DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so...

230
1 DUBLINESOS

Transcript of DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so...

Page 1: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

1DUBLINESOS

Page 2: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

2 James Joyce

SenaLàcanaS

Page 3: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

3 James Joyce

Òpera traduida cun s’agiudu de sa

REGIONE AUTÒNOMA DE SARDIGNAAssessoradu de s’Istrutzione Pùblica, Benes Culturales,

Informatzione, Ispetàculu e Isport

Page 4: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

4DUBLINESOS

James Joyce

Dublinesos

Q

Page 5: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

5 James Joyce

Tìtulu originale:Dubliners

Bortadu in sardu dae Sarvadore Serra

© Papiros, 2011, pro s’editzione in sardu

Gràfica de sa coberta de Diegu Corràine

Imprentadu dae StudioStampa, Nùgoro

Page 6: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

6DUBLINESOS

SAS SORRES

Non b’aiat isperu custa bia pro isse: fiat su de tres atacos. Cada sero colaia a curtzu a domo sua (fiat tempus de vacàntzias) e abbai-daia bene su cuadru illuminadu de sa ventana: e cada sero lu bidia illuminadu in sa matessi manera, dèbile e aguale. Si isse esseret mortu, pessaia, dia bìdere su riflessu de sas candelas in sa cortina abbassada, ca deo ischia chi si ponent duas candelas in cabitza a su mortu. Isse mi naraiat a s’ispissu: non b’apo a abbarrare meda in custu mundu, e deo aia pessadu chi fiant paràulas sena cabu. Como ischia chi fiat a beru. Cada sero, fissende sa ventana, ripitia a bellu a mie matessi sa paràula “paràlisi”. Aiat tentu semper unu sonu curiosu pro mene, che a sa paràula “gnomone” in Euclide e sa paràula “simonia” in su catechismu. Ma como mi sonaiat che a su nùmene de un’èssere malèficu e pecaminosu. Custu èssere mi prenaiat de terrore, e macari gasi disigiaia de l’istare a curtzu e de assìstere a s’òpera sua mortale.

Cotter su betzu fiat sèidu a curtzu a su fogu, pipende, cando so faladu pro chenare. In s’interi chi tzia mea mi fiat ponende sa mi-nestra in su pratu, isse aiat naradu, comente torrende a leare un’ar-gumentu chi aiat lassadu:

«Nono, non dia nàrrere chi esseret pròpiu... ma b’aiat carchi cosa de curiosu... carchi cosa de misteriosu in isse. Bos apo a nàr-rere su pàrrere meu...».

Isse at cumintzadu a tirare bucadas de fumu dae sa pipa, sena duda ordinende mègius custas ideas in sa mente. Macu! In sos primos tempos chi l’aiamus connotu pariat finas interessante, fa-eddende de limbicos e serpentinas; ma deretu mi nde fia istracadu de isse e de sos contos suos sena agabbu subra de sas distillerias.

«Apo sa teoria mea in propòsitu. Pesso chi fiat unu de cuddos... casos particulares... Ma benit male a lu nàrrere...».

At cumintzadu torra a tirare bucadas dae sa pipa sena nos crari-re sa teoria sua. Tziu meu, bidende chi fia abbaidende a fissu, m’aiat naradu:

Page 7: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

7 James Joyce

«Tando, s’amigu tuo si nch’est mortu, t’at a dispràghere a l’i-schire».

«Chie?» apo naradu.«Padre Flynn.«Mortu est?».«Su sennor Cotter nos lu fiat pròpiu narende. Est coladu a domo

sua».Eo l’ischia chi mi fiant osservende, duncas apo sighidu a man-

digare comente chi no m’aeret importadu nudda de sa noa. Tziu meu at craridu a Cotter su betzu:

«Isse e su pitzocu fiant amigos corales. Su tziu l’imparaiat unu muntone de cosas, mi devet crèere; e nat chi li cheriat bene a beru».

«Chi Deus apat piedade de s’ànima sua», at naradu tzia mea cun devotzione.

Cotter su betzu m’at abbaidadu pro un’iscuta. Deo inten-dia cuddos ogritos nieddos imperelados chi mi fiant osservende cun s’atentzione prus manna, ma no li dia àere dadu su cuntentu pesende·nche sos ogros meos dae su pratu. Isse est torradu a sa pipa sua; pustis, cun rustighesa, at gruspidu in sa cardiga.

«No mi diat agradare chi fìgios meos», aiat naradu, «apant meda de ite fàghere cun un’òmine gasi».

«Ite cherides nàrrere, su sennor Cotter?» - at pregontadu tzia mea.

«Su chi chèrgio nàrrere», at naradu Cotter su betzu, «est chi no andat bene pro sos pitzinnos. S’idea mea est chi sos giòvanos devent giogare e iscurrigiare cun sos fedales issoro e no èssere... Giustu so narende, o Jack?».

«Finas deo la pesso gasi», at naradu tziu meu. «Chi imparet a si difèndere. Est su chi naro a custu apartenente a su “Rosa Grughe”1: faghe ginnàstica. Cando fia pitzinnu, cada mangianu mi faghia unu bagnu fritu, esseret ierru o esseret istade. E est cussu chi mi

1 Òrdine segretu chi, cunforme a su contu, l’aiat fundadu, in su 1407, unu pellegrinu tedescu chi si naraiat Christian Rosenkreuz (Rosen= rosa Kreuz= grughe) (1378 – 1484)

Page 8: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

8DUBLINESOS

faghet istare bene, como. Sa cultura at a èssere bella ma... su sennor Cotter forsis diat tastare unu cantzu de custa cossa de mascru», at agiuntu faeddende a tzia mea.

«Nono, pro mene nono», at naradu Cotter su betzu.Tzia mea nch’at batidu su pratu dae su rebustu e l’at postu in sa

mesa. «Ma pro ite pessat chi no andet bene pro sos pitzinnos, su sen-

nor Cotter?» at pregontadu issa.«No andat bene pro sos pitzinnos», at naradu Coter su betzu, «ca

sas mentes issoro sunt impressionàbiles meda. Cando sos pitzinnos bident cosas gosi, devet ischire, custas cosas tenent un efetu...».

Deo m’apo prenadu sa buca de minestra pro sa timòria de dare isfogu a su fele. Nariruju macu e lerinosu!

Fiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena-du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia pitzinnu, mi mandi-gaia sa conca pro nde bogare unu sentidu dae sas frases suas sena agabbadas. In s’iscurigore de s’aposentu mi imaginaia de bìdere galu sa cara murra e massissa de su paraliticu. M’apo tiradu sos lentzolos in conca e apo proadu a pessare a Pasca de Nadale. Ma sa cara murra sighiat a mi pònnere infatu. Fiat murmurende; e deo apo cumpresu chi disigiaiat a mi cunfessare carchi cosa. Deo intendia chi s’ànima mea si fiat retirende in unu giassu aggradàbile e vitziosu; e finas in cue l’apo agatadu isetende·mi. At cumintzadu a si cunfessare cun megus, cun boghe de murmutu, e deo mi pre-gontaia pro ite fiat semper in buca de risu e pro ite sas lavras fiant semper ùmidas de salia. Ma tando m’ammentaia chi isse fiat mortu de paràlisi e m’abigiaia chi fia bischisende finas deo, cun debilesa, comente pro assòlvere su simonìacu dae su pecadu suo.

S’incras mangianu, a pustis ismurgiadu, so andadu a abbaidare sa domita in carrera de Great Britain. Fiat una buteghedda de pagu importu, catalogada cun su nùmene genèricu de “Bestimenta”. Sa bestimenta cunsistiat, pro su prus, in istivales pro pitzinnos e para-cos; e a su sòlitu in ventana b’aiat apicadu un’avisu chi naraiat: S’a-contzant paracos. Perunu avisu si podiat bìdere como, ca sos por-

Page 9: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

9 James Joyce

tellitos fiant cungiados. Unu màtzulu de frores frunidu cun crispu fiat ligadu cun una veta a su batàgiu de sa ghenna. Duas fèminas mìseras e unu fatorinu de su telègrafu fiant leghende su billete apuntadu in su crispu. Finas deo mi so acurtziadu e apo lèghidu:

Prima die de Trìulas, 1895Su Rev. James Flynn (giai de sa Crèsia de Santa Caderina in Me-

ath Street) de sessantachimbe annos R. I. P. Sa letura de su billete m’at cumbintu chi fiat mortu, e mi so tur-

badu a m’agatare in cara de s’evidèntzia. Si non fiat istadu mortu nche fia intradu a s’aposenteddu iscuru in palas de sa butega e l’aia agatadu sèidu in sa poltrona a curtzu a su fogu, belle afogadu in sa beste manna. Forsis tzia mea mi diat àere dadu una boeta de High Toast pro bi las giùghere, e su donu lu diat àere ischidadu dae cussu sonnu de pessone aturdida. Fia semper deo chi isbodiaia sa boeta in sa tabachera niedda, ca sas manos li tremiant tropu pro li permìtere de lu fàghere sena nde ghetare su mesu in su pamentu. Finas cando nche giughiat a su nare sa manu manna e tremulosa b’aiat nues minoreddas de robba chi nche colaiant in mesu de sos pòddighes pro nche rùere a subra de sa beste. Deviant èssere ista-das cussas pispisadas sighidas de tabacu chi l’aiant dadu, a sa be-stimenta betza sua de preìderu, cuddu colore birdòngiu; finas ca su mucadore ruju, innieddadu comente fiat dae sas magras de tabacu de una chida, cun su cale isse proaiat a s’ispruerare, non serviat belle a nudda.

Deo dia àere chertu intrare a lu bìdere, ma non m’abbastaiat s’ànimu a tocheddare. Mi nche so allargadu, caminende a bellu a bellu in sa parte assoliada de sa carrera, leghende totu sos avisos teatrales in sas ventanas de sas butegas. Mi pariat curiosu chi nen deo nen sa die esseremus annugiados, e mi daiat finas infadu su de iscobèrrere in mene matessi una sensatzione de libertade, comente

Page 10: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

10DUBLINESOS

chi sa morte sua m’aeret liberadu dae carchi cosa. Deo mi meravi-giaia de custu, ca isse, comente aiat naradu tziu meu sa die in antis, m’aiat imparadu unu muntone de cosas. Isse aiat istudiadu in su collègiu irlandesu de Roma e m’aiat imparadu a pronuntziare bene su latinu. M’aiat contadu paristòrias a propòsitu de sas catacumbas e a propòsitu de Napoleone Bonaparte, e m’aiat craridu su sinnifi-cadu de sas diferentes tzerimònias de sa Missa e de sos diferentes paramentos chi si ponent sos preìderos. A bias isse s’ispassiaiat faghende·mi pregontas difitziles, pregontende·mi ite si diat dèvere fàghere in tzertas tzircustàntzias o si tzertos pecados sunt mortales o veniales o petzi imperfetziones. Sas pregontas suas mi mustraiant cantu fiant cumplessas e misteriosas unas cantas istitutziones de sa Crèsia chi deo aia cunsideradu semper comente sas cosas prus elementares. Sos doveres de su preìderu cara a s’Eucarestia e cara a su segretu de sa Cunfessione mi pariant gasi graes chi deo mi pregontaia si a calicunu l’aeret mai abbastadu s’ànimu a no los os-servare; e non mi fia ispantadu cando m’aiat naradu chi sos babbos de sa Crèsia aiant iscritu libros ispissos che a s’annuàriu de sa posta e cun sos caràteres a curtzu a curtzu comente in sos annùntzios legales de sos giornales pro crarire chistiones gosi intritzidas. Bias medas, pessende·bi, non resessia a li rispòndere, o mancari li tor-raia una risposta maca e cunfusa, e isse si nde riiat, e isconchinaiat duas o tres bias. A bias mi faghiat repìtere sas rispostas de sa Mis-sa chi m’aiat fatu imparare a memòria; e, cando mi trobedia, isse iscantzaiat sas lavras a su risu, pessamentosu, e faghiat de conca, incarchende, cando non cando, pitzigadas mannas mannas de ta-bacu in una pinna de nare o in s’àtera. A su sòlitu, cando faghiat unu risitu, iscugugiaiat sas dentes suas ingroghidas e faghiat pèn-dere sa limba in sa lavra inferiore - un’abesu chi m’aiat fatu istare male in sos primos tempos chi fiamus amigos, in antis de lu con-nòschere bene.

Comente fia caminende in su sole, m’apo ammentadu sas pa-ràulas de Cotter su betzu e apo proadu a m’ammentare ite est ca-pitadu a pustis, in su bisu. M’ammentia de àere notadu cortinas

Page 11: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

11 James Joyce

longas de velludu e una làmpada antiga chi fiat bantzighende. In-tendia chi fia istadu meda ma meda a tesu, in unu logu in ue sas costumàntzias fiant curiosas, in Pèrsia, forsis... Ma non resessia a ammentare comente agabbaiat su bisu.

Cuddu sero tzia mea mi nch’at giutu a visitare sa domo de su mortu. Fiat a pustis chi su sole si nche fiat imbèrghidu; ma sos bi-dros de sas domos chi abbaidaiant a ponente rifletiant s’oro incu-pidu de unu grustu mannu de nues. Nannie nos at retzidu in s’in-trada; e, sigomente diat èssere istadu discumbeniosu a li faeddare a boghe arta, tzia mea l’at petzi tocadu sa manu. Sa betza, cun unu fàghere interrogativu, at artiadu sa conca cara a su pranu de subra e, sigomente tzia mea at fatu sinnu chi eja, nos at abertu su caminu artiende cun pelea in s’iscala astrinta, cun sa conca pinnigada chi s’iscampiaiat agigu dae sa barandilla. A su primu pariseddu s’est arressada e nos at inditadu, comente pro nos fàghere ànimu, s’apo-sentu de su mortu. Tzia mea est andada deretu e sa betza, bidende chi deo fia in dudas, m’at torra fatu sinnu de intrare.

So intradu in punta de pees. Dae s’òrulu de trina de sas cortinas intraiat agigu una lughe sufusa, una lughe cupa indeorada in ue sa frama de sas candelas fiat dèbile a beru. L’aiant giai postu in su bau-le. Nannie at dadu s’esempru, e totus tres nos semus inghenugra-dos a pees de su letu. Apo fatu finta de pregare, ma non resessia a pònnere in pare sas ideas ca su murmuròngiu de sa betza mi di-straiat. Apo notadu chi sa gunnedda fiat aggantzada a su daesegus de su bestire, in manera ridìcula a beru, e chi sos tacos de sas botas de pannu fiant tròchidos a un’ala. M’at bènnidu sa fantasia chi su preìderu esseret in punta de risu, istèrridu in su baule.

Ma nono. Cando nos semus pesados e semus andados a sa ca-bitza de su letu apo bidu chi non fiat riende. Isse fiat istèrridu in cue, mannu e solenne, bestidu comente pro nàrrere sa missa, sas manos mannas agigu mantenende unu càlighe. Sa cara murra e grae teniat una bisura cruele, cun sos nares nieddos e fundudos

Page 12: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

12DUBLINESOS

inghiriados dae pilos lascos e biancos. B’aiat unu nuscu grae in s’a-posentu - sos frores.

Nos semus sinnados e nos nche semus andados. In s’aposented-du in bassu amus agatadu a Eliza, sèida, pagiosa, in sa poltrona de su preìderu. Deo so andadu cara a sa cadrea mea sòlita in s’interi chi Nannie est andada a su rebustu e nos at batidu una carrafina de sherry e unas cantas tassas pro su binu. Las at postas in sa mesa e nos nd’at cumbidadu unu tzicu. Tando, a unu sinnale de sa sorre, at ghetadu su sherry in sas tassas e nos las at porridas. Issa aiat insisti-du cun megus pro leare finas galletas crocantes, ma deo apo naradu chi nono ca non cheriat fàghere tropu tzocu mandighende·las. Est parta unu pagu contrariada pro su refudu meu e si nch’est andada, a sa muda, a su divanu, in ue s’est sèida in palas de sa sorre. Nemos faeddaiat: totus fiamus abbaidende sa tziminea bòida.

Tzia mea at isetadu chi Eliza aeret suspiradu, tando at naradu:«Ah, si nch’est andadu a unu mundu mègius de custu». Eliza at suspiradu torra e at incrunadu sa conca pro nàrrere chi

fiat de acordu. Tzia mea, cada bia, si giogaiat cun su pee de sa tassa in antis de bufare unu tzicu de sherry.

«In paghe si nch’est andadu?» at pregontadu.«Eja, in paghe, sennora», at naradu Eliza. «Non nos semus man-

cu abbigiados de cando l’est mancadu s’alenu. At fatu una morte bella a beru, chi Deus siat beneitu».

«E pro...?».«Est bènnidu Padre O’Rourke, giòvia, pro l’istremuntziare e pro

lu preparare». «A l’ischiat, tando?».«Nde fiat acunortadu».«Nde fiat acunortadu», at naradu tzia mea.«Est su chi at naradu sa fèmina chi est bènnida a lu sabunare.

At naradu chi pariat dormidu, de cantu teniat un’espressione se-rena e rassinnada. Nemos pessaiat chi diat èssere istadu gasi bellu a pustis mortu».

«Eja, a beru», at naradu tzia.

Page 13: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

13 James Joyce

Issa s’at bufadu un’àteru tzicu, pustis at naradu:«Tando, Miss Flynn, semper e cando devet èssere istadu de acu-

nortu mannu pro bois a ischire chi ais fatu pro isse totu su chi po-diais fàghere. Devo nàrrere chi ambas duas seis istadas corales a beru cun isse».

Eliza s’at allisadu su bestire in ghenugros.«Ah, miseru James!» at naradu. «Deus ischit chi amus fatu totu

su chi podiamus pro isse, pòveras comente semus; no li diamus àere fatu mai mancare nudda».

Nannie at imbaradu sa conca a su cabitzale de su divanu e pariat chi si fiat ingalenende.

«S’iscura, Eliza», at naradu Eliza, «abbàida·la, est istraca morta. Totu s’ite fàghere chi amus tentu, issa e deo, faghende bènnere sa fèmina pro lu sabunare, e cumponende·lu, e su baùle, e su de nos pònnere de acordu pro sa missa. Si non fiat istadu pro Pa-dre O’Rourke, no nd’isco comente bi l’aiamus fata. Est isse chi nos nch’at batidu sos frores e duos candeleris dae sa capella e at iscritu s’avisu pro su Freeman’s General e s’est interessadu de sos docu-mentos pro su campusantu e de s’asseguratzione de s’iscuru de Ja-mes.

«No est istadu bonu a beru?» at naradu tzia mea.Eliza at cungiadu sos ogros e at iscotzuladu a bellu sa conca. «Ah, non b’at si nono sos amigos betzos», at naradu, «si nono, a

sa resa de sos contos, non b’at nemos chi t’agiuat». «Eja, giai est a beru», at naradu tzia mea. «E so segura chi como

chi est andadu a retzire su prèmiu eternu non s’at a ismentigare de bois e de sa gentilesa bostra cun isse».

«Ah, miseru James!» at naradu Eliza. «Non nos daiat perunu infadu. In domo non si faghiat intèndere prus de cantu si fatzat intèndere como. E, belle gasi, isco chi si nch’est andadu e...».

«Est cando at a èssere totu agabbadu chi nd’as a intèndere sa mancàntzia», at naradu tzia mea.

«Giai l’isco», at naradu Eliza. «No l’apo a batire prus sa tassa

Page 14: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

14DUBLINESOS

de brou, e bostè, sennora, non l’at a mandare prus su tabacu. Ah, miseru James!».

Issa s’est arressada, comente chi esseret in comunione cun su tempus coladu, pustis at naradu cun abistesa:

«A l’ischit, deo mi fia abigiada chi li fiat capitende carchi cosa de curiosu in sos ùrtimos tempos. Cando andaia a nche li batire su brou l’agataia cun su breviàriu rutu in terra, istèrridu in sa cadrea e cun sa buca aberta».

Issa at imbaradu su pòddighe a su nare e at fatu s’inchigiada: pustis at sighidu a nàrrere:

«E belle gasi sighiat a nàrrere chi, in antis chi s’istade esseret agabbada, una die de tempus bonu diat àere fatu unu viàgiu in car-rotza chirru a Irish-town e diat àere fatu bènnere a mie e a Nannie. Si a su nessi aeremus pòdidu àere una de cuddas carrotzas chi non faghent sonu, chi nos nd’aiat faeddadu padre O’Rourke, cuddas cun sas rodas gomadas, de leare in nolègiu pro una die e andare, totus tres, una domìniga sero. Si fiat fissadu in custa cosa... Miseru James!».

«Chi Deus apat piedade de s’ànima sua!» at naradu tzia mea.Eliza at leadu su mucadore e si b’at assutadu sos ogros. Tando

nche l’at torradu a pònnere in bugiaca e pro unu pagu s’at abbaida-du a sa muda sa tziminea bòida.

«Isse fiat semper gasi contivigiosu...», at naradu issa. - «Sos do-veres de su satzerdòtziu fiant tropu mannos pro isse. E tando sa vida sua fiat, diamus pòdere nàrrere, prena de istrobos».

«Eja», at naradu tia. «Un’òmine delusu fiat. Si bidiat craru». Su mudimene si fiat apoderadu de s’aposenteddu e,

aprofitende·nde, mi so acurtziadu a sa mesa, apo tastadu su sherry e so torradu cun calma a sa cadrea mea in su cugione. Eliza pa-riat ruta in un’istadu profundu de meditatzione. Nois amus isetadu in manera rispetosa chi aeret truncadu su silèntziu: e, a pustis de un’impasada longa, issa at naradu a bellu:

«Est istadu cuddu càlighe chi at segadu... Totu at cumintzadu dae cussu. Tzertu, nat chi non b’aiat problemas, chi non b’aiat nud-

Page 15: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

15 James Joyce

da in intro, chèrgio nàrrere. E belle gasi... Nat chi sa neghe fiat de su giaganeddu. Ma James, s’iscuru, fiat gasi nerviosu, chi Deus nd’apat dolu!».

«Cussu est istadu, tando?» at naradu tia. «Aia intesu carchi cosa...».

Eliza at fatu chi eja cun sa conca.«Cussu l’at bulugiadu sa mente», at naradu issa. «Dae tando at

cumintzadu a s’atristare, a non chèrrere faeddare cun nemos e a andare in giru a sa sola. Tando, unu sero chi lu cheriant ca b’aiat bisòngiu, no l’ant agatadu in logu. L’ant chircadu in totue, e belle gasi no l’ant agatadu in logu. Duncas su giàganu at cussigiadu de proare in capella. Ant leadu sas craes, ant abertu sa capella e su giàganu, Padre O’Rourke e un’àteru preìderu chi fiat in cue sunt intrados cun una làmpada pro lu chircare... Non b’ais a crèere, ma isse fiat in cue, sèidu a sa sola a s’iscuru in intro de su cunfessionale, ischidu e riende·si·la a sa sola».

Issa s’est arressada totu in unu comente pro ascurtare carchi cosa. Finas deo mi so postu a ascurtare; ma non s’intendiant sonos in sa domo: e deo ischia chi su preìderu betzu fiat galu sèidu in intro de su baule comente l’aiamus bidu nois, solenne e cruele in sa morte, unu càlighe inùtile in su petus.

Eliza at torradu a cumintzare:«Ischidu de su totu, e riende·si·la a sa sola... Tando, fiat craru

bidende sa cosa, totus ant pessadu chi b’aiat cosa chi no andaiat...».

Page 16: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

16DUBLINESOS

UN’ADDÒVIU

Est istadu Joe Dillon chi nos at fatu connòschere su Far West. Aiat una bibliotechedda fata de nùmeros betzos de The Union Jack, Pluck e The Halfpenny Marvel. Cada sero, a pustis de s’i-scola, nos bidiamus in su giardinu in palas de domo sua e in cue cumbiniamus batallas indianas. Isse e su fradigheddu suo grassu, Leo, s’isfainadu, difendiant sa cobertura de s’istalla in s’interi chi nois proaiamus a la cunchistare de assaltu; o faghiamus finas una batalla campale in s’erba. Ma, pro cantu aeremus gherradu, non binchiamus mai nen s’assèdiu nen sa batalla, totu sas proas nostras agabbaiant cun su ballu vitoriosu de gherra de Joe Dillon. Su babbu e sa mama andaiant cada mangianu a sa missa de sas oto in Gar-diner Street e su nuscu agradàbile de sa sennora Dillon s’intendiat a forte in s’intrada de sa domo. Ma isse gherraiat tropu cun fieresa cun nois chi fiamus prus giòvanos e prus timorosos. Pariat pròpiu un’indianu cando curriat a brinchitos peri su giardinu cun una teje-ra in conca, iscudende pùngios in una làmia e abboghinende:

«Ya! yaka, yaka, yaka!».Nemos b’at crèidu cando nos ant naradu chi teniat sa vocatzione

pro si fàghere a preìderu. E imbetzes fiat a beru. Un’ispiridu de irreguladesa si fiat ispartu in mesu nostru e, suta

de s’influèntzia sua, diferèntzias de cultura e de temperamentu nche fiant istadas postas a un’ala. Amus formadu una banda, chie pro iscaradesa, chie pro brulla, chie pro timòria: e in su nùmeru de custos ùrtimos, sos indianos dudosos, chi timiant a pàrrere tropu istudiosos o debileddos, bi fia deo. Sas aventuras descritas in sa literadura de su Far West nche fiant a largu dae su caràtere meu, ma a su nessi, aberiant sas ghennas a s’evasione. M’agradaiant de prus tzertos contos politziescos americanos, grugados cando non cando dae pitzocas galanas, fieras e iscaradas. Macari non b’aeret nudda de malu in custos contos e macari aerent un’intentu literàriu, giraiant in segretu in iscola. Una die chi Padre Butler fiat interro-

Page 17: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

17 James Joyce

ghende sas bator pàginas sòlitas de istòria romana, a Leo Dillon l’aiat iscobertu cun una còpia de The Halfpenny Marvel.

«Custa pàgina o custa? Custa? Ajò, Dillon, pesa· ti. In pessu sa die... Ajò! Cale die? In pessu sa die fiat cumintzada... Istudiadu l’as? Ite tenes in bugiaca?».

Totus nos semus assartiados cando Leo Dillon l’at intregadu su giornaleddu e totus amus fatu una cara innotzente. Padre Butler at giradu sas pàginas, afrungende sos chìgios.

«Ite est custa arga?» at naradu. «The Apache Chief! Est custu chi leghes in càmbiu de istudiare s’istòria romana? Non ti fatzas agatare prus cun custu bascaràmene in iscola. Chie iscriet custas cosas est un’iscrianeddu de pagu cabbale chi lu faghet petzi pro si balangiare su tantu de andare a tzilleri. Mi faghet maravìgia chi pitzinnos istudiados e educados che a bois legant custos machines. Lu dia cumprèndere si esseres... de s’Iscola Natzionale. Tando, Dil-lon, ti so avertende, pone· ti a traballare, o si nono...».

Custa bria fata durante sas oras sèrias de iscola m’at fatu mini-mare su cunsideru mannu chi tenia pro su Far West e sa cara gras-sa e afusada de Dillon m’aiat fatu bènnere iscrùpulos de cussènt-zia. Ma cando s’influèntzia moderadora de s’iscola nche fiat a largu deo apo cumintzadu a àere torra gana de sensatziones agrestes e de un’evasione chi petzi cuddas crònacas de disòrdine pariat chi m’oferiant. Sas batallas fintas in su sero ant cumintzadu a mi pàr-rere una lana che a su tran tran in iscola su mangianu, ca deo cheria aventuras reales. Ma sas aventuras, pessaia, non càpitant a sos chi abbarrant in domo: tocat a andare a foras a si las chircare.

Sas vacàntzias de s’istade fiant a curtzu a curtzu cando apo detzìdidu de truncare, a su nessi pro una die, sa monotonia de sa vida de iscola. Cun Leo Dillon e unu pitzocu chi si naraiat Mahony apo detzìdidu de bandidare dae iscola pro una die. Amus remu-nidu ses pences cada unu. Nos deviamus addoviare a sas deghe de mangianu in Canal Bridge. Sa sorre manna de Mahony li diat àere iscritu una giustificatzione e Leo Dillon diat àere incarrigadu

Page 18: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

18DUBLINESOS

su frade de nàrrere chi fiat malàidu. Amus cumbinadu de andare peri sa Wharf Road finas a arribbare a sas naves, tando de fàghe-re sa traessada in ferryboat e andare a bìdere sa Pigeon House. Leo Dillon timiat a addoviare a padre Butler o a calicunu àteru de collègiu, ma Mahony, cun grandu critèriu, at pregontadu ite bi podiat fàghere in sa Pigeon House. Nos semus assussegados: e deo apo congruidu sa prima parte de su programa leende sos ses pences dae sos àteros duos e mustrende·lis sos meos. Fiamus unu pagu in birbìlliu sa die in antis, cando nos fiamus ponende de acordu pro sas ùrtimas cosas. Nos amus tocadu sa manu, riende, e Mahony at naradu:

«A cras, amigos meos». Cudda note deo apo dormidu male. Su mangianu so istadu su

primu a arribbare a su canale ca fia su prus a curtzu. Apo cuadu sos libros in mesu de s’erba arta a curtzu a sa chisinera, in fundu a su giardinu in ue nemos andaiat, e apo curtu oros oros de su ca-nale. Fiat unu mangianu de sa prima chida de làmpadas, durche e assoliadu. Mi so sèidu in s’iscampiadòrgiu de su ponte, abbaidende cun ammiru sas botas lèbias de tela chi sa note in antis lis aia postu su biancu cun contivìgiu, e osservende sos caddos masedos chi artiaiant in su montigru tirende unu tranvai càrrigu de gente afai-nada. Sas cambas de sos àrbores artos chi costagiaiant su caminu fiant un’alligria de fogigheddas birdes, e sa lughe de su sole corfiat s’abba colende de rugradis in mesu issoro. Sa pedra de granitu de su ponte fiat cumintzende a si caentare e deo apo cumintzadu a l’i-scùdere cun sas manos, sighende su ritmu de una mùsica chi tenia in conca. Fia cuntentu a beru.

Cando fia sèidu dae chimbe o deghe minutos apo bidu a Mahoni acurtziende·si cun su bestire suo mùrinu. Isse fiat in buca de risu, artiende in su montigru, e cando est arribbadu a curtzu meu s’est apiligadu in s’iscampiadòrgiu. In s’interi chi fiamus isetende at bo-gadu a foras su tirelàsticu dae sa bugiaca interna imburtzida e m’at contadu totu sos megioros chi b’aiat fatu. Deo l’apo pregontadu pro ite l’aiat batida e isse m’at naradu chi si cheriat ispassiare cun

Page 19: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

19 James Joyce

sos pugiones. Isse arresonaiat liberamente in dialetu e faeddaiat de Padre Butler comente de «su bolloroddo chi si crebat». Nois amus isetadu un’àteru cuartu de ora, ma galu non b’aiat arrastu de Leo Dillon. Mahony, in fines, est brincadu a giosso e at naradu:

«Andemus·nos·nche. L’ischia chi su grassone timiat». «E sos ses pences suos...?» Apo naradu .«Cunfiscados», at naradu Mahony. «E tambene pro nois, un’is-

sellinu e mesu imbetzes de unu ebbia». Amus cumintzadu a passigiare in sa North Strand Road finas a

arribbare a sa fàbrica de su bidriolu, pustis amus furriadu a manu dereta, in sa Wharf Road. Mahony at cumintzadu a fàghere s’in-dianu in pessu nos semus agatados in foras de sa vista de sa gente. Parende su tirelàsticu iscàrrigu, at cumintzadu a pessighire unu grustu de pitzinnas cun sos bestires istratzulados, e cando duos pitzinnos, remitanos che a issas, ant cumintzadu a nos iscùdere a pedra pro valentia, isse at propostu de los atacare. Deo apo osser-vadu chi sos pitzinnos fiant tropu minores, duncas nos nche semus allargados, in s’interi chi cudda tropa miseràbile nos abboghinaiat: Swaddlers! Swaddlers! pessende chi fiamus protestantes ca Maho-ny, chi fiat nieddutzu, giughiat in su bonete su distintivu de prata de una sotziedade de cricket. Arribbados a Smoothing Iron amus cumbinadu un’assèdiu. Tando nos semus vindicados de Leo Dillon narende cantu fiat timorosu e pregontende·nos cantu li diat àere naradu Sennor Ryan in sa letzione de sas tres.

Semus arribbados a curtzu a su riu. Amus coladu ora meda pas-sigende in sos caminos prenos de sonos e acostagiados dae muros de pedra artos, abbaidende su traballu de grus e de motores, e bias medas sos carrulantes nos giuilaiant, briende·nos ca abbarraiamus firmos in cue. Fiat mesu die cando semus arribbados a su portu e, sigomente pariat chi sos operajos fiant andados a ismurgiare, finas nois nos amus comporadu duos cogones mannos, e nos semus sèi-dos a mandigare subra de sos tubos de ferru a curtzu a su riu. Nos praghiat a abbaidare su tràficu de Dublinu, sas barcas a vapore chi si connoschiant dae tesu pro sos frocos issoro de fumu lanosu, sas

Page 20: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

20DUBLINESOS

barcas pro piscare, mùrinas, in s’àtera ala de Ringsend, sa nae a vela bianca chi fiat iscarrighende in s’àtera riva. Mahony at naradu chi diat èssere istada una cosa bella a si nch’andare in mare cun una de cussas naes mannas, e finas deo, abbaidende sos àrbores mannos de cuddos bastimentos, bidia, o mi pessaia de bìdere, leen-de sustàntzia a bellu suta de sos ogros meos, cuddu pagu de geo-grafia chi a mala gana m’aiant fatu istudiare in iscola. Ma s’iscola e sas domos nostras pariat chi si nche fiant allarghende semper de prus dae nois, e s’influèntzia issoro in subra nostru a bellu a bellu si faghiat semper prus dèbile.

Amus grugadu su Liffey cun su Ferry boat, paghende su bil-lete pro nos fàghere colare a s’àtera ala de su riu, in cumpangia de duos operajos e de un’ebreu minoreddu chi teniat una bussa. Fiamus sèrios sèrios, cun un’aèrgiu de solennidade; petzi una bia, in custu viàgiu curtzu, sos ogros nostros si sunt addoviados e nos semus postos a rìere. Cando nche semus falados a sa riva, amus abbaidadu sos marineris iscarrighende su bastimentu galanu a tres àrbores chi aiamus osservadu dae s’àtera riva. Una pessone nos at naradu chi fiat una vassellu norvegesu. Deo so andadu a sa parte de segus, e apo proadu a cumprèndere ite b’aiat iscritu; sigomente non bi so resessidu, so torradu a dae segus a abbaidare sos ma-rineris furisteris, pro bìdere si est a beru su contu chi tenent sos ogros birdes..... Ma sos marineris aiant sos ogros asulos e murros e finas nieddos. S’ùnicu chi los teniat belle birdes fiat un’òmine artu chi faghiat ispassiare sa gente narende, alligru, «Andat bene, andat bene!” cada bia chi nche ruiant sas tàulas.

Cando nos nche semus istracados de s’ispetàculu, semus anda-dos a bellu a bellu chirru a su Ringsend. Sa die fiat semper prus caente, e in sas bidrieras de sas butegas b’aiat pistocos mugorados perdende colore semper de prus. Amus comporadu unu pagu de galletas e de tzocolada e nos los amus mandigados a bellu a bellu andende feri feri in sos gùturos feos in ue bi fiant sas domos de sos piscadores. Non semus resessidos a agatare una lateria, e duncas semus dèvidos intrare a sa barraca de un’ambulante pro nos com-

Page 21: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

21 James Joyce

porare un’ampulla de issiropu de lampone peròmine. A pustis chi nos semus infriscados bufende cussa cosa, Mahony at postu infatu a unu gatu in unu gùturu, ma su gatu si nch’est fuidu in unu campu. Ambos duos fiamus istracos meda e, arribbados a su campu, semus andados a sa faladòrgia dae ue si podiat bìdere su Dodder.

Fiat tropu tardu e fiamus tropu istracos pro andare a visitare sa Pigeon House. Deviamus èssere in domo in antis de sas bator si non cheriamus chi s’esserent abbigiados de s’aventura nostra. Ma-hony fiat abbaidende lastimosu sa frunda sua, e deo apo dèvidu propònnere de ghirare a domo in trenu, pro chi isse esseret torradu alligru. Su sole si nch’est imbertu in palas de sas nues, e nos at las-sadu cun sos pessamentos nostros tristos e cun sa frighinia de su chi aiamus mandigadu.

Petzi nois bi fiamus in su campu. Fiat pagu ora chi fiamus ister-rigorgiados in cue sena nàrrere verbu, cando amus bidu un’òmine acurtziende·si a nois dae s’àtera ala de su campu. Deo lu fia abbai-dende pritziosu, mastighende unu de cussos filos de erba cun sos cales sas pitzinnas preighent sa sorte. Isse fiat andende a bellu in sa faladòrgia. Caminaiat cun una manu in su costadu, e cun s’àtera teniat unu bàculu chi iscudiat a terra a bellu. Fiat bestidu male, cun unu bestire nieddu - birdòngiu, e in conca teniat unu capeddu betzu, de cuddos chi lis naramus jerry hat. Pariat bastante betzu, ca teniat sos mustatzos chisinatzos. Cando nos est coladu a curtzu nos at dadu un’ograda, pustis at sighidu a caminare. Nois lu fiamus sighende cun sos ogros e amus bidu chi, cando at fatu unos chim-banta passos, s’est furriadu e est torradu in palas. Fiat benende a ue fiamus nois, caminende a bellu, semper iscudende su bàculu a terra, gasi a bellu chi deo pessaia chi fiat chirchende cosa in mesu de s’erba.

S’est arressadu cando est arribbadu a ue fiamus nois, e nos at saludadu. Nois l’amus torradu su saludu e isse, semper a bellu a bellu e dende cara, s’est sèidu a curtzu nostru in sa faladòrgia. At cumintzadu a faeddare de su tempus, narende chi diat àere fatu un’istade caente meda, e agiunghende chi sas istajones aiant cam-

Page 22: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

22DUBLINESOS

biadu meda dae cando isse fiat pitzinnu, tempus meda in antis. At naradu chi su tempus prus bellu de sa vida sua l’aiat coladu cando andaiat a iscola, e chi diat àere dadu cale si siat cosa pro èssere torra giòvanu. Nois abbarraiamus a sa muda cando isse espressa-iat cussos sentimentos chi nos infadaiant unu pagu. Tando isse at cumintzadu a faeddare de iscola e de libros. Nos at pregontadu si aiamus lèghidu sas poesias de Thomas Moore o sos traballos de Walter Scott e Lord Lytton. Deo finghia de àere lèghidu totu sos libros chi mentovaiat, a su puntu chi isse at naradu:

«Ah, so bidende chi finas tue ses unu mandigadore de libros, che a mie. Imbetzes, at agiuntu inditende a Mahony chi si lu fiat abbaidende cun sos ogros maduros, isse est diferente: l’agradat a giogare».

At naradu chi teniat in domo totu sos traballos de Walter Scott e totu sos traballos de Lord Lytton, e non s’istracaiat mai de los lèghe-re. De seguru, naraiat, b’at libros de Lord Lytton chi sos pitzinnos no los podent lèghere. Mahony at pregontadu pro ite sos pitzinnos non los podent lèghere, una pregonta chi mi poniat in subùgiu e m’anneaiat, ca deo timia chi s’òmine podiat pessare chi deo fia ton-tu che a Mahony. S’òmine, imbetzes, at petzi iscantzadu sas lavras a su risu. Deo apo notadu chi in buca sua b’aiat bòidos mannos in mesu de sas dentes grogas. Tando nos at pregontadu chie teniat prus amoradas. Mahony at naradu comente chi nudda chi nd’aiat tres. S’òmine, tando, at pregontadu a mie cantas nd’aia. Deo apo rispostu chi no nd’aia. Isse no m’at crèidu, e at naradu chi una de seguru la tenia. Deo so abbarradu a sa muda.

«E narade», at pregontadu Mahony a s’iscarada, «bostè cantas nd’ at?».

S’òmine at iscantzadu sas lavras a su risu, che a in antis, e at na-radu chi cando teniat s’edade nostra aiat amoradas medas.

«Cada pitzocu, at naradu, tenet un’amoradedda». Custa manera sua de cunsiderare s’argumentu m’at fatu ispantu:

mi pariat curiosu chi un’òmine de s’edade sua esseret in favore de totu custa libertade. In coro meu deo pessaia chi su chi isse nara-

Page 23: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

23 James Joyce

iat de sos pitzocos e de sas amoradas fiat giustu. Ma a mie no mi praghiant sas paràulas chi l’essiant dae buca, e mi pregontaia pro ite li fiat bènnida sa tzudda, una bia o duas, comente chi esseret timende carchi cosa o l’esseret bènnidu fritu totu in unu. Faeddaiat cun grabbu, apo notadu deo comente isse sighiat cun su nàrrere suo. At cumintzadu a arresonare de sas pitzocas, narende cantu dilicados e galanos sunt sos pilos issoro, e cantu sunt dilicadas sas manos issoro, e chi issas non sunt gasi bonas comente parent, si unu las connoschet unu pagu. Non b’aiat nudda chi l’agradaiat de prus, isse naraiat, de abbaidare una pitzoca galana, sas manos suas biancas e dèghidas, e sos pilos suos dilicados e bellos. Mi da-iat s’idea chi esseret narende e torrende a nàrrere una cosa chi aiat imparadu a memòria, o chi, incantada dae sas paràulas chi isse naraiat, sa mente sua esseret furriende a bellu a bellu in sa matessi rodia. A bias isse faeddaiat comente chi s’esseret riferende a carchi cosa chi totus ischint; a bias abbassaiat sa boghe e faeddaiat in ma-nera misteriosa, comente chi nos esseret contende unu segretu chi non cheriat a l’intèndere àtera gente. Ripitiat semper sas matessi frases, cambiende·las e girende·si·las cun cudda boghe monòtona. Deo l’ascurtaia sighende a abbaidare su fundu de sa faladòrgia.

A pustis de ora meda at sessadu de faeddare a sa sola. S’est pe-sadu a bellu, narende chi nos deviat lassare pro unu minutu (o for-sis unu pagu de prus) e, sighende l’abbaidare a fissu, l’apo bidu allarghende·si dae nois, chirru a sa fine de su campu. Semus ab-barrados a sa muda, cando si nch’est andadu. A pustis de pagu apo intesu a Mahony giuilende: «Mi’... ¡Abbàida ite est faghende!».

Sende chi deo no apo torradu imposta nè apo pesadu sos ogros, Mahony at giuiladu torra: «A beru una pessone curiosa est!» Deo apo agiuntu:«Si in casu nos pregontat ite nos naramus, tue ses Murphy e deo so Smith».

No amus naradu àteru. Deo fia galu pessende si fiat cosa de mi nch’andare o nono cando s’òmine est torradu in palas e s’est torra-du a sèere a curtzu nostru. Isse s’est in pessu sèidu cando Mahony, bidende su gatu chi nche li fiat fuidu, s’est pesadu ritzu e l’at po-

Page 24: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

24DUBLINESOS

stu infatu peri totu su campu. S’òmine e deo fiamus osservende sa cassa. Su gatu est resessidu torra a li fuire dae manos e Mahony at cumintzadu a ghetare pedras a su muru in ue si fiat apiligadu. In fines si nd’est istracadu e at cumintzadu a passigiare dae un’ala a s’àtera de su campu.

A pustis de un’impasada s’òmine at torradu a cumintzare a mi faeddare. At naradu chi s’amigu meu deviat èssere a beru fìgiu malu e m’at pregontadu si l’iscudiant meda cun sa soca in iscola. Fia a puntu de li torrare imposta, narende a disdinnu chi non fia-mus pitzinnos de s’Iscola Natzionale pro nos iscùdere cun sa soca; ma so abbarradu a sa muda. Isse at cumintzadu a nàrrere comente si punint sos pitzinnos. Sa mente sua, comente incantada dae su chi isse etotu fiat narende, pariat girende a bellu a fùrriu a cuddu pun-tu de mesania nou. Isse naraiat chi cando sos pitzinnos sunt gasi cherent iscutos bene. Cando unu pitzinnu est rebestu o non ponet mente, non b’at àteru si non su sonu de sa soca. Non servit a nudda a los iscùdere a manos o a origras: petzi bi cheret a los caentare cun sa soca. Deo fia ispantadu a intèndere custas cosas e, sena lu chèr-rere, l’apo fissadu a cara. Gasi apo bidu duos ogros birdes ( su birde de un’ampulla) abbaidende·mi dae suta de sa fronte inchigida. Deo apo torradu a abbassare sos meos.

S’òmine at sighidu a faeddare a sa sola. Pariat chi si nch’aiat ismentigadu sas ideas liberales de pagu ora in antis. At naradu chi, si aeret agatadu unu pitzinnu faeddende cun una pitzinna o amo-rende cun una pitzinna, lu diat àere iscutu cun sa soca; gasi diat àere imparadu a non faeddare a sas pitzinnas. E si unu pitzinnu s’esseret postu a amorare a sa cua, lu diat àere iscutu che a nemos mai. Naraiat chi non b’aiat nudda in su mundu chi l’agradaiat de prus. Isse faghiat sa descritzione de comente l’aiat àpidu iscutu comente chi esseret disvelende baddu cale mistèriu. A isse li diat èssere agradadu, naraiat, prus de cale si siat cosa; e sa boghe sua, comente mi ghiaiat in manera monòtona in mesu de cuddu mi-stèriu, si faghiat semper prus afetuosa, e pariat preghende·mi de lu cumprèndere.

Page 25: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

25 James Joyce

Deo apo isetadu chi aeret sessadu torra de faeddare. Tando, totu in unu, mi nche so pesadu ritzu. Pro non traìghere su bulùgiu chi b’aiat in intro meu, apo isetadu un’iscuta, faghende sa finta de mi prèndere un’iscarpa; tando apo naradu chi devia mòere e mi so dispedidu. Apo artiadu a bellu a bellu in su petorru, ma su coro mi fiat tocheddende a forte, ca timia chi mi podiat aggarrare sos cambutzos. Cando nche so arribbadu a subra mi so giradu chirru a su campu e, sena abbaidare in ue fiat s’òmine, apo mutidu a boghe arta: «Murphy!».

Sa boghe mea teniat unu tonu de coràgiu fortzadu e mi nde birgongiaia de cussu marchingannu de pessone vile. Apo dèvidu torrare a mutire in antis chi Mahony m’aeret bidu e aeret giuila-du rispondende·mi. Comente mi tocheddaiat su coro in s’interi chi isse curriat a ue fia eo, rugrende su campu! Curriat comente pro m’agiuare. E deo fia impudadu; ca in coro meu l’apo semper di-spretziadu unu pagu.

Page 26: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

26DUBLINESOS

ARÀBIA

In carrera de North Richmond, sende chi si intraiat petzi dae un’ala, bi colaiat pagu gente, francu in s’ora chi sos pitzinnos es-siant dae s’iscola de sos Frades Cristianos. Pròpiu in fundu b’a-iat una domo bòida a duos pranos, ischirriada dae sas àteras dae unu tretu de terrinu cuadradu. Sas àteras domos de sa carrera, chi ischiant de sa vida onesta chi si faghiat in intro issoro, s’abbaidaiant s’una cun s’àtera cun caras mùrinas sulenas.

S’afituàriu chi b’aiat in antis in domo nostra, unu preìderu, fiat mortu in s’aposentu de istare de segus. Sende chi fiant abbarrados cungiados pro tempus meda, in totu sos aposentos b’aiat fragu de inserru, e s’apartadòrgiu in palas de sa coghina fiat prenu de pabi-ros betzos chi non serviant a nudda. In mesu de custos apo agatadu unos cantos libros incobertados, cun sas pàginas aprighigionadas e ùmidas: S’Abbade, de Walter Scott, Su comunicante devotu e Sos ammentos de Vidocq. M’agradaiat mescamente s’ùrtimu ca sas pàginas fiant grogas. In mesu de su giardinu agrestadu in palas de sa domo b’aiat un’àrbore de mela e carchi tupa, chi in una de custas aia agatadu sa pompa de sa britzicheta de s’afituàriu, totu ruingia-da. Fiat istadu unu preìderu caridadosu a beru; in su testamentu aiat lassadu totu su dinare a entes eclesiàsticos e sos mòbiles de sa domo a sa sorre.

Sende chi sas dies si fiant incurtziende, iscurigaiat in antis chi aeremus agabbadu de chenare. Cando nos addoviamus in carrera, sas domos fiant giai cugugiadas dae s’umbra. Su tretu de chelu chi bidiamus subra nostru fiat de unu colore lilla tramunaditzu, e chirru a issu sos lantiones artiaiant sas framas issoro debileddas de sas làmpanas. S’àera frita nos punghiat e nois giogaiamus finas a cando no intendiamus sas carenas nostras caentende·si. Sos giùilos nostros s’intendiant in totu sa carrera muda. Gioga gioghende nche semus fertos in sos gutureddos iscuros e ludrosos in palas de sas domos, a pònnere fronte a sa canalla de su bighinadu, finas a sas ghennas nieddas de sos giardinos iscuros e ùmidos dae ue beniat

Page 27: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

27 James Joyce

su fragu de sos muntonàrgios, o finas a sas istallas iscuras e frago-sas in ue unu carrotzeri allisiaiat e ispertaiat su caddu o faghiat drinnire sas tìbias de sos finimentos in manera chi pariat mùsica. Cando ghiraiamus a sa carrera sa lughe dae sas ventanas de sas coghinas aiat prenadu sas cortes. Si bidiamus a tziu meu bortende in sa contonada nos cuaiamus in s’umbra finas a cando non fiamus seguros chi si nch’esseret intradu a domo. O, si sa sorre de Mangan essiat in su limenàrgiu de sa ghenna pro cramare su frade pro su tè, nois, dae su cuadòrgiu nostru, l’osservaiamus abbaidende su cami-nu dae un’ala a s’àtera. Nois isetaiamus a bìdere si issa abbarraiat o si nch’intraiat a intro e, si abbarraiat, lassaiamus su costoidòrgiu e andaiamus in manera rassinnada chirru a sa domo de Mangon. Issa nos fiat isetende, sa figura sua definida dae sa lughe chi be-niat dae sa ghenna mesu aberta. Su frade la poniat semper in pelea in antis de li pònnere mente e deo abbarraia ritzu a curtzu a su cantzellu, abbaidende·la. Su bestire suo chindulaiat comente issa moiat sa carena e sa tritza chilliaiat dae un’ala a s’àtera.

Cada mangianu mi isterria in su pamentu de s’aposentu de ista-re, osservende sa ghenna de domo sua. Sa serranda fiat abbassada finas a unu tzentìmetru dae su parapetus de sa ventana, in manera chi no m’aerent bidu. Cando issa essiat a su ghennile su coro mi faghiat unu brincu. Deo curria a s’anticàmera, aggarraia sos libros e li ponia infatu. Non perdiat mai de vista sa figura mùrina sua e, cando arribbaiamus a su puntu chi sos caminos nostros s’ischirria-iant, illestria su passu e nche la colaia. Custu capitaiat cada man-gianu. Deo no l’aia mai faeddadu, francu pro carchi cosa de pagu contu. Belle gasi, petzi su nùmene suo fiat comente una cramada pro su sàmbene meu amachiadu.

S’imàgine sua m’acumpangiaiat finas in logos in ue beniat prus male a èssere romànticos. Su sàbadu sero cando tzia mea andaiat a fàghere s’ispesa deo la devia agiuare a giùghere sos pacos. Nois caminaiamus in sas carreras illuminadas, in mesu de sos imbrea-gos chi nos ispinghiant e sas fèminas chi cuntrataiant, in mesu de sos irrocos de sos maniales, sas lereddas tirriosas de sos dischentes

Page 28: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

28DUBLINESOS

chi tentaiant sas cubas de petza salida, sas anninnias de sos canta-dores de carrera chi pesaiant un’innu subra de O’Donovan Rossa o cantaiant una ballada subra de sas peleas de su logu nostru. Custos sonos s’auniant a pare in una sensatzione ùnica de vida pro mene: deo mi pessaia de sarvare su càlighe meu in mesu de una truma de inimigos. Su nùmene de issa m’artiaiat a lavras a bias in oratziones e làudes curiosas chi deo etotu non cumprendia. Sos ogros meos fiant a s’ispissu prenos de làgrimas (non dia poder nàrrere pro ite) e a bias una currente dae su coro meu pariat chi mi nche fiat isbor-rochende in petorras. Deo pessaia pagu a su cras. No ischia si dia àere dèvidu faeddare cun issa o nono o, si li diat àere faeddadu, comente li dia àere pòdidu contare s’adoratzione mea cunfusa. Ma sa carena mea fiat che a un’arpa e sas paràulas e sos gestos suos fiant che pòddighes chi tocaiant sas cordas.

Unu sero so andadu a s’aposentu de istare de segus in ue su preìderu fiat mortu. Fiat unu sero iscuru e proinosu e non si inten-diat sonu perunu in domo. Dae unu de sos bidros segados intendia s’abba falende a terra, agos de abba sùtiles, sighidos, chi giogaiant in sas pasteras tiri tiri. Prus in bassu bidia carchi lantione a tesu o carchi ventana illuminada. Deo fia cuntentu de bìdere gasi pagu. Totu sos sentidos meos pariant disigiosos de si cugugiare cun unu velu e, intendende chi fia a puntu de mi dismajare, apo incarcadu in pare sas prantas de sas manos, finas a las fàghere trèmere, mur-murende: «Prenda istimada! Prenda istimada!» bias medas.

