Gizarte Zientziak 1 - Grupo Edebé: Libros, Educación, …€¦ · Web view2012-04-25 ·...

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA – Gizarte Zientziak 1. DBH

Gizarte Zientziak 1.DBH giltza

Geografia eta Historia

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA:Unitate didaktikoen programazioa

© giltza 1

EUSKADI

LEGE-GORDAILUA: B-11591-2012

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA – Gizarte Zientziak 1. DBH

AURKIBIDEA

Unitatea Orria1. Unitatea : Lur planeta 3

2. unitatea: Erliebea eta kontinenteak 15

3. unitatea: Ur kontinentalak eta ozeanikoak 28

4. unitatea: Atmosfera, eguraldia eta klima 40

5. unitatea: Ingurune hotzak eta beroak 51

6. unitatea: Ingurune epelak 63

7. unitatea: Lurra, arriskuan dagoen ekosistema? 76

8. unitatea: Historiaurrea 88

9. unitatea: Lehen zibilizazioak 101

10. unitatea: Antzinako Grezia 114

11. unitatea: Erroma: Monarkia, Errepublika, Inperioa 127

12. unitatea: Erromatar zibilizazioa 139

13. unitatea: Erromatarrak gure artean 151

© giltza 2

IKASGELAKO PROGRAMAZIOA – Gizarte Zientziak 1. DBH – 01. Unitate Didaktikoa

01. UNITATE DIDAKTIKOA: Lur planetaOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa • Puntu kardinalen arabera

orientatzen jakitea.• Lurreko puntuak hainbat

motatako mapetan kokatzea, eta atlasa erabiltzen trebea izatea.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Eleberriak irakurriz atsegin

hartzea.Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Mapa topografikoak

irakurtzea.Matematikarakoa• Luzera-unitateen eta horien

baliokideen berri izatea, eskalako kartografia-dokumentuak ulertzeko.

• Mapan ibilbideak kalkulatzea.

• Lur planetak zer egitura duen eta parte bakoitzak zer ezaugarri dituen jakitea, eta biosferak bizia garatzeko zer baldintza dituen identifikatzea.

• Lur planetaren bi higidurak identifikatzea, eta orduekin, egunekin, urtaroekin eta urteekin lotzea.

• Ordu-eremuen sistema ulertzea, eta Lurreko edozein lekutako ordua kalkulatzen jakitea.

• Koordenatu geografikoen sistema interpretatzea eta ondo erabiltzea.

• Atlasa erabiltzen jakitea.• Lurrazalaren irudiak nola lor

daitezkeen jakitea, eta proiekzio kartografikorik ohikoenak bereiztea.

• Mapak eta planoak irakurtzea, eta orientatzeko erabiltzea.

• Munduko herriek historian zehar zer esplorazio egin dituzten jakitea, eta bakoitzaren inguru historikoan balioestea.

Kontzeptuak• Lurraren forma eta neurriak.• Lurraren parteak: geosfera, hidrosfera eta atmosfera.• Biosfera. Bizia izateko baldintzak.• Lurraren higidurak: errotazioa eta translazioa. Egunak

eta urtaroak. Ekinozioak eta solstizioak.• Ordu-eremuak.• Paraleloak eta meridianoak.• Koordenatu geografikoak: latitudea eta longitudea.• Proiekzio kartografikoak. Helburua eta motak.• Mapa motak, erabileraren arabera.• Kartografia berriak.• Maparen osagaiak: eskala eta ikur konbentzionalak.• Maparen orientazioa: puntu kardinalak eta

erreferentzia-puntuak.• Mapa topografikoaren definizioa.Prozedurak• Lurraren neurriak kalkulatzea.• Ordua kalkulatzea, ordu-eremuak erabiliz.• Lurrazaleko puntuak kokatzea, koordenatu

geografikoak erabiliz.• Atlasa erabiltzea.• Proiekzioen eta mapen tipologiak identifikatzea, irudi

grafikoak erabiliz.• Eskalaren bidez distantziak kalkulatzea.• Mapak irakurtzea.• Mapa topografikoak irakurtzea eta interpretatzea.Baloreak• Geografia-informazioko sistema berrien

erabilgarritasuna balioestea.

• Lur planetaren ezaugarrien, formaren, neurrien eta higiduren berri izatea.

• Mapetan lekuak edo eremuak kokatzea, koordenatu geografikoak erabiliz, eta orientatzen nahiz distantziak kalkulatzen jakitea.

• Mapako eremuari buruzko informazioa lortzea, argibideak eta ikurrak baliatuz, eta ondorioak ahoz nahiz idatziz adieraztea.

© giltza 3


IKASTEKO JARDUERAK

1. Nolakoa da Lurra?.• Lurra esfera bat den ala ez arrazoitu, eta hemisferioak identifikatu.• Lurraren zatiak marrazki batean adierazi.• Lurraren erdirainoko bidaiarik egin ote daitekeen ondorioztatu.• Grafiko biribil bat egin, hidrosferaren osaera azaltzeko.• Greziar jatorrizko hitz batzuen esanahia ondorioztatu.• Biosfera zer den azaldu.2. Lurraren higidurak.• Lurraren errotazio-higidura deskribatu.• Ordu-eremuak zer diren azaldu.• Munduko zenbait hiritan zer ordu den kalkulatu, ordu batzuk erreferentzia gisa harturik.• Lurraren translazio-higidura eta haren ondorioak deskribatu.• Lurreko tenperaturaren eta urtaroen artean zer lotura dagoen azaldu.3. Lurreko puntuak.• Paraleloak eta meridianoak definitu.• Ipar, Hego, Ekialde eta Mendebalde hemisferioak seinalatu, eta herrialde batzuk zer hemisferiotan dauden adierazi.• Koordenatu geografikoen bidez, Lurreko puntu batzuk aurkitu.• Lurreko puntu batzuen koordenatu geografikoak adierazi.4. Lurraren irudiak.• Proiekzio mota bakoitzaren ezaugarri nagusien eskema egin.• Mapa zati batzuen tipologia zehaztu.• Kartografiaren garapena zer faktorek sustatu duten aipatu.• Geografia-informazioko sistema zer den eta zertarako erabil daitekeen azaldu.5. Mapak eta planoak nola irakurri.• Zenbakizko eskala batzuen proportzioak deskribatu.• Mapa bat aztertu, eta eskala erabili distantziak kalkulatzeko.6. Mapa topografikoak nola irakurri eta iruzkindu.• Mapa topografiko bat aztertu, eta iruzkina egin.

MEDIATEKA• Mediatekan baliabide hauek izango dituzu: jarduera interaktiboak, altxor-bilaketak eta webquestak. Horiez gain, aurkezpenak ere badaude, ikasleen ikaste-

prozesua errazteko baliagarriak.

© giltza 4


BESTE JARDUERA BATZUK

HASIERAKO EBALUAZIOATalde handian• Erantzun atalean agertzen diren jarduerak burutu, aurretiazko ezagutzak birgogorarazteko.• Unitateko kontzeptuak aztertu, kontzeptu nagusiak zein diren jakiteko.

MOTIBAZIOA• Lurra unibertsoan kokatzeko, irakurri arretaz unitatearen sarrera, eta Erantzun ataleko galderei erantzun.

Gai hori sakonki jorratzen da Naturaren Zientzien ikasgaian, baina geroxeago Lur planetaren ezaugarriak geografiaren ikuspuntutik landu ahal izateko oroigarri bezala ere planteatu daiteke.

OSAGARRIAK

• http://wwp.greenwichmeantime.com web-orrira jo, munduko herrialde desberdinetan zer ordu den ikusteko.

• Ordu-eremuak (Lurraren higidura).• Proiekzio geografikok (gainazal makoen adierazpena).• Eskala (proportzioak mantentzearen beharra).• Mapak (errealitatearen adierazpena).• Mapa topografikoak (sinboloak interpretatzea).

ANIZTASUNAREN TRATAERA

Sendotzea• 1. fitxa: Koordenatuak eta eskalak (material osagarria). • 2. fitxa: Mapa topografikoa (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Puntu kardinalak eta orientazioa (material osagarria). • 4. fitxa: Zetaren bidea (material osagarria).

© giltza 5



EBALUAZIOA

UNITATEARENA OINARRIZKO GAITASUNENA

Ikaslearen liburua• Lur planetari buruzko esaldi okerrak seinalatu.• Lurraren higidurak eta haien ondorioak azaldu.• Ordu-eremuak definitu, eta haien ezaugarriak eta

erabilera azaldu.• Paraleloak, meridianoak eta hemisferioak

identifikatu, eta latitudea eta longitudea zer diren azaldu.

• Koordenatu geografikoak identifikatu eta erabili.• Hainbat motatako mapak egiteko proiekziorik

egokiena aukeratu, eta aukeraketa horren arrazoiak eman.

• Mapa baten bereizgarriak identifikatu eta aztertu, eta eskalak nahiz distantziak kalkulatu.

Ebaluazio-fitxa• Lurrari buruzko testua osatu.• Planetako zenbait eremu irudikatzeko proiekzio

kartografiko egokiena aukeratu.• Koordenatu geografikoen bidez hirien kokalekua

zehaztu.• Mapa batean, bi punturen arteko benetako

distantzia kalkulatu.• Mapa topografikoa interpretatu.

Ikaslearen liburua• Lurraren parteen eta errotazio- eta translazio-

higiduren berri izan.• Atmosferako geruzen osaera ulertu, eta giza

bizitza horietako zeinetan eman daitekeen jakin.• Ordu-eremuak bereizi.• Koordenatu geografikoak bereizi.• Hainbat mapa-mota bereizi.• Mapak eta planoak irakurtzen jakin.• Mapa topografikoak irakurri, eta horien iruzkina

egin.

Ebaluazio-fitxa• Mapekin lan egitean lortutako ezagutzak aplikatu

(eskalen kalkulua, koordenatuen bidez kokalekua zehaztea, mapa motak etab.).

© giltza 6


IRAKURKETA BULTZATZEKO ETA AHOZKO ETA IDATZIZKO ADIERAZPENA GARATZEKO JARDUERAK

Irakurketa• Ulertuz irakurri.• Eleberriak irakurriz gozatu.• Irakurritakoa ulertzeko estrategiak erabili:

- Irakurketa isila (ulermena autoerregulatzea).- Laburpena, eskema eta sintesia egitea (ulertu denaren kontzientzia).

Ahozko eta idatzizko adierazpena• Hainbat jardueretan egindako planteamendua eta jarraitutako arrazoiketa ahoz eta idatziz azaldu.• Ikasitakoa ondo adierazi, hiztegi egokia erabiliz.

IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• www.fourmilab.ch/earthview/satellite.html web-orrira jo, Lurraren hainbat irudiri behatzeko. • http://wwp.greenwichmeantime.com web-orrira jo, munduko hainbat tokitako ordu-eremuei erreparatzeko.

Mediateka• Mediatekan baliabide hauek izango dituzu: jarduera interaktiboak, altxor-bilaketak eta webquestak. Horiez gain, aurkezpenak ere badaude, ikasleen ikaste-


© giltza 7

http://www.fourmilab.ch/earthview/atellite.html

http://www.greenwichmenatime.com/gmt-converter.htm



EBALUAZIO POSITIBORAKO GUTXIENEZ ESKATU BEHARREKOAK

• Lurraren ezaugarriak zein diren jakitea: forma, dimentsioak eta higidura.• Mapa batean, koordenatu geografikoen bidez, toki zehatzen edo eremuen kokalekua zehaztea, bai eta orientatzen eta distantziak kalkulatzen jakitea ere.• Mapan irudikatuko eremuaren informazioa lortzea, ikurren bidez, eta ondorioak ahoz zein idatziz adieraztea.

KALIFIKAZIO-IRIZPIDEAK

• Informazioa ematean eta eskatzean, hiztegi zientifikoa eta kontzeptuak egoki erabiltzea.• Ikasitakoa berez edo egunerokotasunean erabiltzea.• Ideiak, erantzunak eta garatutako prozesuak ikasleak bere kasa emateko duen maila.• Arloaren berariazko informazioa ulertzeko eta komunikatzeko duen maila.• Ordena eta argitasuna, jarduerak aurkezterakoan.• Probetan, jardueretan eta idatzizko lanetan izandako erantzun zuzenen kopurua edo portzentajea. • Portaera: errespetua, interesa eta motibazioa, arreta, nekaezintasuna, pertseberantzia, laguntasuna.

© giltza 8


METODOLOGIA

MATERIALAK eta BALIABIDEAK ESPAZIOAK-DENBORA ESTRATEGIA METODOLOGIKOAK

Argitaletxeak eskaintzen duen materiala:Ikaslearentzako materiala• GIZARTE ZIENTZIAK 1. DBH testu-liburua; giltza

argitaletxea.• GIZARTE ZIENTZIAK 1. DBH liburu digitala; giltza

argitaletxea.• GIZARTE ZIENTZIAK 1. DBH koadernoa; giltza

argitaletxea.• Mediateka.

Irakaslearentzako materiala• Programazioa eta orientabide didaktikoak,

GIZARTE ZIENTZIAK 1. DBH.• Material osagarria, GIZARTE ZIENTZIAK 1. DBH.

Beste baliabide batzuk:• Ordenagailua eta 1. UDarekin erlazionatutako

programak.• Arbel digitala.• Material suntsikorra.

• Ikasgela.• Bi aste inguruko

iraupena.

Proposatutako metodologiaren bidez, ikasketa esanguratsuak eraiki nahi dira, jarduera-sekuentzia hau oinarri hartuta:• Hasierako motibazioa eragin eta aurretiazko ezagutzak gogorarazi.• Pixkanaka eta kontu handiz, edukiak barneratzen joan, eguneroko

egoeretatik ateratako adibideen bidez; adibide horiek edukien barneratzea errazten dute, bai eta edukiok orokortu ere, horretarako ereduak, eskemak, problemen planteamendua… erabiliz. Hartara, egunerokotasuneko ezagutzak transferitu, orokortu eta zabaldu egiten dira; eta arloak berezkoak dituen oinarrizko gaitasunekin lotzen dira, bai eta UD bakoitzak eskatzen duen lan sistematikoarekin ere.

• Laburpenak egin.• Askotariko baliabide digitalak, arbel digitala edo ordenagailua erabiliz.

Baliabide horien artean, ikasketa-sekuentzian barneratutako jarduerak, jarduera interaktiboak, animazioak, altxor bilaketak, Interneteko loturen aukeraketa egokia, irudien multzoa, aurkezpenak… daude.

• Problemak ebatzi. Hartara, ikasleak garatu eta hobetu egiten ditu berariazko estrategiak, eta, era berean, estrategia orokorrak eta espezifikoak barneratzen ditu.

• Askotariko problemak eta jarduerak: sendotzekoak, zabaltzekoak, talde-lanekoak, IKTak erabiltzekoak… Zailtasun mailaren arabera mailakatuta daude, eta ikasle guztiek oinarrizko gaitasunak barnera ditzaten ahalbidetzen dute.

© giltza 9


METODOLOGIA


1. unitatea: LUR PLANETA. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta

-testuarekin erlazionaturikoak.– Aurkibidea: unitateko edukien aurkezpena, ikaste-prozesua antolatzeko

baliagarria.– Erantzun: 1. unitateko edukietan sartu aurretik zenbait jarduera, aurretiko

ezagutzak gogorarazteko.– Oinarrizko gaitasunak: ikaste-prozesuaren bidez barneratu beharreko

oinarrizko gaitasunak. – Edukiak: unitateko eduki bakoitzerako ikasketa-sekuentziak,

testuinguruan kokatutako egoeretatik edo adibideetatik abiatuta; sekuentzia horietan, ikasketa-jarduerak daude prozesu deduktiboan, eta, amaieran, ondorio bat eta aplikazio-jarduerak.

Halaber, oinarrizko gaitasunak lantzeko jarduerak, askotariko adimenak lantzeko jarduerak, jarduera osagarriak, IKT jarduerak eta sendotze- eta zabaltze-jarduerak proposatzen dira.Edukietako lan guztia unitatean identifikatutako oinarrizko gaitasunak garatzera (lantzera) bideratuta dago.

– Laburpena: unitateko edukiak grafikoki erlazionatzen dituen eskema.– Hiztegia: unitatea amaitu orduko jakin behar diren oinarrizko kontzeptuak.– Amaierako jarduerak: ikerketa edo analisirako proposamena eta

oinarrizko gaitasunak lantzeko zenbait jarduera.– Ebaluazioa: unitatean zehar garatutako edukiak ulertu eta barneratu ote

diren egiaztatzeko jarduerak.

© giltza 10


EBALUAZIO-PROZEDURAK ETA -TRESNAK

IDATZIAK AHOZKOAK BESTE BATZUK

• Ikasgelako egunerokotasunean ikasleak burututako hainbat jarduera.

• Ikaste-prozesua eta oinarrizko gaitasunak ebaluatzeko zenbait jarduera.

