1

EMAKUMEA ETA EVERGETISMOA

Maite Aguado

Historiako ikaslea

Letren Fakultatea

UPV/EHU

Ikusi ahal izan dugu, nola evergetismoaren munduaren barne emakumeek parte hartu izan

dutela. Normalean bizitza publikoan ezagutzera emateko eta ondoren bere memoria bertan

geratzeko intentzioekin eginik. Goi inperio garaietan bizitza publikoan emakumeen presentzia

nabari da eta hauen botere, prestigio eta influentzia soziopolitikoa agerian uzten digute.

Goi inperioan zehar bizitza publiko munizipalean, eliteetan emakumeen presentzia nabari

dugu eta boterea, prestigioa, influentzia sozio-politikorako aukerak adierazten digute haien

komunitateetan

Iturri nagusiena informazioa lortzeko epigrafia dugu eta honekin informazio asko jakin

dezakegu: zenbat donazio egon ziren emakumeen aldetik Hispanian, ze donazio mota ziren,

emakume horien egoera soziala zein zen, zeintzuk ziren hauen motibazio eta interesak eta nola izan

ziren errekonpentsatuak. Bestalde, epigrafiak emakume askok beraien zein irudi utzi nahi zuten ere

ikusi ahal dugu.

Inskripzioek topiko literarioetatik baztertzen digute, horrela ikuspegi hobeago bat lortuko

dugu emakumearen papera gizartearen barnean ikusteko. Horrela, epigrafeek mater familiasen

garrantziaz hitz egingo ditu hiritarren estatusa adierazterako orduan; emakumeek egin zuten ekintza

guztiak familiaren estatusa eta prestigioa mantentzeko; sazerdozioen betetzea eta donoazioak egitea

bere bizitza publikoan; emakume batzuk lortutako prestigio soziala eta asunto ekonomikoetan

barneratu izana aurkezten digute.

Hispanian, 605 donazio aurkitzen ditugu eta 118 emakumeek eginak dira eta beste 34

familien donazioak, non emakumeak ageri diren parte hartzaileen artean. Probintzietan, Baetican

emakumeen donazio gehiago jazo ziren Citerior eta Lusitanian baino. Lehenengoan %29.9-a eman

zen (107/358) eta beste bietan %18a (36/200) eta %19,2 (9/47). Ez dakigu zehazki zergatik ematen

den probintzien arteko ekilibrio ezberdintasuna, baina azpimarratu beharra dago gehien eman zen

tokia Hispania Citeriorreko gune hego-mendebaldean eman zela.

Aipatzeko da nola Orienten (ekialdean) emakumeek hiri-bizitzako parte hartzea oso garatuta

zegoela, sazerdozioak, liturgiak et ‘magistraturak’ betetzera arte. Baina, Hispaniako probintzietako

datuek erakutsi digute, Mendebaldean emakumeek maila antzerakoan zeudela (baian ez hau baino

gehiago). Oriente Mediterraneoko emakumeak oso garaiztik hasi ziren rol publikoak betetzen.

Probintzietan, goi karguek emazte edo alabak hartzen zuten parte. Hispanian, 2 testigantza aurkitzen

ditugu administrazioko goi karguen bi emazteena. Nahiz eta K.o II.mendekoak diren, bata Emerita

2

Augusta-koa dugu, zeinetan Marteren tenplu baten handitzea eman zen Domitia Vettillaren partez

(L. Roscius Paculus senatorearekin ezkondua) eta, bestalde, berriz, zubi baten eraiketa daukagu,

Domitia Pressillaren eskutik, VII.legioaren kanpamendu militarraren ondoan.

Ob honboren donazioak eta fundazioak

Hiru kasu aurkitzen ditugu ob honorem donazioak egiten, kultu inperialeko sazerdozio

postuak lortu eta gero: Aponia Montanak Ludiak zelebratu zituen Astigin, Celerinak Salpensan eta

Patriciak Iliberrin epula batzuk organizatu zituen. Hauek pentsa dezakegu, promesa elektoralen

ondoroia izan zirela. Hala ere, postu hauek lortu zituztenak tokian tokiko eliteen emazteak izan

ziren, zeinek konpetentzia izan zuten sazerdote postu hauek lortzeko.