In fines issa m’at faeddadu. Cando at naradu sas primas paràu-las deo fia gasi afusadu chi no ischia ite li rispòndere. Issa m’at pregontadu si dia essere andadu a s’Aràbia. No m’ammento si l’apo rispostu chi eja o chi nono. Deviat èssere unu bazàr bellu a beru, at naradu; li diat èssere agradadu a b’andare.

«E pro ite non bi andas?». In s’interi chi fiat faeddende si giraiat unu bratzaleddu de prata

a fùrriu de su bursu. Non podiat, at naradu, ca cudda chida b’aiat unu ritiru ispirituale in cumbentu. Su frade e àteros duos pitzin-nos si fiant gherrende pro sos bonetes e deo fia solu a curtzu a su

Page 29: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

29 James Joyce

cantzellu. Issa si teniat a una de sas barras, incrunende sa conca chirru a mie. Sa lughe de su lantione cara cara de sa ghenna li ruiat in sa curva bianca de su tzugru, illuminaiat sos pilos e, falende, sa manu imbarada a sa barandilla. Sa lughe falaiat in un’ala de su be-stire e arribbaiat a s’òrulu biancu de sa gunnedda, chi si bidiat bene dae comente issa fiat posta còmoda.

«Ses assortadu, tue, a bi pòdere andare» at naradu..«Si bi ando», apo naradu, «ti nch’apo a batire carchi cosa». Sos machines sena contu chi m’ant bullugiadu sa conca, dae

cuddu sero, siat chi essere ischidu siat chi essere dormidu! Su disìgu meu fiat istadu de torrare a nudda sas dies infadosoas chi fiant bèn-nidas infatu. Deo non resessia prus a istudiare. A de note in s’apo-sentu meu e a de die in classe s’imàgine sua si poniat intre mene e sa pàgina chi proaia a lèghere. Sas sìllabas de sa paràula Aràbia mi torraiant a conca in su mudimene de s’ànima mea esaltada, e mi daiant un’incantu orientale. Deo apo pedidu su permissu de anda-re a su bazàr sàbadu note. Tziu meu fiat ispantadu, timende chi no esseret una trampa de frades massones. In classe so andadu male in un’interrogatzione. Deo apo osservadu sa cara de su professo-re bortende·si dae bona in mala; isse isperaiat chi deo no m’essere ammandronende. Deo non resessia a pònnere in pare totu sos pes-samentos meos. Tenia pagu passèntzia in totu sas cosas chi semus obligados a fàghere, ca mi istrobbaiant in su chi disigiaia. Custas cosas mi pariant unu giogu de pitzinnos, unu giogu de pitzinnos lègiu e infadosu.

Su sàbadu mangianu apo ammentadu a tziu meu chi cheria an-dare a su bazàr a parte de sero. Isse fiat forroghende in sa cassapan-ca, chirchende un’ispàtzula pro sos pilos, e m’at rispostu in curtzu:

«Ei, ei, giai l’isco, pitzinnu meu».Como chi isse fiat in s’anticàmera deo non podia andare a s’a-

posentu de s’intrada pro m’acrarare a sa ventana. Mi nche so es-sidu dae domo de malispètzia e mi so incaminadu a bellu a bellu chirru a s’iscola. B’aiat unu fritu pungosu e giai in coro meu fia cumintzende a pessare in malu.

Page 30: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

30DUBLINESOS

Cando so ghiradu a domo pro pràndere tziu meu non fiat in domo. Galu fiat chitzo. Deo so abbarradu unu pagu de tempus ab-baidende su relògiu e, cando su tzocu suo at cumintzadu a m’in-fadare, mi nche so essidu dae s’aposentu. So artiadu in s’iscala pro andare a su pranu de subra. Sos aposentos artos, fritos e bòidos m’ant torradu su coro in càssia; deo mi los apo inghiriados totu cantos cantende. Dae sa ventana bidia sos cumpàngios meos gio-ghende in carrera. Sas boghes m’assubriant dèbiles e pagu distin-tas e cun sos cherbeddos imbarados a su bidru osservaia sa domo iscura in ue istaiat issa. Devo èssere abbarradu in cue pro un’ora, non bidende àteru si non sa figura bestida de iscuru evocada dae sa fantasia mea, cun sa lughe de su lantione chi tocaiat a bellu a bellu su tzugru, sa manu imbarada a sa barandilla e s’òrulu de su bestire.

Cando so torradu a giosso apo agatadu sa sennora Mercier sèi-da a curtzu a sa tziminea. Fiat sa biuda de un’usureri, una fèmina tzarrona, chi colliat francubullos impitados pro los dare a òperas pias. Apo dèvidu agguantare sa tzarra sua finas a s’ora de su te. Su gustu est duradu prus de un’ora e galu tziu meu non fiat bènnidu. Sa sennora Mercier si nch’est pesada pro si nch’andare; a issa li di-spraghiat chi non podiat abbarrare de prus, ma nche fiant coladas sas oto e non cheriat essire a tardu, ca s’àera de sa note li faghiat male. Cando si nch’est andada deo apo cumintzadu a andare a dae in antis e a dae segus in s’aposentu, astringhende sos pùngios. Tzia mea at naradu:

«Mi timo chi custu sero non b’as a pòdere andare a su bazàr».A sas noe apo intesu a tziu meu furriende sa crae in su serràgiu.

L’apo intesu faeddende a sa sola e apo intesu finas s’apicabestires chindulende cando l’est arribbadu su pesu de su gabbanu. Deo los ischia cumprèndere cussos sinnales. Cando nch’at mesu mandiga-du deo l’apo pedidu su dinare pro andare a su bazàr. Isse si nde fiat ismentigadu.

«Sa gente nch’est in letu, a cust’ora, e a su primu surtu» at na-radu.

Deo no apo risidu. E tzia mea l’at naradu, artuddada:

Page 31: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

31 James Joyce

«E non bi lu podes dare su dinare? L’as fatu isetare finas tropu». Tziu meu at naradu chi li dispraghiat chi si nde fiat ismenti-

gadu. Isse pessaiat chi cada tantu faghet bene a s’ispassiare. M’at pregontadu a ue cheria andare e, cando bi l’apo naradu pro sa se-gunda bia, m’at pregontadu si connoschia The Arab’s Farewell to his Steed2. Cando si nche fiat essende dae coghina nde fiat retzitende sos primos versos a tzia mea.

Deo tenia unu fiorinu atrintu in sa manu cando fia colende in carrera de Buckingham, chirru a s’istatzione. Su de bìdere sas car-reras prenas de gente andende a comporare e illuminadas dae sos lantiones a gas m’at ammentadu a ue cheria andare. Mi so sèidu in sa carrotza de tertza classe de unu trenu bòidu. At istentadu meda a mòere, tropu; in fines est essidu a bellu a bellu dae s’istatzione. Su trenu s’apiligaiat in mesu de domos mesu derrutas e subra de su riu lughente. In s’istatzione de Westland Row una truma de gente s’acarcaiat in sos isportellos de su vagone; ma sos bastassos nch’ant fatu torrare in palas a totu cantos, narende chi cussu trenu fiat petzi pro andare a su bazàr. Deo so abbarradu a sa sola in su vagone bòidu. In su giru de pagos minutos su trenu s’est arressadu a curtzu a una prataforma de linna improvisada. Deo so faladu dae su trenu e in su cuadrante illuminadu de unu relògiu mannu apo bidu chi fiant sas deghe mancu deghe. In cara mea b’aiat unu fràigu mannu cun s’iscrita màgica.

Deo non resessia a agatare s’intrada in ue si pagaiant petzi ses penny e, timende a mi nche fàghere abbarrare in foras, so coladu in presse in una ghenna de sas chi girant in tundu e apo porridu un’issellinu a un’òmine cun sa cara istraca. Mi so agatadu in una sala manna inghiriada dae una galleria a su mesu de s’artària. Belle totu sas lògias fiant giai cungiadas e su bonu de sa sala fiat in s’iscu-ru. M’at bènnidu a conca su mudimene chi b’at in crèsia a pustis de sa missa. Mi so acurtziadu cuvardu a su puntu de mesu de su bazàr. B’aiat paga gente a probe de sas lògias chi fiant galu abertas.

2 Sa Dispedida de s’Àrabu dae su Caddu suo. Una poesia de sa poetessa irlandesa Caroline Norton (1808-77), connota meda comente petzu de teatru

Page 32: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

32DUBLINESOS

In dae in antis de una tenda, in ue sas paràulas Cafè Chantant fiant iscritas cun lampadinas coloradas, duos òmines fiant contende di-nare in una safata. Deo ascurtaia su sonu de sas monedas falende.

Ammentende·mi cun pelea pro ite fia bènnidu, mi so acurtziadu a una de sas lògias pro bìdere sos vasos de portzellana e sos ser-vitzios de tè froridos. In s’intrada b’aiat una sennorina faeddende e riende cun duos giovaneddos. Deo apo notadu chi teniant atzentu inglesu e intendia, sena bi dare meda cara, su chi naraiant.

«Oh, ¡Deo no apo naradu una cosa gasi!».«Eja chi l’as narada!».«Nono chi no l’apo narada!».«Beru est chi l’at narada?»«Eja. Intesa l’apo».«Ma custa est fàula!».Cando m’at bidu, sa sennorina s’est acurtziada e m’at pregontadu

si cheria comporare cosa. Su tonu de sa boghe no mi poniat ànimu; pariat chi m’aiat faeddadu gasi petzi pro dovere. Deo fia abbaiden-de, ùmile, sos vasos mannos chi istaiant a sa ritza, comente guàr-dias orientales, in s’intrada iscura de sa lògia e apo murmuradu:

«Nono, gràtzias».Sa sennorina at cambiadu s’assentu de sos vasos e est torrada in

palas a ue bi fiant sos duos giovaneddos. Ant cumintzadu a faed-dare de sa matessi cosa. Una bia o duas sa sennorina m’at dadu una mirada dae subra de sa pala.

Deo mi so istentadu a curtzu a sa lògia, belle chi ischia chi non serviat a nudda, petzi pro fàghere bìdere chi m’interessaiat sa mer-cantzia. Tando mi so furriadu e apo torradu a cumintzare a ca-minare in su bazàr. Apo lassadu rùere sos duos penny a curtzu a s’àteru dinare chi b’aiat in bugiaca. Apo intesu calicunu dae su fundu de una galleria narende chi nche fiant istudende sas lughes. Como finas sa parte prus arta de sa sala fiat in umbra.

Fissende s’iscuru mi so intesu comente un’èssere ghiadu e leadu in giru dae sa vanidade; e sos ogros meos brusiaiant a su fele e a s’anneu.

Page 33: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

33 James Joyce

Page 34: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

34DUBLINESOS

EVELINE

Issa fiat sèida in dae in antis de sa ventana, abbaidende su sero chi invadiat sa carrera de àrbores. Teniat sa conca imbarada a sas cortinas e in nares intendiat su fragu de su cretonne pruinosu. Fiat istraca.

Pagu gente in carrera. S’òmine de sa domo in fundu fiat ghiren-de; issa intendiat su sonu de sos passos in su pamentu de tzimentu, pustis sa tràchida in su caminu de giarra in dae in antis de sas do-mos noas in colore ruju. Unu tempus in cue b’aiat unu campu in ue su sero andaiant a giogare sos pitzinnos. Pustis, unu de Belfast aiat comporadu su campu e b’aiat fraigadu, non domos che a sas issoro, minores e mùrinas, ma domos de matone lùghidu cun coberturas lugorosas. Sos pitzinnos de carrera giogaiant in pare in cussu cam-pu, sos Devines, sos Waters, sos Dunn, Keogh su tzopu, issa cun sos frades e sas sorres. Ernest, a cada manera, non giogaiat mai: fiat tropu mannu. Su babbu, bias medas, nche los giagaraiat dae su campu cun su fuste suo de prunitza, ma Keogh su minoreddu, a su sòlitu, faghiat sa guàrdia e mutiat cando bidiat su babbu arribben-de. E, belle gasi, fiant ditzosos, tando. Su babbu non fiat gasi malu, tando; e in prus, sa mama fiat bia. Custu fiat tempus meda a como; issa e sos frades e sorres fiant totus crèschidos; sa mama si nche fiat morta. Finas Tizzie Dunn fiat mortu, e sos Waters si nche fiant ghirados a Inghilterra. Cada cosa càmbiat. Como fiat a puntu de si nch’andare che a sos àteros, fiat a puntu de lassare sa domo.

Domo!Issa at abbaidadu s’aposentu, colende in rassinna totu sos ogetos famìliares chi aiat isprueradu una bia sa chida, pregontende·si dae ue diàulu podiat bènnere totu cuddu prùere. Forsis issa non diat àere bidu prus cuddos ogetos familiares dae sos cales mai aiat pes-sadu de s’ischirriare. Belle gasi, in totu cuddos annos no aiat isco-bertu mai su nùmene de su preìderu chi sa fotografia ingroghida sua fiat apicada subra de s’armòniu truncadu, a curtzu a s’imprenta a colores de sas promissas fatas a sa Biada Margarita Maria Ala-coque. Fiat istadu unu cumpàngiu de iscola de su babbu. Cada bia

Page 35: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

35 James Joyce

chi mustraiat sa fotografia a un’istràngiu, su babbu faghiat custu cummentu belle casuale:

«Nch’est in Melbourne, como». Issa aiat acunsentidu a si nch’andare, a lassare sa domo. Una

cosa sàbia fiat? Aiat proadu a pesare cada ladu de sa chistione. In domo sua, semper e cando, issa teniat cuerru e màndigu; teniat a in ghìriu suo totu sos chi connoschiat dae semper. De seguru teniat de traballare meda, in domo e in foras. Ite diant àere naradu de issa in sos Magasinos cando diant àere iscobertu chi si nche fiat fuida cun unu? Chi fiat maca, forsis; e su postu suo diat èssere istadu ocupadu torra cun un’avisu in su giornale. Miss Gavan diat èssere istada cuntenta. La teniat semper cun issa, mescamente cando b’a-iat àtera gente ascurtende.

«Miss Hill, no lu bidet chi custas sennoras sunt isetende?». «Si catzet su sonnu, Miss Hill, pro praghere».No aiat àpidu ispartu làgrimas medas ca lassaiat sos Magasinos.Ma in sa domo noa, in unu logu a largu e non connotu, non diat

èssere istadu gasi. Tando diat èssere istada cojuada, issa, Eveline. Sa gente la diat àere tratada cun rispetu, tando. Non diat èssere istada tratada che a sa mama. Galu como, macari aeret deghennoe annos, s’intendiat a bias in perigulu pro sa violèntzia de su bab-bu. Ischiat chi fiat cussu chi l’aiat fatu bènnere sas palpitatziones. Cando fiant minores no l’agrediat mai, comente faghiat cun Harry e Ernest, ca fiat pitzinna fèmina; ma in sos ùrtimos tempos aiat cumintzadu a la minetzare e a li nàrrere ite li diat àere fatu si non fiat istadu pro sa memòria de sa biada de sa mama. E como no aiat a nemos a la difèndere. Ernest fiat mortu e Harry, chi faghiat su decoradore de crèsias, fiat semper addane. In prus, sas brias sòlitas pro su dinare su sàbadu sero aiant cumintzadu a l’istracare in una manera chi non si podet nàrrere. Issa daiat semper in domo totu su balàngiu, sete issellinos, e Harry mandaiat semper su chi podiat, ma su problema fiat a l’otènnere dae su babbu su dinare. Isse li naraiat chi fiat isbaidora, chi fiat sena cabu, chi non teniat idea de li dare su dinare suo balangiadu cun pelea pro chi l’aeret fuliadu

Page 36: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

36DUBLINESOS

in sas carreras; custu e àteru li naraiat, ca fiat semper de malispèt-zia su sàbadu sero. In fines bi lu daiat su dinare, e li pregontaiat si teniat idea de comporare carchi cosa pro su gustu de domini-ga. Tando issa deviat cùrrere a foras prus in presse chi podiat pro fàghere s’ispesa, mantenende su borsellinu de pedde niedda bene astrintu in sa manu e aberende·si su caminu cun sos cùidos in mesu de sa carca, e ghiraiat a domo a tardu mannu suta de su pesu de sas provistas. Deviat traballare meda pro dare cara a sa domo e pro controllare chi sos duos fradigheddos chi li fiant istados cunfiados esserent andados a iscola cun regularidade e aerent mandigadu cun regularidade. Fiat unu traballu gravosu - una vida gravosa - ma como chi fiat a puntu de la lassare no li pariat gasi fea.

Issa fiat a puntu de isperimentare un’àtera vida cun Frank. Frank fiat manerosu a beru, umanu, corale. Fiat a puntu de si nch’andare cun isse cun sa nae de sa note pro devènnere mugere sua e pro istare cun isse in Buenos Ayres in ue una domo la fiat isetende. Comente s’ammentaiat bene sa prima bia chi l’aiat bidu; isse fiat allogiadu in una domo in sa carrera printzipale in ue issa colaiat a s’ispissu. Pariat pagas chidas a como. Isse fiat ritzu a curtzu a su cantzellu, su bonete tiradu a in segus in sa conca e sos pilos ghetados a in antis subra de una cara nieddutza. Pustis si fiant connotos. Isse cada sero l’addoviaiat in foras de sos Magasinos e l’acumpangiaiat a domo. La giughiat a bìdere The Bohemian Girl e issa s’intendiat eufòrica cando si seiat in una parte insòlita de su teatru cun isse. Isse fiat apassionadu meda de mùsica e unu pagu ischiat a cantare. Sa gente ischiat chi fiant amorende e, cando isse cantaiat sa cantzone de sa pitzoca chi amat unu marineri, issa s’intendiat afusada in una manera agradèssida. Isse la mutiat Poppens, a ghisa de brulla. In su printzipiu fiat istada petzi dilliriada ca aiat buscadu òmine, ma pustis aiat cumintzadu a li chèrrere bene a beru. Isse faghiat con-tos de logos che nche sunt a largu. Aiat cumintzadu faghende su dischenteddu pagadu a un’isterlina su mese in una nae de sa lìnia Allan chi andaiat a Cànada. Isse li naraiat sos nùmenes de sas naes in ue fiat istadu e sos nùmenes de sos diferentes servitzios. Aiat

Page 37: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

37 James Joyce

navigadu in sos Astrintòrgios de Magellano e li faghiat sos contos de sos Patagonianos terrorosos. Aiat àpidu sorte bona in Buenos Ayres, naraiat, e fiat torradu a logu suo petzi pro una vacàntzia. Su babbu de issa, est craru, aiat iscobertu sa relatzione, e l’aiat proibi-du de àere de ite fàghere cun isse.

«Los connosco, deo, custos marineris», aiat naradu. Una die su babbu aiat briadu cun Frank, e dae tando aiat cu-

mintzadu a si bìdere cun s’amoradu suo in segretu. Su sero si fiat faghende prus iscuru in sa caminera de àrbores.

Su biancu de sas literas chi teniat in coa si faghiat prus e prus in-distintu. Una fiat pro Harry; s’àtera fiat pro su babbu. Ernest fiat istadu su chi preferiat, ma cheriat bene a Harry puru. Su babbu fiat imbetzadu in sos ùrtimos tempos, aiat notadu; diat àere inte-su sa mancàntzia de issa. A bias ischiat èssere a beru simpàticu. Non meda tempus in antis, cando fiat istada in letu pro una die, l’aiat lèghidu unu contu de pantàsimas e l’aiat fatu su pane assadu. Un’àtera die, cando sa mama fiat galu bia, fiant andados a ismur-giare in su Monte Howth. S’ammentaiat su babbu ponende·si in conca su capeddu de sa mama pro fàghere a rìere sos piseddos.

Su tempus si nche fiat andende, ma issa abbarraiat sèida a curtzu a sa ventana, imbarende sa conca a sa cortina de sa ventana, respi-rende su fragu de su cretonne pruinosu. Giosso, in sa carrera de àrbores, intendiat sonende un’òrganu de sos chi s’arressant in sos oros de sos caminos. Issa la connoschiat cussa cantzone. Ispantu chi bengerat pròpiu cuddu sero a l’ammentare sa promissa chi aiat fatu a sa mama, sa promissa de mantènnere unida sa famìlia su prus chi aeret pòdidu. Issa s’aiat ammentadu s’ùrtima note de sa maladia de sa mama; si fiat torrada a bìdere in s’aposentu iscuru in s’àtera ala de su curridore, intendende dae foras una cantzone melancònica de Itàlia. A su sonadore de òrganu l’aiant dadu s’òrdi-ne de si nch’ andare e l’aiant intregadu ses pence. S’ammentaiat su babbu torrende a s’aposentu de sa malàida e narende:

«Italianos maleitos! pròpiu a inoghe deviant bènnere!».Pessende a custas cosas, sa bisione piedosa de sa vida de sa

Page 38: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

38DUBLINESOS

mama aiat causadu unu malefitziu in su profundu de s’èssere suo, cudda vida fata de sacrifitzios de pagu contu congruidos in su ma-chiore finale. Issa si fiat trèmida torrende a intèndere sa boghe de sa mama narende costantemente cun una insistèntzia maca:

«Derevaun Seraun! Derevaun Seraun!».S’est pesada ritza, leada dae un’impulsu repente de terrore. Fu-

ire! Issa deviat fuire! Frank la diat àere sarvada. Li diat àere dadu vida, forsis finas s’amore. Ma issa cheriat vìvere. Pro ite deviat ès-sere disditzada? Teniat su deretu a èssere ditzosa. Frank la diat àere mantesa in sos bratzos suos, la diat àere cugugiada cun sos bratzos suos. La diat àere sarvada.

Issa fiat a sa ritza, in mesu de sa gentòria chi si moviat a un’ala e a s’àtera, in s’istatzione de North Wall. Isse li manteniat sa manu, e issa ischiat chi li fiat faeddende, narende de continu carchi cosa a propòsitu de su viàgiu. S’istatzione fiat prena de sordados cun sos bagàllios issoro iscuros. Abbaidende in mesu de sas ghennas man-nas de sas lògias, issa bidiat agigu sa carena niedda de sa nave, in s’àtera ala de su muru de sa banchina, cun sos isportellitos illumi-nados. Issa non rispondiat nudda. S’intendiat su càvanu isarvulidu e fritu e, in cussu disisperu, at pregontadu a Deus de la ghiare, de li mustrare cale fiat su dovere suo. Sa nae at carpidu sa neula cun unu frùschiu longu e prenu de tristura. Si issa esseret andada, s’in-cras mangianu diat èssere istada in su mare cun Frank, navighende chirru a Buenos Ayres. Su viàgiu issoro fiat istadu aparauladu. In palas diat èssere torrada a pustis de totu su chi isse aiat fatu pro issa? Su disisperu l’at totu isconiada, e issa fiat movende sas lavras in una pregadoria fèrvida e muda.

Una campana at sonadu subra de su coro suo. At intesu a isse astrighende·li sa manu:

«Beni!».Totu sos mares de su mundu si sunt ghetados a subra de su coro

suo. Isse la fiat afoghende in cussos mares: la diat àere afogada. Issa s’est agarrada cun ambas duas manos a sa barandilla de ferru.

Page 39: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

39 James Joyce

«Beni!».Nono! Nono! Nono! Non fiat possibile! Sas manos suas aggar-

raiant su ferru in manera frenètica. Dae su fundu de su mare at mandadu un’ùrulu de anneu!

«Eveline! Evvy!».Isse at curtu a s’àtera ala de sos cantzellos e l’at naradu de li

pònnere infatu. Sa gente li naraiat de andare a dae in antis, ma isse sighiat a la mutire. Issa, tando, at puntadu sa cara bianca subra a issu, passiva, che a un’animalu indifesu. Sos ogros non daiant sin-nale perunu de amore, o de saludu, o de reconnoschimentu.

Page 40: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

40DUBLINESOS

A PUSTIS DE SA CURSA

Sas màchinas andaiant a totu fua chirru a Dublinu, currende che ballas in su caminu de Naas. In sa punta de su monte Inchico-re b’at acudidu grustos de ispetadores pro osservare sas màchinas ghirende e, a probe de custas pessones pòveras e cun paga gana de fàghere, colaiat totu sa richesa e s’operosidade de su continen-te. Cando non cando custas pessones tocheddaiant sas manos pro amustrare sa reconnoschèntzia issoro de pòpulu oprimidu. Issos, semper e cando, teniant gèniu a sas màchinas biaitas; sas màchinas de sos amigos issoro, sos frantzesos.

Sos frantzesos, de su su restu, fiant sos chi deviant bìnchere. S’i-scuadra issoro si fiat mustrada forte a beru: issos aiant bintu su segundu e su de tres postos e pariat chi su pilota de sa màchina te-desca chi fiat arribbada prima esseret belga. Duncas cada màchina biaita retziat una dose dupla de tocheddos de manu cando arrib-baiat a sa punta de su montigru, e sos chi bi fiant in intro torraiant gràtzias cun una mòida de conca e iscantzende sas lavras a su risu. In una de custas màchinas fraigadas a primore b’aiat una grefa de bator giòvanos chi fiant meda prus alligros de su chi a su sòlitu sunt sos frantzesos cando binchent: fiant a beru cuntentos che pasca. Si trataiat de Charles Séguin, su mere de sa màchina; André Rivière, un’eletrotècnicu giòvanu nàschidu in Canadà; un’ungheresu man-nu mannu chi si naraiat Villona e unu giòvanu bestidu bene chi si naraiat Doyle. Ségouin fiat de bonispètzia ca l’aiant giai ordinadu materiale sena chi si l’isetaret ( isse fiat a puntu de fàghere una fàbrica de automòbiles in Parigi) e Rivière fiat de bonispètzia ca lu deviant fàghere diretore de cussa fàbrica; cuddos duos giòvanos ( chi fiant fradiles) fiant finas issos de bonispètzia ca fiant binchende sas màchinas frantzesas. Villona fiat de bonispètzia finas ca aiat mandigadu bene; e, in prus, fiat otimista pro natura. Su de bator, semper e cando, fiat tropu dilliriadu pro si pòdere nàrrere a beru chi fiat cuntentu.

Deviat àere bintighimbe annos, pagu prus o mancu; teniat mu-

Page 41: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

41 James Joyce

statzos moddes moddes castàngios craros e ogros murros cun un’espressione innotzente a beru. Su babbu, chi a sa prima fiat istadu unu natzionalista cumbintu, no aiat istentadu a si pessare. Aiat cumintzadu a balangiare faghende su masellaju in Kingston e, aberende butegas in Dublinu e in su fùrriu, si fiat fatu semper prus ricu. Fiat istadu bastante assortadu de buscare apaltos cun s’ami-nistratzione de sa politzia e, in fines, fiat devènnidu gasi ricu chi sos giornales de Dublinu naraiant chi fiat su re de su cummèrtziu. Isse nch’aiat mandadu su fìgiu a Inghilterra pro istudiare in unu collègiu catòlicu importante; pustis l’aiat mandadu a s’universida-de de Dublinu pro istudiare lege. Ma Jimmy no leaiat in su sèriu s’istùdiu e pessaiat a s’ispassiare cun sas peus grefas. Isse teniat di-nare e fiat famadu; e colaiat su tempus interessende·si in parte de mùsica e in parte de motores. Pustis nche l’aiant mandadu a Cam-bridge pro tres meses, pro si godire unu pagu sa vida. Su babbu, mancari briende·lu, suta suta fiat cuntentu de sas esageratziones de su fìgiu, aiat pagadu totu sos contos e nche l’aiat torradu a domo. Est in Cambridge chi isse aiat connotu a Ségouin. A sa prima fiant petzi connoschentes; pustis fiat istadu semper prus cuntentu de s’a-migàntzia cun unu chi aiat inghiriadu su mundu e nat chi fiat su mere de unu de sos albergos prus mannos de Frantza. Custa pesso-ne (e su babbu fiat de acordu) fiat barta sa pena de la connòschere finas si no esseret istada de cumpangia comente fiat. Finas Villona fiat geniosu (fiat unu pianista de cabbale) ma, a dolu mannu, fiat pòveru meda.

Sa màchina fiat currende alligra cun su càrrigu suo de òmines in dilliriu. Sos duos fradiles fiant sèidos in dae in antis; Jimmy e s’amigu ungheresu fiant in palas. Villona fiat a beru de bonispètzia; issu sighiat a murmurare intre sesi una cantzone cun sa boghe sua de bassu, in s’interi chi sa màchina faghiat chilòmetros e chilòme-tros. Sos frantzesos sighiant a rìere e a brullitare e Jimmy si de-viat incrunare si cheriat cumprèndere su sentidu de su chi naraiant in presse in presse. Custu no li beniat bene, e isse deviat proare a intzertare su chi naraiant, pro lis torrare una risposta comente

Page 42: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

42DUBLINESOS

si tocat faeddende a bentu contràriu. De su restu, su murmutu de Villona diat àere cunfusu a chie si siat; su sonu de sa màchina, gasi etotu.

Su de cùrrere in presse in presse ponet semper in dilliriu sas pessones; gasi etotu su de èssere connotos; gasi etotu su de tènnere dinare meda. B’aiat a su nessi tres resones chi Jimmy fiat gasi cun-tentu. Sa gente, cussa die, l’aiat bidu paris cun custos continentales. Séguin l’aiat presentadu a unu de sos curridores frantzesos e cando isse, totu afusadu, aiat murmuradu carchi paràula pro lu banta-re, sa cara suorada de su pilota aiat disserradu una fila de dentes biancas e lughentes. Fiat istadu bellu, a pustis de àere tentu cussu onore, a torrare a su mundu normale de sos ispetadores, in mesu de gente chi lu tocaiat cun su cùidu o li daiat miradas chi cheriant nàrrere totu. In cantu a su dinare, isse nde teniat meda a beru. For-sis Ségouin diat àere pessadu chi non fiat meda; ma Jimmy, francu carchi faddina chi aiat fatu cando non cando, fiat s’erede dinnu de una pessone chi nde cumprendiat de dinare, e ischiat cantu tra-ballu b’aiat chertu pro lu collire. Est ca ischiat custu chi aiat dadu semper cara a sos gastos chi faghiat. E, si fiat gasi cando b’aiat petzi de s’ispassiare, prus e prus fiat gasi como chi fiat arrischende su patrimòniu suo. Fiat una cosa sèria pro isse.

De seguru fiat un’investimentu bonu e Ségouin aiat fatu a ma-nera de dare s’impressione chi fiat petzi pro amigàntzia chi cuddu pagu de dinare irlandesu intraiat in su capitale de sa sotziedade. Jimmy teniat in cunsideru s’abilidade de su babbu in sos afares e cudda bia fiat istadu su babbu chi l’aiat cussigiadu de fàghere cussu investimentu: b’aiat de balangiare dinare in s’indùstria de sas automòbiles, unu muntone de dinare. In prus, Séguin si bidiat a beru chi fiat ricu. Jimmy si fiat postu a carculare cantu podiat bàlere in dies de traballu cudda màchina de lussu in ue fiat sèidu. Comente curriat tranchilla! Su viàgiu isterriat unu didu de maghia in su bursu sintzillu de sa vida e su mecanismu de sos nèrvios umanos, animosu, chircaiat de sighire su passu lestru de cussu ani-male biaitu.

Page 43: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

43 James Joyce

Issos nche sunt colados in carrera de Dame. Su caminu fiat pre-nu de màchinas comente non mai, e mannu fiat su sonu de sas trumbas de sas màchinas e de sas campaneddas de sos postales ca sos autistas non bidiant s’ora de colare. A curtzu a sa Banca Ségouin s’est firmadu e Jimmy e s’amigu suos sunt falados. Unu grustu de pessones si fiat riunidu a probe de s’andana pro fàghere ala a su motore corroende. Diant àpidu chenadu paris, cuddu sero, in s’albergu de Sègouin e, in s’interi, Jimmy e s’amigu, chi istaiat cun issu, diant èssere andados a domo pro si cambiare. Sa màchina at furriadu a bellu a bellu in carrera de Grafton, in s’interi chi sos duos giòvanos s’ant abertu su caminu in mesu de sos chi los fiant abbaidende. Issos sunt tzucados a punta a susu, unu pagu infada-dos, e in subra issoro pendiant isferas isarvulidas in sa nèula de cuddu sero de istade.

In sa domo de Jimmy cudda chena fiat cunsiderada un’eventu. Su babbu e sa mama fiant unu pagu artivos e unu pagu timorosos, e disigiaiant de si fàghere bìdere mègius de su chi fiant: su nùmene de sas tzitades mannas de s’èsteru a su nessi tenet custa virtude. Fi-nas Jimmy faghiat figura bella cando fiat bestidu bene e, in s’interi chi isse fiat in s’anticàmera acontzende·si su nodu de sa cravata, su babbu s’intendiat cuntentu finas dae su puntu de vista cummert-ziale ca aiat procuradu a su fìgiu calidades chi bias medas non si podent comporare. Su babbu, in prus, fiat corale comente non mai cun Villona, e sa manera sua de fàghere espressaiat unu rispetu reale pro sos istràngios; ma totu custas finesas forsis fiant pèrdidas cun s’ungheresu, su cale fiat pessende semper de prus a mandigare.

Sa chena est istada bona a beru, b’aiat una cosa prus licantza de s’àtera. A sa cumpangia si b’est agiuntu un’inglesu giòvanu chi si naraiat Routh, chi Jimmy l’aiat connotu cun Sègouin in Cam-bridge. Sos giòvanos ant mandigadu in un’aposentu còmodu illu-minadu dae lampadinas elètricas. Issos faeddaiant cun libertade de totu. Jimmy, chi si li fiat alluende sa fantasia, at imaginadu sa gioventude prena de vida de sos frantzesos ligada in manera ele-gante a su curnitza firma de su grabbu de sos inglesos. Un’imàgine

Page 44: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

44DUBLINESOS

galana, at pessadu, e finas giusta. Isse ammiraiat s’abilidade cun sa cale s’òspite suo ghiaiat sa discussione. Sos chimbe teniant gustos diferentes e non si daiant oriolu de ispàrghere sa limba. Villona, cun rispetu istremenadu, at cumintzadu a disvelare a cussu in-glesu ispantadu sa bellesa de su madrigale inglesu, lastimende chi non b’aiat prus sos istrumentos antigos. Rivière, non de su totu in manera ingènua, at cumintzadu a nàrrere a Jimmy cantu andaiant bene sas indùstrias mecànicas frantzesas. Sa boghe grussa de s’un-gheresu fiat a puntu de bìnchere in sa critica a sos liutos farsos de sos pintores romànticos cando Sègouin nch’at giutu sos cumpàn-gios a faeddare de politica. In custu campu s’agataiant bene totu cantos. Jimmy, suta de cussas influèntzias dadivosas, s’at intesu tor-ra in coro suo cudda gana de fàghere de su babbu chi oramai pariat interrada: isse nch’at ischidadu finas a Routh. Totus fiant semper prus animados, e s’impreu de Ségouin si faghiat cada mamentu prus difitzile: b’aiat finas su perigulu chi calicunu s’esseret ofesu. Su mere abistu, tando, a sa prima ocasione, at artiadu su càlighe brindende a s’umanidade; pustis, cando totus ant agabbadu de bu-fare, at abertu sa ventana in una manera chi cheriat nàrrere totu.

Cudda note sa tzitade s’at postu una caratza pro pàrrere capi-tale. Sos chimbe giòvanos fiant passigende in su parcu Stephen’s Green, inghiriados dae una nue de fumu fragosu. Issos tzarraiant a boghe arta, cuntentos, e sas capas issoro chindulaiant in sas pa-las. Sa gente si iscostiaiat pro los fàghere colare. In sa contonada de carrera de Grafton un’òmine grassu e bassu fiat faghende intrare a una màchina duas sennoras galanas, cunfiende·las a un’àteru òmi-ne grassu. Sa màchina est mòida, e s’omine bassu e grassu at bidu sos giòvanos.

«Andrè!».«Farly est!».Nd’at sighidu unu riu de paràulas. Farley fiat americanu. Nemos

si rendiat contu bene de ite fiant faeddende sos àteros. Villona e Rivière fiant sos chi faghiant prus biurdu, ma totus fiant in dilliriu. Issos sunt artiados totu cantos a una màchina, incarchende·si s’unu

Page 45: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

45 James Joyce

cun s’àteru e semper riende. Curriant in màchina in mesu de sa gente, cunfusa como in colores prus tèbios, a su sonu de sa mùsica de campanas alligras. Ant leadu su trenu in Westland Row e, in pagas iscutas, a su nessi gasi li pariat a Jimmy, issos si sunt agatados essende dae s’istatzione de Kingston. Su controllore, un’òmine ant-zianu, at saludadu a Jimmy:

«Bonas tardas, su senno’!».Fiat una note serena de istade; su portu s’isterriat a pees issoro

che a un’ispigru iscuru. Issos fiant andende a cue tenende·si a sa bratzeta, cantende Cadet Roussel a cuncordu, istampende sos pees in terra cada bia chi naraiant:

«Ho! Ho! Hohé, vraiment!».Arribbados a su molu sunt artiados a una barca e sunt tzuca-

dos chirru a su pànfilu americanu. In cue bi diat àere àpidu chena, mùsica e cartas. Villona at naradu cumbintu:

«At a èssere unu recreu!».B’aiat unu pianoforte in cabina. Villona at sonadu unu waltzer

pro Farley e Rivière; Farley faghiat sa parte de su cavalieri e Rivière sa de sa dama. Tando, totu in unu, una cuadrilla, e sos òmines s’imbentaiant sas figuras prus curiosas.Ite ispàssiu! Jimmy faghiat sa parte sua, de coro; custa, a su nessi, fiat vida. Tando Farley est ab-barradu isalenadu e at abboghinadu: «Bastat!». Un’òmine at giutu una chena lèbia e sos giòvanos si sunt sèidos a mandigare tantu pro rispetare sas formas. Semper a cando issos ant bufadu: fiat binu de Boemia. Issos ant brindadu a s’Irlanda, a s’Inghilterra, a sa Frantza, a s’Ungheria e a sos Istados Unidos de Amèrica. Jimmy at fatu unu discursu, unu discursu longu, e Villona naraiat «Ascurtade! ascur-tade! cada bia chi b’aiat un’arressada. Totus l’ant tocheddadu sas manos cando s’est sèidu. Deviat èssere istadu unu discursu bellu. Farley l’at tocheddadu in s’ischina e at risidu a forte. Ite pitzocos alligros! Totu pessones de cumpangia fiant!

Sas cartas! sas cartas! Nch’ant liberadu sa mesa. Villona, mudu mudu, est torradu a su pianoforte e at cumintzadu a sonare totu su chi li beniat a conca. Sos àteros òmines fiant gioghende una partida

Page 46: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

46DUBLINESOS

in fatu de s’àtera, ghetende·si, animosos, a s’aventura. Issos brinda-iant a sa Reina de Coros e a sa Reina de Cuadros. Jimmy intendiat oscuramente sa mancàntzia de un’auditòriu: sos pessamentos cur-riant in corrias de fogu. Su giogu fiat lestru meda e su dinare cola-iat in presse dae una manu a s’àtera. Jimmy no ischiat de pretzisu chie fiat binchende ma fiat seguru chi fiat perdende. Ma sa neghe fiat sa sua, ca bias medas si faddiat sas cartas, e fiant sos àteros a contare cantu lis deviat dare. Dimònios fiant, ma isse fiat disigende chi s’esserent arressados: si fiat faghende tardu. Calicunu at brin-dadu a su pànfilu The Belle of Newport e tando calicunu àteru at propostu de fàghere una partida manna pro agabbare.

Su pianoforte at agabbadu de sonare; cheriat nàrrere chi Villona fiat artiadu a su ponte. Est istada una partida terrorosa. Issos si sunt arressados unu pagu in antis de agabbare pro brindare a sa bonau-ra. Jimmy at cumpresu chi sa partida fiat intre Routh e Séguin. Ite dilliriu! Finas Jimmy fiat in dilliriu; isse diat àere pèrdidu, giai est beru. Cantu aiat giai pèrdidu? Sos òmines si sunt pesados pro fàghere sas ùrtimas giogadas, tzarrende e moende sas manos. At bintu Routh. Sos tocheddos de manu de sos giòvanos ant assucadu sa cabina, e sas cartas nche sunt istadas collidas. Tando ant cu-mintzadu a contare su chi aiant bintu. Farley e Jimmy sunt istados sos chi aiant bintu de prus.

Isse ischiat chi si nde diat èssere impudadu s’incras mangianu, ma como fiat cuntentu de si lassare andare, cuntentu de s’ispantu iscurosu chi diat àere cugugiadu su machine suo. Isse at imbaradu sos cùidos in sa mesa e s’at mantesu sa conca cun sas manos, con-tende sos tocheddos chi s’intendiat in mentes fines. Sa ghenna de sa cabina s’est aberta e isse at bidu s’ungheresu, ritzu in unu retàulu de lughe murinatza:

«Sos sennores, arbeschende est!».

Page 47: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

47 James Joyce

DUOS GALANTES

Su calore murinatzu de cuddu sero de austu fiat faladu subra de sa tzitade, e un’àera agigu caente, ammentu de s’istade, inghiriaiat in sas carreras. E in sas carreras, in ue totu sas butegas fiant cun-giadas ca fiat sàbadu, fiat truvende unu muntone de gente bestida in colores alligros. Che pèrelas illuminadas, sos lantiones lughiant dae subra de sos palos a pitzu de cudda trama bia chi, cambiende in cada mamentu forma e colore, isparghiat in sa calore murinatzu de su sero unu murmutu pèrpere, continu.

Duos giòvanos fiant falende in su montigru de Rutland Squa-re. Unu fiat congruende pròpiu tando unu discursu longu. S’àteru, chi caminaiat in s’oru de s’andana e a bias fiat custrintu a falare in su caminu, pro more de su malu grabbu de su cumpàngiu, fiat ascurtende ispassiadu. Isse fiat basseddu e rujastrinu. Teniat unu capeddu de marineri tiradu a dae segus. Totu su chi fiat ascurtende provocaiat càmbios contìnuos de espressione chi s’isparghiant dae sas pinnas de su nare, dae sos ogros e dae sa buca. Corfigheddos de risu afandadu essiant dae sa carena sua assucada. Sos ogros suos, lughentes de un’alligria malitziosa, si furriaiant cada mamentu a sa cara de su cumpàngiu. Una bia o duas s’at acontzadu s’imper-meàbile lèbiu chi teniat apicadu a una pala a sa moda de sos toreros. Su pantalone, sas iscarpas biancas de goma, s’impermeàbile gheta-du in coddos espressaiant gioventude. Ma in chintzu nche l’essiat unu pagu de bentredda, sos pilos fiant murros e lascos e sa cara, cando sas undadas de espressione nche fiant coladas, li daiat sa bi-sura de una pessone istasida.

Cando fiat seguru chi su contu nche fiat agabbadu, at rìsidu a sa muda pro mesu minutu bonu. Tando at naradu:

«Ah... Non paret beru!».Sa boghe nche l’essiat dèbile, pariat chi aiat pèrdidu totu sos

brios; e, pro dare prus fortza a su chi naraiat, at agiuntu:«A beru una cosa de non pòdere crèere, chi non si nd’at bidu

mai!».

Page 48: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

48DUBLINESOS

A pustis de àere naradu custu s’est fatu sèriu e est abbarradu a sa muda. Si li fiat sicada sa limba ca fiat abbarradu arresonende totu su merie in unu locale de carrera de Dorset. Su bonu de sa gente naraiat chi Lenehan non si nch’essiat dae sa beste pro cumbidare; ma, belle cun custa fama, s’ischire fàghere suo e sa tzarra chi te-niat l’aiant sarbadu dae nch’èssere postu a bandas dae sos amigos. Isse fiat fatzudu: cando intraiat a tzilleri s’acurtziaiat a unu grustu de pessones e si nch’abbarraiat a làcanas finas a cando cuddos no l’atzetaiant in mesu issoro. Fiat unu pedidore de su divertimentu, semper prontu a pònnere a rìere contende contos; e no nde l’im-portaiat nudda si calicunu fiat isgrabbadu. Nemos ischiat de ite campaiat, ma sa gente naraiat a s’ascuse chi faghiat sas iscumissas cun sos caddos.

«E dae ue nche l’as leada, o Corley?». at pregontadu.Corley s’at coladu in presse sa limba in sa lavra de subra. «Una note» - at naradu - «fia colende in carrera de Dame cando

apo bidu unu buconeddu bonu suta de su relògiu de Waterhouse, e l’apo naradu “bonas tardas”, est craru. Tando nos semus postos a passigiare oros oros de su canale e issa m’at naradu chi faghiat sa tzeraca in una domo in carrera de Baggot. Deo l’apo postu una manu in chintzu e l’apo aparpugiada unu pagu cussu sero. Tando nos amus dadu apuntamentu pro sa dominiga. Semus andados a foras, a Donnybrook, e nche l’apo giuta a unu campu. Issa m’at na-radu chi a su sòlitu essiat cun unu chi bendet late... fiat unu recreu, ti lu naro deo. Cada sero mi nche batiat sigaretas e mi pagaiat su postale pro andare e pro torrare. Una bia mi nch’at finas batidu gi-garros, de sos mègius, de sos chi pipaiat s’àteru.... Deo fia timende a l’ingraidare. Ma issa giai s’ischiat bardare».

«Forsis pessat chi tue la cheres cojuare» at naradu Lenehan.«Bi l’apo naradu chi fia sena traballu» at naradu Corley. «L’apo

contadu chi fia in su de Pim3. Issa no ischit ite mi naro. So istadu

3 Pim Brothers Limited, una butega manna de Dublinu in ue bendiant artìculos pro sa domo

Page 49: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

49 James Joyce

tropu atzudu pro bi lu nàrrere. Ma issa pessat chi so unu sennore, de seguru».

Lenehan at risidu, torra, sena fàghere sonu.«De totu sas cosas chi apo intesu» at naradu «custa de seguru

est sa mègius».S’andanta de Corley at cunfirmadu su cumplimentu. Su chindu-

lòngiu de sa carena sua grae at custrintu s’amigu a fàghere carchi brinchitu, dae s’andana a su caminu e su contràriu. Corley fiat su fìgiu de un’ispetore de politzia, e dae isse aiat eredadu sa puba e sa manera de caminare. Isse caminaiat cun sas manos in costàgios, mantenende·si tèteru e chilliende sa conca dae un’ala a s’àtera. Sa conca fiat lada, tunda e untada; fiat suorada cale si siat tempus aeret fatu; e su capeddu ladu e tundu, incrunadu a un’ala, pariat unu pollone chi essiat dae un’àteru. Isse fissaiat semper a dae in antis suo comente chi esseret in una parada; e cando cheriat abbaidare calicunu, li tocaiat a mòere totu sa carena. In cussu mamentu fiat sena fàghere nudda. In pessu si liberaiat unu postu, un’amigu fiat prontu a bi pònnere una paràula mala. A s’ispissu lu bidiant cun politzotos in burghesu, faeddende de continu. Isse connoschiat sa parte cuada de cada chistione e mescamente l’agradaiat a dare unu giuditziu definitivu. Faeddaiat sena ascurtare su chi naraiant sos cumpàngios suos. Allegaiat mescamente de isse matessi: de ite aiat naradu a fulanu e de ite fulanu aiat naradu a isse e de ite aiat naradu pro pònnere a postu una chistione. Cando riferiat custas arresonadas isse aspiraiat sa prima litera de su nùmene suo gasi comente faghent sos fiorentinos.

Lenehan at cumbidadu una sigareta a s’amigu. Sos duos giòva-nos sighiant a caminare in mesu de sa gente. Corley, cando non cando, faghiat unu risitu a sas pitzinnas chi colaiant. Sos ogros de Lenehan, imbetzes, fiant fissos subra de sa luna manna isarvulida inghiriada dae duas coronas de lughe; isse osservaiat de continu sa retza murinatza de s’interlughes chi li rugraiat sa cara. In fines at naradu:

Page 50: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

50DUBLINESOS

«Tando... nara·mi, Corley, eo pesso chi as a èssere bonu a t’ar-rangiare, o nono?».

Corley at cungiadu un’ogru, e cussu fiat prus craru de una ri-sposta.

«Seguru nde ses chi andet bene cun issa?» at pregontadu Lene-han dudosu. «Non s’ischit mai cun sas fèminas».

«Giai andat totu bene cun issa» at naradu Corley. «Eo isco co-mente l’inghiriare, amigu meu. Si nd’est indiosada de mene».

«Dia nàrrere chi tue ses pròpiu unu Lothario4 alligru» at naradu Lenehan «e finas de sa mègius casta de Lothario».

Un’umbra befulana si isterriat in sa servilidade sua. Pro si sar-vare aiat s’avesu de li lassare, a sa lusinga, logu pro un’interpre-tatzione prus mala. Ma Corley non fiat mentifine.

«Non bi cheret nudda a cumbìnchere una tzeraca» at afirmadu «Mi deves crèere».

«Pro unu chi las at proadas totus» at naradu Lenehan. «In antis deo essia cun sas pitzinnas comente si tocat» at Cor-

ley comente pro si cunfidare «Pitzinnas de su South Circular. Las giughia a giru in postale, e pagaia deo, o las giughia a abbaidare sa banda o un’ispetàculu de teatru o comporaia tziculates o cara-mellas o carchi cosa de àteru. Deo gastaia dinare meda cun issas» agiunghiat, in unu tonu comente pro cumbìnchere sa gente, ca tan-tu ischiat chi no li creiant.

Ma Lenehan bi podiat crèere a beru, e faghiat chi eja cun sa con-ca in manera grae: «Giai lu connosco su giogu, e est unu giogu de macos».

«E mi falet unu raju si b’apo bogadu cosa» at naradu Corley. «Su matessi pro mene» at naradu Lenehan.«Petzi dae una» at naradu Corley. Isse s’at umidadu sa lavra de subra colende·bi sa limba. S’am-

mentu l’at fatu lùghere sos ogros. Finas isse fissaiat su discu isarvu-lidu de sa luna, como unu pagu veladu, e pariat chi fiat meledende.

4 Unu libertinu, dae s’òpera de teatru The Fair Penitent (1703) de Nicholas Rowe

Page 51: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

51 James Joyce

«Issa fiat... a beru de cabbale» at naradu lastimosu.Est abbarradu torra a sa muda. Tando at agiuntu:«Est faghende vida mala, como. S’àtera note l’apo bida cun duos

giòvanos in màchina in carrera de Earl». «At a èssere curpa tua» at naradu Lenehan.«Bi nd’at àpidu àteros in antis meu» at naradu Corley cun filo-

sofia.Custa bia, però, Lenehan punnaiat a non bi crèere. At isconchi-

nadu e at iscantzadu sas lavras a su risu. «Tue giai l’ischis chi no mi podes trampare, o Corley» at

naradu.«Cantu est beru Deus!» at naradu Corley. «Issa etotu mi l’at naradu» Lenehan at fatu unu gestu dramàticu.

«Traitore!» at naradu. Comente fiant colende serente su cantzellu de su Trinity Colle-

ge, Lenehan nch’est brincadu dae s’andana a su caminu e at dadu un’ograda a su relògiu.

«Sas oto coladas» at naradu. «B’at bastante tempus» at naradu Corley «Issa at a èssere giai in

cue. Deo la fatzo semper isetare unu pagu».Lenehan at risidu calmu.«Lampu! Corley, tue giai l’ischis comente la leare» at naradu.«Giai las connosco sas trassas issoro» at cunfessadu Corley.«Ma nara·mi» at naradu torra Lenehan «Seguru nde ses chi ti

andat totu bene? Giai l’ischis chi sunt cosas dilicadas. A dolu man-nu sunt inserradas meda cando s’ arribbat a cuddu puntu. Eh?... Ite?»

Sos ogritos suos lugorosos chircaiant sa cara de su cumpàngiu pro tènnere prus seguràntzia. Corley at isconchinadu comente pro si nche catzare unu babbautzu chi no li daiat pasu, e sos chìgios si li sunt acurtziados.

Lenehan no at agiuntu àteru. Non cheriat cuntierrare sa se-guràntzia de su cumpàngiu, nen teniat gana de nch’èssere manda-du a cuddu logu e de s’intèndere nàrrere chi non b’aiat bisòngiu de dare cussìgios. Bi cheriat unu pagu de dilicadesa. Ma sos chìgios de

Page 52: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

52DUBLINESOS

Corley si sunt aparisados deretu. Sos pessamentos suos fiant cur-rende aterue.

«Issa est a beru unu buconeddu bonu» at naradu cun s’aèrgiu de unu chi nde cumprendet «pròpiu gasi est».

Issos sunt colados in carrera de Nassau e ant furriadu in carrera de Kildare. No a tesu meda dae sa lògia de su sòtziu, una sonadora de arpa istaiat a sa ritza in su caminu, inghiriada dae unu grustu de pessones ascurtende·la. Issa pitzigaiat sas cordas a s’ispessada, fissende in presse in presse, cando non cando, sos chi s’ acurtzia-iant, e cando non cando, in manera istraca, su chelu. Finas s’arpa, chi non si daiat infadu ca sa cugugiura nche fiat falada a ghenugros, pariat istraca, siat de sas miradas de sos istràngios, siat de sas ma-nos de sa mere. Una manu sonaiat cun sos tonos bassos sa melodia de Silent, O Moyle, s’àtera iscurriat sos acutos a pustis de cada gru-stu de notas. Su càntigu essiat fundudu e prenu.

