat Gurutzeaga ezinbesteko eskola zen, etahorren lekuko da Zestoatik pasatako izar guztien zerrendaeta haien historia.

Gurutzeaga itxita

Urtetik urtera arduradunen arteko harremanak gaiztotzenjoan ziren, egoera larria bihurtu zen eta 1968an urte batekozigorra ezarriz Gurutzeaga klausuratua izan zen.

Zestoarentzat eta frontoiarentzat, zaleentzat eta pilota-rientzat, urterik ilunena izan zen. Zerbait egin nahi pilota-ren alde eta oztopoa oztopoaren ondotik. Afizionatuentzakolegediaren ezarpena pilotaren etorkizunaren gainetik jarrizen.

Gurutzeaga berriz ireki zedin, legea errespetatu beharzen eta iritzi kontrajarriak baziren ere, azkenean, herrikoeta inguruko zenbait pilotari afizionatuk profesionalentzakokarneta atera behar izan zuten. Profesionalizazioak geroraekarri zuen arazoa ez genuen gehiegi aztertu. Izan ere,1968an Herriarteko Txapelketak hasi zirenean, profesionalizateari utzi eta afizionatu izateko aukera emateko eskatubehar izan zen, bestela Herriartekoetan ezin baitzen jokatu.

46-

�

Marronismoaren eraginez

profesional egin ziren pilotariak

Zestoarrak

Jose Luis Mendizabal Otaño Jose Mari Gonzalez Gurrutxaga Kruz Artetxe Olaizola Sebastian Ajerrista Buenetxea Ignazio Zubimendi ElizaldeAntonio Zubimendi ElizaldeAntonio Egiguren (Txikito Aizarna)Jesus Goikoetxea BergaraJabier LizasoJabier UnanueNatalio GalanJose Luis EtxanizIgnazio Ibarguren AzkuneAndoni Ibarguren Azkune

Azpeitiarrak

Migel ArakistainFernando ArakistainIgnazio PanaderoAsensio

Azkoitiarrak

Migel Alberdi Iriarte Jose Ignazio Larramendi OiartzabalZurdo MadariagaSaez

Urrestildarra

Oregi

�

-47

Zumaian ere marronismoa

Joxe Artetxe pilotazale zumaiarrak “Pulpo elkarteak 50urte” liburuan marronismoari buruzko azalpenak ematenditu. Hona gai horri buruzko pasarte bitxia:

“Odieta pilotalekuan antolatzen genituen eskuzko pilotajaialdiak. Larunbat arratsaldero eta igande goizero izatenzen pilota partidua garai batean. Tartean “marroi”en parti-duak izaten ziren, alegia, “afizionatu marroi”en partiduak.

Jokalariak ez ziren profesionalak, ezta afizionatuak ere,beraz ezin zuten apusturik egin, baina... korredoreak hanizaten ziren eta jendeak apustuak egiten zituen. Bete-beteeginda egoten zen Odieta, jendea etortzen zen afizionatumarroien partidu haiek ikustera, baina... hori ere pulpitorairitsi zen. Diru asko jokatzen ari zela Zumaiako frontoian,batzuk dirua etxera eraman beharrean frontoira eramatenzutela eta hau eta hura. Parrokiko zenbait kidek ezin era-man handia zuten gurekin aspalditik, hasiera-hasieratik...Luistarren garaitik, beraz gure kontra aritzeko aukera guz-tiak aprobetxatzen zituzten.

Federazioak idatzi bat baino gehiago bidali zigun, elkarte-aren izenean eta pilotako bokalaren izenean ere bai, frontoiaitxi egingo zutela esanez. Elizak ere ahal zuena egin zuenjaialdi haiek lehenbailehen amai zitezen. Jaialdi haietan tre-batutako jokalari askok gerora sekulako arrakasta izan zuenprofesional mailan”.

EtxabetarrakEtxabetarrei atal berezia eskaintzea erabaki dugu, ez

baitziren gutxi izan pilotan aritu ziren senideak. Atal

honetan, Zumaiako Artadi auzoan sorburua izan zuen

familia horretako dozenatik gora pilotariren berri dugu.

Gutxiago edo gehiago denek jokatu zuten Gurutzeagan.

�

-49

Etxabetar askok eta askok jokatuzuten Gurutzeagan.

Frantzisko Etxabe, ETXABE I.a(Zumaiako Artadi auzoa, 1877). Zazpiseme-alaben artean laugarrena zen.Bere ondorengoak Estanis eta Karme-lo, Etxabe II.a eta Etxabe III.a, hurre-nez hurren, izan ziren. Angela Artetxe-rekin ezkondu ondoren Zestoara etorrizen bizitzera. Zestoan, 1925ean, irai-laren 13an jokatu zuen Uria oikiarrare-kin.

Karmelo Etxabe ETXABE III.a (Artadi-ko San Migel zahar baserria, 1897).Zazpi anai-arrebetan gazteena.Hemeretzi urterekin Eibarko Astele-nan estreinatu zen profesionaletan.Gurutzeagan, 1926. urtean, bi partidujokatu zituen. Partidu bana jokatuzuen urte hauetan: 1927, 1930, 1931,1933 eta 1934. Beraz, Zestoako Guru-tzeagan, Amabirjinetan, zazpi partidujokatu zituen.

Juan Artetxe Etxabe ETXABE IV.a(Zestoa, 1906). Jaiotzez zestoarraizan arren, izatez zumaiarra zen,

hamaika urte zituela joan baitzenbizitzera kostaldeko herri horretara.Hemezortzi urte bete zituen egune-an, 1924ko azaroaren 8an, egin zuendebuta profesional mailan. Lehenpartidu hura Zarautzen jokatu zuen.Asko dira Juanitori buruz kontatzenziren eta oraindik ere kontatzen direnistorioak. Badago gainera, “azokanmerkeago zeudelako” lehen jaunar-tzea oin bereko zapatekin egin zuenpilotari honen omenez, Augustozumaiarrak konposatutako abestiherrikoi bat:

Txakurra galdu zaio Etxabe kuartori,

seinaliak badauzka nahi badezu ekarri

burua dauka beltza, buztana txuria

buztanaren azpian arrautza paria...

Xola zuen izena txakurrak etabera bezain famatua egin zen. Zesto-an, besteak beste, honako urte haue-tan jokatu zuen: 1927, 1928, 1930,1933, 1934, 1939, 1940, 1941 eta1944.

50-

�

Oroitzapenak

Manolo Sagarzazu (Zestoa)

Gurutzeagan dirua jokatzen zen,

baina ez asko. Zumaia, Azpeitia,

Azkoitia, Getaria, Zarautz eta

herriko jendea izaten zen

gehienbat. Normalena bost duro

jokatzea zen. Batzuetan, hogei

duro jokatzen zen eta noiz edo

noiz berrogei duro ere bai Ama-

birjinetan.

Pilotari eta enpresario izate-

az gain, behin baino gehiagotan

artekari lanak egin behar izan

nituen. Artekari azpeitiarrek,

estropada garaian-eta, kostalde-

ra alde egiten ziguten han diru

gehiago mugitzen zelako eta

batzuetan artekariak lortzeko

larri ibiltzen ginen. Agustin Gaz-

tañaga ibili izan zen lan horietan

eta neu ere bai behin baino gehia-

gotan. Beste inor ez eta egin egin

behar, baina ez zen hain erraza!

Artekariek, batzuetan, papere-

tan horrelako esaerak jartzen

zituzten: “uno gordo, uno de

gafas”. Dirua jokatu zutenen

erreferentziak ziren, galdutako-

ak ordaintzera etortzen ez bazi-

ren errazago harrapatzeko.

Sarrerak saltzen gutako bat

etxabetarrak

Karmelo Etxabe Etxabe III.a. Juan Artetxe Etxabe IV.a.

Romualdo Artetxe ARTETXE I.a(Zestoa, 1910). Gerra aurreko etaondorengo pilotaria. Gurutzeaga pilo-talekuan 1935eko irailaren 9an azal-tzen da lehen aldiz partidu honetan:Txikito Iraeta-Irureta I.a, Txikuri-Arte-txe I.a. Gerra ondoren, 1939an, Olas-koaga-Ulazia I.a, Zabaleta-Artetxe I.a.1940, 1941, 1942, 1944 eta 1945eanere jokatu zuen Gurutzeagan. Pilotajokatzeari utzita gero ere, pilota mun-duarekin lotura estua izaten segizuen. Zumaiako pilota txapelketagehienak ikusten zituen eta Gurutzea-gan ere argazki batean baino gehia-gotan azaldu da.

Jose Etxabe Artetxe ETXABE V.a(Zestoa, 1911). Gaztetan Azpeitianegin zituen ikasketak eta gero Zes-toako Udalean hasi zen lanean. Bera-ri buruz garai hartako kazetari LuisBombinek zera esan zuen: “Osoaurrelari ikusgarria zen, akaso enpre-

sek bidegabe ahaztu zutena”. Denaden, Zestoan lan egin zuelako edo,1931n hasi eta 1945 artean, AmaBirjinetan, hamahiru partidu jokatuzituen.

Romualdo Etxabe Altzibar ETXABE

VI.a (Artadi auzoko Gorosti Txikibaserria, 1917-04-06). 1939an debu-tatu zuen profesional mailan. Gor-puzkera handiko eta indar handikopilotaria zen eta sarri jokatu zuenArrienen atzelari bezala. Halaber,Atano VII.arekin eta Akarregirekin(1946ko Banakako txapeldunordea)jokatzeko aukera izan zuen. Zes-toan, 1939, 1941 eta 1942an joka-tu zuen.

� Oroitzapenak

egoten zen, alegia, enpresarioe-

tako bat. Atean langile bat izaten

genuen, beste bat hainbat enkar-

gu egiteko badaezpada ere izaten

genuen. Aulkiak jarri eta kentze-

ko mutil koskorrak izaten geni-

tuen eta baita partidua hasi

aurretik frontoia garbitzeko eta

euria egiten zuenean zerrautsa

bota eta erratza pasatzeko ere.

Itxaferoa ere botatzen genuen

partidua hasterako. Partidua

seietan baldin bazen, gutxi gora-

behera laurden gutxian botatzen

genuen itxaferoa. Sarearen bes-

taldetik botatzen zen, frontoi

atzetik. Ikusten bagenuen jendea

gutxitxo zetorrela beste bat bota-

tzen genuen eta gero beste bat

eta beste bat…

Pilotak guk, enpresariok,

aukeratzen genituen, sakea non-

dik atera guk erabakitzen

genuen, bikoteak guk egiten

genituen. Egia esan, hamarretik

zortzitan guk nahi genuen pilota-

riek irabazten zuten. Txorizoak

(tongoa) zirela eta, behin akor-

datzen naiz tanteoa 11-10 zegoe-

la eta artekariak isilik. Hori ez

zen batere normala, partidua

hain berdinduta eta diru jokorik

ez! Han joan nintzen pilotarien-

gana haserretuta zer gertatzen

zen galdezka!

Zestoako Gurutzeaga pilota-

rientzat tranpolina zen, Gurutze-

agan galtza zuriekin eta jendea-

rekin jokatzen zen!

-51etxabetarrak

Jose Etxabe Etxabe V.a.

Romualdo ArtetxeArtetxe I.a

Luis Etxabe Artetxe ETXABE VII.A(Zestoa, 1916). Hamasei urterekinhasi zen profesionaletan eta osabaKarmelo, Etxabe III.arekin jokatu zuenlehen partidua. Hasieran eskuz jokatuzuen, baina gero Bartzelonan palazaritu zen gerra iritsi zen arte. EtxabeVII.ak berak gehien gogoratzen zituenpartiduen artean 18 urterekin irabazizuen neurketa aipatu behar: Iribarzarauztarrarekin Periko Herrero (Kere-jeta) eta Txikito Iraetaren kontra jokatuzuen. Gurutzeagan urte hauetan joka-tu zuen: 1941 (bi partidu), 1942, 1944,1945, 1947, 1948 eta 1949.

Estanis Etxabe Artetxe ETXABE VIII.A(Zestoa, 1922). 1940ko hamarkadanestreinatu zen profesional mailan Txi-kito Iraeta aurrelari zuela. Gazte hasizen pilotan aitaren San Migel taberna-ren aurreko frontoian eta hantxe ber-tan erakutsi zion aita Karmelori okin-degiaren horma aprobetxatuz biparetak egiteko zuen abildadea. Denadela, oso gazte zela, 29 urte zituela,utzi zituen neurketa profesionalak,osasun arazoak sortu zitzaizkionean.Gurutzeagan urte hauetan jokatuzuen: 1941, 1942, 1944, 1948, 1951eta 1952an.

52-

�

Oroitzapenak

Inaxio Sorazu (Zestoa)

Herriko beste asko bezala, mutil

koskorretan hasi nintzen Zestoa-

ko frontoian pilotan. Etxabeta-

rrak lehengusuak nituen eta

Artadiko San Migelera joaten

nintzenean haiekin aritzen nin-

tzen pilotan. Soldadutzatik eto-

rri eta gero hasi nintzen afizio-

natutan jokatzen, nahiz eta aitak

errieta besterik ez egin.

Gipuzkoako eta Espainiako

Txapelketak irabazi nituen,

Munduko Txapelketara ere joa-

tekoa nintzen, baina “marroia”

nintzen ordea! Afizionatua izan-

da Gurutzeagan artekariekin

jokatzen nuen eta denuntzia

sartu zidaten. Uruguaiko Txapel-

ketara joan gabe geratu nintzen.

Gurutzeagan herriko guztie-

kin jokatu nuen, denek jokatzen

genuen eta! Herrikoak ez zire-

nen artean gogoan ditut Murgi,

Tapia eta Madariaga, adibidez.

Iribarrekin jokatu nuen nik

asko, Zestoan eta kanpoan.

Batzuetan Zestoan jokatzea ere

kostatzen zitzaidan. Empresas

Unidas-ek nahi zituen pilotariak

ematen zizkien orduan Gurutze-

etxabetarrak

Luis EtxabeEtxabe VII.a.Estanis EtxabeEtxabe VIII.a.

Bibiano Etxabe Altzibar ETXABE IX.a(Artadi auzoko Gorosti Txiki baserria,1922). Gasteizen zegoen soldadutzaegiten profesionaletan lehen partiduajokatu zuenean. Kantxetan iraun zuensorbaldako arazoak azaldu zitzaizkionarte. Tailer mekanikoa eta altzaridenda zabaldu zituen Zumaian. Beraere, aita eta Romualdo anaia bezala-xe, Artadiko auzo-alkate izendatuzuen Zumaiako Udalak. Zestoan,1948ko irailaren 9an jokatu zuen par-

tidu honetan: Etxabe anaiak (IX.a,VI.a), Txikito Artadi eta Urangarenaurka.

Joxe Mari Etxabe Altzibar ETXABE X.a(Artadi auzoa, 1927). Lehengusuekbezala, familiako Echave y Compañíafundizioan egiten zuen lan eta horre-xegatik izan zen Zestoako frontoiabere afizio eta abildadeen lehen leku-koetako bat. Oso elegantea zen JoxeMari, bai jokoan, bai itxuraz. Bere

� Oroitzapenak

agan enpresario zeudenei. Xa-

bier Iriondok Sorazu-Iribar eska-

tu Ama Birjinetan jartzeko eta

enpresakoek biok bidali gintuz-

ten Cenicerora.

-53etxabetarrak

Etxabe X.a.

Juan Jose Astigarraga

ZURDO MADARIAGA (Madariaga)

Gurutzeagan 1953 inguruan

jokatu nuen lehen partidua.

Gogoan dut Fidel Lizaso zela

enpresario. Uda zenez, Donostian

nengoen eta trenez joan nintzen

Zestoara, partidua bukatu eta

berriro trena hartu eta Donostia-

ra. Lehenengo partidu hartan

120 pezeta kobratu nituen,

Donostia-Zestoa joan-etorria

hogei pezeta zen, beraz, partidu-

ko ehun pezeta libre nituen eta ez

zen txarra.

Partidu asko ditut gogoan,

baina zeresan gehiena ematen

zutenak Murgiren aurka joka-

tzen nituenak ziren. Enpresario-

ak lagunak zituen Murgik eta

ordu erdi lehenago pilotak auke-

ratzen saiatzen zen. Dena den,

frontoian ez bazirudien ere, oso

lagunak ginen eta, orain ere,

halaxe gara.

garaiko atzelaririk onenetakotzatjotzen zuten eta besteak beste, hona-ko figurekin jokatu zuen atzeko koa-droetan: Arriaran, Soroa, Gallastegi,Azkarate eta Irureta III.a. Garai harta-ko aurrelaririk onenen artean, berriz,honako hauek nabarmentzen ziren:Atano X.a, Ogeta, Barberito, ArriaranIII.a, Akarregi, Txikuri, Garzia Ariño etaBergara. Gurutzeaga pilotalekuan urtehauetan jokatu zuen: 1947, 1948,1951 eta 1953 (bi partidu).