Hispanian bederatzi fundazioekin soilik elkartzen gara emakumeek eginda, ebergesia

ekintzak komunitate batzuen ongizaterako zeudenak fijatuta. Hispalisen, Fabia Hadrianilla

daukagu, zeinak 50000 sesterzio utzi zituen urtero kontribuzioak egin zitzaten ume txiroekin hirian.

Hau eta beste emakumeek egindako fundazioak eguneroko bizitzan parte hartzeko nahia azaltzen

digu, baita memorian geratzeko nahia ere bai.

Emakumeengandik finantzatutako ebergetismo hispaniarrak

Bertan azalduko ditugunak beraien errekurtso ekonomikoez baliatuz jazo ziren. Hispanian

ezagun ditugun akto ebergetikoak %19,5 dira, gizonezkoean %70,9 eta pertsona ezberdinen artean

egindakoak, aldiz, %5,6, baina soilik eraikuntza publikoen eraikitzeak kontuan hartuz gero. Kasu

horretan, emakumeekin egindako donazio edilizioak %9,2 jaisten zaigu, gizonena %78,4ra jaitsiz

eta pertsona ezberdinen artean egindakoak %6,5ra igoaz.

Emakumeez soilik finantzatutako ekintza publikoak 14 dira totalean, gizonezkoen 120n

aurrean. Honekin esan dezakegu, familiako patrimonioaren zatiketan ezberdintasunen ondorioa

izango zela. Emakume askok ere beraien herentzia gutxitua aurki zezaketen, beraien gens berdineko

norbaitek karrera politikoan aurrera egin behar zuenean eta hauek testamenduaren bidez konpontzen

ziren. Betican eta Hispainia Citerior-en ia ebergesia kantitate berdina aurkitzen dugu emakumeek

bakarrik egindakoetan eta emakume-gizonek egindakoetan. Seguru aski, emakumeek bere gizon eta

semeei kofinantziatu zitzaketen, donazio handiak suposatzen zutelarik.

Bankete publikoei dagokienez, 50 bat ditugu ezagunak eta hauetatik erdia emakumeengatik

izan ziren eginak. Gainera, hauek beste bi kofinantziatu zituzten beraien gizon eta semeekin batera.

10 epula aurkitzen ditugu emakumeek ordainduta, zeinak beraien gizonek memoriarako eginak

egon ziren. Beste 14 ohore eta prestigio gehiago lortzeko egin ziren.

3

Emakumeek egindako bankete ebergesiak helburu bikoitz bat zeukaten, hots, ohore eta

prestigioak lortzeaz gain beraientzat, bere familiako gizonentzat ere bai. Estatua edo eraikin publiko

bat ezartzen zen presentazioan, ebergetek aseguratzen zuten bankete baten organizazioarekin

jendearen parte hartzea eta zeinek ekintza honi garrantzia edo bizitasun gehiago emango ziona.

Emakumeak konsziente ziren nola bankete baten organizazioak familiaren eta ebergetaren egoera

soziala erakusten edo adiera ematen laguntzen zuela eta honen on egingo zion iraganera, bai

ebergetari baita gens-ari ere.

Sportula bat bakarrik dugu ezagun Hispanian emakume batek egina. Hau Fabia Restitutak

egin zuen bere semearentzat, jada hilda zegonea.

Ludi-ei dagokionez, zazpi dauzkagu ezagun emakumeek eginak eta hauek ere banketeen

helburu berbera zuten, hots, jende kopuru bat lortu elkartzea justu beraiek egiten zuten donazioaren

ezarpenean.