Sos duos giòvanos sighiant a caminare sena faeddare, in s’interi chi cudda mùsica trista lis poniat infatu. Cando nche sunt arribba-dos a su parcu de Stephen, issos ant rugradu su caminu. Inoghe su sonu de sos tram, sas lughes e totu cudda truma de gente chi b’aiat los ant liberados dae su mudimene.

«Milla in cue!» at naradu Corley. In sa contonada de Carrera de Hume una giòvana istaiat a sa

ritza. Giughiat unu bestire biaitu e unu capeddu biancu de marine-ri. Fiat in subra de s’andana, chindulende unu paracu in una manu. Lenehan s’est animadu.

«Damus·li una mirada, Corley» at naradu. Corley s’at abbaidadu s’amigu a ogru tortu, e in cara l’est essidu

un’istròchidu feu. «No est chi mi cherers trampare?» at pregontadu. «Essu!» at naradu Lenehan abervoradu «Deo non chèrgio chi

mi la presentes. Petzi li chèrgio dare una mirada. No mi nche la màndigo».

«Ah...a li dare una mirada?» at naradu Corley, prus corale. «Tan-

Page 53: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

53 James Joyce

do... ti naro comente fàghere. Deo ando a dae in antis e li faeddo e tue colas a curtzu».

«Andat bene!» at naradu Lenehan. Corley nch’aiat giai brincadu sas cadenas chi poniant làcana a

su parcu cando Lenehan l’at abboghinadu:«E pustis? Cando bos addoviades?».«A sas deghe e mesu» at rispostu Corley, imberghende s’àtera

anca.«In ue?».«In sa contonada de carrera de Merrion. B’amus a colare cando

semus ghirende».«Cumporta·ti bene» l’at naradu Lenehan saludende·lu».Corley no l’at rispostu. Isse at grugadu su caminu a bellu a bellu

chindulende sa conca a un’ala e a s’àtera. Sa carena forte sua, su passu seguru e su sonu forte de sos istivales li daiant s’aèrgiu de unu cunchistadore. Isse s’est acurtziadu a sa giòvana e, sena saludare, at cumintzadu deretu a arresonare cun issa. Sa fèmina chindulaiat su paracu prus in presse e giraiat a medade sos tacos. Una bia o duas, cando isse li faeddaiat a curtzu, issa at risidu e at incrunadu sa conca.

Lenehan los at osservados pro pagos minutos. Pustis at camina-du in presse in presse serente sas cadenas e at grugadu su caminu a canacosta. Cando s’est acurtziadu a sa contonada de carrera de Hume at intesu s’àera grae de nuscos e sos ogros suos anneados ant osservadu sa giòvana. Issa aiat su bestire de sa dominiga. Sa gun-nedda sua de lana asula fiat astrinta in chintzu dae una chintòrgia de pedde niedda. Sa fìbia manna de prata de sa chintòrgia pariat incarchende·li sa carena in mesania, aggarrende comente in unu caragolu sa camisa sua de robba lèbia bianca. In subra aiat una giacheta curtza niedda cun butones de madreperla. Sos òrulos de sa collareta de tulle fiant aprighigionados a posta e unu màtzulu mannu de frores rujos cun sos tenaghes a punta a susu fiant apun-tados in petorras. Sos ogros de Lenehan ant notadu cun praghere sa carena de issa curtza, forte e muscolosa. Sa salude, franca e rude,

Page 54: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

54DUBLINESOS

li lughiat in cara, in sos càvanos rujos e grassitos, e in sos ogros asulos iscarados. Sa cara sua fiat rùstiga. Sas pinnas de su nare fiant ladas, sa buca grussa s’aberiat in un’istròchidu de pessone iscarada e sas dentes s’iscampiaiant tropu dae sa buca. Colende, Lenehan s’at illiadu su bonete e Corley at rispostu a su saludu a pustis de unos deghe segundos, artiende a bellu a bellu sa manu e cambien-de, pensamentosu, sa positzione de su capeddu.

Lenehan at sighidu a caminare finas a s’albergu Shelbourne, in ue s’est arressadu e at cumintzadu a isetare. Fiat isetende dae pagu cando los at bidos benende chirru a ue fiat issu e, cando ant furriadu a manu dereta, lis at postu infatu, caminende lèbiu in sas iscarpas suas biancas, serente unu muru de prata de Merrion. Caminende a bellu, cunforme a su passu issoro, isse osservaiat sa conca de s’òmine chi si giraiat cada mamentu chirru a sa cara de sa fèmina comente una botza manna chi fùrriat in unu pernu. Lis est abbarradu infatu finas a cando no los at bidos artiende a su postale de Donnybrook; tando at furriadu e at torradu a fàghere su caminu dae ue fiat bènnidu.

Como chi fiat a sa sola sa cara sua pariat prus betza. S’alligria pariat chi l’aiat abbandonadu e, caminende serente sos cantzellos de su Parcu de su Duca, bi colaiat sa manu subra. Sa mùsica de s’ar-pista cumintziaiat a controllare sos moimentos suos. Sos pees suos bestidos in sas iscarpas de goma sonaiant sa melodia in s’interi chi sos pòddighes, pritziosos, sighiant sas variatziones in sas barras de su cantzellu.

Isse est andadu feri feri in su parcu de Stefhen e, pustis, in carre-ra de Grafton. Cun sos ogros suos annotaiat cada particulare de sas tantas pessones chi addoviaiat in caminu, ma lu faghiat sena inte-ressu meda. Pro isse fiat minudàgia totu su chi lu diat àere pòdidu incantare, e non torraiat imposta a sas miradas chi lu cumbidaiant a si dare de ite fàghere. Ischiat chi diat àere dèvidu faeddare meda, imbentare cosas medas e fàghere ispassiare sa gente; ma sa mente sua e sa gula fiant tropu àrridas pro custu impèrgiu. Su problema de comente colare su tempus in antis de torrare a bìdere a Corley li

Page 55: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

55 James Joyce

daiat unu pagu de infadu. S’ùnica fiat a sighire a caminare. Cando est arribbadu a sa contonada de prata de Rutland e at furriadu, s’est agatadu prus bene in sa carrera iscura e paghiosa, chi sa tristura sua andaiat prus de acordu cun su chi teniat in su coro. In fines s’est arressadu cara cara de sa ventana de una butega metzana, in ue fiant imprentadas cun literas biancas sas paràulas Refreshment Bar. In su bidru de sa ventana b’aiat duas iscritas bola bola: Ginger Beer e Ginger Ale. Unu cantzu de presutu fiat espostu subra de unu pratu asulu e, a curtzu, in un’àteru pratu, b’aiat unu biculu de turta de pruna. Isse at abbaidadu su màndigu, disigiosu, pro unu pagu de tempus e, a pustis de àere abbaidadu cuidadosu a un’ala e s ‘àtera de sa carrera, est intradu in presse in presse a su butega.

Isse fiat famidu ca, francu carchi pistocu chi nche l’aiant bati-du duos dischentes de malispètzia cando aiat ismurgiadu, no aiat mandigadu àteru. S’est sèidu a una mesa de linna sena tiàgia in cara de duas operajas e unu mecànicu. Una pitzoca trisinada est bènni-da a pregontare ite cheriat.

«Cantu benit unu pratu de pisellu?» at pregontadu isse.«Unu penny e mesu» at naradu sa pitzoca.«Tando mi nche batat unu pratu de pisellu» at naradu isse «e

un’ampulla de birra».Isse faeddaiat in manera grussera pro iscùndere s’aèrgiu suo

sennorinu, ca cando est intradu totus sunt abbarrados a sa muda. Pro pàrrere prus naturale isse s’at tiradu su bonete a dae segus e at imbaradu sos cùidos a sa mesa. Su mecànicu e sas duas operajas si l’ant abbaidadu puntu pro puntu in antis de torrare a faeddare a s’ascuse. Sa pitzoca nche l’at batidu unu pratu de pisellos caentes cundidos cun pìbere e aghedu, una furchita e un’ampulla de birra. Isse fiat mandighende suridu; l’agradaiat gasi meda chi s’at an-notadu in sa mente su nùmene de sa butega. A pustis chi si nch’at mandigadu totu sos pisellos at suspidu sa birra e est abbarradu sèi-du un’iscuta bona pessende a s’aventura de Corley. Isse s’imagi-naiat sos duos amoradores passigende in carchi carrera iscurosa; li pariat de intèndere sa boghe de Corley faghende cumplimentos a sa

Page 56: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

56DUBLINESOS

pitzoca e at torradu a bìdere s’impudèntzia de sa buca de issa. Custa bisione l’at fatu intèndere prus forte sa povertade sua de portafòlliu e de ispiridu. Isse fiat istracu de andare feri feri, de èssere semper a puntu de s’agatare a costas in terra, de si gherrare sa vida faghende fintas farsas e trampende su tempus. In santuaine isse diar àere cròmpidu trintun annu. A diat èssere resessidu mai a agatare tra-ballu? A diat èssere resessidu a àere una domo sua? Isse pessaiat a cantu diat èssere istadu bellu a tènnere unu foghile caente pro bi istare a curtzu e unu gustu bonu pro mandigare comente si tocat. Aiat caminadu bastante peri sas carreras cun sos amigos e cun sas pitzocas. Ischiat cantu baliant cuddos amigos; e ischiat finas cantu baliant sas pitzocas. S’esperièntzia l’aiat prenadu de amargura e isse l’aiat cun su mundu. Ma non fiat galu disisperadu. Como chi aiat mandigadu s’intendiat mègius meda, prus pagu istracu de sa vida sua, prus pagu dèbile in s’ispiridu. Isse diat èssere istadu galu bonu a si nche sèere in unu cugione e a vìvere cuntentu si nessi esseret resessidu a addoviare una pitzoca bona, sena istralleras in conca e cun unu pagu de dinare postu a bandas.

At pagadu duos penny e mesu a sa pitzoca trisinada e est essidu dae su locale pro torrare a andare dae un’ala a s’àtera. Est intradu a carrera de Capel e est tucadu chirru a sa City Hall. Tando at fur-riadu pro intrare a carrera de Dame. In sa contonada de Carrera de George at addoviadu duos amigos e s’est arressadu pro arresonare cun issos. Isse fiat cuntentu chi si podiat pasare dae su caminòngiu. Sos amigos l’ant pregontadu si aiat bidu a Corley e si b’aiat novi-dades. Isse at rispostu chi aiat coladu totu sa die cun Corley. Sos amigos faeddaiant pagu a beru. Issos fissaiant, sena lu dare tropu a bìdere, sas pessones chi colaiant, e a bias faghiant carchi cummen-tu. Unu at naradu chi aiat bidu a Mac un’ora in antis in carrera de Westmoreland. Tando Lenehan at naradu chi fiat istadu cun Mac sa note in antis in su de Egan. Su giòvanu chi aiat bidu a Mac in carrera de Westmoreland at pregontadu si fiat beru chi Mac aiat bintu unu muntone de dinare in una partida de biliardu. Lenehan

Page 57: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

57 James Joyce

no nd’ischiat: at naradu chi Holohan aiat cumbidadu a totus in su de Egan.

Isse at dassadu sos amigos a sas deghe mancu unu cuartu e est andadu a carrera de George. At furriadu a manu manca in su de su mercadu tzivicu e est intradu a carrera de Grafton. Sa truma de pitzocas e giòvanos si fiat illascada e at intesu grùstios medas de amigos e crobas de amorados augurende·si sa bona note. S’est acurtziadu a su relògiu de su Collègiu de sos Chirurgos: fiat sonen-de sas deghe. Tando est coladu in presse in presse in sa parte de subra de su Parcu, timende chi Corley no esseret torradu in antis de su tempus. Cando est arribbadu a sa contonada de carrera de Merrion s’est arressadu in s’umbra de unu lantione, at bogadu una de sas sigaretas chi aiat postu a bandas e l’at alluta. S’est imbaradu a su lantione, fissende su puntu dae ue s’isetaiat chi esserent torrados Corley e sa giòvana.

Sa mente sua at torradu a si pònnere in atividade. Si pregontaiat si a Corley fiat andadu totu bene. Si pregontaiat si bi l’aiat pedidu deretu e si fiat abbarradu a s’ùrtimu mamentu. Isse sufriat totu sas penas e sos anneos de sa situatzione de s’amigu suo comente chi esserent sos suos. Ma s’ammentu de sa conca de Corley chi giraiat a bellu a un’ala e s’àtera l’at asseriadu: isse fiat seguru chi Corley bi l’aiat fata. Totu in unu at pessadu chi forsis Corley l’aiat acumpan-giada colende in un’àteru caminu e l’aiat frigadu. Sos ogros suos fiant perissiende sa carrera: non b’aiat arrastu de cuddos duos. Ma de seguru nche fiat colada una mesu ora dae cando aiat bidu su relògiu de s’Ordine de sos Chirurgos. Possìbile chi Corley aeret fatu una cosa gasi? Isse at allutu s’ùrtima sigareta e at cumintzadu a pipare nerviosu. Apirastraiat sos ogros a cada tram chi s’arressaiat in sa contonada de sa pratza. Deviant èssere colados in un’àtera carrera. Su pabiru de sa sigareta si fiat segadu e isse nche l’at fuliada irrochende.

Totu in unu los at bidos benende chirru a ue fiat isse. L’est tor-radu su coro in càssia e, abbarrende a probe de su lantione, at pro-adu a cumprèndere dae sa caminada issoro comente fiant andadas

Page 58: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

58DUBLINESOS

sas cosas. Issos fiant caminende in presse, sa giòvana cun passitos minores, in s’interi chi Corley li istaiat in dae in antis cun sa ca-minada longa sua. Non pariat chi fiant faeddende. Un’intimada de s’èsitu l’at pitzigadu comente sa punta de un’istrumentu afiladu. At cumpresu chi Corley non bi fiat resessidu; at cumpresu chi sas cosas fiant andadas male.

Issos ant furriadu in carrera de Baggot e isse lis at postu in fatu, tenende ·lis su passu. Cando s’arressaiant, finas isse s’arressaiat. Is-sos ant faeddadu pagas iscutas, pustis sa pitzoca est falada in sas istradeddas chi nche daiant a sa corte de una domo. Corley est ab-barradu in s’oru de su caminu, a probe de sas istradeddas; sunt colados pagos minutos. Tando sa ghenna de sa domo s’est aberta a bellu a bellu. Una fèmina est falada in presse in sas istradeddas e at tussidu. Corley s’est furriadu e est andadu chirru a issa. Sa puba grussa de s’òmine at cuadu sa fèmina pro pagos segundos, pustis issa s’est torrada a bìdere currende in sas istradeddas. Sa ghenna s’est cungiada in palas suas e Corley at cumintzadu a caminare le-stru chirru a su Parcu de Stephen.

Lenehan est tzucadu in presse in presse chirru a su matessi logu. Fiat cumintzende a falare carchi gùtziu de abba. Isse l’at leadu co-mente un’avertimentu e, abbaidende sa domo a ue fiat intrada sa giòvana pro bìdere si lu fiat osservende o nono, at curtu in su caminu. S’anneu e sa cursa l’ant fatu bènnere s’afannu. Isse at ab-boghinadu: «Oè, Corley!». Corley at furriadu sa conca pro bìdere chie lu fiat cramende, e at sighidu a caminare che a in antis. Lene-han est curtu infatu suo, acontzende·si s’impermeàbile in sas palas cun una manu. «Oè, Corley!» at torradu a abboghinare. Isse est arribbadu a ue fiat s’amigu e si l’at abbaidadu bene in cara. Non fiat resessidu a bi lèghere nudda. «Tando?» at naradu «Comente est andada?». Issos sunt arribbados a sa contonada de Pratza de Ely. Galu sena torrare imposta, Corley at furriadu a manu manca e est artiadu in su caminu. Sa cara sua fiat sinnada dae sa calma prus manna. Lenehan caminaiat paris cun s’amigu, assagadadu. A isse li pariat chi lu fiat trampende, e una nota de minetza l’aiat cursadu

Page 59: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

59 James Joyce

sa boghe. «No mi contas nudda?» at naradu «Proadu b’as?». Corley s’est arressadu a su primu lantione e at abbaidadu a fissu in dae in antis suo. Tando, cun unu gestu mannu, at istèrridu sa manu in sa lughe e, iscantzende sas lavras a su risu, l’at aberta a bellu a bellu suta de sos ogros de s’iscolanu suo. Una monededda de oro li lu-ghiat in sa pranta de sa manu.

Page 60: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

60DUBLINESOS

SA POSADA

Sa sennora Mooney fiat fìgia de unu masellaju. Issa giai si ischiat arrangiare: una fèmina de caràtere fiat. Si fiat cojuada cun s’òmine de cunfiàntzia de su babbu e aiat abertu unu masellu in sos giardinos de Spring. Ma in pessu su sogru si nche fiat mortu su sennor Mooney aiat cumintzadu a s’amachiare. Bufaiat, si gastaiat cantu aiat e si fiat prenende de dèpidos. Non fiat cosa de lu fàghere giurare de non bufare prus: isse bi torraiat a pustis de pagas dies. A fortza de tratare male sa mugere in presèntzia de sos clientes e de comporare petza mala, sos afares li fiant andados semper peus. Una bia at minetzadu sa mugere cun un’istrale e issa est andada a dormire a domo de unu bighinu.

Dae tando ant cumintzadu a istare cada unu a contu suo. Issa est andada a ue su preìderu e at otentu s’ischirriòngiu dae su maridu e s’afidamentu de sos pitzinnos. No l’at chertu dare nen dinare, nen màndigu, ne unu logu in sa domo; tando isse s’est arroladu in sa politzia urbana. Fiat un’imbreagolu minoreddu, istrìgile e bestidu male, cun sa cara bianca, sos mustatzos biancos e chìgios biancos pende pende subra de sos ogros minores prenos de benigheddas; die cun die isse istaiat sèidu in s’ufìtziu, isetende a li dare carchi cosa de fàghere. Sa sennora Mooney, chi s’aiat retiradu su dinare balangiadu bendende petza e aiat abertu una posada in carrera de Hardwicke, fiat una fèmina prena de importàntzia. In cussa posada bi colaiant, cando non cando, turistas de Liverpool e de s’Ìsula de Man e, a bias, finas artistes de sas salas de cuntzertu. Sos clientes fissos fiant, pro su prus, gente chi traballaiat in sos ufitzios. Issa fiat arvitiosa e sèria dende cara a sa posada, ischiat a chie fàghere crèditu, cando èssere firma e cando lassare colare sas cosas. Totu sos giòvanos chi fiant a pesone in cue la mutiant sa Madama.

Issos pagaiant bindighi issellinos a chida pro istare e mandigare (sena contare sa birra chi lis serviant a ora de pràndere). Teniant gèniu e s’ocupaiant de sas matessi cosas, e pro cussu istaiant bene a beru s’unu cun s’àteru. Semper arresonaiant de chie podiat bìnche-

Page 61: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

61 James Joyce

re o pèrdere in sas cursas de sos caddos. Jack Mooney, su fìgiu de sa Madama, chi traballaiat in s’ufìtziu de intermediatzione in carrera de Fleet, teniat sa fama de no èssere una pessone comente si tocat. Li praghiat a faeddare comente si costumat in caserma: a su sòlitu ghiraiat a domo a note manna. Cando si bidiat cun sos amigos te-niat semper carchi cosa de contare e fiat semper seguru de tènnere in manu carchi cosa de bonu, esseret caddu o esseret fèmina. Fiat finas bonu a iscùdere a pùngios e cantaiat cantzones chi poniant a rìere. Sa dominiga note bias medas si riuniant totu cantos in s’a-posentu de istare de sa sennora Mooney. Sos artistes de sas salas de cuntzertu si prestaiant a cantare; Sheridan, pro parte sua, sonaiat waltzer e polkas e improvisaiat acumpangiamentos musicales. Fi-nas Polly Mooney, sa fìgia de sa Madama, cantaiat5:

I’m a... naughty girl.You needn’t sham:You know I am Polly fiat una pitzinna istrìgile de deghennoe annos: teniat sos

pilos fines e modditzos, sa buca minore e sos càvanos purposos. Sos ogros suos fiant chisinatzos ma grugados dae un’umbra bir-de; issa teniat s’avesu de los artiare a chelu cando faeddaiat cun sa gente, e custu li daiat s’aèrgiu de una madonnedda perversa. Sa sennora Mooney, in unu primu tempus, l’aiat mandada a traballare comente datilògrafa in s’ufìtziu de una butega de trigu; ma, sigo-mente una guàrdia munitzipale chi teniat fama mala beniat cada die a s’ufìtziu, pedende de faeddare cun sa fìgia, issa l’aiat remu-nida e l’aiat posta a fàghere sas cosas de domo. Sende chi Polly fiat bivòtiga meda, s’idea fiat de li fàghere dare cara a sos giòvanos. In prus, a sos giòvanos lis agradat a ischire chi in domo b’at una pitzoca. Polly, est craru, amoraiat cun totus ma sa sennora Moo-

5 Eo so... fìgia mala./ Non fatzais sa finta de no l’ischire:/giai l’ischides chi so gasi

Page 62: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

62DUBLINESOS

ney, chi fiat unu giùighe arvitiosu, ischiat chi issos lu faghiant petzi pro colare ora: nemos teniat intentos sèrios. Sas cosas fiant andadas gasi pro tempus meda e sa sennora Mooney at pessadu de torrare a mandare a Polly a iscrìere a màchina cando s’est abbigiada chi carchi cosa fiat naschende intre sa pitzoca e unu de sos giòvanos. Issa los at osservados bene, pustis at leadu unu pessu.

Polly giai l’ischiat de èssere osservada, ma su mudìmene de sa mama non podiat èssere interpretadu male. Non b’aiat àpidu mai cunfidèntzia meda intre mama e fìgia, e non si podiat nàrrere chi si cumprendiant semper. E belle gasi, macari sa gente esseret cu-mintzende a nàrrere chi cuddos duos si l’intendiant, sa sennora Mooney no interveniat. Polly aiat cumintzadu a si cumportare in manera curiosa, e su giòvanu nde fiat turbadu. In fines, cando at pessadu chi fiat su mamentu giustu, sa sennora Mooney est inter-vènnida. Issa fiat cun sos problemas morales comente s’istrale cun sa petza: e in custu casu aiat detzìdidu.

Fiat una dominiga mangianu lugorosa de su cumintzu de s’ista-de; si cumprendiat chi s’àera deviat caentare, ma galu b’aiat unu bentigheddu friscu. Totu sas ventanas de sa posada fiant abertas e sas tendas fatas a punteta s’unfraiant lèbias chirru a su caminu suta de sas persianas artiadas. Dae su campanile de sa crèsia de Saint George si intendiat su sonu de sas campanas; sos fideles, a sa sola o in cumpangia, grugaiant sa pratzita a probe de sa crèsia, faghende cumprèndere sos propòsitos bonos issoro dae sa manera de cami-nare e dae sos libreddos chi teniant in sas manos cugugiadas dae sos guantes. In sa posada aiant agabbadu de ismurgiare e sa mesa de sa sala de pràndere fiat cugugiada dae pratos in ue b’aiat restos de oos e de presutu. Sa sennora Mooney fiat sèida in sa cadrea de bèrtigas e annotaiat a Mary, sa tzeraca, chi fiat isparitzende. At na-radu a Mary de collire totu sas farfarùgias e sos cantzos de cogone chi diant èssere servidos pro fàghere su budinu su martis. Cando sa mesa fiat neta, sos cantzos de cogone collidos e su tzùcaru e su butiru remunidos bene e frischiados, issa aiat torradu a pessare a s’arresonada chi aiat fatu sa note in antis cun Polly. Sas cosas fiant

Page 63: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

63 James Joyce

comente aiat assumbradu: issa fiat istada franca in sas pregontas, e Polly fiat istada franca in sas rispostas. Ambas duas fiant unu pagu in pistighìngiu, est craru. Sa sennora Mooney si mustraiat isfar-tada ca non cheriat pàrrere tropu tranchilla intendende sas noas, nen cheriat fàghere pessare chi fiat de acordu; Polly si mustraiat isfartada non solu ca atzinnos gasi la poniant semper in barrangu, ma finas ca non cheriat fàghere pessare chi, sàbia e innotzente co-mente fiat, aiat cumpresu ite fiat meledende sa mama.

Sa sennora Mooney at fissadu, pro istintu, su relògiu minore de sa tziminea in pessu s’est abbigiada, mancari pessamentosa, chi sas campanas de sa crèsia de Saint George aiant sessadu de sonare. Fiant sas ùndighi e deghessete: issa diat àere àpidu bastante tem-pus pro pònnere a postu sa chistione de su sennor Doran e pustis andare a sa missa de mesudie in carrera de Marlborough. Issa fiat segura chi diat àere bintu. Tantu pro cumintzare teniat a s’ala sua su pàrrere de sa gente: issa fiat una mama ofesa. L’aiat permitidu de istare in domo sua pessende chi fiat un’òmine comente si tocat, e imbetzes si nde fiat aprofitadu. Isse teniat trintabator o trintaghim-be annos, tando non bi fiat sa còntiga chi fiat tropu giòvanu; nen bi fiat sa còntiga de s’innoràntzia, ca fiat un’òmine chi aiat inghiriadu su mundu. Duncas si fiat aprofitadu de su fatu chi Polly fiat giòvana e sena esperièntzia: custu fiat craru. Como sa chistione fiat: ite si podiat fàghere pro bi pònnere unu remèdiu?

Tocat a pònnere unu remèdiu in casos gosi. Pro s’òmine benit totu bene: isse si podet ispassiare e fàghere comente chi nudda siat capitadu, ca tantu su dannu abbarrat in sa fèmina. B’at mamas chi si diant cuntentare de pònnere a postu sas cosas cun unu pagu de dinare; issa ischiat de casos gasi. Ma non cheriat fàghere in custa manera. Pro issa b’aiat petzi unu remèdiu pro sa fìgia chi aiat pèr-didu s’onore: a si cojuare.

Issa at contadu totu sas cartas in antis de mandare Mary a s’a-posentu de su sennor Doran pro li fàghere nàrrere chi li cheriat faeddare. Fiat segura de bìnchere. Isse fiat un’òmine seriu, non fiat istrònchinu o chervegione che a sos àteros. Si s’esseret tratadu de

Page 64: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

64DUBLINESOS

su sennor Sheridan o de su sennor Mead o de Bantam Lyons li fiat istadu bènnidu prus male. Ma non creiat chi isse aeret chertu a pònnere totu in pratza. Totu sos afituàrios ischiant carchi cosa de s’amoròngiu; calicunu b’aiat fatu s’agiunta. In prus, isse traballa-iat dae trèighi annos in s’ufìtziu de unu bendidore de binu chi fiat grandu catòlicu, e s’iscàndalu, forsis, li diat àere fatu pèrdere su postu. Imbetzes, si isse diat àere corcadu de origra, totu diat èssere andadu bene. Issa ischiat chi li daiant istipèndiu bonu e assumbra-iat chi teniat dinare meda postu a bandas. Belle sas ùndighi e mesu! Issa s’est pesada e s’est abbaidada in s’ispigru. S’espressione forte in sa cara sua manna e grassa l’at cuntentada; issa at pessadu a cuddas mamas chi no ischint comente acotare sas fìgias.

Su sennor Doran fiat anneadu meda cudda domìniga mangia-nu. Aiat proadu duas bias a si fàghere sa barba, ma sa manu sua non fiat firma e isse aiat lassadu pèrdere. Una barba ruja de tres dies li fruniat sas massiddas; cada tantu si l’apannaiant sas ogre-ras, a su puntu chi nche las deviat bogare pro las innetiare cun su mucadoreddu. S’ammentu de sa cunfessione de su sero in antis li causaiat una suferèntzia acuta: su preìderu aiat chertu ischire cada particulare, su prus ridiculu, de su chi fiat capitadu; in fines, isse l’aiat ismanniada gasi meda sa curpa chi belle torraiat gràtzias chi li fiat dada s’ocasione de iscontare su pecadu. Su dannu fiat fatu. Ite àteru podiat fàghere, como, si no a si cojuare o a si nche fuire? Non podiat fàghere finta de nudda. De seguru sa cosa si diat èssere ischida e lu diat àere ischidu finas su mere in ue traballaiat. Du-blinu est una tzitade gasi minore: totus ischint sos fatos angenos. Isse s’intendiat su coro brinchende·li in gula comente s’imaginaiat su sennor Leonard mutende cun sa boghe sua ratzigosa: «Faghide bènnere a inoghe su sennor Doran, pro praghere».

Totu cuddos annos de traballu pro nudda! Totu su contivìgiu e totu su rigore suos fuliados a su bentu! Cando fiat giòvanu si l’aiat curta, giai est beru; si fiat bantadu de èssere unu pessadore libe-ru e aiat negadu s’esistèntzia de Deus cun sos cumpàngios, in sos tzilleris. Ma fiant totus cosas coladas... pagu prus o mancu. Isse

Page 65: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

65 James Joyce

comporaiat galu su Reinolds’s Newspaper cada chida, ma andaiat a missa e si cumportaiat bene belle totu s’annu. Isse teniat bastante dinare pro pònnere totu a postu. Non fiat custu. Ma sa famìlia la diat àere abbaidada male a issa. A un’ala bi fiat su babbu malin-trannadu, a s’àtera s’albergu de sa mama chi fiant semper de prus in buca de totus. Isse ischiat ite fiat a puntu de li capitare. S’imagi-naiat sos amigos faeddende de s’amoròngiu e riende·si·nde. Issa fiat unu pagu grussera; a bias si faddiat finas sas règulas de gramàtica. Ma, ite importaiat sa gramàtica si isse l’istimaiat? isse no ischiat si l’istimare o si la dispretziare pro su chi aiat fatu. De su restu, l’aiat fatu finas isse. S’istintu, però, li naraiat de abbarrare liberu, de non si cojuare. Cando unu si nche cojuat non b’at prus nudda de ite fàghere, si narat.

In s’interi chi isse fiat sèidu, disisperadu, in s’atza de su letu, postu in cartzones e camisa, issa at tocheddadu a sa ghenna e est intrada. L’at contadu totu, chi aiat cunfessadu totu a sa mama e chi sa mama diat àere faeddadu cun isse cuddu mangianu. Issa at ab-boghinadu e l’at ghetadu sos bratzos a tzugru, narende:

«Oh...Bob! Bob!...Ite devo fàghere ? Ite devo fàghere ?». Issa si diat èssere morta, naraiat.Isse unu pagu l’acunortaiat, narende·li de non prànghere, chi

totu si diat èssere postu a postu, de non tìmere. Si intendiat a su-bra su petus de issa totu assucadu.

Non fiat petzi pro neghe de isse si fiat capitadu su chi fiat capi-tadu. S’ammentaiat bene, cun cudda memòria curiosa chi tenent sos baghianos, sos primos carinnos ispessados chi l’aiant dadu su bestire, sos pòddighes de issa. Pustis, una note chi si fiat ispogende pro andare a letu, issa aiat tocheddadu a sa ghenna, timorosa. Che-riat torrare a allùere sa candela cun sa sua ca nat chi unu corfu de bentu nde l’aiat istudada. Fiat su sero chi si faghiat su bagnu. Giu-ghiat una bestàllia aberta de franella imprentada. Sos cambutzos lughiant biancos dae s’abertura de sas catzolas de felpa e su sàmbe-ne curriat caente suta de sa pedde nuscosa. Finas dae sas manos e

Page 66: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

66DUBLINESOS

dae sos bursos, in s’interi chi issa alluiat e poniat a postu sa candela, si pesaiat, lèbiu, su nuscu.

Sas notes chi ghiraiat a tardu mannu, fiat semper issa a li ca-entare sa chena. Isse agigu s’abbigiaiat de ite fiat mandighende, intende·la a curtzu, a sa sola, a de note, in cussa domo in ue totus fiant dormende. E cantu fiat atuada! Si una note fiat frita, o ùmida, o bentosa, fiat seguru chi b’aiat unu tzichete prontu pro isse. Forsis diant èssere istados ditzosos in pare...

Issos artiaiant a subra, in pare, in punta de pees; a su de tres pranos s’auguraiant, incrèschidos, sa bona note. Si basaiant. S’am-mentaiat bene sos ogros de issa, su tocu de sa manu sua, e cantu lu faghiat dilliriare...

Ma su dillìriu si nche colat. Li torraiat a conca sa frase chi aiat naradu issa, adatende·la a sa pessone sua: Ite devo fàghere? S’istin-tu de baghianu li naraiat de dare cara. Ma bi fiat su pecadu; finas su sensu de s’onore li naraiat chi sa riparatzione podiat èssere s’ùnicu remèdiu pro custu pecadu.

In s’interi chi isse fiat sèidu cun issa in un’ala de su letu Mary est arribbada a sa ghenna e at naradu chi sa sennora lu cheriat in s’aposentu de istare. Isse s’est pesadu pro si pònnere sa giacheta e su corpete, prus disisperadu chi non mai. Cando s’est bestidu at sighidu a l’acunortare. Diat èssere andadu totu bene, non b’aiat de tìmere. Isse l’aiat dassada pranghende in su letu e murmurende a lenu: «Oh, Deus meu!».

Falende in s’iscala sas ogreras si li sunt apannadas gasi meda chi si nche las at dèvidas catzare pro las innetiare. Isse disigiaiat de artiare a sa cobertura e de si nche fuire a un’àteru logu in ue nemos li diat àere ammentadu sa pelea sua, ma b’aiat una fortza chi nche l’imberghiat a giosso passu passu. Sas caras de su mere e de sa sen-nora osservaiant sena piedu sa derrota sua. In s’ùrtima falada de iscalas at addoviadu a Jack Mooney chi beniat dae su rebustu carin-nende duas ampullas de Bass. Si sunt saludados fritos; e sos ogros de s’amoradore sunt abbarrados firmos pro un’iscuta subra de una cara grussa de bulldog e duos bratzos grussos e curtzos. Cando

Page 67: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

67 James Joyce

nch’est arribbadu in fundu a s’iscala at ghetadu una mirada a susu e at bidu a Jack osservende·lu dae sa ghenna de s’apartadòrgiu.

Deretu s’est ammentadu de su sero chi unu de sos artistes de sa sala de cuntzertu, unu londinesu minore e pilibrundu, aiat fatu su grusseri faeddende de Polly. Sa festa fiat a puntu de agabbare in antis de s’ora ca Jack fiat andadu in chirca de l’iscùdere. Totus aiant chircadu de l’asseriare. S’artista de sala de cuntzertu, unu pagu prus isarvulidu de su sòlitu, aiat sighidu a iscantzare sas lavras a su risu, narende chi no lu cheriat ofèndere: ma Jack sighiat a abboghi-nare, narende chi si calicunu aeret proadu a fàghere una brulla gasi cun sorre sua, nche li diat àere fatu ingurtire totu sas dentes, de seguru.

Polly est abbarrada pro unu pagu in s’atza de su letu, pran-ghende. Tando s’at assutadu sos ogros e est andada a s’ispigru. At afundadu unu chirriolu de su frobidòrgiu in su còngiu e s’at infri-scadu sos ogros cun s’abba frita. S’est abbaidada de rugradis e s’at acontzadu una agùgia chi teniat in sos pilos. Tando est torrada a su letu e s’est seida in su cùgiu. At abbaidadu sas pumas pro ora meda e su de las bìdere l’at ischidadu in sa mente ammentos segretos e agradèssidos. At imbaradu su gatile a su ferru fritu de s’ispalera e at comintzadu a pessare a cosas medas.

Issa fiat isetende cun passèntzia, belle cun alligria, sena oriolu, e sos ammentos a bellu a bellu lassaiant logu a sos isperos e a sas bisiones de su tempus venidore. Sos isperos suos e sas bisiones fiant gosi intritzidos chi issa non bidiat prus sas pumas chi fiat fissende nen s’ammentaiat chi fiat isetende cosa.

In fines at intesu sa mama mutende·la. S’est pesada ritza e est curta a sa barandilla.

«Polly! Polly!».«Fala·nche a giosso, ddedde’. Su sennor Doran ti cheret faedda-

re».Como s’ammentaiat ite aiat isetadu finas a cuddu mamentu.

Page 68: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

68DUBLINESOS

UNA NUE MINORE

Oto annos in antis nch’aiat acumpangiadu s’amigu a North Wall e l’aiat auguradu de tènnere sorte. A Gallaher sas cosas fiant andads bene. Si cumprendiat dae s’àera sua de pessone chi aiat bidu chentu cosas, dae sos bestires de tweed sestados bene, dae sa manera segura de faeddare. Pagas pessones teniant sas calidades suas, e galu prus pagas fiant sas chi no las ruinaiat su de àere otentu su chi cheriant. Gallaher fiat abbilantzadu in totu e aiat meritadu de bìnchere in sa vida. Fiat bellu a tènnere un’amigu gasi.

Dae s’ora de gustare, Chandler su minore no at pessadu a àteru si no a s’addòviu cun Gallaher, a s’invitu de Gallaher, a sa grandu tzitade, Londra, in ue Gallaher viviat. Li naraiant Chandler su mi-nore ca, mancari esseret de pagu prus bassu de sa mèdia, daiat s’i-dea de èssere un’òmine minore. Sas manos fiant biancas e minores, sa boghe sèria e sa manera de fàghere refinada. Teniat meda a contu sos pilos suos, chi pariant de seda, e sos mustatzos, e poniat semper unu pagu de profumu in su mucadore. Sas ungras fiant curadas in manera perfeta e cando iscantziaiat sas lavras a su risu mustraiat una fila de dentes biancas chi pariant sas de unu pitzinnu minore.

Sèidu in dae in antis de s’iscrivania sua in King’s Inns pessaiat a cantas cosas fiant cambiadas in cussos oto annos. Cussu amigu bestidu male e in bisòngiu fiat devènnidu una pessone de impor-tu in sos giornales de Londra. Bias medas Chandler lassaiat cussu iscrìere lanosu pro abbaidare a foras dae sa ventana de s’ufìtziu. Su lugore de s’ùrtimu sole de cussu atòngiu segotzianu cugugiaiat sas pasteras e sos caminos; ghetaiat una proja de pruere durche e indeorada subra de sas tedajas bestidas male e subra de sos tzios betzos sèidos, sonnis sonnis, in sas panchinas; tremulaiat subra de cada figura chi si moiat, sos pitzinnos chi curriant giuilende subra de sa giarra de sos caminos, totu sos chi colaiant in sos giardinos. Isse osservaiat s’issena e pessaiat a sa vida; e (comente li capitaiat semper cando pessaiat a sa vida) si faghiat tristu. Una melanconia durche si fiat apoderada de isse. Intendiat cantu fiat inùtile a gher-

Page 69: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

69 James Joyce

rare contra a sa sorte, chi fiat unu càrrigu de sabiore chi sos tempos aiant lassadu a isse.

S’ammentaiat de sos libros de poesia in sos parastàgios, in domo. Los aiat comporados cando fiat baghianu e seros medas, cando fiat sèidu in s’aposenteddu chi daiat a sa prima intrada, li fiat bènnidu su tenteu de nde leare unu e de lèghere carchi cosa a sa mugere. Ma sa timidesa non bi l’aiat permitidu; e, duncas, sos libros fiant abbarrados in sos parastàgios. A bias repitiat unos cantos versos a isse etotu, e custu lu cossolaiat.

Cando s’oràriu de traballu est agabbadu, isse s’est pesadu e s’est dispedidu cun contivìgiu dae s’iscrivania e dae sos collegas. Est es-sidu dae s’arcu feudale de King’s Inn, ghetende pagu puba, e est coladu in presse in carrera de Henrietta. Su lugore de su sole fiat semper prus dèbile, e fiat comintzende a infriscare. Sa carrera fiat populada dae un’orda de pitzinnos brutos. Bi nd’aiat chi istaiant a sa ritza, àteros chi curriant in su caminu, o chi si tragiaiant in sas istradeddas cara cara de sas ghennas ghiradas, o abbarraiant acogonados che a sòrighes in sos limenàrgios. Chandler su minore non bi faghiat contu. Isse caminaiat in presse in mesu de cussu pore de gente, in s’umbra de cussos palatzos mannos, ispetrales, in ue sa nobilesa de Dublinu, unu tempus, aiat ischertiadu. Perunu ammentu de su tempus coladu lu tocaiat, ca sa mente sua fiat prena de s’alligria de cuddu mamentu.

Isse non fiat istadu mai in su ristorante de Corless, ma ischiat cantu si baliat su nùmene. Ischiat chi sa gente andaiat a cue a pustis de su teatru pro mandigare croga marina e bufare licores; e aiat in-tesu chi sos camereris in cue feddaiant frantzesu e tedescu. A bias, colende in presse in cue a curtzu, a de note, aiat bidu carrotzas fir-mas cara cara de sa ghenna e sennoras totu lussadas, iscortadas dae sos cavalieris, falende·nde pro intrare lestras. Issas aiant bestires chi faghiant sonu e drapos mannos. Teniant sas caras intzipriadas e si tiraiant sos bestires, cando tocaiant in terra, che Atalantas6 assu-

6 In sa mitologia grega, Atalanta podiat cojuare petzi s’òmine chi l’aeret binta currende

Page 70: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

70DUBLINESOS

stadas. Isse fiat semper coladu sena furriare sa conca pro abbaidare. Teniat s’abesu de caminare in presse in carrera finas a de die e, cando s’agataiat intro de bidda a note manna, aumentaiat su passu, timorosu e assucadu. Semper e cando, a bias, fiat isse a chircare sas càusas de sa timòria sua. Isseberaiat sas carreras prus iscurosas e astrintas e, andende a dae in antis animosu, su mudimene chi inghiriaiat sos passos suos lu poniat in anneu, sas pubas mudas de sos chi colaiant lu poniant in anneu; e a bias su sonu dèbile de unu risu fuiditu lu faghiat trèmere che fògia.

Isse at furriadu a manu dereta chirru a carrera de Capel. Igra-tius Gallaher in sos giornales de Londra! Chie aiat àpidu pessadu chi fiat possibile, oto annos in antis? E belle gasi, como chi fiat pes-sende a su tempus coladu, Chandler su minore ammentaiat sinnos medas de sa grandesa venidora de s’amigu suo. Sa gente naraiat chi Igratius Gallaher fiat chervegione. De seguru, abitaiat cun gente mustrenga in cussos tempos, bufaiat meda e si faghiat imprestare dinare dae totus. In fines, si fiat agatadu in mesu de afares de pagu cabbale, dinare chi fiat coladu dae manu in manu; a su nessi, b’aiat gente chi naraiat chi si nche fuidu pro cussu. Ma nemos negaiat chi teniat calidades medas. B’aiat semper carchi cosa, in Igratius Gallaher, chi impressionaiat a mala gana. Finas cando fiat a puntu feu, e no ischiat comente fàghere pro bogare a pìgiu su dinare, fiat semper animosu. Chandler su minore s’ammentaiat (e s’ammentu li bestiat una frama dèbile de artivesa in sos càvanos) una de sas cosas chi Igratius Gallaher naraiat cando fiat in tretu malu:

«Isetade un’iscuta, pitzocos» naraiat, a su sòlitu, a s’ispessada «o truncat o faghet gantzu!».

Custu fiat Igratius Gallaher e, lampu, non si podiat fàghere a mancu de l’ammirare.

Chandler su minore at illestridu su passu. Pro sa prima bia in vida sua si intendiat superiore a sa gente chi colaiat in caminu. Pro sa prima bia s’ànima sua si fiat bortada contra a s’inelegànt-zia bamba de carrera de Capel. Non b’aiat duda chi si unu che-ret òtènnere cosa si nche devet andare. Non si cumbinat nudda in

Page 71: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

71 James Joyce

Dublinu. Colende in su ponte de Grattan, at abbaidadu a giosso a sos oros de su riu, e at pibiadu cuddas domos pòveras mesu derru-tas. A isse li pariant unu grùstiu de pedidores, postos a pare in sas atzas de su riu, sos gabbanos betzos issoro cugugiados de prùere e de fumàdigu, transidos dae su panorama de su sole chi si nche fiat imberghende e isetende chi su primu fritu de sa note los aeret custrintos a si nche pesare, a s’iscotzulare e a andare. Isse si pre-gontaiat si diat àere pòdidu iscrìere una poesia pro espressare custa idea. Forsis Gallaher diat èssere istadu bonu a lu pònnere in carchi giornale de Londra pro isse. Diat àere pòdidu iscrìere carchi cosa de originale? isse non fiat seguru de cale idea cheriat espressare, ma su pessamentu chi unu mamentu poèticu l’at tocadu at leadu vida in intro suo comente un’isperu de pitzinnu. Isse sighiat a caminare animosu.

Cada passu nche lu giughiat prus a curtzu a Londra, prus a tesu dae sa vida sua sena sabore ne alore. Una lughe at comintzadu a trèmere in s’orizonte de sa mente sua. Isse non fiat gasi mannu, te-niat petzi trintaduos annos. Si podiat nàrrere chi su temperamentu suo fiat arribbadu a unu puntu de maturidade. Fiant gasi medas sos umores e sas espressiones chi disigiaiat de espressare in versos. Isse si los intendiat in intro suo. Proaiat a pesare s’ànima sua pro bìdere si b’aiat s’ànima de su poeta. Sa melanconia fiat sa nota do-minante in su temperamentu suo, pessaiat, ma fiat una malinconia temperada dae sa fide, dae sa resinnatzione, o petzi dae s’alligria. Si li diat àere dadu espressione in unu libru de poesias forsis sa gente lu diat àere ascurtadu. Non diat èssere istadu mai populare: custu giai l’ischiat. Non diat àere pòdidu tragiare trumas de gente, ma si diat èssere pòdidu apellare a un’inghiriu minore de mentes fines. Sos criticos inglesos, pro nàrrere, lu diant àere pòdidu connòschere comente unu de s’iscola chèltica pro more de su tonu malincònicu de sas poesias suas; in prus, isse bi poniat allusiones. At comintza-du a imbentare frases dae sas retzensiones chi su libru suo diat àere otentu. Chandler tenet unu donu pro su versu fàtzile e gratziosu.....Una tristura prena de anneu prenat sas poesias suas....... Sa nota

Page 72: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

72DUBLINESOS

chèltica. Làstima chi su nùmene suo non fiat prus irlandesu. Forsis diat èssere istadu mègius a pònnere su nùmene de sa mama in dae in antis de su sambenadu: Thomas Malone Chandler; o, mègius galu, T. Malone Chandler. Nde diat àere faeddadu a Gallaher.

Isse fiat gasi leadu dae custos sentidos de reverèntzia, chi nch’at coladu su caminu de domo e est torradu in palas. Cando est coladu a probe de su de Corless s’anneu at cumintzadu a lu bìnchere, e s’est arressadu cara cara de sa ghenna, sena ischire ite fàghere. In fines at abertu sa ghenna e est intradu.

Sa lughe e sos sonos de su tzilleri l’ant fatu abbarrare in s’in-trada pro carchi iscuta. Isse s’abbaidaiat a in ghiriu, ma sa vista sua fiat cunfusa dae su lugore de tassas medas de binu, rujas e birdes. Su tzilleri li pariat prenu de gente e isse intendiat chi sa gente lu fiat abbaidende cun curiosidade. At dadu un’ograda in presse in presse a manca e a dereta (faghende, unu pagu, s’inchigiada pro pàrrere prus sèriu) ma cando sa vista si l’est iscrarida at bidu chi nemos si fiat furriadu pro l’abbaidare: e in cue, nde fiat belle seguru, bi fiat Igratius Gallaher imbaradu de palas a su bancone e cun sos pees bene prantados in terra.

«Salude, Tommy, s’eroe antigu, inoghe ses! Comente ti la colas? Ite ti leas? Deo so leende whisky: de sa mègius calidade chi nche batimus dae s’àtera ala de su mare. Soda? Lithia7? Nudda abba mi-nerale? Deo su matessi. Guastat su sabore... Mi’, garçon, bati·nos duos mesu whisky de maltu, fìgiu bonu.... Tando, ite as cumbinadu dae s’ùrtima bia chi nos semus bidos? Deus meu, ite betzos chi nos semus faghende! Imbetzadu mi ses bidende? Unu pagu pilicanu, unu pagu iscucadu, no?».

Igratius Gallaher s’at bogadu su capeddu e at mustradu una conca grussa cun sos pilos segados curtzos curtzos. Sa cara fiat manna, isarvulida e isbarbada. Sos ogros, chi fiant biaitos che la-vagna, illebiaiant sa pallidesa malàida de sa cara e lughiant craros subra de sa cravata in colore de arantzu. E in mesu de custos duos

7 Un’abba minerale caraterizada dae sa presèntzia de sales de lìtiu

Page 73: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

73 James Joyce

caràteres in cuntierra, sas lavras apariant longas meda, sena forma nen colore. Isse at incrunadu sa conca e at carinnadu cun duos pòddighes feritzosos sos pagos pilos chi teniat in cùcuru. Little Chandler at isconchinadu pro nàrrere chi nono. Igratius Gallaher s’at torradu a pònnere su capeddu.

«Sa vida de su giornalista istracat» at naradu. «Semper currende dae un’ala a s’àtera chirchende noas e, a bias, sena nd’agatare; e, belle gasi, ses custrintu a nàrrere semper carchi cosa de nou. A su nessi pro carchi die los mando a cuddu logu, sos imprentadores e sas proas de sos articulos. So cuntentu a beru de èssere torradu a bidda, ti lu devo nàrrere. Totus tenimus bisòngiu de nos pasa-re, unu pagu. M’intendo meda mègius dae cando so arribbadu a Dublinu. Gasi semus, o Tommy. Abba cheres in su whisky? Nara cando bastat».

Chandler su minore si nd’at fatu pònnere meda. «Si bidet chi no ischis ite andat mègius» at naradu Igratius Gal-

laher «Deo su meu lu bufo sena nudda». «Eo bufo pagu, a su sòlitu» at naradu Chandler su minore, ma-

sedu. «Una mesu tassa, pagu prus o mancu, cando addòvio amigos chi fia dae meda sena los bìdere».

«E tando» at naradu Igratius Gallaher «brindamus a nois, a su tempus coladu e a sos amigos de àteros tempos».

Issos ant fatu tzocare sas tassas e ant bufadu. «Apo bidu calicunu de sa grefa, oe» at naradu Igratius Gallaher

«O’Hara paret postu male. Ite est faghende?».«Nudda» at naradu Chandler su minore «est torrende a puntu

malu».«Ma Hogan tenet unu postu bonu, no?».«Eja, est in sa cummissione pro sa riforma agrària».«L’apo bidu una note in Londra e pariat addinaradu

meda...S’iscuru, O’Hara! Su bufòngiu l’at fatu male, no?».«Finas àteras cosas» at naradu Little Chandler trunchende·la in

curtzu. Igratius Gallaher at risidu.

Page 74: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

74DUBLINESOS

«O Tommy» at naradu «so bidende chi non ses cambiadu nudda. Tue ses sa matessi pessone sèria chi mi faghiat sa prèiga sa domìni-ga mangianu cando fia a dolore de conca e a limba lada. Tue dias dèvere girare unu pagu su mundu. Mai a logu ses andadu, a su nessi pro un’escursione?».

«So istadu in s’isula de Man» at naradu Chandler su minore. Igratius Gallaher at risidu. «S’isula de Man!» at naradu. «Bae a Londra o Parigi: Parigi,

mègius. Ti diat fàghere bene». «Bida l’as, Parigi?». «Giai lu creo! Mi l’apo girada pro unu pagu de tempus».«E bella comente narant est?» at pregontadu Chandler su mi-

nore. Isse at sucutadu unu pagu de su whisky suo, in s’interi chi Igra-

tius Gallaher si finiat su suo totu a unu corfu. «Bella?» at naradu Gallaher, pasende·si in sa paràula e in su sa-

bore de sa cosa chi aiat bufadu. «No est gasi bella, deves ischire. O, de seguru est bella...Ma est sa vida chi si faghet in Parigi; est custu. Ah, non b’at tzitade chi siat che Parigi prena de alligria, movimen-tu, animatzione...».

Chandler su minore at agabbadu su whisky e, a gherra, at ag-guantadu s’ograda de su tzilleràrgiu. At ordinadu sa matessi cosa.

«So istadu in su Moulin Rouge» at sighidu a nàrrere Igratius Gallaher cando su tzilleràrgiu nch’at leadu sas tassas «e in sos cafès de sos Bohemien. A ratza de roba! Non pro unu cresiàsticu che a tie, o Tommy».

Chandler su minore no at naradu nudda finas a cando su tzil-leràrgiu no est torradu cun sas duas tassas: tando at tocadu a bellu sa tassa de s’amigu e at repitidu su brìndisi de in antis. Fiat cu-mintzende a s’intèndere unu pagu delùdidu. Su tonu de Gallaher e sa manera sua de s’espressare no l’agradaiant. B’aiat carchi cosa de vulgare in s’amigu chi no aiat notadu in antis. Forsis fiat petzi su resurtadu de sa vida chi faghiat in Londra in mesu de su biurdu e de sas brias in sos giornales. A, in fines, Gallaher aiat vìvidu, aiat

Page 75: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

75 James Joyce

bidu su mundu. Chandler su minore s’at abbaidadu s’amigu cun imbìdia.

«Totu in Parigi est alligru» at naradu Igratius Gallaher. «Issos pessant a si godire sa vida. E non pessas chi tenent resone? Si tue ti cheres ispassiare a beru deves mòere a Pairigi. E cunsìdera chi tenent simpatia a sos irlandesos in cussas alas. Cando ischiant chi fia bènnidu dae Irlanda no l’agabbaiant de mi fàghere festa».