Fidel Etxabe Altzibar ETXABE XI.a(Zestoa, 1935-02-02). Afizionatuetan,probintzi nahiz estatu mailako zenbaittxapel irabazi zituen. Uruguain,1955eko azaroan eta abenduan egin-dako Munduko Txapelketan eskuzbinaka txapeldun izan zen Ezkurrare-kin. Bere ibilbidearen hasierako parti-durik garrantzitsuenen artean bat duFidelek bereziki gogoan: UrretxukoAfizionatuen Txapelketan Txonirekinjokatutakoa: “15-16 urterekin aurkeztuginen, galtza motzetan eta aurkariek,Sudupe eta Etxezarretak, ikusi gintuz-tenean nahikoa barre egin zuten gurekontura, baina guk barre gehiago egingenuen 22-11 irabazi genienean”.1956an 21 urterekin profesionaletandebutatu zuen Bergaran LarrañagaIII.arekin. Ugarte eta Urangaren aurka22-14 nagusitu ziren. 45 urte zituelaerretiratu zen 1980ko uztaileanZarauzko Zineman. Bere kirol jardue-ran mila partidutik gora jokatu zituen,batez beste, urteko ehun. Jaioterrian

urte hauetan jokatu zuen: 1952, 1956,1958, 1960 eta 1962an.

Karmelo Etxabe Altzibar. EtxabeIII.aren semea, Patxi eta Fidelenanaia, pilotarien familiakoa. Gizonhandia bezain ona, maila handiriklortu ez bazuen ere, udan hainbat par-tidu jokatu omen zuen.

Patxi Etxabe Altzibar ETXABE III.ASEMEA. Etxabe III.aren semea etaKarmelo Etxabe eta Fidel Etxabe-ren anaia. Gaztetatik pilotan hasia,bailara eta probintzi mailako jaial-dietan parte hartutako pilotari bikai-na. Zuzena, ezker-eskuin dotoreak,txapa gainean moztea gustatzenzitzaion aurrelari klasikoa. Txapel-keta asko irabazi bazituen ere, Her-nanikoa zuen gogokoena, anaia FidelEtxabe XI.arekin irabazia. Profesio-nal ere jokatu zuen. Guk Patxi Etxa-be bezala ezagutu bagenuen ere,“Etxabe III.a semea” izena aukera-tu zuen aitaren ohorez nonbait, aitabaitzuen Karmelo Etxabe III.a. Guru-tzeagan, festetan, partidu hauetanazaltzen da: 1939ko irailaren 10ean:Txikito Iraeta-Etxaniz I.a, Etxabe III.asemea-V.a-VI.a; 1947ko irailaren 7an:Etxabe III.a semea-Txikito Menda-ro, Eperra-Arruti; 1948ko irailaren10ean: Etxabe III.a semea-EtxabeX.a, Eperra-Arruti.

Estanis Etxabe Aierza TXIKITO ARTA-DI (1917). Etxabe VI.a eta Etxabe

54-

�

Oroitzapenak

Zestoan pilota giroa oso bere-

zia zen; ‘beraneante’ asko zebi-

len, kubatarrak eta madrilda-

rrak pilotazale dirudunak ziren.

Etxabe V.a, Arrate, Takolo eta

Xabier Iriondo ditut gogoan.

Frontoian eta kanpoan lagun

handiak egin nituen.

Ezin ahaztu Joxe Benito

Portu eta Maria emaztea. Lagun

giro hartan, behin baino gehiago-

tan, Zestoan gelditu nintzen eta

Joxe Benitok etxeko giltza ema-

ten zidan berandu xamar nenbi-

lela ikusiz gero, lotan gelditzeko.

Etxeko egin nintzen.

Pilotako momenturik polite-

nak Gurutzeagan pasatu nituen.

etxabetarrak

VII.aren garaikidea zenez, lehengu-suek zenbait alditan neurtu beharizan zituzten indarrak frontoietan.Dena dela, Estanisek oso azkar utzizion pilotan aritzeari buruan kolpehandia hartu ondoren. 1946ko Lehen

Mailako Banakako Txapelketan Una-munori eta Eugenio Bolinagari ira-bazi zien. Ondoren, bi partiduraTxikito Iraetaren aurka jokatu zueneta biak galdu. Zestoan 1948, 1953,1955 eta 1957an jokatu zuen.

� Oroitzapenak

Pedro Mari Gabilondo

KARRETERO (Azkoitia)

Zestoa niretzako bigarren herria

izan da. 16 urterekin hasi nintzen

jokatzen. Badiola eta Urangarekin

joan nintzen. Zazpi duro eman ziz-

kidaten eta esan zidaten berriz ere

joateko. Gero, hamabi duro ematen

hasi zitzaizkidan. 1961. urtea aile-

gatu zen eta hogei duro ematen

hasi ziren eta baita propinak ere.

Etortzen zen madrildar bat, ihar-

iharra, eta hark berrogei duroko

propina ematen zuen. Orduan

librako xerra zazpi pezetatan

zegoen. Luis Zufiriarena joaten

nintzen xerra erostera eta Atano

IV.a zenarengana joaten nintzen

frontoira, han frijitzen zuen xerra

eta arbolapean kristoren afaria

egiten genuen. Zestoan ia egunero

jokatzen nuen eta gu aberatsak

ginen! Zestoa niretzako erderaz

esanda ‘fabuloso’ zen. Giroa kristo-

rena, partidua jokatu, dozena bat

pastel jan, xanpain botila edan, eta

gero musika: “¿Bailamos precio-

sas?”. Eta gero handik Bainuetxe-

ra. Dirua izaten genuen guk! Zes-

toa zer zen guretzat? Txoriku-

meek irteten dute ba hegan? Eta

zapagorriek? Gu ere horrelaxe

Zestoan.

-55

Etxabe XI.ak (ezkerreko pilotaria) MundukoBinakako Txapelketa irabazi zuen Ezkurrarekin.

Argazkia ordukoa da, 1955ean Montevideon(Uruguai) ateratakoa.

etxabetarrak

Etxabe XI.a eta bereanaia Etxabe III.a semea.

�

-57

Artekariak Gurutzeagan

Dirua jokatzen zen frontoia zenez, artekariek bazuten berenegitekoa, hobeto esanda, artekarientzat ere zerbait bereziaizan zen Gurutzeaga, bai lanbidea zekitenentzat eta baitaartekari gazteentzat ere. Azken horientzat eskola izan zenGurutzeaga.

Tente dagoena Ezkerra azpeitiarra da. Erremonteanjokatu zuen ezkerrez eta ondoren artekari izan zen.

Zestoan aritu zen lan horretan.

58-

�

Artekari guztiak aipatzea zaila da, baina urte haietakojendeak gogoratzen dituen batzuk aipatuko ditugu.

Juan Jose Saezmierak 1971n idatzitako “El frontón Guru-tzeaga” gogoetan bi artekari aipatzen ditu: “Paiyo” eta “Shie-te”. Lehenengoetako gisa izen horiek azaltzen zaizkigu.

Gerora, 1984ko ekainaren 28an, Jose Luis ArrizabalagaPotxolok, kronika batean honela idatzi zuen: “También elGurutzeaga, fue la primera escuela de muchos corredores deapuestas, que hoy trabajan en los frontones de grandesempresas. Recordemos a los hermanos Takolo, Olarte, Goiko,Lizaso ‘Ipintza’, a los retirados o fallecidos, Antonume, Ezke-rra-zarra, Echave V, los hermanos Errasti, Julian ‘Arrate’ yJesus ‘Amado’. Y otros que siguen en la brecha más recien-tes, Fati, Juanito Larrañaga”.

Herritarrak nahiko ezagunak egiten zaizkigu, Arrate Zes-toatik Galarretara joan zen eta Gurutzeagan ezaguna bazen,ez gutxiago Hernaniko frontoian. Azken urteak han eginzituen.

Joxe Goikoetxea frontoi profesionaletan urte luzez izanzen artekari. Herriko alkate izan zen 1973tik 1979ra etaZestoako frontoi berriaren eraikuntzan buru-belarri murgil-du zen. Berari zor diogu momentu zail haietan gestio admi-nistratiboak eta diru-laguntzak bideratu eta lortu izana. Gal-tza zuriz pilotan jokatutakoa, gero enpresario ere izan zenGurutzeagan, frontoi berriaren sortzailea... herritar pilotazaleok zor diogu gure esker ona.

Ezkerra-zarra, (lanbidez “Ezkerra Maleterua” bezala eza-guna) Gurutzeaga frontoiko artekaririk ezagunena omenzen garai batean. 1888ko maiatzaren 13an jaio zen artekariaAzpeitian. Erremontean ezkerrez jokatzen zuelako datorkioEzkerra ezizena. Erremontean izan den pilotari ezker baka-rra omen da. Oso erremontista ona izan behar zuen.

�

-59

Pilotari utzi ondoren izan zen artekari. Ezkerrari buruzgertaera bat kontatu ohi da. Apustu bat egin omen zen.Azpeitiko Vista Alegre frontoiaren azken koadroaren atzeanbelardia zegoen. Beraz, belarditik, eta aulki edo banketabaten gainean zutiturik, pilota eskuan hartu (ezkerreannoski) eta frontisaren sare gainetik pasa baietz ala ezetzapustu egin zuten. Bai pasatu ere! Eta jokoa irabazi. Beraz,Ezkerra deitzeko arrazoirik bazen.

Ramon Artolagirre Takolo azpeitiarra, Zestoan betidanikartekari ezagututako gizona. Azken 60 urtean inguruetanjokatu diren euskal kirol apustu gehienetan lekuko izan da.Artekari lanak 1943. urtean Azpeitiko Vista Alegreko fron-toian hasi zituen. Zail egiten bada ere, apustu munduan joka-tzen duen jendea kontrolatzea, garbi dago hainbeste urteanlangintza horretan aritzeko gauzak ondo egiten jakin duela.

Etxabe V.a pilotari ezagutu dugu liburu honetan. Arteka-ri urte askoan ezagutu genuen, lehenago aipatutako arteka-riekin egunero-egunero bere lanean serio eta zuhur arituizan zen. Pertsona eta artekari modura aitzakiarik gabekoazen.

AzkoitiarrakMakina bat azkoitiar pilotarik ezagutu zuen Gurutzeaga

pilotalekua. Atanotar gehientsuenek jokatu zuten Frontoi

Zaharrean eta Tapia anaiek ere bai. Atanotarrez eta

Tapiatarrez gain beste azkoitiar piloaren berri jaso dugu

atal honetan.

�

-61

Atano X.a

Luziano Juaristi ATANO II.a (1899).Floreagako orubean jaio zen. AtanoIII.a anaiarekin hasi zen jokatzen.Atzelari postua harro egoteko moduanbete zuen Pilotaren Urrezko Aroan.Pilotari kementsua eta eraginkorraaldi berean, bere sasoiko onenetari-koa izan zen. Zestoan, 1935ean joka-tu zuen Atano VII.a lagun zuela hona-ko hirukotearen aurka: Etxabe V.a,Rubio eta Irureta I.a.

Mariano Juaristi ATANO III.a (1904-02-21). Hogeita bat urtean frontoizfrontoi paseatu zuen TxapeldunarenTxapela. Mondragonesi kendu zion1927an eta berari gauza bera eginzion Gallastegik 1948an. Atano III.akTxikito Iraetaren kontra jokatu zuen1946ko abuztuaren 18an eta Atanohandiak 22-8 irabazi zion. Pilota parti-du hura zela-eta, zorionez, bertso batere jasota dago. Honela dio:

Pelotazale danak goizetikarin Donosti aldera, Gros izenarekin ezagutzen danango frontoi ederrera,

dagonillaren amaikagarreneguna izan zan bera.Iraetan itxaropenakerori ziren lurrera:ogeitabira etzan pasatuzortzi tantotik aurrera.

Zestoako Gurutzeaga pilotalekuan1923, 1946 eta 1957 urteetan jokatuzuen. 1946an, Lertxundirekin Eperra,Fermin eta Kerejeta hirukotearenaurka aritu zen. 1957an, berrogeita

62-

�

Oroitzapenak

Luziano Juaristi ATANO X.a

(Azkoitia)

Gurutzeaga pilotalekuari buruz

oroitzapen onak ditut. Zeharo

oker ez banago, 1955-56 ingu-

ruan, Ama Birjin egunez, jokatu

nuen lehen partidua.

Garai hartako enpresen antola-

ketatik kanpo ibiltzen nintzen ni,

nondik deitu hara joan. Nafa-

rroa, Bizkaia, Gipuzkoa eta Ipa-

rraldeko frontoietan antolatzen

zituzten jaialdietan hartzen

nuen parte, askotan anaiarekin.

Uda garaian, Zestoako Gurutzea-

ga plaza jakina nuen.

Marronismo garaia bete-bete-

an bizi izan nuen. Urte asko pasa

badira ere, eta inori minik ema-

teko asmorik gabe, hauxe esango

dut: dirua agintzen ziguten

lekuetara joatea ondo etortzen

zitzaigun eta hori egiten genuela

ez onartzea gezurra esatea litza-

teke. Baina jakina, bestalde, zen-

bait jaialdi eta txapelketetan

parte hartzeko oztopoak jarri

zizkiguten. Mehatxuak eta sala-

ketak izan genituen Retegik,

Maldak, Ezkurrak, Etxabe XI.ak,

Iribarrek, Sorazuk...

Atanotarrak

Mariano Juaristi Atano III.a.

azkoitiarrak

� Oroitzapenak

Kontu hau ere nabarmendu

nahi nuke: gure garaian, Azkoi-

tian pilotan jokatzen genuen gaz-

terik ez zen izan Zestoan jokatu

ez zuenik.

Ehun urte bete dituen Guru-

tzeaga pilotalekuari merezi duen

omenaldia opa diot.

-63

hamahiru urte zituela, honako parti-dua jokatu zuen irailaren 9an: AtanoIII.a-VIII.a, Txikito Artadi-Zangitu.

Martzelino Juaristi ATANO IV.a(1906). Hamazazpi urterekin hasi zenpilotan jokatzen. Santiago Salegilagun minak trinketean probatzeraeraman zuen eta elkarrekin emaitzaezin hobeak lortu zituzten joko motahorretan. 1934an, trinketean, Fran-tziako txapeldun izan ziren eta1935ean Munduko txapeldunak. Biga-rren Mundu Gerra ostean, berriroAzkoitira itzuli eta esku pilotan jarraituzuen. Zestoan, 1937, 1952 eta 1953urteetan jokatu zuen.

Joxe Mari Juaristi ATANO VII.a (1912-05-07). Profesional modura 1928anhasi zen. Klase handiko jokalaria etabeste inor baino ikusgarriagoa: beresakeak, boleak eta ezker gantxoakjokalari aparta egin zuten. Bi anaien(Atano III.a eta Atano VII.a) artekoburuz buruko finaleko egunak inoizahaztuko ez diren oroitzapenak dakar-

tza azkoitiar guztientzako. Atano III.ak22-7 irabazi zuen. Zestoan partidubakarra jokatu zuen, 1935eko irailaren8an eta kartela hau izan zen: AtanoVII.a-Atano II.a, Etxabe V.a-Rubio-Iru-reta I.a.

Pedro Juaristi ATANO VIII.a (1926-03-24). Tolosako Beotibarren eginzuen debuta profesionaletan. Arriola-Aranburuk Atano VIII.a-Artetxe I.arenaurka jokatu zuten. Logroñon biak sol-dadutza egiten ari zirela, Barberitoerrioxarraren aurka neurtu zituenindarrak buruz buru. Zestoan behinbaino ez zuen jokatu: 1957ko irailaren9an; Atano III.a-VIII.a, Txikito Artadi-Zangituren aurka.

Ezkerrean Salegieta eskuinean

Martzelino JuaristiAtano IV.a

Joxe Mari Juaristi Atano VII.a.

Joxe Larramendi (Azkoitia)

Hogeita bat urterekin hasi nin-

tzen jokatzen Zestoan. Zestoako

frontoiak gehiago zena eta

gutxiago zena berdindu egiten

zituen. Hobeagoen kontra joka-

tzeko aukera izaten genuen. Zes-

toakoa pauso bat zen jakiteko,

goian, profesionaletan, ‘pintau-

ko’ zenuen ala ez.

Akabera aldera gehiena

Murgi izaten nuen bikote. Hura

ere zahartu zen eta nahi izaten

zuen laguna bere atzetik ibiltze-

ko, berak eraman ezin zituenak

gazteren batek jasotzeko. Ni

orduan gaztea nintzen eta ibil-

tzea gustatzen zitzaidan. Hura

bezalakorik ez nuen ezagutu; bi

praka zuri eramaten zituen. Bi

praka zertarako? Beti bi koadro-

ko hartan bueltaka ibiltzen zen

azkoitiarrak

Luis Juaristi ATANO IX.a (1924-06-02). Pilotari afizionatu moduan aurre-neko urteetan Zarautz, Zestoa, Azpei-tia, Azkoitia eta Legazpiko frontoietanaritu zen. Luis izan zen Luzianoren,Atano X.aren, “aitapontekoa”. Anaiakizaki, gazteak lehenengo urratsak Lui-sekin eman zituen. Bikotea osatuzbost urtean jarraian irabazi zutenLegazpiko Barrutiko Txapelketa.Ordutik aurrera, Atano anaiek osatuta-ko bikotearen parte-hartzea behin etaberriro eskatu zuten enpresek. AtanoIX.ak profesionaletan dagoeneko(marronismoaren sasoia da), besteakbeste, Retegi, Auzmendi, Garaialde,Ezkurra, Esparza eta Titin afizionatue-kin jokatzen zuen. Zestoan 1953aneta 1957an jokatu zuen.