Azkenaldean, 2 emakume aurkitzen ditugu, zeinak ludiak organizatzen dituztenak eta hauek

hau egiten dute bere gizonek prometitutako donazioak egin ondoren. Askotan donazioen promesa

egin eta gerora egin ahal ezin zutenean (hil egin direlako adibidez), bere emazteek edo beste

batzuek egiten zitzuten.

Bakarrik bi ebergesia ditugu ezagunak eraikinen mantentzean edo inpostuen ordainketan

zetzanak.

Jainkoen estatuei dagokionez, 30 bat aurkitzen ditugu emakumeek eginak. Kasu hauetan,

emakumea independenteki egiten ditu donazio horiek. Honen helburua jainko bati ohore egitea zen.

Honekin dirudi, bere gens-aren irudi eta prestigioa mantentzeko egiten zutela. Estatuetako donazio

gehienak jainkosei zuzenduak izan ziren: Venus, Diana, Isis, Minerva, Juno. Edota emakume

errepresentazioak zituzten abstrakzio dibinizatuak: Fortuna, Victoria, Pietas.

Metal preziatuetan egindako estatu asko emakumeek donatutakoak dira (gehienak

zilarrezkoak).

Kasu bat ezagutzen dugu, non emakume batek estatua bat eskaini zion enperadore bati. Hala

ere, hau dudatan sartua daukagu. Epigrafea Claudia libertak Tiberiori eskainitako zen.

35 kasutan, ikusten dira emakumeak hiriak berak eskainitako ohoreak berak ordaintzen.

Epigrafiak erakutsi digu, nola askotan ohorea lortzen zuenak ordaintzen zituen honen gastuak.

Horrela, ikusten badugu familiako beste pertsona bat beste baten ohorea ordaintzen, ohorea jaso

duena hilda zegoela ulertu behar dugu. Semeen partetik ulergarria da gurasoek ordaintzea ohore

horien gastuak, hauek ez baitzituzten dirua aurreratua. Honekin, familiaren estatus hobetzen zuen

komunitatearen barnean eta hau memorian geratzea.

Emakumeen bizi esperantzari eskerrak, hauek bizitza publikoan sartzeko edo gehiago

sartzeko aukera izan zuten paterfamiliasen irudia ohoratzen jarraitzeko. Eta horrela ebergetismoaren

4

munduan ere sartzeko. Horrela, dakigunez, ebergetismoa beraientzat ohoreak lortzeko erabiltzen

zuten, baita bere familiako beste gizonentzat ere.

Hala ere, aipatzekoa da, erdi mailako donazioek ez zutela dekretu dekurionalen ohorekin

jasoko.

Esan beharra dago, zati honekin amaitu aurretik, emakumeek egindako donazio horietako

asko ex testamento egin zirela, emakumeak horrela testamendua egiteko aukera zeukala. Beste kasu

batzuetan heredes bezala ikusten ditugu epigrafeetan; ondorioz, badakigu gizonak bezala herederak

izan zezaketela, zeren Lex Voconia deritzogunak indarra galdu zuen goi inperioan zehar.

Emakumeek egindako ebergesien kronologia Hispanian

Lehendabizi aipatzekoa da, ebergetismoa errepublikaren amaieran azaldu zela Hispanian.

Augusto eta Julio-Claudioen garaian askoz ere ohikoagoak izan ziren. II mendean, ebergesiak

bikoiztu egin ziren, gerora atzerakada izugarri izanik eta honen amaiera emanez III mendean.

emakumeen donazioak ez dira agertzen epigrafetan julio-claudioen garaira arte. I mendeko azken

30 urteetan, Flavioekin kointzidituz, emakumeak sistema ebergetikoak oso barneraturik agertzen

dira. Emakumeena, besteak bezala, bigarren mendean bikoiztu egingo da, gero berriz ere III

mendean erortzeko.