Chandler su minore at suspidu chimbe o ses bias dae sa tassa sua.

«Conta·mi» at naradu «Beru est chi Pairigi est gasi ... imorale comente narant?».

Gallaher at fatu unu gestu ampru cun su bratzu, pro nàrrere chi b’aiat de tènnere in cunsideru cosas medas.

«Cada logu est imorale» at naradu. «Est seguru chi s’imbenit finas in Pairigi s’imoralidade. Proa a andare a sos ballos de sos istu-dentes, pro nàrrere. In cue b’at de s’ispassiare cando sas cocottes cumintzant a si pònnere in libertade. Tue ischis chie sunt, creo».

«Nd’apo intesu faeddare» at naradu Chandler su minore.Igratius Gallaher at agabbadu de bufare su whisky e at isconchi-

nadu. «Ah,» at naradu «Tue podes nàrrere su chi cheres. Non b’at

fèminas che a sas pariginas, pro s’istile, pro sa manera de fàghere».«Tando est una tzitade imorale» at naradu Chandler su minore,

insistende timorosu «chèrgio nàrrere, paragonada a Londra o a Dublinu?».

«Londra!» at naradu Igratius Gallaher. «In totue est che pare. Tue pregonta a Hogan. L’apo fatu bìdere unu pagu de logos de Londra cando bi fiat. T’at a abèrrere sos ogros....Oh, Tommy, no lu fatzas bènnere a punch, cuddu whisky: bufa·ti·lu».

«Nono, a beru...».«Oh, ajò, un’àteru non ti faghet dannu. Ite cheres? Torra su ma-

tessi, pesso...».«Tando...andat bene».«François, torra su matessi... Pipare cheres, o Tommy?».

Page 76: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

76DUBLINESOS

Igratius Gallaher at bogadu sa boeta de sos gigarros. Sos duos amigos s’ant allutu sos gigarros e ant pipadu a sa muda, finas a cando no nche lis ant batidu sas àteras tassas.

«T’apo a nàrrere ite nde pesso» at naradu Igratius Gallaher, es-sende, a pustis de unu pagu de tempus, dae sas nues de fumu in ue si fiat cuerradu. «Est unu mundu curiosu. Tue mi faeddas de imo-ralidade! Deo apo intesu casos, ite potzo nàrrere!, nd’apo connotu: casos de... imoralidade...».

Igratius Gallaher at fatu una tirada de gigarru, pessamentosu; pustis, cun su tonu sèriu de un’istòricu, at disinnadu pro s’amigu unos cantos cuadros de sa corrutzione chi si fiat semper de prus leende logu in logu istràngiu. Isse at fatu su contu de sos vìtzios in sas diferentes capitales, e punnaiat a dare a Berlinu sa parma de sa vitòria. De tzertas cosas isse no nde podiat èssere testimòngiu ( ca bi las aiant contadas sos amigos), ma de àteras aiat tentu un’e-sperièntzia personale. Isse non faghiat distintziones nen de classes nen de ambientes. At iscobiadu segretos medas de sos cumbentos in su continente e at descritu tzertas pràticas chi fiant difusas in sa sotziedade arta e at agabbadu contende, cun totu sos particulares, s’istòria de una duchessa inglesa, un’istòria chi isse ischiat chi fiat bera. Chandler su minore fiat transidu.

«Ah, giai est beru» at naradu Igratius Gallaher «inoghe semus in Dublinu, in ue non s’ischit nudda de custas cosas».

«Cantu ti devet pàrrere trista, custa tzitade» at naradu Chandler su minore «a pustis chi as bidu totu cuddos logos!».

«Beh...» at naradu Igratius Gallaher «unu si pasat cando torrat a inoghe, giai l’ischis. E, a bi pessare bene, est sa pàtria nostra, no? Non podes fàghere a mancu de li chèrrere bene, a custu logu. Est sa natura umana...Ma conta·mi carchi cosa de tene. Hogan m’at nara-du chi tue... as connotu s’alligria de su cojuiu. Duos annos a como, no est gasi ?».

Chandler su minore s’est fatu ruju e at iscantzadu sas lavras a su risu.

«Eja» at naradu «In maju coladu apo fatu un’annu de cojuiu».

Page 77: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

77 James Joyce

«Deo ispero chi non siat tropu tardu pro ti fàghere sos augùrios» at naradu Igratius Gallaher. «Deo no ischia s’indiritzu, si nono t’aia àpidu iscritu».

Isse l’at aporridu sa manu, e Chandler su minore l’at aggarrada.«Tando, o Tommy» at naradu «deo àuguro a tie e a sa famìlia tua

totu sos cuntentos, e unu muntone de dinare, e chi tue non potzas mòrrere finas a cando non t’isparo deo. E custu est s’augùriu de un’amigu sintzeru, s’amigu tuo de semper. Tue giai l’ischis, no?».

«Ei, giai l’isco» at naradu Chandler su minore.«Pitzinnos tenes?» at naradu Igratius Gallaher.Chandler su minore s’est torra fatu ruju. «Tenimus unu fìgiu» at naradu.«Òmine o fèmina?».«Un’omineddu».Igratius Gallaher l’at iscutu una manu in palas. «Bravu» at naradu «Deo non tenia peruna duda, o Tommy».Chandler su minore at iscantzadu sa buca a su risu, s’at abbai-

dadu sa tassa, afusadu, e s’at mossigadu sa lavra cun sas dentes de nanti, biancas che a sas de unu pitzinnu.

«Deo ispero chi as a colare unu sero cun nois» at naradu «in an-tis de ti nch’andare. Mugere mea at a èssere cuntenta de ti bìdere. Amus a fàghere unu pagu de mùsica e...».

«Ti torro gràtzias» at naradu «mi dispraghet chi non nos semus bidos in antis. Ma deo devo mòere cras note».

«E tando... custu note?».«Mi dispraghet, amigu meu. Deves ischire chi so arribbadu cun

un’àteru, finas isse pessone de cabbale, e amus detzididu de fàghere una partida a cartas. Si non fiat istadu pro cussu...».

«Ah, si est gasi...».«Ma, chie nd’ischit?» at naradu Igratius Gallaher cun delicade-

sa. «Annoas podet dare chi fatza torra unu brincu a inoghe, como chi apo abertu s’àidu. Su praghere, tando, lu semus petzi tasende».

«Andat bene» at naradu Chandler su minore» a s’àtera bia chi benis devimus colare unu sero in pare. De acordu?».

Page 78: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

78DUBLINESOS

«Eja, de acordu» at naradu Igratius Gallaher «Annoas si bèngio, parole d’honneur».

«E pro nos pònnere prus de acordu, leemus·nos un’àtera cosa».Igratius Gallaher at bogadu unu relògiu mannu de oro e l’at

dadu un’ograda».«S’ùrtimu est?» at naradu. «Ca, a l’ischis, deo como tèngio un’a-

puntamentu».«Andat bene» at naradu Igratius Gallaher «Faghimus s’ùrtimu

giru... su deoc an doruis, comente naramus sos irlandesos». Chandler su minore at ordinadu. Su rujore chi in antis li fiat

bènnidu a cara pro pagos mamentos como no lu lassaiat prus. Li bastaiat unu nudda pro si fàghere ruju: e como s’intendiat acalori-du e abervoradu. Cuddos tres tzichetes nche li fiant artiados a con-ca, e su gigarru forte chi pipaiat Gallaher l’aiat anneuladu sa mente, ca isse fiat una pessone dilicada e neta de vìtzios. Su fatu de àere bidu a Gallaher a pustis de oto annos, de s’èssere agatadu cun isse in su de Corless inghiriadu dae sas lughes e dae sos sonos, de intèn-dere sas paristòrias de Gallaher e de cumpartzire pro un’iscuta cun isse sa vida sua aventurosa e binchidora, aiant alteradu s’echilibriu de sa natura sua sensibile. Isse intendiat a forte su contrastu intre sa vida sua e sa de s’amigu, e no li pariat giustu. Gallaher fiat in-feriore a isse pro nàschida e pro educatzione. Isse fiat seguru chi podiat fàghere carchi cosa de mègius de su chi aiat fatu s’amigu, o chi podiat àere fatu, carchi cosa de prus elevadu de custu giorna-lismu tramperi, si nessi nde diat àere àpidu sa possibilidade. Ite est chi l’istrobaiat? fiat cudda timidesa maleita! isse disigiaiat de s’a-firmare, in carchi manera, de pònnere in campu s’ominia sua. Isse cumprendiat pro ite Gallaher no aiat atzetadu s’invitu. Gallaher li fiat petzi dende un’amparu cun s’amighèntzia sua, gasi comente fiat dende un’amparu a s’Irlanda cun sa visita sua.

Su tzilleràrgiu at giutu sos tzichetes. Chandler su minore at acurtziadu sa tassa a s’amigu e at leadu sa sua animosu.

«Chie nd’ischit?» at naradu cando ant artiadu sas tassas. «Can-

Page 79: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

79 James Joyce

do benis annoas podet dare chi tèngia su praghere de augurare una vida longa e ditzosa a su sennore e sa sennora Gallaher».

Igratius Gallaher in s’atu de bufare at cungiadu un’ogru in ma-nera espressiva dae subra de s’òrulu de sa tassa. Cando at agab-badu de bufare, at fatu tzocare sas lavras, at imbaradu sa tassa e at naradu:

«Non b’est cussu perigulu, ddedde’. Deo mi chèrgio galu godire sa vida e bìdere unu pagu de mundu in antis de mi pònnere sa conca in su sacu, semper si mi cojuo».

«Una die l’as a fàghere» at naradu Chandler su minore, sèriu. Igratius Gallaher at furriadu sa cravata in colore de arantzu e

sos ogros asulos che lavagna chirru a s’amigu. «Custu pessas?» at naradu. «Tue nch’as a pònnere sa conca in su sacu», at repitidu Chandler

su minore faeddende a tostu, «che a chie si siat si buscas s’amora-da».

Isse at esageradu unu pagu su tonu de sa boghe e ischiat chi si fiat traitu; ma, macari su rujore l’esseret aumentadu in sos càvanos, at sighidu a abbaidare a fissu in sos ogros de s’amigu. Igratius Gal-laher si l’at abbaidadu pro pagas iscutas, pustis at naradu:

«Finas si at a capitare, podes èssere seguru chi no at a èssere pro amore. Deo mi chèrgio cojuare si b’at dinare. Issa devet tènnere unu bellu contu in banca o si nono no mi devet chircare».

Chandler su minore at isconchinadu.«Pro ite» at naradu Igratius Gallaher cun fùria «no l’ischis? Ba-

stat chi lu nera, e cras deo potzo tènnere sa fèmina e su dinare. Tue non bi crees? Tando, deo giai l’isco. B’at chentinas, ma ite so narende?, mìgias de fèminas ricas, tedescas e ebreas, pùdidas de su dinare, chi diant èssere petzi cuntentas...Iseta un’iscuta, ddedde’. Abbàida si non giogo sas cartas meas comente si tocat. Cando fatzo una cosa deo devo fàghere semper afares. Tue iseta».

Isse at acurtziadu sa tassa a sa buca, at agabbadu su tzichete e at risidu a iscacàllios. Pustis si l’at abbaidadu pessamentosu in cara e at naradu cun unu tonu prus sèriu:

Page 80: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

80DUBLINESOS

«Ma deo non tèngio presse. Issas podent isetare. No m’imàgino presu a carchi fèmina, deves ischire».

Isse at fatu un’istròchidu comente chi esseret tastende carchi cosa, e at fatu sa cara torta.

«A sa fine si faghent unu pagu tosconosas» at naradu.

Chandler su minore fiat sèidu in s’aposentu a curtzu a sa prima intrada, cun unu pitzinnu in bratzos. Pro risparmiare dinare issos non teniant tzeraca, ma Mònica, sa sorrighedda de Annie, beniat pagu prus o mancu un’ora su mangianu e un’ora su sero pro agiua-re. Ma Mònica si nche fiat andada a domo dae meda. Fiant sas noe mancu unu cuartu. Chandler su minore fiat ghiradu a tardu pro su tè e, in prus, si fiat ismentigadu de nche giùghere a Annie su pacu de cafè dae sa butega de Bewley. De seguru issa fiat de malispètzia e l’aiat rispostu male. Issa at naradu chi diat àere fatu a mancu de su tè ma, cando si fiat acurtziende s’ora chi sa butega a curtzu deviat cungiare, at detzìdidu de andare issa etotu a comporare unu cuartu de libra de tè e duas libras de tzùcaru. L’at postu su fìgiu dormidu in bratzos e l’at naradu:

«Mi’. No nche l’ischides».In sa mesa b’aiat un’abat- jour de seda bianca e sa lughe ruiat in

una fotografia inserrada in una curnitza de corru. Fiat sa fotografia de Annie. Chandler su minore si l’abbaidaiat, firmende sos ogros in sas lavras fines e astrintas. Issa giughiat in dossu sa camisa de istade in colore de chelu chi l’aiat donadu una dominiga. Li fiat costada deghe issellinos e ùndighi penny; ma in prus, cantu ner-viosu li fiat costada! Cantu aiat sufridu cudda die, isetende in sa ghenna de sa butega finas a cando non si fiat isboidada, abbarrende a sa ritza a probe de sa càssia e proende a cumpàrrere tranchillu cando s’assistente l’at postu in dae in antis unas cantas camisas de fèmina, paghende e ismentighende·si de si nche leare su penny de restu, intendende sa cassiera mutende·lu e, in fines, cando si nche fiat andende dae sa butega, chirchende de cuare su rujore cun s’atu

Page 81: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

81 James Joyce

de abbaidare bene su pacu pro bìdere si fiat ligadu bene! Cando nch’aiat giutu sa camisa a domo Annie si l’aiat basadu e aiat naradu chi fiat fine meda e a sa moda; ma cando aiat intesu su preju l’aiat ghetada in sa mesa e aiat naradu chi fiat una trampa a la fàghere pagare deghe issellinos e ùndighi penny. A sa prima issa cheriat a nche la torrare, pustis si l’aiat posta e li fiat pràghida, mescamente pro comente fiant fatas sas mànigas, e si l’aiat basadu, e aiat naradu chi fiat bravu a beru a pessare a issa.

Hm!...Isse at abbaidadu fritu in sos ogros de sa fotografia, e cuddos ant

rispostu fritos. De seguru fiant galanos, e finas sa cara fiat galana. Ma b’agataiat carchi cosa de miserinu. Pro ite fiat gasi ispessada, cun cudda àera de sennora? Sa seriedade de cuddos ogros li daiat infadu. Lu respinghiant e li poniant marrania: non b’aiat passione ne incantu in cuddos ogros. Isse at pessadu a su chi Gallaher aiat naradu de sas ebreas ricas. Cuddos ogros orientales nieddos, pes-saiat, cantu fiant prenos de passione, de disìgiu volutuosu!..Pro ite s’aiat cojuadu sos ogros de sa fotografia?

Isse s’est fissadu in cudda pregonta, e at giradu sos ogros a fùr-riu in s’aposentu. B’agataiat carchi cosa de miserinu in sa mobìlia galana chi aiat comporadu a crèditu pro sa domo. Fiat istada Annie a l’isseberare, e pro cussu li faghiat pessare semper a sa mugere. Ca cussa mobìlia fiat che a issa, galana e dengosa. Unu risentimentu profundu contra a sa vida si li fiat ischidadu in intro. A beru non fiat possibile a fuire dae cudda domo minoredda? Tropu tardu fiat, pro issu, a fàghere una vida de valentias che a Gallaher? A bi diat èssere resessidu mai a andare a Londra? B’aiat galu sa mobìlia de pagare. Si nessi esseret resessidu a iscrìere unu libru e a si lu fàghe-re publicare, bi diat èssere istada un’essida pro isse.

Unu libru de poesias de Byron fiat in dae in antis suo in subra de sa mesa. L’at abertu cun cuidadu cun sa manu manca pro no ischidare su pitzinnu e at cumintzadu a lèghere sa prima poesia de su libru:

Page 82: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

82DUBLINESOS

Hushed are the winds and still the evening gloomNot e’en a Zephyr wanders through the groove,Whilst I return to view my Margaret’s tombAnd scatter flowers on the dust I love8.

S’est arressadu. Isse intendiat su ritmu de su versu inghiriende·lu in s’aposentu. Ite melancònicu chi fiat! A bi diat èssere istadu bonu, finas isse a iscrìere gasi, a espressare in versos sa melanconia de s’ànima sua? fiant gasi medas sas cosas chi cheriat descrìere: sas sensatziones de pagas oras in antis in Grattan Bridge, pro nàrrere. Si esseret torradu in cussu disponimentu de ànimu...

Su pitzinnu s’est ischidadu e at cumintzadu a prànghere. Isse at lassadu su libru e at proadu a l’asseriare: ma cuddu no nde cheriat s’intesa. At proadu a lu chilliare cun sos bratzos ma su prantu s’est fatu prus forte. L’at chilliadu prus in presse in s’interi chi sos ogros cumintzaiant a lèghere sa segunda istrofa:

Within this narrow cell reclines her clay,That clay where once...9

Non b’aiat nudda de ite fàghere. Isse non podiat lèghere. Non podiat fàghere nudda. Su prantu de su pitzinnu li fiat istampende sas origras. Non b’aiat nudda de ite fàghere, nudda de ite fàghere! isse fiat presoneri pro semper. Sos bratzos l’ant trèmidu a su fele e deretu, incrunende·si chirru a sa cara de su pitzinnu, at abboghi-nadu:

«Bastat!».Su pitzinnu s’est arressadu pro un’iscuta, at tentu un’ispàsimu

de terrore, pustis at torradu a cumintzare a tzichirriare. Isse at

8 Sunt a sa muda sos bentos, e firmu su nieddore de su sero,/No unu Zèfiru andat feri·feri in su padente,/Como chi torro a sa tumba de Margarita/E gheto frores in su prùere chi amo.9 In una tzella istrinta pasat sa carena sua,/Cudda carena chi unu tempus...

Page 83: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

83 James Joyce

brincadu dae sa cadrea e at cumintzadu a andare a dae in antis e a dae segus, in s’aposentu, cun su pitzinnu in bratzos. Cuddu at cumintzadu a prànghere a sucutu, mantenende s’alenu pro pagas iscutas, e pustis torrende a cumintzare. Sos muros sùtiles de s’a-posentu faghiant retumbare su sonu. Isse proaiat a l’asseriare, ma cuddu sucutaiat in manera prus cunvulsa. Isse at abbaidadu sa cara cuntrata e tremulosa de su pitzinnu e s’est postu in pessamentu. Su pitzinnu at sucutadu sete bias, una infatu de s’àtera, e isse si l’at astrintu a petorra, ispramadu. Si esseret mortu!...

Sa ghenna s’est aberta cun tzocu mannu e una giòvana est in-trada assagadada.

«Ite b’at? Ite b’at?» at naradu tzichirriende.Su pitzinnu, intendende sa boghe de sa mama, at isborrocadu in

unu parossismu de prantu. «No est nudda, Annie... no est nudda...At cumintzadu a pràn-

ghere...».Issa at ghetadu sos pacos in su pamentu e bi nche l’at leadu dae

manos.«Ite l’as fatu?» at naradu abboghinende, fissende·lu in cara.Chandler su minore at agguantadu pro un’iscuta sa mirada de

issa e su coro si l’est astrintu cando at bidu s’òdiu in sos ogros suos. At cumintzadu a chichinare:

«No est nudda...isse...isse at cumintzadu a prànghere...Deo non podia...No apo fatu nudda...Ite?».

Sena li dare cara, issa at cumintzadu a caminare a dai in antis e a dae segus in s’aposentu, mantenende su pitzinnu bene astrintu in bratzos e murmurende:

«S’omineddu meu! S’omineddu meu! Assustadu ti ses, fìgiu meu istimadu?...Est totu a postu, como! Est totu a postu!...Lambabbaun! S’angioneddu meu!... Est totu a postu, como!».

Chandler su minore s’at intesu sos càvanos brusiende a sa birgòngia e s’est istesiadu dae sa lughe de sa làmpada. Isse intendiat su pitzinnu pranghende semper prus a bellu; e làgrimas de impudu nche li sunt arribbadas a ogros.

Page 84: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

84DUBLINESOS

CONTRACÀMBIU

Su campaneddu at sonadu a forte e, cando sa sennorina Par-ker est andada a s’interfonu, l’at mutida una boghe furiosa cun un’atzentu irlandesu chi istampaiat s’origra.

«Mi mandet a Farrington a inoghe!».Sa sennorina Parker est torrada a sa màchina de iscrìere sua,

narende a un’òmine chi fiat traballende in un’àtera mesa: «Su sennor Alleyne ti cheret subra».S’òmine at murmuradu «Su diàulu chi l’at fatu!», a su fele, e s’at

furriadu su bonete cando s’est pesadu. Como chi fiat a sa ritza si bi-diat bene cantu fiat artu e grussu. Teniat una cara totu aprighigio-nada, in colore de su binu, cun sos chìgios e sos mustatzos brundos: sos ogros s’iscampiaiant unu pagu dae su concale e su biancu de cuddos ogros pariat brutu. Isse at artiadu s’isportellu de su bancu e, colende a curtzu a sos clientes, est essidu dae s’ufìtziu cun unu passu grae.

At artiadu a bellu a bellu in sas iscalas, finas a su segundu pranu, a una ghenna cun una targa de brunzu cun s’iscrita Sennor Alleyne. In cue s’est arressadu, sulende a sa podda e a s’infadu, e at toched-dadu. Una boghe tirriosa at naradu: «A intrare!».

S’òmine est intradu a s’aposentu de su sennor Alleyne. In su matessi tempus su sennor Alleyne, un’omineddu chi teniat ogreras cun sa montadura de oro in una cara barbifata, at pesadu sa conca a subra de una pira de documentos. Finas sa conca fiat gasi in co-lore de rosa e sena pilos, e pariat un’ou mannu postu subra de sos pabiros. Su sennor Alleyne no at pèrdidu tempus:

«Farrington? Ite cheret nàrrere custu? Pro ite mi devo semper lamentare de bostè? Pro ite no est galu pronta sa còpia de su cun-tratu de Bodley e Kirwan? L’apo naradu chi deviat èssere pronta pro sas bator».

«Ma su sennor Shelley at naradu...».«Su sennor Shelley at naradu.... Pòngiat cabu a su chi naro deo

e no a su chi su sennor Shelley at naradu. Bostè tenet semper una

Page 85: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

85 James Joyce

còntiga pro non traballare. Si su cuntratu no est prontu intro de custu sero, deo lu fatzo ischire a su sennor Crosbie....Intesu m’at como?».

«Eja, su sennore».«Intesu m’at como?....Ah, un’àtera cosighedda! Paret chi so fa-

eddende cun su muru cando so faeddende cun bostè. Cumprenda una bia pro semper chi tenet mesu ora de tempus pro gustare e no un’ora e mesu. Dia chèrrere ischire cantos pratos bos faghides bati-re...Cumpresu m’at como?».

«Eja, su sennore».Su sennor Alleyne at torradu a abbassare sa conca subra de sa

pira de sos pabiros. S’òmine fissaiat sa conca lisa lisa chi ghiaiat sos afares de sa Crosbie & Alleyne, medende·nde sa fragilidade. Un’i-spàsimu de fele l’at cungiadu su gùturu pro pagas iscutas, pustis si nch’est andadu, lasssende·li una sensatzione forte de sidis. S’òmine at connotu sa sensatzione e at pessadu chi si diat àere coladu sa note bufende. Su mesu de su mese nche fiat coladu e, si aeret fatu sa còpia in tempus, su sennor Alleyne li diat àere dadu un’antètzipu de s’istipèndiu. Est abbarradu firmu, fissende sa conca subra de sa pira de sos pabiros. Totu in unu, su sennor Alleyne at cumintzadu a bullugiare sos pabiros, chirchende carchi cosa. Tando, comente chi non s’esseret abbigiadu de sa presèntzia de s’òmine finas a cud-du mamentu, at pesadu torra sa conca, narende:

«Beh? Totu sa die in cue cheret abbarrare? Pòngiat mente, Far-rington, bostè no est leende sas cosas in su sèriu!».

«Fia isetende a bìdere...»«Beh, non devet isetare nudda. Falet a giosso e fatzat su traballu

suo».S’òmine at caminadu grae chirru a sa ghenna e, cando nche fiat

in foras de s’aposentu, at intesu su sennor Alleyne abboghinende ·li chi, si su cuntratu no esseret istadu copiadu intro de cussu sero, lu diat àere naradu a su sennor Crosbie.

Isse est torradu a s’iscrivania sua in s’ufìtziu de giosso e at con-tadu sos fògios chi cheriant galu copiados. At leadu sa pinna e l’at

Page 86: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

86DUBLINESOS

infusta in sa tinta, ma sighiat a fissare in manera maca sas ùrtimas paràulas chi aiat iscritu: In perunu casu su mentovadu Bernard Bodley at a èssere... fiat iscurighende e intro de pagu diant àere dèvidu allùere su gas: tando diat àere pòdidu iscrìere. Isse deviat fàghere colare su sidis chi s’intendiat in gula. S’est pesadu dae s’iscrivania e, artiende·la che a in antis, est essidu dae s’ufìtziu. In s’interi chi fiat colende, su cabu de ufìtziu si l’at abbaidadu comen-te pro li pregontare cosa.

«Est totu a postu, su sennor Shelley», at naradu s’òmine, pun-tende su pòddighe pro mustrare a ue fiat andende.

Su cabu de ufìtziu at abbaidadu s’apicabestire e, bidende chi non bi nde mancaiat mancu unu, no at mutidu nudda. In pessu s’est agatadu in su pariseddu de s’iscala, s’òmine nch’at bogadu unu capeddu dae bugiaca, si l’at incarcadu in conca e at curtu in presse peri sas istradeddas iscrostadas. Dae sa ghenna de carrera at cami-nadu cua cua in sa parte de intro de s’andana chirru a sa contonada e, totu in unu, est intradu a un’àtera ghenna. Como fiat sarvu in sa prima càmera de sa butega de O’Neill, e, prenende sa ventanedda chi daiat a su tzilleri cun sa cara sua alluta, de su matessi colore de su binu o de sa petza, at mutidu:

«Oh, Pat, bati·mi·nche una tassighedda, fìgiu bonu».Su dischente nche l’at giutu sa tassa de binu. S’òmine at bufadu

totu a unu corfu e at pedidu unu sutzu de sèmene de coròfulu, pro cuare su fragu de su binu. Isse at postu unu penny in su bancone e si nch’est essidu a sa cua comente fiat intradu.

S’iscurigore, paris cun una nèula intibida, la fiat leende binta in cussu interlughes de freàrgiu, e sos lantiones fiant giai allu-tos. S’òmine est coladu oru oru de sas domos finas a s’intrada de s’ufìtziu, pregontende·si si diat àere agabbadu su traballu in tem-pus. Arribbadu a s’iscala, l’at acollogidu unu nuscu pungosu: si bi-diat chi, in s’interi chi nche fiat in su de O’Neill, fiat arribbada sa sennorina Delacour. Isse si nch’at torradu a pònnere su capeddu in bugiaca e est intradu a s’ufìtziu, faghende finta de nudda.

Page 87: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

87 James Joyce

«Su sennor Alleyne bos fiat mutende» at naradu su cabu de ufìtziu faeddende a firmu. «In ue nche fiais?».

S’òmine at abbaidadu sos duos clientes chi fiant a sa ritza a curtzu a s’iscrivania, comente pro nàrrere chi sa presèntzia issoro l’impediat de torrare imposta. Sende chi sos clientes fiant ambos duos òmines, su cabu de ufìtziu s’est permitidu de si pònnere a rìere.

«Giai l’isco custu giogu» at naradu. «Chimbe bias in una die est unu pagu tropu...Tando, est mègius a si dare de ite fàghere, pro nche giùghere a su sennor Alleyne una còpia de sa currispondènt-zia nostra pro s’afare Delacour».

Custa manera de faeddare in presèntzia de su pùblicu, sa cursa chi s’aiat fatu in sas iscalas e su binu chi s’aiat bufadu totu a unu corfu ant cunfusu s’òmine e, in pessu s’est sèidu in dae in antis de s’iscrivania pro fàghere su chi l’aiant pedidu, at cumpresu cantu li beniat male a nch’ agabbare su traballu in antis de sas chimbe. Fiat arribbende sa note ùmida e iscurosa, e isse disigiaiat a nche la cola-re in sos tzilleris cun sos amigos, in mesu de sa lughe de su gas e su sonu de sas tassas. At leadu sa currispondèntzia e si nch’ est essidu dae s’ufìtziu. Isse isperaiat chi su sennor Alleyne no aeret iscobertu chi sas ùrtimas duas literas mancaiant.

Su nuscu ùmidu e pungosu fiat ispartu in totue in su caminu pro arribbare a s’istùdiu de su sennor Alleyne. Sa sennorina Dela-cour fiat una fèmina intrada in edade chi si bidiat chi fiat ebrea. Su sennor Alleyne nde teniat su dèbile, non si ischit si pro issa o pro su dinare suo. Issa andaiat a s’ufìtziu suo a s’ispissu, e cada bia s’ isten-taiat meda. Fiat seida cara cara de s’iscrivania inghiriada dae una nèula de profumos, carinnende sa màniga de su paracu e faghende bantzigare sa pruma manna niedda chi teniat in su capeddu. Su sennor Alleyne at furriadu sa cadrea pro l’èssere pròpiu in dae in antis e, cun lebiesa, at imbaradu su pee deretu subra de su ghe-nugru mancu. S’òmine at postu sa currispondèntzia in s’iscrivania e at incrunadu sa conca in sinnu de rispetu, ma nen su sennor Al-leyne nen sa sennorina Delacour si nde sunt abbigiados. Su sennor

Page 88: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

88DUBLINESOS

Alleyne at imbaradu unu pòdighe subra de sa currispondèntzia; pustis l’at puntadu a isse, comente pro nàrrere: Andat bene: podet andare.

S’òmine est torradu a s’ufìtziu e s’est torradu a sèere in dae in antis de s’iscrivania. Isse fissaiat pessamentosu sa frase incumple-ta: In perunu casu su mentovadu Bernard Bodley at.. e at pessadu comente fiat curiosu chi sas ùrtimas tres paràulas agabbaiant cun sas matessi literas. Su cabu de ufìtziu at cumintzadu a pònnere sas presses a sa sennorina Parker, narende chi si nono non bi la faghiat a iscrìere a màchina sas literas in tempus pro las ispedire. S’òmine est abbarradu pagas iscutas ascurtende su sonu de sa màchina de iscrìere, pustis s’est postu a agabbare sa còpia sua. Ma sa mente non fiat crara, e sos pessamentos andaiant a sas lughes e a sos sonos de su tzilleri. Cussa fiat sa note giusta pro s’imbreagare. At gherradu cun sa còpia, ma cando su relògiu at sonadu sas chimbe bi manca-iant galu batòrdighi pàginas. Su diàulu! Non bi la podiat a agabbare in tempus. Isse teniat gana de frastimare a boghe arta, de iscùdere su pùngiu a s’iscrivania. Fiat gasi abbenenadu chi at iscritu Bernard Bernard in càmbiu de Bernard Bodley e at torradu a cumintzare in unu fògiu biancu.

S’intendiat bastante forte de mundare s’ufìtziu cun una manu sola. Sa carena sua fiat turmentada dae sa gana de fàghere carchi cosa, de cùrrere a foras e de fàghere totu su chi li beniat a conca. Totu sas cosas lègias de sa vida sua li poniant benenu....fiat cosa de pedire un’antètzipu a su cassieri? Nono, su cassieri non fiat una pessone bona, pro nudda: no li diat àere dadu perunu antètzi-pu....isse ischiat in ue podiat agatare sos cumpàngios: Leonard e O’Halloran e Nosey Flynn. Su baròmetru de sa natura sua emotiva singiaiat chi fiat prontu a fàghere biurdu.

Fiat gasi leadu dae sa fantasia chi l’ant dèvidu mutire duas bias in antis chi isse aeret rispostu. Su sennor Alleyne e sa sennorina Delacour fiant a sa ritza a curtzu a s’iscrivania e totu sos dipen-dentes fiant a inghìriu isetende a bìdere ite capitaiat. S’òmine s’est pesadu dae s’iscrivania. Su sennor Alleyne at cumintzadu a l’in-

Page 89: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

89 James Joyce

giurgiare, narende chi mancaiant duas literas. S’òmine at rispostu chi no nd’ischiat nudda, chi aiat fatu una còpia fidele. Su sennor Alleyne at sighidu a l’ingiurgiare: fiat gasi rànchidu e rebestu chi s’òmine agigu s’est frenadu dae dare unu pùngiu a sa conca de cuddu omineddu.

«Deo no isco nudda de sas àteras duas literas» at naradu in manera maca.

«Bostè no ischit nudda. De seguru no ischit nudda» at naradu su sennor Allyne. «Nerat» at agiuntu, abbaidende, pro otènnere aprovatzione, sa fèmina chi fiat in antis suo «Pro macu m’at leadu? A beru, pro macu m’at leadu?».

S’òmine abbaidaiat cando sa cara de sa fèmina, cando sa conca minore a forma de ou; e, in antis chi isse si nde esseret abbigiadu, sa limba at agatadu sa risposta de li dare.

«Deo non pesso, su sennore, chi siat giustu a lu pregontare a mie.

Totu sos dipendentes ant mantesu s’alenu. Totus fiant transidos (finas su chi aiat fatu cussa essida) e sa sennorina Delacour, chi fiat una pessone amàbile, at iscantzadu sas lavras a su risu. Su sennor Alleyne s’est fatu de su colore de una rosa agreste, e sa buca l’at trèmidu a su fele. Isse at assucadu su pùngiu a probe de sa cara de s’òmine, a manera chi pariat vibrende che a sa manòpula de carchi màchina elètrica.

«Bostè, rufianu impertinente! rufianu impertinente! Ah, ma la pòngio a postu deo! Isetet chi at a bìdere! O s’iscusat o essit deretu dae custu ufìtziu! O sas iscusas o a foras!».

.........................................................

Isse istaiat in s’intrada de una ghenna cara cara de s’ufìtziu, pro bìdere si su cassieri essiat a foras a sa sola. Totu sos dipendentes si nche fiant andados, e in fines est essidu su cassieri paris cun su cabu de ufìtziu. Non fiat cosa de proare a li faeddare cando fiat cun su cabu de ufìtziu. S’òmine cumprendiat chi fiat postu ba-

Page 90: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

90DUBLINESOS

stante male. Isse si fiat dèvidu umiliare pedende iscusa a su sennor Alleyne pro s’iscaradesa sua, ma ischiat chi, dae como in dae in antis, s’ufìtziu diat èssere istadu pro isse una cala de ghespes. S’am-mentaiat comente su sennor Alleyne nch’aiat fatu andare a Peake su minore pro fàghere logu a sa neta. S’intendiat prenu de benenu e de sidis e de gana de li torrare su pratu, infadadu cun sesi e cun totus. Su sennor Alleyne no l’aiat àpidu lassadu in pasu; sa vida sua si diat èssere fata un’inferru. Custa bia si fiat frigadu. Non si podiat mantènnere sa limba a postu? Ma est dae su cumintzu chi isse e su sennor Alleyne non si podiant bìdere, dae sa bia chi su sennor Alleyne l’aiat intesu istrochende s’atzentu suo de su Nord Irlanda pro fàghere ispassiare a Higgins e a sa sennorina Parker: est dae tando chi fiat cumintzadu totu. Diat àere pòdidu proare a lu pedire a Higgins, su dinare, ma de seguru Higgins no nde teniat mancu pro sesi. Un’òmine chi deviat campare duas famìlias, de seguru non podiat...

At intesu torra sa carena manna sua disigende su tzilleri. Sa nèula aiat cumintzadu a li fàghere bènnere titias de fritu, e si pre-gontaiat si podiat pedire a Pat, in su de O’Neill. Ma no l’at pòdidu pedire prus de un’issellinu; e pro un’issellinu no nde baliat sa pena. Ma deviat buscare dinare in carchi logu: isse aiat gastadu s’ùrtimu penny pro sa tassighedda e luego diat èssere istadu tropu tardu pro buscare dinare in cale si siat logu. Totu in unu, in s’interi chi fiat sonende sa cadena de su relògiu, at pessadu a s’ufìtziu de sos pìngios de Terry Kely in carrera de Fleet. Cussa fiat s’ùnica! Pro ite non b’aiat pessadu in antis?

Est coladu in su gùturu istrintu de Temple Bar, in presse, mur-mutende intro de sesi chi si nche podiant andare totu cantos a s’in-ferru ca fiat a puntu de si la colare bene, sa note. S’impreadu de Terry Kelly at naradu Una corona! ma su cassieri at detzìdidu pro ses issellinos; e ses issellinos l’ant dadu. Isse est essidu cuntentu mannu dae s’ufìtziu de sos pìngios, faghende una colunnedda de monedas intre sos pòddighes. In carrera de Westmoreland sas an-danas fiant prenas de giòvanas e giòvanos ghirende dae su traballu,

Page 91: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

91 James Joyce

e sos pitzinnos cun sas bestes istratzuladas naraiant a boghe arta sos titulos de sas editziones de su sero. S’òmine colaiat in mesu de sa gentòria, abbaidende a totus cun fieresa e fissende cun ogros de dominadore sas giòvanas chi traballaiant in sos ufitzios. Sa conca sua fiat prena de su sonu de sas campaneddas e de su tzocu de sas rodajas de sos postales, e in nares s’intendiat giai su nuscu de su punch. In s’interi pessaiat a comente diat àere contadu a sos ami-gos su chi fiat capitadu.

«Tando, deo apo abbaidadu in antis a isse, fritu, devides ischire, pustis a issa. Tando apo torradu a abbaidare a isse, leende tempus, devides ischire. Non pesso chi siat giustu a lu pregontare a mie, apo naradu».

Nosey Flynn fiat sèidu, che a semper, in sa contonada de Davy Byrne e, cando at intesu su contu, l’at cumbidadu una mesu tassa, narende chi no nd’aiat mai intesu cosas gasi. Farrington l’at torradu su cùmbidu. A pustis de pagu sunt arribbados O’Halloran e Paddy Leonard e finas a issos lis at contadu s’istòria. O’Halloran at cum-bidadu punch caente a totus e at contadu s’istòria de sa risposta chi aiat dadu a su cabu de ufìtziu cando traballaiat in su de Callan in carrera de Fownes; ma, macari sa risposta esseret prus manerosa de sa de sos pastores liberales in sas èclogas, at dèvidu ammìtere chi non fiat gasi intelligente che a sa de Farrington. Tando Farrington at naradu a sos amigos de agabbare su chi fiant bufende e de ordi-nare àteru.

Pròpiu in s’interi chi fiant ordinende un’àteru tzichete, mi’ in-trende Higgins! A mala gana s’est dèvidu unire a sos àteros. Issos l’ant pedidu de dare sa versione sua, e isse at postu mente, ispa-villu meda ca su de bìdere cuddos chimbe tzichetes lu poniat de bonispètzia. Totus riiant a iscacàlliu cando isse contaiat comente su sennor Alleyne aiat paradu su pùngiu a probe de sa cara de Far-rington. Tando at istròchidu a Farrington cando aiat pedidu iscusa in una manera chi poniat a rìere, e isse s’at abbaidadu sos cumpàn-gios cun cuddos ogros brutos, iscantzende sas lavras a su risu e,

Page 92: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

92DUBLINESOS

cando non cando, leende cun sa lavra inferiore unu tzicu de licore chi nche li fiat abbarradu in mustatzos.

Cando nch’ant agabbadu cussu giru ant sessadu de cumbidare. O’Halloran teniat dinare, ma sos àteros duos pariat chi no nde te-niant; gasi si nche sunt essidos dae su tzilleri unu pagu dispràghi-dos. In sa contonada de carrera de Duke Higgons e Nosey Flynn ant furriadu a manu manca, cando chi sos àteros ant furriadu de palas pro torrare a intro de bidda. S’abba fiat falende fine fine in sas carreras fritas e, cando nche sunt arribbados a su de Ballast Office, Farrington at cussigiadu de andare a sa Scotch House. In su tzilleri prenu a isticu non si podiat istare a su burdellu chi b’aiat. Sos tres òmines nch’ant coladu sos bendidores de luminos chi fiant in s’intrada de sa ghenna e si sunt postos paris in unu cugione a probe de su bancone. Ant cumintzadu a s’istoriare. Leonard lis at faeddadu de unu giòvanu chi si naraiat Weathers e chi traballaiat in su Tivoli comente acròbata e artista de variedade. Farrington at cumbidadu a totus. Weathers at naradu chi diat àere leadu un Irish Apollinaris. Farrington, chi giai nde cumprendiat, at pregontadu a sos àteros si finas issos cheriant un’Apollinaris; ma issos ant naradu chi cheriant su tzichete sòlitu. Tando ant cumintzadu a faeddare de teatru. O’Halloran at cumbidadu unu giru e Farrington nd’at cumbidadu un’àteru, in s’interi chi Weathers si neghidaiat pro cu-sta ospitalidade tropu irlandesa. Isse at promissu de los fàghere in-trare a palas de su palcu e de lis presentare carchi pitzinna galana. O’Halloran at naradu chi isse e Leonard diant èssere andados ma Farrington nono, ca fiat cojuadu; e Farrington si los at abbaidados cun sos ogros brutos e graes pro mustrare chi aiat cumpresu chi lu fiant leende in giru. Tando los at cumbidados Weathers e lis at pro-missu de andare cun issos a su de Mulligan in carrera de Poolbeg.

Cando sa Scoth House at cungiadu issos sunt andados a su de Mulligan. Sunt intrados a sa sala chi b’aiat a parte de segus e Far-rington at ordinadu tzichetes pro totus. Fiant totu cantos benzi-nados. Weathers est arribbadu cando Farrington fiat ordinende un’àteru giru. Por bonaura de Farrington, isse at chertu una mesu

Page 93: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

93 James Joyce

birra, custa bia. Su dinare fiat cumintzende a minimare, ma issos nde teniant bastante pro sighire. In cussu mamentu duas giòvanas cun capeddos mannos e unu giòvanu cun una giacheta a cuadros sunt intrados a intro e si sunt sèidos in dae in antis de una mesa a curtzu. Weathers los at saludados e at naradu a sos cumpàngios chi finas issos fiant in su Tivoli. Sos ogros de Farrington si furria-iant in cada mamentu cara a una de sas duas giòvanas. B’aiat carchi cosa, in issa, chi lu poniat in subùgiu. Una isserpa mèscrina manna manna l’inghiriaiat su capeddu e fiat ligada cun unu frocu suta de sa punta de pitzu; duos guantes grogos l’arribbaiant a cùidos. Far-rington abbaidaiat cun praghere su bratzu grassitu chi issa moiat a s’ispissu; e cando, a pustis de pagu, issa l’at torradu sa mirada, isse at abbaidadu galu cun prus praghere cuddos ogros mannos castan-ginos. S’espressione de cuddos ogros chi lu fissaiant de rugradis l’incantaiat. Issa l’at dadu, a Farrington, una o duas ogradas e, can-do sa cumpangia fiat dassende su locale, issa est colada serente sa cadrea e at naradu Iscuset! cun atzentu de Londra. Isse at sighidu a l’abbaidare isperende chi sa giòvana s’esseret furriada pro li torrare sa mirada, ma est abbarradu delùdidu. Isse at maleitu sa mancànt-zia de dinare e at maleitu sos giros chi aiat cumbidadu, mescamen-te sos chi aiat cumbidadu a Weathers. Si b’aiat una cosa chi non podiat bajulare fiant sos iscrocones. Isse fiat gasi abbenenadu chi non faghiat prus contu de su chi naraiant sos amigos.

Cando Paddy Leonard l’at mutidu s’est abbigiadu chi fiant fa-eddende de garas de fortza. Weathers fiat mustrende su mùsculu de su bratzu a sos cumpàngios e si fiat bantende gasi meda chi sos àteros duos ant mutidu a Farrington pro difèndere s’onore natzio-nale. Farrington s’at tiradu sa màniga e at mustradu su bratzu a sos cumpàngios. Totus ant fatu sos paragones e ant detzìdidu chi bi cheriat una gara de fortza. Nch’ant liberadu sa mesa e sos duos òmines ant imbaradu sos cùidos, istringhende sas manos. Paddy Leonard at naradu Ajò! e cada unu proaiat a nche fàghere falare su bratzu de s’àteru. Farrington pariat a beru sèriu e animosu.

Sa gara est cumintzada. A pustis de unos trinta segundos, We-

Page 94: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

94DUBLINESOS

ather nch’at fatu falare a bellu su bratzu de su rivale a sa mesa. Sa cara de Farrington in colore de binu nieddu s’est fata galu prus niedda, a su fele e a s’umìliu ca l’aiat bintu cuddu òmine de pagu prus o mancu.

«Non deves pònnere totu su pesu de sa carena. Gioga comente si tocat», at naradu.

«Chie est chi no est gioghende comente si tocat?», at rispostu s’àteru.

«Gioghemus torra. Duas manos subra de tres».Sa gara est torrada a cumintzare. Sas venas s’unfraiant in sos

cherbeddos de Farrington, e sas carres biancas de Weathers si sunt fatas in colore de peònia. Sas manos e sos bratzos si fiant tremende a s’isfortzu. A pustis de àere gherradu meda, Weathers nch’at fatu falare torra a bellu su bratzu de su rivale a sa mesa. Unu murmutu de cuntentesa s’est pesadu dae sos ispetadores. Su dischente, chi fiat ritzu in dae antis de sa mesa, at furriadu sa conca chirru a su binchidore e at naradu cun una famìliaridade maca:

«Ah! custu cheret nàrrere a èssere bravos!».«Ite diàulu nd’ischis tue?», at naradu Farrington neghidadu,

furriende·si chirru a s’òmine.«Pro ite ti ses ponende in mesu?».«Ss, Ss!» at naradu O’Halloran, annotende s’espressione rebesta

de sa cara de Farrington. «Est ora de l’agabbare, pitzocos. Un’àtera tassighedda e nos nch’andamus».

Un’òmine sèriu che morte fiat firmu in sa contonada de su ponte de O’Connel, isetende chi su postale de Sandymount nche l’aeret giutu a domo. Fiat prenu de benenu e de disìgiu de si nde pagare. S’intendiat umiliadu e discuntentu; non fiat mancu imbreagu; e in bugiaca teniat petzi duos pence. At maleitu totu. Si fiat ruinadu in s’ufìtziu, aiat impinnadu su relògiu e non si fiat mancu cotu. Te-niat torra sidis e s’est disigiadu in su tzilleri caente e prenu de fumu. Aiat pèrdidu sa fama de òmine forte, ca l’aiat bintu duas bias unu pitzinnu de nudda. Su coro suo fiat prenu de arrènnegu e, cando at pessadu a sa fèmina cun su capeddu mannu chi l’aiat carinnadu

Page 95: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

95 James Joyce

cun su bestire e l’aiat naradu Iscuset! s’arrènnedu fiat a puntu de l’afogare.

Su postale nche l’at dassadu in carrera de Shelbourne e isse aiat ghiadu sa carena sua manna in s’umbra de sos muros de sos ca-pannones. Non podiat bajulare de dèvere ghirare a domo. Cando est intradu dae sa ghenna chi b’aiat a un’ala, at agatadu sa coghina bòida e su fogu belle mortu. At abboghinadu:

«Ada!Ada!». Sa mugere fiat una feminedda cun sa cara afilada, chi lu trataiat

male cando isse no aiat bufadu e chi fiat tratada male cando isse bufaiat. Teniant chimbe fìgios. Unu piseddu est bènnidu currende in s’iscala.

«Chie ses?» at naradu s’òmine, puntende sos ogros in s’iscuru.«Deo, ba’».«Deo chie? Charlie?».«No, ba’. Tom».«In ue est mama tua?».«A missa est andada».«Andat bene. Cosa m’at dassadu a mandigare?».«Ei, ba’... deo...».«Allue sa lughe. Pro ite ais lassadu totu in s’iscuru? Sos àteros in

letu nche sunt?».S’òmine s’est sèidu grae in una cadrea, in s’interi chi su piseddu

fiat alluende sa lughe. At cumintzadu a istròchere su fìgiu, murmu-tende intro de sesi: A missa est andada...a missa!. Cando sa lughe fiat alluta at iscutu sa manu a sa mesa e at abboghinadu:

«Ite b’at a mandigare?».«So andende... a lu còghere, ba’» at naradu su piseddu.S’òmine si nch’est pesadu cun fùria e at inditadu su fogu.«In cussu fogu!L’as dassadu istudare! Perdeu, t’apo a imparare a

lu torrare a fàghere!».S’est acurtziadu a sa ghenna e at agarradu su bàculu chi b’aiat

in palas.

Page 96: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

96DUBLINESOS

«T’apo a imparare a lassare istudare su fogu!»at naradu, tirende sa màniga de sa giacheta pro tènnere su bratzu liberu.

Su piseddu at abboghinadu Oh, ba’! e at curtu pranghende a in-ghìriu de sa mesa, ma s’òmine l’at postu infatu e l’at aggarradu a sa giacheta. Su piseddu l’at abbaidadu assustadu ma, bidende chi non b’aiat mèdiu de fuire, s’est inghenugradu.

«Como, a l’as a dassare istudare, torra?» at naradu s’òmine iscu-dende a forte «Lea, animale!».

Su piseddu at abboghinadu a forte a su dolore cando su bàculu l’at còrfidu sas ancas. At giuntu sas manos e sa boghe li tremiat de terrore.

«Oh, ba’!» at tzichirriadu «No m’iscudas, ba’! Apo… apo a nàr-rere un’Ave Maria pro tene... apo a nàrrere un’Ave Maria, ba’, si no m’iscudes... apo a nàrrere un’Ave Maria...».

Page 97: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

97 James Joyce

MANIMUNDU

Sa mere l’at dadu su permissu de si nch’andare in pessu sas fèminas aerent leadu su tè e Maria non bidiat s’ora de si nche colare su sero in foras. Sa coghina fiat lùghida: sa coghinera aiat naradu chi unu si diat èssere pòdidu abbaidare comente in un’ispigru in sos padegiones mannos de ràmene. Su fogu fiat galanu e alligru, e in una de sas mesas de costàgios b’aiat bator barmbracks 10 mannos a beru. Custos barmbracs pariant galu intreos; ma, si unu s’acurt-ziaiat, podiat bìdere chi fiant giai segados in fitas medas aguales, longas e grussas, prontas a las colare cun su tè. Fiat Maria etotu chi las aiat segadas.

Maria fiat minoredda, giai est a beru, ma teniat unu nare longu longu e una punta de pitzu, gasi etotu, longa longa. Issa faeddaiat cun una boghe unu pagu nasale, e semper in manera de pàrrere de acordu cun totus: Eja, coro meu e Nono, coro meu.. La mutiant semper cando sas fèminas si briaiant pro sas tinas, e semper reses-siat a pònnere sas paghes. Una die sa mere l’at naradu:

«Maria, tue pares fata a posta pro pònnere sas paghes!».E s’agiudante de sa mere e duas damas de su Patronadu ant inte-

su su cumplimentu. E Ginger Mooney naraiat chi no ischiat ite diat àere fatu a sa pitzoca muda chi daiat cara a sos ferros si no esseret istadu pro Maria. Totus cheriant bene a Maria.

Sas fèminas diant àere leadu su tè a sas ses e issa si nche diat ès-sere andada in antis de sas sete. Dae Ballsbridge a sa Colunna, binti minutos; dae sa Colunna a Drumcondra, binti minutos; e binti mi-nutos pro comporare su chi deviat comporare. Diat èssere istada in cue in antis de sas oto. At bogadu a campu su portamoneda cun su serràgiu de prata e at torradu a lèghere sas paràulas: Unu Presente dae Belfast. A issa l’agradaiat meda, cuddu portamoneda, ca Joe bi

10 Dae s’irlandesu bairin breac. Est una casta de turta chi s’impitat in sos giogos de divinatzione de Halloween. Si ponet in intro de sa turta una moneda o un’aneddu o una nutzola, e chie agatat unu de custos ogetos at a tènnere un destinu particulare, comente, pro nàrrere, su cojuiu.

Page 98: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

98DUBLINESOS

nche l’aiat batidu chimbe annos in antis, cando isse e Alphy s’aiant fatu unu viàgiu a Belfast su lunis de Pasca de Frores. In intro b’aiat duas mesu coronas e pagos minudos. Li diat àere abbarradu pagos issellinos a pustis chi diat àere pagadu su billete de su postale. E ite sero bellu chi si diant àere coladu, cun sos pitzinnos cantende! Issa isperaiat petzi chi Joe no esseret bènnidu imbreagu. Fiat gasi diversu cando si leaiat unu tzichete.