Luziano Juaristi ATANO X.a (1932).Txikitatik izan zuen pilotarako joera,zalantzarik gabe, familiatik zetorkion.1956an profesional modura hasi zeneta 1960an Empresas Unidasekin

sinatu zuen. Bigarren Mailako Txapel-ketan eta bestelako txapelketetan era-bateko garaipenak lortu zituen 22-0 ira-baziz Lejarazu, Astarloa, Etxabe XI.aeta abarri. 1961. urtean Bigarren Mai-lako Txapelketa irabazi zuen. 1966anlortu zuen Lehen Mailako Txapela,hainbeste desiratutako garaipena.1967an galdu egin zuen, baina 1968anberreskuratu zuen. 1970eko otsailaren22an, Azkoitiko “lau handiek” jokatuzuten euren artean. Kartela ia-ia eze-zaguna zen, Atano X.a-Andueza III.aketa Tapia anaiek, ordura arte, behinbaino ez zituzten indarrak neurtu eurenartean. Atano X.a-Andueza III.ak iraba-zi zuten. Orduan ere, “katedrak” fabori-totzat jo zituen eta baita bete-beteanasmatu ere. Atano X.a-Andueza III.ak22-6 irabazi zuten. Gurutzeaga pilota-lekuan Atano X.ak 1956, 1957, 1958eta 1959an jokatu zuen. Gurutzeagakoazken partiduan ere (1979) jokatuzuen: Atano X.a-Etxabe X.a, Iribar-Odriozola I.a.

64-

�

Oroitzapenak

ba! Bat puskatzen bazuen bestea

janzteko. Beste batzuk ibiltzen

ziren pare bat topatu ezinik! Aje-

rrista zenaren kontra ere joka-

tzen nuen; Txikito, Otaegi, Eze-

narro ere izan nituen kontrario.

Partidua bukatutakoan asko-

tan pasatzen ginen Iraetatik.

Andrearekin joaten nintzen, par-

tiduan irabazitako diruarekin

eta beste huskeriaren bat gehia-

go jarri, han afaldu eta etxera.

350 pezetatik 500era kobratzen

nuen orduan partiduko.

Frontoi horretan ‘alma

mater’ Manolo izan da. Frontoi-

ko garaian eta gero ere, lan asko

egin du pilotaren alde.

Atano III.a ezkerrean eta eskuinean Luziano Juaristi Atano X.a.

azkoitiarrak

� Oroitzapenak

Juan Ramon Tapia TAPIA II.A

(Azkoitia)

Gurutzeagan 1958 eta 1959an

hainbat partidu jokatu nuen eta

oroitzapen ahaztezinak ditut.

Lagun azkoitiarrekin pilotan

Zestoan jokatzea oso garrantziz-

koa izan zela aitortu behar.

Lehen partidua hamabost

urterekin jokatu nuen eta hama-

bost pezetako saria jaso nuen.

Hiru-lau partidu jokatu nituene-

rako 45-50 pezeta ematen zizki-

daten. Oso gogoan ditut garai

hartako hainbat pilotari; Txoni

eta hitzmotela (Joxe Artano),

Txikito Aizarna eta Goikoetxea

Fati, besteak beste.

Partidu batean Txoni-Fatini-

tuen kontrario eta Nanklares

nuen lagun. Partidu gogorraren

ondoren, 21na berdinduta geun-

den eta Txonik zuen sakea. Erres-

tua boleaz erantzun nion eta par-

tidua irabazi. Gero jaso nuen

propina ere gogoan daukat, kon-

tuan hartzeko modukoa zen, mila

pezeta. Borondate oneko gizon

hura Luxia aizkolari handia zen.

Gehien gogoratzen dudan

gizona limonada eta sifoi parti-

-65

Joxe Etxaide, ETXAIDE (1909). Pilotajokoaren inguruan zegoen giroak bul-tzatuta hasi zen kirol hori egiten. Bera-rengatik esan daiteke bertute handi-koa izan zela eskuz jokatzen.Zestoan, 1927ko irailaren 11n jokatuzuen lagun azkoitiar Unzuetarekin.Azken horrek ere behin baino ez zuenjokatu Zestoan. Aurkariak Blas etaJoxe Mari Barrena anaia zestoarrakizan ziren.

Luis Uria URIA (1903-08-24). Azkarbaino azkarrago hasi zen lehenengopilotakadak ematen jaioterriko frontoipublikoetan. Berak egindako neurke-ten artean 1923ko abuztuan jokatuta-koa aipa dezakegu. Zestoan jardunzuen Atano III.arekin Iruretak eta Ize-tak osatutako bikotearen aurka eta 22-18 irabazi zuten.

Luis Etxaniz ETXANIZ I.a (1909-06-21)eta Santiago Etxaniz ETXANIZ II.a(1911-01-24) . Etxaniz I.ak, maila han-diko atzelariak, anaia Santiagorekinbikotea osatu zuen askotan, sonahandiko bikoteei aurre eginez. Horixebaieztatzen du Zestoan, 1933ko iraila-

ren 10ean jokatutako partiduak: Etxa-niz anaiak, Etxabe III.a eta AtanoII.aren aurka. Urte horretan Etxanizanaiak Espainiako Txapeldunak izanziren eskuz binaka. Zestoako Guru-tzeaga pilotalekuan partidu asko joka-tu zituzten urte hauetan: 1930, 1931,1933, 1934, 1940, 1942, 1945 eta1947.

Inazio Larrañaga PERU (1905-07-31).Gogoratzen den lehenengo partiduaAzpeitiko Vista Alegren jokatu zuen1930ean Artamendirekin bikotea osa-tuz. Mundakako frontoian, bi horiek,Etxabe anaiei, II.ari eta III.ari, irabazizioten. Asko izan ziren binaka jokatuzituen partiduak, goi mailako izenekinkonbinatuz. Atzelaria zen, baina Zes-toan jokatu zituen partidu guztiakaurrelari modura jokatu zituen. Urtehauetan aritu zen: 1930, 1933, 1937,1940, 1942 eta 1947.

Lope Larrañaga TXIKITO IV.a (1931-09-17). Eibarko Astelena frontoianegin zuen debuta profesionaletan1950ean. 24 urtera arte goi-goian arituzen, konbinazio indartsuetan parte

Beste zenbait azkoitiar

azkoitiarrak

66-

�

Oroitzapenak

hartuz. Ubilla anaiak, Rubio, AtanoVII.a, Atano IV.a eta abarrekin jokatuzuen. Zestoan, 1950. urtean irailaren8an eta 17an jokatu zuen. Adibidez, irai-laren 8an partidu hau jokatu zuen: Txiki-to IV.a-Etxabe VI.a, Altuna-IruretaIII.aren aurka.

Migel Alberdi Iriarte KAXKA (1926-09-06). Borondate handiko pilotaria, indar-tsua eta zaletasun demasekoa. Zestoanoso maitea izan zen, bere umiltasunafrontoian ondo baino hobeto erakutsizuen: jarritako partidu guztiak jokatukozituen, ez zuen aitzakiarik jartzen. Pilo-ta aitzakia izatea asko gustatzenzitzaien orduko pilotariei eta baita gauregungoei ere, Kaxkari ez. Arakistain,Zurdo, Egaña, Arruti lagun izan zituenGurutzeaga pilotalekuan.

Modesto Andueza Mendizabal ANDUE-ZA III.a (1940-07-08). Pilotari familiakoa.Lehenengo Jabier Andueza I.a ezagutugenuen eta gazteagoak dira Modesto,Pedro Mari eta Jesus Mari. Anduezafamiliaren historian lau anaia horieknabarmendu dira.

Andueza III.arekin Gurutzeagaz hitzegin genuenean, irribarrez hartu gintueneta aitortu zuen Gurutzeagan partidugutxi jokatu zituela. Marronismoarenmamua gogorarazi zigun, eta nonbait,garai haietan nahikoa beldur zuen Zes-toan jokatzeko, afizionatua baitzen.Dena dela, partidu batzuk jokatu zituenGurutzeagan. Gogotsu oroitu ditu segi-

Inazio Larrañaga Peru.

tzen ibiltzen zena da, Xabier

Iriondo. Egun ederrak pasa

nituen harekin.

Oroitzapen onak besterik ez

dauzkat Gurutzeaga pilotalekua-

ren inguruan.

azkoitiarrak

Tapia anaiak, eserita Fernando Tapia I.a etatente Ramon Tapia II.a.

Migel Alberdi Kaxka.

Garate anaiak (Mokoloatarrak).

�

-67

dakoak: lehen partidua ZumaiakoOrena I.aren aurka banaka, eta ondo-ren, baita ere banaka, AzpeitikoManuel Altuna Kanpaxa izan omenzuen arerio. Beste bi partidu hauekere gogoan ditu: Ladutxe-Garmendia,Artetxe I.a-Andueza III.a eta Lejarazu-Egaña II.a-Zurdo Madariaga-AnduezaIII.a.

Tapia anaiak. Fernando eta RamonGurutzeaga pilotalekuko harribitxiakizan ziren. Bi anaia horiei buruz askoidatzi da, eta beraz, lehen idatzita-koak berriro idazten ez gara hasi-ko. Hori bai, Zestoan pasa zirenpilotaririk erakargarrienak izan ziren,zeharo oker ez bagaude behintzat,eta horrela balitz barkatu. Tapiaanaiek, lehenengo aldiz elkarrekineta galtza zuriekin, Zestoan jokatuzuten eta aurkari Txoni eta Sorazuizan zituzten. Urte haietan, Fernan-do Tapiak gure herrian behintzat,aurrelari jokatzen zuen. Partidu gehia-go ere jokatu zituzten, aipagarrie-nak Tapia anaiek Arakistain-Arrutirenkontra jokatutakoak. Pentsa nolakogorakada izan zuen Tapia anaienjokoak, urte berean Iribar-Sorazu-ren aurka jokatu zuten.

Juan Jose Astigarraga ZURDO MADA-RIAGA (1932-07-05). Azken urteetan idi-demak direla-eta probalekuetan osoezaguna izan bada ere, Gurutzeagapilotalekuarekin izan zuen lotura.1950eko hamarkadan nahiko ezagunaegin zen pilotari modura. Pilotari bizia,nerbioz beterikoa, ikusteko dotorea.Maila handirik lortu ez bazuen ere,Murgiren (Arakistain) aurkako parti-duak bailaran ezagunak izan ziren.Zurdo Madariagak eta Arakistainek1959ko irailaren 13an jokatu zutenGurutzeagan. Hona Gurutzeaganjokatutako beste partidu batzuk:1954ko irailaren 9an, Zurdo Madaria-ga-Egaña Arakistain-Aizpuruaren aur-ka. Hurrengo egunean: Zurdo Mada-riaga-Alberdi (zumaiarra), Epelde-Arruti; 1957an, Arakistain-Arruti,Zurdo-Mendikute.

Beste zenbait azkoitiar. PedroMari Gabilondo Karretero, Juaristi,Oteiza, besteak beste, profesionalizan ziren. Nola ez aipatu Epelde,Lete, Txikito VI.a, Garate anaiak(Mokoloa), Larramendi, Torres Pitusa,Nanklares, Atano XII.a eta Saez.Gehiago ere badira noski, baina guz-tiak ezin aipatu hemen.

Oroitzapenak

Fernando Tapia TAPIA I.a

(Azkoitia)

Lehenengo mila pezetakoa Zesto-

an kobratu nuen eta 1957 inguru

hartan, lantegian, 50 bat duro

irabaziko nituen astean. Ama

Juanitak Alkortaneko sukaldean

egiten zuen lana eta partidua

jokatu aurretik bi anaiak joaten

ginen kafetxoa hartzera. Parti-

duaren ondoren berriz joango

ginen eta orduan pastel jana egi-

ten genuen. Porttuneko gibela

saltsan ere ez zait ahaztu orain-

dik.

Zestoako frontoia pilotan

segitzeko modua zen; beteranoe-

kin jokatzen zenuen, korredoree-

kin, jendearen zaratarekin... Zes-

toan plazagizondu egiten zinen.

Marronismo garaiak harra-

patu ninduen, baina nik afiziona-

tu izanda ere, Zestoan jokatzen

segi nuen. Sasoi hartan jan ere

egin behar zen eta amari erama-

teko diru pixka bat irabazten

nuen.

Zestoako herriari eskerrak

emango nizkioke, lagun asko

egin ditudalako eta esan bezala

diru pixka bat ere jaso nuelako.

azkoitiarrak

�

-69

Enpresarioak

Sarrerako idatzian aipatzen genuen Gurutzeagan pilotakarrakasta izatearen oinarrietako bat pilotalekuko arduradu-nak zirela. Hitz hauek aipatu ditugu liburuaren sarreran:“Enpresarioak, pilotazale bikain bezain azkarrak. Azkarrakizan behar zuten tamaina hartako giroa uda guztian pil-pile-an eta urtez urte mantentzeko. Egunero antolatu beharzuten jaialdia”.

Gurutzeagako lehenengo arduradun moduan KarmeloArrizabalaga eta Anastasio Alkorta azaltzen dira, herrikoseme eta herri maitaleak. Gerora, horiekin batera agertzenda Periko Kerejeta. Ondoren, beranduxeago, Migel Izeta,Fidel Lizaso, Juan Artano, Martin Iriondo eta beste batzukaritu ziren enpresario lanetan.

1940. urte inguruan, frontoia erabiltzeko ardura etaudako festa guztiak antolatzeko ardura lotuta zihoazen. Uda-lak enkantean jartzen zituen frontoiaren gestioa eta udakofestena.

Udalak frontoiaren ardura hartu nahi zuenari jarritakogutxieneko baldintzetako batzuk hauek ziren: frontoiarengestioagatik gutxieneko diru kopurua ordaintzea, eserlekueta frontoiko bestelako altzarien kontrola eramatea, udanpartidu bat benefizentziakoa izatea, Udaleko arduraduneketa zenbait langilek (aurrez izendatuz nor) pilota partiduakikusteko baimena izatea... Enpresarioak aurrebaldintzahoriek bere gain hartu behar izaten zituen.

70-

�

Gurutzeagako enpresarioak (1952-1969)

1952. Roman Izetak 13.100 pezeta eskaini zituen eta beraizan zen antolakuntzaren arduraduna.

1955. Jose Luis Arrizabalaga, Manolo Sagarzazu, MigelArakistain Murgi eta Etxabe X.ak hartu zuten antolakuntza-ren ardura. Uda hartan 67 partidu eskaini zituzten eta20.569 pezeta ordaindu frontoiagatik.

1956. Joxe Goikoetxea eta Juan Sanchez Corralek izanzuten ardura.

1957. Silvestre Otamendi eta Etxabetarrak izan zirenarduradun.

1958. Berriz ere, Jose Luis Arrizabalagak eta ManoloSagarzazuk egin zituzten enpresario lanak.

1959. Joxe Goikoetxea, Martin Iriondo eta Xabier Iriondoizan ziren arduradun. 30.000 pezetako kopurua gaindituzuten, Empresas Unidasek kopuru hori proposatu baitzuen.

Ikus daitekeenez, diru eskaintzak nahiko garrantzizkoakizatera iristen hasi ziren; inongo dudarik gabe, garai oparo-ak bizi zituen orduan Gurutzeaga pilotalekuak. Interesanabaria zen, eta ondorioz, jokatzen ziren pilota partiduekhartu zuten garrantzia azpimarragarria zen, ikuslearen zeinpilotaren zorionerako.

1960. Jose Luis Arrizabalaga eta Manolo Sagarzazu arituziren enpresario lanetan.

1961. Joxe Goikoetxeak aurkeztutako proposamena onar-tu zen. 20.000 pezeta ordaindu zituen.

1962. Bi proposamen aurkeztu ziren: Manolo Sagarzazu-rena bata eta Joxe Goikoetxearena bestea, 12.250 pezetaeskainiz. Joxe Goikoetxearen taldeak hartu zuen antolakun-tza ardura.

1963. Joxe Goikoetxeak 12.600 pezeta ordaindu zituen.1964. Manolo Sagarzazuk 10.670 pezetatan hartu zuen

ardura.1965. Manolo Sagarzazuk 10.670 pezetatan.1966. Joxe Goikoetxeak 15.001 pezetatan.

�

-71

1967. Manolo Sagarzazuk. Datu zehatzik aurkitu ez badu-gu ere, seguru asko, urte horretan bildutako dirua ikastola-ren alde erabili izango zen.

1968. Gurutzeaga itxi egin zuten.1969. Manolo Sagarzazuk 6.025 pezetatan.

Benetan aipagarria da enpresario horiek egiten zutenlana: urtez urte eta uda osoan zehar, egunean bi pilota parti-du antolatu behar; pilotari taldea osatu behar; partiduaknolabait berdindu behar sakean abantailak jarriz edo pilotamota kontuan hartuz. Frontoi industrial batek erabilikolituzkeen trikimailuak zituzten Zestoakoan ere. Hori guztia,jakina, dirua tartean zela, artekarien lana lekuko.