I mende aurrera doan heinean, beraien heredatzeko aukera handituz doaz eta beraien

patrimonioa gestionatzeko aukera ere bai. Honi esker, gizonekiko duten dependentzia hori gutxituz

joan zen eta horrela, emakumeak ebergetismoaren mundura gerturatzen joango dira, beraien

familien edo gizonen laguntza ekonomikorik gabe. II-III mendeetan familia berdineko gizon eta

emakumeek jarraitu zuten ebergesiak batera egiten. Hauetako batzuk gastu handikoak izan ziren,

baina gehienak txikiak edo ertainak izan ziren, zeinak 10000 sesterzioak Azken batean, honen

helburu betiko helburu nagusia dugu, hots, gizartea nukleo familiarra edo gens-a ohorea ematea

gizartean eta baita gensaren irudiaren jarraikotasun dinastikoa ematea.

Hispaniako emakume ebergeten perfil soziala

107 emakume aurkitzen ditugu eta haietatik lauen familietako norbait edo norbaitzuk ordo

senatorial eta ordo ecuestrean parte hartu zuten. Horrela, Erromako administrazioaren barnean

parte hartzen zutela dakigu, nahiz eta gutxi batzuk izan.

Hauetatik 41 familia decurionaletakoak ziren, zeinetan bere familiako norbaitek

sazerdozioak edo magistraturak betetzen zituzten, edota beraien sazerdozioren bat betetzen zuten.

Argi dago, behin sazerdozioan sartuta, emakumeen ob honorem donazioak beteko zituztela, hots,

5

honekin promozio politikoa lortuz. Baina, askok egin eta gero lortuko zutela flamines izatera.

Orduan promozio sozial eta politiko bezala balio zuela ondo adierazten digu.

Anbito erlijiosotik kanpo, beste emakume ebergeta batzuk ezagutzen ditugu. 56 ebergeta

ezagutzen ditugu, zeinak libreak zirenak, baina estatus sozial ezezagunekoak. Badirudi, prestigiozko

familia baten kide zirela. Hala ere, hauen artean ere beraientzat ohorea eta prestigio soziala lortzeko

ebergesiak egiten zituztenak, bai berarentzat baita bere familiarentzat ere.

Emakume ebergeten artean Hispanian, aurkitzen ditugu zeinak diru kantitate handiko

donazioak egin zituzten, bakarka. Hori dela eta, ikusten dugu nola emakume batzuk diru kantitate

handiak izan zituzten, bere patriomonio pertsonaletik. Hauetako batzuen artean aipatzekoa dira

Terentia Puella, Sempronia, Galla, Caecilia Trophime, Aponia Montana, Cornelia Marullina,

Celerina, Fabia Fabiana eta Vibia Modesta. Aipatutako azken hauek, signa argenteas-ak donatu

zituzten, zeinak 50 zilar libra biano gehiago zituzten.

18 bat geratuko litzaizkiguke, zeinak elite munizipalekin batera jarri genitzake perfil sozial

gisa. Hau horrela izango zen, Gentes dekurionalen parte zirelako, edota beraien diru kantitate handi

eta eskuzabaltasunarengatik. Emakume hauek guztiak diru kantitate handiez baliatu ziren, esan

dugun bezala, eta hau donatutako zilarrezko estatuek adierazten digute. Hauen kostua 40000 eta

150000 sesterzioko izango zela kalkulatu da.

Emakume hauek guztiek autonomia eta independentzia handiaz gozatu ahal izan zuten

seguru aski berakein fortuna hiri donazio horietan inbertitzerako orduan. Hauetako asko alargun

aberatsak izango ziren. Emakume asko alargun geratu ziren, paterfamilias hil eta gero, eta honek

suposatu zuena zen hauen inplikazio handiagoa bizitza publikoan. Honekin gens-aren irudia

mantentzeko helburua zuten, donazioak eginez komunitateari edota familiaren ohorezko

konmemorazioak eginez. Modu honetan, beraien gens-aren irudi publikoa mantentzen jarraituko du

eta honen ekintza munifizienteekin lortutako ohoreak ere mantenduko dute. Honekin, bere

ondorengoei aukera ematen zien gobernuko karguetan eta bere komunitateetako zuzendaritza

karguetan parte hartzea.