Bias medas isse l’aiat naradu de andare a istare in domo sua (ma a issa li diat èssere partu de dare infadu (macari sa mugere de Joe esseret semper gasi manerosa cun issa) e issa si fiat abesada a sa vida de sa lavanderia. Joe fiat unu pitzocu bonu. Issa l’aiat pesadu, paris cun Alphy; e Joe, bias medas, naraiat:

«Sa mama est sa mama, ma Maria est mama mea a beru».A pustis chi sa famìlia fiat andada male, sos pitzocos l’aiant aga-

tadu cuddu postu in sa lavanderia Dublin by Lamplight, e a issa l’agradaiat. Unu tempus pessaiat male de sos Protestantes; como imbetzes pessaiant chi fiant pessones bonas, unu pagu tropu sèri-as, forsis, ma s’istaiat bene su matessi cun issos. Tando issa teniat fundos in sa serra, e l’agradaiat a lis dare cara. Teniat filighes bellas e begònias e, cada bia chi calicunu beniat a li fàghere vìsita, non mancaiat mai de li dare carchi brossa pro la prantare. B’aiat una cosa chi no l’agradaiat, cuddos manifestos religiosos in sos muros; ma sa mere fiat una pessone chi s’andaiat gasi de acordu, fiat gasi manerosa...

Cando sa coghinera l’at naradu chi fiat totu prontu, issa est intrada a s’aposentu de sas fèminas e at cumintzadu a sonare sa campana manna. In pagos minutos ant cumintzadu a arribbare a grùstios de duas o tres pessones, assutende·si in sos bestires sas ma-nos fumende e falende·si sas mànigas de sas camisas in sos bratzos rujos fumende. Issas si sunt sèidas in dae in antis de sos tzicherones mannos chi sa coghinera e sa pitzoca muda aiant prenadu cun tè caente chi aiant giai amesturadu cun late e tzùcaru in botes man-nos de istàniu. Maria daiat cara a comente serviant su barmbrack, pro èssere segura chi cada fèmina aeret bator fitas. Totus riiant e

Page 99: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

99 James Joyce

brullaiant in s’ora de mandigare. Lizzie Fleming at naradu chi Ma-ria de seguru cuddu sero si poniat s’aneddu e, mancari cussa l’aeret naradu medas e medas bias, Maria s’est dèvida pònnere a rìere e at naradu chi non teniat ne òmine ne aneddu; e cando riiat sos ogros suos gàtinos lughiant de timidesa delùdida e sa punta de su nare addoviaiat sa punta de su pitzu. Tando Ginger Mooney at pesadu su tzicherone de tè e at propostu de bufare a sa salude de Maria, in s’interi chi sas àteras iscudiant sos tzicherones issoro in sa mesa, e naraiant chi fiat una làstima a non pòdere bufare su te cun unu tzicu de licore. E Maria at torradu a rìere, finas a cando sa punta de su nare non s’est acurtziada a sa punta de su pitzu e sa carena sua minuda non s’est assucada, ca ischiat chi Mooney fiat intentziona-da bene mancari no esseret abista meda.

Ma cantu est istada cuntenta cando sas fèminas ant agabbadu su te e sa coghinera e sa pitzoca muda ant cumintzadu a isparitzare! Issa est andada a s’aposenteddu suo e, ammentende·si chi s’incras fiat die de festa, at cambiadu s’oràriu de s’isvèllia dae sas sete a sas ses. Tando si nch’at catzadu sa gunnedda de traballu e sas iscarpas de domo e at postu sa mègius gunnedda chi teniat a subra de su letu e sas iscarpas bonas a pees de su letu. S’at cambiadu sa camisa, puru, e, ritza in dae in antis de s’ispigru, at pessadu a comente si bestiat, sa dominiga mangianu, cando fiat pitzinna; e at abbaidadu cun afetu a sa carena minoredda chi bias medas aiat adornadu. Bel-le cun sos annos chi teniat, si bidiat galu galanedda.

In foras, sas carreras lughiant de abba pròina e issa fiat cunten-ta de s’àere postu s’impermeàbile betzu marrone. Su postale fiat prenu de gente e issa fiat sèida in su banchitu chi b’aiat in fundu, in cara de totus, cun sos pees chi agigu tocaiant su terrinu. Si fiat preparende in sa mente a su chi deviat fàghere e at pessadu a cantu fiat mègius meda a èssere indipendente e a tènnere su dinare in bugiaca. Issa isperaiat chi esseret istadu unu sero bellu. Fiat segu-ra chi diat èssere istadu bellu, ma non podiat fàghere a mancu de pessare chi fiat una làstima chi Alphy e Joe non si faeddaiant prus.

Page 100: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

100DUBLINESOS

Fiant semper in bria, como, ma cando fiant pitzinnos fiant amigos mannos: ma sa vida est gasi.

Est falada dae su postale in su de sa Colunna e s’at abertu in presse su caminu in mesu de sa gente. Est andada a sa butega de durches de Downe, ma fiat gasi prena de gente chi at dèvidu ise-tare unu muntone de ora in antis de la servire. At comporadu una dusina de pastas càmbias e in fines est essida dae sa butega cun una busta manna. Tando at pessadu a ite àteru podiat compora-re; cheriat comporare cosa licantza. De seguru issos teniant giai unu muntone de mela e de nughe. Beniat male a pessare a ite po-diat comporare, e li beniat a conca petzi sa turta. At detzididu de comporare plumcake, ma su de Downe non teniat bastante mèn-dula, tando est andada a una butega in carrera de Henry. B’at postu ora meda a isseberare e sa giòvana pagiosa chi b’aiat in palas de su bancu (chi si bidiat chi fiat infadada) l’at pregontadu si cheriat comporare una turta de cojuados noos. Tando Maria s’est fata ruja e at iscantzadu una buca de risu a sa giòvana; ma sa giòvana est abbarrada sèria e in fines at segadu una fita grussa de plumcake, l’at fatu s’imbòligu e at naradu:

«Duos issellinos e bator penny, gràtzias».Issa pessaiat chi diat èssere abbarrada a sa ritza in su postale de

Drumcondra ca mancu unu de sos giòvanos chi b’aiat l’aiat nota-da, ma unu sennore antzianu l’at fatu logu. Fiat un’òmine grussu e aiat in conca una tuba tabachina. Teniat una cara ruja e cuadra e mustatzos murinatzos. Maria at pessadu chi pariat unu coronnel-lu e at riflètidu subra de cantu fiat educadu a cunfrontu de cussos giòvanos chi non si fiant trèmidos cando l’ant bida. Su sennore at cumintzadu a faeddare de sa festa de Halloween e de su tempus proinosu. At naradu chi pessaiat chi sa bussa fiat prena de cosas bonas pro sos pitzinnos e at naradu chi fiat giustu chi sos giòvanos s’esserent ispassiados finas a cando fiant giòvanos. Maria at naradu chi fiat de acordu cun issu e lu cuntentaiat faghende chi eja cun sa conca. Isse fiat meda manerosu e, in antis de falare in sa firmada de su Canal Bridge, issa l’at torradu gràtzias e s’est incrunada e finas

Page 101: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

101 James Joyce

isse s’est incrinaradu e s’at bogadu su capeddu e at iscantzadu una buca de risu in manera amàbile; e, in s’interi chi fiat colende in su terraprenu, cun sa conca incurviada suta de s’abba, pessaiat chi unu sennore si connoschet semper finas cando at bufadu.

Cando est intrada a domo de Joe, totus ant naradu: Oh, mi’ a Maria! Joe fiat ghiradu tando dae su traballu, e totu sos pitzin-nos teniant sos bestires de sa dominiga. B’aiat finas duas pitzinnas mannas fìgias de bighinos, e totus fiant giai cumintzende a gioga-re. Maria at dadu su pacu de sos durches a su pitzinnu prus mannu, Alphy, pro los partzire cun sos àteros, e sa sennora Donnelly at naradu chi fiat tropu brava a batire totu cussos durches, e at fatu nàrrere a sos pitzinnos:

«Gràtzias, Maria». Ma Maria at naradu chi aiat batidu carchi cosa finas pro su bab-

bu e sa mama, una cosa chi de seguru lis diat èssere agradada, e at cumintzadu a chircare su plumcake. At proadu in sa busta de Downes, tando in sas bugiacas de s’impermeàbile, tando in s’apica-bestires chi bi fiat in s’intrada, ma no l’at agatadu in nuddue. Tando at pregontadu a totu sos pitzinnos si calicunu si l’aiat mandigadu, pro faddina, est craru, ma totu sos pitzinnos ant naradu chi nono, e, antis, ant fatu mustra chi no lis agradaiant sos durches ca ti-miant a los acusare de àere furadu. Cada unu chircaiat de crarire su mistèriu, e sa sennora Donnelly at naradu chi de seguru si nche l’aiat ismentigadu in su postale. Maria, ammentende·si cantu l’a-iat cunfùndida su sennore cun sos mustatzos murinatzos, s’est fata ruja a sa birgòngia, a su fele e a s’umìliu. E, pessende a comente li fiat andada male sa surpresa e a su dinare fuliadu pro nudda, fiat a puntu de si pònnere a prànghere.

Ma Joe at naradu chi non fiat nudda e l’at fata sèere a curtzu a su fogu. Fiat manerosu meda cun issa. Li contaiat su chi capitaiat in ufìtziu, torrende·li a nàrrere su chi aiat rispostu a su printzi-pale chi lu fiat infadende. Maria non cumprendiat pro ite Joe riiat gasi meda pro cudda risposta, ma at naradu chi cuddu printzipale deviat èssere a beru una latranga. Joe at naradu chi non fiat gasi

Page 102: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

102DUBLINESOS

malu si unu l’ischiat tratare, e chi fiat una pessone normale si unu no l’andaiat contra. Sa sennora Donnelly sonaiat su pianoforte pro sos pitzinnos e issos ballaiant e cantaiant. Tando sas fìgias de sos bighinos ant cumbidadu sa nughe. Nemos, però, resessiat a agatare s’ischitza-nughe e Joe s’est inchietadu, narende chi Maria no nde podiat fàghere a mancu. Ma Maria at naradu chi no l’agradaiant sas nughes e chi non si deviant pònnere pessamentu pro issa. Tan-do Joe at pregontadu si cheriat un’ampulla de birra e sa sennora Donnelly at naradu chi b’aiat finas binu, si lu preferiat. Maria at naradu chi non cheriat nudda: ma Joe at insìstidu.

Tando Maria l’at dassadu fàghere e si sunt sèidos a curtzu a su foghile faeddende de àteros tempos e Maria at pessadu de pònne-re una paràula bona pro Alphy. Ma Joe at naradu chi fiat istadu mègius a li falare unu raju chi no a torrare a tratare cun su frade e Maria at naradu chi li dispraghiat de àere faeddadu de sa cosa. Sa sennora Donnelly at naradu chi fiat una birgòngia a faeddare gasi de su frade, ma Joe at naradu chi Alphy no li fiat prus frade, e fiant a puntu de si pònnere a briare. Ma Joe at naradu chi non si cheriat fàghere su sàmbene malu in die de festa e at pedidu a sa mugere de abèrrere àteras ampullas de birra. Sas fìgias de sos bighinos ant cumintzadu sos giogos de sa festa de Halloween, e deretu totus sunt torrados alligros. Maria fiat cuntenta de bìdere sos pitzinnos gasi alligros e Joe e sa mugere gasi de bonispètzia. Sas fìgias de sos bighinos ant postu pratereddos in sa mesa e ant agiuadu sos pitzin-nos a caminare in subra de sa mesa, bendados. A unu l’est tocadu su libru de sas pregadorias e a sos àteros tres s’abba; e cando a una de sas pitzinnas l’est tocadu s’aneddu, sa sennora at minetzadu cun su pòddighe sa pitzinna chi s’est fata ruja, narende: Oh, isco totu! Tando ant insistidu pro bendare a Maria e l’ant ghiada in sa mesa pro bìdere ite li tocaiat; e, cando li fiant ponende sa benda, Maria riiat e sighiat a rìere finas a cando sa punta de su nare no at tocadu sa punta de su pitzu.

L’ant agiuada a artiare a sa mesa riende e brullende e issa at pe-sadu sa manu in àeras, comente l’ant naradu de fàghere. At mòidu

Page 103: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

103 James Joyce

sa manu e l’at fata falare chirru a su pratereddu. At intesu una cosa ùmida e modde suta de sos pòddighes, e s’est ispantada chi nemos faeddaiat o nche li tiraiat sa fasca. Totus si sunt arressados, pagas iscutas; tando s’at intesu biurdu e gente murrungende. Calicunu at naradu cosa de su giardinu, e in fines sa sennora Donnelly s’est acurtziada a una de sas pitzinnas e l’at naradu de si nche leare cus-sa robba: gasi non baliat. Maria at cumpresu chi tocaiat a fàghere torra su giogu, e gasi at fatu: custa bia l’est tocadu su libru de sas pregadorias.

Pustis sa sennora Donnelly at sonadu pro sos pitzinnos sa mùsi-ca de Miss McCloud e Joe at fatu bufare una tassa de binu a Maria. Deretu sunt torrados totus alligros e sa sennora Donnelly at nara-du chi Maria diat èssere intrada a cumbentu intro de s’annu ca li fiat tocadu su libru de sas pregadorias. Maria no at bidu mai a Joe gasi manerosu cun issa comente cudda note, gasi prenu de allegas durches e ammentende su tempus coladu. At naradu chi fiant totus bravos a beru cun issa.

In fines a sos pitzinnos lis fiat benende sonnu, e Joe at pedidu a Maria de cantare carchi cosa in antis de si nch’andare, una de sas cantzones antigas. Sa sennora Connelly at naradu Ajò, canta, Ma-ria! e Maria s’est pesada e s’est posta a sa ritza a curtzu a su piano-forte. Sa sennora Donnelly at naradu a sos pitzinnos de istare a sa muda e de ascurtare sa cantzone de Maria. Tando issa at sonadu su prelùdiu e at naradu Como Maria!, e Maria, faghende·si totu ruja, at cumintzadu a cantare cun sa boghe chi li tremiat. Issa at cantadu “I Dreamt that I Dwelt”, e cando est arribbada a su segundu versu at cantadu torra:

I dreamt that i dwelt in marble hallsWith vassals and serfs at my sideAnd of all assembles within those wallsThat I was the hope and the pride.I had riches too great to count, could boastOf a high ancestral name,But I also dreamt, which pleased me most,

Page 104: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

104DUBLINESOS

That you loved me still the same.11

Ma nemos l’at fatu notare s’errore12, e cando at agabbadu sa cantzone Joe a beru fiat cummòvidu. Isse at naradu chi non b’aiat tempus bonu comente su chi fiat coladu, e non b’aiat mùsica che a sa de Balfe, pro cantu podiat nàrrere sa gente; e sos ogros si li sunt prenados gasi meda de làgrimas chi non resessiat a agatare su chi fiat chirchende e, in fines, at dèvidu pregontare a sa mugere in ue fiat su tirabussone.

11 Apo bisadu chi fia in salas de màrmaru/Cun vassallos e tzeracos a costàgios/E de totu sos chi si riuniant in intro de cussos muros/Deo fia s’isperu e s’orgòlliu/Deo teniat richesas chi non si podiant contare, mi podia bantare/De unu nùmene importante e antigu,/Ma deo bisaia puru, e custu m’agradaiat de prus/Chie tue m’aeres istimadu su matessi12 Maria cantat su primu versu duas bias

Page 105: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

105 James Joyce

UNU CASU PIEDOSU

Su sennor Duffy istaiat in Chapelizod ca cheriat istare prus a lar-gu chi podiat dae sa tzitade sua, e ca, pro isse, sos àteros trighìngios de Dublinu fiant tropu agretiados, modernos e pagiosos. Isse istaiat in una domo antiga e trista, chi dae sas ventanas si podiat bìdere sa distilleria cungiada o, prus in susu, sos oros de su riu mìseru in ue ant fraigadu Dublinu. In sos muros artos de s’aposentu sena tapetes non b’aiat cuadros. Isse etotu aiat comporadu sa mobilia chi b’aiat in s’aposentu: unu letu de ferru nieddu, unu lavandinu de ferru, bator cadreas impagiadas, un’apicabestires, unu puale pro su carbone, unu parafogu cun sos ferros e una mesa cuadra cun un’i-scritòriu a duos pranos. In un’intradura de su muru aiat fatu un’i-spètzia de libreria cun tàulas de linna bianca. Su letu fiat cugugiadu cun una manta bianca e in pees b’aiat unu tapete ruju e nieddu. Su-bra de su lavandinu b’aiat unu ispigru minoreddu, e, a de die, petzi una làmpana bianca froniat sa tziminea. Sos libros in sa libreria los aiat ordinados dae suta a subra cunforme a sa mannària. Unu libru cun totu sas òperas de Wordsworth fiat in un’ala de sa tàula prus bassa e una còpia de su catechismu de Maynoth, torradu a cosire in sa coberta de unu registru, fiat in un’ala de sa tàula prus arta. In sa mesa b’aiat totu su materiale pro iscrìere. Bi fiat sa tradutzione de Michael Kramer de Hauptmann, cun sas istrutziones pro s’issena iscritas in tinta purpurina, e una pira minore de fògios mantesos dae una tìbia de otone. In custos fògios, cando non cando, iscriiat carchi frase, e in su primu, una die chi si bidet chi teniat gana de brullare, at postu sa publitzidade de sas pastillas pro su fìgadu. Ar-tiende su cobercu de sa mesa, nd’essiat unu nuscu lèbiu, su nuscu de sos lapis noos de linna de tzedru, o de un’ampulla de goma, o de una mela fata chi deviat èssere istada lassada in cue e ismentigada.

Su sennor Duffy fuiat dae cale si siat cosa chi faghiat pessare a su disòrdine fisicu o mentale. Unu dotore medievale aiat àpidu naradu chi fiat saturninu. Sa cara, chi si bi leghiant sos annos chi teniat, fiat nieddutza che a sas chi si bidiant in sas carreras de Dublinu. In

Page 106: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

106DUBLINESOS

sa conca longa e lada creschiant pilos nieddos e àrridos e sos mu-statzos mùrtinos non resessiant a cuare una buca lègia. Finas sos ossos de sos càvanos l’agiunghiant tostesa; ma non b’aiat tostesa in sos ogros chi, abbaidende a su mundu dae suta de sos chìgios mùr-tinos, daiant s’impressione de un’òmine semper prontu a bìdere un’istintu de redentzione in sos àteros, ma bias medas delùdidu. Isse viviat a pagu tretu dae sa carena sua, abbaidende sas atziones suas cun miradas dudosas dadas de rugradis. Teniat un’atitùdine autobiogràfica curiosa chi, cando non cando, li faghiat cumpònne-re in sa mente una frase curtza a propòsitu de isse matessi, frase chi teniat su sugetu in sa tertza pessone e su predicadu in su passa-du remotu. Isse non faghiat mai sa limùsina a nemos, e caminaiat tèteru, cun unu bàculu de linna de nutzola in manu.

Aiat fatu pro annos medas a cassieri de una banca privada in carrera de Baggot. Cada mangianu arribbaiat dae Chapelizod in tram. A mesudie andaiat a su de Dan Burke pro pràndere, un’am-pulla de birra e una safata minore de pistocos de aena. A sas bator de merie fiat lìberu. Tando mandigaiat in una tratoria de carrera de George, in ue fiat tranchillu ca non b’aiat giòvanos indinaridos e su contu non fiat artu. Si colaiat sos seros o sonende su pianoforte de sa mere de sa domo o andende feri feri in sa periferia de sa tzita-de. Sigomente l’agradaiat sa mùsica de Mozart, andaiat, cando non cando, a bìdere un’òpera lirica o unu cuntzertu: custos fiant sos ùnicos lussos chi si permitiat.

Isse non teniat nen cumpàngios ne amigos, nen crèsia nen re-ligione. Viviat sa vida ispirituale sua sena sos àteros, visitende sos custrintos a Pasca de nadale e acumpangende·los a campusantu cando si nche moriant. Cumpriat custos doveres pro sa dinnidade, ma non cuntzediat àteru a sas cunventziones de sa sotziedade. Aiat ammìtidu a isse matessi chi, in tzircustàntzias determinadas, diat àere isrobbadu sa banca in ue traballaiat; ma, sende chi custas tzir-custàntzias non si fiant presentadas mai, sa vida sua fiat semper che pare, unu contu sena aventuras.

Unu sero s’est agatadu sèidu a curtzu a duas sennoras in sa Ro-

Page 107: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

107 James Joyce

tunda13. Sa sala, in ue b’aiat pagu gente e non s’intendiat muina, faghiat pessare chi non diat àere istentadu a andare in fallimentu. Sa fèmina chi fiat prus a curtzu a isse s’est abbaidada a fùrriu, os-servende una o duas bias sa sala deserta, e at naradu:

«Làstima chi b’apat gasi paga gente custs note! Benit gasi male a cantare in cara de bancos bòidos».

Isse at leadu custa osservatzione comente un’invitu a arresonare paris. Fiat ispantadu chi issa esseret gasi atzuda. In s’interi chi fiant faeddende, at proadu a si la fissare pro semper in s’ammentu. Can-do at ischidu chi sa giovanedda chi b’aiat a curtzu fiat sa fìgia, at pessadu chi issa esseret prus giòvana de isse de unu o duos annos. Sa cara, chi deviat èssere istada galana, fiat abbarrada intelligen-te. Fiat una cara ovale cun liniamentos marcados meda. Sos ogros suos asulos abbaidaiant a firmu. Cun sa mirada pariat, a sa prima, chi fiat ponende marrania, ma deretu sa pupia s’ismanniaiat in s’ìride, disvelende una grandu sensibilidade de temperamentu. Sa pupia torraiat dereta a comente fiat in antis, su naturale suo mu-stradu in parte fiat torra cugugiadu dae sa prudèntzia, e sa giacheta sua de astracan, sinnende unu petus bastante prenu, torraiat a pònnere marrania.

L’at torrada a bìdere a pustis de pagas chidas, a unu cuntzertu in Earlsfort Terrace, e at tiradu profetu de sos mamentos chi sa fìgia fiat distrata pro leare cunfidèntzia. Issa at mentovadu su maridu una o duas bias, ma si cumprendiat chi no lu faghiat pro li nàrrere de s’istare in tretos suos. Si naraiat sennora Sinico. Su bisaju de su maridu fiat bènnidu dae Livorno. Su maridu fiat cumandante de una nae mercantile chi andaiat dae Dublinu a Olanda; e teniant petzi una fìgia.

Cando l’est capitadu de la bìdere pro sa de tres bias at tentu s’ànimu de li dare un’apuntamentu. Issa est bènnida. Est istadu su primu de addòvios medas; si bidiant semper a parte de sero e isse-beraiant sos logos prus tranchillos pro passigiare in pare. Duffy, a

13 Una sèrie de fràigos in sa contonada sud – est de pratza de Rutland in ue b’aiat una sala de cuntzertos

Page 108: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

108DUBLINESOS

cada manera, fiat contràriu a sas cosas fatas a sa cua e, sende chi in cussa manera aiant àpidu sighidu a si bìdere a fura, l’at cumbinta a l’invitare a domo. Su capitanu Sinico at incoragiadu custas vìsitas, pessende chi si trataiat de sa manu de sa fìgia. Isse oramai disigiaiat gasi pagu sa mugere chi non pessaiat chi calicunu podiat tènnere interessu pro issa. Sende chi su maridu nche fiat a largu a s’ispissu, e chi sa fìgia essiat pro sas letziones de mùsica, Duffy teniat oca-siones medas pro istare in cumpangia de sa sennora. Un’aventura gasi non fiat capitada mai ne a isse ne a issa, ma nemos b’agataiat nudda de malu. A bellu a bellu isse fiat intritzende sos pessamentos suos cun sos de issa. Li prestaiat libros, li daiat ideas, cumpartziat sa vida intelletuale cun issa. E issa ascurtaiat totu.

A bias, in càmbiu de sas teorias de isse, issa contaiat fatos de sa vida sua. Cun cuidadu belle maternu, issa l’ispinghiat a s’abèrrere de su totu; si nde fiat fata su cunfessore. Isse l’at contadu chi, pro unu pagu de tempus, aiat assistidu in unu sostre a sos addòvios de unu Partidu Sotzialista Irlandesu, in ue, in sa lughe dèbile de una làmpana a ògiu, si fiat intesu una pessone particulare in mesu de cuddos traballadores sèrios. Cando su partidu si fiat partzidu in tres grustos, cada unu cun su cumandante suo e cun su sostre suo, isse non fiat prus andadu a sos addòvios. Sos arresonos de sos traballadores, at naradu, fiant tropu de pessones timorosas; s’in-teressu chi teniant pro sa chistione de sos salàrios fiat esageradu. A Duffy sos operajos li pariant tropu realistas, e sos operajos non podiant bajulare sa pretzisione in sas allegas suas, frutu de unu bo-nistare chi issos non teniant. Non pariat, at naradu a issa, chi bi diat èssere istada una rivolutzione sotziale, in Dublinu, in sos sèculos benientes.

Issa li pregontaiat pro ite no los iscriiat, custos pessamentos. Pro ite, rispondiat issu, cun un’infadu chi pariat meledadu. Pro gher-rare cun mercantes de paràulas, chi non sunt bonos a pessare pro sessanta segundos unu infatu de s’àteru? Pro si sutamìtere a sas crìticas de una burghesia grussera, chi afidaiat sa moralidade sua a sos politzotos e s’arte sua a sos impresàrios?

Page 109: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

109 James Joyce

Duffin andaiat a s’ispissu a sa villa de issa in foras de Dublinu; bias medas si nche colaiant a sa sola totu su sero. A bellu a bellu, co-mente sos pessamentos issoro s’intritziant a pare, issos trataiant ar-gumentos prus comunos. Pro isse, sa cumpangia de sa fèmina fiat comente su terrinu caente pro unu fundu esòticu. Bias medas issa lassaiat arribbare s’iscurigore, evitende de allùere sa làmpana. Cus-su aposentu iscuru e apartadu, su de b’èssere petzi issos, sa mùsica chi galu sonaiat in sas origras issoro, los uniat. Custa unione esalta-iat a isse, nche bogaiat totu sas caras prus rudes de su caratère suo, li prenaiat sa mente de cummovimentos. A bias isse s’abbigiaiat chi fiat ascurtende su sonu de sa boghe sua matessi. Pessaiat chi, a sos ogros de sa fèmina, diat èssere artiadu a s’artària de un’ànghelu; e, in s’interi chi semper de prus ligaiat a sesi s’ànima fervente de sa cumpàngia, isse intendiat sa boghe curiosa impersonale chi recon-noschiat comente sa sua insistende subra de sa solidade insanàbi-le de s’ànima. Nois non nos podimus dare, naraiat sa boghe: nois apartenimus a nois etotu. Su resurtadu de custas arresonadas est istadu chi sa sennora Sinico, unu sero chi aiat mustradu totu sos sinnos de un’esaltamentu inusuale, l’at aggarradu cun passione sa manu, e si l’at prèmida in su càvanu.

Su sennor Duffy s’est ispantadu meda. S’interpretatzione chi issa aiat dadu de sas paràulas suas l’at delùdidu. Est abbarradu sena la visitare pro una chida; tando l’at iscritu pedende·li de si bìdere. Sende chi non cheriat chi s’ùrtimu collochiu esseret istrobbadu dae s’influèntzia de su cunfessionale issoro derrutu, si sunt addo-viados in una buteghedda de durches a curtzu a Parkgate. Fiat una die frita de atòngiu ma, a bètia de su fritu, sunt andados feri feri in sos caminos de su parcu pro belle tres oras. Issos ant cuncordadu de truncare sa relatzione: cada ligàmene, at naradu issu, est unu ligàmene de dolore. Cando sunt essidos dae su parcu, ant camina-du a sa muda chirru a su tram; ma inoghe issa at cumintzadu a si trèmere gasi meda chi isse, timende chi l’esseret bènnida un’àtera crisi, l’at saludada in presse e l’at lassada. Pagas dies a pustis, at retzidu unu pacu cun sos libros suos e sa mùsica sua.

Page 110: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

110DUBLINESOS

Nche sunt colados bator annos. Su sennor Duffy fiat torradu a sa vida de semper. S’aposentu suo fiat semper testimòngiu de sa mente sua ordinada. Petzos musicales noos imbargaiant s’armàrgiu de sa mùsica, e in sos parastàgios b’aiat duos libros de Nietzsche: Gasi Faeddesit Zarathustra e Sa Sièntzia Gaja. Como iscriiat pagu in sos pabiros chi b’aiat in s’iscrivania. Una de sas frases, iscrita duos meses a pustis de s’ùrtimu collochiu, naraiat: S’amore intre òmine e òmine est impossibile ca est proibida sa relatzione sessuale e s’a-mighèntzia intre òmine e fèmina est impossìbile ca custa relatzione non si podet evitare. Isse no andaiat prus a sos cuntzertos timende de la bìdere. Su babbu nche fiat mortu; su sòtziu prus giòvanu de sa banca si fiat retiradu. E galu cada mangianu isse andaiat a intro de bidda in tram e cada sero ghiraiat a pee, a pustis de àere mandi-gadu carchi cosa in carrera de George e de àere lèghidu su giornale de su sero.

Unu sero chi fiat a puntu de si nche giùghere a buca unu mossu de bisteca e càule sa manu s’est arressada. Sos ogros si sunt fissados in su paràgrafu de su giornale de su sero chi isse aiat imbaradu a su brocale de s’abba. Nch’at torradu su màndigu a su pratu e at lèghidu cun atentu. Tando at bufadu una tassa de abba, at postu su pratu a un’ala, at pinnigadu su giornale mantenende·lu in mesu de sos cùidos e at torradu a lèghere su paràgrafu. Su càule fiat ispar-ghende in su pratu unu grassu fritu e biancu. Sa pitzinnna est bèn-nida e l’at pregontadu si non fiat coghinadu bene. Isse at naradu chi fiat bonu meda e at mandigadu a gherra pagos mossos. Tando at pagadu su contu e si nch’ est andadu.

Isse fiat caminende in presse in s’interlughes de santandria, iscudende a terra cun regularidade su bàculu de linna de castàn-gia, cun unu bìculu de su Dublin Evening Mail chi nch’essiat dae una bugiaca de su gabbanu. In su caminu desertu chi nche giughet dae Parkgate a Chapelizod at refrenadu su passu. Como iscudiat su bàculu prus a bellu e s’alenu, essende·nche in manera irregulare dae buca, belle a suspiros, si ghelaiat in s’àera frita. Cando est ar-ribbadu a domo, est artiadu deretu a s’aposentu e, leadu su giornale

Page 111: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

111 James Joyce

dae bugiaca, at lèghidu torra su paràgrafu in sa lughe dèbile de sa ventana. L’at lèghidu no a boghe arta, ma moende sas lavras co-mente faghet su preìderu cando leghet sas oratziones Secreto. Custu b’aiat iscritu in su paràgrafu

MORTE DE UNA SENNORA IN SYDNEY PARADE

UNU CASU PIEDOSU

Oe, in sa City of Dublin Hospital, su mèigu legale suplente (ca mancaiat su sennor Leverett) at fatu sa necroscopia in sa carena de sa sennora Emily Sinico, de 43 annos, morta chenàbura sero in s’istatzione de Sydney Parade. Dae s’inchiesta resurtat chi sa fèmina, in s’interi chi fiat rugrende sos binàrios, nch’est ferta suta de sa locomotiva de su trenu de sas deghe chi benit dae Kingstone, sufrende fertas a conca e a su ladus deretu chi l’ant fata mòrrere.

James Lennon, su machinista, at naradu chi est traballende dae 15 annos in sa sotziedade de sas ferrovias. Cando at intesu su frùschiu de sa guàrdia at postu su trenu in motu e, a pustis de pa-gas iscutas, l’at arressadu ca at intesu gente tzichirriende a forte. Su trenu fiat andende a bellu.

P. Dunne, su bastassu, at naradu chi, cando su trenu fiat a puntu de mòere, at bidu una fèmina rugrende sos binàrios. At curtu chir-ru a issa e l’at abboghinadu ma, in antis de arribbare a ue fiat issa, sos repulsores de su trenu l’ant còrfida e nche l’ant ghetada a terra.

Un’incuirente: «Ruende l’at bida?».Testimòngiu: «Eja».Su sergente de politzia Croly at depostu chi cando est arribbadu

at agatadu sa fèmina isterrigorgiada in s’andana chi pariat morta. Nche l’at fata giùghere a sa sala de sos passigeris isetende a arribba-re s’ambulàntzia.

Su politzotu 57E at cunfirmadu.Su Dotor Halpin, assistente chirurgu de sa City of Dublin Ho-

spital, at naradu chi sa fèmina teniat duas costas truncadas e sa

Page 112: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

112DUBLINESOS

pala dereta ferta. Sa ferta a conca si l’aiat fata ruende. Totu custu non bastat a incausare sa morte in una pessone normale. A pàrre-re suo, sa fèmina fiat morta pro s’assuconu, chi l’aiat fatu bènnere un’atacu de coro.

Su sennor H.B. Patterson Finlay, pro parte de sa sotziedade de sa ferrovia, at manifestadu dispraghere mannu pro s’intzidente. Sa sotziedade at leadu totu sas precautziones pro evitare chi sos passigeris grughent sos binàrios in logos diferentes dae sos pontes, siat ponende avisos in cada istatzione, siat ponende barreras au-tomàticas brevetadas in sos passàgios a livellu. Sa morta fiat abesa a grugare sos binàrios a de note pro andare dae una andana a s’àtera e, leende in cunsideru àteras tzircustàntzias, isse non pessat chi si potzant ghetare neghes a sos funtzionàrios de sa ferrovia.

Su capitanu Sinico, de Leoville, Sydney Parade, maridu de sa morta, at depostu finas isse. At cunfirmadu chi sa morta fiat sa mugere. Non fiat in Dublinu cando est capitadu s’intzidente, ca est arribbadu petzi su mangianu dae Rotterdam. Fiant cojuados dae bintiduos annos, e sunt istados bene finas a duos a como, cando sa mugere at cumintzadu a s’abesare male.

Sa sennorina Mary Sinico at naradu chi sa mama essiat a s’i-spissu a denote pro comporare alcòlicos. At proadu bias medas a arresonare cun sa mama e a la cumbìnchere a si singiare a una sotziedade de alcolistas. Sa sennorina fiat ghirada a domo un’ora a pustis de s’intzidente.

Sa giuria at dadu una sentèntzia cunforme a su refertu e at libe-radu Lennon dae cada acusa.

Su mèigu legale at nadu chi est unu casu piedosu e at espressa-du totu sa simpatia sua a su Capitanu Sinico e a sa fìgia. At finas apretadu sa sotziedade de sa ferrovia pro li fàghere leare mesuras chi evitent intzidentes gasi in su tempus venidore. Nemos est re-sponsàbile.

Su sennor Duffy at pesadu sos ogros dae su giornale e at abbai-dadu a foras de sa ventana a su panorama tristu de su sero. Su riu

Page 113: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

113 James Joyce

s’isterriat sulenu a curtzu a sa distilleria bòida e, cando non cando, una lughe s’alluiat in carchi domo in carrera de Lucan. Ite fine! Totu su contu de sa morte de issa lu bulugiaiat, e galu de prus lu bu-lugiaiat su pessamentu de l’àere faeddadu de cosas chi cunsideraiat sacras. Sas frases fatas, sas manifestatziones vanas de simpatia, sas paràulas prudentes de unu cronista cumbintu a cuare sos particu-lares de una morte birgongiosa, totu custu l’aiat postu in s’istòma-gu. Non solu issa si fiat degradada; aiat degradadu finas a isse. Isse bidiat su caminu sòrdidu de su vìtziu suo, miserabile e putzinosu. Sa cumpàngia de s’ànima sua! isse pessaiat a sas disgratziadas chi aiat bidu tamba tamba in sos tzilleris, giughende frascos e ampullas a su tzilleràrgiu pro si los fàghere prenare. Deus meu, ite fine!

Si bidet chi issa non fiat bona a parare fronte a sa vida, non te-niat fortza de voluntade, preda fàtzile de sos ingòlumos, unu de sos relitos nàschidos dae sa tzivilidade moderna. Ma a nche rùere gosi in bassu! Possibile chi s’esseret faddidu gasi a propòsitu de issa? S’ammentaiat s’impulsu chi aiat tentu issa cuddu sero, e l’aiat in-terpretadu in unu sentidu prus malu de su chi l’aiat dadu in antis. Non teniat problemas, como, a aprovare su pessu chi aiat leadu.

Comente sa lughe minimaiat e sos ammentos andaiant feri feri, pessaiat a sa manu de issa chi l’aiat tocadu. Sa malispètzia chi in antis l’aiat tocadu s’istòmagu como li fiat crompende a nèrvios. S’at postu in presse su gabbanu e su capeddu e est essidu a foras. Un’àe-ra frita, chi nch’intraiat a sas mànigas de su gabbanu, l’at còrfidu in su limenàrgiu de sa ghenna. Cando est arribbadu a su tzilleri de Chapelizod Bridge, est intradu e at ordinadu unu punch caente.

Su mere l’at servidu rispetosu ma non s’est atrividu a tzarrare. B’aiat chimbe o ses traballadores discutende de su valore de sa pro-piedade de unu sennore in sa contea de Kildare. Issos bufaiant a intervallos dae sos brocales mannos e pipaiant, gruspende a terra a s’ispissu e, a bias, giughende sa burrumballa a subra de sas gru-spiduras cun sos iscarpones grussos. Su sennor Duffy fiat sèidu in s’iscannu artu suo e los abbaidaiat sena los bìdere nen los intènde-re. A pustis de pagu issos si nche sunt andados e isse at ordinadu

Page 114: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

114DUBLINESOS

un’àteru punch. Si b’est tratesu unu tempus mannu. Su locale fiat tranchillu. Su mere fiat imbaradu a su bancone leghende s’ Herald e caschende. Cando non cando s’intendiat, dae su caminu desertu, unu tram fruschiende.

In s’interi chi fiat sèidu in cue, torrende a vìvere sa vida sua cun issa e evochende a bias càmbias sas duas imàgines chi nde teniat, at cumpresu chi issa fiat morta, chi aiat sessadu de campare, chi si fiat fata un’ammentu. At cumintzadu a s’intèndere de malu àsiu. S’at pregontadu ite àteru podiat fàghere. No aiat àpidu pòdidu tènnere una cumèdia de sas trampas cun issa; non diat èssere istadu cun issa in manera aberta. At fatu sa chi creiat chi fiat sa mègius cosa. Comente si li podiant ghetare neghes? Como chi non bi fiat prus, at cumpresu cantu deviat èssere istada solitària sa vida de issa, sèi-da sero cun sero a sa sola in cussu aposentu. Finas sa vida sua diat èssere istada solitària finas a cando finas isse diat èssere mortu, diat àere sessadu de esìstere, si diat èssere fatu un’ammentu, si ca-licunu lu diat àere ammentadu.

Fiant coladas sas noe cando at lassadu su tzilleri. Su sero fiat fritu e tristu. Isse est intradu a su parcu dae su primu cantzellu e at caminadu suta de sos àrbores iscarraitzos. Caminaiat in sas matessi camineras bòidas in ue fiat andadu cun issa bator annos in antis. Li pariat de l’intèndere a curtzu in s’iscurigore. A bias li pariat de intèndere sa boghe arribbende·li a s’origra, sa manu sua tochende·lu. S’est arressadu pro ascurtare. Pro ite l’aiat negadu sa vida? Pro ite l’aiat cundennada a mòrrere? isse intendiat sa natura morale sua ruende a cantzos.

Cando est cròmpidu a sa punta de Magazine Hill14 s’est arres-sadu e at abbaidadu, a traessu de su riu, chirru a Dublinu, sas lu-ghes suas rujas e ospitales brusiende in sa note frita. At abbaidadu a giosso in sa faladòrgia e, in fundu, in s’umbra de su muru de su parcu, at bidu unas cantas figuras umanas istèrridas in terra. Cuddos amores disonestos e furtivos l’ant prenadu de disisperu.

14 Unu montigru in su parcu dae ue si nche bidet su riu

Page 115: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

115 James Joyce

At frastimadu s’onestade de sa vida sua; cumprendiat chi fiat ista-du postu a un’ala dae sa festa de sa vida. Petzi una pessone l’aiat mustradu amore e isse l’aiat negadu sa vida e sa ditzosidade: l’aiat cundennada a sa birgòngia, a una morte birgongiosa. Ischiat chi cuddos èsseres isterrigorgiados lu fiant osservende e fiant isetende a si nch’andare. Nemos lu cheriat; isse fiat in foras de sa festa de sa vida. At furriadu sos ogros a su riu chisinatzu e lugorosu, chi s’illonghiaiat chirru a Dublinu. Prus in gasi de su riu, at bidu unu trenu de mercantzias essende·nche dae s’istatzione de Kingsbridge, aberende·si su caminu in mesu de s’iscurigore che a unu berme cun sa conca de fogu, testorrudu e operosu. A bellu a bellu su trenu s’est isèrghidu; ma galu intendiat s’isbùfida de su motore repitende·li in origras su nùmene de issa.

Est torradu in palas in su caminu chi aiat fatu, cun su ritmu de su motore martzeddende·li in origras. At cumintzadu a dudare de su chi sa memòria li naraiat. S’est arressadu suta de un’àrbore e at lassadu chi su ritmu esseret mortu. No intendiat prus a issa in s’iscurigore de sa note, nen sa boghe sua l’arribbaiat a origras. At isetadu pro pagos minutos ascurtende. No intendiat nudda: sa note fiat prena de mudimene. At ascurtadu galu: silèntziu perfetu. At cumpresu chi fiat solu.

Page 116: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

116DUBLINESOS

SA DIE DE S’ÈDERA

Jack su betzu at collidu sa chinisa cun unu cantzu de cartone, e l’at isparta, contivigiosu, subra de su muntone de carbone chi a bel-lu a bellu si fiat faghende biancu. Cando su muntone nch’est istadu cugugiadu a fine, sa cara sua nche l’est ruta in s’iscuru, ma, sende chi si fiat postu torra a bentulare in su fogu, s’umbra sua incur-viada est torrada a artiare in su muru in dae in antis e sa cara sua, a bellu a bellu, est torrada a essire a sa lughe. Fiat sa cara de unu betzu, iscarraitza e piluda. Ogros asulos e lagrimosos atzinnaiant a su fogu, e sa buca umidosa s’aberiat, a bias, imprapastulende cando si torraiat a cungiare. Cando at leadu sa chinisa, isse at imbaradu su bìculu de cartone a su muru, at suspiradu e at naradu:

«Como andat mègius, sennor O’Connor».Su sennor O’Connor, unu giòvanu cun sos pilos cumintzende a

incanire, isfiguradu dae essiduras e fruscheddas, at ammorotzula-du su tabacu in una cartina pro nde fàghere una sigareta, ma cando su betzu l’at faeddadu at iscontzadu su traballu in manera medita-tiva. Tando at torradu a cumintzare a ammorrotzulare su tabacu, semper in manera meditativa, e, a pustis de b’àere pessadu un’i-scuta, at lintu sa cartina.

«Su sennor Tierney, non s’ischit cando torrat?», at naradu cun una boghe arrughida e bàrgia.

«No l’at naradu». Su sennor O’Connor s’at postu sa sigareta in buca e at cumintza-

du a forrograre in sas bugiacas. Nd’at bogadu una boeta de carto-neddos fines.

«L’apo a leare unu luminu» s’est pretziadu su betzu.«No importat, fatzo su matessi» at naradu su sennor O’Connor.Isse at isseberadu unu de sos cartoneddos e at lèghidu su chi bi

fiat imprentadu:

ELETZIONES MUNITZIPALES

Page 117: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

117 James Joyce

ROYAL EXCHANGE WARD

Su sennor Richard J. Tierney, P.LG., in manera rispetosa pedit de lu votare e de l’agiuare in sas eletziones chi b’at in Royal Exchange Ward.

A su sennor O’Connor l’aiat leadu s’agente de su sennor Tierney pro li fàghere propaganda in un’ala de su bighinadu ma, sende chi b’aiat tempus malu e in sos botinos nche l’intraiat s’abba, si colaiat su prus de sa die sèidu a curtzu a su fogu in s’ufìtziu eletorale in carrera de Wicklow cun Jack, su guardianu betzu. Fiant sèidos in cue dae cando aiat iscurigadu. Fiat su ses de santuagini, e in foras b’aiat fritu e iscuru.

Su sennor O’Connor nch’at istratzadu una ria dae su cartoned-du e, alluende·la cun su fogu de sa tziminea, s’at allutu sa sigare-ta. Cando at fatu gasi, sa frama at illuminadu una fògia de èdera lùghida e iscura in sa baga de sa giacheta. S’òmine antzianu l’at abbaidadu cun atentu e tando, torrende a leare unu cantzu de car-tone, at cumintzadu a isbentulare a bellu su fogu in s’interi chi su cumpàngiu fiat pipende.

«Ah, eja» at naradu sighende «est difitzile a pesare sos fìgios. Como, chie lu podiat pessare chi faghiat cussa resessida! L’apo mandadu a s’iscola de sos Frades Cristianos, apo fatu totu su chi podia, pro isse, e como si nch’andat a giru a s’imbreagare. E belle gasi apo proadu a lu fàghere a pessone».

Isse at torradu a pònnere a postu su cartone, cun istrachitùdine. «Si non dia èssere antzianu lu dia fàghere torrare in surcu. Dia

leare unu fuste e lu dia iscùdere a ischina finas a cando dia aguan-tare, comente faghia unu tempus. Ma sa mama, giai l’ischides, l’at dadu tropu importàntzia, e tando...».

«Est custu chi ruinat sos fìgios» at naradu su sennor O’Connor.«Est pròpiu gasi» at agiuntu s’òmine antzianu. «E no otenides

nudda in càmbiu, petzi malu tratu. Tocat a bìdere comente mi leat

Page 118: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

118DUBLINESOS

sa manu cando apo bufadu tropu. Comente at a andare su mundu cando sos fìgios faeddant gasi a sos babbos?».

«Cantos annos tenet?» at naradu su sennor O’Connor.«Deghennoe» at naradu s’òmine antzianu.«Pro ite no lu ponides a fàghere unu traballu?».«E ite apo fatu cun cussu imbreagolu dae cando at agabbadu

s’iscola? No apo gana de ti mantènnere, li naro. Ti deves agatare unu traballu. Ma, de seguru si agatat traballu est finas peus; totu su dinare chi balàngiat si nche lu bufat».

Su sennor O’Connor at isconchinadu pro mustrare simpatia, e s’òmine antzianu est abbarradu a sa muda, fissende su fogu. Cali-cunu at abertu sa ghenna de s’aposentu e at tzichirriadu:

«Salude! Ite est, un’addòviu de massones?».«Chie est?», at naradu s’òmine antzianu.«Ite bi seis faghende in s’iscuru?» at pregontadu una boghe.«Tue ses, o Hynes?» at pregontadu su sennor O’Connor.«Eja. Ite seis faghende in s’iscuru?» at naradu su sennor Hynes,

avantzende in sa lughe de su fogu.Fiat unu giòvanu artu e istrigile, cun sos mustatzos castàngios

craros. Gutzieddos de abba falaiant dae su capeddu e su collare de sa giacheta fiat artiadu.

«Tando, Mat», at naradu a su sennor O’Connor, «comente an-dant sas cosas?».

Su sennor O’Connor at isconchinadu. S’òmine antzianu s’est al-largadu dae sa tziminea, est andadu tamba tamba peri s’aposentu e est torradu cun duas candelas chi at acurtziadu a su fogu una in fatu de s’àtera e pustis at postu in sa mesa. Est essidu a campu un’a-posentu isfrunidu, e su fogu at pèrdidu totu su colore suo alligru. In sos muros non b’aiat afigidu nudda, francu sa còpia de un’avisu eletorale. In mesu de s’aposentu b’aiat una mesita prena de pabiros.

Su sennor Hynes at imbaradu sa conca a su pranu de sa tzimi-nea e at pregontadu:

«Non bos at galu pagadu?».

Page 119: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

119 James Joyce

«Non galu» at naradu su sennor O’Connor. «Isperemus chi Deus non nos lasset in bruncos custa note».

Su sennor Hynes si nd’est rìsidu.«Oh, giai bos at a pagare. Non b’at de si pònnere pessamentu»

at naradu. «Deo ispero chi si detzidat, si a beru ischit ite cheret nàrrere a

tratare afares» at naradu su sennor O’Connor.«Ite nde pessas, o Jack?» at naradu su sennor Hynes, brullitende,

a s’òmine antzianu.S’òmine antzianu est torradu a su seidòrgiu a curtzu a su fogu,

narende:«Non si podet nàrrere chi no nde tenet, dinare. No est che a

cuddu àteru remitanu».«Cale àteru remitanu?» at naradu su sennor Hynes.«Colgan» at naradu s’òmine antzianu, faeddende a dimini-

spretziu.«Est ca Colgan est unu maniale chi narades gasi? Ite diferèntzia

b’at intre unu maistru de muru bravu e onestu e su mere de unu pub? Forsis chi unu maniale non tenet su deretu de fàghere parte de sa Corporatzione? E no nde tenet prus deretu de cuddos irlande-sos rennegados chi istant semper cun su capeddu in manu cun chie si siat chi tèngiat titulos? No est gasi, o Mat?» at naradu su sennor Hynes, furriende·si a su sennor O’Connor.

«Deo pesso chi bostè tenet resone» at naradu su sennor O’Con-nor.

«Un’òmine est onestu si faghet sas cosas comente si tocat. Isse cheret rapresentare sa classe de sos traballadores. Sa pessone pro sa cale seis operende est petzi chirchende unu postu cale si siat».

«De seguru, sa classe de sos traballadores diat chèrrere rapre-sentada» at naradu s’òmine antzianu.

«Sos traballadores», at naradu su sennor Hynes, leant petzi pun-tadas de pee e los pagant belle nudda. Ma est su traballu chi produit cada cosa. Sos traballadores no andant chirchende unu postu bonu

Page 120: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

120DUBLINESOS

pro fìgios, nebodes, fradiles. No nche fùliant s’onore de Berlinu in su ludru pro cumpràghere unu re tedescu».

«Ite, ite?» at naradu s’òmine antzianu.«No l’ischides chi cherent imbiare una litera de bene bènnidu a

Re Eduardu si benit a inoghe annoas? Pro ite nos devimus incruna-re in cara de unu re istràngiu?».

«S’òmine nostru no at a votare in favore de su bene bènnidu. Isse est natzionalista».

«Ite est?» at naradu su sennor Hynes. Iseta, in antis de lu nàrre-re. Deo lu connosco. Tricky Dicky s’imboligosu est?».

«Deus meu! forsis tenes resone» at naradu su sennor O’Connor. «Semper e cando, isperemus chi nos batat soddu».

Sos tres òmines si sunt callados. S’òmine antzianu at torradu a cumintzare a collire sa chinisa. Su sennor O’Connor si nch’at catzadu su capeddu, l’at iscutzinadu, e pustis at abbassadu su col-lare de sa giacheta, mustrende, in su de fàghere gasi, una fògia de èdera in sa baga.

«Si custu òmine esseret biu» at naradu inditende sa fògia, «non diamus dèvere faeddare de una lìtera de bene bènnidu».

«Custu est beru» at naradu su sennor O’Connor.«Beneitos siant cuddos tempos» at naradu s’òmine antzianu,

«Tando eja chi si podiat campare!».In s’aposentu fiant torra totus a sa muda. Tando un’omineddu

ispavillu tirende cun su nare e cun sas origras fritas s’est iscampiadu in sa ghenna. At caminadu in presse ogros a su fogu, frighende·si sas manos comente chi nd’aeret chertu fàghere essire ischintzid-das.

«Nudda dinare, pitzinnos», at naradu.«Si seat inoghe», sennor Henchy», at naradu s’òmine antzianu,

aporrende·li sa cadrea.«O, non si disturbet, Jack», at naradu su sennor Henchy.Aiat agigu fritidu sa conca ogros a su sennor Hynes e si fiat sèidu

in sa cadrea chi s’òmine antzianu aiat lassadu libera.

Page 121: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

121 James Joyce

«Fata l’at, carrera de Aungier?» at pregontadu a su sennor O’Connor.

«Eja» at naradu su sennor O’Connor, chirchende·si in bugiaca su libreddu de sos apuntos.

«Mutidu l’at a Grimes?».«Giai l’apo fatu».«Tando? Ite narat?».«No at promìtidu nudda. At naradu: No lu naro a nemos a chie

voto. Ma pesso chi at a votare bene». «Comente faghet a pessare custu?».«M’at pregontadu chie sunt sos iscrutadores; e bi l’apo naradu.

L’apo naradu finas su nùmene de Prade Burke. Pesso chi at a votare bene».

Su sennor Henchy at cumintzadu a nisire e a si frigare sas ma-nos in su fogu semper prus in presse. Tando at naradu:

«Pro s’amore de Deus, Jack, bati·nos unu pagu de carbone. Bi nde devet èssere abbarradu».

S’òmine antzianu est essidu dae s’aposentu.«Est andada male» at naradu su sennor Henchy, isconchinende.

Deo apo pregontadu a cussu òmine de pagu prus o mancu, ma isse at naradu: O, sennor Henchy, si bido chi su traballu est andende bene non m’apo a ismentigare de bostè, podet istare seguru. Su diàu-lu chi l’at fatu! Ma, de su restu, ite si podiat isetare dae isse?».

«Ite t’apo naradu, o Mat?» at naradu su sennor Hynes. Dicky Tierney su tramperi».

«O, est un’imboligosu comente narant» at naradu su sennor Henchy. «No est de badas chi tenet cuddos ogros minoreddos de porcu. Maleitu siat! A su nessi aeret pagadu sos dèpidos, in càm-biu de nàrrere: Oh, como, sennor Henghy, devo faeddare a su sennor Fanning... Dinare meda apo gastadu? Miseràbile! Pesso chi s’apat ismentigadu de cando su babbu bendiat cosa de segunda manu in Mary Lane».