Aipatu ditugun arduradunek inguruan taldetxoa izatenzuten: leihatilako langileak, atezaina, piloten ardura zuena,egunero hirurogei-laurogei eserleku jarri eta kentzen zitue-na, itxaferoak botatzen zituena, frontoia garbitzen zuena etaabar. Langintza horietan ezagunak ziren Anjel Garaizabal,Juan Jose Saezmiera, Potxolo, Jexux Aizpurua Txispas,Xabier Iriondo, Juan Sanchez Maixu Txikia...

Martin eta Xabier Iriondo osaba-ilobakGurutzeaga frontoian enpresario lanetanibili ziren. Argazkian eserita ageri dira,erdian Sabino Irureta Irureta III.a dutela.

72-

�

Gurutzeaga pilotalekuari buruz

Manolo Sagarzazuk, enpresario-lanetan ibilitakoak, 1981ean herriko festetara-ko idatzia.

Eskuzko pilota partiduak ikusteko eta pilotan aritzeko osopilotaleku polita da Gurutzeaga. Frontoi ireki hori 1906koada, 31,15 metro luze, 9,90 metro zabal, eta 8,40 metro ditualtueran; txapa 1,01 metrora dago.

Aurtengo festetarako zerbait idazteko eskatu didatenean,pilotaren alde lan egindako hainbat urte gogora ekarri nahiditut; hainbeste dira Gurutzeaga pilotalekuak zestoarroiemandako poztasunak.

Gaztetatik izan naiz pilotazale amorratua. Nor ez da gogo-ratuko, garai haietan frontoi luzean zein Txokoan aritzenziren pilotazale haietaz guztietaz?

Berrogeiko hamarkadatik hasiko dut kontaketa. Ordutikgaur egunera bitartean gure pilotalekuan gertatutakoa nahi-ko zehatz konta dezaket, bai kirolari dagokionez, eta baitabeste hainbat alderdiri dagokionez ere.

Pilotalekua negozio bezala hartzen zenez, eta zezen pla-zak galerak besterik ematen ez zituenez, Udalak urteroenkantean jartzen zuen pilotalekua eta eskaintza handienaegiten zuenak udako pilota partiduak eta festetako zezenekitaldiak prestatzen zituen. Hala, Periko Kerejeta zenak,Anastasio Alkortak eta Karmelo Kartero zenak urte askotanpilota partiduak eta zekorketak prestatu zituzten. Behinbaino gehiagotan joan ziren Salamancara zezen bila, eta

�

-73

aurrekontua gehiegi ez garestitzearren ahal zuten moduanekartzen zituzten.

1945-50 urteetan ohitura hori galdu egin zen, eta bienkante egiten ziren. Pilotalekurako beti zeuden eskaintzai-leen sobreak udaletxeko aretoan egiten zen urteroko enkan-tean. Periko Kerejeta, Anastasio Alkorta eta Karmelo Arriza-

Manolo Sagarzazu HerriartekoTxapelketetan parte hartu zuten bi

pilotarirekin: Ramon Egiguren (ezkerrekoa)eta Bixente Odriozola (eskuinekoa).

74-

�

balagaren ondoren, Fidel Lizaso, Martin Iriondo, Juan Arta-no, Xabier Iriondo eta abar etorri ziren.

1955. urtean, ez dakit zergatik, baina ordaintzeko eraaldatu egin zen. Lehen hiru zatitan ordaintzen zen: lehenbi-zikoa partiduak jokatzen hasi aurretik, bigarrena abuztuerdialdean eta hirugarrena denboraldia amaitzean. Bada,urte hartan diru guztia lehenengo partiduaren aurretikordaindu behar izan zen. Eta Etxabe X.a, Arakistain Murgi,Jose Luis Arrizabalaga eta Manolo Sagarzazuk egin zuteneskaintza onena: 20.560 pezeta. Urte hartan 67 jaialdi izanziren, lehenbizikoa uztailaren 3an eta azkena irailaren 20inguruan. A zer udarak haiek!

Tamalgarria Federazioak ez ulertu izana debutatu nahianibiltzen ziren pilotarientzat zein egokia zen Gurutzeaga fron-toia, pilotan trebatzeko behar-beharrezkoa zen. Tamalga-rria!

Gipuzkoako Pilota Federazioak 1968an Zestoako pilotale-kua itxi egin zuen, marronismoa egon zelakoan. Berriz eregure pilotalekuak besteen hutsak ordaindu zituen, nahiz etajakin hemen eskola besterik ez zegoela, eta ez marronismoa.Tamalgarria benetan!

1972tik aurrera, Amabirjinetan baino ez ziren izatenpartiduak, 1979. urtean jokatu zen azkena pilotari pro-fesionalekin.

Garai haietako zenbait partidu gogora ekarriko ditut,ez denak, ezinezkoa litzateke eta, baina bai interesga-rrienak:

1948ko abuztuaren 12an. Atano III.a (bakarrik), Zapo-rra-Lazkanoren kontra. Atanok, 21-10 irabazten joan arren,azkenean, 21-22 galdu zuen. Hamabost egun geroago, erre-bantxa hartu eta Atanok 22-16 irabazi zien.

�

-75

1946. urtean. Txikito Iraeta (bakarrik), Etxabe IX.a-Etxaniz I.aren kontra.

1951. urtean. Eperra-Arruti, Etxabe III.a (semea)-EtxabeX.aren kontra. Azken hori Melillan urte eta erdi soldadutzaegin ondoren berriz hasi zen pilotan. Urte horretan bertan,Bolinaga-Arruti, Txikito Artadi-Etxabe VIII.aren kontra.

1954. urtean. Arriaran III.a-Juanillo, Arakistain-Lazka-noren kontra.

1955. urtean. Iribar-Irureta, Larrañaga III.a-Arakistain-Arrutiren kontra.

1958ko uztailaren 20an, bertako amateurrak1. partidua: Iribar-Txikito Bernedo, Sorazu-Ituarterenkontra. 2. partidua: Arakistain-Nolaskoain, Sudupe-Etxabe XI.aren kontra.

1958. urtean. Iribar-Egaña II.a, Atano X.a-Arrutiren kontra.

1955eko abuztuaren 20an. Arakistain-Gallastegi, TxikitoArtadi-Etxabe X.aren kontra.

Goian, ezkerretik eskuinera:Akarregi, Txikito Iraeta, Manolo

Sagarzazu, Gallastegi etaTxikito Eibar. Behean, ezkerretik

eskuinera: Txikito Aizarna,Larramendi, Murgi eta Kaxka.

76-

�

1956. urtean, Juan Sanchez Corral Maixua eta Jose Goiko-etxeak hartu zuten pilotalekua, 1957an Silbestre Otamendieta Etxabetarrek. Pilotalekua alokatzeagatik gehien ordain-du den kopurua 30.000 pezeta izan zen: Iriondotarrek,lagun batzuekin, Ugarte eta ordezkatzen zuten EmpresasUnidasi aurrea hartu zieten.

1958an, ikastetxeko ikasle ohiek pilotalekua alokairuanhartu genuen 21.505 pezeta ordainduz, ikastetxean zineabotatzeko aparatua erosteko; Eliz Ondo Zineman guztientza-ko pelikulak botatzen ez zituzten egunetarako. Helburuaerraz lortu genuen.

1964an, pilotalekua alokairuan hartu genuen 10.670pezeta ordainduz, eta Eskola-Patronatuari 40.000 pezetakoirabaziak eman genizkion.

1970ean, udako festa guztiak antolatzeko ardura hartugenuen: aizkolariak, harri-jasotzaileak, astean bi dantzaldiLaranjadin, modan zeuden taldeekin, euskal jaiak eta abar.Gastuei aurre egiteko pilotalekutik atera behar genuendirua, debalde eman baitziguten, festa guztien antolaketentruke. Haiek festak! Hura zen lan egiteko ilusioa, denak elka-rrekin! 110.000 pezetako irabazietan, Loiolako Ikastolakolehenbiziko diruak izan ziren, garai hartan Azpeitia etaAzkoitiarekin elkartua baitzegoen Zestoako Ikastola.

Alokairuen laburpena

1962an 11.027,050 pezeta ordaindu zen. Jesus Aizpu-ruak sinatu zuen kontratua; Roberto Rezabal, Joxe Sagarza-zu (G.B.) eta neroni izan ginen laguntzaileak.

1964an 10.670 pezeta ordaindu genituen, 1969an 6.025pezeta, eta 1972an 8.540 pezeta.

Manolo Sagarzazu eta Migel Arakistain Murgi, bestebatzuekin batera, elkarrekin aritu ziren 1955ean,

enpresario lanetan, Gurutzeagan.

Ezkerretik eskuinera: Manolo Sagarzazu, Luis EtxabeEtxabe VII.a eta Sabino Irureta Irureta III.a.

�

-77

Urte horietan hainbat lagun izan nituen laguntzaile:Roberto Rezabal, Txispas, Jesus Trueba, Jesus Goikoetxea,Txikito Aizarna, La Salleko ikasle ohien Batzordeko nireanaia Joxe eta, geroago, Ikastolako Batzordekoak.

1972an izan ziren azken pilota partiduak: eskualdeko afi-zionatuekin eta udan profesionalekin bakarren bat. Urtehartan Gipuzkoako Pilota Federazioa hainbeste tematu zen,eta antolatzaileekin mehatxuka ibili, azkenean indartsuena-ren aurrean amore eman baino ezin izan genuen egin.

Bai jaunak, urte hartan izan ziren gure pilotalekuko azke-neko eskuzko pilota jaialdiak, eta gaur egun oraindik nostal-gia handiz ditugu gogoan.

1969. urtean.1. partidua: Txikito Iraeta-Gallastegi, Txikito Eibar-Akarregiren kontra. 2. partidua: Arakistain-Alberdi(Kaxka), Txikito Aizarna-Larramendiren kontra.

1979. urtean. Azken partidua Gurutzeagan, Amabirjine-tan: Atano X.a-Etxabe X.a, Iribar-Odriozola I.aren kontra.

Eta ez dut gehiago jarraituko, kronika beharrean, liburubat egin baitaiteke eta ez dago lekurik, buka ezina izangolitzateke.

Arreta berezia merezi zuten Arakistain eta Zurdo Mada-riagaren arteko partiduek, edo Getariako Alberdirenek,edota Txoniren eta Artanoren artekoek, eta abar.

Gaztelaniazko jatorrizkoaren itzulpena.

AzpeitiarrakAuzoko herriko pilotariek ere Gurutzeagarako bidea

segituan ikasi zuten. Satur familiakoak, Konfites, Tomates,

Arruti, Eperra... eta beste hainbat etorri ziren pilotan

egitera. Azpeitiarren artean ezagunena, ordea, Murgi egin

zen Zestoan. Omenaldia ere egin zitzaion Arakistain

azpeitiarrari.

�

-79

Murgi, Zestoan pilotari ospetsua.

Zelestino Azkue Kerejeta AZKUE

(1896-05-19). Bailarako pilotarien arte-an hainbat partidu jokatua. Ordukolagunen modura, partiduetan segi etasegi egiten zuen, Zelestinoren kontrairabaztea beti zaila izaten omen zen.Gurutzeaga frontoian utzi zuen arras-toaren adierazgarri: 1925ean herrikofestetan hiru partidu jokatu zituen (Irai-lak 8: Alkorta (Exkerra)-Azkue; Irailak9: Salegi (Oikia)-Azkue; Irailak 13:Azkue-Fernandez (Azpeitia), Uria-Artetxe).

Telesforo Fernandez Arregi FER-NANDEZ II.a (1886). Anaia Zakaria-sekin bikote oso ezaguna urte haietan.Baina, beharbada, bere lagun etaherritar Ansolarekin jokatutako par-tiduengatik izan zen ezagunena etahorrela azaltzen da Gurutzeaganjokatutako gehienetan: 1925eko irai-laren 9an, Ansola-Fernandez, Altu-na-Txortena; 1925eko irailaren 13an,Azkue-Fernandez, Uria-Artetxe;1926ko irailaren 8an, Etxabe III.a-Irureta I.a, Ansola-Fernandez-Alkor-ta; 1927ko irailaren 9an, EtxabeIV.a-Alkorta, Ansola-Fernandez;1928ko irailaren 8an, Etxabe IV.abakarrik, Ansola-Fernandez.

Gregorio Ansola Erkizia ANSOLA

(1896-09-09). Lehen esan bezala, Fer-nandez izan zuen pilotari lagun. Beste-ak beste, Irureta anaien, ZabalaII.aren, Atano II.aren eta Sustarrarengaraiko pilotaria. Gurutzeagan Fernan-

80-

�

Oroitzapenak

Migel Arakistain MURGI

(Azpeitia)

Nik oso oroitzapen onak ditut

Zestoako udaretako partidu

haietaz. Lehenbiziko aldiz 1949

inguruan jokatu nuen, soldadu-

tzatik etorri berritan. Eguerdi

batean Azpeitian txapelketako

partidua jokatu eta Martin Txiki

agertu zitzaidan, ea arratsalde-

an Zestoan jokatuko al nuen.

Nire lehen partidu horretan 115

pezeta kobratu nituen; banekien

besteek zenbat kobratzen zuten

eta nik haiek hainbat eskatu

nuen eta horixe ordaindu zida-

ten, orduan diru asko zen hori.

Hurrengo egunean ere jokatu

nuen. Horrelaxe hasi nintzen

sarri-sarri jokatzen. Asko joka-

tzen genuen. Uda batean 59 par-

tidu jokatuta nago. Julian Etxe-

berria Xarrak nire partidu

guztiak apuntatzen zituen.

San Joan egunean hasi, eta

irailaren 20 ingurura arte eten-

gabe jokatzen genuen. San Migel

bezpera arte jokatuta gaude urte

batean Gurutzeagan.

Garai hartan, izan ere, dirua

jokatzera joaten zen jendea, bai

Ezkerrean Zelestino Azkue etaeskuinean Roke Astigarraga.

azpeitiarrak

dezekin jokatutako partiduak azaltzendira.

Benito Astigarraga Amenabar OLKI

(1924-01-13). Gurutzeagan partiduasko jokatua. Hona horietako bi:1944ko irailaren 9an, Konfites-Astiga-rraga, Etxabe VII.a-Kerejeta; 1949koirailaren 9an, Juanillo-Etxaniz I.a,Korta II.a-Astigarraga.

Pedro Zendoia Egiguren PERIKO ELOI

(1917-05-19). Orain arte aipatutakoazpeitiarren laguna zen. Bere ibilbideaasko gogoratzen ez bada ere, Guru-tzeagan, 1946ko irailaren 15ean,“Errepetizio” jaietan, jokatu zuen parti-du bat: Matxin-Lertxundi, Eperra-Zen-doia.

Migel Landa Elorza MATXIN (1922-10-10). Aurreko pilotarien maila bertsuanjarduna, gure herrian aurreko pilotarihoriek baino gehiagotan jokatu zuen;esaterako: 1942ko irailaren 6an, EtxabeIX.a Matxinen kontra; 1946an, Matxin-Lertxundi, Eperra-Zendoia; 1947an,Matxin-Ezpeleta, Eperra-Arregi.

Jose Mari Olaizola KONFITES (1914-05-14). Azpeitiko orduko frontoi txikianeman zituen lehen pausoak, azkene-an profesional mailara pasatuz. Jaio-terrian, Saninaziotan, hainbat partidujokatu zuen eta nahiko ezaguna izanzen. Olaizolak zeukan maila, 1941eanGurutzeagan jokatutako partiduangarbi ikusten da: Etxabe IV.a-ArtetxeI.a, Konfites-Aranburu; 1942ko iraila-ren 9an, Etxabe anaiak (VII.a etaVIII.a), Konfites-Lasa; 1944an, EtxabeVIII.a-Kerejeta, Konfites-Astigarraga.Azpeitian hil zen 34 urterekin.

Juan Azpeitia Iraola JUANILLO (1920-06-25). Ezagutu zutenek esan digute-nez, oso pilotaria omen zen: lehenmailakoa ez izanda ere, maila oneanjokatu zuena. Hona Gurutzeaganjokatutako partiduak: 1941ean, Juani-llo-Kerejeta, Etxabe anaien (VII.a etaVI.a) aurka; 1947an, irailaren 8an,Etxabe VII.a-X.a, Juanillo-LarrañagaIV.a; 1949ko irailaren 9an, Juanillo-Etxaniz I.a, Korta II.a-Astigarraga;1953ko irailaren 10ean, Eperra-Arruti,Juanillo-Etxabe.

Juan Altuna Astigarraga ALTUNA edoTOMATES (1926-03-30). 1949an, AmaBirjin egunez, Eperra, Etxabe VII.a etaAltuna Txikito Iraeta-Kerejetarenaurka azaltzen dira. 1950ean, AmaBirjin egunez baita ere, Altuna-IruretaIII.a, Txikito IV.a-Etxabe VI.a. Urtebereko irailaren 10ean, Altuna-Larra-ñaga IV.a, Juanillo-Alberdi II.a.

� Oroitzapenak

bertakoak, eta baita kanpota-

rrak ere: kubanoak, portugalda-

rrak, Zaragozakoak…

Hura oso giro berezia zen.