Ebergeta garrantzitsuetatik bederatzik kultu inperialaren sazerdozioak bete zituzten. 18

ebergeta garrantzitsu hauetako beste batzuk gentes munizipal garrantzitsuetako parte ziren.

Emakume hauekin batera, aurkitzen ditugu emakume batzuk, zeinak aberastasun handiak

zituzten, baina bere familiako inork ez zen ordo decurionalaren parte. Donazioak erabili izan

zituzten sozialki prestigioa lortzeko edota bere familiarentzat, horrela bere aberastasunarekin batera

zihoan dignitas-a lortzeko.

Soilik 18 horietatik 4 sartu zituzten bere seme edo senarrak donazioetara, hauek jada hilda

zeudelarik.

6

Ondorio gisa

Ondorio gisa esan dezakegu, eta azken batean testuan zehar esaten joan garen bezala,

Hispaniako emakume asko, gehienak tokian tokiko aristokrazietako parte zirenak, gizonen antzeko

donazioak egin zituzten eta, hau horrela delarik, donazioa hauek egiteko izan zituzten motibazioak

gizonek izan zituztenen berdinak izango ziren: gloria eta ohorea lortzeko nahia, pertsona beraren

edo bere gens-aren prestigio edo egoera soziala mantendu edo handitzea, bakoitzaren edo gens-aren

memoria mantentze komunitatean, hiriak edertzea eta biztanleriaren beharrei erantzutea. Horrela,

pax deorum-a garantizatzen zuten eta beste famili edo eliteen donazioak atzean edo itzaletan

geratzeko..

Lehendabizi, emakumearen sarrera bizitza publikoan eta politikan greziako ekialdean eman

zen, zeina garai helenistikoan emakumeek defenditzeko ahalegin legala zuten eta baita ekintza

ekonimikoetan parte hartzeko aukera ere. Hala ere, faktore garrantzitsuenak, garai helenistiko-

erromatarrean, sistema ebergetikoaren garapena izan zen, zeinak aportazio ekonomikoen beharra

izan zuen eta hauek familia aristokratiko hauen eskutik eman zelarik eta emakumearen papera

tokian tokiko eliteei jarraikotasuna eta legitimitate dinastikoa eskuratzeko. Emakumeek beraien

boterea bistan eraman zezaketen eta baita beraien posizio soziala ere beraien komunitateetan eta

honekin batera, ohore edo sazerdozioengatik lehiatu eta beraien memoria komunitatean iraunarazi.

Gizonezkoen ebergetismoarekin daukan ezberdintasuna da, emakumeek funtzio

politikoetarako aukera itxita edukita, behintzat mendebaldean, hauen parte hartzea bizitza publikoan

limitaturik zegoen. Ondorioz, emakume askok beraien promozio aspirazioak beraien gens-eko

gizonetan jartzen zuten. Honekin, berriz ere, ikusten dugu nola emakumeen ebergetismoak helburu

bikoitza zuen, hots, bere ohore eta prestigio soziala handitzeaz gain, bere gens-arena ere

promozionatzen zuen. Hispanian, K.o I.mendetik erditik aurrera emango zen postu sazerdotalak

betez, donazioak eginez eta haien familiak promozionatuz. Horrela, haien familiak beraien hirietan

gobernu karguetan jarraitzea ahabideratzen zuten eta horrela beraien prestigio eta boterea

belaunaldietan egonez, baita kargu gorenetara joanez ere.

Askok ere bere prestigio eta ohorea (baita familiarena ere) adierazten zuten, ezkondu baino

lehenago. Horrela, familia askok hau familien arteko loturetarako erabili zuten.

Azken batean, emakumeen parte hartzea bizitza publikoan familiaren estrategia bat bezala

ulertu ahal da, “regimen de los notables” delako sortzeko intentzioarekin, baina, logikoa den bezala,

aberatsenak, garrantzitsuenak eta boteretsuenak soilik egin ahal izan zuten.