«Ma, a beru gasi est, tando?» at pregontadu su sennor O’Con-nor.

Page 122: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

122DUBLINESOS

«Eja» at naradu su sennor Henchy «no l’as intesu mai? E sos òmines b’andaiant sa dominiga mangianu in antis de abèrrere sos tzilleris pro si comporare unu corpete o una paja de pantalones, lampu! Ma su babbu de Dicky s’imboligosu bendiat finas cosa de bufare a fura. Cumpresu as, como? Gasi est. Est in cussu ambiente chi est nàschidu».

S’òmine antzianu est torradu cun unu pagu de carbone chi at postu inoghe e in cuddane in sa tziminea.

«Custu est bonu a l’ischire» at naradu su sennor O’Connor. «Co-mente podet pessare chi traballemus pro isse si non bogat dinare?».

«Non bi potzo fàghere nudda» at naradu su sennor Henchy. «Deo m’iseto de agatare s’ufitziale giuditziàriu cando ghiro a domo».

Su sennor Hynes s’est postu a rìere e, distachende·si dae su pra-nu de sa tziminea cun unu corfu de palas, s’est ammaniadu a si nch’andare.

«At a andare totu bene cando benit Re Eddie» at naradu. «Tan-do, pitzocos, deo mi nch’ando, pro como. Nos bidimus prus a tar-du. Adiosu».

A bellu a bellu si nch’est essidu dae s’aposentu. Nen su sennor Henchy nen s’òmine antzianu ant naradu nudda ma, cando sa ghenna si fiat cungende, su sennor O’Connor, chi est abbarradu fissende su fogu, at tzichirriadu totu in unu:

«In bonora, Joe». Su sennor Henchy at isetadu unu pagu, pustis at mòidu sa conca

ogros sa ghenna.«Nara·mi» at naradu a rugradis de su fogu, «chie l’at fatu bèn-

nere a inoghe? Ite cheret?». «Miseru Joe» at naradu su sennor O’Connor ghetende sa tzica in

su fogu, «est postu male che a nois».Su sennor Henchy at nisidu gasi a forte e at gruspidu gasi

meda salia chi nch’at belle mortu su fogu, dae ue s’est pesadu unu sùlidu de arrènnegu.

«A ti la nàrrere franca e tunda» at naradu, deo pesso chi siat a s’ala de sos inimigos. Est un’ispia de Colgan, si mi lu pregontas. Bae

Page 123: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

123 James Joyce

a giru e abbàida ite sunt cumbinende. No ant a pessare in malu, cun tegus. Ite mi nde narades?».

«Nono, Joe, mischinu, no est malu» at naradu su sennor O’Con-nor».

«Su babbu fiat una pessone de cabbale» at ammìtidu su sennor Henchy, «s’iscuru, Larry Hynes! Giai nd’at fatu cosas bonas! Ma deo mi timo chi s’amigu nostru non siat a postu de su totu. Su diàulu, deo potzo cumprèndere chi unu tèngiat problemas de dina-re, ma non chi fatzat su tzeracu angenu. Possìbile chi non tèngiat unu pagu de dinnidade?».

«Non si podet nàrrere chi li fatzo agasàgiu bonu, cando benit», at naradu s’òmine antzianu. «Chi traballet pro su partidu suo e non bèngiat a ispiare a nois».

«No nd’isco» at naradu su sennor O’Connor in dudas, boghen-de dae bugiaca cartinas pro sigaretas e tabacu. «Deo pesso chi Joe Hynes siat un’òmine sèriu. Ischit finas a manigiare sa pinna. A bos nd’ammentades de su chi at iscritu...?».

«A bias custos ribelles sunt tropu ispavillos, pro mene», at naradu su sennor Henchy. Cherides ischire ite nde pesso de cussos imboligosos? Deo creo chi su mesu siant pagados dae sos inglesos».

«Custu non si podet ischire», at naradu s’òmine antzianu.«Oh, ma deo l’isco pro seguru» at naradu su sennor Henchy.

«Issos sunt ispias de sos inglesos...Non naro Hines... Non creo chi siat arribbadu a cussu puntu... Ma b’at unu nobileddu cun s’ogru tortu... a l’ischides de cale patriotu so faeddende?».

Su sennor O’Connor at fatu chi eja cun sa conca.«Cussu est de sa ratza de Major Sirr, si lu cherides ischire! Ite

coro de patriotu! Est unu chi s’at bèndidu su logu suo pro bator soddos —eja— e si diat inghenugrare e diat torrare gràtzias a Cri-stos Totupoderosu chi tenet unu logu de bèndere.

S’at intesu gente tocheddende a sa ghenna.«A intrare!» at naradu su sennor Henchy.In s’oru de sa ghenna s’est iscampiadu unu chi pariat un’impie-

gadeddu o un’atore pòveru. Sos pantalones nieddos fiant abutona-

Page 124: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

124DUBLINESOS

dos astrintos in sa carena curtza, e non si podiat nàrrere si teniat unu collete de preìderu o de dotore, ca su collete de su giachetone suo istramadu, chi sos butones lughiant in sa lughe de sa cande-la, fiat artiadu in tzugru. Aiat unu capeddu tundu de feltru tostu nieddu. Sa cara, lughente de gùtzios de abba projana, pariat unu cantzu de casu grogu, francu pro duas magras rosadas in su logu de sos càvanos. At abertu deretu sa buca longa pro mustrare chi fiat dispràghidu e, in su matessi tempus, at ammaduradu sos ogros suos asulos pro mustrare chi fiat cuntentu e ispantadu.

«Oh, Prade Keon!» at naradu su sennor Henchy, brinchende dae sa cadrea, «Bostè est? Intret!».

«Oh, No, no, no!» at naradu Prade Keon in presse, istringhende sas lavras comente chi esseret faeddende cun unu pitzinnu.

«No intrat a si sèere?».«Nono, nono, nono!» at naradu Prade Keon, faeddende cun bo-

ghe de carinnu discreta e amorìvile. «Non bos disturbeis! So petzi chirchende a su sennor Fanning».

«Nch’est in su Black Eagle», at naradu su sennor Henchy. «Ma pro ite no intrat e si seet un’iscuta?».

«Nono, nono, gràtzias. Fiat petzi una cosa de pagu contu», at naradu Padre Keon. «Gràtzias, a beru».

Isse est torradu in palas e su sennor Henchy, aggarrende una candela, est andadu ogros a sa ghenna pro nche l’acumpangiare a giosso.

«Oh, non si pòngiat pessamentu!».«Ma in s’iscala b’at tropu iscuru».«Nono, nono, giai bi bido... Gràtzias, a beru».«Totu bene, tando?».«Eja, totu bene... Gràtzias».Su sennor Henchy est torradu cun sa candela e l’at imbarada in

sa mesa. Si fiat torradu a sèere a curtzu a su fogu. Pro pagas iscutas, totus fiant abbarrados a sa muda.

«Nara·mi, John», at naradu su sennor O’Connor, alluende·si sa sigareta cun un’àtera cartina.

Page 125: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

125 James Joyce

«Hm?». «Ite faghet de pretzisu?». «Faghe·mi una pregonta prus fàtzile», at naradu su sennor Hen-

chy.«Isse e Fanning paret chi andent de acordu meda. Sunt semper

paris in su de Kavanagh. A beru preìderu est?».«Pesso chi eja... Creo chi siat su chi li narades una “berbeghe

niedda”. No nd’amus medas, gràtzias a Deus... ma nd’amus.... Est unu malassortadu, podimus nàrrere...».

«E comente faghet a campare?» at pregontadu su sennor O’Con-nor.

«Custu est un’àteru mistèriu».«Ite est, in carchi parròchia, o capella, o istitutzione, o...».«Nono», at naradu su sennor Henchy. «Pesso chi siat a contu

suo.... Chi Deus mi perdonet», at agiuntu, «creia chi fiat su de sa birra».

«A bi la faghimus a bufare carchi cosa?» at pregontadu su sennor O’Connor.

«Finas deo tèngio sidis» at naradu s’òmine antzianu. «Bi l’apo naradu tres bias a cussa gràtula», at naradu su sennor

Henchy, «de nos nche mandare una cassita de birra. Bi lu cheria torrare a nàrrere como, ma isse fiat imbaradu a su bancone contu-largende cun Alderman Cowley».

«Pro ite non bi l’as ammentadu?» at naradu su sennor O’Connor.«Beh, no li cheria andare a subra cando fiat faeddende cun Al-

dermann Cowley». Apo isetadu a m’abbaidare, tando l’apo naradu: Pro cussa cosa chi fiamus narende... Andat bene, sennor H., at nara-du. De seguru cussu ominete si nch’at ismentigadu totu».

«Chissài ite sunt cumbinende in cussas alas», at naradu su sen-nor O’Connor pessamentosu. «Nd’apo bidu tres, eris, iscusiared-dende in carrera de Suffolk».

«Pesso de l’ischire, ite sunt cumbinende», at naradu su sennor Henchy. «A dies de oe, unu devet dare dinare a sos preìderos si cheret a lu fàghere sindigu. Tando giai lu faghent sindigu. Perdeu!

Page 126: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

126DUBLINESOS

So pessende de mi fàghere preìderu finas deo. Ite nde pessades? Bene ando pro custu traballu?».

Su sennor O’Connor s’est postu a rìere.«Giai nde faghet, de cosas, su dinare...».«A essire dae sa Domo de su Sindigu», at naradu su sennor Hen-

chy, «postu in bestire de armellinu, cun Jack in fatu cun una par-ruca in conca - eh?».

«E deo su segretàriu particulare, John».«Eja. E Padre Keon s’assistente ispirituale. Diat èssere pròpiu

una festa de famìlia. «De seguru, sennor Henchy», at naradu s’òmine antzianu, dias

tènnere prus istile de calicunu àteru. Fia faeddende, una die, cun Keegan, su portieri betzu. Comente lu dias chèrrere, su mere nou, Pat? l’apo naradu. No mi paret chi ti ses ispassiende meda. Ispas-siende? at naradu issu. Si diat pòdere, non diat mandigare pro non gastare dinare. E a l’ischides ite m’at contadu? Lu giuro subra de Deus, no bi cheria crèere.

«Ite?» ant naradu su sennor Henchy e su sennor O’Connor.«M’at naradu: Ite nde pessades de unu sindigu chi mi mandat a

comporare una libra de bistecas pro pràndere? Ite est, vida, custa? narat isse. Essu! naro deo. Una libra de bistecas, narat isse, pro sa Domo de su Sindigu. Essu! naro deo, a ratza de gente chi s’agatat!

In cussu mamentu ant tocheddadu a sa ghenna, e unu pitzocu at iscampiadu sa conca.

«Ite b’at?» at pregontadu s’òmine antzianu. «Dae su Black Eagle, at naradu su pitzocu, andende de rugradis

e imbarende unu pischeddu a terra cun unu tzocu de ampullas as-sucadas.

S’òmine antzianu at agiuadu su pitzocu a nche tramudare sas ampullas dae su pischeddu a sa mesa e las at contadas.

«Ampullas bòidas b’at?».«Ite ampullas?» at naradu s’òmine antzianu.«Non nos lassas bufare in antis?» at naradu su sennor Henchy.«Bos aia naradu de chircare ampullas».

Page 127: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

127 James Joyce

«Torra cras!» at naradu s’òmine antzianu.«Pitzoche’» at naradu su sennor Henchy, como curre a su de

O’Farrel e pedi·li unu tirabussone, a nùmene de su sennor Henchy. Nara·li de non pèrdere tempus. E lea su pischeddu».

Su pitzocu est essidu e su sennor Henchy at cumintzadu a si frigare sas manos cuntentu, narende:

«Ah, bene, si bidet chi no est malu. Sa paràula giai la mantenet».«Però non b’at tassas» at naradu s’òmine antzianu.«Oh, non ti pòngias pessamentu, Jack» at naradu su sennor

Henchy, «pessones medas de cabbale ant bufadu a bruncu, in antis nostru».

«Mègius gasi chi non nudda» at naradu su sennor O’Connor.«No est malu», at naradu su sennor Henchy, «petzi chi Fanning

lu tenet cun sa bertighita. Si diat èssere pro isse, non si diat cum-portare male».

Su pitzocu est torradu cun su tirabussone. S’òmine antzianu at abertu tres ampullas e fiat torrende su tirabussone a su pitzocu cando su sennor Henchy at naradu a su pitzocu:

«A lu cheres unu tzicu?».«Si cherides» at naradu su pitzocu.S’òmine antzianu at abertu un’àtera ampulla, murrungende, e

l’at porrida a su pitzocu.«Cantos annos tenes?» at pregontadu.«Deghessete», at naradu su pitzocu.Sende chi s’òmine antzianu no at agiuntu àteru, su pitzocu at le-

adu s’ampulla, at naradu: Gràtzias, su sennore a su sennor Henchy, at bufadu, nch’at torradu s’ampulla a sa mesa e s’at frobidu sa buca cun sa màniga de sa camisa. Tando at leadu su tirabussone e est andadu de rugradis a sa ghenna, murmurende unu saludu.

«Gasi si cumintzat» at naradu s’òmine antzianu.«E non si torrat in palas» at naradu su sennor Henchy.S’òmine antzianu at cumpartzidu sas tres ampullas chi aiat ab-

ertu, e sos òmines ant bufadu totu paris. A pustis de àere bufadu,

Page 128: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

128DUBLINESOS

cada unu at postu s’ampulla in su pranu de sa tziminea chi fiat a ghetada de manu e at suspiradu de cuntentesa.

«Tando, apo fatu unu traballu bonu, oe», at naradu su sennor Henchy, a pustis de un’iscuta.

«Gasi est, o John?».«Eja. Amus buscadu duos votos seguros, in carrera de Dawson,

deo e Crofton. Naradu intre nois, Crofton est una pessone bona ma non bi balet pro chircare votos. No ischit nàrrere duas paràulas in grughe. Isse abbarrat firmu abbaidende cando deo faeddo.

In cussu mamentu sunt intrados duos òmines. Unu fiat grassu meda, e su bestire de lana mèscrina chi teniat in dossu belle no l’istaiat. Teniat una cara manna chi pariat sa de unu boe, ogros asulos chi abbaidaiant a fissu e mustatzos murratzos. S’àteru, prus giòvanu e prus làngiu, teniat una cara sùtile isbarbada a friscu. Te-niat unu collete artu artu e unu capeddu largu.

«Salude, Crofton!» at naradu su sennor Henchy a s’òmine gras-su. «Comente mai a custas alas...».

«Ello custas ampullas?» at pregontadu su giòvanu. «Festa b’at?». «Ah, Lions, sa prima cosa chi bidet est s’ampulla» at naradu su

sennor O’Connor, riende. «Est custa sa manera chi faghides propaganda» at naradu su

sennor Lyons, «in s’interi chi deo e Crofton abbarramus in mesu de su fritu e s’abba chirchende votos?».

«Oh, non ti bantes tropu» at naradu su sennor Henchy, «busco prus votos deo in chimbe minutos chi non tue in una chida».

«Aberi duas ampullas de birra, Jack», at naradu su sennor O’Connor.

«Comente fatzo» at naradu s’òmine antzianu, «si non b’at tira-bussone?».

«Iseta, iseta!» at naradu su sennor Henchy acurtziende·si lestru. «Bidu mai l’as custu marchingannu?».

Isse at leadu duas ampullas dae sa mesa e las at postas in sa pe-dra de sa tziminea. Tando s’est torradu a sèere a curtzu a su fogu e at bufadu un’àteru tzicu dae s’ampulla. Su sennor Lyons fit sèidu in

Page 129: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

129 James Joyce

s’oru de sa mesa, s’at tiradu su capeddu a dae segus e at cumintzadu a chindulare sas ancas.

«Cale est s’ampulla mea?».«Custa, ddedde’» at naradu su sennor Henchy.Su sennor Crofton s’est sèidu in una cassita e abbaidaiat s’àtera

ampulla in sa pedra de sa tziminea. Isse fit mudu pro duas resones. Sa prima, chi bastaiat pro sesi, fiat chi non teniat nudda de nàrrere; sa segunda est chi cunsideraiat sos cumpàngios inferiores a issu. Isse aiat fatu su propagandista pro Wilkins, su cunservadore; ma, cando sos cunservadores aiant retiradu s’òmine issoro e, issebe-rende su minore de sos males, aiant dadu s’agiudu a su candidadu natzionalista, isse fit istadu mutidu a traballare pro su sennor Tier-ney.

A pustis de pagos minutos unu pok! iscandelosu s’est intesu cando su tapu nch’est essidu dae s’ampulla de su sennor Lyons. Su sennor Lyons nch’est brincadu dae sa mesa, est andadu a sa tzimi-nea, at leadu s’ampulla e est torradu a sa mesa.

«Lis fia pròpiu narende, Crofton», at naradu su sennor Henchy, «chi amus buscadu unu muntone de votos, oe».

«Ite as agatadu?».«Parkes, pro primu, pustis Atkinson, e tando Ward de carrera

de Dawson. Est una pessone de cabbale, unu cunservadore comen-te si tocat. Ma, su candidadu bostru, no est unu natzionalista?». at naradu. «Est un’òmine comente si tocat, apo naradu eo. Est in favo-re de cale si siat cosa chi potzat megiorare custu logu. Est finas ri-chigiolu, apo naradu. Tenet domos medas in tzitade e tres aziendas, duncas li torrat a contu a minimare sas tassas. Est unu tzitadinu importante e rispetadu, apo naradu, e non faghet parte de perunu partidu. Gasi lis apo faeddadu».

«E sa litera a su re?» at naradu su sennor Lyons, a pustis chi at bufadu e at fatu tzocare sas lavras.

«Ascurta·mi» at naradu su sennor Henchy, «su chi cherimus in logu nostru sunt sos capitales. Si su re benit a inoghe batit dina-re. Sos tzitadinos de Dublinu nd’ant a bogare profetu. Pessa a totu

Page 130: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

130DUBLINESOS

sas fàbricas firmas, in s’oru de su riu. Pessa a totu su dinare chi diat arribbare si petzi diant funtzionare sas indùstrias betzas, sos molinos, sos cantieris navales e sas fàbricas. Sunt sos capitales chi cherimus».

«Ma John» at naradu su sennor O’Connor. «Pro ite devimus dare su bene bènnidu a su re de Inghilterra? Finas Parnell...».

«Parnell» at naradu su sennor Henchy, «est mortu. Tando, deo la pesso gasi. Custa pessone at dèvidu isetare a mannu pro devèn-nere re in parte de sa mama. Isse est òmine de mundu, e nos tenet in cunsideru. A pàrrere meu est una pessone de cabbale, e non si li podet nàrrere nudda contra. Si bidet chi s’at pessadu: Sa tzia non b’est andada mai a visitare custos irlandesos agrestes. Perdeu, bi ando deo e bido comente sunt fatos. E nois lu devimus ingiurgia-re como chi est benende a nos visitare? Non so faeddende bene, o Crofton?».

Su sennor Crofton at fatu chi eja cun sa conca.«Ma, a bi pessare bene» at naradu su sennor Lyons faeddende

de cunseguèntzia, «sa vida de Re Eduardu, giai l’ischides, no est pròpiu...».

«Non chircheis su nie de antiannu», at naradu su sennor Hen-chy. «Deo l’ammiro comente pessone. Est unu chi l’agradat a s’i-spassiare che a mie e che a tie. Non si negat una tassa de grog 15 andat in fatu de sas fèminas e est un’isportivu bonu. Lampu, pro ite non tratamus sa lìbera, sos irlandesos?».

«Custu giai est a beru», at naradu su sennor Lyons. «Ma pessa a su casu de Parnell, como».

«In nùmene de Deus», at naradu su sennor Henchy, «in ite est chi s’assimìgiant sos duos casos?».

«Su chi pesso», at naradu, «est chi nois tenimus sos ideales no-stros. Pro ite, como, devimus dare su bene bènnidu a un’òmine gasi? Non pessades chi Parnell fiat un’òmine adatu a nos ghiare? E tando, pro ite nos devimus cumportare bene cun Eduardu 7?».

15 Bevanda alcòlica fata cun abba e rum

Page 131: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

131 James Joyce

«Custu est s’anniversàriu de Parnell» at naradu su sennor O’Con-nor, e non nos devimus fàghere su sàmbene malu. Totus rispeta-mus su mortu, finas sos cunservadores», at agiuntu, furriende·si a s’ala de su sennor Crofton.

Pok! Su segundu tapu est brincadu dae s’ampulla de su sennor Crofton. Isse si nch’est pesadu dae sa cassita e est andadu a sa tzi-minea. Cando est torradu cun sa preda at naradu cun una boghe funduda:

«Su partidu nostru lu rispetat ca fiat unu galantòmine».«Tenes resone, o Crofton!» at naradu su sennor Henchy cun fie-

resa. «Fiat s’ùnicu chi li poniant mente cussos gatos agrestes. Ab-barrade sèrios, miseràbiles! Animales, faghide su chi bos naro! gasi los trataiat. Intra, o John! a intrare!» at abboghinadu, sende chi at bidu su sennor Hynes in s’oru de sa ghenna.

Su sennor Hynes est intradu caminende a bellu.«Aberi un’àtera ampulla de birra, Jack», at naradu su sen-

nor Henchy. «Oh, mi fia ismentighende chi non b’at tirabussone! Porri·mi·nde una e la pòngio in su fogu.

S’òmine antzianu l’at dadu un’àtera ampulla e isse l’at posta in sa pedra de sa tziminea.

«See, o John», at naradu su sennor O’Connor, «semus faeddende de su cumandante».

«Ohi, ohi!» at naradu su sennor Henchy.Su sennor Hynes s’est sèidu a un’ala de sa mesa a curtzu a su

sennor Lyons ma no at naradu nudda.«B’at unu de issos, semper e cando», at naradu su sennor Hen-

chy, «chi no l’at rennegadu. Perdeu, so faeddende de tene, Joe! Per-deu, tue li ses abbarradu fidele!».

«Oh, Joe», at naradu su sennor O’Connor deretu. «dae·nos cussa cosa chi as iscritu, a ti nd’ammentas? In fatu la tenes?».

«Oh, ahi!» at naradu su sennor Henchy. Dae·nos·la. Intesa mai l’as, o Crofton? Ascurta·la, como: est una cosa de meravìgia».

«Ajò», at naradu su sennor O’Connor. «Boga·la a campu, o Joe».A sa prima, pariat chi su sennor Hines non si fit ammentende

Page 132: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

132DUBLINESOS

de su chi fiant narende ma, a pustis de b’àere riflètidu unu pagu, at naradu:

«Ah, cussa cosa est... Ma est cosa betza».«Boga·la a campu, òmine!» at naradu su sennor O’Connor.«Eja, eja», at naradu su sennor Henchy. «Como, Joe!».Su sennor Hynes est abbarradu in dudas galu unu pagu. Tando,

in mesu de su mudìmene de totus, si nch’at bogadu su capeddu, l’at imbaradu in sa mesa e s’est pesadu ritzu. Pariat chi fit proende su petzu in sa mente sua. A pustis de un’impasada manna, at annunt-ziadu:

IN MORTE DE PARNELL 6 de santaine 1891

S’at iscraridu sa boghe una bia o duas e tando at cumintzadu a retzitare:

Isse est mortu. Su Re nostru sena corona est mortu.O, Irlanda, pranghe pro su corrutu e su doluCa est mortu su chi sa genia malaDe sos ipòcritas modernos at destrutu.

L’ant massacradu sos òmines viles,Chi isse dae su ludru aiat pesadu a sa glòriaE sos isperos de Irlanda e sos bisos de IrlandaPerint in su fogu de su Re suo.

In sos palatzos o in sas domitasSu coro de Irlanda in ue si siatEst abbàtidu dae su dolu - ca isse non b’est prusisse, chi diat àere iscritu su destinu suo.

isse diat àere dadu fama a s’Irlanda,

Page 133: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

133 James Joyce

Bentulende cun glòria sa bandera birde,Òmines de Istadu, poetas e gherreris,Totus pesados in cara de su mundu

isse bisaiat (petzi unu bisu fiat!)sa Libertade: ma cando est andadu A aggarrare cussu ìdolu, sos traitoresNche l’ant giagaradu dae su chi istimaiat.

Birgòngia pro sas manos viles e infamesChi ant còrfidu su Sennore issoro, o cun unu basuL’ant cunsinnadu a sa genia malaDe sos preìderos farsos - sos inimigos suos.

Forsis s’infàmia eterna at a cunsumireS’ammentu de sos chi ant proadu A avvilire su nùmene nòbile De chie los at ispuntorgiados in sa mannia issoro.

isse est rutu comente ruent sos mannos,Nòbile e indòmitu finas a s’agabbu,E sa morte como l’at uniduA sos eroes de Irlanda de su passadu.

Perunu sonu de gherra disturbet su sonnu suo!isse reposat tranchillu: peruna pena umanaO grandu ambitzione l’ispinghet comoA punnare a sas chimas de sa glòria.

Isssos bi sunt resessidos: abbàtidu l’ant.Ma tue, o Irlanda, ascurta, s’ispìridu suo si podetPesare, che a sa Fenitze dae sas framas,Cando rupit s’arbèschida de sa die,

Page 134: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

134DUBLINESOS

Sa die chi nos batit su rennu de sa LibertadeE cussa die potzat s’IrlandaPònnere in sa cuba chi pesat a s’alligriaPetzi un’anneu - s’ammentu de Parnell.

Su sennor Hynes s’est sèidu torra in su de sa mesa. Cando at agabbadu sa retzitatzione b’at àpidu silèntziu e pustis unu tocheddu de manos: finas su sennor Lyons at tocheddadu sas manos. S’aplàu-su at sighidu pro unu pagu. Cando at sessadu, totu sos ispetadores ant bufadu a sa muda dae sas ampullas issoro.

Pok! Su tapu est brincadu dae s’ampulla de su sennor Hynes, ma su sennor Hynes est abbarradu sèidu ruju ruju e cun sa conca iscugugiada in su de sa mesa. Pariat chi no aiat intesu s’invitu.

«Bravu, Joe!», at naradu su sennor O’Connor, boghende sos pa-biros pro sas sigaretas, e at fatu de totu pro cuare cantu fit cum-mòvidu.

«Ite nde pessas, o Crofton?» at tzichirriadu su sennor Henchy. No est bellu?».

Su sennor Crofton at naradu chi fiat a beru una cosa iscrita bene.

Page 135: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

135 James Joyce

UNA MAMA

Su sennor Holohan, assistente segretàriu de sa Sotziedade Eire Abu, fiat abbarradu unu mese inghiriende in Dublinu, cun sas ma-nos e sas bugiacas prenas de cantzos de pabiru brutu, organizende unu sèrie de cuntzertos. Issu tragiaiat un’anca, e pro custu sos ami-gos li naraiant Holohan su Tzopu. Inghiriaiat de continu dae un’ala a s’àtera, abbarraiat oras in sas contonadas arresonende sa cosa e leende apuntos; ma in fines est istada sa sennora Kearney chi at cuncordadu cada cosa.

Sa sennorina Devlin fit devènnida sennora Kearney a crebu. Issa aiat istudiadu in unu cumbentu de sos mègius, in ue aiat imparadu frantzesu e mùsica. Sende chi fiat totu tosta e tirada, s’aiat fatu pa-gas amigas in iscola. Cando fiat arribbada a s’edade de si cojuare, nche l’aiant mandada a domos medas, in ue totus l’ammiraiant pro comente sonaiat e pro sa manera sèria de si cumportare. Issa seiat in su chircu de astra de sos cumplimentos suos, isetende carchi pretendente chi l’aeret ofertu una vida lugorosa. Ma sos giòvanos chi addoviaiat fiant pessones comunas e issa no lis poniat ànimu, chirchende de cuntentare sos disìgios suos romànticos mandighen-de in segretu una cantidade manna de durcàrias turcas. Belle gasi, cando si fiat fata tropu manna e sas amigas aiant cumintzadu a faeddare, issa las aiat fatas abbarrare a sa muda cojuende a su sen-nor Kearney, chi teniat una fàbrica de iscarpas in Ormond Quay.

Isse fiat prus betzu meda de issa. Su nàrrere suo sèriu essiat a campu a iscutas dae sa barba sua murra e manna. A pustis de su primu annu de cojuiu sa sennora Kearney aiat cumpresu chi un’òmine gasi fiat mègius de una pessone romàntica, ma no aiat postu mai a un’ala sas ideas romànticas suas. Isse fiat un’òmine manerosu, contivigiosu e cresiàsticu; faghiat sa comunione sa pri-ma chenàbura de cada mese, a bias cun issa, prus a s’ispissu a sa sola. Ma issa mai si fiat infritada de sa religione e fiat una mugere bona pro isse. Cando fiant in carchi domo istràngia, bastaiat chi issa aeret fatu agigu de chìgiu chi isse si nch’esseret pesadu pro si

Page 136: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

136DUBLINESOS

dispedire; cando a isse lu poniat in anneu su rifriu, issa li cugugia-iat sos pees cun una puma e l’ammaniaiat unu punch forte. Finas isse fiat unu babbu comente si tocat. Paghende unu tantu cada chi-da a una sotziedade de asseguratziones, aiat garantidu a sas fìgias una doda de chentu isterlinas cada una pro cando aerent cròmpidu sos bintibator annos. Aiat mandadu sa fìgia prus manna, Kathleen, a unu cumbentu bonu in ue aiat imparadu su frantzesu e sa mùsi-ca; pustis aiat pagadu sas tassas pro s’Acadèmia de mùsica. Cada annu, in su mese de trìulas, sa sennora Kearney teniat s’ocasione de nàrrere a carchi amiga:

«Maridu meu est ammaniende totu pro nos nche giùghere a Skerries una cantas chidas».

Si non fiat Skerries fiat Howth o Greystones.Cando sa Rinàschida Irlandesa s’aiat leadu logu, sa sennora Ke-

arney aiat pessadu de aprofitare de su nùmene de sa fìgia (Kathleen ni Houlihan est una figura traditzionale in Irlanda) e aiat fatu bèn-nere a domo una maistra de irlandesu. Kathleen e sas sorres im-biaiant cartulinas irlandesas a sas amigas, e cussas amigas lis tor-raiant àteras cartulinas irlandesas. Sas domìnigas de importu chi su sennor Kearney andaiat cun sa famìlia a catedrale, unu grùstiu de gente si riuniat a pustis de sa missa in sa contonada de carrera de Catedrale. B’aiat totu sos amigos de sos Kearneys, de sos chi fa-ghiant mùsica o de sos natzionalistas; e, cando aiant agabbadu de si contare totu sos contos, si tocaiant sa manu s’unu cun s’àteru, rien-de ca manos medas si fiant agrugrende, e saludende·si in irlandesu. In pagu tempus, su nùmene de sa sennorina Kathleen Kearney aiat cumintzadu a s’intèndere a s’ispissu in sas lavras de sa gente. Sa gente naraiat chi fiat brava a sonare, chi fiat galana e, mescamente, chi creiat in su movimentu pro sa limba. Sa sennora Kearney nde fiat cuntenta manna de custu. Duncas non s’est ispantada cando, una die, est bènnidu su sennor Holohan e l’at propostu chi sa fìgia aeret acumpangiadu una sèrie de grandu cuntzertos chi su Sòtziu suo deviat dare in Antient Concert Rooms. L’at fatu intrare a s’a-posentu de istare, l’at fatu sèere e at bogadu a campu sa carafa e su

Page 137: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

137 James Joyce

bote de prata de sos pistocos. Issa est intrada a fundu in su coro de s’impresa, l’at cussigiadu e l’at istorradu; in fines, ant firmadu unu cuntratu pro dare a Kathleen oto ghineas pro totu sos cuntzertos.

Sende chi su sennor Holohan fiat nou a chistiones dilicadas co-mente iscrìere billetes e ammaniare sos puntos de unu programa, sa sennorina Kearney l’at agiuadu. Issa fit dìlica. Ischiat sos nùme-nes de sos artistes chi cheriant iscritos in caràteres mannos e sos de sos artistes chi cheriant iscritos in caràteres minores. Ischiat chi a su primu tenore no li diat èssere agradadu a lu pònnere a pustis de su còmicu Meade. Pro mantènnere s’atentu de su pùblicu, at postu sos nùmeros pagu seguros in mesu de sos chi non b’aiat problemas. Su sennor Holohan andaiat cada die a domo sua pro si fàghere cus-sigiare. Issa si mustraiat semper amiga e daiat cussìgios bonos; fiat pobiddare, si podet nàrrere. Li porriat semper sa carafa, narende:

«Tèngiat, su sennor Holohan!».E cando isse si fit servende, naraiat:«Non si pòngiat pessamentu!Non si pòngiat pessamentu pro cu-

stu!».Totu fiat andende bene. Sa sennora Kearney nch’at giutu a sa bu-

tega de Brown Thomas unu pagu de rasu galanu in colore de rosa pro frunire su dae in antis de su bestire de Kathleen. Fiat cosa chi costaiat; ma b’at ocasiones chi balet sa pena de gastare unu pagu de dinare. Issa at leadu una dusina de billetes de duos issellinos pro su cuntzertu finale e los at mandados a cuddos amigos chi, si nono, non bi diant èssere bènnidos. Non s’at ismentigadu nudda e, gràtzias a issa, est istadu fatu totu su chi cheriat fatu.

Sos cuntzertos fiant su mèrcuris, sa giòvia, sa chenàbura e su sàbadu. Cando sa sennora Kearney est arribbada cun sa fìgia a sas Antient Concert Rooms sa chenàbura note no l’est agradadu co-mente fiant sas cosas. Unos cantos giòvanos cun distintivos asu-los in sas giachetas istaiant sena fàghere nudda in s’intrada; nemos aiat su bestire de sero. Issa est colada cun sa fìgia e, abbaidende in presse peri sa ghenna, at cumpresu pro ite sos lacajos non fiant

Page 138: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

138DUBLINESOS

faghende nudda. A sa prima s’at pregontadu si s’aiat faddidu s’ora. Nono, bi mancaiant binti minutos a sas oto.

In s’ispogiadòrgiu in palas de su palcu l’ant presentadu su se-gretàriu de sa Sotziedade, su sennor Fitzpatrick. L’at iscantzadu sas lavras a su risu e l’at tocadu sa manu. Fiat un’ominete cun una cara bianca e inespressiva. Issa l’at notadu deretu s’atzentu rùsticu e su capeddu modde e tabachinu chi teniat, sena bi fàghere contu, a un’ala de sa conca. S’òmine teniat unu programa in manu e, in s’ìnteri chi fiat faeddende, nd’addentigaiat unu ladus faghende·lu a madeddu. A lu bìdere, pariat chi aguantaiat sas contrariedades sena problemas. Su sennor Holohan intraiat a s’ispogiadòrgiu cada pagos minutos batende noas dae s’aposentu de sos billetes. Sos ar-tistes faeddaiant intre issos nerviosos, ghetaiant, cando non cando, una mirada a s’ispigru, e aberiant sos fògios de sa mùsica. Cando fiant a bias de sas oto e mesa, sa pagu gente chi b’aiat in sa sala at manifestadu su disìgiu de s’ispassiare. Su sennor Fitzpatrick est in-tradu, at iscantzadu sas lavras a su risu e at naradu:

«Como, sennoras e sennores, creo chi siat mègius a abèrrere sos ballos».

Sa sennora Kearney at marcadu custa ùrtima paràula maca cun una mirada prena de disdinnu, pustis at naradu a sa fìgia pro li pònnere ànimu:

«Pronta ses, coro meu?».Cando at àpidu s’ocasione at mutidu su sennor Holohan a un’ala

e l’at pregontadu ite teniat in conca. Su sennor Holohan no ischiat ite fàghere. Isse at naradu chi su Comitadu aiat fatu male a organi-zare bator cuntzertos: tropos fiant.

«E sos artistes!» at naradu sa sennora Kearney. «De seguru fiant faghende totu su chi podiant, ma non fiant bonos».

Su sennor Holohan at ammìtidu chi sos artistes non fiant bo-nos, ma su Comitadu, at naradu, aiat detzìdidu de non s’impin-nare meda in sos primos tres cuntzertos e de lassare sos talentos a sàbadu note. Sa sennora Kearney no at naradu nudda ma, bidende chi sos nùmeros fiant unu peus de s’àteru e chi sa sala si fiat isboi-

Page 139: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

139 James Joyce

dende, at cumintzadu a s’impudare de s’èssere interessada a unu cuntzertu gasi. B’aiat carchi cosa chi no l’agradaiat in totu su chi fiat capitende, e su risitu macu de su sennor Fitzpatrick la fiat infa-dende meda. Semper e cando, issa no at naradu nudda e at isetadu a bìdere comente agabbaiant sas cosas.

Su cuntzertu de giòvia note est andadu mègius, ma sa senno-ra Kearney at cumpresu chi sa sala fiat prena de gente chi no aiat pagadu. Sos ispetadores si cumportaiant male, comente chi su cuntzertu esseret un’isfilada de moda de pagu importu. Su sennor Fitzpatrick pariat chi si fiat ispassiende; non si sabiat chi sa sennora Kearney si fiat inchietende pro comente si fiat cumportende. Isse istaiat a probe de su sipàriu, iscampiende sa conca cando non can-do e riende cun sos amigos in unu cugione de sa galleria. Su sero sa sennora Kearney at ischidu chi su cuntzertu de sa chenàbura non si faghiat prus e chi su Comitadu fiat gherrende a sa prus arta pro prenare sa sala su sàbadu note. Cando at intesu custu at chircadu su sennor Holohan. Issa l’at faeddadu cando fiat andende in presse in presse e tzopi tzopi cun una tassa de limonada pro una sennorina, e l’at pregontadu si fiat a beru. Eja, a beru fiat.

«Ma custu non càmbiat su cuntratu» at naradu issa. «Su cuntra-tu est pro bator cuntzertos».

Su sennor Holohan pariat impressidu; l’at cussigiada de faedda-re a su sennor Fitzpatrick. Sa Sennora Kearney fiat cumintzende a èssere in pessamentu. At fatu bènnere su sennor Fitzpatrick dae su palcu e l’at naradu chi sa fìgia aiat firmadu pro bator cuntzertos e chi, de seguru, cunforme a su chi naraiat su cuntratu, issa diat àere retzidu su tantu cuncordadu siat si sa sotziedade faghiat sos bator cuntzertos siat si no los faghiat. Su sennor Fitzpatrick, chi no las cumprendiat deretu sas cosas, pariat chi non fiat bonu a agatare un’essida a su problema e at naradu chi nde diat àere faeddadu cun su Comitadu. Sa sennora Kearney fiat crebende a su fele, e fiat a puntu de pregontare:

«E chi est su Comitadu, pro praghere?».

Page 140: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

140DUBLINESOS

Ma ischiat chi no li deghiat, a una sennora, a fàghere gasi: pro custu est abbarrada a sa muda.

Sa chenàbura, a mangianu chitzo, pitzinnos medas sunt essi-dos a campu a sas carreras prus de importu de Dublinu pro dare fògios de avisu a sa gente chi colaiat. In sos giornales de su sero fiant essidos articuleddos pro avèrtere sos apassionados de mùsica chi s’incras b’aiat cuntzertu. Sa sennora Kearney pariat asseriada, ma at pessadu de faeddare a su maridu de su chi si fiat timende. Isse l’at ascurtada cun atentu e at naradu chi forsis diat àere fatu bene a andare cun issa sàbadu sero. Issa est istada de acordu. Rispetaiat su maridu suo in sa matessi manera chi rispetaiat su General Post Office, comente una cosa imponente, segura e istàbile; e, macari bidende chi non teniat calidades medas, apretziaiat su matessi su valore suo astratu de òmine. Issa fiat cuntenta chi isse l’aeret cussi-giadu de l’acumpangiare, e at torradu a pessare a totu sos disinnos suos.

Est bènnida sa note de su cuntzertu. Sa sennora Kearney, cun su maridu e sa fìgia, est arribbada a sas Antient Concert Rooms tres cuartos de ora in antis de cumintzare. Ma, a dolu, mannu, fiat unu sero proinosu. Sa sennora Kearney at cunfiadu a su maridu sa capa e sa mùsica de sa fìgia, e s’at furriadu totu su logu chirchen-de su sennor Hoholan e su sennor Fitzpatrick. No at agatadu ne unu ne àteru. At pregontadu a sos incarrigados si, in sa sala, b’aiat calicunu de su Comitadu; a pustis chi s’at dadu meda de ite fàghe-re, un’incarrigadu est torradu cun una fèmina minoredda chi si naraiat sennorina Beirne, a sa cale sa sennora Kearney at craridu chi cheriat bìdere unu de sos segretàrios. Sa sennorina Beirne los fiat isetende dae unu mamentu a s’àteru, e at pregontadu si podiat fàghere carchi cosa. Sa sennora Kearney s’at abbaidadu bene cudda cara betza incraada in un’espressione de cunfiàntzia e entusiasmu, pustis at rispostu:

«Nono, gràtzias!».Sa fèmina minoredda isperaiat a bènnere gente, cuddu sero.

Issa abbaidaiat s’abba falende, finas a cando sa tristura de su cami-

Page 141: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

141 James Joyce

nu infustu no nch’at cantzelladu sa cunfiàntzia e s’entusiasmu dae sa cara sua prighigionada.Tando at suspiradu a bellu e at naradu:

«Ah, l’ischit Deus si amus fatu totu su chi podiamus». Sos artistes fiant arribbende. Su bassu e su segundu tenore

fiant giai bènnidos. Su bassu, su sennor Duggan, fiat unu giòvanu istrìgile cun mustatzos nieddos lascos. Fiat su fìgiu de unu porteri in un’ufitziu de sa tzitade e, a pitzinnu, aiat fatu sonare meda sas notas bassas in totu s’angrone. Si fiat pesadu dae sa cunditzione sua ùmile, finas a cando non fiat devènnidu un’artista de prima cate-goria. Aiat cantadu finas in s’Òpera. Una note chi un’artista si fiat ismalaidadu, aiat fatu sa parte de su re in s’òpera Maritana, in su Queen Theatre. Aiat cantadu cun fortza meda e sentimentu e dae sa galleria l’aiant tocheddadu sas manos; ma, a dolu mannu, aiat guastadu custa impressione bona assutende·si su nare una o duas bias, sena bi pessare, cun sa manu guantada. Isse fiat modestu e faeddaiat pagu. Faeddende cun sa gente, naraiat “bois” gasi a bellu chi nemos si nd’abigiaiat, e bufaiat petzi late pro non si ruinare sa boghe. Su sennor Bell, su segundu tenore, fiat un’òmine minored-du pilibrundu chi cada annu partetzipaiat a su premiu Feis Ceoil. A sa de bator bias l’aiant premiadu cun una medalla de brunzu. Issu fiat nerviosu meda e gelosu meda de sos àteros tenores e cugugia-iat custos sentimentos mustrende·si finas tropu corale. L’agradaiat a fàghere ischire a totus ite pelea fiat, pro isse, a leare parte in unu cuntzertu. In pessu at bidu a su sennor Duggan si l’est acurtziadu e l’at pregontadu:

«Finas bostè est inoghe?».«Eja», at rispostu su sennor Duggan.Su sennor Bell at fatu unu risitu a su cumpàngiu suo de suferènt-

zia, at istèrridu su bratzu e at naradu:«A inoghe sa manu!».Sa sennora Kearney nch’at coladu custos duos giòvanos e s’est

acurtziada a un’oru de su sipàriu pro abbaidare sa sala. Totu sos postos fiant istados ocupados in presse, e s’intendiat un’istripitzu agradèssidu in totu s’auditòrium. Issa est torrada in palas e at fa-

Page 142: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

142DUBLINESOS

eddadu a su maridu a s’ascuse. Issos, est craru chi fiant faeddende de Katlhleen, ca ambos duos l’abbaidaiant in s’ìnteri chi issa fiat tzarrende cun una de sas amigas natzionalistas suas, sa sennorina Healy, su contraltu. Una fèmina caribianca fiat colende a sa sola in s’aposentu. Sas fèminas ant annotadu bene su bestire biaitu isco-loridu apicadu a una carena làngia. Calicunu at naradu chi fiat sa Sennora Glynn, su sopranu.

«Dia chèrrere ischire dae ue nche l’ant bogada», at naradu Kathleen a sa sennorina Healy. «No l’apo mai intesa mentovare».

Sa sennorina Healy at iscantzadu sas lavras a su risu. Su sennor Holohan est intradu tzopighende in cussu mamentu e sas giòvanas l’ant pregontadu chie fiat sa fèmina non connota. Su sennor Ho-lohan at naradu chi fiat sa sennora Glynn de Londra. Sa sennora Glynn si nch’est posta in unu cugione de s’aposentu, mantenende a firmu su ròtolu de mùsica in dae in antis suo e mirende cun ti-mòria cando a un’ala cando a s’àtera. S’umbra aiat cuadu su bestire suo iscoloridu, ma si nde fiat pagada deretu, ruende in su tuvu de sa crae de su coddu. Sa mùida de sa sala s’intendiat semper prus crara. Su primu tenore e su barìtonu sunt arribbados paris. Fiant ambos duos bestidos bene, grussos de carena e alligros e ant giutu un’alenu de richesa in mesu de sa cumpangia.

Sa sennora Kearney lis at giutu sa fìgia e at faeddadu cun issos in manera amàbile. Cheriat tènnere unu raportu bonu cun issos ma, in s’ìnteri chi chircaiat de èssere manerosa, sos ogros suos sighiant su sennor Holohan chi caminaiat tzopighende e tòntina tòntina. In pessu at pòdidu, s’est iscusada e est andada a ue fiat isse.

«Su sennor Holohan, li chèrgio faeddare un’iscuta», at naradu. Si sunt ritirados in unu tretu de su passadissu in ue non cola-

iat gente. Sa sennora Kearney l’at pregontadu cando pagaiant sa fìgia. Su sennor Holohan at naradu chi s’incarrigadu fiat su sennor Fitzpatrick. Sa sennora Kearney at naradu chi no ischiat nudda de custu sennor Fitzpatrick. Sa fìgia aiat firmadu unu cuntratu pro oto ghineas e deviat èssere pagada. Su sennor Holohan at naradu chi non fiant afares suos.

Page 143: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

143 James Joyce

«Pro ite non sunt afares suos?» at pregontadu sa sennora sa sen-nora Kearney. «No est bostè chi nche l’at giutu su cuntratu? Semper e cando, si non sunt afares suos sunt afares meos e b’apo a dare cara».

«Est mègius si nde faeddat a su sennor Fitzpatrick» at naradu su sennor Holohan, fritu.

«Deo no isco nudda de custu sennor Fitzpatrick» at torradu a nàrrere sa sennora Kearney. «Deo tèngio su cuntratu, e chèrgio chi siat rispetadu».

Cando est torradu a sa sala, sos càvanos fiant unu pagu irruja-dos. Sa sala fiat animada. Duos òmines cun bestires graes si sunt apoderados de sa tziminea e fiant tzarrende in manera familiare cun sa sennorina Healey e cun su barìtonu. Fiant unu giornalista de Freeman e su sennor O’Madden Burke. Su giornalista de Fre-eman fiat bènnidu pro nàrrere chi non podiat isetare su cuntzer-tu, ca deviat iscrìere un’artìculu subra de sa cunferèntzia de unu preìderu americanu in sa Mansion House. At naradu chi li podiant lassare unu rendicontu in sa redatzione de Freeman e chi isse lu diat àere fatu publicare. Fiat un’òmine pilicanu, manerosu e cun una boghe galana. Teniat in manu unu gigarru istudadu e su fragu de su fumu de su gigarru l’inghiriaiat. Isse non si cheriat istentare ca sos cuntzertos e sos artistes l’infadaiant meda, però abbarra-iat imbaradu a sa tziminea. Sa sennorina Healy istaiat in cara sua, tzarrende e riende. Isse fiat bastante mannu pro pessare a sa resone de custa gentilesa, ma bastante giòvanu de ispìridu pro nde tirare profetu. Su calore, sos nuscos e sos colores de sa carena de sa giòva-na li pilisaiant sos sensos. S’abbigiaiat cun praghere chi su petus chi bidiat artiende e falende in dae in antis suo artiaiat e falaiat pròpiu pro isse, chi sos risos, e sos nuscos, e sas miradas testorrudas fiant in onore suo. Fiat dispràghidu cando si nch’est dèvidu andare e s’est dèvidu dispedire dae issa.

«S’artìculu l’at a iscrìere O’Madden Burke» at craridu a su sen-nor Holohan «e deo l’apo a fàghere publicare».

«Bos torro gràtzias, su sennor Hendrick» at naradu su sennor

Page 144: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

144DUBLINESOS

Holohan «duncas, l’ais a fàghere publicare. Carchi cosa bos leades in antis de mòere?».

«Cun praghere» at naradu su sennor Hendrick.Sos duos òmines sunt colados in passadissos tortinados, sunt

artiados in un’iscala iscura e sunt arribbados a un’aposentu postu in un’ala, in ue unu de sos lacajos fiat istupende ampullas pro pa-gos sennores. Unu de custos sennores fiat O’Madden Burke, chi at agatadu s’aposentu a istintu. Fiat un’òmine antzianu, manerosu, chi, cando fiat firmu, imbaraiat sa carena sua grussa subra de unu paracu mannu de seda. Gasi etotu, su nùmene irlandesu mannosu chi teniat fiat su paracu morale a ue imbaraiat su problema delica-du de sa mancàntzia de dinare. Totus lu rispetaiant.

In s’ìnteri chi su sennor Holohan agasagiaiat s’òmine de su Freeman, sa sennora fiat faeddende cun su maridu in manera gasi animada chi isse l’at pedidu de abbassare sa boghe. Su restu de sa gente teniat semper prus pagu gana de faeddare. Su sennor Bell, su primu chi deviat sonare, fiat prontu cun su fògiu de sa mùsi-ca, ma s’acumpangiadora non si moiat. Fiat craru chi b’aiat cosa chi no andaiat. Su sennor Kearney abbaidaiat in dae in antis suo, carinnende·si sa barba, in s’ìnteri chi sa sennora Kearney faeddaiat in s’origra de Kathleen cun un’ènfasi mantesa. Dae sa sala si inten-diat sa gente faghende sonos pro pònnere ànimu, tocheddende sas manos e iscudende sos pees a terra. Su primu tenore, su barìtonu e sa sennorina Healey fiant paris, isetende tranchillos; ma su sennor Bell fiat nerviosu meda, ca timiat chi sa gente aeret pessadu chi fiat arribbadu in ritardu.

Sunt intrados su sennor Holohan e su sennor O’Madden Burke. Deretu, su sennor Holohan at cumpresu chi b’aiat problemas. Est andadu a ue sa sennora Kearney e at faeddadu cun issa in manera sintzera. In s’ìnteri chi fiant faeddende, su badalogu in sa sala s’est fatu semper prus mannu. Su sennor Hoholan s’est fatu ruju e s’est neghidadu. Isse faeddaiat in presse in presse, ma sa sennora Kear-ney li segaiat su nàrrere narende cada tantu:

«Issa non faghet prus nudda. Li devides dare sas sete ghineas».

Page 145: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

145 James Joyce

Su sennor Hoholan, disisperadu, at inditadu sa sala in ue sa gen-te fiat tocheddende sas manos e iscudende sos pees in terra. S’est incumandadu a su sennor Kearney e a Kathleen. Ma su sennor Kearney sighiat a si carinnare sa barba e Kathleen abbaidaiat in bassu moende sa punta de s’iscarpa noa sua: non fiat neghe sua. Sa sennora Kearney at torradu a nàrrere:

«Issa non faghet prus nudda sena dinare». A pustis de àere faeddadu gasi in presse, su sennor Hoholan at

cumintzadu a chichinare. Sa sala fiat muda. Cando sa tensione de cussu mudìmene s’est fata belle penosa sa sennora Healy at naradu a su barìtonu:

«Bida l’at, custa chida, sa sennora Pat Campbell?».Su barìtonu no l’aiat bida, ma l’aiant naradu chi fiat a beru una

pessone fina. S’arresonu no est andadu a dae in antis. Su primu tenore at incrunadu sa conca e at cumintzadu a

contare sos aneddos de sa cadena de oro chi teniat in su corpete, iscantzende sas lavras a su risu e murmutende notas musicales cun casualidade pro nd’osservare s’efetu in sa cavidade frontale. Totus, cando non cando, daiant una mirada a sa sennora Kearney.

Su burdellu in s’auditòrium s’est fatu estremorosu cando su sennor Fitzpatrick est intradu totu in unu a sa sala, sighidu dae su sennor Hoholan, chi fiat assagadadu. In mesu de sa gente chi fiat tocheddende sas manos e iscudende sos pees a terra, calicunu at cumintzadu a fruschiare. Su sennor Fitzpatrick teniat unas cantas banconotas in manu. Nd’at contadu bator in sa manu de sa sennora Kearny e at naradu chi diat àere tentu s’àteru mesu in s’intervallu. Sa sennora Kearney at naradu:

«Bi mancant bator issellinos».Ma Kathleen s’at astrintu sa gunnedda e at naradu: Como, su

sennor Bell, a su primu elementu de s’orchestra, chi si fiat tremende che a unu fustiarbu. Su cantante e s’acumpangiadore sunt essidos a campu paris. Sos sonos in sa sala sunt sessados. B’at àpidu unu pasu de pagos segundos: tando s’est intesu su pianoforte.