Gogoratzen naiz inoiz, partidua

jokatu, Iraetara joan, han txule-

ta ederra jan, azkeneko trenak

hanka egin eta Asuntzionera

nola joaten ginen Ipintzaren bila

taxian Azpeitira joateko. Hotele-

ko bere gelako leihora harria

botatzen genion, baina batzuetan

ez zen ateratzen, eta orduan

oinez joan behar izaten genuen

Azpeitira… eta hurrengo egune-

an berriro Zestoara partidua

jokatzera.

Garai hartako anbientea ika-

ragarria zen, beldurtzekoa…

Frontoia jendez beteta…

Beste frontoiekin konparatu-

ta, Zestoa kanpeon zen orduan.

Empresas Unidaseko jendeak,

amorrua zigun, itzala egiten

genielako.

Gogoratzeko moduko parti-

duak asko izan ziren, izan ere

hainbeste jokatu nituen. Behin

gogoan dut Iribar-Etxabe X.aren

kontra nola 17-5 galtzen joan eta

irabazi egin genuen. Batzuetan,

aurrelaria izanda ere, sakea jaso-

tzera neu joaten nintzen, atzela-

ria ezinean ikusten banuen.

Beste behin gogoan dut

Potxoloren arreba Lurdes, kate-

goriko neska, takillan egoten

zen, eta 18-5 galtzen ari ginen.

Tarte batean esan zidan Lurde-

sek: “Partidua irabazten baduzu

musu emango dizut”. Suertea

-81

Pedro ZendoiaPeriko Eloi.

azpeitiarrak

Santiago Agirre Segurola TXIKURI I.a(Urrestilla, 1904-08-17). Altuna base-rrian jaio zen. Baserriak hiru etxebizi-tza zituen: Txardane, Luxie eta Txiku-ri. Azken honetatik datorkio Txikuriizena familiari. 1924an egin zen eza-gun pilotari bezala eta Azpeitiko VistaAlegren eskuz banaka jokatutako par-tiduak dira nabarmentzekoak. Gorriti,Peru eta abarren kontra neurtu omenzituen indarrak. 1941ean erretiratuzen. Hona hemen, Gurutzeagan joka-tutako hainbat partidu dira: 1927koirailaren 11n, Gorritiren aurka jokatuzuen; 1930eko irailaren 8an, Txikuri-Irureta I.a, Etxabe III.a-Etxaniz I.arenaurka; 1931n, aurreko partidu berajokatu zuten; 1934ko irailaren 9an,Txikuri-Etxaniz Ia., Etxabe III.a-IruretaI.aren aurka; 1935eko irailaren 9an,Txikito Iraeta-Irureta I.a, Txikuri-Arte-txe I.aren aurka.

Ignazio Agirre Alberdi TXIKURI (1932-01-18). 1950ean Eibarko Astelenanjokatu zuen lehen partidu profesiona-la: Rubio-Txikuri, Arakistain-Legarra-ren kontra. Bere garaiko pilotaririkonenekin neurtu zen: Garzia Ariño,Ogeta, Soroa, Etxabe X.a, Irureta III.a,Barberito eta abar. Zestoan oso eza-guna zen nahiz eta Amabirjinetanbehin baino ez zuen jokatu. 1953koirailaren 8an, Txikuri-Arruti, Txikito Ira-eta-Atano IV.aren aurka jokatu zuen.Erretiratu eta gerora ere, jokatu zuengure herrian, argazki batean edo bes-tean azaltzen baita.

Justo Arruti Arrillaga ARRUTI (1920-05-14). Eibarko Astelenan 1944andebutatu zuen profesionaletan, Azkoi-tiko Peru lagun zuela, Etxabe V.a-Artanoren aurka. Bere ibilbidea luzeaizan ez bazen ere, Gurutzeaga fron-toian hainbat partidu jokatu zuen.Bada bere biografian zestoarrontzatpasarte kuriosoa: “En 1950 acompa-ñado de Corta venció en el torneoveraniego de Cestona enfrentándoseen la final a Echave III (hijo) y Alberdi.En aquel campeonato habían tomado

82-

�

Oroitzapenak

tokatu, eta irabazi egin genuen.

Gero plazara joan musika, jen-

dea… Orduan, ba al dakizue zer

zen neska batek musu ematea?

Arruti eta Eperra pilotari azpeitiarrak.

Pello Egiguren SATUR

(Azpeitia)

Zestoan 1959an hamazazpi urte-

rekin jokatu nuen lehen parti-

dua. Zestoako frontoiak guretzat

izen handia zuen, pilotarako

balio zenuen ala ez, Zestoan pro-

batzen zen.

Serio jokatzen zen: arteka-

riak, apustua, ‘beraneantea’k,

azpeitiar ezagunak eta lagunak

ere ikusle. Partiduz partidu,

lehen mailako partiduak jokatze-

ra iritsi nintzen. Hogeitaka urte-

rekin Murgi-Kaxka, Alberdi-

Garate eta pilotari haiekin

jokatzea niretzat pozgarria zen.

Ez naiz gogoratzen lehen par-

tiduan zenbat diru jaso nuen,

baina gogoan dut ondorengo par-

tiduetan propina jasotzen nuela.

Gustuko lana egin eta gainera

dirua jaso, hori zen garai haietan

Zestoako Gurutzeaga pilotale-

kua.

azpeitiarrak

parte treinta y dos parejas y los parti-dos se jugaron en el desaparecidofrontón Eliz-Ondo. Según nos cuentanaquel partido fue el que dio el cierreoficial al frontón cestonés (...)”. Guru-tzeagan hamalau partidutan azaltzenda. Hona horietako bi: 1945ean Etxa-be VII.a-Arruti, Eperra-LarrañagaIII.aren aurka jokatu zuen. Askotanherriko lagun Eperra izan zuen bikote;1959an azkenekoa jokatu zuen: AtanoX.a-Arruti, Zalla-Zangitu.

Roman Korta Zuloaga EPERRA (1920-06-27). Justo Arrutiren azalpeneanesan bezala, bere lagun Arrutirekinbikote trebea osatzen zuen. Guru-tzeagan modako bikotea izan zen.Eperraren joko biziari eta Arrutirensegurtasunari esker bikote ederraosatzen zuten. Aurrez esan beza-la, 1945ean, Arrutiren aurka jokatuzuen binaka. Bere maila ongi adie-razten du honako partidu hauetan:1948an Eperra-Arruti, Etxabe III.asemea-Etxabe X.a. 1949an, TxikitoIraeta-Badiola, Eperra-Uranga. Etaazkena jokatu zuena 1954an: Epe-rra-Arruti, Arakistain-Alberdi. Bereheriotza zela eta, herriko kronikanPotxolok honela idatzi zuen: “Hacealgunos días falleció en Azpeitia elque fuera primera figura de la pelo-ta a mano en el histórico frontónGurutzeaga de nuestra villa. Nosreferimos a don Ramón Korta, másconocido por ‘Eperra’. Se habrá idoa unirse con su amigo y compañe-

ro don Justo Arruti. ¡Cómo sonabay llenaba el frontón la pareja Epe-rra-Arruti! Goian bego, Roman”.

Felix Egiguren Agirrezabal SATUR

(1918-08-26). Altuna, Juanillo, Alberdi,Txikito Artadi izan zituen arerio. Feste-tako jaialdietan azaltzen ez bada ere,oso ezaguna izan behar zuen gureherrian.

Frantzisko Egiguren AgirrezabalAZPEITIANO edo SATUR (1930-04-02).Afizionatuetan hainbat txapelketatanparte hartutako pilotaria. Madrilerabizitzera joan zenez, Gaztela-Mantxa-ko Federazioaren ordezkari izan zenurte askoan. Modesto Andueza,Andueza III.arekin, 1962an eta 1963anEspainiako Txapelketan parte hartuzuen. 1963koan txapela irabazi zuen.Gurutzeagan ere jokatu zuen. Tapiaanaien kontra jokatzen ikusi genuen.1954ko irailaren 10ean, Satur-Elorza,Irureta IV.a-Arbelaitzen aurka jokatuzuten. 1958ko irailaren 9an berriz,Satur-Arruti, Egaña anaien aurka.

� Oroitzapenak

Enpresarioak Xabier Iriondo

eta Juan Sanchez Maixu Txikia

gogoratzen ditut; artekariak

Arrate, Takolo, Olarte, Joxe Goi-

koetxea… eta pilotarien artean

giro oso ona izaten zen.

Tongo hitza ere entzuten zen,

baina nire ustez arrazoi askorik

gabe. Egia da zenbait pilotarik

partidu asko jokatzen genituela

eta beti eskuetatik ondo egotea

zaila zen, baina salbuespenak

salbuespen ez nuen gertaera

aipagarririk ezagutu.

Zorionak Gurutzeaga pilota-

lekuari eta eskerrak nirekin

gogoratu zaretenoi.

-83

Ezkerretik eskuinera: Frantzisko EgigurenSatur; Pitxin Bartzelonan ibilitako pilotaria

eta Modesto Andueza Andueza III.a.

azpeitiarrak

Pello Egiguren Altuna EGIGUREN I.a(1942-06-30). Afizionatuetan hainbatpartidu jokatu zuen. Gipuzkoako Bana-kako Txapeldun izan zen 1966an eta1967an. 1968an profesionaletan debu-tatu zuen eta binaka nahiz banaka par-tidu asko jokatu zituen. Pascual, Ezku-rra, Nalda, Iribarrek badute PelloEgigurenen berri. Gurutzeagan erehainbat partidu jokatu zuen eta gogoandugu Lau t’erdian jokatu zen bat, ikus-garria. Txapelketaren finala zen etaZumaiako Joxe Zubizarreta zuen aur-kari. Gure garaikoek gogoan dugu par-tidu hura.

Migel Arakistain Salaberria MURGI

(1926-01-22). Seguru asko, Gurutzea-ga pilotalekuan izan den pilotaririkbereziena. Lasturko Murgi baserritikdatorkio izena, hango jatorrikoa baita.Gurutzeaga pilotalekuko historian izenbereziekin, inongo dudarik gabe, jarribehar den pilotaria izan zen Murgi.Denetarik esan zen Murgiri buruz,onerako eta txarrerako, baina esame-sa guztiak alde batera utzita, esanbehar da artekari lanak ez beste guz-tiak egin zituela. Pilotari eta enpresa-rio izan zen 1950. urtetik hasi eta1975. urteraino. Banaka, binaka eta

84-

�

Oroitzapenak

Migel Gallastegi (Eibar)

Egia hauxe da: hara joaten ginen

exibizio moduan jokatzera,

korredoreekin eta. Kobratu Zes-

toan? Beste tokietan kobratzen

nuenarekin konparatuta gutxi,

baina Zestoara pozik joaten nin-

tzen! Zestoa gauza espeziala zen.

Partidua bukatuta soziedade

batera ere joaten ginen... Gure

Txokora eta han batek tantoa

nola egin zuen eta besteak nola

kontatzen ibiltzen ginen.

Gogoan dut, nola ez Murgi,

baita ere Arriaran III.a, Etxabe

VI.a, Etxabe IX.a, Sabino Irure-

ta... Denak mutil onak, beno,

kantxan jokatzeko zeozer eduki

behar zen, baina kantxatik kan-

pora denok lagun. Behin Vallella-

no ministroa etorri zen eta parti-

dua bukatuta Bainuetxera

gonbidatu gintuen afaltzera,

gizon sinpatikoa zen hura.

Frontoia txikia zen eta pilota

motelak ibiltzen genituen, baina

pilota hari eman egin behar

zitzaion, izerdia atera behar eta

bajatu egin behar! Ez oraingo

pilotekin bezala, zesta puntako-

ak ematen dute eta!

Makina bat partidujokatu zuen MurgiazpeitiarrakGurutzeagan.

azpeitiarrak

egun berean bi partidutan parte hartuizan zuen. Egunero jokatzeko ere ezzuen arazorik eta horren lekuko esta-tistika hauxe: 1954. urtean Ama Birjinjaietan hilaren 8an, 9an, 11n eta 12anjokatu zuen. Garai hartako kanpota-rrek asko maite eta miresten zuten,aitzakiarik gabekoa, edonoren aurkajokatzeko beti prest, ahalegin guztiabehin eta berriz egiten zuen pertsona.Bertute horiek eta beste hainbat esanlitezke Murgiri buruz. Zestoan pilotarigutxiri egin zaie omenaldia. Gogora-tzekoak bi izan ziren eta biak azpeitia-rrei: Justo Arruti eta Arakistain Murgiri.Partidu berezi asko jokatu zituen.Horietako bat 1955eko abuztuaren20an: Arakistain-Gallastegi, TxikitoArtadi-Etxabe X.a. 1956an, Ama Birjinegunez, Arakistain-Etxabe XI.a, AtanoX.a-Arruti; 1957an, Arakistain-Egaña,Atano X.a-IX.aren aurka. Oso partidu

bereziak izan ziren haiek: Arakistain-Alberdi Pollerua, Arakistain-ZurdoMadariaga, Arakistain-Arruti Tapiaanaien kontra... Amaitzen ez denzerrenda da.

Jesus Arakistain Olaizola ARAKISTAIN

II.a. Zestoako herritarren artean nahi-ko ezaguna izan zen Jesus ArakistainTanbor. Moto gorrian etorri ohi zenpartidua jokatzera, beti berandu etapresaka, baina beti azaltzen zen. Ara-kistainentzat ahal zuena eta ezin zenagauza bera zen, borrokalaria eta lan-gilea hitz bitan esateko. 1958ko iraila-ren 14an honako partidua jokatu zuen:Arakistain I.a-II.a, Zurdo Madariaga-Arruti. Arakistain abizeneko pilotarigehiago ere izan genituen Zestoan:Fernando Arakistain Olaizola, Arakis-tain III.a eta Anjel Arakistain OlaizolaTxikia.

� Oroitzapenak

Dena zen polita, batzuk amor

propio gehiago jarriko zuten,

beste batzuk gutxiago, baina ni

behintzat pozik joaten nintzen.

Zestoa herri txikia zen eta

izen handia zuen. Ez dakit inon

gertatu den halako herri txikian

hainbeste pilotari elkartzea.

-85

Ezkerretik eskuinera: Tomas Bereziartua Olarte, LuzioZendoia Luxio Eloi, Otaegi Beixaura, InazioBereziartua Inaxito Olarte, Deabru, Alberto BereziartuaAlberto Olarte, Juan Altuna Tomates, Goenaga Zartaia.

azpeitiarrak

�

-87

Adiós mi querido frontón

Me dicen los amigos cestoneses, siempre recordados, que el viejo fron-tón Gurutzeaga está a punto de desaparecer para siempre. Y quierodarle mi sentido adiós.

Escribir del frontón Gurutzeaga de Cestona es traer a estas colum-nas del Diario Vasco el “siglo de oro” de la villa veraniega con, acaso, elmejor balneario de todos los tiempos, de todas las épocas, de todos lospueblos.

Quiero, mi viejo, recordado y querido frontón cestonés, dedicarte midespedida emocionada porque en tu suelo, entre tus paredes, quedaronesculpidas mis alegrías infantiles, mis años jóvenes que si de verdad fue-ron felices lo fueron por ti, palestra inolvidable de mis santas ilusiones.

Fuiste tan amigo, tan sincero, tan cariñoso que sería un ingrato si nosupiera expresarte una agradecida dedicatoria en tu triste y amargoadiós para siempre.

Siendo muy niño jugué con aquellas pelotas de “real” que vendía“Gaztaño” en el txoko que formaban los últimos cuadros de tu cancha yla pared de la panadería Zabaleta. Coloqué muchas, muchísimas veceslas sillas plegables puestas en una, dos o tres filas según los partidosanunciados. Y puse, adosadas a la pared de la panadería, aquellas buta-cas de mimbre para que se sentaran en ellas los “señoritos” del Balnea-rio que podían pagar el duro que costaban por partido.

Más tarde, siendo estudiante, anunciaba la hora de los partidos, lan-zando al aire los cohetes estruendosos después de oir a Carmelo Arriza-balaga o al inquieto Anastasio Alcorta (empresario) su mandato: “Mai-xua, bota ichaferuac”. Y me iba a las verjas del Hotel Zurbano,ilusionado y orgulloso al saber tirar los cohetes ante la admiración delos demás chavales asombrados de mi arte pirotécnico.

Juan Jose Saezmiera Maixua errio-xarrak hainbat urte igaro zituenZestoan eta gure herriari buruzkohainbat kontakizun bildu zituenZestoari gorazarre liburuan. Segi-dan datozen bi artikuluak ez dirakontakizun bilduma horretakoak,1971n eta 1984an idatzitako artiku-lu solteak baizik, biak Gurutzeagariburuzkoak.

88-

�

Hice pinitos de corredor de apuestas con bastante dificultad. Y fuijuez de centro muchas veces y de pasa, otras. El recordado Juan Arta-no, otro empresario, me tuvo de taquillero alternando con Luis Echave“Chipi”. Es verdad que algunas veces no cuadraban las cuentas y enciertas ocasiones una misma entrada servía para varias personas quehabían pagado religiosamente, en taquilla, cada una de ellas. Para ello“Chipi” se acercaba al portero diciéndole: “Layozu pasatzen. Pagatudu”.Es que por las noches había que alternar por las cafeterías, los “pubs” de“chulo” y Buena Vista. Había que recitar “Un duro al año” y beber vinoRioja o café, copa y farias...