• Saiakuntzak: aurkezpena eta planteamendua.• IKT jarduerak: interaktiboak, altxor-bilaketak,

interneterako loturak…• Ikaslearen koadernoa.

Egindako planteamenduaren, betetako prozesuaren eta lortutako emaitzaren balioespena.

• Banakako eta taldeko galderak.

Ikasle bakoitzaren parte-hartzea eta parte-hartze horren kalitatea aztertzea eta ebaluatzea, bai ikasgelan, bai laborategian.

• Banakako erregistro-fitxa.• Etengabeko ebaluaziorako erregistro-fitxa.• Autoebaluazioa (ahozkoa eta idatzia).• Irakaslearen bloga.

© giltza 11


IRAKASKUNTZAREN BALORAZIOA

PLANGINTZA EGOKITZEA EMAITZA AKADEMIKOAK

HOBETZEKO PROPOSAMENAK

Eskola eta material didaktikoak prestatzea

Koherentzia dago programazioaren eta eskolen garapenaren artean.

Denboraren banaketa orekatua da.

Eskolaren garapena taldearen ezaugarrietara egokitzen da.

Metodologia egokia erabiltzea

Kontuan hartu dira ikasketa esanguratsuak.Kontuan hartu da diziplinartekotasuna (jardueretan, edukien tratamenduan, etab.).

Kontuan hartu da metodologiak ikaslearen motibazioa eta gaitasunen garapena bultzatzen dituela.

Irakaskuntzaren erregulazioa

Ikasleen segimendu-maila.

Irakasteko erabilitako baliabideen baliozkotasuna.

Sustapen-irizpideak irakasleen artean adostuta daude.

© giltza 12





Ikasketen ebaluazioa eta ikasleei eta familiei emandako informazioa

Ebaluazio positiborako irizpideak helburu eta edukiekin lotuta daude.

Ebaluazio-irizpideen bidez, hainbat ikasketa-aldagai erregistra daitezke.

Kalifikazio-irizpideak planifikatutako jardueren tipologiara egokitzen dira.

Ebaluazio- eta kalifikazio-irizpideak jakinarazi zaizkie:– Ikasleei.– Familiei.

Aniztasuna tratatzeko neurriak

Aurretiazko neurriak hartzen dira ikasketa-zailtasunak zenbaterainokoak diren jakiteko.

Ikasketa-gaitasun eta -erritmo guztiei erantzun zaie.

Uste da eskainitako neurriak eta baliabideak nahikoak direla.

Irakasle taldeak txosten psikopedagogikoen arabera gomendatutako ezohiko neurriak aplikatzen dira.

© giltza 13


HEZKUNTZA-BEHARRIZAN BEREZIEI (HBB) LAGUNTZEKO PROGRAMAZIOA

Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..

Ikasgelan banakako arreta ematen da proposatutako jarduerak egiteko.Programazioko jarduerak egokitzen dira.Banakako arreta, ikasgela barruan zein kanpoan, jarduera egokituak egiteko.Curriculum-egokitzapen esanguratsua HBBak izateagatik.Curriculum-egokitzapena adimen-gaitasun handia izateagatik.Curriculum-materialaren egokitzapenak HSan berandu txertatzeagatik.…

© giltza 14


02. UNITATE DIDAKTIKOA: Erliebea eta kontinenteakOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa• Erliebeko elementu

nagusiak identifikatzea eta deskribatzea.

• Munduko, Europako, Euskadiko eta Espainiako erliebe- egitura nagusiak mapetan seinalatzea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Interneteko bilatzaileak

erabiltzea, informazioa lortzeko, eta informazio hori sen kritikoz lantzea.

Ikasten ikastekoa• Testuetako informaziotik

abiaturik, eskemak egitea.• Paisaia baten krokisak

egitea.

• Kontinenteen jitoaren teoriaren eta plaka tektonikoen egituraren berri izatea.

• Barne-eragileak identifikatzea, eta erliebea nola eratzen duten jakitea.

• Kanpo-eragileak identifikatzea, eta erliebea nola modelatzen duten jakitea.

• Erliebeko elementu nagusiak bereiztea.

• Kontinenteetako erliebearen ezaugarri orokorrak bereiztea, eta unitate nagusiak kokatzea.

• Euskadiko eta Iberiar penintsulako erliebearen ezaugarri orokorrak bereiztea, eta unitate nagusiak kokatzea.

• Geografiari buruzko informazioa lortzea, irudiak, argazkiak, mapak eta beste erabiliz.

• Mapa topografikoak irakurtzea eta aztertzea.

• Giza jardunak natura nola eraldatu duen kritikoki balioestea.

Kontzeptuak• Kontinenteen jitoaren teoria eta plaken tektonika.• Erliebearen modelaketa.• Erliebea eratzen duten barne-eragileak. Tolesturak,

failak, sumendiak eta lurrikarak.• Erliebea modelatzen duten kanpo-eragileak: ura,

haizea, landaredia eta tenperatura.• Giza jarduna, erliebearen modelatzaile.• Erliebe-forma nagusiak.• Afrikako erliebea: ezaugarri orokorrak eta erliebe-

unitate nagusiak.• Afrikako itsasertzak eta uharte nagusiak.• Asiako erliebea: ezaugarri orokorrak eta erliebe-

unitate nagusiak.• Asiako itsasertzak eta uharte nagusiak.• Amerikako erliebea: ezaugarri orokorrak eta erliebe-

unitate nagusiak.• Amerikako itsasertzak eta uharte nagusiak.• Ozeaniako eta Antartikako erliebea: ezaugarri

orokorrak eta erliebe-unitate nagusiak.• Ozeaniako eta Antartikako itsasertzak eta uharte

nagusiak.• Europako erliebea: ezaugarri orokorrak eta erliebe-

unitate nagusiak.• Europako itsasertzak eta uharte nagusiak.• Espainiako erliebea: ezaugarri orokorrak eta erliebe-

unitate nagusiak.• Espainiako itsasertzak eta uharte nagusiak.• Euskadiko erliebea: ezaugarri orokorrak eta erliebe-

unitate nagusiak.• Euskadiko itsasertzak eta uharte nagusiak..

• Mapetan munduko, Europako, Euskadiko eta Iberiar penintsulako geografia-elementu nagusiak, ozeanoak eta itsasoak, kontinenteak eta erliebe-unitateak aurkitzea, eta haien ezaugarri nagusiak bereiztea.

• Testuetan, mapetan, irudietan eta bestelako iturrietan informazio garrantzitsua lortzea, eta idatziz behar bezala adieraztea.

© giltza 15


OINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Prozedurak• Gaikako mapak irakurtzea eta interpretatzea.• Geografia-marrazkiak irakurtzea eta interpretatzea.• Geografia-irudiak irakurtzea eta interpretatzea.• Afrikako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Asiako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Amerikako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Ozeaniako eta Antartikako mapa fisikoak irakurtzea

eta interpretatzea.• Europako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Espainiako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Euskadiko mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.

© giltza 16


IKASTEKO JARDUERAK1. Kontinenteen eta erliebearen sorrera.• Kontinenteen jitoa eta plaken tektonikaren ondoriozko fenomenoak azaldu.• Kontinenteen jitoari buruzko testu bat irakurri eta galdera batzuei erantzun (IU).2. Erliebea eratzen duten eragileak.• Tolestura eta faila alderatu, testuak eta irudiak oinarritzat harturik.• Sumendi baten atalen marrazkia egin.• Lurrikarak zer diren, nola neurtzen diren eta zer ondorio izaten dituzten azaldu.3. Erliebearen modelaketa.• Orogenesia eta orografia zer diren azaldu.• Erliebea eratzen eta modelatzen duten eragileen eskema egin.• Zenbait erliebe-formaren irudiak aztertu.• Gizakia eragile modelatzailea zergatik den argudiatu.• Erliebeari buruzko hitzak definitu.• Paisaia bateko erliebe-formak identifikatu.4. Afrika.• Afrikako erliebe-unitateen eskema egin.• Afrikako erliebearen eta itsasertzen ezaugarriak azaldu.• Afrikako geografia-elementuak mapan kokatu.• Ekuatoreak eta tropikoek Afrikako zer herrialde zeharkatzen dituzten identifikatu.• Paisaien irudiak aztertu eta testuak idatzi (KI).5. Asia.• Asiako erliebe-unitateen eskema egin.• Toponimoak eta geografia-elementuak lotu.• Asiako itsasertzen ezaugarriak azaldu.6. Amerika.• Amerikako erliebe-unitateen eskema egin.• Toponimoak eta geografia-elementuak lotu.• Bering itsasartea bilatu, eta zer kontinenteren artean dagoen adierazi.• Amerikako eskualderik hotzenak eta beroenak zein diren ondorioztatu.

© giltza 17


IKASTEKO JARDUERAK

7. Ozeania. Antartika.• Ozeaniako artxipelago batzuk sailkatu.• Ozeaniako paisaiari buruzko testu bat aztertu (TU).• Antartikak biztanlerik zergatik ez duen arrazoitu.• Antartikako erliebearen ezaugarriak azaldu.8. Europa.• Europako erliebe-unitateen eskema egin.• Munduko mapa azterturik, Europa Asiaren barruko azpikontinentetzat zergatik har daitekeen azaldu.• Europa kontinentearen batez besteko altitudeaz hausnartu.• Europako itsasertzen ezaugarriak esplikatu.• Ibilbide jakin batean Europako geografia-elementuak identifikatu.9. Espainia.• Iberiar penintsulako erliebe-unitateen eskema egin.• Penintsulako erliebeko elementu batzuk mapan kokatu.• Iberiar penintsularen altitudeaz hausnartu.• Espainiako kostalde batzuk alderatu.• Balear eta Kanariar uharteetako itsasertzak eta erliebeak alderatu.10. Euskadi.• Euskadiko erliebe-unitateen eskema egin.• Euskadiko erliebeko elementu batzuk mapan seinalatu.• Euskadiko mendirik gorenak non dauden esan eta izenak aipatu.• Euskal kostaldeko elementuen adibideak aipatu.



© giltza 18




MOTIBAZIOA• Unitatearen aurkezpen-iruditik abiatuta, Lurraren erliebearen aniztasuna eta kontraste handiak

nabarmendu; Asian, esaterako, munduko mendi-tontor garaienak (Himalaia) eta depresio sakonenak (Itsaso Hila) daude.

OSAGARRIAK

• Taldeka jarrita, jaso itzazue horma-irudi batean lurrazalaren ageriko aldaketen argazkiak edo marrazkiak: lurrikarak, sumendiak, higadura, giza jardunak eragindako aldaketak… Erabili entziklopediak eta atlasak.

• Egin ezazue idazlan bat munduko herrialdeetako erliebeari buruz. Ikasle bakoitzak herrialde bat aukeratuko du. Honako alderdi hauek jaso behar ditu lanak: Mapa bat, herrialdearen kokapena erakusteko, herrialdeko mapa fisikoa (mendikateak, haranak, tontorrak, itsasertza, uharteak…), herrialdearen azalera eta deskribapen fisikoa eta herrialdeko paisaien argazkiak.

• Bukatzeko, erakutsi lanak ikaskideei, eta multzokatu herrialdeak kontinenteka.


Sendotzea• 1. fitxa: Planetako erliebea: eraketa eta formak (material osagarria).• 2. fitxa: Kontinenteetako eta Espainiako erliebea (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Asiako hego-ekialdeko tsunamia, 2004 (material osagarria).• 4. fitxa: Europa kontinentea (material osagarria).

© giltza 19



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Plaken tektonika eta kontinenteen jitoa azaldu.• Erliebearen eragile eratzaileen eta eragile

modelatzaileen jardunari buruzko marrazki eskematikoak egin.

• Paisaia bateko erliebea zer eragile nagusik modelatzen duten identifikatu.

• Erliebe-unitate eta uharte batzuk kontinenteen arabera sailkatu, eta munduko mapan kokatu.

Ebaluazio-fitxa• Erliebea eratzen eta modelatzen duten eragileak

azaldu.• Erliebearen formak haien deskribapenarekin lotu.• Erliebearen unitateak sailkatu, eta mapa batean

kokatu.

Ikaslearen liburua• Erliebea barneko eragileei esker sortu eta

kanpoko eragileei esker modelatzen dela, eta etengabe aldatzen ari dela ulertu.

• Kontinenteetako elementu geografiko nagusiak zein diren jakin.

• Paisaia baten krokisa egiten jakin.

Ebaluazio-fitxa• Etnaren erupzioa oinarri hartuta, erliebearen

eraketa prozesuari buruzko galderei erantzun.• Etna sumendia geografikoki kokatu.





© giltza 20


IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://es.wikipedia.org web-orrira jo, eta erliebearen eraketari buruzko bilaketa egin.• http://www.google.es web-orrira jo, eta munduko erliebe motei buruzko bilaketa egina.• http://mapsgoogle.es web-orrira jo,eta mapa mota desberdinak ikertu.




• Erliebearen elementu nagusiak identifikatzea eta deskribatzea.• Munduko, Europako, Euskadiko eta Espainiako erliebeen elementu nagusiak mapetan aurkitzea.



© giltza 21



METODOLOGIA










• Ikasgela.• Hiru aste inguruko

iraupena.







© giltza 22


METODOLOGIA


2. unitatea: ERLIEBEA ETA KONTINENTEAK. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 23



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 27


03. UNITATE DIDAKTIKOA: Ur kontinentalak eta ozeanikoakOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Ura erabiltzean zentzuz

jokatzea.Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa• Urgune nagusiak

identifikatzea eta deskribatzea.

• Munduko, Europako, Euskadiko eta Espainiako erliebe-egitura nagusiak mapetan seinalatzea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Internet baliatzea

informazioa lortzeko, eta informazio hori modu kritiko eta zuhurrean prozesatzea.

Ikasten ikastekoa• Bildutako informaziotik

ondorioak ateratzen jakitea.• Testuetako informaziotik

abiaturik, eskemak egitea.

• Planetako ozeano, itsaso, ibai eta aintzira nagusiak zein diren jakitea.

• Itsaspeko erliebearen elementuak identifikatzea eta definitzea.

• Uraren zikloaren berri izatea, eta ura planetako bizidunentzat zein garrantzizkoa den ohartzea.

• Delta bat definitzen duten ezaugarriak eta hura eratzeko prozesua ezagutzea.

• Urak gizakiontzako dituen erabilerak eta ura lortzeko dauden zailtasunak ezagutzea.

• Zenbait motatako dokumentu bisualetatik (argazkiak, mapak, irudiak eta abar) informazio geografikoa lortzea.

• Mapa topografikoak lurraldeari buruzko informazioa lortzeko erabiltzea.

Kontzeptuak• Ozeanoak eta itsasoak.• Itsaspeko erliebea.• Itsasoen mugimendua.• Ur kontinentalak. Ibaiak.• Ur kontinentalak. Aintzirak, glaziarrak eta lurpeko

urak.• Uraren zikloa.• Ura, baliabide urria.• Afrikako ibaiak eta aintzirak: ezaugarri orokorrak eta

isurialdeak.• Antartikako azaleko ura.• Europako ibaiak eta aintzirak: ezaugarri orokorrak eta

isurialdeak.• Asiako ibaiak eta aintzirak: ezaugarri orokorrak eta

isurialdeak.• Amerikako ibaiak eta aintzirak: ezaugarri orokorrak

eta isurialdeak.• Ozeaniako azaleko ura.• Iberiar penintsulako ibaiak: ezaugarri orokorrak eta

isurialdeak.• Iberiar penintsulako aintzirak.• Balear uharteetako eta Kanariar uharteetako urak.• Euskadiko ibaiak: ezaugarri orokorrak eta isurialdeak.• Euskadiko urguneak: urtegiak eta beste hezegune

batzuk.Prozedurak• Geografia-irudiak irakurtzea eta interpretatzea.• Gaikako mapak irakurtzea eta interpretatzea.• Afrikako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Europako eta Asiako mapa fisikoak irakurtzea eta

interpretatzea.

• Munduko, Europako, Euskadiko eta Espainiako hidrografiaren ezaugarri fisiko nagusiak identifikatzea, eta ozeanoak, itsasoak eta ibaiak mapan kokatzea.

• Testuetatik, mapetatik, irudietatik eta bestelako iturrietatik informazio garrantzitsua lortzea eta idatziz adieraztea.

© giltza 28



• Amerikako eta Ozeaniako mapa fisikoak irakurtzea eta interpretatzea.

• Espainiako mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.• Euskadiko mapa fisikoa irakurtzea eta interpretatzea.Baloreak• Ura zaintzeak bizia garatzeko zer nolako garrantzia

duen balioestea.• Bizia garatzeko ura babesteak duen garrantzia

balioestea.• Antartikak natura-baliabideen iturri gisa duen balioaz

konturatzea.Zehar-lerroak• Ingurumen Hezkuntza.