Sa prima parte de su cuntzertu est resessida bene a beru francu

Page 146: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

146DUBLINESOS

pro s’esibitzione de Madam Glynn. Issa, s’iscura, at cantadu Kilar-ney cun una boghe assagadada e sena ispessore, cun totu sos ma-nierismos antigos de intonatzione e de pronùntzia chi issa pessaiat chi daiant elegàntzia a su cantare suo. Issa at abbaidadu comente chi esseret torrada a bia dae unu guardaroba betzu de teatru e sos ispetadores de su logione l’ant leada in giru pro sas notas musicales suas artas e lamentosas. Su primu tenore e su contraltu, semper e cando, ant postu in birbìlliu totu su teatru. Kathleen at canta-du un’issèberu de cantzones irlandesas chi sunt istadas aplaudi-das cun entusiasmu dae totus. Sa prima parte s’est conclùdida cun una rètzita patriòtica cummovente a beru, fata dae una sennorina chi organizaiat rapresentatziones teatrales amatoriales. Est istada aplaudida cun mèritu; e, cando est agabbadu, sos òmines sunt essi-dos pro s’intervallu, cuntentos.

Pro totu custu tempus s’ispogiadòrgiu est istadu unu logu in ue totus fiant in birbìlliu. In unu cugione bi fiant su sennor Hoholan, su sennor Fitzpatrick, sa sennorina Beirne, duos assistentes, su ba-rìtonu, su bassu, e su sennor O’Madden Burke. Su sennor O’Mad-den Burke at naradu chi cussa fiat s’esibitzione prus iscandulosa chi aiat bidu. Sa carriera de sa sennorina Kathleen Kearney in Dublinu fiat agabbada a pustis de custu, at naradu. A su barìtonu l’ant pre-gontadu ite nde pessaiat de su cumportamentu de sa sennorina Ke-arney. Isse non cheriat nàrrere nudda. L’aiant pagadu e cheriat a lu lassare in pasu. Semper e cando, at naradu chi sa sennorina Kear-ney aiat àpidu dèvere leare sos artistes in cunsideru. Sos assistentes e sas segretàrias ant discùtidu in manera animada a propòsitu de ite tocaiat a fàghere cando bi fiat s’intervallu.

«So de acordu cun sa sennorina Beirne», at naradu su sennor O’Madden Burke, «no li pagheis nudda»

In un’àteru cugione de s’aposentu bi fiant sa sennora Kearney e su maridu, su sennor Bell, sa sennorina Healy e sa giovanedda chi aiat retzitadu su petzu patriòticu. Sa sennora Kearny at naradu chi su Comitadu l’aiat tratada in una manera iscandulosa. Issa non si fiat risparmiada nè in traballu nè in gastos e custa fiat sa paga.

Page 147: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

147 James Joyce

Issos pessaiant chi teniant ite de fàghere petzi cun una pitzoca e chi, duncas, nde diant àere fatu su chi cheriant. Ma issa lis diat àere fatu cumprèndere chi si fiant faddidos. Non si diant èssere atrividos a la tratare gasi si issa esseret istada un’òmine. Ma issa diat àere fatu a manera chi rispeterant sos deretos de sa fìgia: non si diat èssere lassada trampare. Si issos non diant àere pagadu s’ùrtima parte, issa diat àere postu a bolare sa tzitade de Dublinu. De seguru issa fiat dispràghida pro sos artistes. ma ite àteru podiat fàghere? S’est incumandada a su segundu tenore su cale at naradu chi pessaiat chi no l’aiant tratada bene. Tando s’est incumandada a sa senno-rina Healy. Sa sennorina Healy si cheriat unire a s’àteru grupu ma no l’agradaiat a lu fàghere ca fiat grandu amiga de Kathleen e sos Kearneys l’aiant invitada a s’ispissu a domo.

In pessu est agabbada sa prima parte, su sennor Fitzpatrick e su sennor Hoholan sunt andados a ue fiat sa sennora Kearney e l’ant naradu chi sas àteras bator ghineas las diant àere pagadas a pustis de sa riunione de su Comitadu su martis beniente e chi, si sa fìgia non s’esseret esibida in sa segunda parte, su Comitadu diat àere cunsideradu su cuntratu segadu e non diat àere pagadu nudda.

«No apo bidu perunu Comitadu», at naradu sa sennora Kearney inchieta, «Fìgia mea tenet su cuntratu suo. Si no li dais totu su di-nare issa non torrat a artiare a su palcu».

«So meravigiadu de bostè, sa sennora Kearney», at naradu su sennor Hoholan, «deo non pessaia chi nos diat àere tratadu in custa manera».

«E bois, comente m’ais tratadu?» at rispostu sa sennora Kearney.Issa teniat sa cara de su fele, e pariat chi esseret a puntu de cròm-

pere a calicunu.«So pretendende sos deretos meos» at naradu issa. «Bostè diat dèvere tènnere unu pagu de sensu de su decoru» at

naradu su sennor Holohan.«Ite dia dèvere tènnere deo?... Cando pedo chi fìgia mea siat pa-

gada non resesso a otènnere una risposta tzivile».

Page 148: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

148DUBLINESOS

Issa at isconchinadu e l’at bènnidu una boghe de pessone bar-rosa:

«Bostè devet faeddare cun su segretàriu. Non sunt afares meos. Chi s’arranget».

«Deo creia chi bostè esseret una sennora» at naradu su sennor Hoholan, andende·si·nche pinnigu.

Pustis, su cumportamentu de sa sennora Kearney est istadu cundennadu dae totus: totus ant aprovadu su chi at fatu su Comi-tadu. Issa est abbarrada in s’oru de sa ghenna, irromasida a su fele, briende cun su maridu e sa fìgia, moende sas manos a un’ala e a s’àtera. At isetadu finas a cando no est istadu tempus de cumint-zare sa segunda parte, isperende che calicunu de sos segretàrios si l’esseret acurtziadu. Ma sa sennorina Healy at acunsentidu cun gentilesa a fàghere unu o duos acumpangiamentos. Sa sennora Kearney s’est dèvida pònnere a un’ala pro permìtere a su barìtonu e a s’acumpangiadore de andare a su palcu. Est abbarrada firma pro un’iscuta, comente un’imàgine inchieta de pedra e, cando sas pri-mas notas de sa cantzone li sunt cròmpidas a s’origra, at agarradu sa capa de sa fìgia e at naradu a su maridu :

«Crama una carrotza!».Isse est andadu deretu. Sa sennora at ghetadu sa capa in coddu

a sa fìgia e l’at postu infatu. Comente fiant colende in su passadissu s’est arressada e s’at abbaidadu in cara a Hoholan:

«No agabbat inoghe» at naradu.«Pro mene, imbetzes, agabbat inoghe» at naradu su sennor Ho-

holan.Kathleen, maseda, at postu infatu a sa mama. Se sennor Hoho-

lan s’est postu a passigiare in dae in antis e in dae segus in s’aposen-tu, in chirca de s’asseriare ca fiat in corrias de fogu.

«Ite sennora geniosa» at naradu, «oh, ite sennora geniosa».«As fatu sa cosa giusta», at naradu su sennor O’Madden Bur-

ke, imbaradu a su paracu comente pro marcare su fatu chi fiat de acordu.

Page 149: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

149 James Joyce

UNA GRÀTZIA

Duos òmines chi fiant colende in cue ca fiant andados a su ba-gnu ant proadu a nche lu pesare: ma non b’aiat isperu. Isse fiat aco-gonadu in su cumintzu de s’iscala in ue fiat rutu. Sunt resessidos a lu furriare. Su capeddu fiat lodduradu pagos metros prus addane e sos cartzones fiant prenos de sa brutura e de su ludru de su tretu de pamentu in ue fiat rutu, cara a terra. Sos ogros fiant cungiados e fiat sorrogrende. Una ria fine de sàmbene fiat essende a gùtziu a gùtziu dae un’ala de sa buca.

Custos duos òmines e unu de sos tzilleràrgios nche l’ant artiadu in s’iscala e l’ant imbaradu in su pamentu de su tzilleri. In duos minutos est istadu inghiriadu dae unu grùstiu de pessones. Su mere de su tzilleri at pregontadu a totus chie fiat e chi fiat cun isse. Nemos ischiat chie fiat, ma unu de sos tzilleràrgios at naradu chi l’aiat servidu unu tzichete de rum.

«A sa sola fiat?» at pregontadu su mere.«Nono. B’aiat duos òmines cun isse».«E in ue sunt?».Nemos l’ischiat; una boghe at naradu:«Lassade·li àera. S’est dismajadu».Sas pessones a fùrriu si sunt allargadas ma deretu si sunt tor-

radas a acurtziare. Si fiat formada una medalla iscura de sàmbene intre sa conca de s’òmine e su pamentu a mosàicu. Su mere, in pessamentu ca sa cara de s’òmine fiat chisinatza, at fatu cramare unu politzotu.

Su collete de s’òmine fiat isbutonadu e su nodu de sa cravata isortu. Isse at abertu sos ogros pro un’iscuta, at suspiradu e los at torrados a cungiare. Unu de sos òmines chi nche l’aiat carradu a su-bra teniat unu capeddu de seda dinged in manu. Su mere at torradu a pregontare si calicunu ischiat chie aiat fertu s’òmine o a ue fiant andados sos amigos suos. Sa ghenna s’est aberta e est intrada una guàrdia manna manna. Sa gente chi l’aiat postu infatu in su gutu-

Page 150: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

150DUBLINESOS

reddu s’est riunida in foras de sa ghenna, gherrende pro abbaidare dae sos pannellos de bidru.

Su mere deretu at cumintzadu a contare su chi ischiat. Sa guàr-dia, unu giòvanu cun liniamentos firmos e tostos, lu fiat ascurten-de. Isse moviat a bellu sa conca a dereta e a manca, e dae su mere a s’òmine a terra, comente chi esseret timende de èssere sa vìtima de carchi trampa. Tando si nch’at catzadu sos guantes, nch’at bo-gadu unu cartularieddu dae su corpete, at lintu sa punta de su lapis e s’est ammaniadu a iscrìere. Isse at pregontadu, cun un’atzentu provintziale suspetu:

«Chie est s’òmine? Ite si narat e cale est s’indiritzu suo?».Unu giòvanu bestidu a tziclista s’at abertu su caminu in mesu

de sa gente chi fiat a fùrriu. S’est inghenugradu deretu a curtzu a s’òmine fertu e at pedidu abba. Finas sa guàrdia s’est inghenugrada pro agiuare. Su giòvanu nch’at sabunadu sa buca insambenada de s’òmine fertu e tando at pedidu unu pagu de brandy. Sa guàrdia at repìtidu s’òrdine cun unu tonu autoritàriu de boghe finas a cando no est arribbadu unu tzilleràrgiu cun una tassa prena. Su brandy nch’est intradu a fortza in su gùturu de s’òmine. In pagos segundos isse at abertu sos ogros e s’est abbaidadu a fùrriu. At abbaidadu su chircu de caras a inghìriu suo, cumprendende ite fiat capitadu, e at gherradu pro si pesare ritzu.

«Bene istat, como ?» at pregontadu su giòvanu bestidu a tzicli-sta.

«Eja, no est nudda» at naradu s’òmine fertu, chirchende de si mantènnere ritzu.

L’ant agiuadu a abbarrare fichidu. Su mere at naradu carchi cosa a propòsitu de un’ispidale e calicunu de sos chi fiant a fùrriu at dadu unu cussìgiu. L’ant postu in conca su capeddu de seda tottu aprighigionadu. Sa guàrdia l’at pregontadu:

«In ue istat a domo?».S’òmine, sena rispòndere, at cumintzadu a si tòrchere sas alas

de sos mustatzos. At minimizadu s’inzidente. Non fiat nudda, at

Page 151: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

151 James Joyce

naradu: petzi un’intzidente de nudda. Faeddaiat cun sa buca totu impastada.

«In ue istat?» at torradu a nàrrere sa guàrdia. S’òmine at naradu chi li deviant cramare unu carrotza. In s’ìnteri

chi si nde fiat faeddende, un’òmine artu, istrìgile e carrricraru, cun unu gabbanu longu e grogu, est bènnidu dae fundu de su tzilleri.

«Ohè, Tom! Ite problema b’at?».«Oh, no est nudda» at naradu s’òmine. Sa pessone acudida a ùrtimu s’at abbaidadu sa figura mìsera chi

teniat in dae in antis, tando s’est furriadu a sa guàrdia, narende:«Est totu a postu, sa guàrdia. Nche l’acumpàngio a domo».Sa guàrdia s’at tocadu s’elmetu e at rispostu:«Andat bene, su sennor Power!».«Ajò, como, Tom» at naradu su sennor Power, leende s’amigu

a unu bratzu, «ossos truncados non bi nd’at. Tando, a bi la faghes a caminare?».

Su giòvanu bestidu a tziclista at leadu s’òmine a s’àteru bratzu e sa gente s’est iscostiada pro los fàghere colare.

«Comente t’est capitadu totu custu?».«Nch’est rutu dae s’iscala» at naradu su giòvanu.«Li so a beru reconnoschente» at naradu s’òmine fertu,

mandighende·si sas paràulas. «De nudda».«E si nos leamus unu pagu de...».«Non como. Non como».Sos tres òmines ant lassadu su tzilleri e totu sa gente chi b’aiat

nch’est colada in sas ghennas pro nch’essire a su gutureddu. Su mere nch’at acumpangiadu sa guàrdia a s’iscala pro ispetzionare su logu de s’intzidente. Issos sunt istados de acordu chi s’òmine deviat àere pèrdidu s’echilìbriu. Sos clientes sunt torrados a su bancone e unu tzilleràrgiu at cumintzadu a nche bogare sas tratas de sàmbene dae su pamentu.

Cando sunt arribbados a Grafton Street, su sennor Power at

Page 152: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

152DUBLINESOS

cramadu un’ outsider 16. S’òmine fertu at naradu, male comente podiat, mandighende·si sas paràulas :

«Li so reconnoschente a beru. Ispero chi nos amus a torrare a bìdere».

S’assuconu de su dolore chi aiat cumintzadu a intèndere l’aiat fatu, in parte, torrare sìncheru.

«Non si pòngiat pessamentu» at naradu su giòvanu.S’ant dadu un’astrinta de manu. A su sennor Kernan nche l’ant

fatu artiare a sa carrotza e, in s’ìnteri chi su sennor Power fiant den-de inditos a su ghiadore, isse at espressadu sa reconnoschèntzia sua a su giòvanu e at naradu chi fiat dispràghidu ca non s’aiant bufadu unu tzichete paris.

«A s’àtera bia» at naradu su giòvanu. Sa carrotza est andada chirru a Westmoreland Street. Cando

nch’at coladu su Ballast Office in su relògiu s’est bidu chi fiant sas noe e mesu. Unu bentu forte de levante fiat sulende dae sa foghe de su riu. Se sennor Kernan fiat acogonadu pro su fritu. S’amigu l’at pregontadu comente fiat capitadu s’intzidente.

«Non, non...» at rispostu semper faeddende in cudda manera, «m’apo fatu male a sa limba».

«Mustra». S’àteru s’est incrunadu e at abbaidadu in intro de sa buca de su

sennor Kearney ma no est resessidu a bìdere nudda. At allutu unu luminu e, cuerrende·lu cun sa giunta de sas manos, at abbaidadu torra a intro de sa buca chi su sennor Kearney at abertu ponende mente. Su movimentu ondulatòriu de sa carrotza acurtziaiat e al-largaiat su luminu dae sa buca aberta. Sas dentes de bassu e sas ghinghias fiant cugugiadas dae sàmbene apedradu e unu biculed-du de limba pariat chi fiat istadu segadu a mossu. Su luminu nch’est istadu mortu.

«Est una cosa lègia» at naradu su sennor Power.

16 Carrotza a duas rodas ghiada dae sos caddos

Page 153: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

153 James Joyce

«Nono, no est nudda» at naradu su sennor Kerman, cungende sa buca e tirende·si in tzugru su collete de su gabbanu illudratzadu.

Su sennor Kearney fiat unu rapresentante de cumèrtziu de s’is-cola betza e creiat in sa dinnidade de su traballu suo. No l’aiant mai bidu in tzitade sena unu capeddu de seda bastante bonu e una paja de cambaritas. Cun custas duas bestimentas, naraiat, un’òmine istat semper bene. Isse sighiat sa traditzione de su Napoleone suo, su grandu Blackwhite, chi cada tantu nd’evocaiat sa memòria intre legenda e parodia. Sos mètodos modernos de cumèrtziu li fiant ser-vidos petzi pro li fàghere abèrrere un’ufitzieddu in Crove Street, chi in sa serranda b’aiat iscritu su nùmene de sa dita e s’indiritzu, London, E.C. Subra de sa tziminea de s’ufitzieddu fiat alliniadu unu batallione minore de botes de prumu e in sa mesa in dae in antis de sa ventana b’aiat bator o chimbe tzicherones mesu prenos de unu lìcuidu nieddu. Dae custos tzicherones su sennor Kearney tastaiat su te. Nde leaiat una bucada, lu suspiat, si nde prenaiat su chelu de sa buca e nche lu gruspiat in sa ferrada. Tando si pasaiat pro lu giuigare.

Su sennor Power, un’òmine prus giòvanu meda, traballaiat in su Royal Irish Constabulary Office in Dublin Castle. S’arcu de sa crèschida sotziale sua intersecaiat s’arcu de su declinu sotziale de s’amigu, ma su declinu de su sennor Kernan fiat abbrandadu dae su fatu chi tzertos amigos chi l’aiant connotu cando fiat in su puntu prus artu de sa resessida sua lu cunsideraiant galu una pessone de cabbale. Su sennor Power fiat unu de custos amigos. Sos dèpidos suos inesplicàbiles fiant proverbiales in mesu de sos amigos suos; isse fiat una pessone alligra.

Sa carrotza s’est arressada in dae in antis de una domita in Glasnevin road e a su sennor Kerman l’ant agiuadu a intrare a domo. Sa mugere nche l’at corcadu in s’ìnteri chi su sennor Power fiat sèidu giosso in coghina pregontende a sos pitzinnos a ue an-daiant a iscola e in cale annu fiant. Sos pitzinnos, duas fèminas e un’omineddu, cussentes de sos problemas de su babbu e de s’as-sèntzia de sa mama, ant cumintzadu a s’ingiogatzare cun isse. Isse

Page 154: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

154DUBLINESOS

est abbarradu meravigiadu dae sos modos issoro e dae s’atzentu chi teniant faeddende, e s’at postu unu pagu de pessamentu. A pustis de pagu sa sennora Kernan est intrada a coghina, esclamende :

«Cosa de bìdere est. S’at a ruinare, àteru chi nono. Est dae chenàbura chi est bufende».

Su sennor Power s’est dadu de ite fàghere pro li crarire chi isse no nde teniat neghe, chi fiat istadu petzi un’intzidente. Sa sennora Kerman, ammentende·si sos ufìtzios bonos de su sennor Power in ocasione de sas brias chi b’aiat àpidu in domo, e gasi etotu presti-gheddos medas chi lis aiant fatu còmodu, at naradu :

«Oh, no lu nerat a mie, su sennor Power. Giai l’isco chi bostè est amigu suo, non che a àteras pessones chi ant ite de fàghere cun isse. Pro custas pessones totu andaiat bene finas a cando isse at tentu dinare in bugiaca chi lu manteniat a largu dae sa mugere e dae sa famìlia. Ite amigos bellos! Chie fiat cun isse custu sero, a si podet ischire?»

Su sennor Power at isconchinadu sena nàrrere nudda. «Mi dispraghet» at sighidu, «chi no apo nudda de li cumbidare.

Ma si isetat un’iscuta ando a ue Fogarty’s, inoghe in sa contonada». Su sennor Power s’est pesadu ritzu. «Fiamus isetende chi esseret ghiradu a domo cun su dinare. Pa-

ret chi isse non pesset mai chi tenet una domo».«Ah, como, sa sennora Kerman», at naradu su sennor Power,

«amus a pessare a girare fògiu. Apo a faeddare cun Martin. Est s’òmine adatu. Amus a andare a ue est isse, unu de custos seros, e l’amus a faeddare».

Issa nche l’at acumpangiadu a sa ghenna. Su ghiadore fiat an-dende a dae in antis e a dae segus e fiat movende sos bratzos in chirca de si caentare.

«Est istadu manerosu a beru a nche lu batire a domo» at naradu issa.

«Non b’at de ite» at naradu su sennor Power. Nch’est artiadu a sa carrotza. Deretu at mòvidu, cun alligria, s’at

illiadu su capeddu pro la saludare.

Page 155: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

155 James Joyce

«Nd’amus a fàghere un’òmine nou», at naradu, «note bona, sa sennora Kerman».

...............................................................................................................

Sos ogros transidos de sa sennora Kerman ant sighidu sa car-rotza finas a cando non s’est bida prus. Tando issa at furriadu sos ogros, est intrada a intro de domo e at isboidadu sas bugiacas de su maridu.

Issa fiat una fèmina ativa e pràtica, intrada in edade. Pagu tem-pus in antis aiat fatu festa pro sos bintighimbe annos de matri-mòniu e aiat rennovadu s’intimidade cun su maridu ballende su waltzer cun isse cun s’acumpangiamentu de su sennor Power. In sos tempos de su cortegiamentu cunsideraiat su sennor Kerman bastante galante: e galu oe curriat a s’intrada de crèsia cando inten-diat chi b’aiat unu cojuiu e, cando bidiat sos isposos noos, deretu pessaiat cun praghere mannu a cando fiat essida dae su Star of the Sea Church in Sandymount 17 imbarada a su bratzu de un’òmine alligru e flòridu chi fiat bestidu in manera elegante cun una redin-gote e una paja de pantalones lavanda e teniat unu capeddu de seda mantesu cun galania in s’àteru bratzu. A pustis de tres chidas aiat agatadu sa vida de mugere infadosa e, cando fiat cumintzende a l’a-gatare insuportàbile, fiat devènnida mama. Sa parte de mama non teniat pro issa dificultades insuperàbiles e pro bintighimbe annos aiat guvernadu sa domo cun cumpetèntzia pro more de su maridu. Sos duos fìgios prus mannos fiant acotados. Unu traballaiat in una butega de bestires in Glasgow e s’àteru faghiat s’impiegadu pro unu mercante de tè in Belfast. Fiant fìgios bonos, iscriiant cun regulari-dade e cada tantu mandaiant dinare a domo. Sos àteros fìgios fiant galu in iscola.

S’incras su sennor Kerman at mandadu una lìtera a s’ufìtziu e si

17 Crèsia cattòlica dedicada a sa Biada Vìrghine Maria (Stella Maris: Star of the Sea) in su bidditzolu de Sandymount a una duas mìglias a sud – est de Dublinu

Page 156: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

156DUBLINESOS

nch’est abbarradu in letu. Issa l’at ammaniadu unu beef-tea 18 e l’at briadu meda. Atzetaiat sas intemperàntzias suas frecuentes comen-te parte de su clima, lu curaiat comente si tocat cando fiat malàidu e semper proaiat a lu fàghere ismurgiare. B’aiat maridos peus de isse. Isse non fiat istadu mai violentu dae cando sos pitzinnos fiant crèschidos e issa ischiat chi isse diat èssere andadu finas a s’agabbu de Thomas Street 19 e bi diat èssere torradu finas pro fàghere un’or-dinatzione de pagu contu.

Duas dies a pustis sos amigos sunt andados a lu visitare. Issa los aiat fatos intrare a s’aposentu de dormire, chi s’àera fiat prena de fragu malu, e lis at postu sas cadreas a curtzu a su fogu. Sa limba de su sennor Kernan, chi su fatu chi cada tantu li faghiat male l’aiat postu de malispètzia durante sa die, s’est fata prus educada. Isse fiat sèidu in su letu, imbaradu a sos cabitzales, e su pagu colore de sos càvanos prenos faghiat pessare chi fiant fatos de chinisa caente. S’est iscusadu pro su disòrdine de s’aposentu ma, in su matessi tem-pus, los abbaidaiat unu pagu cun fieresa, sa fieresa de su veteranu.

Isse no ischiat chi fiat sa vìtima de unu cumplotu chi sos amigos suos, su sennor Cunningham, su sennor M’Coy e su sennor Power, aiant disveladu a sa sennora Kernan in sa sala de intrare. S’idea l’aiat tenta su sennor Power, ma l’aiat isvilupada su sennor Cun-nimgham. Su sennor Kernan beniat dae una famìlia protestante e, mancari s’esseret cunvertidu a sa fide catòlica cando si fiat cojuadu, no aiat frecuentadu sa crèsia pro binti annos. In prus, cada tantu l’agradaiat a l’achirrare carchi paràula de crìtica a su catolighèsimu.

Su sennor Cunningham fiat pròpiu s’òmine adatu pro custa tzircustàntzia. Fiat unu collega prus mannu de su sennor Power. Sa vida familiare sua non fiat ditzosa meda. Sa gente lu cumpatiat ca si ischiat chi si fiat cojuadu cun una fèmina impresentàbile chi fiat un’imbreagola sena remèdiu. Isse aiat arredadu sa domo pro issa

18 Cosa de bufare fata cun cantzos buddidos de petza bùvula chi si dat a sos malàidos pro lis fàghere intrare gana19 In ue b’aiat una fàbrica de birra

Page 157: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

157 James Joyce

ses bias; e cada bia issa aiat fatu pignorare sos mòbiles a nùmene suo.

Totus teniant rispetu pro s’iscuru de su sennor Cunningham. Isse fiat a beru un’òmine sensìbile, autorìvile e intelligente. Su to-stìghine suo fatu de connoschèntzia umana, de atzudesa naturale afinada dae una frecuentatzione longa de sos cummissariados de politzia, fiat istadu abbrandadu dae un’immersione curtza in sas abbas de sa filosofia generale. Isse fiat informadu bene. Sos amigos si incrunaiant a sas opiniones suas e pessaiant chi sa cara sua fiat che a sa de Shakespeare.

Cando l’aiant disveladu su cumplotu sa sennora Kerman aiat naradu:

«Lasso totu in manos suas, su sennor Cunningham».A pustis de unu cuartu de sèculu de vida matrimoniale issa te-

niat a beru pagas illusiones. Sa religione pro issa fiat un’abitùdine e suspetaiat chi un’òmine de s’edade de su maridu non diat àere cambiadu meda in antis de mòrrere. Issa fiat tentada de bi bìdere un’apropiadesa curiosa in s’intzidente e, si no aeret tìmidu a pàr-rere una chi l’agradat su sàmbene, diat àere naradu chi sa limba de su sennor Kernan non diat sufrire meda dae su de èssere istada acurtziada. Semper e cando, su sennor Cunningham fiat un’òmine capatzu; e sa religione fiat sa religione. S’ischema diat àere pòdidu fàghere bene e, a su nessi, non podiat fàghere male. Sos pessamen-tos suos non fiant istravagantes. Issa creiat in manera firma chi su Sacru Coro fiat, in generale, sa prus ùtile de sas devotziones catòli-cas, e aprovaiat totu sos sacramentos. Sa fide sua fiat cunfinada a sa coghina ma, si bi lu diant àere impostu, issa aiat àpidu pòdere crèere finas in su banshee20 o in s’Ispìridu Santu.

Sos òmines ant cumintzadu a faeddare de s’intzidente. Su sen-nor Cunningham at naradu chi una bia aiat connotu unu casu sìmile. Un’òmine de setanta annos s’aiat truncadu sa limba a mos-

20 Pantàsima de sa traditzione irlandesa chi annùntziat chi in una domo est arribbende sa morte.

Page 158: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

158DUBLINESOS

su durante un’atacu epilèticu e sa limba bi l’aiant torrada a atacare e isse fiat torradu che a in antis.

«Bene, deo no apo setanta annos».«Est a su chi cheret Deus» at naradu su sennor Cunningham.«Non ti dolet, como?» at pregontadu su sennor M’Coy. Su sennor M’Coy fiat istadu in àteros tempos unu tenore de va-

lore. Sa mugere, chi fiat istada una soprano, galu imparaiat a sos giovaneddos a sonare su pianoforte. Sa lìnia de sa vida sua no aiat tentu sa distàntzia prus curtza intre duos puntos, e in tzertos pe-riòdos si fiat dèvidu pròpiu arrangiare pro campare. Isse aiat fatu s’impiegadu in sa Midland Railway21, s’agente publitzitàriu pro The Irish Times e The Freeman’s Journal, s’agente pro una dita chi ben-diat carbone, s’investigadore privadu, s’impiegadu in s’ufìtziu de su Sub-Sheriff22 e dae pagu fiat devènnidu segretàriu in su City Co-roner23. S’incàrrigu nou suo fiat interessante in manera particulare in su casu de su sennor Kernan.

«Dolore? Non meda» at rispostu su sennor Kernan. «Ma mi fa-ghet istare gasi male. M’intendo comente chi tèngia gana de bòm-bere».

«Cussu est s’alcol» at naradu su sennor Cunningham a firmu. «Nono» at naradu su sennor Kerman. Deo pesso chi mi so ri-

friadu in sa carrotza. B’at carchi cosa chi b’est benende in su gùtu-ru, catarru o...».

«Mucu» at naradu su sennor M’Coy.«Est comente chi siat falende in su gùturu; est una cosa chi

bulùgiat».«Eja, eja» at naradu su sennor M’Coy, «est dae petorras». At abbaidadu su sennor Cunningham e su sennor Power cun

un’aèrgiu de disafiu. Su sennor Cunningham at fatu chi eja cun sa conca, in presse in presse, e su sennor Power at naradu:

21 Su tretu de ferrovia chi collegaiat Dublinu cun Galway22 S’ufìtziu pro liberare dae dèpidos e ipotecas23 S’Ufìtziu chi faghet sas inchiestas pro sas mortes chi non tenent càusas naturales

Page 159: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

159 James Joyce

«Ah, totu andat bene cando agabbat bene».«Ti so a beru reconnoschente, amigu meu» at naradu su malài-

du. Su sennor Power at iscotzuladu sa manu.«Cussos àteros duos òmines chi fiant cun megus».«Cun chie fiais?» at pregontadu su sennor Cunningham.«Unu fulanu. No nd’isco ite si narat. Ite diàulu si narat? Un’omine

minore cun sos pilos brundos rujòngios».«E chie àtere?».«Hatford».«Mh,» at naradu su sennor Cunningham.Cando su sennor Cunningham at fatu custu cummentu totus

fiant a sa muda. Si ischiat chi isse teniat fontes segretas de infor-matzione. In custu casu su monosìllabu teniat un’intentu morale. Su sennor Hatford, a bias, formaiat unu de sos grupos chi lassa-iant sa tzitade sa domìniga pagu a pustis de mesudie cun s’idea de arribbare cantu prima a carchi pub in sa periferia de sa tzitade in ue sos cumponentes de custos grupos si cualificaiant comente bona-fide travellers 24. Ma sos amigos viagiadores no aiant cuadu mai sas orìgines suas. Isse aiat cumintzadu a traballare comente fi-nantziadore chi imprestaiat a usura sumas minores de dinare a sos operajos. A pustis de pagu tempus, si fiat assotziadu cun un’òmine bassu e grassu, su sennor Goldberg, de sa Liffey Loan Bank. Man-cari chi isse esseret fidele a su còdighe èticu giudàicu, sos amigos suos catòlicos, cada bia chi issos in pessone o calicunu chi con-noschiant fiat vìtima de sas esatziones suas, faeddaiant male de isse, definende·lu catòlicu irlandesu, narende chi fiat un’illiteradu e bidende unu sinnu craru de sa disaprovatzione divina in su fatu chi

24 Cunforma a sa lege pro sa distributzione de s’alcol, sos locales podiant bèndere alcòlicos in foras de sas oras regulares petzi a viagiadores in bona fide (bona-fide travelleres, pretzisamente) . Si presuponiat, difatis, chi sos viagiadores (est a nàrrere, sas pessones chi s’aiant fatu nessi chimbe mìglias dae su logu in ue aiant coladu sa note in antis) non teniant sa possibilidade de si pasare pro bufare in sos oràrios prevididos dae sa lege.

Page 160: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

160DUBLINESOS

su fìgiu fiat fertu a conca. Àteras bias, in càmbiu, faeddaiant bene de sas calidades suas.

«Dia chèrrere ischire a ue est andadu» at naradu su sennor Ker-nan.

Isse disigiaiat chi sos particulaes de s’intzidente esserent abbar-rados pagu craros. Disigiaiat chi sos amigos suos aerent pessadu chi isse e su sennor Hartford s’esserent pèrdidos pro faddina. Sos amigos suos, chi ischiant bene comente bufaiat su sennor Harford, sunt abbarrados a sa muda.

«Totu andat bene cando agabbat bene».Su sennor Kernan at cambiadu argumentu totu in unu. «B’aiat unu giòvanu comente si tocat, cussu dotore», at naradu,

«si no esseret istadu pro isse».«Oh, si no esseret istadu pro isse» at naradu su sennor Power,

«diant èssere istadas sete dies de presone sena mancu una multa in alternativa».

«Eja, eja», at naradu su sennor Kerman, chirchende de ammen-tare, «m’ammento chi bi fiat unu politzotu. Pariat una pessone co-mente si tocat. Comente est capitadu totu?».

«Est capitadu chi fias cotu che pipa, o Tom» at naradu, sèriu, su sennor Cunningham.

«Giai est a beru», at naradu su sennor Kerman, sèriu finas isse. «Supòngio chi as reguladu sas cosas cun sa guàrdia, o Jack» at

naradu su sennor M’Coy.Su sennor Power no aiat abbandonadu s’usu de su nùmene cri-

stianu suo. Non fiat severu, ma non podiat ismentigare chi su sen-nor M’Coy dae pagu aiat fatu una crutziada in chirca de valiged-das bintibator oras e valìgias pro pònnere bestires, in manera de permìtere a sa sennora M’Coy de cumprire impinnos imaginàrios. Prus de su fatu chi isse fiat istadu vìtima, li dispraghiat su fatu chi su giogu fiat duradu pagu. At rispostu a sa pregonta, duncas, co-mente chi l’aret fata su sennor Kerman.

Su contu at fatu indinnare a su sennor Kerman. Isse s’intendiat òmine de tzitade, disigiaiat a vìvere cun sa tzitade sua in tèrmines

Page 161: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

161 James Joyce

mutualmente onoràbiles e risentiat cada ofesa dae sos chi isse mu-tiat pessones rùsticas.

«Est pro custu chi pagamus sas tassas?» at pregontadu, «pro aproendare e bestire custos delincuentes ignorantes...ca non sunt àteru».

Su sennor Cunningham s’est postu a rìere. Isse fiat un’ufitziale pùblicu petzi in sas oras de ufìtziu.

«E comente diant pòdere èssere diferentes, o Tom?» at naradu.Isse at naradu cun tonu de cumandu, leende un’atzentu provint-

ziale tostu:«65, lea su càule tuo!».Totus si sunt postos a rìere. Su sennor M’Coy, chi cheriat intrare

in s’arresonu a mala gana, at fatu sa finta chi no aeret intesu mai sa paristòria. Su sennor Cunningham at naradu:

«Nat chi custu càpitat in sas casermas in ue addestrant custos tontos. Su sergente los faghet pònnere in fila contra a su muru e lis faghet artiare sos pratos in artu».

Isse at illustradu s’istòria cun gestos grotescos. «A ora de gustare, est craru. Issos tenent una dischedda manna

putzinosa de càule in dae in antis issoro in sa mesa e una cullera manna putzinosa chi paret una pala. Isse collit una cullera de càu-le e la ghetat in artu, e cussos iscuros devent chircare de nche lu fàghere rùere in su pratu issoro: 65, lea su càule tuo!».

Totus ant torradu a rìere; ma su sennor Kernan fiat galu indin-nadu. Isse naraiat chi cheriat mandare una lìtera a sos giornales.

«Custos yahoos 25 male acudidos» at naradu, «semper in chirca de cumandare sa gente. Giai l’schis bene, o Martin, ite casta de pes-sones sunt».

Su sennor Cunningham at dadu su pàrrere suo de pessone de cabbale:

«Est comente in totue in su mundu», at naradu, «nd’agatas ma-los comente nd’agatas bonos».

25 Sas creaturas simiescas de su de bator libros de Jonathan Swift Gulliver’s Travels

Page 162: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

162DUBLINESOS

«Oh, eja, ammito chi si nd’agatat finas bonos», at naradu su sen-nor Kernan, sudisfatu.

«Est mègius a non tènnere ite de fàghere cun custas pessones», at naradu su sennor M’Coy. «Custu est su pàrrere meu!».

Sa sennora Kernan est intrada a s’aposentu e, ponende una safa-ta in sa mesa, at naradu:

«Servide·bos, sos sennores».Su sennor Power s’est pesadu a sa ritza pro servire, porrende·li

sa cadrea. Issa at revudadu, narende chi fiat prantzende robba in bassu, e, a pustis de àere iscambiadu unu tzinnu de conca cun su sennor Cunningham in palas de su sennor Power, s’est ammaniada a essire dae s’aposentu. Su maridu l’at cramada:

«Nudda tenes pro mene, coro meu?».«Oh, tue! S’imbesse de sa manu, pro tene» at naradu sa sennora

Kernan, dengosa. Su maridu tando l’at naradu:«Nudda pro su pitzinnu, s’iscureddu!».Isse teniat una cara e una boghe gasi còmicas chi totus si sunt

postos a rìere in s’ìnteri chi si ghetaiant a bufare.Sos òmines ant bufadu dae sas tassas, ant torradu a pònnere sas

tassas in sa mesa e ant pasadu. Tando su sennor Cunnimgham s’est furriadu a s’ala de su sennor Power e at naradu comente faghende finta de nudda:

«Tando, Jack, giòvia note as naradu?».«Eja, giòvia» at naradu su sennor Power.«Andat bene» at naradu deretu su sennor Cunnimgham.«Nos podimus addoviare in su de M’Auley» at naradu su sennor

M’Coy, «est su logu chi andat mègius».«Ma non devimus istentare» at naradu su sennor Power, cuida-

dosu, «ca est seguru chi b’at a àere unu muntone de gente in chirca de intrare».

«Nos podimus bìdere a sas sete e mesu» at naradu su sennor M’Coy.

«Andat bene» at naradu su sennor Cunningham.

Page 163: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

163 James Joyce

«A sas sete e mesu a su de su sennor Auley».B’at àpidu un’iscuta de mudìmene. Su sennor Kernan fiat iseten-

de a bìdere si sos amigos si fidaiant de isse. Tando at pregontadu:«Ite est s’idea?».«Oh, nudda», at naradu su sennor Cunningham, «est petzi una

cosighedda chi semus ammaniende pro giòvia».«S’òpera, no?» at naradu su sennor Kernan.«Nono, nono», at naradu su sennor Cunningham cun unu tonu

evasivu, «est petzi una cosighedda...ispirituale».«Oh», at naradu su sennor Kerman.Deretu totus si sunt ammudados. Tando su sennor Power at

naradu, totu in unu:«A ti nàrrere su beru, o Tom, devimus fàghere unu ritiru ispi-

rituale».«Ah, pròpiu gasi est» at naradu su sennor Cunningham, «Jack e

deo e M’Coy nos devimus sabunare s’ànima dae su pecadu».Isse at naradu sa metàfora cun energia maschile e, animadu dae

sa boghe sua etotu, at sighidu:«A lu bides, nois podimus ammìtere chi semus unu bellu gru-

stu de malintrannados, totu cantos. Deo naro chi totu cantos», at agiuntu cun gentilesa isgrabada e furriende·si a s’ala de su sennor Power, «nos devimus cunfessare!».

«Deo mi cunfesso» at naradu su sennor Power.«E finas deo mi cunfesso» at naradu su sennor su sennor M’Coy.«Tando nos devimus totus sabunare s’ànima dae su pecadu» at

naradu su sennor Cunningham.Totu in unu est partu chi l’at bènnidu unu pessamentu. S’eta

furriadu a su malàidu e l’at naradu:«A l’ischis, o Tom, ite m’at capitadu? A ti dias pòdere pònnere

cun nois e diamus èssere in bator».«Idea bona» at naradu su sennor Power, «su de bator de sa

cumpangia».Su sennor Kerman est abbarradu a sa muda. Sa proposta no li

Page 164: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

164DUBLINESOS

pariat interessante meda, ma, sigomente aiat cumpresu chi carchi ente ispirituale si poniat pessamentu pro isse, at pessadu chi fiat pro more de sa dinnidade e de su rigore suo. Est abbarradu sena in-trare in s’arresonu pro tempus meda, petzi ascurtende, cun un’àera de ostilidade tranchilla, sas discussiones de sos amigos a pitzu de sos gesuitas.

«Deo non tèngio un’opinione gasi lègia de sos gesuitas» at na-radu, in fines, intervenende. «Est un’òrdine in ue tenent in contu sa cultura. Deo pesso finas chi sunt intentzionados bene».

«Sunt s’òrdine prus mannu de sa Crèsia, o Tom» at naradu su sennor Cunningham cun entusiasmu. Su generale de sos gesuitas istat a curtzu a su Paba.

«Non b’at de si faddire», at naradu su sennor M’Coy, «si tue cheres una cosa fata bene e sena isballos, tando andas a unu ge-suita. Sunt pessones comente si tocat. t’apo a contare unu fatu...».

«Sos gesuitas sunt un’organizatzione comente si tocat» at nara-du su sennor Power.

«S’òrdine de sos gesuitas tenet unu caràtere particulare», at na-radu su sennor Cunningham, «totu sos àteros òrdines de sa crèsia, a sa fine, sunt istados reformados, ma s’òrdine de sos gesuitas no est istadu reformadu mai. No at tentu mai una decaida».

«Gasi est?» at pregontadu su sennor M’Coy.«Custu est unu fatu», at naradu su sennor Cunningham, «custa

est istòria».«Abbàida sa crèsia, puru», at naradu su sennor Power, «abbàida

sa parròchia issoro».«Sos gesuitas òperant pro sas classes artas», at naradu su sennor

M’Coy.«Eja», at naradu su sennor Power.«Eja», at naradu su sennor Kerman, «est pro custu chi ando de

acordu cun issos. Non sunt che a sos de su cleru seculare, innoran-tes e barrosos».

«Sunt totus pessones comente si tocat», at naradu su sennor

Page 165: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

165 James Joyce

Cunningham, pro parte sua. «Su cleru irlandesu est cunsideradu bene in totu su mundu».

«Oh, eja» at naradu su sennor Power.«Non che a carchi òrdine religiosu in su continente», at naradu

su sennor M’Coy, «indinnos de su nùmene».«Forsis tenes resone», at naradu su sennor Kernan, tzedende.«De seguru tèngio resone», at naradu su sennor Cunningham.

«A istare in su mundu totu custu tempus e a bìdere aspetos medas de su mundu m’at imparadu a valutare sas cosas».

Sos òmines ant torradu a bufare, cadaunu sighende s’esempru de s’àteru. Su sennor Kerman est partu chi fiat cunsiderende sa cosa in sa mente sua. Fiat impressionadu. Teniat unu cunsideru mannu de su sennor Cunnimgham comente pessone chi ischiat valutare sos caràteres e cumprèndere sas pessones a cara. Isse at chertu a ischire prus particulares.

«Oh, est petzi unu ritiru ispirituale, a l’ischis», at naradu su sen-nor Cunningham, «L’est ammaniende Padre Purdon. Est pro òmi-nes de afares, a l’ischis».

«No at a èssere tropu tostu cun nois, o Tom», at naradu su sen-nor Power in manera persuasiva.

«Padre Purdon? Padre Purdon?» at pregontadu su malàidu.«Oh, tue lu deves connòschere, o Tom», at naradu, a firmu, su

sennor Cunningham. «Est a beru una pessone alligra. Est un’òmi-ne de mundu che a nois».

«Ah, mi paret chi lu connosco. Est rujòngiu, artu».«Isse est».«E, nara·mi, o Martin... unu preigadore bonu est?».«Mmmmno... No est pròpiu unu sermone su chi faghet, a l’i-

schis. Est una casta de arresonada amistantziosa, chi sighit su sen-su comunu».

Su sennor Kerman at deliberadu. Su sennor M’Coy at naradu:«Padre Tom Burke, isse fiat istadu sa pessone adata!».«Oh, Padre Tom Burke», at naradu su sennor Cunningham,

«isse fiat un’oradore bonu. Intesu mai l’as, o Tom?».

Page 166: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

166DUBLINESOS

«Si l’apo intesu!» at naradu su malàidu, infadadu. «Bastante! L’apo intesu...».

«Naraiant chi non fiat nudda de particulare comente teòlogu» at naradu su sennor Cunningham.

«Gasi est?» at naradu su sennor M’Coy.«Ah, de seguru, nudda de isballadu, a l’ischis. Solu chi a bias,

narant, preigaiat cosas chi non fiant pròpiu ortodossas».«Ah!...fiat un’òmine lugorosu», at naradu su sennor M’Coy. «Deo l’apo intesu una bia» at sighidu su sennor Kernan. «Non

m’ammento s’argumentu de su discursu, como...Crofton e deo fia-mus in palas de...ite si narat».

«Sa navada» at naradu su sennor Cunningham.«Eja, in palas a curtzu a sa ghenna. Non m’ammento, como...

Ah, eja, fiat faeddende de su Paba, s’ùrtimu Paba. Mi l’ammento bene. A pàrrere meu fiat lugorosu a beru s’istile oratòriu suo. E sa boghe. Oh, Deus meu, sa boghe chi teniat! Su Presoneri de su Vaticanu 26 naraiat faeddende de su Paba. M’ammento a Crofton narende·mi·lu cando semus essidos».

«Ma Crofton no est un’orangista?» at naradu su sennor Power.«Oh, eja», at naradu su sennor Kernan, «e finas un’orangista co-

mente si tocat. Pustis semus andados a su pub de Butler, in Moore Street, e m’ammento bene sas paràulas suas. Kernan, at naradu, nois adoramus a Deus in altares diferentes, at naradu, ma sa fide nostra est sa matessi. M’at impressionadu meda a beru».

«Bi nd’at medas gasi» at naradu su sennor Power, «B’aiat semper protestanes medas in crèsia cando Padre Tom preigaiat».

«Non b’at diferèntzia meda intre nois» at naradu su sennor M’Coy. «Nois e issos creimus in...».

At dudadu pro un’iscuta.«In su Redentore. Solu chi issos non creent in su Paba e in sa

Mama de Deus».«Ma de seguru» at naradu su sennor Cunningham sèriu e sena

26 Si riferit a su fatu chi su re de Itàlia aiat cunchistadu s’Istadu Pontifìtziu e su Paba fiat abbarradu, duncas, “presoneri” de su Vaticanu

Page 167: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

167 James Joyce

dudas, «sa religione nostra est sa religione, sa fide antiga e origina-le».

«Peruna duda subra de custu» at naradu su sennor Kernan cumbintu.

Sa sennora Kernan est bènnida a sa ghenna e at annuntziadu:«B’at unu visitadore pro bois!».«Chie est?».«Su sennor Fogarty».«Oh, a intrare! a intrare!».Una cara ovale e isarvulida est cròmpida a sa lughe. S’arcu de

sos mustatzos brundos suos pende pende si ripetiat in sos chìgios brundos chi s’intundiaiant a subra de sos ogros suos transidos. Su sennor Fogarty fiat unu butegheri de pagu isperu. Sos afares in unu pub li fiant andados male ca sas cunditziones finantziàrias suas l’aiant custrintu a si fornire dae distillerias e fàbricas de birra de segunda categoria. Isse aiat abertu una buteghedda in Glasne-vin Road, in ue si bantaiat chi sos modos suos atiraiant sas pobid-das de domo de sa zona. Isse si cumportaiat cun unu tzertu grab-bu, faghiat sos cumplimentos a sas criaduras e faeddaiat cun una pronùntzia crara. Non fiat sena cultura.

Su sennor Fogarty fiat bènnidu cun unu donu, una mesu pin-ta de whisky ispetziale. At pregontadu cun dilicadesa de sas cun-ditziones de su sennor Kernan, at imbaradu su donu in sa mesa e s’est sèidu in mesu de sa cumpangia in tèrmines de paridade. Su sennor Kernan at apretziadu su donu, mancari ischerat chi fiat un’acontigheddu pro afares galu de regulare intre isse e su sennor Fogarty. Isse at naradu:

«Non tenia duda peruna, tziu meu. A l’aberis, o Jack?».Su sennor Power at torradu a servire. Sas tassas sunt istadas pre-

nadas a còlumu e unu pagu de whisky nch’est essidu a foras. Custu fatore nou at abbiadu sa cunversatzione. Su sennor Fogarty, sèidu in unu tretigheddu de sa cadrea, fiat interessadu in manera parti-culare.

«Su Paba Leone XIII» at naradu su sennor Cunningham, «fiat

Page 168: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

168DUBLINESOS

una de sas lumeras de s’època. S’idea manna sua, a l’ischides, est istada s’unione de sas crèsias latina e grega. Fiat sa finalidade de sa vida sua».

«Deo apo intesu a s’ispissu chi isse fiat unu de sos mègius intel-letuales de Europa», at naradu su sennor Power, «chèrgio nàrrere, a parte su fatu chi fiat Paba».

«Gasi fiat» at naradu su sennor Cunningham, «si non su mègius. Su motu suo comente Paba, a l’ischides, fiat Lux upon Lux – Lughe subra de sa Lughe».

«Nono, nono» at naradu su sennor Fogarty, in birbìlliu, «pesso chi ti ses faddidu. Fiat Lux in Tenebris, pesso, Lughe in s’Iscurigore».

«Ah, eja», at naradu su sennor M’Coy, «Tenebrae».«Pene mente a mie», at naradu su sennor Cunningham cun se-

guesa, fiat Lux upon Lux. E Pio IX, su motu de su predetzessore suo fiat Crux upon Crux, est a nàrrere, Grughe subra de sa Grughe, pro mustrare sa diferèntzia intre sos duos pontificados.

Totus ant atzetadu custa dedutzione. Su sennor Cunningham at sighidu:

«Paba Leone, giai l’ischides, fiat un’istudiosu mannu e unu po-eta».

«Fiat unu pessonàgiu de importu» at naradu su sennor Kernan.«Eja», at naradu su sennor Cunningham. «Isse iscriat poesias in

latinu».«Gasi est?» at naradu su sennor Fogarty.Su sennor M’Coy at tastadu su whisky suo cun praghere e at

iscotzuladu sa conca cun un’intentu duplu, narende:«No est brulla, ti potzo nàrrere».«No amus imparadu custu, o Tom», at naradu su sennor Power,

sighende s’esempru de su sennor M’Coy, «cando semus andados a s’iscola de sos pòveros».

«Sos pitzinnos andaiant a s’iscola de sos pòveros cun unu pagu de torba27»at naradu su sennor Kernan in manera sententziosa. «Su 27 Cada istudente deviat cuntribuire a su riscaldamentu de s’iscola giughende una pagu de torba chi, in cussos tempos, si impreaiat comente combustìbile

Page 169: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

169 James Joyce

sistema antigu fiat su mègius: istrutzione e bastat gasi. Nudda de sas trampas modernas...».

«Pròpiu gasi est» at naradu su sennor Fogarty.«Nudda superfluidades», at naradu su sennor Fogarty.Isse at pronuntziadu sa paràula in manera marcada, tando s’at

bufadu un’àteru tzicu in manera solenne. «Deo mi l’ammento leghende», at naradu su sennor Cunning-

ham, «cussa poesia de Paba Leone subra de s’imbentu de sa foto-grafia, in latinu, est craru».

«Subra de sa fotografia!» at giuiladu su sennor Kernan.«Eja» at naradu su sennor Cunningham.Finas isse at bufadu dae sa tassa.«Beh, a l’ischides», at naradu su sennor M’Coy, «no est sa foto-

grafia una cosa meravigiosa, si bi pessades?».«Oh, de seguru», at naradu su sennor Power, «sas mentes man-

nas podent bìdere sas cosas».«Ah, su poeta narat: Sas mentes mannas sunt a curtzu meda a

su machìghine», at naradu su sennor Fogarty. Su sennor Kernan pariat pessamentadu. Isse at fatu un’isfortzu

pro ammentare sa teoria protestante in unos cantos puntos ispino-sos e, in fines, s’est furriadu a su sennor Cunningham:

«Nara·mi, o Martin», at naradu. «Non b’at àpidu carchi Paba, de seguru, non su chi b’est como, e mancu su predetzessore, cali-cunu de sos Pabas antigos...chi non sighiant pròpiu...chi naras...sas règulas?».

B’at àpidu un’iscuta de mudìmene. Tando su sennor Cunning-ham at naradu:

«Ah, de seguru, bi nd’at àpidu malos...ma sa cosa impressionan-te est custa. Perunu de custos, nen su peus imbreagolu, nen su prus isselleradu, nemos at pronuntziadu mai ex cathedra una paràula de dotrina farsa. No est impressionante custu?».

«Giai est a beru», at naradu su sennor Kernan.«Eja, ca, cando su Paba faeddat ex catedra», at esplicadu su

sennor Fogarty, «est infallìbile».

Page 170: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

170DUBLINESOS

«Eja», at naradu su sennor Cunningham.«Oh, deo giai l’isco de s’infallibilidade de su Paba. M’ammento

chi fia prus giòvanu cando...O cussu fiat?».Su sennor Fogarty at segadu su nàrrere. At leadu s’ampulla e

s’est postu a fàghere un’àteru giru. Su sennor M’Coy, bidende chi non b’aiat bastante whisky, at fatu presente chi galu non s’aiat galu bufadu totu sa tassa. Sos àteros ant atzetadu murrungende. Su sonu lèbiu de su licore falende in sas tassas est istadu un’intervallu agra-dèssidu.