En ese frontón, ¡cómo lo recuerdo!, en un “sokatira” Cestona contraAizarna, arrastrándome conseguí tirar de la punta de la cuerda que col-gaba del bando cestonés y ganaron los míos. ¡Qué negras, por no usarotra palabra! las pasé después cuando se enteraron los de Aizarna demi ayuda al bando querido.

Cómo olvidar, querido frontón cestonés, aquellos partidos de futbolen el que los habilidosos marcaban los goles de “dos paredes”.

¡Frontón Gurutzeaga! Escenario de miles de partidos. Trampolín delos más consumados pelotaris porque todos los que colocaron su nom-bre en escalafón de la pelota, comenzaron y jugaron en tu cancha. Nodigo nombres porque la lista sería interminable. Ya digo todos, menos,claro está, los de esta última hornada porque ya viejo, casi olvidado,dejaste de ser palestra y trampolín.

Te digo adiós con el corazón. Y pido al pueblo cestonés que cuando tusuelo sea solar para nuevos edificios, cuando una nueva urbanizaciónborre tu presencia, sepa colocar, en el frontispicio de los nuevos edifi-cios, una placa blanca, con franjas roja y azúl, símbolo del juego vasco,y en la que se lea por todos esta leyenda: “Aquí estuvo el más gloriosofrontón de Euskadi”.

El Diario Vascon argitaratua 1984ko ekainaren 24an.

Oharra: Denok dakigu Gurutzeaga frontoiak zutik segitzen duela, baina egia da 1984an frontoia

eraisteko erabakia hartu zela.

�

-89

El frontón Gurutzeaga

Cuando el viejo, veterano mejor dicho frontón cestonés, sufrió una san-ción federativa tuve la idea de escribir un artículo de desagravio en laprensa guipuzcoana. Porque el frontón Gurutzeaga de Cestona, acaso lamejor palestra manista de todos los tiempos, nunca mereció aquel des-precio oficial en respeto a sus años dedicados, entregados al viril y bellodeporte vasco de la pelota que ha sido el que ha llevado apellidos de latierra euskaldun por todos los confines del mundo. Pero aquel artículoquedó sin escribirse, y es ahora en este libreto festero, cuando, inspira-do en mis recuerdos, le dedico esta ofrenda como homenaje sincero a suentrega, a su misión, a su veterana vocación de apostolado manista.

Estoy viendo ahora, tras la cortina de los años al primer corredor defrontón que mis ojos vieron: Juan Jose “Paiyo”. Eran los tiempos en losque vocear papeletas de cinco duros era un verdadero escándalo. Y conél, algunos días, otro corredor de apuestas: “Shiete” de Aizarnazabal.

Los que fuisteis niños cuando yo lo fui, los que habeis disfrutado a milado y yo con vosotros de ese Cestona hermoso e inolvidable, recorda-reis algo de todo esto.

Que sirvan estas líneas escritas con el corazón y sobre cuartillas deemoción y de recuerdos, como un cálido homenaje al veterano FrontónGurutzeaga.

Y a los que Dios llamó para ser pelotaris, corredores, empresarios yporteros en los frontones del cielo, mi oración y mi sincero y póstumohomenaje.

1971ko abuztuaren 1ean.

ZumaiarrakZestoarrak askotan joaten ziren Zumaiara partiduak

jokatzera; egun berean Zestoan eta Zumaian jokatzen

zuten. Alderantziz ere gertatuko zen, zumaiarrak

Gurutzeagako partiduetan dezente azaltzen baitira. Frontoi

Zaharrean jokatu zuten Zallak, Egaña anaiek,

Nolaskoainek, Alberdik, Sasiainek...

�

-91

Sasiainek jokatu zuen Gurutzeagan.

Jeronimo Egaña Goikoetxea EGAÑA

I.a (1933-02-25). Gure herrian osoezaguna izan zen, anaia Jose Marire-kin hainbat partidu jokatu baitzuen.Zestoako festetan 1952ko irailaren9an jokatu zuen bigarren partiduaEtxabe XI.a-Arbelaitz Egaña-Alberdi-ren kontra.

Jose Mari Egaña Goikoetxea EGAÑA

II.a. Zestoan, anaiarekin batera eza-gutu bagenuen ere, bailarako frontoie-tan bere maila erakutsi ondoren, pro-fesionaletan ere, bere lekua ederkibete zuela aitortu behar. Zestoan ber-tan, 1960ko abuztuaren 18an, Iribar-Sorazu, Ezkurra-Egaña II.a partiduajokatu zuen. Laukote berak Zumaian1961eko uztailaren 9an jokatu zuen.1962ko otsailaren 18an Eibarko Aste-lenan Lejarazu-Egaña II.a, Iribar-Gallastegi II.a partidua jokatu zuteneta 1966an Urretxun Iribar-Egaña II.a,Galarza-Saizar. Gurutzeagan jokatu-tako partiduak: 1958ko irailaren 9an:Egaña I.a-Egaña II.a, Zalla-Alberdi;1959ko irailaren 8an: Zurdo Madaria-ga-Esparza, Arakistain-Egaña II.a;1969ko irailaren 21ean: Iribar-EgañaII.a, Egiguren-Sorazu.

Luis Mari Nolaskoain IraundegiNOLASKOAIN (1930-11-19). EuskalHerriko frontoietan pilotari eleganteakizan dira eta horietako bat izan daNolaskoain. Dotoreetan dotorea,gauza guztiak erraz egiten zituena.Figura izateko dohainak zituen pilota-

ria zen eta pilotazaleek pozik ikustenzuten bere jokoa. AfizionatuetanNolaskoain-Alberdi bikoteak txapelke-ta asko irabazi zituen. Txapelketa Pro-bintziala jokatu zuen bikote horrek,baina orduan, Atano X.a eta EtxabeXI.aren aurka galdu egin zuen. Añor-gako Txapelketa ezaguna 1954anNolaskoain-Alberdik irabazi zuten.Gurutzeagan, hainbat partidu jokatuzuen. Partidu arrakastatsua izan zen1952ko irailaren 14an jokatutakoa:Nolaskoain-Arakistain buruz buru.

Jose Mari Alberdi Ibarra ALBERDI

(1924-03-14). Herriko eta bailarakoTxapelketetan Nolaskoainekin osa-tzen zuen bikotea. Pilotari serioa,zuzena eta langilea. Gurutzeaganezaguna izan zen; Nolaskoainekin ezezik, beste hainbat aurrelarirekin biko-tea osatu zuen. Murgi berak gogokozuen lagun bezala, ez aurkari. 1952koirailaren 9an: Egañarekin jokatu zuenEtxabe XI.a-Arbelaitzen aurka;

92-

�

Oroitzapenak

Keperin Sasiain (Zumaia)

Zestoan aurreneko partidua Eliz

Ondo frontoian jokatu nuen Zen-

doiarekin; finala galdu egin

genuen Frantxesa eta Txispasen

kontra.

Gurutzeagan 1952an jokatu

nuen lehenbiziko partidua, hiru

duro eta erdi kobratuta, buruz

buru Txoniren kontra.

Lehenbiziko urte pare batean

oso partidu gutxi jokatu nuen

Zestoan. Gero handik aurrera

bai, asko, ez dakit zenbat. Txiki-

to Iraetarekin ere urtero joka-

tzen nuen partiduren bat.

Lagata egon nintzen, 30 urte-

rekin. Baina ezin egon eta

hurrengo urtean berriro hasi

nintzen pilotan, eta hura izan

zen nire denboraldi onena: Zesto-

an, Zumaian, Bermeon… partidu

asko jokatu nituen.

Gurutzeaga oso frontoi tran-

posoa zen. Jokalari batzuekin

akordatzen naiz. Pilotari berri

bat ekartzen zutenean, beste

nonbaiten nabarmendutakoa...

Ba, haiek beti dirua kontra joka-

tzen zuten, onena izanda ere,

lehenbiziko partidua denek beti Egaña II.a eta Egaña I.a.

zumaiarrak

1953ko irailaren 9an: Arakistain-Alber-di, Arbizu-Legarra; 1954an Epelde-Arruti, Zurdo-Alberdi. Urte bereanEperra-Arruti, Arakistain-Alberdi.

Jesus Zalla Beristain ZALLA (Arroa,1936-02-06). Pilotarako ezaugarri izu-garriak zituen pilotaria, ezker-eskuinsuelto eta egokiak. Profesional modu-ra ere hainbat partidu jokatu zituen,baina seguruenik Gurutzeagan izanzuen bere momenturik gozoena:

1957an Zalla-Alberdi, Egaña anaiak;1959ko irailaren 9an: Zalla-Zangitu,Atano X.a-Arruti; 1960an, Zalla-Ituar-te, Arakistain-Mujika; 1962an Zalla-Sorazu, Arakistain-Ituarte.

Beste hainbat pilotari zumaiarrekere Gurutzeagan jokatu izan dute, etabeharbada, hemen aipatutako batzukbaino partidu gehiago jokatuko zituz-ten. Hala ere, lortutako mailagatik etaguztiak aipatzeko tokirik ez dugulakobegirune osoz segidako hauek aipatunahi ditugu: Sasian atzelari trebea,hainbat aldiz jokatutakoa Murgi laguneta arerio zuela. Zendoia, Yeregi etaAgustin Etxabe ere gogoan hartzeko-ak dira. Aperribai nabarmendu nahigenuke; pilotari handia izateko itxurakzituen eta eskuz bere maila emanzuen. Ez dira ahaztekoak Orena I.a,Balentziaga eta Rioja, profesionalizana. Jose Zubizarretak berriz, parti-du asko jokatu ez bazituen ere,zumaiar eta zestoar askok bere etorki-zunean itxaropen handia jarri zuten.Mutil zintzo, leial eta langilea zen.

� Oroitzapenak

galdu egiten zuten Zestoan.

Egunero samar ziren parti-

duak, euriarekin suspenditzen

ez bazen, behintzat. Guk berriz,

eguraldi dudosoa bazen partidua

hastea nahi izaten genuen. Hasi-

ta suspendituz gero kobratu egi-

ten genuen, bestela ez.

-93

Egaña I.a eta Sasiain.

Zalla pilotarizumaiarra.

Ezkerretikhasita bigarrenaNolaskoain etahirugarrenaAlberdi.

zumaiarrak

�

-95

Nere Bordatxotik

Basarri bertsolariak El Diario Vasco egunkariko bere txoko-tik Zestoako Pelotari Egunari buruz idatzi zuen 1984kouztailaren 3an. Hementxe duzue artikulua irakurtzekomoduan idatzia. Irudian berriz, 1984an euskaraz zein gazte-laniaz argitaratutako orrialdea.

PELOTARI EGUNA

Jun bagiñan jun giñan Zestua’ra, ta... etzitzaigun damutu.

Igaro gendun eguna baiño ederragorik ez dago izaterik.Pelotari zarrak gaztetu bat artu zutela esango nuke nik.

Auxe etorri zitzaidan burura:

Olako ta alako kintatako soldaduak urtean bein berenanaitasun eguna ospatzen duten bezela, zergatik autatu ezurtean egun bat PELOTARI EGUNA ospatzeko?

Erri aldatzea egoki izango litzake, billerak Gipuzkoa’n,Bizkaia’n, Araba’n eta Naparroa’n egiñez. Lau probintziakeman baitituzte oso pelotari onak.

Meza nagusiarekin asera, pelotari artean oitura danez.Mezaemale eta izlari: Joxe Mari Larrañaga “Txortena”, apai-za ta pelotari trebea, bide batez. Zakutik iriña, esaera danaz.

Eguneko berri-ona, ebanjelioa adierazi ondoren, aitamenegokiak izan zitun pelotarientzat. Pelotari kristauak ez,baiña KRISTAU PELOTARIak dirala, gogorazi zigun.

96-

�

Gurutzeaga pelotalekura jo gendun ondoren. Lenengopartiduan, Erostarbe ta Karretero’k amalau tanto, Txikurita Tapia lenengoak, amaika.

Bigarrenean: Txoni’k eta Aizarna’ko Txikiak hamabosttanto, Fati ta Etxaniz’k, amabi.

Berri auxe jakin gendun: Txoni’k, egun artantxe betetzenzitula berrogei ta amar urte. Zorionak emateko biderikonena ura zala-ta, aiek txaloak jo zizkion jendeak!

Berreun bazkalderretik gora Ur-Etxeko jan-gela nagu-sian. Ura tokia ta ura edertasuna!

Sartzen ere lotsatu egin bear gu bezelakoak alako tokibatean. An daude lengo ezaugarriak; garbiro agertzen da angarai bateko bere aunditasuna, bere mailla arrigarria.

Anastasio Alkorta jaunak, berrogei ta amar urtean egindu lana Zestua’ko Ur-Etxean (Balnearioan). Iñork bada-ta,gizon onek daki ango berri. Alboan izan nun bazkari denbo-ran, eta albiste jakingarri bat eman zidan. Gurutzeaga noizzabaldu zan askotan esan da, ta bai idatzi ere, azken egune-tan. Inauguraketa zein egunetan izan zan ez ordea. Eztalenengo partidua nortzuk jokatu zuten ere.

1906’garren urteko agorrillaren zortzian onetsi edobedeinkatu zan Gurutzeaga. Amabirjiñaren jaiotzegunean.

Orduko erretore D. Beningno Gonzalez jaunak bedeinkatuzun. Bi pelotari neurtu ziran gizonetik gizonera. Auetxek:Azpeiti’ko Joxe Antonio Kanpos “Ttantto”, ta Oikia’ko “Txor-tena”.

Anastasio’ri berri auek eman zizkion gizona Iruretalenengoa izan zan. Bernardino Irureta jauna. Baditu berekinlarogei ta zortzi urte, ta antxe zan bazkaltzen.

�

-97

An bildutako pelotari danen izenak emateko ez det toki-rik, eta barkatuko didazute. Batzuk aitatu gabe ezin geldituordea:

Atano irugarrena, Atano laugarrena, Gallastegi, Zabala,Kortabitarte, Lazkano, Ogeta, Ladutxe (aita), Akarregi, Men-dieta, Zugadu, Anduezatarrak, Etxabetarrak… eta, Jainkoakdaki zenbat geiago!

Zestua’ko musikalariak etziran geldi egonak. Egun osoanaritu ziren gogotsu, ta, batez ere, bazkalondoa aiek alaituzuten.

Ango anaitasuna ikusirik, zeru txiki bat iruditu zitzaidanZestua.

Gelditzen zaizkidan urte bakarretan gogoan izango det Zes-tua’ko PELOTARI EGUNA. Zorionak antolatzaille maiteori!

Zuek dakizute gauzak pulamentuz egiten.

Partiduen zerrendaGurutzeaga frontoiko partiduak Amabirjinetan

�

-99

1925Irailak 8 Azkue (Azpeitia)/Alkorta

(Zestoa)Irailak 8 Altuna (Getaria)/Artazo II.a

(Elgoibar)Irailak 9 Azkue (Azpeitia)/Salegi (Oikia)Irailak 9 Ansola-Fernandez (Azpeitia)/

Altuna (Getaria)-Txortena (Oikia)Irailak 10 Irureta I.a/E. Alkorta-A. IriondoIrailak 13 Azkue-Fernandez/

Uria (Oikia)-Artetxe (Zumaia)1926Irailak 8 Etxabe III.a-Irureta I.a/

Ansola-Fernandez-AlkortaIrailak 9 Ulazia-Uribe/

Etxabe III.a-Irureta I.a1927Irailak 8 Irureta anaiak/

Etxabe III.a-Pequeño II.aIrailak 9 Etxabe IV.a-Alkorta /

Ansola-FernandezIrailak 11 Txikuri/GorritiIrailak 11 Barrena anaiak/

Etxaide-Unzueta1928Irailak 8 Etxabe IV.a/

Ansola-FernandezIrailak 9 Etxabe anaiak/

Etxaide-Alkorta-Irureta1930Irailak 7 Etxaide-Aranburu/

Etxaniz anaiakIrailak 8 Etxabe III.a-Etxaniz I.a/

Txikuri-Irureta I.aIrailak 9 Etxabe IV.a-Juaristi/

Peru-Irureta I.a

1931Irailak 8 Etxabe III.a-Etxaniz I.a/

Txikuri-Irureta I.aIrailak 9 Txikito Iraeta/Flores (Zumaia)Irailak 9 Etxaide-Irureta I.a/