IKASTEKO JARDUERAK

1. Ur ozeanikoak.• Ozeanoa eta itsasoa definitu.• Itsasoko erliebe-forma nagusien marrazkia egin, eta forma bakoitza azaldu.• Itsasoko uraren mugimendu nagusiak zein diren azaldu.• Itsaslaster hotz eta bero nagusiak mapan kokatu.• Itsasgora eta itsasbehera zer eginkizunetarako kontuan izan behar diren azaldu.2. Ur kontinentalak eta uraren zikloa.• Ibaiei buruzko kontzeptu batzuk definitu, eta erregimen irregularra zer den azaldu.• Ibaien ibilguaren parte nagusiak marraztu, eta parte bakoitzean zer prozesu nagusitzen den azaldu.3. Ura, baliabide urria.• Uraren zikloa azaldu.• Uraren zikloaren faseak eta horietako bakoitzean gertatzen dena irudikatu.• Lurrean ura zein oparoa eta, aldi berean, zein urria den hausnartu.• Ura kutsatzeak dakartzan ondorioak azaldu.• Testu batetik abiatuta, uraren urritasunari aurre egiteko neurriei buruz (EE) hausnarketa egin.

© giltza 29


IKASTEKO JARDUERAK

4. Afrikako eta Antartikako ibaiak eta aintzirak.• Afrikako ibaiak isurialdearen arabera sailkatu, eta mapa mutu batean kokatu.• Antartikako ura zer egoeratan dagoen azaldu.• Testu bat irakurrita, Antartikako natura-baliabideez eta horiek kontserbatu beharraz gogoeta egin (TU).5. Europako eta Asiako ibaiak eta aintzirak.• Europako isurialde guztietako ibaien ezaugarriak laburbildu, eta mapa mutu batean seinalatu.• Europako ibai baten ibilgua kokatu, eta inguruko erliebe-formak identifikatu.• Asiako isurialde guztietako ibaien ezaugarriak laburbildu.• Asiako ibai batzuk non jaiotzen diren esan.6. Amerikako eta Ozeaniako ibaiak eta aintzirak.• Amerikako ibaiak isurialdearen arabera sailkatu, eta mapa mutu batean kokatu.• Amerikako aintzira nagusiak aipatu.• Amerikako ibai batzuk non sortzen diren adierazi.• Ozeaniako hidrografiaren ezaugarri nagusiak azaldu.7. Espainiako ibaiak eta aintzirak.• Espainiako ibaiak isurialdeen arabera sailkatu, eta mapa mutuan kokatu.• Ibaiak eta ibai-adarrak seinalatu eta identifikatu.• Ibai baten deskribapena irakurrita, zer isurialderi dagokion ondorioztatu.• Iberiar penintsulako aintzirei buruzko testu bat iruzkindu (TU).• Balear eta Kanariar uharteetako hidrografia deskribatu.8. Euskadiko ibaiak eta urguneak.• Euskadiko isurialde bakoitzeko ibaiei buruz deskribapen labur bat idatzi.• Ibai batzuk Euskadiko mapan kokatu, eta ibai-adarrak diren ala ez esan.• Ibai bat aukeraturik, hari buruzko galderei erantzun.• Euskadiko urtegien izenak aipatu, eta urtegiei buruzko galderei erantzun.• Euskadiko beste urgune batzuk aipatu.



© giltza 30




MOTIBAZIOA• Erantzun atalaren aurkezpen-irudia eta erantzunak oinarri hartu eta unitate honetan aztertuko ditugun ur

ozeanikoak (gaziak) eta ur kontinentalak (gezak), lurrazalaren eraketan eta bizitzaren bilakaeran funtsezko elementuak direla azaldu (itsasoko urak lurrazalaren % 71 betetzen du).

OSAGARRIAK

• Unitate honetan, komeni da testuen alboan dauden irudiak eta grafikoak aztertzea, edukien ulertzea errazteko.

• Era berean, eskemak eta grafikoak egitea sustatu behar da, unitateko edukiak horrelako jardueretako egokiak baitira.

• Mapak aztertzean eta grafikoak egitean, horretarako beharrezkoa den zorroztasuna, ordena eta ardura eduki beharko dira.


Sendotzea• 1. fitxa: Ur ozeanikoak (material osagarria).• 2. fitxa: Ozeanoak eta ibaiak (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Ibai-erregimena (material osagarria).• 4. fitxa: Espainiako hidrografia (material osagarria).

© giltza 31



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Ibaiaren atalak zein diren esan eta azaldu.• Uraren zikloaren prozesua zertan datzan azaldu.• Uraren erabilerari buruzko Koichiro Matsuura-ren

esaldia arrazoitu.• Espainiako ibaien ezaugarri nagusien eskema

egin, isurialdearen arabera.• Munduko mapan ibaiak eta aintzirak kokatu.

Ebaluazio-fitxa• Itsaspeko erliebearen elementu nagusiak

identifikatu eta labur azaldu.• Marrazki eskematiko baten bidez, ibaien

ibilguaren parteak eta ibai-erregimenak azaldu.• Ibai eta aintzira batzuk munduko mapa mutu

batean kokatu.• Euskadiko ibaien ezaugarri nagusien eskema

egin, isurialdeen arabera.

Ikaslearen liburua• Urpeko erliebearen parteak eta horien kokapena

jakin.• Afrikako, Asiako, Europako, Amerikako,

Ozeaniako eta Espainiako ibai eta aintzira nagusiak zein diren jakin.

• Mapa batean Munduko eta Espainiako ibai eta aintzira nagusiak kokatu.

• Uraren zikloaren prozesuaren berri izan.

Ebaluazio-fitxa• Planetako ozeanoak mapa batean kokatu.• Hainbat kontinentetako ibaiak eta aintzirak mapan

kokatu.• Testu batean, uraren faseak ordenatu.• Edateko uraren arazoak, mundu mailan, zein diren

azaldu.





© giltza 32


IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• wwww.postersaigua.cat/DOC/P01_ES.html web-orrira jo.• www.postersaigua.cat/DOC/P02_ES.html web-orrira jo.

Beste batzuk• http://es.wikipedia.org/wiki/Catergor%C3%ADa web-orrira jo.• http://es.wikipedia.org/wiki/Catergor%C3%ADa.glaciares web-orrira jo.




• Urarekin lotura duten elementu geografiko nagusiak identifikatzea eta deskribatzea.• Munduko, Europako, Euskadiko eta Espainiako elementu hidrografiko nagusienak mapan aurkitu.



© giltza 33



METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 34


METODOLOGIA


3. unitatea: UR KONTINENTALAK ETA OZEANIKOAK. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 35



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 39


04. UNITATE DIDAKTIKOA: Atmosfera, eguraldia eta klimaOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa• Mapa batean, munduko

klima nagusiak seinalatzea.Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Eguraldi-mapa soilak

interpretatzea, eguneroko bizitzan baliatzeko.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Klimari eta eguraldiari

buruzko oinarrizko lexikoa ulertzea.

Ikasten ikastekoa• Klimogramak egitea eta

ulertzea.Norberaren autonomiarakoa eta ekimenerakoa• Talde-lanean jardutea.

• Atmosferak zer osagai eta geruza dituen jakitea, eta Lurreko biziarentzat zein garrantzizkoa den ohartzea.

• Eguraldian eragina duten elementuak bereiztea: tenperatura, presioa eta hezetasuna.

• Fenomeno atmosferiko nagusiak identifikatzea eta sailkatzea.

• Mapa meteorologikoak interpretatzen ikastea.

• Klima definitzea, eta zer faktorek eragiten duten jakitea. Klima aztertzeko kontuan izaten diren elementuen berri izatea.

• Klima-eremuak mapan kokatzea.

• Klima hotz, epel eta bero nagusien ezaugarriak ikastea.

• Klimogramak egitea eta interpretatzea.

Kontzeptuak• Atmosfera. Egitura.• Eguraldia. Eguraldian eragina duten elementuak.• Fenomeno atmosferikoak.• Eguraldi-mapak edo mapa meteorologikoak.

Elementu nagusiak.• Klima. Klimaren eta eguraldiaren arteko

desberdintasunak.• Klimaren faktoreak eta elementuak.• Lurreko klima epelak, beroak eta hotzak.• Klimogramak. Egitura eta erabilera.Prozedurak• Irudietatik informazioa lortzea.• Eguraldi-mapak irakurtzea eta interpretatzea.• Paisaietan klimaren faktoreak eta elementuak

identifikatzea.• Klima-mapak interpretatzea.• Klima-motak mapan kokatzea.• Klima-mapak aztertzea eta interpretatzea.• Klimogramak egitea.• Klimogramak aztertzea eta interpretatzea.

• Atmosferaren osaeraren eta fenomeno atmosferikoen berri izatea.

• Lurreko klima nagusiak (batez ere Euskadikoak) mapan kokatzea, alderatzea eta bakoitzaren ezaugarriak azaltzea.

• Mapetan, klimogrametan, irudietan eta bestelako iturrietan informazio garrantzitsua lortzea, eta idatziz behar bezala adieraztea.

© giltza 40


IKASTEKO JARDUERAK

1. Atmosfera eta fenomeno atmosferikoak.• Atmosferaren parteak zein diren azaldu, eguraldia definitu, eta eguraldian eragina zer faktorek duten eta nola neurtzen diren esan.• Ipar hemisferioan udan neguan baino bero handiagoa zergatik egiten duen azaldu.• Fenomeno atmosferikoen eskema egin.• Hodei mota batzuk sailkatu.• Hainbat haizeren izenak aipatu (AK).2. Eguraldi-mapak nola interpretatu.• Eguraldi-mapen inguruko kontzeptu batzuk definitu.• Satelite meteorologikoek eguraldia iragartzeko nolako garrantzia duten azaldu.• Goi-presioek eta behe-presioek eguraldiarekin zer lotura duten adierazi.• Eguraldi-mapak irakurri eta interpretatu.3. Klima.• Eguraldiaren eta klimaren artean zer desberdintasun dauden adierazi.• Klima-aniztasun handia zergatik dagoen azaldu.• Klimen elementuak identifikatu eta haien eragina azaldu.• Itsasoak kliman nolako eragina duen esplikatu.• Argazkiak eta mapak azterturik, leku bateko klimaren ezaugarriak identifikatu.4. Klima-eremu handiak.• Munduko klima-eremu handiak eta klima nagusiak mapan seinalatu.• Klima hotzak, epelak eta beroak munduko mapan kokatu, eta bakoitzaren ezaugarri orokorrak azaldu.• Latitudeak klima mota bakoitzean nolako eragina duen esan, eta kliman eragina duten beste faktore batzuk aipatu.5. Klimogramak nola egin eta interpretatu.• Klima bati buruzko fitxa osatu ondoren, klimograma interpretatu.• Klimograma bat egin eta interpretatu.



© giltza 41




MOTIBAZIOA

• Unitateari hasiera eman ahal zaio aurkezpen-argazkiari begiratuta eta fenomeno atmosferikoei, urakanei eta tornadoei buruz Erantzun atalean dauden galderei erantzunda.

• Gizakion esku-hartzeak atmosferaren elementu batzuei (ozono-geruza, adibidez) edota klimaren elementu batzuei (tenperatura edota prezipitazioak, esaterako) eragin eta horiek alda ditzakeenaz jabetu, eta horrek etorkizunean Lurrari ondorio larriak ekarri ahal dizkiola.

OSAGARRIAK • Landa-lan baten bidez eguraldia eta klima bereizi.• Behatoki meteorologiko bat bisitatu, eta horri buruzko txostena idatzi.


Sendotzea• 1. fitxa: Atmosfera eta eguraldi-mapak (material osagarria).• 2. fitxa: Klimograma egitea eta interpretatzea (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Aldaketa klimatikoa (material osagarria).• 4. fitxa: Eguraldia (material osagarria).

© giltza 42



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Atmosferako geruzen ezaugarriak azaldu.• Eguraldia eta klima bereizi.• Fenomeno atmosferiko nagusiak eta kliman

eragina duten faktoreak azaldu.• Klima-mapak osatu eta eguraldi-mapak

interpretatu.• Klimograma bat aztertu, eta zer klimari dagokion

identifikatu.

Ebaluazio-fitxa• Atmosferako geruzak ordenatu.• Munduko bolan, hiru klima-eremu handien

kokapena zehaztu, eta horietako bakoitzeko klima nagusiak adierazi.

• Zenbait klima eta haien ezaugarriak erlazionatu.• Klimograma bat aztertu.

Ikaslearen liburua• Atmosferako geruzak eta horien ezaugarriak zein

diren jakin eta bereizi.• Mapa meteorologikoak interpretatu.• Klimaren faktoreak eta elementuak zein diren

jakin.• Munduko gune klimatiko nagusiak kokatu.• Klimogramak interpretatu eta egin.

Ebaluazio-fitxa• Bidaia bat egitekotan baldin bagaude, urteko zer

unetan den egokiago erabaki. Horretarako, bi klimograma aztertu eta hainbat galderari erantzun beharko zaio.





© giltza 43


IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• www.aemet.es web-orrira jo. • http://www.imn.ac.cr/educacion web-orrira jo.• http://www.paralibros.com/passim/drcat2.htm web-orrira jo.• http://www.google.es web-orrira jo.• http://images.google.es web-orrira jo.




• Mapa batean lurreko klima nagusiak kokatzea.



© giltza 44



METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 45


METODOLOGIA


4. unitatea: ATMOSFERA, EGURALDIA ETA KLIMA. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 46



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 50


05. UNITATE DIDAKTIKOA: Ingurune hotzak eta beroakOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa• Erliebearen, uren, klimaren

eta paisaiaren arteko geografia-loturak ezartzea; eta giza jardunaren eraginez sortzen diren arazoen berri izatea.

• Munduko zer eskualde diren bizitzeko egokiak ulertzea.

• Paisaia-mota nagusiak mapa batean kokatzea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Interneteko bilatzaileak

erabiltzea, informazioa lortzeko, eta informazioa kritikotasunez eta gogoetaz lantzea.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Txostenak zuzentasunez

eta koherentziaz idaztea.Ikasten ikastekoa• Paisaia bat aztertzea, eta

zer motatakoa den adieraztea.

• Paisaia naturala hainbat elementuren arteko erlazioaren emaitzatzat hartzea.

• Paisaia naturaletan zer faktorek duten eragina identifikatzea.

• Munduko paisaia natural nagusiak zein diren eta non dauden jakitea.

• Planetako klima-eremu hotzetako eta beroetako paisaia naturalak identifikatzea eta deskribatzea, eta bertako bizimoduen berri izatea.

• Planetako ingurumena babesteko, arduraz jokatzea zein garrantzizkoa den ohartzea.

Kontzeptuak• Paisaia naturala.• Paisaia naturalean eragina duten faktoreak.• Ingurune hotzetako paisaia naturalak. Ezaugarri

nagusiak.• Ingurune beroetako paisaia naturalak. Ezaugarri

nagusiak.• Gizakiak muturreko klimetan.• Eremu hotz eta beroetan bizitzea. Eremuen kokapena

eta gizakien bizimodua.Prozedurak• Munduko paisaia natural nagusiak kokatzea.• Irudi bateko paisaia aztertzea.• Klima hotzetako paisaien bereizgarriak laburbiltzea.• Irudietatik informazioa lortzea.• Irudi bateko paisaia aztertzea.• Klima beroetako paisaien bereizgarriak laburbiltzea.• Irudietatik informazioa lortzea.Baloreak• Naturaren eta muturreko klimetan bizi diren giza

taldeen arteko harreman orekatua balioestea.Zehar-lerroak• Ingurumen Hezkuntza.

• Planetaren ezaugarri fisiko nagusiak identifikatzea eta alderatzea: planetako natura-ingurune handiak osatzen dituzten elementu biogeografikoak.

• Planetako paisaia naturalak mapan kokatzea, eta giza taldeen bizimoduarekin erlazionatzea.

• Mapetatik, irudietatik eta beste iturri batzuetatik informazio garrantzitsua lortzea, eta idatziz behar bezala adieraztea.

© giltza 51


IKASTEKO JARDUERAK

1. Paisaia naturalen banaketa geografikoa.• Paisaia naturalak zer diren azaldu, eta paisaian eragina duten faktoreen eskema egin.• Landareak ingurunera nola moldatzen diren irakurri (TU).• Paisaia natural nagusiak munduko mapan kokatu.2. Ingurune hotzak.• Ingurune hotzetako paisaia nagusien ezaugarriak eskema batean laburbildu.• Euriak eta tenperaturak ingurune hotzetako paisaietan nolako garrantzia duten azaldu.• Paisaiak aztertzeko urrats nagusiei buruzko azalpena irakurri eta ulertu.3. Ingurune beroak.• Ingurune beroetako paisaia nagusien ezaugarriak eskema batean laburbildu.• Euriak eta tenperaturak ingurune beroetako paisaietan nolako garrantzia duten azaldu.• Irudi bat oinarritzat harturik, ingurune beroetako paisaia bat aztertu.4. Ingurune hotz eta beroetan bizitzea.• Ingurune beroetan giza taldeen eta naturaren artean nolako harremana dagoen adierazi.• Gune hotzetan eta beroetan bizi diren herrien ezaugarriak azaldu.• Ingurune hotzetako eta ingurune beroetako herrien bizimodua alderatu.