Adibide gisa, Hispaliseko inkripzioan azaltzen zaigun Fabia Hadrianilla daukagu, zeina

consularis filiae, senatoris uxori, senatoris sorori eta senatoris matri bezala definitzen den, hots,

antzinatean emakume askok nahiko zuten distintzioa. (hija de cónsul, esposa de senador, hermana

7

de senador y madre de senador).

EMAKUMEA ETA EVERGETISMOA

Maite Aguado Lizarralde

Historiako ikaslea

Letren Fakultatea

UPV/EHU

GIDOIA

� Sarrera.

� Ebergetismoa → Definizioa eta Hispaniako kasua.

� Emakumea eta ebergetismoa.

� Kronologia emakumeen ebergesietan Hispanian.

� Ob Honorem donazioak.

� Emakumeen donazioak.

� Emakume horien perfil soziala.

� Ondorioak

EBERGETISMOA

Zer da ebergetismoa?

Errepublikan eta honen amaieran.

Bi mota → “politikoa” Ob honorem eta kargua

“pribatua” Ob liberitatem

Ex testamento

Legatuak

Hispaniako kasuan

-Erromaren konkista eta gero.

-+ erromanizatua, + ebergetismoa.

-“Potlatlchen espiritua”.

-Ez da prozesu uniformea.

-Aldaketak eman ziren.

-Nekazal ebergetismo gutxi

EMAKUMEA ETA EBERGETISMOA

� Helburu bikoitza.

� Goi inperioan presentzia

bizitza publikoan.

� Botere, prestigio eta

influentzia

soziopolitikoa agerian

utzi.

Iturri nagusia → epigrafia

� Informazio asko

eskeini.

� Emakumeek

utzitako irudiarenislada.

� Inskripzioak tokipo

literarioak alde

batera utzi.

Hispaniako donazio kopurua

Hispaniako donazio kopurua

Probintzietako kopuruak

%29.9 Baetica %18 Citerior %19,2 Lusitania Fila 40

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

� Orienten.

� Hispaniarekin alderatuz.

� Hispanian 2 testigantza.

- Domitia Vettilla.

- Domitia Pressilla.

Kronologia

� Ebergetismoa hispanian → errepublika amaieran.

� Ohikoagoa Augusto eta Judio-Claudioen garain.

� II.menden ebergesiak bikoiztu.

� III.mendean desagertu.

� Emakumeen aukera I.mende amaieratik aurrera.

Ob honorem donazioak etafundazioak

� 3 kasu

� Sazerdozio karguak lortu eta gero.

� Tokian tokiko eliteen emazteak.

� Fundazioak 9 Hispanian.

� Adibide on bat → Fabia Hadrianilla.

Emakumeen donazioak

� Beraien errekurtso ekonomikoez.

� Emakukeen soilik finantzatutako ekintza publikoak 14 dira totalean.

� Patrimonioaren zatiketaren ondorio.

� Baetica eta Hispania Citerior.

� Bankete publikoak.

� Sportula.

� Ludi-ak.

� Estatuak.

� Ohoreak.

� Emakumeen bizi esperantza.

� Ex testamento.

Ebergeten perfil soziala

107 emakume→ lau ordo senatorial edo ordo

ecuestrearen familiak

→ 41 familia ordu decurionalaren parte.

→ 56 ebergeta libreak, baina estatus ezezaguna.

→ Patrimonio handiko emakumeak Hispanian.

→ 18 elite munizipalen parte.

→ alargun aberatsak.

→ Kultu inperialeko sazerdotisak.

→ Emakume aberatsak, baina ordo decurionala ez.

ONDORIOAK1- Helburuak: ohorea, estatus soziala, promozioa.

2- Emakumearen sarrera bizitza publikoan.

3- Askotan familien arteko loturak egiteko.

4- “Regimen de los notables” familia estrategia.

5- Adibidea: Fabia Hidrianilla.

“consularis filiae, senatoris uxori, senatoris sorori eta senatoris matri”