Etxabe V.a-Etxaniz I.aIrailak 10 Gorriti-Etxabe VI.a/

Etxaniz II.a-Uria1932Irailak 8 Ulazia-Aranburu/

Etxabe V.a-Irureta I.aIrailak 9 Olaizola (Azpeitia)/Etxaniz III.a

(Azkoitia)Irailak 9 Txikito Iraeta-Txikito Durango/

Txikuri-Aranburu1933Irailak 8 Etxabe V.a-Artazo/

Atano VII.a-AranburuIrailak 9 Etxabe IV.a-Irureta I.a/

Peru-ArtazoIrailak 10 Etxabe III.a-Atano II.a/

Etxaniz anaiak1934Irailak 8 Etxabe IV.a-Irureta I.a/

Ulazia-AltunaIrailak 9 Txikuri-Etxaniz I.a/

Etxabe III.a-Irureta I.aIrailak 10 Txortena (Oikia)/Kantabria

(Arrate)1935Irailak 8 Atano VII.a-II.a/

Etxabe V.a-Rubio-Irureta I.aIrailak 9 Txikito Iraeta-Irureta I.a/

Txikuri-Artetxe I.aIrailak 10 Etxaide-Kerejeta/

Casteig-Etxaniz III.a

1937Irailak 8 Txikito Iraeta-Aranburu/

Peru-Atano IV.a1939Irailak 8 Etxabe IV.a-V.a/

Txikito Iraeta-ZabalaIrailak 9 Olaskoaga-Ulazia I.a

Zabaleta-Artetxe I.aIrailak 10 Txikito Iraeta-Etxaniz I.a/

Etxabe III.a semea, V.a eta VI.a1940Irailak 8 Etxabe V.a-Lazkano/

Peru-ArtazoIrailak 9 Txikito Iraeta-Kerejeta/

Etxabe IV.a-GallastegiIrailak 15 Etxabe V.a-Artetxe I.a/

Etxaniz anaiak1941Irailak 7 Arrien II.a-Aranburu/

Txikito Iraeta-AginagaldeIrailak 8 Etxabe IV.a-Artetxe I.a/

Konfites-AranburuIrailak 9 Etxabe VII.a eta VI.a/

Juanillo-KerejetaIrailak 14 Txikito Iraeta-Irureta I.a/

Etxabe V.a, VII.a, VIII.a1942Irailak 6 Matxin/Etxabe IX.aIrailak 7 Etxabe V.a-Kerejeta/

Peru-Etxaniz I.aIrailak 8 Zurdo Mondragon-Txara/

Etxaniz II.a-Artetxe I.aIrailak 9 Konfites-Lasa/

Etxabe VII.a eta VIII.aIrailak 13 Etxabe V.a eta VI.a/

Urzelai III.a-Kerejeta

100-

�

zerrenda

1944Irailak 8 Urzelai II.a-Mondragones/

Etxabe V.a-VIII.aIrailak 9 Konfites-Astigarraga/

Etxabe VII.a-KerejetaIrailak 10 Etxabe IV.a-Artetxe I.a/

Peru-Artazo1945Irailak 8 Etxabe IX.a-Artetxe I.a/

Epelde-ArtazoIrailak 9 Etxabe V.a-Etxaniz I.a/

Urkidi-KerejetaIrailak 10 Etxabe VII.a-Arruti/

Eperra-Larrañaga III.a1946Irailak 8 Atano III.a-Lertxundi/

Eperra-Fermin-KerejetaIrailak 9 Fermin-Etxaniz I.a/

Arteondo-Zaporra I.aIrailak 15 Matxin-Lertxundi/

Eperra-Zendoia1947Irailak 7 Eperra-Arruti/

Etxabe III.a semea-Txikito Mendaro

Irailak 8 Etxabe VII.a eta X.a/Juanillo-Larrañaga IV.a

Irailak 9 Fermin-Etxaniz I.a/Arteondo-Lertxundi II.a

Irailak 10 Zaporra II.a-Lazkano II.a/Altuna-Konfites II.a

Irailak 14 Matxin-Ezpeleta/Eperra-Arregi

1948Irailak 8 Arrien-Irureta III.a/

Txikito Iraeta-Etxabe VIII.aIrailak 9 Etxabe IX.a-Etxabe VI.a/

Txikito Artadi-Uranga

Irailak 10 Eperra-Arruti/Etxabe III.a semea-Etxabe X.a

Irailak 12 Akarregi/Etxabe VII.a eta VIII.a

1949Irailak 8 Txikito Iraeta-Kerejeta/

Eperra-Altuna-Etxabe VII.aIrailak 9 Juanillo-Etxaniz I.a/

Korta II.a-AstigarragaIrailak 10 Etxabe VII.a-Karmelo/

Larrañaga-BeristainIrailak 11 Txikito Iraeta-Badiola/

Eperra-Uranga1950Irailak 8 Altuna-Aranburu/

Txikito IV.a-Etxabe VI.aIrailak 9 Eperra-Arruti/

Arakistain-Txikuri II.aIrailak 10 Altuna-Larrañaga IV.a/

Juanillo-Alberdi II.aIrailak 17 Txikito IV.a-Altuna/

Juanillo-Txikuri II.a1951Irailak 8 Arriaran III.a eta II.a/

Fermin-Irureta III.aIrailak 9 Txikito Iraeta-Lazkano/

Zurdo Mondragon-UrangaIrailak 10 Eperra-Arruti/

Juanillo-Etxabe VIII.aIrailak 16 Txikito Iraeta-Etxabe X.a/

Fermin-Irureta III.a1952Irailak 7 Txikito Iraeta-Atano IV.a/

Korta II.a-Irureta III.aIrailak 7 Arakistain/AlberdiIrailak 8 Fermin-Juanillo/

Arriaran III.a-Etxabe VIII.aIrailak 8 Nolaskoain/Lete

Irailak 9 Korta II.a-Etxabe III.a/Arakistain-Arruti

Irailak 9 Etxabe XI.a-ArbelaitzEgaña-Alberdi

Irailak 14 Txikito Iraeta-Juanillo/Fermin-Uranga

Irailak 14 Nolaskoain-Arakistain

1953Irailak 8 Txikuri-Arruti/

Txikito Iraeta-Atano IV.aIrailak 9 Arbizu-Legarra/

Arakistain-Alberdi I.aIrailak 10 Sorazu-Etxabe X.a/

Arakistain-ArrutiIrailak 13 Txikito Artadi-Atano IX.a/

Felipe-Etxabe X.a1954Irailak 8 Arbizu-Mendizabal/

Arakistain-EtxeberriaIrailak 9 Zurdo Madariaga-Egaña/

Arakistain-AizpuruaIrailak 9 Eperra-Alberdi/

Intziarte-EtxeberriaIrailak 9 Altuna/GoikoetxeaIrailak 10 Satur-Elorza/

Irureta IV.a-ArbelaitzIrailak 10 Epelde-Arruti/

Zurdo-Alberdi (Zumaia)Irailak 10 Ibarguren-Txikito Aizarnazabal/

Artano-AizpuruaIrailak 11 Iribar-Egaña/

Irureta-ArbelaitzIrailak 11 Eperra-Arruti/

Arakistain-AlberdiIrailak 11 Erentxun-Txikito Aizarnazabal/

Odriozola-Goikoetxea

�

-101zerrenda

Irailak 12 Arbizu-Etxeberria/Arakistain-Alberdi

Irailak 12 Ibarguren/Arakistain III.a

1955Irailak 8 Barberito III.a-Titin/

Arbizu III.a-MujikaIrailak 9 Txikito Artadi-Alberdi/

Arakistain-Larrañaga II.aIrailak 11 Txikito IV.a-Zangitu/

Iribar-Alberdi1956Irailak 8 Arakistain-Etxabe XI.a/

Atano X.a-ArrutiIrailak 9 Txikito Iraeta-Alberdi/

Retegi-Mendizabal1957Irailak 8 Atano X.a eta IX.a/

Arakistain-EgañaIrailak 9 Atano III.a-VIII.a/

Txikito Artadi-ZangituIrailak 10 Egaña anaiak/

Zalla-AlberdiIrailak 15 Arakistain-Arruti/

Zurdo Madariaga-Mendikute1958Irailak 7 Barberito III.a-Etxabe XI.a/

Atano X.a-Egaña II.aIrailak 8 Barberito III.a-Zangitu/

Arakistain-AlberdiIrailak 9 Egaña anaiak/

Satur-ArrutiIrailak 14 Zurdo Madariaga-Arruti/

Arakistain I.a eta II.a1959Irailak 6 Nalda-Titin/

Atano X.a-Larrañaga III.a

Irailak 8 Zurdo Madariaga-Esparza/Arakistain-Egaña II.a

Irailak 9 Atano X.a-Arruti/Zalla-Zangitu

Irailak 13 Arakistain/Zurdo Madariaga

1960Irailak 8 Iribar-Sorazu/

Lejarazu-Etxabe XI.aIrailak 9 Urien-Uranga/

Zurdo Madariaga-BerasaluzeIrailak 10 Arakistain-Mujika/

Zalla-ItuarteIrailak 11 Otxoa-Galarreta/

Iribar-Uranga1962Irailak 8 Zurdo Madariaga-Irureta III.a/

Iribar-Etxabe XI.aIrailak 9 Zalla-Sorazu/

Arakistain-ItuarteIrailak 10 Zurdo Madariaga-Garate/

Bengoetxea-Juaristi1964Irailak 9 Beitia-Sorazu/

Iribar-Sasiain1967Irailak 9 Arriola IV.a-Sorazu/

Iribar-MartinezIrailak 10 Andueza IV.a-Sorazu/

Iribar-Txikito Aizarna1969Irailak 8 Txikito Iraeta-Gallastegi/

Olariaga-AkarregiIrailak 21 Egiguren II.a-Sorazu/

Iribar-Egaña II.a1973Irailak 8 Iribar-Barandiaran/

Beristain-Etxabe XI.a

Irailak 9 Etxarte-Martinez/Txikuri-Leibar

1974Irailak 8 Iribar-Etxabe XI.a/

Compañon-BarosIrailak 9 Paskual-Etxabe X.a/

Beristain-MartinezIrailak 9 Egiguren III.a-Otaegi/

Samaniego-Azpitarte1975Irailak 7 Atano XII.a-Gerediaga/

Ladutxe-ZubizarretaIrailak 9 Samaniego-Intxaurrondo/

Egiguren-Otaegi1976Irailak 8 Erostarbe II.a-Tapia I.a/

Alberdi-BarandiaranIrailak 8 Aranzeta-Azpitarte/

Mujika-AurtenetxeIrailak 9 Erostarbe II.a-Astarloa/

Etxarte-OteizaIrailak 9 Samaniego-Berasaluze/

Amilibia-Garmendia1977

Atano XIII.a-Agirre/Iriondo-AnduezaIdiakez-Odriozola IV.a/Larrañaga-Zarrabeitia

1979Irailak 8 Atano X.a-Etxabe X.a/

Iribar-Odriozola I.a

Oharra: Zerrenda honetan ez daudeGurutzeagan Amabirjinetan jokatutako partiduguzti-guztiak, urte batzuetako partidueninformaziorik ez baitugu eskuratu. Bestalde,hauek iragarritako partiduak dira, seguruaskodauden daudenean ez ziren jokatuko partiduguztiak.

102-

�

zerrenda

�

-103zerrenda

�

-105

Jose Mari Palacios “Ogeta”

Zestoan ibili zenekoa

1948ko udazkenean Txikito Iraeta eta Justo Larrañaga Ira-etako kojua ehizara joan ziren Bernedo aldera. Han hamahi-ru urteko mutiko bat ikusi zuten pilotan eta apartekodohaiak sumatu zizkioten. Mutikoarekin eta haren aitarekinharremanetan jarri ziren eta baita lagun egin ere. Horrela,hurrengo udaran (1949) Ogeta aita-semeak Zestoara etorriziren eta semea hemen gelditu zen uda pasatzen JustoLarrañagak gonbidatuta. Izan ere, Justok urte haietan fron-toi zaharreko ardura izan baitzuen udarako pilota emanki-zunetako enpresario bezala. Jose Mari Ogetak Justorenetxean pasa zuen 1949ko uda, San Joan aldean, orain Irao-tarrak bizi diren etxean. Ogetaren aita Esteban ere pilotariazen, Arabako lehen profesionala, hain zuzen.

Ez dakigu ziur Ogeta gazteak lehenbiziko aldiz non jantziizango zituen galtza zuriak, agian Zestoan bertan, baina ziurgaude artekariekin lehenbiziko aldiz Gurutzeaga pilotale-kuan jokatu zuela.

Zestoara etorri eta berehala jokatu zuten lehen partiduofiziala, Ogeta aita-semeak Patxi Irureta (Irureta IV.a) etaElorza azpeitiarraren aurka. Arabarrek ozta-ozta irabazizuten (22-21). Bi-bitara jokatutako partiduez gain, bestehamar bat jokatu zituen buruz buru. Bat izan ezik, buruzburu jokatutako beste partidu guztiak irabazi egin zituenorduan hamahiru urte besterik ez zituen Jose Mari Ogetagazteak. Hain zuzen Joxe Migel Ibarguren Rubio izan zenGurutzeaga pilotalekuan Ogeta mendean hartu zuen pilotaribakarra.

106-

�

Buruz buru izan zituen beste aurkarien artean Bereziar-tua, Otxua, Txikito Aizarnazabal... zeuden. Binaka ere parti-du dezente jokatu zituen eta gehienak irabazi, gainera, nahizeta bera baino zaharragoekin jokatu. Gainontzean gaztebaten bizimodu normala egin zuen Zestoan Ogetak 1949kouda hartan, herriko gazteen oso lagun egin zen. Iriondo,Txoni, Iribar, Etxabe, Artano, Sorazu... izan ziren Ogetarenlagunetako batzuk.

Uda hartako partiduez gain, Ogetak ez zuen sekula gehia-go jokatu Zestoan, nahiz eta tarteka gure herrira etorri zenbisitan. Hala eta guztiz ere, Ogetak harreman estua izatenjarraitu zuen Zestoako pilotazaleekin eta pilotariekin. Ez daahaztu behar Ogetak, besteak beste, hainbat partiduetanparte hartu zuela Irureta III.a eta Etxabe XI.a pilotariekin.

Xabier Iriondo

Manuel Arregi

Danbolin (2003ko apirila, 28. zenbakia)

�

-107

Jose Mari Palacios Ogeta Gasteizen jaio zen1935eko irailaren 2an. Ogeta izena aitarengan-dik hartu zuen. Hamahiru urterekin plazaratuzen lehenbiziko aldiz eta hamaseirekin profe-sionaletara pasa zen. Aurrelari paregabe beza-la gogoratzen dute pilotazaleek, oso pilotari ele-gantea zen. Bi aldiz izan zen txapeldun buruzburu (1958-1959). Arabako zikloia (Ciclón ala-vés) deitzen zioten eta pilota jokoak eman duenaurrelaririk onenetakoa izan da. Azken urteetantelebistako esatari ibili zen pilota partiduetakokomentarioak eginez. 2002ko apirilaren 21eanhil zen bere jaioterrian.

Pilota irudietanHurrengo orrietan argazki mordoa aurkituko duzue.

Herritarrak eta inguruetakoak, pilotarien artean

bikainenak eta erdi mailakoak, gaztetxoak eta ilea

zuritutakoak. Gurutzeaga ederki ezagutu zuten pilotari

horiek.

�

-109

Ikusleek partiduaz gozatu etabatzuetan dirua jokatzen zuten.

Goiko argazkiaEliz Ondo frontoiaren aurreanpilotariak. Makurtutakoakezkerretik eskuinera: XabierIriondo, Joxe Artano, FidelEtxabe, Iñaki Iriondo, Txispas,Txoni eta Txispero. Tenteezkerretik eskuinera: PatxiHerrero, Blas Barrena, DonEmeterio, Nikolas EtxeberriaKontxekutxe, Joxe ManuelErrexil, Puertoko Julian,Odriozola (Zubiaurre), Intxina,Altuna, Tomates eta Kerejeta.Beheko argazkiaTxikito Iraetak Gure Txokoaelkarteko kide guztientzat sinatuzuen argazkia. Ezkerretikeskuinera: Iñaki EizmendiBasarri, Gallastegi, Txikito Iraeta,Atano III.a eta Kortabitarte.Laurek jokatu zuten Gurutzeaganbehin baino gehiagotan.

Eskuineko argazkiaPatxi Alberdi Herrero eta JoxeManuel Regil Errexil Eliz Ondo

frontoiaren aurrean.Beheko argazkia

Larrañaga, Atxukarro, IñakiIriondo eta Inaxio Sorazu.

1

2

(1) Justo Arruti azpeitiarrari omenaldiaegin ziotenekoa. Ezkerrean Potxolo

dago, erdian omendua eta eskuineanMartin Iriondo.

(2) Unanue-Txortena eta Arruti-Sorazu.(3) Joxe Ugarte, Rafael Larrañaga, Patxi

Etxabe eta Sabino Irureta (Zestoako Maristetan, 1939).

(4) Inaxio Sorazuk (ezkerrean) 1958koEspainiako Txapelketan, Burgosen,

Alvarezi (eskuinean) irabazi zion finalean.

(5) Iribar egarria asetzen.

3

4 5

(1-2) Gurutzeaga frontoia 1999an berritu zutenekoa.(3) Tente ezkerretik eskuinera: Florentino Alkorta Exkerra,Gallastegi, Ladutxe, Akarregi, Tapia I.a eta Irureta III.a.Makurtuta ezkerretik eskuinera: Txikito Iraeta, TxikitoEibar, Andueza III.a, Artetxe I.a. (Zestoa, 1969).(4) Txoni ikusleei begira tantoen arteko atsedenean.Atzean ikusten da Jabier Lizaso artekaria.(5) Ezkerretik eskuinera: Jose Kruz Etxaniz, Fati,Ezenarro eta Otxaka.(6) Ezkerretik eskuinera: Fati, Txoni, Murgi eta Ipintza.