© giltza 52




MOTIBAZIOA• Paisaia idorrezko eta paisaia hezezko guneak bereizteko, unitatearen sarrera arretaz irakurri eta

Erantzun ataleko galderei erantzun. Komunikabideetan ikusitako gaur egungo egoerak azaldu, muturreko paisaietan bizimodua zein zaila den agerrarazten dutenak. Ikasleak, klimaren eraginez bizimodua batzuetan zein zaila den adierazten duten bizipen pertsonalak edota gertuko ingurunekoak ahoz azaldu.

OSAGARRIAK• Ikasleek fitxa bat osa dezakete (Ikusi programazioa eta orientabide didaktikoak liburuxkako 72. or.),

unitatean zehar azaltzen diren paisaiak bereiz ditzaten. Fitxak paisaiaren irudia izango du, eta ikasleek, irudirik aurkitu ezean, marraztu egin dezakete.


Sendotzea• 1. fitxa: Paisaia naturalak: sailkapena eta banaketa (material osagarria).• 2. fitxa: Inguru hotzetako eta beroetako paisaia (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Klima hotzetako eta beroetako paisaia naturalak (material osagarria).• 4. fitxa: Bioma baten suntsiketa: oihana (material osagarria).

© giltza 53



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Paisaia naturala zer den eta zer faktorek eratzen

duten azaldu.• Ingurune hotzetako paisaia nagusiak eskema

batean laburbildu.• Ingurune beroetako paisaia natural nagusien

zerrenda egin.• Paisaia natural bat aztertu, irudiak oinarritzat

harturik.• Klima-eremu bero bateko herri bat ingurunera

nola moldatzen den azaltzen duen testu bat irakurri, eta galdera batzuei erantzun.

Ebaluazio-fitxa• Paisaia naturala zer den azaldu, bai eta zer

faktorek duten eragina ere.• Paisaia naturalak sailkatu, ingurune hotzetakoak

ala beroetakoak diren arabera.• Zenbait paisaia naturalen ezaugarriak dituen taula

osatu.• Paisaia naturalak aztertu, irudien bidez.

Ikaslearen liburua• Paisaiak sailkatu, gune hotzetakoak ala

beroetakoak diren.• Landare- eta animalia-espezieak dagokien paisaia

naturalarekin erlazionatu.• Hainbat paisaia natural identifikatu.

Ebaluazio-fitxa• Bidaia exotiko bateko irudien eta kontakizunen

bidez, informazioa ordenatu, eta irudi bakoitza klima motarekin (beroa ala hotza) erlazionatu.

• Landarediaren eta faunaren deskripzioak erlazionatu zenbait irudirekin.

• Paisaia eta herrialdea erlazionatu.

© giltza 54






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• Herri hauei buruzko informazioa bilatu: saamiak, inuitak, irokesak, siuxak, masaiak, nuerrak, yanomamiak, kitxuak eta Australiako indigenak. Interneten ikerketa

egiteko herrien izenak zenbait bilatzailetan (Google, Yahoo, Altavista…) jarri.



© giltza 55




• Erliebearen, uren, klimen eta paisaien arteko erlazio geografikoak ezartzea, eta giza jardunaren eraginez sortzen diren arazoak zein diren jakitea.• Bizitzeko egokiak diren eremu geografikoak zein diren ulertzea.• Mapa batean paisaia mota nagusien kokapena egitea.



© giltza 56


METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 57


METODOLOGIA


5. unitatea: INGURUNE HOTZAK ETA BEROAK. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 58



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 62


06. UNITATE DIDAKTIKOA: Ingurune epelakOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa• Erliebearen, uren, klimaren

eta paisaiaren artean geografia-harremanak ezartzea; eta giza jardunaren eraginez zer arazo sortzen diren jakitea.

• Mapan, paisaia epel motak kokatzea, eta argazkietan identifikatzea.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Informazioa bilatzeko

irakurketen baliagarritasuna balioestea.

• Paisaiak zuzentasunez eta hiztegi egokia erabilita deskribatzea.

Ikasten ikastekoa• Informazioa eskema batean

laburbiltzea.

• Planetako klima-eremu epeletako paisaien berri izatea, eta haien berezitasunak deskribatzea.

• Europako paisaia naturalak bereiztea eta mapan kokatzea.

• Euskadiko eta Espainiako paisaia naturalen berri izatea.

• Giza jardunak ingurune epeletan zer ondorio dituen ulertzea, eta paisaia naturalak babestea zein garrantzizkoa den ohartzea.

Kontzeptuak• Ingurune epel freskoetako paisaia naturalak. Ezaugarri

nagusiak.• Ingurune epel beroetako paisaia naturalak. Ezaugarri

nagusiak.• Europako paisaien aniztasuna. Arrazoiak eta

ezaugarriak.• Paisaia gizatiartuak. Ingurumen-arazoak.• Iberiar penintsulako paisaietan eragina duten

faktoreak.• Iberiar penintsulako paisaia naturalak. Ezaugarri

nagusiak.• Paisaia gizatiartutak. Aldaketen arrazoiak.• Euskadiko paisaietan eragina duten faktoreak.• Euskadiko paisaia naturalak. Ezaugarri nagusiak.Prozedurak• Eskemak egitea, ideia nagusiak laburbiltzeko.• Argazkietako paisaiak aztertzea.• Europako paisaiak mapan kokatzea.• Iberiar penintsulako paisaiak mapan kokatzea.• Euskadiko paisaiak mapan kokatzea.Baloreak• Paisaia naturalak babestearen garrantzia balioestea.• Paisaia naturalak babesten laguntzeko jarrera hartzea.Zehar-lerroak• Ingurumen Hezkuntza.

• Planetaren ezaugarri fisiko nagusiak identifikatzea eta alderatzea: planetako natura-ingurune handiak osatzen dituzten elementu biogeografikoak.

• Planetako paisaia naturalak mapan kokatzea, eta giza taldeen bizimoduarekin erlazionatzea.


© giltza 63


IKASTEKO JARDUERAK

1. Ingurune epel freskoak.• Ingurune epel freskoetako paisaia naturalen ezaugarriak eskema batean laburbildu.• Euriak eta tenperaturak ingurune epel freskoetako paisaietan zer garrantzi duten azaldu.• Ingurune epel freskoetako paisaiei buruzko kontzeptu batzuk definitu.• Klimaren faktoreak eta paisaia naturalak lotu.• Paisaia natural batzuk mapan bilatu.• Paisaia bat aztertu, irudiak eta testuak oinarritzat harturik (TU).2. Ingurune epel beroak.• Ingurune epel beroetako paisaien ezaugarriak eskema batean laburbildu.• Euriak eta tenperaturak ingurune epel beroetako paisaietan zer garrantzi duten azaldu.• Ingurune epel beroetako paisaiei buruzko kontzeptu batzuk definitu.• Paisaia mediterraneoa mapan bilatu.• Ingurune epel beroetako landarediaren ezaugarriei buruzko galderei erantzun.• Giza jardunak ingurune epel beroetako paisaia naturalean nolako eragina izan duen azaldu.3. Europako paisaiak.• Europako klima eta paisaien gaikako mapa aztertu.• Europako paisaia naturalen ezaugarri nagusiak laburbildu.• Landaredi mota batzuk Europan kokatu, eta hazteko zer klima behar duten azaldu.• Giza jardunak Europako paisaia naturalean nolako eragina izan duen adierazi.• Europako zenbait herrialdetan zer paisaia aurki daitezkeen azaldu.4. Espainiako paisaiak.• Iberiar penintsulako klimen eta landarediaren mapa interpretatu. • Iberiar penintsulako paisaia zer faktorek taxutzen duten azaldu, eta eskualde hezea eta eskualde lehorra bereizi.• Iberiar penintsulako paisaia naturalak non dauden eta zer ezaugarri dituzten azaldu.• Euskadiren inguruko autonomia-erkidegoen klima nolakoa den, gaur egun nolako paisaiak dituzten, eta nolakoak izan beharko lituzketen azaldu.

© giltza 64


IKASTEKO JARDUERAK

5. Euskadiko paisaiak.• Euskadiko klimen eta landarediaren mapa interpretatu.• Euskadiko paisaia zer faktorek taxutzen duten azaldu.• Probintzia bakoitzeko eta norberaren udalerriko klimak identifikatu.• Paisaia atlantikoa eta paisaia mediterraneo-kontinentala kokatu eta deskribatu.• Giza jardunak norberaren udalerrian nolako eragina izan duen adierazi.





MOTIBAZIOA

• Hasi aurretik, ikasleei gune epelaren kontzeptua erakutsi, eta aurreko ikasgaian ikusitako gune bero eta hotzen artean kokatzen dela adierazi. Jarraian, gune epela munduko mapan kokatu, eta Europako zati handiena, Espainia eta Euskadi eremu horretan daudela adierazi. Ondoren, unitatearen aurkezpen-irudia komentatzeak, Erantzun ataleko galderak oinarri hartuta, ikasleei klima eta paisaia erlazionatzen lagunduko die.

• Ikasleei, beraien herrialdean zein klima eta paisaia desberdinak ezagutzen dituzten galdetu, bai eta gune epeleko beste herrialderik ezagutzen duten, haienaren antzeko klima ala bestelakoa duenik.

© giltza 65



OSAGARRIAK

Ikasleek Europako naturaguneak eta parke naturalak hobeto ezagutu ditzaten, ikerketa lana egin daiteke taldean:• Ikasleak taldetan banatu, eta naturagune bat aukeratzeko eskatu (ikusi programazioa eta orientabide

didaktikoak liburuxkako 76. or.).• Talde bakoitzak lan bat egingo du aukeratutako naturaguneari buruz. Lanetan, irudiak erantsi behar

dituzte, eta fitxa bat, informazio hau jasotzen duena:– Kokapen geografikoa.– Erliebearen ezaugarriak.– Klima mota.– Landaredi mota nagusia.– Udalerri edo bizigunerik hurbilena.– Paisaia natural hori kontserbatzeko arrazoiak.– Izan daitezkeen ingurumen-arazoak.


Sendotzea• 1. fitxa: Europako naturaguneak (material osagarria).• 2. fitxa: Gure inguruko paisaia naturalak (material osagarria)

Zabaltzea• 3. fitxa: Ingurumen arazoak Europan (material osagarria).• 4. fitxa: Iberiar penintsulako oszilazio termikoa (material osagarria).

© giltza 66



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Ingurune epel beroko eta freskoko paisaiak

identifikatu.• Ingurune epel beroko eta freskoko paisaiak

munduko mapan kokatu, eta haien ezaugarriak aipatu.

• Europako paisaien aniztasunean eragina zer faktorek duten azaldu.

• Europako klimak eta paisaiak mapan kokatu.• Euskadiko klimak mapan kokatu, haien

ezaugarriak azaldu, eta klima-eremu bakoitzeko paisaiak aipatu.

• Latitudeak, itsasoak eta erliebeak Euskadiko paisaietan zer eragin duten azaldu.

• Giza jardunak Euskadiko paisaia naturaletan nolako eragina izan duen azaldu.

Ebaluazio-fitxa• Ingurune epelak, hotzak eta beroak euren

ezaugarriekin erlazionatu.• Europako paisaien taula osatu.• Espainiako mapan, klima-motak eta landaredia

natural nagusienak kokatu, eta horien ezaugarri nagusiak aipatu.

Ikaslearen liburua• Gune epeletako paisaien ezaugarriak zein diren

jakin.• Gune epeletako paisaiak sailkatu, gune epel

hotzekoak ala gune epel berokoak diren.• Espainiako paisaiak mapa batean kokatu.• Europako mapa batean gune epeletako paisaia

mota nagusiak kokatu.

Ebaluazio-fitxa• Bidaia baten aitzakiarekin, paisaiak eta bakoitzari

dagokion tokia erlazionatu.• Paisaia motak eta deskribapenak lotu.

© giltza 67






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://aula2.elmundo.es/aula/noticia.php/2007/02/08aula1170870936.html web-orrira jo.• www.marm.es web-orrira jo.



© giltza 68




• Erliebearen, uren, klimen eta paisaien arteko erlazio geografikoak zehaztea, eta giza jardunaren eraginez sortzen diren arazoak identifikatzea.• Mapa batean paisai epel garrantzitsuenak kokatzea, eta irudi batetik abiatuta, horiek identifikatzea.



© giltza 69


METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 70


METODOLOGIA


6. unitatea: INGURUNE EPELAK. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 71



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 75


07. UNITATE DIDAKTIKOA: Lurra, arriskuan dagoen ekosistema?OINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Zientzia-, teknologia- eta osasun-kulturarakoa• Ingurumen-ondarea

errespetatzea eta babestea, eta garapen iraunkorraren aldeko jarrera agertzea.

• Jokabide batzuek ingurumenean izan ditzaketen ondorioak (onuragarriak nahiz kaltegarriak) iragartzea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Naturako prozesuei buruzko

irudiak interpretatzea.Hizkuntza-komunikaziorakoa• Testuak irakurri eta gero,

ondorioak ateratzen jakitea, eta zuzentasunez eta koherentziaz idaztea.

Ikasten ikastekoa• Prentsa-txostena egitea.Norberaren autonomiarakoa eta ekimenerakoa• Eztabaidatzea argudioak

emanda eta hitz egiteko txanda errespetatuta.

• Ekosistemak zer diren eta nola funtzionatzen duten ulertzea.

• Arrisku natural nagusiak ezagutzea: geologikoak, atmosferikoak eta biologikoak.

• Gizakiak sortutako arriskuak identifikatzea eta sailkatzea.

• Natura-baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak bereiztea.

• Prentsa-txostenak egiten ikastea.

• Planetako ingurumena babesteko, arduraz jokatzea zein garrantzizkoa den ohartzea.

Kontzeptuak• Ekosistema. Ezaugarriak eta funtzionamendua.• Naturako orekaren eta horren suntsipenaren

arrazoiak.• Arrisku naturalak. Definizioa eta motak (jatorriaren

arabera): geologikoak, atmosferikoak eta biologikoak.• Arrisku naturalen iragarpena.• Arrisku antropikoak. Definizioa eta sailkapena:

kutsadura, higadura, basamortutzea eta biodibertsitatearen galera.

• Natura-baliabideak. Definizioa eta sailkapena.• Garapen iraunkorra.Prozedurak• Irudiak irakurtzea eta interpretatzea.• Testuak irakurtzea eta interpretatzea, geografiari

buruzko informazioa lortzeko.• Irudiak irakurtzea eta interpretatzea.• Testuak irakurtzea eta interpretatzea, geografiari

buruzko informazioa lortzeko.• Irudiak irakurtzea eta interpretatzea.• Prentsa-txostenak egitea.Baloreak• Ekosistema naturalak hauskorrak direla eta babestu

behar direla ohartzea.• Natura-baliabideen kudeaketa iraunkorra zein

garrantzizkoa den ohartzea.Zehar-lerroak• Ingurumen Hezkuntza.

• Lurra ekosistema handitzat hartzea, eta giza jardunak ekosistemari nolako kaltea egiten dion jakitea.

• Ingurumen-arazo nagusien berri izatea, eta horien eragileak nahiz ondorioak zein diren azaltzea.


© giltza 76


IKASTEKO JARDUERAK

1. Lurra, ekosistema handia.• Ekosistema eta kate trofikoa definitu.• Lurra ekosistema globala da esaldiak zer esan nahi duen azaldu.• Irudi bateko ekosistemaren funtzionamendua interpretatu.• Ekosistemen hauskortasunaz gogoeta egin.• Atlas mendikateko ekosistemari buruzko testu bat aztertu (TU).2. Arrisku naturalak.• Arrisku naturalak eta natura-hondamendiak zer diren azaldu.• Arrisku natural motak eskema batean laburbildu.• Mitch urakanari buruzko testu bat aztertu.• Lurrikaren ondorioei buruzko testu bat aztertu (TU).3. Gizakiak sortutako arriskuak.• Arrisku antropiko nagusiak aipatu.• Kutsaduraren, higaduraren eta basamortutzearen eragileak zein diren azaldu.• Biodibertsitatea galtzeko arrazoiei buruzko eskema egin.• Ingurumena kutsatzen duten istripuei buruzko testu batzuk aztertu (IU).• Izaki bizidunen kutsadurari buruzko testu bat aztertu (TU).4. Natura-baliabideak.• Baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak definitu.• Natura-baliabideen arazoak eta horren ondorioak aipatu.• Garapen iraunkorra zer den azaldu.• Ingurumeneko gai bati buruzko prentsa-dosierra egin.