1

2

3

4

5 6

(1) Txikito Iraeta, eta atzean Manolo Sagarzazu eta Gallastegi.(2) Irureta I.ari (ezkerrean) eta Florentino Alkortari (eskuinean) omenaldia eginziotenekoa. (3) Etxabe I.a., Luis Etxeberria Alanbrex, Blas Barrena eta Juanito OdriozolaZubiaurre. Errebotean emakumeak eta haurrak partidua ikusteko zain. (4) Txikito Iraeta.

1 2

3

4

Goiko argazkiaEzkerretik eskuinera: Ajerrista, TxikitoAizarna, Urtain, Murgi eta Larramendi.Ezkerreko argazkiaJoxeantonio Legoia, Gloria Agirre, JabierLizaso Ipintza eta Benito Mujika. GloriaAgirre, garai hartan, Gurutzeagan jokatuzuen neska bakarra izan zen. Gero Madrilenibili zen erraketaz.

1

2

Gurutzeagan jokatutako azken partiduaGurutzeagaren lekukoa kiroldegiko pilotalekuak hartu zuen 1980an eta beraz, FrontoiZaharrean profesionalek jokatutako azken partidua 1979ko irailaren 8an izan zen. Ordukoa daargazkia. Hauexek jokatu zuten partidu hura: ezkerretik eskuinera; Etxabe X.a, Joxe ManuelOdriozola, Iribar eta Atano X.a.

�

-121

Aizkora apustuak, harri-jasotzeak,

berbenak... Gurutzeagan

Herri gehienetan, denetan ez esatearren, pilotalekua pilotaz gain bestezenbait ekintzetarako leku aproposa bihurtu izan da. Gure FrontoiZaharra (horrela deitzen diogu betidanik ezagutu dugulako), hainbatjolasen, apusturen, festen eta esamesen lekuko izan da. Gertaera horie-tako batzuk aipatu gabe ezin utzi.

Sokatiran

Juan Jose Saezmierak Zestoari gorazarre liburuan honela kontatzendigu pasarte bat, “Sokatira” ataltxoan:

“Euskal kirolen artean, tentsioa eta urduritasuna eragiten dituen etaeztarritik soinurik zaratatsuenak sorrarazten dituenetako bat sokatirada. Kirol kementsua, eguneroko lan gogorrean aritzen diren gizonentzataproposa.

Gurutzeaga frontoian Aizarnako eta Zestoako mutilen arteko desa-fioa jokatzekoa zen. (...). Bi bando elkarren aurka borrokan; bi bandok,bi giza talde indartsu, lehiaketarako grina agerian jartzen zuten, bihotzeta arima. Lehia berdinduta zegoen, soka geldi, erdi-erdian. Bi taldeenaldeko oihuak zeruraino iristen ziren. Bat-batean Aizarnako gazteak,izugarrizko ahaleginaren poderioz, lehia beren aldera bideratzen hasiziren. Zestoarrok arima airean genuela, geure hondamendia gertu ikusigenuen. Ikusle sufrituen artean han nintzen ni ere, mukizu lotsagabeaeta ausarta. Suge baten modura lurrean arrastaka joan eta sokarenmuturrari heldu, eta nire indar guztiaz tira egin nion. Zestoarrek,laguntzatxo harekin, lehendabizi berdindu eta gero desafioa irabaztealortu zuten”.

Aizkoran

Apustu dezente jokatu dira Gurutzeagan, ia denak herritarren, auzota-rren artean. Berezienak edo zeresana eman zutenak aipatuko ditugu.

122-

�

Benito Txapartegi eta Fernando Astigarraga. Benito Ariztain baserri-ko semeak eta Fernando Astigarraga Madariaga auzoko mutilak,1958an, lau kana erdiko moztea zuten eginkizuna.Orduan ikusle izan zen batek kontatu digunaren arabera, Ariztain bon-batxo batzuk jantzita joan omen zen frontoira. Jokoa hasi eta nahikoaestuasun bazuen aizkolariak. Bonbatxoei gora tiraka omen zebilen,baina nahikoa lanekin, eskuak izerdituta baitzituen. Bonbatxoen loka-rria gomazkoa izan eta hara non goma puskatu eta bonbatxoak eroriomen zitzaizkion. Irabazi egin zuenez, dena ondo bukatu omen zenbaina... galdu izan balu izango omen zen zeresanik.Benito berari pasarte hau kontatu genionean, ez zuen gezurtatu, begiakargitu eta irribarre zabala atera zitzaion. Beraz, egiatzat jo beharkodugu kontatutakoa.

Pedro Arzalluz Luxia. Akoa bailarako Aurrekoetxea baserrian jaioa.Apustu bat baino gehiago jokatu zituen.1961eko maiatzaren 6an, apustua jokatu zuen Migel Arregi Lopenelagun zuela. Behin bakarrik txandatuz, kanako egurra 35 minututanmoztu baietz. Irabazi eta 4.000 pezetako saria jaso zuten.1962ko maiatzaren 6an, antzeko apustua jokatu zuen, baina orduanbakarrik. 108 ontzako egurra 50 minututan moztu baietz. Irabaztealortu zuen.Auzoko Joxe Albizuren aurka 1963an jokatutakoak nahikoa zalapartasortu omen zuen Akoa bailaran, auzotarrak izanik biak, temako apus-tua izan omen zen. Bete beharreko lana bi enbor kana erdikoak eta lau15 ontzakoak. Luxiak irabazi zuen.

Jose Mari Loiola Kortatxo. Itziarko Usanga baserrian jaioa. IraetakoKamiñerokoan bizi zela, Gurutzeagan apustua jokatu omen zuen. Eginbeharreko lana kanako egurra 60 minutuan moztu baietz. Moztu, moztuzuen, baina ordubete pasata.

Joan Aginagalde Etxetxo eta Joxe Gelaburu Karpo. 1970eko martxo-aren 19an, San Jose egunez, jokatu zuten apustua Etxetxok eta Kar-pok. Egin beharreko lana bi kana erdiko eta bost 15 ontzako.Arroako bi auzotar haien apustua oso ezaguna izan zen, auzotarrakbataren edo bestearen alde jarri ziren apustua egiteko.

1961ean, Lopenek eta Luxiak jokatutako apustua.

�

-123

Apustu hura, Arroabeko taberna batean, igandez, afalondoan sortuomen zen. Egun hartan Donostian aizkora apustua izan omen zen etahandik bueltan, afalondoren gertatu ohi den bezala, denak bero-beroizango ziren.Desafioa batetik eta desafioa bestetik, azkenean bi hilabeteko tarteanjokatzekotan 1.000 pezetako seinalea bota eta 25.000 pezeta jokatuomen zituzten.Non jokatu león-castillo bota omen zuten; Azpeitiko zezen plazan edoZestoan. Etxetxok irabazi zuenez Gurutzeagan jokatu zen. Frontoia gai-nezka zen eta nahiko erraz Joan Aginagalde Etxetxo irabazle.

Jesus Goikoetxea Fati. Kirolari trebea, pilotan hainbat partidu jokatu-takoa, txirrindularia, korrikalaria, futbolaria... Kirol denak probatunahi izaten zituen eta aizkoran ere apustua egin zuen. Kaletar baten-tzako moduko apustua egin zuen: hiru kana erdiko ordubetean moztubaietz. Aise irabazi zuen.Egiari zor, esan beharra daukagu, apustu hura frontoian egurrak jarrieta prestatu zela, baina hasteko orduan euria egin zuenez, San Joseeskolako frontoian jokatu zela.

Fidel Etxabe Etxabe XI.a. Pilotari profesionala zen, baina eztabaidasortu eta Jesus Goikoetxearen apustu ber-bera jokatu zuen, hau da,hiru kana erdiko egur moztea ordubetean. Asko sufrituta, baina apus-tua irabaztea lortu zuen.

1963an, Luxiak eta Albizuk jokatu zuten apustua.

1962an, Luxiakbakarrik egin

zuen apustuarenkartela eta

argazkia.

124-

�

Harri-jasotzaileak

Kirol horrek ere izan zuen presentzia gure frontoian. Dirudienez,Arroa alde horretan bazen indarra. Berriz ere bi auzotar aipatu beharindarrak neurtu nahian, oraingoan harri jasotzen.

Alde batetik, Arroako Fausto Uranga Oliden eta bestetik, Migel Uzku-dun, Ibañarrietako Galtxagorri baserrikoa.

Apustu hura 1972ko apirilaren 30ean jokatu zen. Egin beharrekolana, 100 kiloko zilindro zaharrarekin bost minutuko hiru txanda edokintze.

Jendea erruz izan zen, horrelakoetan gertatu ohi zen bezala; bigazte indarrak neurtzen eta bi auzoetako ikusleak apustu giroan. Betigertatu ohi den bezala, irabazleak lan oso txukuna egin omen zuen etagaltzaileak uste baino gutxiago. Olidenek irabazi zuen.

Azkonarra eta txakurra aurrez aurre

Beste ikuskizun bat ere izan zen hemen aipatzeko modukoa. BenitoUnsain Etxetak bizirik harrapatuta etxean zeukan azkonarra, eta ani-malia horren eta Alberdingo txakurraren arteko borroka antolatuzuen. Kaiola handi baten barnean bi animaliak jarri zituzten, erdi-erdian azkonarra, txakurra bueltan-bueltan, alde batera nahiz besteraibili zen, baina ez zieten elkarri eraso eta ikuskizuna hortxe amaituzen.

Hockey patinetan

Ikuskizun bitxi hori Luis Cristobal donostiar abokatuak antolatu zuen.Gizon hura Zestoan nahiko ezaguna zen bere lanbideagatik eta baitazine zalea zelako ere. Zestoako Zine Forum saioetako zuzendari izanzen. Dena dela, berak hockeya egiten zuen Donostiako Atlético SanSebastian klubean eta beste talde baten aurka Gurutzeagan partiduajokatu zuten. 1965-67 artean jokatuko zen partidu hura.

Fausto Uranga Oliden 1972ko apustuan.

�

-125

Berbenak

Gurutzeagak, pilotari esker, makina bat jende biltzen zuen, baina jendegehien batzen zuten festak, Eguberri bigarren egunez egindakoa etaudako berbenak izaten ziren. Bereziki, udan, larunbat gauez antolatzenziren dantzaldietara joaten zen jendea.

Gaur egun urtetan aurrera goazenok gogoan ditugu berbena haiek. Ber-tako gazteok ez ezik, auzoetakoak eta kanpotarrak hurreratzen zirendantzaldietara.

Batzuetan, bildutako dirua antolatzaileentzako izaten zen, bestebatzuetan herriko gazteen ekintzetarako, bestetan ikastolaren alde...Udan zehar hainbat berbena antolatzen ziren. Miss Cestona eta MissVeraneante izendatzeko egindako berbenak arrakasta handikoak izatenziren. Izenak, eta baita izanak ere, gorde egingo ditugu, batzuk gogoaneta beste batzuk ahaztuta ditugu-eta.

Zesta-punta

Liburu honetan esku huska jokatutako partiduak bakarrik aipatu ditu-gu, hori izan baita kirol nagusia Gurutzeagan. Baina erremonte, etapalaz egindako hainbat saio eta entrenaldiz gain, duela berrogei urtepasa, behin behintzat, jokatu zen zesta-puntako partidu “ofizial” bat.Udan jokatzen ziren ohiko jaialdi haietako baten barruan jokatu zutenAndoaingo zesta-punta eskolako gazteek. Beti bezala, bi partidu jokatuziren egun hartan Frontoi Zaharrean, bat eskuz, baina bestea zestaz,korredore eta guzti.

�

-127

Agirre, Ignazio. Txikuri. . . . . . . . . . . . . .82

Agirre, Santiago. Txikuri I.a. . . . . . . . . .82

Alberdi, Agustin. Txikito Aizarnazabal . .32

Alberdi, Jose Mari. . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Alberdi, Joxe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33, 22

Alberdi, Migel. Kaxka. . . . . . . . . . . . . . .66

Alkorta, Florentino. Exkerra . . . . . . . . . .26

Altuna, Juan. Tomates. . . . . . . . . . . . . .81

Andueza, Modesto. Andueza III.a. . . . .66

Ansola, Gregorio. . . . . . . . . . . . . . . . . .80

Arakistain, Jesus. Arakistain II.a. . . . . .85

Arakistain, Migel. Murgi. . . . . . . . . . . . .84, 80

Arbelaitz, Jose Luis. Sastre. . . . . . . . . .32

Arruti, Justo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Artano, Joxe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33, 24

Artetxe, Juan. Etxabe IV.a. . . . . . . . . . .50

Artetxe, Romualdo. Artetxe I.a. . . . . . . .51

Astigarraga, Benito. Olki. . . . . . . . . . . . .81

Astigarraga, J. J. Zurdo Madariaga. . . .67, 53

Azkue, Zelestino. . . . . . . . . . . . . . . . . . .80

Azpeitia, Juan. Juanillo. . . . . . . . . . . . . .81

Egaña, Jeronimo. Egaña I.a. . . . . . . . . .92

Egaña, Jose Mari. Egaña II.a. . . . . . . . .92

Egiguren, Antonio. Txikito Aizarna. . . . .35, 25

Egiguren, Felix. Satur. . . . . . . . . . . . . . .83

Egiguren, Frantzisko. Satur. Azpeitiano. 83

Egiguren, Pello. Egiguren I.a. . . . . . . .84, 82

Etxabe, Bibiano. Etxabe IX.a. . . . . . . . .53

Etxabe, Estanis. Etxabe VIII.a. . . . . . . .52

Etxabe, Estanis. Txikito Artadi. . . . . . . .54

Etxabe, Fidel. Etxabe XI.a. . . . . . . . . . .54, 27

Etxabe, Frantzisko, Etxabe I.a. . . . . . . .50

Etxabe, Jose. Etxabe V.a. . . . . . . . . . . .51

Etxabe, Joxe Mari. Etxabe X.a. . . . . . . .53

Etxabe, Karmelo. Etxabe III.a. . . . . . . .50

Etxabe, Karmelo. . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Etxabe, Luis. Etxabe VII.a. . . . . . . . . . .52

Etxabe, Patxi. Etxabe III.a semea. . . . .54

Etxabe, Romualdo. Etxabe VI.a. . . . . . .51

Etxaide, Joxe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Etxaniz, Jose Kruz. . . . . . . . . . . . . . . . .28

Etxaniz, Luis. Etxaniz I.a. . . . . . . . . . . .65

Fernandez, Telesforo. Fernandez II.a. .80

Gabilondo, Pedro Mari. Karretero. . . . .55

Gallastegi, Migel. . . . . . . . . . . . . . . . . .84

Goia, Agustin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

Goikoetxea, Jesus. Fati. . . . . . . . . . . . .30

Goikotxeatarrak. . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

Gonzalez, Joxe Mari. Benexi. . . . . . . . .32

Ibarguren, Andoni. Txoni. . . . . . . . . . . .33

Ibargurendarrak. . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Iribar, Joxe Mari. . . . . . . . . . . . . . . . . . .28, 34

Iriondo, Joxe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

Iriondo, Xabier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Iriondotarrak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Irureta, Bernardo. Irureta I.a. . . . . . . . . .22

Irureta, Felix. Irureta II.a. . . . . . . . . . . . .23

Irureta, Patxi, Irureta IV.a. . . . . . . . . . .24, 39

Irureta, Sabino. Irureta III.a. . . . . . . . . .23, 40

Juaristi, Joxe Mari. Atano VII.a. . . . . . . .63

Juaristi, Luis. Atano IX.a. . . . . . . . . . . . .64

Juaristi, Luziano. Atano II.a. . . . . . . . . .62

Juaristi, Luziano. Atano X.a. . . . . . . . . .64, 62

Juaristi, Mariano. Atano III.a. . . . . . . . . .62

Juaristi, Martzelino. Atano IV.a. . . . . . . .63

Juaristi, Pedro. Atano VIII.a. . . . . . . . . .63

Kanpos, Jose Antonio. Kanpos I.a. . . . .18

Kerejeta, Periko. . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

Korta, Roman. Eperra. . . . . . . . . . . . . .83

Landa, Migel. Matxin. . . . . . . . . . . . . . .81

Larramendi, Joxe. . . . . . . . . . . . . . . . . .63

Larrañaga, Inazio. Peru. . . . . . . . . . . . .65

Larrañaga, Joan Jose. Txortena II.a. . .19

Larrañaga, Lope. Txikito IV.a. . . . . . . . .65

Larrañaga, Pako. Txikito Iraeta . . . . . . .25

Mendizabal, Luis. Gexala. . . . . . . . . . .41

Nolaskoain, Luis Mari. . . . . . . . . . . . . . .92

Odriozola, Bixente. Odriozola II.a. . . . .41

Odriozola, Joxe Manuel. Odriozola I.a. .40

Olaizola, Jose Mari. Konfites. . . . . . . . .81

Palacios, Jose Mari. Ogeta. . . . . . . . . .105

Sagarzazu, Manolo. . . . . . . . . . . . . . . .31,50

Sasiain, Keperin. . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Sorazu, Inazio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28, 52

Tapia anaiak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

Tapia, Fernando. Tapia I.a . . . . . . . . . .67

Tapia, Juan Ramon. Tapia II.a . . . . . . .65

Uria, Luis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Zalla, Jesus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

Zendoia, Pedro. Periko Eloi. . . . . . . . . .81

Izenen aurkibidea