© giltza 77




MOTIBAZIOA• Erantzun ataleko erantzunak oinarri hartuta, ikasleei planteatu unitate honetan jorratuko duguna gaur-

gaurko gaia dela: giza jatorria duten arrisku naturalak eta gizakion ekintzek ingurumenean duten eragina. Izan ere, gai hori erraz antzeman dezakete ikasleek. Gaia balorazioaren ikuspuntutik lantzea planteatzen da.

OSAGARRIAK

Eztabaida ahozko komunikazio-teknika bat da. Taldeak, gaia aldez aurretik aukeraturik, hari buruzko iritziaketa argudio kontrastatuak azaltzen ditu.• Eztabaida ezazue gai honetaz: Beharrezkoa al da ekotasak edo ingurumen-zergak ezartzea?• Urratsak:

– Antolatu bi talde (aldekoak eta aurkakoak), eta aukeratu moderatzaile bat (eztabaida bideratzeko) eta idazkari bat (argudioak eta ondorioak laburbiltzeko).

– Bildu dokumentazioa, eta gogoeta egin gaiaz, norberaren jarrera datu objektiboen bidez aldezteko.


Sendotzea• 1. fitxa: Ekosistema eta haren arriskuak (material osagarria).• 2. fitxa: Baliabide naturalak eta garapen iraunkorra (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Berotegi efektua (material osagarria).• 4. fitxa: Petrolioa, agortzen ari den energia-iturria (material osagarria).

© giltza 78



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Ekosistema baten irudia aztertu.• Arrisku natural bati buruzko albiste bat aztertu.• Baliabide berriztagarriak eta berriztaezinak aipatu,

eta baliabideen inguruko arrisku antropikoen eskema egin.

• Garapen iraunkorra definitu, eta garapen-eredu hori sustatzeko egunerokoan zer egin dezakegun adierazi.

Ebaluazio-fitxa• Ekosistema batek nola diharduen azaldu.• Zenbait arrisku natural sailkatu, jatorriaren

arabera.• Giza jatorriko arriskuei buruzko eskema osatu.• Hainbat baliabide natural sailkatu, berriztagarriak

ala berriztaezinak diren.• Irudi bati behatu, eta giza jardunek paisaietan

duten eraginari buruzko zenbait galderari erantzun.

Ikaslearen liburua• Ekosistemaren esanahia jakin.• Ingurumenari eragiten dioten arrisku natural eta

antropiko nagusiak identifikatu eta bereizi.• Gizakiarengan eragina izan ohi duten

ingurumenaren arazoen kontzientzia hartu.

Ebaluazio-fitxa• Bi testuren bidez, arrisku naturalak eta giza

jatorria duten arriskuak aztertu.• Hondamendi naturalen aurrean hartu beharreko

neurriak zein diren ikertu.• Kutsadura murrizteko hainbat neurri ikertu, eta

garapen iraunkorrerako eredua mantendu.

© giltza 79






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://www.marm.es web-orrira jo.



© giltza 80




• Jokabide batzuek ingurumenean dituzten eraginak (onak ala txarrak) aurreikustea.• Ingurumen-ondarea errespetatzea eta defendatzea, eta garapen iraunkorrerako jarrera baikorra garatzea.



© giltza 81


METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 82


METODOLOGIA


7. unitatea: LURRA, ARRISKUAN DAGOEN EKOSISTEMA? EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 83



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 87


08. UNITATE DIDAKTIKOA: HistoriaurreaOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Denbora-unitateak behar

bezala erabiltzea.• Iraganeko gertaerak

kronologikoki ordenatzea, zer aldi dagozkien kontuan izanda.

• Historiaurreko gizarteen oinarrizko ezaugarriak identifikatzea, eta Paleolitoaren eta Neolitoaren arteko desberdintasunak eta antzekotasunak ulertzea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Iturri idatzi, grafiko eta

materialetatik informazioa ateratzea.

• Mapa historikoak interpretatzea.

Ikasten ikastekoa• Irudiak aztertzea.• Historiaurrean gertatutako

aldaketak azaltzeko, arrazoi anitz dituzten azalpenak bilatzea.

• Informazioa laburbiltzea eta antolatzea.

• Historiako denbora-unitateak erabiltzea, eta gertaerak grafikoetan kokatzea.

• Hominizazio-prozesua eta gizakiaren eboluzioa ulertzea.

• Paleolitoko, Neolitoko eta Metal Aroko giza taldeak nola bizi ziren jakitea, eta haien kultura materialaren ezaugarri nagusien berri izatea.

• Historiaurreko giza taldeen artelanak eta sinesmenak lotzea, eta Europako, Euskadiko eta Iberiar penintsulako labar-pinturen, tresnen artearen eta megalitismoaren berri izatea.

• Euskadiko eta Iberiar penintsulako Historiaurreko aldi nagusiak bereiztea, eta aldi bakoitzeko kultura nagusien ezaugarriak identifikatzea.

• Arkeologia-ondareak historia aztertzeko zer garrantzi duen balioestea, eta babestu beharrekoa dela ohartzea.

Kontzeptuak• Hominizazio-prozesua. Giza espeziearen eboluzioa.

Kokapen geografiko eta kronologikoa.• Hominidoak: eboluzioaren ezaugarriak eta espezie

bakoitzaren kultura-aurrerapenak.• Paleolitoa. Kokapen geografiko eta kronologikoa.• Bizitza Paleolitoan. Ekonomia, habitata, gizartearen

antolakuntza eta ezagutza teknikoak.• Neolitoa. Kokapen geografiko eta kronologikoa.• Bizitza Neolitoan. Ekonomia, habitata, gizartearen

antolakuntza eta ezagutza teknikoak.• Erlijioaren jatorria. Artearen eta erlijioaren arteko

lotura.• Tresnen artea. Venusak eta emankortasunaren gurtza.• Labar-pinturak: teknikak eta kokapena. Labar-pinturak

Iberiar penintsulan.• Eraikin megalitikoak. Kokapen geografiko eta

kronologikoa.• Megalitoak: motak eta erabilerak.• Megalitismoa Iberiar penintsulan.• Metal Aroa. Kokapen geografiko eta kronologikoa.• Metalgintza: kobrea, brontzea eta burdina.• Bizimodu berriak. Ekonomia, gizartearen antolakuntza

eta ezagutza teknikoak.• Paleolitoa Iberiar penintsulan: lehen biztanleak.• Neolitoa Iberiar penintsulan: lehen nekazari eta

abeltzainak.• Metal Aroa: kultura nagusiak.• Paleolitoa Euskadin: bizilekuak, bizimodua eta artea.• Neolitoa Euskadin: lehen nekazari eta abeltzainak.• Metal Aroa Euskadin.• Megalitismoa Euskadin.

• Unitate kronologikoak eta eboluzioaren nahiz aldaketaren kontzeptuak behar bezala erabiltzea, eta munduko, Euskadiko eta Iberiar penintsulako Historiaurreko eta Antzinaroko gertaerei aplikatzea.

• Neolitoko iraultzak ekonomian, gizartean eta kulturan zer aldaketa eragin zituen azaltzea, eta ondorioak aztertzea, harrapari-gizarteen ezaugarriekin alderatuz.

© giltza 88



Prozedurak• Mapa historikoak interpretatzea.• Eskemak egitea, ideia nagusiak laburbiltzeko.• Gizakiak Paleolitoan ikasitako tekniken garrantzia

balioestea.• Mapa historikoak interpretatzea.• Gizakiak Neolitoan ikasitako tekniken garrantzia

balioestea.• Labar-pinturetako irudiak aztertzea.• Marrazkietan eraikin megalitikoak identifikatzea.Baloreak• Arkeologia-ondarearen garrantzia balioestea, eta

babestu beharrekoa dela ohartzea..Zehar-lerroak• Sexu Berdintasunerako Hezkuntza.• Giza Eskubide eta Bake Hezkuntza.

IKASTEKO JARDUERAK

1. Lehen gizakiak.• Hominidoak bipedoak zirela zer esan nahi duen azaldu, eta hominidoak tximinoengandik bereizi zituzten aldaketa fisikoen berri eman.• Mapa bat aztertu, eta lehen hominidoak non agertu ziren seinalatu.• Hominizazio-prozesuaren eskema egin.2. Paleolitoa.• Paleolitoko gizon-emakumeak non bizi ziren eta zergatik ziren nomadak azaldu.• Paleolitoari buruzko kontzeptu batzuk definitu, eta garai horretako zenbait aurrerapenek gizakiei zer onura ekarri zizkieten azaldu.• Neanderthalak nola desagertu ziren irakurri (TU).3. Neolitoa.• Nekazaritza eta abeltzaintza elkarrekin loturarik ez zeukaten eskualdeetan nola agertu ziren azaldu.• Landatutako eta etxekotutako lehen espezieak mapan kokatu.• Neolitoari buruzko kontzeptu batzuk definitu, eta garai horretako teknika berriak zein izan ziren azaldu.

© giltza 89


IKASTEKO JARDUERAK

4. Artea eta erlijioa Paleolitoan eta Neolitoan.• Erlijio-sinesmenak eta errituak zergatik agertu ziren azaldu, nork bere iritzia emanez.• Tresnen artea eta labar-pinturak bereizi, eta bakoitzari dagozkion irudiak identifikatu.• Historiaurreko venus batzuk alderatu, eta zer adierazten duten azaldu.• Labar-pinturen xedeari buruzko hipotesiez hausnartu, eta zergatik ezin dugun ziur-ziur jakin azaldu.5. Megalitismoa.• Arkitektura megalitikoa definitu.• Megalitoak eraikitzeko zer behar zen eta eraikin horiek zertarako erabiltzen ziren esplikatu.• Marrazki batzuetan zer megalito mota ageri diren adierazi.6. Metal Aroa.• Gizakiak landu zuen lehen metala zein izan zen adierazi, eta non eta zer teknikaren bidez egin zuen azaldu.• Metalgintza hurrenkera jakin batean zergatik garatu zen azaldu.• Testu bat azterturik, brontzea eta burdina zertarako erabiltzen ziren adierazi.• Metalgintzak bizimoduan zer ondorio izan zituen azaldu.7. Historiaurrea Iberiar penintsulan.• Iberiar penintsulako lehen biztanleak noiz agertu ziren eta zer espezietakoak ziren adierazi.• Kulturak eta historiako aldiak lotu.• Historiaurreko aztarnategi nagusiak eta Brontze Aroko kulturen guneak mapa batean kokatu.8. Historiaurrea Euskadin.• Euskadin, Paleolitoan, zer espezietako hominidoak eta non bizi ziren azaldu.• Paleolitoko arte-adierazpideak deskribatu.• Euskadiko aztarnategi batzuk zer motatakoak diren adierazi.• Neolito iraultza Euskadin nola gertatu zen adierazi.



© giltza 90




MOTIBAZIOA

• Hasi baino lehen, ikasleak garai hartan kokatuko ditugu eta zinean zein literaturan agertu ohi den anakronismo bati buruz hausnartzea eskatuko diegu: gizakion eta dinosauroen arteko elkarbizitza.

• Gero, aurretik ikasitako kontzeptuak gogora ekarriko ditugu, historiako denboraren unitateak eta Historiaurrearen eta Historiaren arteko banaketa kasu; horretarako, Erantzun ataleko lehen galderari erantzun. Jarduera zabaldu egin daiteke urtearen, mendearen eta milurtekoaren arteko baliokidetasunak errepasatuz, horiek baitira unitate erabilienak.

OSAGARRIAK

Ikasleentzat, zaila da milaka edo milioika urteko aldiak grafikoki adieraztea. Horregatik, ariketa hau proposadaiteke:

• Egin dezagun Paleolitotik gaur arteko aldia gure bizitzako egun bati dagokiola. Kalkulatu zenbat denbora dagokion Paleolitoari, Neolitoari eta Historiari. Kalkulu hori egiteko, hiruko erregela aplikatu behar dugu, datu hauek kontuan izanik: lehen kulturak agertu zirenetik gaur arte 2.500.000 urte inguru igaro dira, eta urteak 365 egun ditu. Gero, berriz egin dezakegu eragiketa, Neolitorako eta Historiarako kronologia berezi banarekin (K.a. 10000-3000, eta K.a. 3000 — K.o 2000, hurrenez hurren). Urteak kalkulatu aurretik, Historian K.a. eta K.o. datak daudela gogorarazi. Metal Aroa bazter utz dezakegu, Neolitoa eta Historia, biak ala biak, hartzen dituelako.


Sendotzea• 1. fitxa: Hominizazio-prozesua eta hominidoak (material osagarria).• 2. fitxa: Paleolitoa, Neolitoa eta Metal Aroa (material osagarria).

Zabaltzea• 3.fitxa: Nekazaritzaren agertzea (material osagarria).• 4. fitxa: Neolitoa Iberiar penintsulan (material osagarria).

© giltza 91



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Historiaurreko aldien ardatz kronologikoa egin.• Hominizazio-prozesua eta gizakiaren eboluzioa

azaldu.• Ezaugarri batzuk Paleolitoari, Neolitoari edo Metal

Aroari dagozkion esan.• Mapan seinalatu non agertu ziren lehen

hominidoak, eta zer eskualdetan hasi ziren nekazaritza eta abeltzaintza. Bi gertaera horiei buruzko galdera batzuei erantzun.

• Historiaurreari buruzko hitz batzuk definitu.• Lehen giza lurperatzeei data jartzea eta horietatik

zer ondorio atera daitekeen azaldu.• Iberiar penintsulako Historiaurrearen ezaugarriak

laburbildu.

Ebaluazio-fitxa• Historiaurreko aldien ardatz kronologikoa egin.• Hominizazio-prozesua azaldu.• Hominido nagusiak kronologia ordenan jarri, eta

zenbait ezaugarrirekin erlazionatu.• Aro bakoitzeko ezaugarriak sailkatu: Paleolitoa,

Neolitoa eta Metal Aroa.• Iberiar penintsulako Historiaurrearekin zerikusia

izan duten baieztapen okerrak zuzendu.

Ikaslearen liburua• Hominizazio-prozesua ezagutu eta hominidoak

kronologikoki ordenatu.• Historiaurreko aroen ezaugarri nagusiak zein diren

jakin.• Historiaurreko aro bakoitzeko gertaera

esanguratsuenak eta gizakiak garai hartan lortutakoak kronologikoki ordenatu.

• Labar-pinturen esanahia jakin, horiek sinesmenekin eta erritu magiko-erlijiosoekin erlazionatu, eta haien ezaugarri nagusiak deskribatu.

Ebaluazio-fitxa• Historiaurreko aldien ardatz kronologikoa egin.• Hominizazio-prozesua Paleolitikoan hasi zela

azaldu.• Paleolitikoa eta Neolitikoa bereizi.• Erabili ziren lehenbiziko metalak zein izan ziren

aztertu, bai eta zer helbururekin erabili ziren ere.• Irudi bakoitza dagokion aroarekin erlazionatu:

Paleolitoa, Neolitoa eta Metal Aroa.

© giltza 92






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• www.atapuerca.com web-orrira jo.



© giltza 93




• Unitate kronologikoak eta eboluzioaren eta aldaketaren ideiak erabiltzea, eta bai munduan, bai Iberiar penintsulan, Historiaurrean zein Antzinaroan izandako gertaerak azaltzeko zuzen erabiltzea.

• Iraultza neolitikoak bideratutako aldaketa ekonomikoak, gizartekoak eta kulturalak identifikatzea eta azaltzea, eta horien ondorioak balioestea gizarte harrapariekin alderatuz.



© giltza 94


METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 95


METODOLOGIA


8. unitatea: HISTORIAURREA. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 96



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 100


09. UNITATE DIDAKTIKOA: Lehen zibilizazioakOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Lehen zibilizazioen

oinarrizko ezaugarriak identifikatzea.

Giza eta arte-kulturarakoa• Arte-adierazpenak

gizartearekin, pentsaerarekin eta ahalbide teknikoekin alderatzea.

• Arkitektura-lanak eta margolanak aztertzea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Irudiak interpretatzea.Ikasten ikastekoa• Antzinako zibilizazioei

buruzko informazioa egiaztatzea, iturri idatziak, arkeologikoak edo ikusizkoak erabiliz.

• Antzinaroan gertatutako aldaketei arrazoi anitz dituzten azalpenak bilatzea.

• Zibilizazioak nola sortu ziren ulertzea, eta lehen hirien ezaugarrien berri izatea.

• Mesopotamiako zibilizazioaren ezaugarri nagusien eta bilakaera historikoaren berri izatea.

• Mesopotamiako kulturaren eta artearen adierazpide nagusiak bereiztea.

• Egiptoko ingurune fisikoa eta egiptoar zibilizazioaren garapena lotzea.

• Egiptoko zibilizazioaren historiako aldiak bereiztea.

• Egiptoko gizarte-antolakuntzaren eta kulturaren berri izatea.

• Egiptoko erlijioa eta heriotzari buruzko sinesmenak aztertzea.

• Egiptoarrek eraikitako hilobien berri izatea, eta tenplu bat aztertzea.

• Hebrearrak eta feniziarrak geografikoki kokatzea, eta haien ekarpen nagusiez jabetzea.

• Lehen zibilizazioen kultura, artea eta erlijioa balioestea.

Kontzeptuak• Mesopotamiako ingurune fisikoa.• Mesopotamiako hiri-estatuak.• Mesopotamiako inperioak. Bilakaera eta aldiak.• Mesopotamiako zibilizazioaren ezaugarriak.

Ekonomia, gizartea eta erlijioa.• Mesopotamiako kulturaren garapena.• Mesopotamiako artea. Arkitektura eta eskultura.• Egiptoko ingurune fisikoa.• Egiptoko inperioak. Bilakaera eta aldiak.• Egiptoko gizarte-egitura.• Egiptoko kulturaren garapena.• Egiptoko jainko-jainkosak. Gurtza eta panteoia.• Heriotzari buruzko sinesmenak.• Artelanak nola aztertu. Egiptoko tenpluak aztergai.• Hebrearrak. Kokapena eta bilakaera.• Feniziarrak. Kokapena eta ezaugarriak.Prozedurak• Mapa historikoak irakurtzea eta interpretatzea.• Kronologia-ardatzak irakurtzea eta interpretatzea,

historiari buruzko informazioa lortzeko.• Testu historikoak irakurtzea eta interpretatzea.• Irudi historikoak aztertzea eta interpretatzea.• Kronologia-ardatzak irakurtzea eta interpretatzea,

historiari buruzko informazioa lortzeko.• Irudietatik informazioa lortzea.• Irudiak aztertzea eta interpretatzea.• Mapa historikoak irakurtzea eta interpretatzea.

• Historiako lehen zibilizazioen ezaugarri nagusien berri izatea, eta antolakuntza politikoan, ekonomian eta gizartean zer desberdintasun zituzten jakitea.

• Testuetatik, mapetatik, irudietatik eta beste iturri batzuetatik informazio garrantzitsua lortzea, eta idatziz behar bezala adieraztea.

© giltza 101



Baloreak• Mesopotamiako gizartearen egitura ulertzea

testuinguru historiko jakin baten barnean, eta desberdintasun sozialei buruzko iritzi kritikoa ematea.

• Egiptoko gizartearen egitura ulertzea testuinguru historiko jakin baten barnean, eta desberdintasun sozialei buruzko iritzi kritikoa ematea.

Zehar-lerroak• Giza Eskubide eta Bake Hezkuntza.

IKASTEKO JARDUERAK

1. Mesopotamia.• Ilgora Emankorreko ingurune fisikoaren faktoreak identifikatu.• Mesopotamiako hiri-estatuen antolakuntza azaldu.• Mesopotamiako inperioak eta haien ezaugarriak lotu.2. Mesopotamiako ekonomia, gizartea eta erlijioa.• Mesopotamiako gizarte hierarkizatuaren ezaugarriak azaldu.• Hamurabiren Kodearen pasarte bat aztertu (TU).• Irudi bat aztertu ondoren, legearen eta erlijioaren artean zer lotura dagoen azaldu.3. Mesopotamiako kultura eta artea.• Mesopotamiako kulturari buruzko eskema egin.• Mesopotamian idazkerak nolako bilakaera izan zuen azaldu, eta historian zer garrantzi izan duen balioetsi.• Argazki bateko arkitektura-lana aztertu.4. Egipto.• Nilo ibaiak Egiptoko ekonomiarako zer garrantzia zuen ohartzea.• Testua eta mapa irakurri eta interpretatu ondoren, ingurune fisikoak Egiptoko hirien kokapenean nolako eragina izan zuen ondorioztatu.• Egiptoko inperioaren bilakaera eta aldiak identifikatu.

© giltza 102


IKASTEKO JARDUERAK

5. Egiptoko gizartea eta kultura.• Egiptoko gizartearen egitura hierarkizatua aztertu.• Margolan batzuetatik abiaturik, Egiptoko gizarte-talde bakoitzaren ekonomia-jarduerak identifikatu.• Egiptoarren idazkera motak identifikatu.• Egiptoko kulturari buruzko eskema egin.6. Egiptoko erlijioa.• Egiptoarren jainkozko izaerari antzeman.• Egiptoarren heriotzari buruzko sinesmen nagusiak identifikatu.• Marrazki batzuk aztertu ondoren, Egiptoko hilobien ezaugarriak azaldu.7. Egiptoko tenpluak nola aztertu.• Egiptoko tenplu bat aztertu.8. Hebrearrak eta feniziarrak.• Hebrearren erlijioaren ezaugarri nagusiak azaldu.• Feniziarren merkataritzaren garrantzia eta hedapena balioetsi.• Iberiar penintsulako feniziar koloniak kokatu.





MOTIBAZIOA

Unitate honek, lehen zibilizazioak nola eta zergatik sortu ziren jorratzen du.• Aurkezpen-irudiak ikaslea zibilizazio ezagunenetako batean kokatuko du: Egipton. Izan ere, zibilizazio

horrek, funtsezko zenbait elementu sartzea ahalbidetuko digu, adibidez: Nilo ibaia, egitura sozioekonomikoa, idazkera hieroglifikoa, idazkera-mota...

© giltza 103



OSAGARRIAK

• Mesopotamiako eta Egiptoko artelanak oso ugariak direnez gero, haietako batzuk aztertzeko eskatuko diegu ikasleei. Web-orri hauetan eraikinen, eskulturen eta margolanen irudiak aurkituko dituzte:

http://carito.cl/carito/2001/822http://www.thebritishmuseum.ac.uk/http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd98/HisArtLit/01/artecf.htm

• Ikasleek hizkuntzaren, idazkeraren eta alfabetoaren esanahia bilatu eta azalduko dute. Gero, definizioei buruz hitz egingo dugu: lehen dokumentu idatzietan gizakiek ez zuten alfabetoa erabili, piktografikoak (marrazkiek objektuak edo oinarrizko kontzeptuak adierazten zituzten) edo silabikoak (zeinuek hotsak adierazten zituzten) baitziren.

• Taldeka, Txinan eta Indian zibilizazioa nola sortu zen ikertuko dute ikasleek. Gero, ikerlana aurkeztuko dute, horma-irudi baten bidez eta ahoz.

• Mesopotamiako herrien asmakari batzuk funtsezkoak izan dira gizateriaren historian, hala nola gurpila, adreilu egosia, goldea, idazkera kuneiformea, txirrika, zigiluak... Aukeratu asmakari horietako bat, bilatu informazioa, eta azaldu txosten batean nola asmatu zuten eta zertarako erabiltzen zen.


Sendotzea• 1. fitxa: Lehen zibilizazioen sorrera (material osagarria).• 2. fitxa: Lehen zibilizazioetako erlijioa (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Mesopotamiako gizartea (material osagarria).• 4. fitxa: Egiptoarren ehorzte-gurtzak (material osagarria).

© giltza 104



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Mesopotamiako eta Egiptoko zibilizazioetako

elementuak mapan kokatu.• Mesopotamiako eta Egiptoko zibilizazioei buruzko

esaldi okerrak zuzendu.• Mesopotamiako eta Egiptoko arkitektura-lanak

aztertu.• Hebrearren erlijio-testu bat aztertu.• Feniziarrei buruzko txosten bat egin.

Ebaluazio-fitxa• Mesopotamiako eta Egiptoko zibilizazioetako

elementuak mapan kokatu.• Hainbat elementu sailkatu, Mesopotamiakoak,

Egiptokoak, hebrearrak edo feniziarrak diren arabera.

• Mesopotamiar eta egiptoar arkitektura-lanak ikertu.

• Niloko haraneko testua aztertu.• Egiptoko gizarteari buruzko txostena egin.• Mapan feniziarrak eta hebrearrak kokatu;

hebrearrek Mesopotamiarekin eta Egiptorekin duten harremana azaldu, eta feniziarrak Mediterraneotik banatzea justifikatu.

Ikaslearen liburua• Mesopotamiako zibilizazioa, Egiptoko zibilizazioa,

feniziarrak eta hebrearrak geografikoki kokatu.• Mesopotamiako eta Egiptoko zibilizazioen

ezaugarri nagusiak zein diren jakin.• Egiptoarren, mesopotamiarren, feniziarren eta

hebrearren kulturaren, gizartearen eta artearen ezaugarri nagusiak zein diren jakin.

• Lehen zibilizazioen artelan baten iruzkina egin.

Ebaluazio-fitxa• Zibilizazio bakoitzarekin lotutako ibaiak

determinatu.• Esaldi batzuetatik abiatuta, esan zein dagokion

Mesopotamiari, Egiptori edota biei.• Mesopotamiako eta Egiptoko gizarteei buruzko

esaldiak zuzendu.• Adierazpenak lotu Mesopotamiako eta Egiptoko

zibilizazioekin.• Proposatzen diren elementuak bi kulturetako zeini

dagozkion adierazi.

© giltza 105






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://www.britishmuseum.org/explore/galleries.aspx web-orrira jo.• http://thales.cica.es/rd/ web-orrira jo.



© giltza 106




• Historiako lehen zibilizazioen oinarrizko ezaugarriak zein diren azaltzea, bai eta horien antolaera politikoan, ekonomikoan eta sozialean dauden desberdintasunak ere.

• Hainbat iturritatik (testuak, mapak, irudiak) informazio garrantzitsua lortzea, eta lortutako datuak era egokian adieraztea.



© giltza 107


METODOLOGIA











iraupena.







© giltza 108


METODOLOGIA


9. unitatea: LEHEN ZIBILIZAZIOAK. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 109



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 113


10. UNITATE DIDAKTIKOA: Antzinako GreziaOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Greziako zibilizazioaren

funtsezko ezaugarriak identifikatzea, batez ere Atenasko eta Espartako antolaketa sozial eta politikoa.

• Iraganeko gertaerak kronologikoki ordenatzea.

Giza eta arte-kulturarakoa• Greziako artearen

adierazpen nagusien berri izatea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Internet sen kritikoz eta

zentzuz erabiltzea, informazioa bilatzeko.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Greziar munduarekin

erlazionatutako oinarrizko hiztegia ezagutzea.

Ikasten ikastekoa• Testu historikoak aztertzea.• Gertaera historikoen kausa-

ondorio erlazioa identifikatzea.

• Greziako lehenbiziko zibilizazioak ezagutzea: Kretakoa eta Mizenaskoa.

• Polisen sorrera eta ezaugarri nagusiak identifikatzea.

• Greziarren kolonizazioaren zergatiez jabetzea, eta Iberiar penintsulako greziar koloniekin erlazionatzea.

• Atenasko eta Espartako gizartea eta antolakuntza politikoa alderatzea.

• Atenasen nagusitasunaren eta gainbeheraren arrazoiei antzematea.

• Alexandro Handiaren inperioa eta kultura helenistikoaren hedapena lotzea.

• Greziako artearen ezaugarri nagusiak identifikatzea, eta greziarrek zientziari nahiz kulturari egindako ekarpenak balioestea.

• Testu historikoak aztertzea.

Kontzeptuak• Kretako zibilizazioa: sorrera eta ezaugarriak.• Mizenasko zibilizazioa: sorrera eta ezaugarriak.• Heladeren kokapena eta eremu geografikoa.• Polisen ezaugarriak.• Heladeko biztanle guztien balioa.• Greziarren kolonizazioaren arrazoiak.• Greziarren kolonizazioa Iberiar penintsulan.• Atenasko demokraziaren sorrera eta ezaugarriak.• Espartako oligarkiaren sorrera eta ezaugarriak.• Atenasen nagusitasuna eta gainbehera: arrazoiak.• Atenasko kulturaren eta politikaren goren aldia.• Alexandro Handiaren inperioa.• Kultura helenistikoa eta Alexandria.• Greziako kulturaren ekarpenak.• Greziako erlijioa: jainko-jainkosak eta gurtza.• Greziako arkitektura: tenpluak eta eraikin zibilak.• Greziako eskultura: aro nagusiak.• Pintura eta zeramika.• Lehen mailako iturri idatziak.Prozedurak• Konparazio-taulak egitea.• Marrazkiak aztertzea.• Mapak eta planoak aztertzea.• Piramide erako bi grafiko aztertzea eta alderatzea.• Testu bat aztertzea.• Hiri bateko planoa aztertzea.• Eskemak egitea.• Artelanak aztertzea.• Tiraniari eta demokraziari buruzko bi testu aztertzea.

• Greziar zibilizazioaren ezaugarri nagusiak, berezitasunak eta Mendebaldeko zibilizazioari egindako ekarpenak identifikatzea eta bereiztea.


© giltza 114



Baloreak• Atenasko eta Espartako antolaketa politiko eta soziala

ulertzea testuinguru historiko jakin baten barnean, eta desberdintasun sozialei buruzko iritzi kritikoa ematea.

• Greziako kulturak Mendebaldeko munduari egindako ekarpenak balioestea.

• Greziako arteak Mendebaldeko munduari egindako ekarpenak balioestea.


IKASTEKO JARDUERAK

1. Kreta eta Mizenas.• Kretako eta Mizenasko zibilizazioak alderatu.• Kretako fresko bat aztertu.• Kretako eta Mizenasko kulturen elementuak lotu.2. Polisen sorrera.• Mapa batetik informazioa lortu.• Marrazki batzuetatik informazioa lortu.• Heladeko biztanle guztien ezaugarriak azaldu.3. Greziarren kolonizazioak.• Greziarren kolonizazioaren arrazoiak azaldu.• Mapa batetik eta hiri bateko planotik informazioa lortu.• Greziarrek Iberiar penintsula zergatik kolonizatu zuten azaldu, eta kolonia nagusiak kokatu.4. Polisen antolakuntza: Atenas eta Esparta.• Demokrazia eta oligarkia definitu.• Atenasko eta Espartako gizarte-egiturari buruzko bi grafiko alderatu.5. Atenasen nagusitasuna.• Eskiloren testu bat (lehen mailako iturria) aztertu (TU).• Delosko Liga zer zen eta zer ondorio izan zituen azaldu.• Espartaren eta Atenasen arteko lehiari buruzko testu bat (bigarren mailako iturria) aztertu (TU).

© giltza 115


IKASTEKO JARDUERAK

6. Aro helenistikoa.• Mazedoniaren hedapena Greziako polisen krisiarekin erlazionatu.• Mapa bat aztertu.• Erresuma helenistikoak nola sortu ziren azaldu.• Hiri bateko planoa aztertu.7. Kultura eta erlijioa.• Filosofiaren sorrerak zer ekarri zuen azaldu.• Greziarrek zientziari eta kulturari egindako ekarpen nagusiak laburbildu, eskema batean.• Mitologia zer den eta Zeus nor zen azaldu.• Greziarrek jainko-jainkosak nola gurtzen zituzten azaldu.8. Greziako artea: arkitektura.• Greziako arkitekturaren ezaugarri nagusien eskema egin.• Greziarren edertasun-eredua identifikatu.• Marrazki batzuk eta argazki bat azterturik, tenplu baten arkitektura-ordena eta antzoki baten atalak identifikatu.9. Greziako artea: eskultura eta pintura.• Greziako eskultura batzuk deskribatu, eta zer alditakoak diren esan.• Greziako pintura aztertzeko zeramika zergatik den garrantzitsua azaldu.10. Testu historikoak nola aztertu.• Lehen mailako iturri bat aztertu, eta beste batekin alderatu (TU).



© giltza 116




MOTIBAZIOA

Unitate honek antzinako Greziaren eta haren legatuaren ezaugarri orokorrak deskribatzen ditu.• Unitatearen aurkezpen-iruditik abiatuta, ikasleek Greziako zibilizazioaren legatuari buruz hausnartzea

bilatzen du, eta greziarrengandik jasotako herentzia horrek mendebaldeko munduan duen garrantziari buruz ere bai. Hausnarketari hasiera eman ahal zaio Erantzun atalean demokraziari buruz, Joko Olinpikoei buruz edota greziar erlijioari buruz dauden galderei erantzunez.

OSAGARRIAK

• Aztertu Iliadaren edo Odisearen pasarte bat, Greziako kulturari buruzko ezagutza zabaltzeko.• Azter itzazue artelan batzuk. Web-orri hauetan antzinako Greziako arkitekturaren eta eskulturaren irudi

ugari aurkituko dituzue:http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd98/HisArtLit/01/artegr.htmhttp://harpy.uccs.edu/greek/greek.html

• Laburbildu, horma-irudi batean, Greziako artearen ezaugarri nagusiak.• Azter ezazue film edo telesail baten pasarte bat, greziarren eguneroko bizitzari buruzko informazioa

lortzeko (ikusi unitateko filmografia).• Antolatu bisita birtual bat, antzinako Greziako polis edo santutegiren baten hondakinak ikusteko

(Empúries, Delfos edo Olinpia, besteak beste). Web-orri hauek kontsulta ditzakezue:http://www.mac.es/empuries_esphttp://www.geocities.com/CapeCanaveral/Campus/2852/delfos.htmlhttp://www.culture.gr/2/21/211/21107a/e211ga02.html#ZE


Sendotzea• 1. fitxa: Greziako polisak (material osagarria).• 2. fitxa: Greziar artea (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Grezia klasikoko emakumeak (material osagarria).• 4. fitxa: Olinpiar Jokoak (material osagarria).

© giltza 117



EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Helade deskribatu.• Greziarren kolonizazioaren kausa nagusiak

esplikatu, eta mapa bat osatu.• Gerra Medikoetan eta Peloponesokoetan nor

borrokatu ziren eta zer ondorio izan zituzten azaldu.

• Demokrazia hitza definitu, eta Greziako demokrazia gaur egungoarekin alderatu.

• Greziarren kolonizazioen mapa aztertu.• Filosofia eta mitologia definitu, eta nolako

garrantzia izan zuten azaldu.• Artelan bat aztertu.

Ebaluazio-fitxa• Kretako eta Mizenasko zibilizazioen ezaugarri

nagusiak aztertu.• Greziako zibilizazioari buruzko zenbait oker

zuzendu, eta gertaera batzuk aroen arabera kokatu: arkaikoak, klasikoa edo helenistikoa.

• Greziako erlijioaren ezaugarriak azaldu.• Greziar arteari buruzko testua idatzi.• Greziako eskultura artelan bat aztertu.

Ikaslearen liburua• Kretako, Mizenasko eta antzinako Greziako

kontzeptu politiko, ekonomiko eta sozial nagusiak jakin.

• Espartako eta Atenasko antolaketa politiko eta sozialaren sistemak bereizi.

• Gertaera politiko nagusiak horiek gertatu ziren zibilizazioaren arabera sailkatu, baita horien protagonista izandako pertsonak ere.

• Greziako artelanak aztertu, eta horien iruzkina egin.

Ebaluazio-fitxa• Adierazpen batzuetako esaldi okerrak zuzendu.• Atenasko sistema politikoari buruzko testua

irakurri, eta galderei erantzun.• Esaldi batzuk kontzeptu zientifikoekin eta

kulturalekin edota dagozkien protagonistekin erlazionatu.

© giltza 118






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://www.biografiasyvida.com web-orrira jo.• www.culturaclasica.com (Tucididesi buruzkoa) web-orrira jo.• www.biografiasyvidas.com (Tucididesi buruzkoa) web-orrira jo.

Beste batzuk• http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd98/HisArt/01/artgr.htm web-orrira jo.• http://www.abcpedia.com/arte/arte-griego.htm web-orrira jo.• http://www.mac.cat/esl/Sedes/Empuries web-orrira jo.• http://es.wikipedia.org/wiki/Olimpia web-orrira jo.• http://es.wikipedia.org/wiki/Delfos web-orrira jo.



© giltza 119




• Greziar zibilizazioaren funtsezko eta jatorrizko ezaugarriak zein diren azaltzea eta bereiztea, bai eta Mendebaldeko munduari egindako ekarpenak ere.• Hainbat iturritatik (testuak, mapak, irudiak) informazio garrantzitsua lortzea, eta lortutako datuak era egokian adieraztea.



© giltza 120


METODOLOGIA


10. unitatea: ANTZINAKO GREZIA. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta


baliagarria.– Erantzun: 10. unitateko edukietan sartu aurretik zenbait jarduera,

aurretiko ezagutzak gogorarazteko.– Oinarrizko gaitasunak: ikaste-prozesuaren bidez barneratu beharreko







© giltza 122



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 126


11. UNITATE DIDAKTIKOA: Erroma: Monarkia, Errepublika, InperioaOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Erromatar zibilizazioaren zer

aldi politiko izan zituen jakitea, eta aldi horiek kronologikoki ordenatzea.

• Komunikatzeko eta, besteen ideiak balioetsi ondoren, haien lekuan jartzeko gai izatea.


zentzuz erabiltzea, informazioa bilatzean.

Ikasten ikastekoa• Gertaera historikoen kausa-

ondorio erlazioa identifikatzea.

• Lehen mailako iturrietako informazioa egiaztatzea.

• Mapa historikoak iruzkintzea.

Norberaren autonomiarakoa eta ekimenerakoa• Lan bat pentsatzea,

aztertzea, planifikatzea, egitea eta berrikustea, eta ondorioak ateratzea.

• Erromatar zibilizazioaren historiako aldi politiko nagusiak kronologikoki ordenatzea, eta haien ezaugarrien berri izatea.

• Erromatar gizartearen eta antolakuntza politikoaren ezaugarri nagusiak identifikatzea.

• Mapa historikoak aztertzea.• Mendebaldeko Erromatar

Inperioa zergatik amaitu zen bereiztea, eta germaniarren inbasioek zer eragin izan zuten jakitea.

• Germaniar erresumetako politikaren, gizartearen eta ekonomiaren ezaugarri nagusien berri izatea.

• Pax romana bakea bermatzeko eta Erromatar Inperioa zabaltzeko zein garrantzizkoa izan zen ohartzea.

Kontzeptuak• Erromaren jatorria.• Monarkia. Latindarrak eta etruskoak.• Errepublikako erakundeak.• Erromako gizartea.• Errepublikaren hedapena. Konkista nagusiak.• Errepublikaren krisia eta gainbehera.• Erromatar Inperioaren sorrera.• Inperioaren antolakuntza. Probintziak eta hiriak.• Berant Inperioaren krisialdia. Eragile nagusiak.• Inperioaren zatiketa eta amaiera.• Germaniar herriak. Ezaugarriak eta Erromarekiko

harremanak.• Germaniar erresumak. Politika, gizartea eta

ekonomia.Prozedurak• Historiako gertaerei buruzko iturriak alderatzea.• Plano historikoak irakurtzea.• Eskemak egitea, ideia nagusiak laburbiltzeko.• Mapa historikoen iruzkina egitea.• Testu historikoak aztertzea.Baloreak• Erromako gizartea ulertzea testuinguru historiko jakin

baten barnean, eta desberdintasun sozialei buruzko iritzi kritikoa ematea.

• Pax romana eta armada bakea bermatzeko zein garrantzizkoak izan ziren ohartzea.


• Erromatar gizartearen eta antolakuntza politikoaren ezaugarriak azaltzea.


© giltza 127


IKASTEKO JARDUERAK

1. Jatorria eta Monarkia.• K.a. VIII. mendean Italiar penintsulan zer herri bizi ziren identifikatu.• Erroma hiriaren sorlekuaren irudia aztertu.• Elezaharraren arabera, Erroma noiz eta nola sortu zen azaldu, eta historialarien datuekin alderatu.• Erromatar Monarkia deskribatu, eta garai hartan hiria nola aldatu zen azaldu.2. Errepublika.• Errepublikako gobernu-erakundeei buruzko eskema bat egin.• Errepublikaren garaian Erromako gizartean zer talde zeuden esplikatu.• Erromatar gizartean emakumeen egoera nolakoa zen adierazi.• Erromatar gobernuari buruzko esaldi baten esanahia azaldu.3. Hedapena eta Errepublikaren krisia.• Errepublikaren garaian Erromak konkistatutako lurraldeen mapa aztertu.• Errepublikaren krisia eta Inperioaren sorrera eragin zituzten arrazoi politikoak azaldu.• Julio Zesarren biografia idatzi, eta boterea nola erabili zuen azaldu.• Mapa historikoak zer diren azaldu.4. Erromatar Inperioa• Oktavio Augustoren agintaldian zer aldaketa politiko gertatu ziren esplikatu, eta haren jokabide politikoa aztertu.• Erromatar Inperioko lurraldeen eta mugen mapa aztertu.• Pax romana kontzeptua definitu, eta armadak bakea bermatzeko nolako garrantzia izan zuen azaldu.• Inperioaren antolakuntza eskema batean laburbildu.• Erromako merkataritzaren garrantziari buruzko testu bat aztertu.5. Inperioaren amaiera• Berant Inperioaren garaian Erromatar Inperioko mugetan zer arazo egon ziren azaldu.• Erromatar Inperioaren krisiaren kausa politiko, ekonomiko eta sozialak bereizi.• Inperioaren zatiketari buruzko mapa bat aztertu (TU).• Erromaren arpilatzeari buruzko testu bat aztertu.

© giltza 128


IKASTEKO JARDUERAK

6. Germaniar herriak.• Germaniar herriak nondik heldu ziren eta erromatarrekin harremanetan nola jarri ziren esplikatu.• Zenbait testu irakurrita, germaniar herriak Erromatar Inperioan nola sartu ziren alderatu (TU).• Germaniar erresumen ezaugarri politiko, sozial eta ekonomiko nagusiak aipatu.





MOTIBAZIOA

Unitate honetan erromatar zibilizazioaren aldi politikoen ezaugarri nagusiak azaltzen dira. Horrez gain, herri germaniarren ezaugarri nabarmenenak ere deskribatzen dira.• Hasi baino lehen, ikasleei garai historikoan kokatzen lagundu. Horretarako, unitatearen aurkezpeneko

ardatz kronologikoari erreparatu, eta erromatar zibilizazioaren aldiak lehenengoz bereiziko dira, unitatearen izenburuarekin erlazionatzeaz batera.

OSAGARRIAK

• Hasteko, lehen eta bigarren mailako iturri historikoak zer diren gogorarazi ikasleei: lehen mailakoak gertaeren lekukoek idatzitako testuak dira; bigarren mailakoak lehen mailakoetan oinarritzen dira.

• Gero, liburuko testu hauek arretaz irakurriko dituzte:- «Erromaren arpilatzea» (San Jeronimoren Gutunak liburutik hartua), eta Mendebaldeko Erromatar

Inperioari eta Ekialdeko Erromatar Inperioari buruzko testu-koadroak. Hirurak 231. orrialdean daude.- «Lehen barbaroak» (Sinesio Zirenekoa), «Hunoak» (Amiano Martzelino) eta «Atila, hunoen erregea».

Liburuko 232. orrialdean daude.• Azkenik, galdera hauei erantzungo diete:

- Zer testu dira lehen mailako iturriak? Zein dira bigarren mailakoak? Arrazoitu erantzuna.- Zer testutan kontatzen dituzte autoreek gertaerak?- Eta, zure ustez, zeinetan agertzen dute beren iritzia?- Historialariek beren testuetan azaltzen duten guztia egiazkoa al da? Asmatuak izan al daitezke gauza

batzuk? Zergatik?

© giltza 129




Sendotzea• 1. fitxa: Erromako historiaren aldiak (material osagarria).• 2. fitxa: Erromatar Inperioa (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Erromako armada (material osagarria).• 4. fitxa: Germaniarren inbasioak (material osagarria).

EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Erromatar historiaren kronologia-ardatza egin, eta

garai bakoitzeko politikaren ezaugarriak azaldu.• Erromatar Inperioaren hedapenari buruzko mapa

bat aztertu.• Erromako gizartearen antolakuntza eskema

batean laburbildu.• Germaniar herriei buruzko testu bat aztertu.

Ebaluazio-fitxa• Erromatar historiako gertakarien taula osatu.• Zenbait baieztapen sailkatu, Monarkia,

Errepublika edo Inperio garaikoak diren arabera.• Mapa bati behatu ondoren, Erromatar Inperioaren

zatiketari buruzko galderei erantzun.• Germaniar herriei buruzko idazlana egin.

Ikaslearen liburua• Erromako historiako gertaera politiko nagusiak

sailkatu, Monarkia garaikoak, Errepublika garaikoak ala Inperio garaikoak diren aintzat hartuta.

• Erromatar Inperioaren krisiaren arrazoiak jakin.• Erroma garaiko esklabotzari buruzko testu bi

interpretatu.

Ebaluazio-fitxa• Mapa batean, Erromatar historiako garaiak

adierazi.• Garai bakoitza gertaera garrantzitsu batekin

erlazionatu.• Monarkiaren, Errepublikaren eta Erromatar

Inperioaren arteko desberdintasunei buruzko idazlana egin.

• Proposatzen diren germaniar herrien jatorria mapan kokatu.

• Oker dauden baieztapenak zuzendu.

© giltza 130






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://www.bbc.co.uk/schools/romans/army.shtml web-orrira jo.• http://es.wikipedia.org/wiki/Legion_romana web-orrira jo.

Beste batzuk• Interneteko zenbait web-orritara jotzeak, bakeari eta pax romanari buruzko ezagutzetan sakontzeko aukera emango du.



© giltza 131




• Erromatar zibilizazioaren antolaera politikoaren eta sozialaren ezaugarri nagusiak adierazi.• Hainbat iturritatik (testuak, mapak, irudiak) informazio garrantzitsua lortzea, eta lortutako datuak era egokian adieraztea.



© giltza 132


METODOLOGIA


11. unitatea: ERROMA: MONARKIA, ERREPUBLIKA, INPERIOA. EGITURA

– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta -testuarekin erlazionaturikoak.

– Aurkibidea: unitateko edukien aurkezpena, ikaste-prozesua antolatzeko baliagarria.

– Erantzun: 11. unitateko edukietan sartu aurretik zenbait jarduera, aurretiko ezagutzak gogorarazteko.

– Oinarrizko gaitasunak: ikaste-prozesuaren bidez barneratu beharreko oinarrizko gaitasunak.

– Edukiak: unitateko eduki bakoitzerako ikasketa-sekuentziak, testuinguruan kokatutako egoeretatik edo adibideetatik abiatuta; sekuentzia horietan, ikasketa-jarduerak daude prozesu deduktiboan, eta, amaieran, ondorio bat eta aplikazio-jarduerak.





© giltza 134



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 138


12. UNITATE DIDAKTIKOA: Erromatar zibilizazioaOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Erromatar gizartearen

oinarrizko ezaugarriei antzematea.

Giza eta arte-kulturarakoa• Arte-adierazpenak

gizartearekin, pentsaerarekin eta ahalbide teknikoekin alderatzea.

• Hiri-planoa marraztu eta bertan elementuak kokatzea.


zentzuz erabiltzea, informazioa bilatzeko.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Komunikazio idatzietan

aurkezpena eta txukuntasuna balioestea.

Ikasten ikastekoa• Eskemak egitea testu batek

emandako informazioa oinarri hartuta.

Norberaren autonomiarakoa eta ekimenerakoa• Lan bat pentsatu, aztertu,

planifikatu, jorratu eta berrikustea, eta bertatik ondorioak ateratzea.

• Erromatar hirien ezaugarri nagusien berri izatea.

• Nekazaritza eta merkataritza erromatar ekonomian zein garrantzizkoak ziren ohartzea.

• Erromatar arkitekturaren ezaugarri nagusiak eta eraikin motak identifikatzea.

• Erromatarren erlijio klasikoko sinesmen eta errituen ezaugarri nagusiak bereiztea.

• Kristautasunaren jatorriaren eta ezaugarri nagusien berri jakitea, eta agintariek zergatik jazarri zioten eta nola hedatu zen ulertzea.

Kontzeptuak• Erromatarren hirigintza-eredua. Ezaugarriak eta

elementuak.• Erromatarren etxeak.• Erromatar hirietako bizimodua.• Lehorreko eta itsasoko merkataritza.• Erromako nekazaritza. Produktuak eta ustiategiak.• Erromako villak. Egitura eta erabilerak.• Erromatar eraikinak. Ezaugarriak eta tipologia.• Eskultura, pintura eta mosaikoa.• Erromatar jainko-jainkosak.• Gurtza publikoa eta pribatua.• Kristautasunaren hasiera. Garaia eta Jesusen mezua.• Kristautasunaren hedapena.• Kristautasunaren bilakaera Erromatar Inperioan.Prozedurak• Irudiak aztertzea eta interpretatzea.• Testuak irakurtzea eta aztertzea.• Irudiak aztertzea eta interpretatzea.• Artelanak aztertzea.• Testuak irakurtzea eta aztertzea, historiari buruzko

informazioa lortzeko.• Erromatar zibilizazioak utzitako kultura-ondarea.• Erromatar mitologia.Baloreak• Erromatar zibilizazioak gaur egungo gizartean zer

eragin duen balioestea.Zehar-lerroak• Giza Eskubide eta Bake Hezkuntza.

• Erromatar zibilizazioko ekonomiaren eta kulturaren ezaugarriak azaltzea.


© giltza 139


IKASTEKO JARDUERAK

1. Erromatarren hiriak.• Erromatar hirien ezaugarriak azaldu.• Erromatar hiri bateko planoa aztertu.• Insulak eta domusak zer ziren azaldu.• Domus baten irudia aztertu.2. Hirietako bizimodua eta merkataritza.• Erromatarrek aisialdia zertan ematen zuten esplikatu.• Erromatarren gonbitei buruzko testu bat aztertu.• Erromatar merkataritza sailkatu, eta garraiobideak nahiz komunikabideak aztertu.• Merkataritzarako txanpona erabiltzeak dituen abantailak arrazoitu.3. Nekazaritza eta landako bizimodua.• Erromatar nekazaritzaren ezaugarriak adierazi.• Kolonoak eta esklaboak bereizi.• Lurjabeei eta kolonoei buruzko testu bat aztertu (TU).• Villa baten irudia aztertu.4. Erromatarren ingeniaritza eta artea.• Erromatar artearen ezaugarriak azaldu, eta berrikuntza teknikoak balioetsi.• Erromatarrek zer eraikuntza-elementu asmatu zituzten eta beste herri batzuengandik zein hartu zituzten bereizi.• Testua irakurri eta irudia interpretatu, akueduktuak zertarako eta nola erabiltzen ziren ulertzeko (TU).• Irudi batzuetako eskulturak aztertu.5. Erromako erlijio klasikoa• Erromatarren eta greziarren erlijioen artean zer lotura dauden azaldu.• Erromako erlijio klasikoaren ezaugarriak esplikatu.• Erromatarren jainko-jainkosa nagusiak identifikatu.• Erromatar erlijioari buruzko testu bat aztertu.6. Kristautasuna.• Jesus Nazaretekoaren biografia laburra idatzi.• Jesusen mezuaren alderdi nagusiak laburbildu.• Biblia eta Ebanjelioak zer diren azaldu.• Kristautasunaren elementu berritzaileak identifikatu, eta Erromatar Inperioko agintariek arriskutsutzat zergatik jotzen zuten azaldu.• Konstantinoren biografiaren berri izan, eta kristautasunera bihurtu zela jakin.

© giltza 140


IKASTEKO JARDUERAK

7. Kultura-ondarea.• Erromatar kultura-ondarea gure gizarteko hainbat arlotan identifikatu.• Erromatar mitologiak Mendebaldeko kulturan zer eragin izan duen aztertu.• Testu bat interpretatuz, latinak erromanizazio-prozesuan zer eragin izan zuen azaldu.





MOTIBAZIOA

Unitate honek Erromako zibilizazioaren gizarte, ekonomia, erlijio, arte eta kulturaren ezaugarri nagusiak jorratzen ditu.• Erromako gizarteari eta kulturari buruz ikasleek lehenagotik izan ditzaketen ezagupenak identifikatzeko,

Erantzun ataleko galderei erantzuteko eskatuko zaie eta, unitatearen aurkezpen-irudietatik abiatuta, Erromako zibilizazioak mendebaldeko munduari utzitako legatuari buruz hausnartu dezatela ere bai.

OSAGARRIAK

• Taldeka jarrita, aukeratu erromatarren eguneroko bizimoduaren alderdi bat, eta egin horma-irudi bat. Margolanak, mosaikoak, erliebeak eta beste erants ditzakezue. Besteak beste, honako gai eta alderdi hauek lan daitezke:

- Janaria. Elikaduraren oinarria, gizarte-desberdintasunak, sukaldaritza.- Jantziak eta oinetakoak. Ezaugarri orokorrak. Gizonen eta emakumeen arteko nahiz gizarte taldeen

arteko desberdintasunak.- Hezkuntza. Irakasleak eta ikasleak: nor ziren. Ikastegiak.- Emakumeak. Emakumeen eginkizuna gizartean eta familian.- Heriotza. Heriotzari buruzko sinesmenak. Hileta-errituak eta ehorzteko moduak.

Horma-irudiak egiteko, liburuak, entziklopediak eta web-orriak kontsulta ditzakezue.

© giltza 141




Sendotzea• 1. fitxa: Erromatar arkitektura (material osagarria).• 2. fitxa: Erromatar-ondarea (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Erromatar merkataritza (material osagarria).• 4. fitxa: Artelan bat aztertzea (material osagarria).

EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Erromatar hiriek zer ezaugarri zituzten azaldu, eta

Inperioaren antolakuntzan nolako garrantzia izan zuten aztertu.

• Nekazaritzak eta merkataritzak erromatar ekonomian zer eragin izan zuten azaldu.

• Domusei buruzko testu bat irakurri.• Irudi batzuetako eraikinak aztertu.• Hitz jakin batzuk erabiliz, erromatar erlijio

klasikoaren eta kristautasunaren ezaugarriak azaldu.

Ebaluazio-fitxa• Emandako hitz batzuen bidez Erromako hirien

egituraren funtsezko ezaugarriak azaldu.• Erromako ekonomiari buruzko eskema osatu.• Erromako arkitektura-lana aztertu.• Erromako erlijio klasikoari buruzko testu bat

irakurri, eta galdera batzuei erantzun.• Erromanizazioa zer izan zen azaldu.

Ikaslearen liburua• Erromako hirigintzaren elementu nagusiak zein

diren jakin, bai eta Erromako zibilizazioak eraikitako eraikin publiko eta pribatuen forma eta erabilera zein zen ere.

• Erromako artearen ezaugarri nagusiak eta haren ekarpen garrantzitsuenak zein diren jakin.

Ebaluazio-fitxa• Irudiei behatu eta hitz egokiekin erlazionatu.• Irudi bakoitza dagokion paragrafoarekin lotu.

© giltza 142






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• http://www.tarraconensis.com/pompei_romano/pompei_romana.html web-orrira jo.• http://www.pompeiisites.org web-orrira jo..

Beste batzuk• http://www.terra.es/personal/aiolozil/revista/revzap2/art002.htm web-orrira jo.• http://www.verdemente.com/Articulos/Cocina/cocinaroma.htm web-orrira jo.



© giltza 143




• Erromatar zibilizazioaren antolaera ekonomikoaren eta kulturalaren ezaugarri nagusiak adierazi.• Hainbat iturritatik (testuak, mapak, irudiak) informazio garrantzitsua lortzea, eta lortutako datuak era egokian adieraztea.



© giltza 144


METODOLOGIA


12. unitatea: ERROMATAR ZIBILIZAZIOA. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 146



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 150


13. UNITATE DIDAKTIKOA: Erromatarrak gure arteanOINARRIZKO GAITASUNAK HELBURU DIDAKTIKOAK EDUKIAK EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarterakoa eta herritartasunerakoa• Antzinaroan gure inguruan

izandako kulturak eta gertaerak kronologikoki ordenatzea.

• Erromatarren aurreko herriak eta kultura identifikatzea, eta erromatarren eragina igartzea.

Giza eta arte-kulturarakoa• Artelanak eta horiek

babesteko ahalegina balioestea.

Informazioa tratatzekoa eta teknologia digitala erabiltzekoa• Lehen mailako informazio-

iturrietatik, gaikako mapetatik eta irudietatik informazioa lortzea.

Hizkuntza-komunikaziorakoa• Txosten bat zuzen eta

koherentziaz argudiatzea eta lantzea.

Matematikarakoa• Gertaera historiko bat

aztertzea, kronologikoki kokatzea, eta kausak eta ondorioak bereiztea.

• Antzinaroan euskaldunen lurraldean eta Iberiar penintsulan bizi izan ziren herrien ezaugarri nagusiei antzematea.

• Euskaldunen lurraldea eta Hispania nola eta noraino erromatartu ziren jakitea.

• Erromatarrek Euskadin eta Iberiar penintsulan utzitako ondarea aintzat hartzea.

• Germaniarren inbasioak eta erromatar menderaldiaren amaiera lotzea.

• Erromatarren erlijioa eta kristautasuna gure artean nola zabaldu ziren jakitea.

• Iturri historikoak identifikatzea, eta horien informazioekin kritiko izatea.

• Erromatarrek euskaldunen lurraldean eta Hispanian jasotako eraikin nagusiak identifikatzea.

Kontzeptuak• Euskal tribuak: kokapena eta ohiturak.• Erromatarren konkista euskal lurraldean.• Euskal lurraldeen erromanizazioa: agerra eta saltusa.• Iberiar penintsulako lurralde-antolamendua

erromatarren garaian.• Hispania erromatarreko ekonomia.• Germaniar herrien sarraldia euskal lurraldean eta

Iberiar penintsulan.• Bisigodoen erresuma: politika eta ekonomia.• Latinaren eragina euskaran.• Erromatarren artea euskal lurraldeetan: adibide

nagusiak.• Erromatar artea Iberiar penintsulan: adibide nagusiak.• Erromatarren kultura-ondarea Iberiar penintsulan.• Erromatarren erlijioa eta bertako sinesmenak:

sinkretismoa.• Kristautasunaren hedapena: ebanjelizazioa.Prozedurak• Iberiarrak eta zeltak: kokapena eta ohiturak.• Lehen mailako iturri idatziak iruzkintzea.• Mapa historikoak aztertzea.• Mapa batetik informazioa lortzea.• Mapak alderatzea.• Gertakari historiko bat aztertzea: hipotesiak

adieraztea, iturriak egiaztatzea eta ondorioak ateratzea.

Baloreak• Erromatarren aurreko herrien ohiturak dagokien

testuinguruan balioestea.• Erromatarrek gurean utzitako ondarea balioestea.• Erromatar kulturak gaur egun Iberiar penintsulan zer

eragin duen balioestea.

• Erromatarren aurreko herrien ezaugarri nagusiak identifikatzea.

• Erromanizazioak gure inguruan izandako eraginari antzematea, eta erromatarrek utzitako ondarea oraindik nabaria dela ohartzea.

• Hainbat iturritatik (testuetatik, mapetatik, irudietatik) informazio adierazgarria lortzea, eta informazio hori behar bezala idatziz adieraztea.

© giltza 151




IKASTEKO JARDUERAK

1. Erromatarren aurretik.• Erromatarren aurreko euskal tribuei buruzko mapa bat aztertu.• Lehen eta bigarren mailako iturri idatzietatik informazioa lortu.• Iberiarren eta zelten bizimoduak alderatu.2. Euskaldunen lurraldeen menderaldia.• Ataleko mapa aztertuta, erromatar konkistari buruzko hainbat alderdi azaldu.• Euskal lurraldeen konkistari buruzko testu bat (bigarren mailakoa) iruzkindu.• Euskal tribuen erromanizazioari buruzko eskema egin.3. Euskaldunak erromatarren garaian.• Mapa historiko bat aztertu, eta euskal lurraldeen erromatar antolamenduari buruzko alderdi batzuk esplikatu.• Erromatarren garaian euskal lurraldeetan zer produktu ekoizten ziren aipatu.• Arditurriko meatzeei buruzko testua iruzkindu.4. Hispania erromatarren garaian.• Iberiar penintsularen erromatar konkistari buruzko zenbait arlo azaldu, mapa bat irakurrita.• Mapa batetik abiatuta, erromatarren garaiko Iberiar penintsulako lurralde-antolamenduari buruzko informazioa lortu.5. Inperioaren amaiera.• Mapa historiko bat aztertuta, barbaroak euskal lurraldera nola heldu ziren azaldu.• Barbaroen inbasioak Iberiar penintsulan izandako eraginari buruzko testua (lehen mailakoa) iruzkindu.6. Erromatarren kultura eta artea euskararen lurraldean.• Euskal tribuen mapa marraztu, eta erromatarren garaian, eta ondoren, bertan zer hizkuntza erabiltzen ziren adierazi.• Euskarak latinetik hartutako hitz batzuk idatzi.• Erromatarrek gurean utzitako arte-ondareari buruzko mapa egin.7. Hispano-erromatar kultura eta artea.• Iberiar penintsulako erromatar ondare artistiko-kulturalari buruzko mapa interpretatu.• Erromatarrek Iberiar penintsulako kulturari egindako ekarpenak laburbildu eskema batean.

© giltza 152


IKASTEKO JARDUERAK

8. Erlijioak euskal lurraldean.• Erlijioen bilakaerari buruzko ardatz kronologikoa egin.• Barbaroek kristautasunaren hedapenean zer eragin izan zuten azaldu.• Euskal lurraldeko kristau-aztarna batzuei buruz jardun.9. Gertaera baten azterketa: Numantziaren konkista.• Bisigodoak Barcinora sartu zirenekoari buruzko hainbat iturri historiko aztertu.





MOTIBAZIOA

Unitate honetan, gure lurraldeak eta Iberiar penintsulak Antzinaroan izandako bilakaera landuko dugu: Erroma aurreko herriekin hasi, kolonizazio- eta erromanizazio-prozesuarekin jarraitu eta herri germaniarren sarrera eta bisigodoen erresumaren ezarpenarekin amaituko dugu.• Aurkezpen-irudia oinarri hartuta, Erantzun atalean erromatarren aztarnei buruz dauden galderak egingo

dira, eta horri, erromatarrak gure artean egon ziren garaiari buruz ikasleek dakitena gehituko zaio.

OSAGARRIAK

• Ikasleek, taldeka jarrita, unitatean landutako garaiari buruzko kronologia-ardatz handi bat (horma-irudien antzekoa) egin dezakete: erromatarren aurreko herriak, erromatarren menderaldia eta germaniarren sarraldia. Irudi batzuk erants daitezke, osagarri gisa.

• Euskadin aurkitutako erromatar artelanak aztertu. Arkeologia-museoen webguneak erabil daitezke.• Peutinger-en Tabulan Euskadiko hiriak eta galtzadak identifikatu beharko dituzte ikasleek. Horretarako,

web-orri honetara jo: http://traianus.rediris.es/viasromanas

© giltza 153




Sendotzea• 1. fitxa: Iberiar penintsula Antzinaroan (material osagarria).• 2. fitxa: Erromatar kultura-ondarea Iberiar penintsulan (material osagarria).

Zabaltzea• 3. fitxa: Eskultura iberiarra (material osagarria).• 4. fitxa: Numantziaren konkista (material osagarria).

EBALUAZIOA


Ikaslearen liburua• Euskal lurraldeen erromatar konkistari buruzko

kronologia-ardatza egin.• Erromatarren aurretik euskal lurraldeetan eta

Iberiar penintsulan zer herri bizi ziren jakin.• Hispaniako probintzia-banaketari buruzko mapa

bat aztertu.• Erromanizazioa definitu, eta Erromaren kultura-

ondarearen garrantzia balioetsi.• Bisigodoen garaiari buruzko testu bat iruzkindu.

Ebaluazio-fitxa• Erromatarren aurretik penintsulan zeuden herrien

ezaugarriak identifikatu, eta geografikoki herriok kokatu.

• Bigarren mailako iturri batetik informazioa atera.• Erromatar hiriek Hispanian izan zuten garrantzia

argudiatu.• Argazki baten bidez, Erromatar eraikuntza bat

identifikatu.• Erromatarren arkitektura-lan bat aztertu.• Bisigodoen artearen ezaugarri nagusiak azaldu.

Ikaslearen liburua• Iberiarren, zelten eta baskoien zenbait ezaugarri

adierazi.• Erromak burututako konkistaren faseak zein diren

eta Iberiar penintsula noiz konkistatu zuten jakin.• Erromatarren garaiko artelan arkitektonikoak

aztertu.• Gure iragana hobeto ulertzeko ondare historiko-

kulturala babesteak duen garrantzia ulertu.

Ebaluazio-fitxa• Deskribapen bakoitzari zer herri dagokion esan.• Penintsulako historiaren aldiak mapa batean

erlazionatu.• Proposatzen den irudi bakoitza deskribatzen duen

paragrafo bat idatzi.

© giltza 154






IKT JARDUERAK

Ikaslearen liburua• www.juntadeandalucia.es/cultura/museos/CABC/ web-orrira jo.• www.mnat.es/indexes.html web-orrira jo.• www.museoromano.com web-orrira jo.• www.complutum.com web-orrira jo.• www.segobrigavirtual.es web-orrira jo.• www.cervantesvirtual.com/portal/simulcraromae/ web-orrira jo.• www.biografiasyvidas.com web-orrira jo.



© giltza 155




• Iberiar penintsulako Antzinaroko kulturak eta gertaerak kronologikoki ordenan jartzea.• Erromatarren aurretik zeuden kulturen ezaugarri nagusiak identifikatzea, bai eta kultura hispano-erromatarra ere, eta testuinguru historikoan balioestea.



© giltza 156


METODOLOGIA


13. unitatea: ERROMATARRAK GURE ARTEAN. EGITURA– Hasierako eta motibaziorako jarduerak: aurkezpen-argazkiarekin eta










© giltza 158



Ikasleak

1 ...

...…

......

...

2 …

......

......

...

3 …

......

......

...

4 …

......

......

...

5 …

......

......

...

6 …

......

......

...

7 …

......

......

...

8 …

......

......

...

…...

......

......

..


© giltza 162

Gizarte Zientziak 1 - Grupo Edebé: Libros, Educación, …€¦ · Web view2012-04-25 ·...

Documents

Transcript of Gizarte Zientziak 1 - Grupo Edebé: Libros, Educación, …€¦ · Web view2012-04-25 ·...