«Ite fias narende, o Tom?» at pregontadu su sennor M’Coy.«S’infallibilidade de su Paba», at naradu su sennor Cunning-

ham, «est istada s’issena prus manna in s’istòria de sa Crèsia».«Comente sunt andadas sas cosas?» at pregontadu su sennor

Power. Su sennor Cunningham at pesadu duos pòddighes grassitos. «In su collègiu sacru de cardinales, archipìscamos e pìscamos

bi nd’aiat duos contra cando chi totu sos àteros fiant in favore. Totu su cunclave, francu cussos duos, fiat unànime. Nono! Cuddos duos non diant àere bintu!».

«Ah!» at naradu su sennor M’Coy.«Fiant unu cardinale tedescu chi si naraiat Dolling...o

Dowling...o...».«Dowiling non fiat tedescu, de seguru» at naradu su sennor Po-

wer, riende.«Tando, custu grandu cardinale tedescu, cale chi esseret su

nùmene, fiat unu; e s’àteru fiat John Machale».«Ite?» at tzichirriadu su sennor Kernan. «John de Tuam fiat?»«Seguros nde seis?» at pregontadu su sennor Fogarty dudosu.

«Deo pessaia chi fiat un’italianu o un’americanu». «Fiat John de Tuam», at ripìtidu su sennor Cunningham. Isse at bufadu unu tzicu e sos àteros ant fatu su matessi. Tando

at contadu:«Fiant in cue, totu sos cardinales e sos pìscamos e sos archipìsca-

mos bènnidos

Page 171: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

171 James Joyce

dae totu su mundu e bi nd’aiat duos gherrende a sa prus arta finas a cando su Paba etotu non s’est pesadu ritzu e at proclama-du s’infallibilidade unu dogma de sa Crèsia ex cathedra. In cussu matessi mamentu John MacHale, chi finas a tando fiat briende cun isse, s’est pesadu e at giuiladu cun sa boghe de unu leone: Credo!».

«Deo creo!» at naradu su sennor Fogarty.«Credo!» at naradu su sennor Cunningham. «Custu at mustra-

du sa fide chi teniat. S’est sutammìtidu in su mamentu chi su Paba at faeddadu».

«E Dowling?» at pregontadu su sennor M’Coy.«Su cardinale tedescu non s’est sutammìtidu. Isse at lassadu sa

Crèsia».Sas paràulas de su sennor Cunningham ant fraigadu s’imàgine

manna de sa Crèsia in sas mentes de sos ascurtadores suos. Sa bo-ghe sua funduda e arrughida los at postos in birbìlliu comente isse pronuntziaiat saa paràulas fide e sutammissione. Cando sa sennora Kernan est intrada a s’aposentu assutende·si sas manos s’est agata-da inghiriada dae un’atmosfera solenne. Issa non cheriat disturbare su silèntziu, ma s’est imbarada a sa costana in pees de su letu.

«Deo una bia apo bidu a John MacHale», at naradu su sennor Kernan, «e no mi l’apo a ismentigare finas a cantu campo».

Isse s’est furriadu chirru a sa mugere pro tènnere una cunfirma.«Ti l’apo naradu a s’ispissu, no?».Sa sennora Kernan at fatu chi eja cun sa conca.«Fiat in s’inauguratzione de s’istàtua de Sir John Gray. Edmund

Dwyer Gray fiat faeddande, narende cosas sena cabu, e mi’ chi bi fiat custu òmine, custa pessone murrungiosa, abbaidende·si·lu dae suta de sos chìgios suos ispissos».

Su sennor Kernan at fatu de chìgiu e, abbassende sa conca che a unu trau inchietu, s’at abbaidadu sa mugere de malu caddu.

«Deus meu!», at giuiladu, torrende a fàghere una cara norma-le, «no apo mai bidu un’òmine cun un’ogru gasi. Fiat comente chi aeret naradu: Tèngio un’idea crara de tene. Isse teniat s’ogru chi pariat su de un’astore».

Page 172: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

172DUBLINESOS

«Nemos de sos Grays fiat una pessone comente si tocat» at na-radu su sennor Power.

B’at àpidu torra un’iscuta de pasu. Su sennor Power s’est furria-du chirru a sa sennora Kernan e at naradu cun un’alligria repente:

«Tando, sa sennnora Kernan, amus a fàghere de su maridu una pessone pia e timorosa de sa Crèsia catòlica».

Isse at giradu su bratzu a fùrriu pro inditare totu sos presentes.«Nois amus a fàghere unu ritiru ispirituale e amus a cunfessare

sos pecados nostros; e Deus giai l’ischit cantu nde tenimus bisòn-giu».

«Custu no mi ponet pessamentu», at naradu su sennor Kernan, bischisende unu pagu nerviosu.

Sa sennora Kernan at pessadu chi fiat istadu mègius a non mu-strare cantu fiat cuntenta. Tando at naradu:

«Làstimo su preìderu chi, s’iscuru, at a intendere sa cunfessione tua».

S’espressione de su sennor Kernan est cambiada.«Si no l’agradat», at naradu a tostu, «podet...fàghere àteru. Deo

l’apo a fàghere sa cunfessionedda. Non so un’òmine gasi malu». Su sennor Cunningham est intervènnidu deretu:«Amus a renuntziare a su dimòniu», at naradu, «totu cantos,

sena ismentigare sas òperas suas e sas vanidades suas».«A largu dae mene, o Sàtana», at naradu su sennor Fogarty,

riende e abbaidende sos àteros. Su sennor Power no at naradu nudda. S’est intesu superadu de

su totu in istrategia. Ma in sa cara sua at lampadu un’espressione de cuntentesa.

«Totu su chi devimus fàghere», at naradu su sennor Cunning-ham, «est a istare a sa ritza cun sas candelas allutas in manu e ren-novare sos votos batisimales nostros».

«Oh, non t’ismèntighes sa candela, o Tom» at naradu su sennor M’Coy, «cale si siat cosas fatzas».

«Ite?» at pregontadu su sennor Kernan. «Una candela devo tèn-nere?».

Page 173: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

173 James Joyce

«Oh, eja» at naradu su sennor Cunningham.«Nono, su diàulu», at naradu su sennor Kernan cun fortza, «in

cue pòngio sa làcana. Deo apo a fàghere totu comente si tocat. Deo apo a fàghere su ritiru ispirituale e sa cunfessione, e...totu cantu. Ma...nudda candelas!. Nono, su diàulu, deo m’opòngio a sas can-delas!».

Isse at iscotzuladu sa conca cun una gravidade farsesca.«Intende custu!» at naradu sa mugere. «Deo m’opòngio a sas candelas», at naradu su sennor Kernan,

cussente de àere fatu efetu a sos chi lu fiant ascurtende, e sighende a iscotzulare sa conca a dae in antis a a dae segus. «Deo m’opòngio a su cummèrtziu de sa lumera màgica».

Totus ant rìsidu de coro. «B’t unu catòlicu galanu pro bois» at naradu sa mugere.«Nudda candelas!» at ripìtidu su sennor Kernan, a tostu. «E la

cungiamus inoghe».

................................................................................................................

Sa navada manna de sa crèsia de sos gesuitas in Gardener Street fiat belle prena; e galu, in cada mamentu, b’aiat òmines intrende dae sa ghenna de costàgiu e, ghiados dae su giàganu, caminaiant in punta de pee in sas navadas laterales finas a cando no agataiant logu a si sèere. Sos òmines fiant totus bestidos bene e ordinados. Sa lughe de sos lampadàrios de sa crèsia ruiat a subra de una cungre-gatzione de bestires nieddos e colletes biancos, alternados inoghe e in cuddane dae bestires de tweed, in mesu de colunnas de màrma-ru birde a magras iscuras e pinturas tristas fatas in sa tela. Sos òmi-nes si seiant in sas pancas, a pustis de s’àere tiradu unu pagu sos cartzones in ghenugros e de àere postu su capeddu a un’ala. Fiant sèidos in palas e fissaiant sèrios sa magra de lughe ruja distante suspèndida a subra de s’artare mannu.

In una de sas pancas a curtzu a sa trona fiant sèidos su sennor Cunningham e su sennor Kernan. In sa panca in dae segus fiat sèi-

Page 174: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

174DUBLINESOS

du su sennor M’Coy a sa sola; e in sa panca in dae segus suo fiant sèidos su sennor Power e su sennor Fogarty. Su sennor M’Coy aiat proadu sena bi resessire a agatare unu logu in sa panca cun sos àteros e, cando sa cumpangia si fiat disposta in sa forma de unu quincunx, isse aiat proadu sena èsitu a si nde lamentare, in manera còmica. Cando at bidu chi no li poniant mente at lassadu pèrdere. Isse fiat sensìbile a s’atmosfera dinna e at cumintzadu a rispòndere a s’istìmulu religiosu. Cun unu suspiru su sennor Cunningham at fatu notare a su sennor Kernan sa presèntzia de su sennor Harford, chi fiat sèidu no a largu meda, e de su sennor Fanning, s’incarriga-du pro s’eletzione annuale de su sìndigu, chi fiat sèidu pròpiu suta de sa trona a costàgiu de unu cussigeri de tzircuscritzione elèghi-du dae pagu. A manu dereta fiat sèidu Michael Grimes su betzu, mere de tres bancos de piedade, e su nebode de Dan Hogan, chi traballaiat in s’ufìtziu de Town Clerk. Prus in dae in antis fiat sèidu su sennor Hendrick, su capuredatore de The Freeman’s Journal, e O’Carrol, s’iscuru, un’amigu betzu de su sennor Kernan, chi unu tempus fiat istadu unu cummertziante comente si tocat. A bellu a bellu, comente connoschiat caras familiares, su sennor Kernan at cumintzadu a s’intèndere unu pagu de prus in domo. Su capeddu suo, acontzadu dae sa mugere, abbarraiat subra de sos ghenugros. Una bia o duas s’at abbassadu sos polsinos cun una manu in s’ìnteri chi cun s’àtera manu manteniat sa visera de su capeddu, a lèbiu ma a firmu.

Totus ant osservadu una figura de òmine imponente, cun su dossu cugugiadu dae unu subrapellissu biancu, artiende, a gherra, a sa trona. In manera simultànea, totu sos cungregados si sunt pe-sados, ant bogadu a campu mucadores e si lis sunt inghenugrados a subra cun cuidadu. Su sennor Kernan at sighidu s’esempru de totus. Sa figura de su preìderu como fiat ritza in sa trona, duos tertzos de sa massa sua, coronada dae una cara grussa e ruja, chi apariat a subra de sa barandilla.

Padre Purdon s’est inghenugradu, s’est furriadu cara a sa magra de lughe ruja e, cugugende·si sa cara cun sa manos, at pregadu. A

Page 175: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

175 James Joyce

pustis de unu pagu, s’at iscugugiadu sa cara e s’est pesadu. Sos cungregados si sunt pesados finas issos e si sunt torrados a sèere in sas pancas. Su sennor Kernan nch’at torradu a pònnere su ca-peddu in s’assentu suo originale e at presentadu una cara atenta a su preigadore. Su preigadore s’at tiradu sas mànigas ampras de su subrapellissu cun unu gestu mannu e elaboradu e a bellu a bellu s’at abbaidadu sa fila de caras. Tando at naradu:

«Sos fìgios de custu mundu, difatis, cara a sos paris issoro sunt prus atzudos de sos fìgios de sa lughe. Tando, deo bos naro: procurade·bos amigos cun sa richesa disonesta, ca, cando issa at a bènnere a mancare, bos acollant in sas dimoras eternas».

Padre Purdon at isvilupadu su testu cun seguresa resonante. Fiat unu de sos testos prus malos, in totu sas Iscrituras, a los in-terpretare comente si tocat. Fiat unu testu chi pariat, a s’osservado-re casuale, incongruente cun sa moralidade elevada preigada dae Gesu Cristu. Ma, at naradu a sos ascurtadores suos, su testu fiat partu a isse adatu in manera ispetziale pro ghiare sos chi su destinu issoro est a vìvere in su mundu ma non cherent vìvere in sa manera de sos chi sunt interessados petzi a cosas mundanas. Fiat unu te-stu pro òmines de afares e pro professionistas. Gesu Cristu, cun sa cumprensione Sua divina de cada nitzu de sa natura umana nostra, cumprendiat chi non totu sos òmines sunt cramados a sa vida re-ligiosa, ma su prus sunt custrintos a vìvere in su mundu e, finas a unu tzertu puntu, pro su mundu: e in custa frase Isse at detzìdidu de lis dare una paràula de cussìgiu, ponende in dae in antis issoro comente esempros in sa vida religiosa cussos adoradores autènticos de mammona chi fiant, de totu sos òmines, sos prus pagu cuidado-sos in matèria religiosa.

Isse at naradu a sos ascurtadores suos chi cussu sero non fiat in cue pro carchi finalidade terrificante o istravagante, ma comente un’òmine de mundu faeddende a sos cumpàngios suos. Isse fiat bènnidu pro faeddare a sos òmines de afares e diat àere faeddadu in sa manera de sos òmines de afares. Si podiat impitare una metàfo-

Page 176: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

176DUBLINESOS

ra, at naradu, isse fiat su contàbile ispirituale issoro; e disigiaiat chi cadaunu de sos ascurtadores aeret abertu su libru suo, su libru de sa vida ispirituale sua, pro bìdere si fiat in règula cun sa cussèntzia.

Gesu Cristu non fiat unu vardianu malu. Isse cumprendiat sas mancàntzias minores nostras, cumprendiat sa debilesa de sa natura nostra mìsera e degradada, cumprendiat sos tenteos de custa vida. Nois podiamus àere tentu, totus podiamus àere tentu, dae cando in cando, sos tenteos nostros: podiamus àere fatu, totus las aiamus fatas, sas mancàntzias nostras. Ma una cosa ebbia, at naradu, aiat àpidu pedidu a sos ascurtadores suos. E fiat: a èssere onestos e a èssere òmines cun Deus. Si sos contos issoro fiant totus a postu, tando, a nàrrere :

«Tando, apo verificadu sos contos. Torrat totu».Ma si, comente podet capitare, b’at cosas chi non torrant, a

ammìtere sa veridade, a èssere sintzeros, e a nàrrere comente li deghet a un’òmine:

«Tando, deo apo abbaidadu sos contos. Apo agatadu custu e custu isballadu. Ma, cun sa gràtzia de Deus, apo a currègere custu e custu. Apo a acontzare sos contos meos».

Page 177: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

177 James Joyce

SOS MORTOS

Lily, sa fìgia de su portinaju, aiat traballadu che maca totu s’ora. Aiat in pessu fatu intrare un’òmine a s’apartadòrgiu minore in pa-las de s’ufìtziu a pee pranu e l’aiat agiuadu a si nche bogare su gab-banu cando su campaneddu asmàticu de s’intrada de sa ghenna aiat torradu a sonare e issa aiat dèvidu cùrrere a totu fua in su passadis-su sena mòbiles pro fàghere intrare un’àteru istràngiu. Pro bonaura non si deviat ocupare finas de sas sennoras. Ma aiant pessadu a custu sa sennorina Kate e sa sennorina Julia, e aiant cambiadu su bagnu de su primu pranu in un’ispogiadòrgiu pro sas sennoras. Sa sennorina Kate e sa sennorina Julia fiant in cue, contulargende e riende e dende·si ite de fàghere, acumpangende·las finas a s’agabbu de s’iscala, abbaidende a giosso a subra de sa barandilla e cramende a Lily pro li pregontare chie fiat arribbadu.

Fiat semper un’eventu importante su ballu annuale de sas sen-noras Morkan. B’andaiant totu sos chi las connoschiant, sos cum-ponentes de sa famìlia, sos amigos betzos de sa famìlia, sos chi fa-ghiant parte de su cuncordu de Julia, totu sos alunnos de Kate chi fiant crèschidos bastante e finas calicunu de sos alunnos de Jane. Mai custu eventu aiat tentu una resessida mala. Pro annos e annos aiat tentu un’istile lugorosu, pro cantu totus podiant ammentare; giai dae cando Kate e Julia, a pustis de sa morte de su frade issoro Pat, aiant lassadu sa domo in Stoney Batter e aiant leadu a Mary Jane, s’ùnica neta issoro, a istare cun issas in sa domo desolada e iscura in Ushers Island, chi su primu pranu l’aiant leadu a pesone dae su sennor Fulham, su cultivadore de trigu moriscu chi istaiat a pee pranu. Custu fiat capitadu unos trinta annos in antis. Mary Jane, chi tando fiat una pitzinnedda cun sos bestires curtzos, fiat como sa colunna printzipale de sa domo, ca traballaiat comente organista in Haddington Road. Issa aiat frecuentadu s’Acadèmia 28 e cada annu daiat unu cuntzertu pro sos alunnos in s’àula supe-

28 Sa Royal Irish Academy of Music in Westland Row

Page 178: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

178DUBLINESOS

riore de sas Antient Concert Rooms. Medas de sos alunnos suos aparteniant a sas famìlias ricas de Kingstown e Dalkey. Belle cun s’edade chi teniant, finas sas tzias suas faghiant sa parte issoro. Ju-lia, a bètia de s’edade sua, fiat galu sa capu soprano in Adam and Eve’s 29, e Kate, tropu dèbile pro inghiriare meda, daiat letziones de mùsica a sos imparaditzos cun su pianoforte betzu in s’aposentu de segus. Lily, sa fìgia de su portinaju, faghiat sos traballos de domo pro issas. Macari sa vida issoro esseret modesta, issas creiant in su mandigare bene; su mègius de totu: filetes de tentòrgiu de primu is-sèberu, tè de tres issellinos e sa mègius birra iscura in ampulla. Ma Lyli raramente si faddiat in sos òrdines, e duncas andaiat de acordu cun sas tres sennoras. Issas fiant pinnigosas, giai est a beru. Ma s’ùnica cosa chi non bajulaiant est chi calicunu lis aeret rispostu.

De seguru issas teniant resone de èssere pinnigosas in una note gasi. E, macari esserent coladas dae meda sas deghe, galu non si fiant bidos Gabriel e sa mugere. In prus, issas timiant che frea chi Freddy Malin s’esseret imbreagadu. Issas non cheriant chi sos alun-nos de Mary Jane l’aerent bidu cotu; e cando isse fiat in cussas cun-ditziones, a bias beniat male a beru a lu controllare. Freddy Malin istentaiat semper a arribbare, ma issas si fiant pregontende ite fiat cumbinende Gabriel : pro custu andaiant cada duos minutos a sa barandilla de s’iscala pro pregontare a Lily si aiat bidu a Gabriel o a Freddy benende.

«Oh, su sennor Conroy» at naradu Lily a Gabriel cando l’at abertu sa ghenna, «sa sennorina Kate e sa sennorina Julia creiant chi non beniat prus. Bonas tardas, sa sennora Conroy».

«Las cumprendo» at naradu Gabriel, «ma issas ismèntigant chi mugere mea bi ponet tres oras mortales pro si bestire».

Isse fiat a sa ritza subra de su tapete, iscutzinende·si su nie dae sas galoscias, in s’ìnteri chi Lily acumpangiaiat sa mugere a su cumintzu de s’iscala e naraiat a boghe arta:

«Sennorina Kate, su sennor Conroy est arribbadu».

29 Nùmene populare dublinesu pro sa Crèsia de s’Imaculada Cuntzetzione

Page 179: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

179 James Joyce

Kate e Julia sunt faladas deretu trotulinende in s’iscala iscura. Ambas duas s’ant basadu sa mugere de Gabriel, ant naradu chi de-viat èssere morta de fritu e l’ant pregontadu si Gabriel fiat cun issa.

«Eja, giai bi so, puntuale che a sa posta, tzia Kate! Artiade a susu. Giai pòngio infatu», at abboghinadu Gabriel dae s’umbra.

Isse at sighidu a si frigare sos pees cun fortza in s’ìnteri chi sas tres fèminas fiant artiende a susu, riende, chirru a s’ispogiadòrgiu de sas sennoras. Unu pigigheddu de nie fiat ispartu comente una capa in sas palas de su supràbitu, e comente una cugugiura in sas puntas de sas galoscias; e, cando sos butones de su supràbitu las-sinaiant cun un’istrìulu in su retinu ateterigadu dae su nie, s’àera frita de foras nch’essiat dae sas carpiduras e dae sas pinnigas.

«Torra niende est, su sennor Conroy?» at pregontadu Lily.Li fiat andada a dae in antis in s’apartadòrgiu pro l’agiuare a si

nche bogare su supràbitu. Gabriel at bischisadu a sas tres sìllabas cun sas cales aiat pronuntziadu su sambenadu 30 e l’at dadu una mirada. Fiat una pitzinna istrìgile, galu creschende, isarvulida e cun sos pilos in colore de fenu. Su gas in s’apartadòrgiu la faghiat pàrrere galu prus isarvulida. Gabriel l’aiat connota cando fiat galu una pisedda e istaiat sèida in s’istradedda prus bassa gioghende cun una pupia de istratzos.

«Eja, o Lily» at rispostu, «e pesso chi at a sighre pro totu sa note».

Isse at abbaidadu a susu, a sa bòveda de s’apartadòrgiu, assuca-da dae sos passos in su pranu de subra, at ascurtadu pro un’iscuta su pianoforte e tando at miradu sa pitzoca, chi fiat pinnighende cun cuidadu su supràbitu in fundu a unu parastàgiu.

«Nara·mi» at naradu isse cun unu tonu amistantziosu, «galu a iscola ses andende?».

«Nono» at rispostu, «apo agabbadu ocannu cun s’iscola».«O, tando» at naradu Gabriel alligru, «pesso chi amus a bènnere

a su cojuiu tuo cun s’amoradu tuo una de custas dies, no?».

30 Issa pronuntziaiat, a sa dublinesa, “Con-er-roy”

Page 180: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

180DUBLINESOS

Issa l’at torradu sa mirada e at naradu a beru cun amargura:«Sos òmines chi bi sunt chircant de trampare e de si nd’aprofi-

tare».Gabriel s’est fatu ruju, pessende de àere fatu farta, e, sena l’ab-

baidare, si nch’at tiradu sas galoscias e, cun cuidadu, at cumintzadu a s’ispatzulare sas iscarpas de vernitze, impitende su mucadore.

Fiat unu giòvanu grussu e artu. Su colore forte de sos càvanos suos si nch’artiaiat a subra finas a cherbeddos, in ue si ispartzinaiat in pagas magras rujas craras sena forma; e in sa cara sua lisa bril-laiant sena pasu sas lentes lùghidas e sa montadura indeorada de sas ogreras chi cuerraiant sos ogros suos dìligos e irrechietos. Sos pilos suos nieddos e lùghidos fiant partzidos in mesania e ispatzu-lados in una curva longa in palas de sas origras in ue s’allorigaiant unu pagu suta de su surcu lassadu dae su capeddu.

Cando nch’at lustradu sas iscarpas si nch’est pesadu e s’at tiradu su corpete pro lu mantènnere prus astrintu in sa carena sua tunda. Tando nch’at tiradu in presse unu soddu dae bugiaca.

«Oh, Lily» at naradu, tzachende·bi·lu in manu, «est Pasca de Nadale, no? est petzi unu...».

S’est incaminadu in presse chirru a sa ghenna.«Oh, nono!» at tzichirriadu sa pitzoca, ponende·li infatu, «a

beru, no lu chèrgio».«Pasca de Nadale! Pasca de Nadale!» at naradu Gabriel, belle

trotulinende cara a s’iscala e parende sa manu a sa contrariedade de issa.

Sa pitzoca, bidende chi isse fiat arribbadu a s’iscala, l’at abbo-ghinadu:

«Tando, gràtzias».Isse at isetadu in foras de sa sala de istare finas a cando su waltzer

no est agabbadu, ascurtende sa frùsida de sas gunneddas contra a sa ghenna e su sonu de sos pees lassinende in su pamentu. Fiat galu afusadu pro sa reatzione dispràghida e repente de sa pitzoca. L’aiat ghetadu una tristura chi chircaiat de si nche la catzare acontzende sos polsinos e su nodu de sa cravata. Tando nch’at tiradu dae sa

Page 181: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

181 James Joyce

bugiachedda de su corpete unu fogigheddu e at abbaidadu a sas paràulas de cumintzu chi aiat ammaniadu pro su discursu suo. Fiat indetzisu a propòsitu de sos versos de Robert Browning ca timiat chi esseret istadu tropu pro sas mentes de sos ascurtadores suos. Unas cantas tzitatziones chi issos podiant connòschere comente de Shakespeare o de sas Melodias 31 diant èssere istadas mègius. Sa manera indìliga chi sos òmines iscudiant sos tacos e tragiaiant sos pees l’ammentaiant chi su gradu issoro de cultura fiat diferente dae su suo. Si diat èssere petzi rèndidu ridìculu mentovende poesias chi issos non podiant cumprèndere. Diant àere pessadu chi isse fiat mustrende sa cultura superiore sua. Diat àere fatu faddina cun is-sos gasi comente aiat fatu faddina cun sa pitzoca in s’apartadòrgiu. Isse aiat leadu unu tonu isballadu. Totu su discursu suo fiat un’er-rore dae su cumintzu a s’agabbu, unu fallimentu totale.

Pròpiu in cussu mamentu sas tzias suas e mugere sua sunt essi-das dae s’ispogiadòrgiu de sas sennoras. Sas tzias suas fiant duas fèminas betzas bestidas in manera modesta. Tzia Julia fiat prus arta de pagos tzentìmetros. Sos pilos suos, chi ispertaiat bassos in sas origras, fiant murros; e murra, cun umbras prus iscuras, fiat finas sa cara sua lada e triboddada. Macari esseret grussa de ca-rena e tètera che fusu, sos ogros bassos e sa buca mesu aberta li daiant s’aparèntzia de una fèmina chi no ischiat in ue fiat e a ue fiat andende. Tzia Kate fiat prus ispavilla. Sa cara sua, prus sana de sa de sa sorre, fiat totu a pinnigas e a crispas, comente una mela ruja aprighigionada, e sos pilos suos, ispigiados gasi etotu a s’antiga, no aiant pèrdidu su colore issoro de nughe cota.

Totas duas s’ant basadu a Gabriel cun praghere. Isse fiat su ne-bode issoro preferidu, su fìgiu de sa sorre issoro prus manna, Ellen, chi si fiat cojuada cun T.J. Conroy, funtzionàriu de sa capitaneria de portu.

«Gretta m’at naradu chi no leades una carrotza pro ghirare a Monkstown custa note, o Gabriel» at naradu tzia Kate.

31 Sunt sas “Irish Melodies” de Thomas Moore

Page 182: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

182DUBLINESOS

«Nono», at naradu Gabriel, furriende·si a sa mugere, «nd’amus àpidu bastante s’annu passadu, no? Non ti nd’ammentas, o tzia Kate, de su rifriu chi s’at leadu Gretta? Sas ventanas de sa carrotza isbatulende totu s’ora e su bentu de mare sulende a intro cando nch’amus coladu Merrion. Ah, ite cosa ispassiosa! Gretta s’at leadu pròpiu unu rifriu malu».

Sa Tzia Kate afrungiaiat sos chìgios, sèria, e faghiat chi eja cun sa conca a cada paràula chi naraiat.

«Pròpiu gasi, o Gabriel pròpiu gasi», at naradu, «Unu no est mai bastante cuidadosu».

«Ma Gretta», at naradu Gabriel, «si nche diat ghirare a domo a pee in mesu de su nie si la lasserant fàghere».

Sa sennora Conroy s’est posta a rìere. «No nde fagheis contu, tzia Aunt» at naradu. «Isse est pròpiu una

pessone infadosa, chi faghet pònnere in ogros a Tom pannitzeddos birdes pro sa note, chi li faghet fàghere esertzìtzios rìtmicos cun sos pesos, e chi custringhet a Eva a mandigare sa supa de aena. S’i-scuredda! Issa pròpiu no la podet bìdere cussa casta de màndigu...Oh, ma no as a intzertare mai ite mi faghet pònnere in dossu!».

Issa s’at fatu una pasta de risu e at dadu una mirada a su maridu, chi sos ogros suos ammirados e cuntentos andaiant feri feri dae su bestire de sa mugere a sa cara sua, a sos pilos suos. Finas sas tzias ant rìsidu de coro, ca brullaiant semper pro su contivìgiu de Gabriel.

«Sas galòscias!» at naradu sa sennora Conroy. «Custa est s’ùr-tima. Cada bia chi in terra est infustu deo mi devo pònnere sas galòscias. Finas custu sero mi las cheriat fàghere pònnere, ma no apo chertu. S’àtera cosa chi m’at a comporare at a èssere una tuta de subàcueu».

Gabriel at rìsidu nerviosu e at dadu unu corfigheddu a sa cravata comente pro fàghere finta de nudda, in s‘ìnteri chi sa tzia Kate fiat pinnigada in duos a su divertimentu. Su risu est iscumpartu dae sa cara de sa tzia Julia e at furriadu sos ogros suos tristos chirru a sa cara de su nebode:

Page 183: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

183 James Joyce

«E ite sunt sas galòscias, o Gabriel?».«Sas galòscias, Julia!» at giuiladu sa sorre. «Oh, Deus meu, no

ischis ite sunt sas galòscias! Si ponent subra... subra de sas iscarpas, no est gasi, o Gretta?».

«Eja», at naradu sa sennora Conroy. «Cosas de gutaperca. Am-bos duos nde tenimus una paja. Gabriel narat chi in continente to-tus si las ponent».

«Oh, in continente», at murmuradu sa tzia Julia, faghende chi eja a bellu cun sa conca.

Gabriel at fatu un’inchigiada e at naradu, comente chi esseret unu pagu neghidadu:

«No est nudda de istraordinàriu, ma Gretta narat chi la ponet a rìere ca sa paràula l’ammentat Christy Minstrels32».

«Ma, nara·mi, o Grabriel», at naradu sa tzia Kate cun dilicadesa atzuda. «De seguru bos ais chircadu un’aposentu pro sa note. Gret-ta fiat narende...». «Ah, pro s’aposentu est totu a postu», at rispostu Gabriel. «Nd’apo aparauladu unu in su Graham33».

«A nàrrere su beru» at cummentadu sa tzia Kate, «fiat de segu-ru sa mègius cosa de fàghere. Ma, o Gretta, non ses in pessamentu pro sos pitzinnos?».

«Oh, pro una note...», at naradu sa sennora Conroy. «De su re-stu, Bessie lis at a dare cara».

«A nàrrare su beru» at cummentadu torra sa tzia Kate, «Est pròpiu una cosa bona a tènnere una pitzoca che a issa, chi si bi po-det fàghere afidamentu. Leade a Lily, deo no isco ite l’as capitadu in sos ùrtimos tempos. No est prus sa matessi».

Gabriel fiat a puntu de fàghere carchi pregonta in propòsitu, ma issa at lassadu deretu su nàrrere pro abbaidare sa sorre chi si fiat

32 Una òpera teatrale de s’americanu Edwin T. Christy in ue sos afroamericanos fiant rapresentados in manera umorìstica, pretzisamente comente “menestrellos”33 Un’albergu caru e a sa moda in Sackville Street (como O’Connel street), in su tzentru de sa tzitade

Page 184: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

184DUBLINESOS

posta a falare in s’iscala e fiat incrunende sa conca a subra de sa barandilla.

«Non cumprendo» at naradu bastante inchieta, «a ue est anden-de Julia? Julia! Julia! A ue ses andende?».

Julia, chi fiat arribbada a mesu de una rampada de iscalas, est torrada in palas e at annuntziadu in manera impersonale:

«Est arribbadu Freddy».In cussu mamentu una tocheddada de manos e unu virtuosismu

finale de su pianista ant fatu cumprèndere chi su waltzer fiat agab-badu. Calicunu at abertu dae intro sa ghenna de sa sala de istare e una cantas parigas de òmines e fèminas sunt essidas a foras. Sa tzia Kate, in presse in presse, nch’at tiradu a Gabriel a un’ala e l’at pispisadu in un’origra:

«Bae a giosso, o Gabriel, fìgiu bonu, e abbàida si istat bene, e no lu lasses artiare si est imbreagu. Deo so segura chi est imbreagu. Nde so segura».

Gabriel est andadu a s’iscala e s’est incraradu a sa barandilla. Podiat intèndere duas pessones faeddende in s’apartadòrgiu. At connotu su risu de Freddy Malins. Est faladu in s’iscala faghende burdellu.

«Est pròpiu un’allìviu», at naradu sa tzia Kate a sa sennora Con-roy, «chi Gabriel siat inoghe. Deo m’intendo semper tranchilla can-do b’est Gabriel... O Julia, bi sunt sa sennorina Daly e sa sennorina Power chi forsis cherent leare carchi cosa. Gràtzias pro su waltzer suo galanu, sennorina Daly. Unu ritmu meravigiosu». Un’òmine artu e carisicu, cun mustatzos randinados e tèteros e sa pedde mùrina, chi fiat colende in cuddu oru cun sa dama sua, at naradu:

«E nois, a la podimus leare una cosa, sennorina Morkan?».«Julia», at naradu sa tzia Kate in pagas paràulas, «custos sunt

su sennor Bowene e sa sennorina Furlong. Acumpangia·nche·los, o Julia, paris cun su sennor Daly e sa sennorina Power».

«Deo so s’òmine adatu pro sas sennoras», at naradu su sennor Browne, aprighigionende sas lavras finas a sos mustatzos randina-

Page 185: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

185 James Joyce

dos e bischisende in totu sas pinnigas suas. «Giai l’ischit, sennori-na Morkan, sa resone chi lis agrado est...».

Isse no at agabbadu sa frase ma, bidende chi sa tzia Kate fiat unu pagu surda, totu in unu at ghiadu sas tres giòvanas chirru a sa sala de segus. Sa parte de mesania de sa sala fiat ocupada dae duas mesas cuadradas atacadas a pare, in ue sa tzia Julia e su portinaju fiant isterrende e allisende una tiàgia manna. In su rebustu fiant postos in fila pratos mannos e minores, e tassas, e màtzulos de cur-teddos e furchetas e culleras. Su cobercu de su pianoforte cungiadu faghiat a mesa pro buconeddos e durches. Duos giòvanos fiant a sa ritza a curtzu a una mesita posta a un’ala, bufende birra.

Su sennor Browne at ghiadu sas damas suas e lis at cumbidadu, brullende, unu tzicu de punch pro sennoras, caente, forte e durche. Cando ant naradu chi non diant àere bufadu nudda de forte, lis at abertu tres ampullas de limonada. Tando at pedidu a sos giòvanos de s’iscostiare e, leende su brocale, s’at ghetadu una bella tassa de whisky. Sos giòvanos si l’ant abbaidadu cun rispetu in s’ìnteri chi si nche bufaiat su licore comente chi nudda.

«Chie Deus m’agiuet» at naradu, bischisende, «mi l’at ordinadu su dotore».

Sa cara sua sica s’est aberta in una iscantzada de risu prus man-na e sas tres giòvanas ant rìsidu cun una eco musicale a sa simpatia sua, bantzighende sas carenas issoro a dae in antis e a dae segus, cun istròchidas nerviosas de sos coddos. Sa prus animosa at nara-du:

«Oh, sennor Browne, so segura chi su dotore no l’at ordinadu mai una cosa gasi».

Su sennor Browne at bufadu un’àteru tzicu de whisky e at naradu, cun una mìmica gaddinosa:

«Tando, devides ischire chi deo so che a sa sennora Cassidy, chi una bia nat chi at naradu: Duncas, o Mary Grimes, si deo no nde leo, faghide·mi·lu leare, ca intendo chi lu chèrgio».

Sa cara sua alluta s’est acurtziada tropu, e at pronuntziadu sa frase cun un atzentu dublinesu tropu populare, a su puntu chi sas

Page 186: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

186DUBLINESOS

giòvanas istintivamente sunt abbarradas a sa muda. Sa sennorina Furlong, chi fiat una de sas alunnas de Mary Jane, at pregontadu a sa sennorina Daly ite si naraiat su waltzer galanu chi aiat sonadu, e su sennor Browne, bidende chi no lu fiant carculende, s’est furriadu deretu a sos tres giòvanos chi pariat chi l’apretziaiant de prus.

Una pitzoca cariruja, cun unu bestire in colore de viola, est in-trada a sa sala, iscudende sas manos cun birbìlliu e abboghinende:

«Sa cuadrilla! Sa cuadrilla!». Deretu infatu suo est bènnida sa tzia Kate, abboghinende:«Duos òmines e tres fèminas, Mary Jane!».«Oh, mi’ inoghe su sennor Bergin e su sennor Kerrigan» at

naradu Mary Jane. «Su sennor Kerrigan, a cherides leare a sa sen-norina Power? Sa sennorina Furlong, li potzo buscare unu cumpàn-giu, su sennor Bergin. Oh, lu fatzo deretu».

«Tres fèminas, Mary Jane» at naradu sa tzia Kate. Sos duos giòvanos ant pedidu a sas damas si teniant su praghe-

re, e Mary Jane s’est furriada a sa sennorina Daly. «Oh, sa sennorina Daly, bostè est brava a beru, a pustis chi at fatu

sos ùrtimos duos ballos, ma a beru tenimus pagas damas istanote».«Non b’at problemas, sa sennorina Morkan».«Ma deo apo unu cumpàngiu galanu pro bostè, est su sennor

Bartell D’Arcy, su tenore. Pustis l’apo a fàghere cantare. Totu sos dublinesos andant macu pro isse».

«Una boghe galana, una boghe galana» at naradu sa tzia Kate. Cando su pianoforte at cumintzadu su prelùdiu de su primu

ballu, Mary Jane nch’at tragiadu totu sas pessones chi aiat recluta-du a foras dae sa sala. Fiant in pessu essidos, cando, a bellu a bellu, est intrada sa tzia Julia, abbaidende cada tantu in palas.

«Ite b’at, o Julia?» at pregontadu sa tzia Kate, in arguai, «ite b’at?».Julia, chi fiat carrende una pira de pannitzeddos, s’est furriada

a sa sorre e l’at petzi naradu, comente chi sa cosa l’aeret ispantada.«Petzi Freddy, o Kate, e Gabriel cun isse».E difatis, in palas suas, si nche bidiat a Gabriel ghiende a Fred-

dy Malins in su pariseddu. Freddy, unu giòvanu de unos baranta

Page 187: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

187 James Joyce

annos, teniat sa matessi mannària de Gabriel, cun palas grussas a beru. Sa cara fiat grassa e isarvulida, colorida petzi in sos lobos ispissos de sas origras e in sas alas ladas de su nare. Teniat linia-mentos grusseris, su nare apranadu, sa fronte bombada e fuidita, lavras abbusucadas e iscadàpias. Sos ogros suos cun sas foddes gra-es e su disòrdine de sos pagos pilos chi teniat li daiant s’aèrgiu de una pessone sonnida. Fiat riende de coro e a forte pro una una pa-ristòria chi aiat contadu a Gabriel artiende in s’iscala e, in su ma-tessi tempus, fiat frighende in s’ogru mancu sos nodos de sa manu manca cungiada a pùngiu.

«Bonas tardas, o Freddy» at naradu sa tzia Julia.Freddy Malins at naradu bonas tardas a sas sennorinas Morkan

in sa chi podiat pàrrere una manera istonada, pro more de su fatu chi fiat unu pagu limbichìchinu; pustis, cando at bidu chi su sen-nor Browne li fiat iscarangende dae s’ala in ue bi fiat su rebustu, at rugradu s’aposentu cun sas ancas suas treme treme e at cumintza-du a ripìtere cun tonu bassu sa paristòria chi aiat in pessu contadu a Gabriel.

«No istat gasi male, no?» at naradu sa tzia Kate a Gabriel.Gabriel fiat inchigidu, ma deretu at pesadu sos ogros e at nara-

du:«Oh, nono, si notat pagu».«Oh, ite casta de pessone!» at naradu issa. «E pessare chi sa

mama l’at fatu giurare de lassare s’alcol pròpiu s’ùrtima die de s’an-nu. Ma, ajò a sa sala, o Gabriel».

In antis de lassare s’aposentu cun Gabriel, issa at fatu sinnales a su sennor Browne, incrispende sos chìgios e faghende chi nono cun su pòddighe de inditare. Su sennor Browne at fatu chi eja cun sa conca e, cando issa si nch’est andada, at naradu a Freddy Malins:

«Como, o Freddy, ti gheto unu tzicu de limonada, gasi torras in trassa».

Freddy, chi si fiat acurtziende a sa parte prus de importu de su contu, at refudadu su cùmbidu, pagu passentziosu, ma su sennor Browne, a pustis de àere atiradu s’atentzione de Freddy Malin su-

Page 188: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

188DUBLINESOS

bra de su bestire in disòrdine, at prenadu una tassa de limonada e bi l’at porrida. Sa manu manca de Freddy Malins l’at aggarrada in manera mecànica, in s’ìnteri chi sa manu dereta fiat acontzende su bestire. Su sennor Browne, chi sa cara sua fiat semper de prus apri-ghigionada e alligiada, s’at prenadu una tassa de whisky in s’ìnteri chi Freddy Malins, in antis de cròmpere a su puntu prus de impor-tu de sa paristòria, esplodiat in un’iscacàlliu de pessone malàida de bronchite, e, a pustis de àere imbaradu sa tassa sena tocada e ghira ghira de limonada, at torradu a si frigare in s’ogru mancu sos nodos de sa manu manca cungiada a pùngiu, repitende paràulas de s’ùrtima frase finas a cando su risu bi lu permitiat.

...................................................................

Gabriel non resessiat a sighire a Mary Jane sonende su petzu de s’Acadèmia 34, prenu de iscalas e de passàgios difìtziles, in cara de unu pùblicu silentziosu. A isse sa mùsica l’agradaiat ma, a pàrrere suo, su petzu chi fiat sonende non teniat melodia; dudaiat finas si teniat melodia pro sos àteros ascurtadores, macari issos aerent pre-gadu a Mary Jane de sonare carchi cosa. Bator giòvanos, chi fiant bènnidos dae sa sala de su cùmbidu pro ascurtare su pianoforte dae su passadissu, si nche sunt andados a pustis de pagos minu-tos. Sas ùnicas pessones chi pariant sighende sa mùsica fiant Mary Jane, sas manos suas currende in sa tastera o pesadas in artu in sas pàusas che a sas de una satzerdotessa in un’invocatzione momen-tànea, e sa tzia Kate a costàgiu suo pro furriare sa pàgina.

Sos ogros de Gabriel, illughinados dae su pamentu lustradu cun sa chera chi rifletiat sa lughe de su candeleri grae, andaiant feri feri in su muru subra de su pianoforte. B’aiat unu cuadru de s’issena de su balcone de Romeo and Juliet e, a curtzu, unu cuadru de sos duos prìntzipes assassinados in sa Turre, chi sa tzia Julia aiat frunidu cun cantzos de lana ruja, mèscrina e tabachina cando fiat pitzinna.

34 Unu petzu musicale prescritu dae sa Royal Irish Academy of Music pro proare sa capatzidade de sos musitzistas e de sos insinnantes de mùsica

Page 189: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

189 James Joyce

Forsis aiant imparadu a fàghere cussu traballu in iscola, ca un’annu sa mama l’aiat fatu comente regalu de cumpleannu unu corpete de tabinet 35 tanadu, frunidu cun disinnos de concas de mariane, profilos de seda tabachina e butones tundos a forma de mura. Est curiosu chi sa mama no aeret tentu talentu misicale, mancari sa tzia Kate la cunsidererat su cherbeddu de sa famìlia Morkan. Siat issa siat Julia nde fiant semper istadas mannas de sa sorre issoro sèria e matronale. Sa fotografia sua fiat subra de s’ispigru in mesu de sas ventanas. Teniat unu libru abertu in coa e inditaiat carchi cosa de su libru a Costantine, chi, bestidu a sa marinara, istaiat a pees suos. Fiat issa chi aiat isseberadu sos nùmenes de sos fìgios ca fiat sensìbile meda a sa dinnidade de sa vida familiare. Gràtzias a issa, Costantine como fiat retore in Balbriggan e, gràtzias a issa, Gabriel si fiat laureadu in sa Royal University. Un’umbra l’est co-lada in cara cando s’at ammentadu s’opositzione malinna de issa a su cojuiu suo. Carchi frase ofensiva chi issa aiat usadu lu faghiat sufrire galu; una bia aiat naradu chi Gretta fiat una fèmina rùstica, e custu pròpiu non fiat beru. Fiat Gretta chi l’aiat assìstida durante sa maladia longa sua in sa domo issoro in Monkstown.

Isse ischiat chi Mary Jane fiat a puntu de agabbare su petzu, ca fiat torrende a sonare sa melodia de abertura cun bolos de iscalas a pustis de cada batuta e, in s’ìnteri chi isetaiat a agabbare, su ri-sentimentu si l’est istudadu in coro. Su petzu est agabbadu cun una drìnnida de otavas in sos acutos e un’otava finale forte in su bas-su. S’aplàusu prus poderosu b’est istadu cando sos bator giòvanos in su passadissu chi si nche fiant andados a s’aposentu de su cùm-bidu in su cumintzu de su petzu sunt torrados cando su pianoforte s’est arressadu.

Ant cumintzadu sa cuadrilla de soa lantzeris. Gabriel s’est aga-tadu cun sa sennorina Ivors. Issa fiat una giòvana franca, faeddado-ra, cun sa cara pintirinada e ogros castanginos e iscadàpios. S’im-

35 Unu tessutu de seda e lana chi s’assimìgiat a sa popeline

Page 190: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

190DUBLINESOS

bustu non fiat iscolladu, e in s’agùgia chi teniat in su collete b’aiat un’emblema irlandesu.

Cando ant leadu su logu issoro, issa at naradu totu in unu:«Como mi devet crarire una cosa». «Deo?» at naradu Gabriel.Issa at mòidu sa conca, sèria.«De ite si tratat?» at pregontadu, bischisende a sos modos solen-

nes de issa. «Chie est G.C.?» at pregontadu sa sennorina Ivors, furriende sos

ogros cara a isse. Gabriel s’est fatu ruju, e fiat a puntu de incrispare sa fronte, co-

mente chi no esseret cumprendende, cando issa at naradu totu in unu.

«Oh, cara de innotzente! Deo apo iscobertu chi iscriet in The Daily Express. Ma non si nde faghet sa birgòngia?».

«Pro ite mi nde dia dèvere birgongiare?» at pregontadu Gabriel, chinnende sos ogros e proende a iscantzare sas lavras a su risu.

«Tando, m’apo a birgongiare deo de bostè» at naradu sa sennori-na Ivors in manera franca. «Pessare chi bostè iscriet pro una casta de giornale che a cussu. Non pessaia chi bostè fiat unu West Briton 36».

Un’aèrgiu de perplessidade est cumpartu in sa cara de Gabriel. Giai fiat a beru chi cada mèrcuris iscriiat pro sa pàgina literària de The Daily Express, e chi lu pagaiant bìndighe issellinos. Ma custu non cheriat nàrrere chi isse fiat unu West Briton. Sos libros chi retziat pro fàghere sa retzensione fiant prus agradèssidos de cussu assinnu mìseru. A isse l’agradaiat a tocare sas coberteddas e a isfo-giare sas pàginas de sos libros imprentados dae pagu. Belle cada die, cando nch’aiat agabbadu sa letzione in iscola, inghiriaiat in sas butegas de sos libros usados chi bi fiant a curtzu a su riu, inche Hickey in sa Bachelor Walk, inche Webb o Massey in s’Alston Quay, o inche O’Clohissey in su gutureddu a curtzu. Isse como no

36 Unu cumponente de sa natzione inglesa in Irlanda; un’angloirlandesu; unu chi tenet simpatia pro sa càusa unionista

Page 191: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

191 James Joyce

ischiat comente parare fronte a custu atacu. Li cheriat nàrrere chi sa literadura fiat a subra de sa polìtica. Ma issos fiant amigos dae annos medas, e sas carrieras issoro fiant istadas parallelas, in antis in s’Universidade, pustis comente insinnantes: isse non podiat arri-scare una frase tropu mannosa. At sighidu a chinnire sos ogros e a proare a iscantzare sas lavras a su risu, e at murmuradu in manera dèbile chi non bi bidiat nudda de polìticu in su de iscrìere retzen-siones pro sos libros.

Cando est bènnidu su turnu issoro de grugare, isse fiat galu du-dosu e distratu. Sa sennorina Ivors, totu in unu, l’at leadu sa manu cun un’astrinta caente e l’at naradu cun unu tonu durche e ami-stantziosu:

«Est craru chi fia brullende. Ajò, como grugamus».Cando si sunt agatados torra in pare, issa at faeddadu de sa chi-

stione de s’Universidade 37 e Gabriel s’est agatadu prus tranchil-lu. Un’amigu de issa l’aiat mustradu sa rivista sua de poesias de Browning. Est gasi chi aiat iscobertu su segretu: ma a issa sa rivista l’agradaiat meda a beru. Totu in unu at naradu:

«Oh, su sennor Conroy, a bi diat bènnere a un’escursione in sas Ìsulas Aran38 custa istade? Bi devimus istare pro unu mese intreu. At a èssere meravigiosu, in cue, in s’Atlànticu. Benint su sennor Clancy, e su sennor Kilkelly, e Kathleen Kearney. Diat èssere bellu a beru si benit finas Gretta. Issa est de Connacht, no?».

«Sa famìlia sua» at naradu Gabriel, in curtzu. «Ma bostè at a bènnere, no?» at naradu sa sennorina Ivors cun

ansiedade, imbarende sa manu sua caente a su bratzu de isse. «Su fatu istat» at naradu Gabriel, «chi apo giai organizadu unu

viàgiu».«A ue ?» at pregontadu sa sennorina Ivors.

37 Sa University College no ammitiat sas fèminas in su tempus chi Gabriel e sa sennorina Ivors si deviant marcare in s’Universidade38 Est unu grupu de ìsulas in ue si faeddaiat s’irlandesu in manera predominante. Una vìsita, duncas, fiat de rigore pro cada natzionalista

Page 192: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

192 James Joyce

«Beh, giai l’ischit chi cada annu fatzo unu giru in bitzicleta cun unos cantos amigos».

«Ma, a ue?» at pregontadu sa sennorina Ivors.«Ah, a su sòlitu andamus a Frantza o a Bèlgiu o forsis a

Germània» at naradu Gabriel afusadu.«E pro ite andat a Frantza o a Bèlgiu in càmbiu de visitare sa

terra sua pròpia?».«Tando, in parte est pro praticare sas limbas e in parte pro cam-

biare».«E non tenet una limba de praticare, s’irlandesu?».«Tando» at naradu Gabriel, «si faeddamus de custu, giai l’ischit

chi s’irlandesu no est sa limba mea».Sos chi fiant a curtzu issoro si sunt furriados pro intèndere su

contradditòriu. Gabriel fiat abbaidende a manu dereta e a manu manca, nerviosu, e fiat proende a si mantènnere de bonispètzia suta de cussa ordàlia chi lu fiat faghende irrujare in cherbeddos.

«E non tenet sa terra sua de visitare», at sighidu sa sennorina Ivors, «de sa cale non connoschet nudda, su pòpulu suo e sa pàtria sua?».

«Oh, a li nàrrere su beru», l’at rispostu Gabriel totu in unu, cun bètia «deo nde so istracu de sa pàtria mea, nde so pròpiu istracu!».

«Pro ite?» at pregontadu sa sennorina Ivors. Gabriel no at rispostu ca cussa risposta betiosa l’aiat fatu caen-

tare.«Pro ite?» at ripìtidu sa sennorina Ivors.In su ballu fiant arribbados a sa fìgura de sas vìsitas e, sigomente

isse no aiat galu rispostu, sa sennorina Ivors at naradu cun ardore:«Est craru, bostè no nde tenet risposta».Gabriel at proadu a cuare su nerviosu chi teniat ballende cun

grandu energia. Evitaiat sos ogros de issa ca l’aiat bidu un’espres-sione atediada in cara. Ma cando si sunt addoviados in sa cade-na longa, s’est meravigiadu chi issa li fiat astringhende sa manu a forte. Issa, pro un’iscuta, l’at abbaidadu dae suta de sos chìgios in manera befulana, finas a cando isse no at bischisadu. Tando, pròpiu

Page 193: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

193 James Joyce

cando sa cadena fiat a puntu de torrare a cumintzare, s’est pesada in punta de pees e l’at pispisadu in s’origra:

«West Briton!».Cando su ballu est agabbadu, Gabriel si nch’est andadu chirru a

unu cugione a largu in ue fiat sèida sa mama de Freddy Malin. Issa fiat una fèmina antziana, grussa, dèbile e pilicana. Sa boghe teniat unu tacullita che a sa de su fìgiu e chichinaiat unu pagu. L’aiant naradu chi Freddy fiat bènnidu e chi, pagu prus o mancu, istaiat bene. Gabriel l’at pregontadu si aiat fatu una traversada bona. Issa istaiat cun sa fìgia cojuada in Glasgow e beniat a Dublinu in vìsita una bia a s’annu. L’at rispostu cun calma chi sa traversada fiat ista-da bona a beru e chi su capitanu l’aiat dadu cara comente si tocat. At faeddadu finas de sa domo galana chi sa fìgia teniat in Glasgow, e de totu sos amigos simpàticos chi teniant in cue. In s’ìnteri chi issa sighiat a faeddare de su prus e de su mancu, Gabriel proaiat a si nche catzare dae conca s’ammentu de s’intzidente pagu dèghidu cun sa sennorina Ivors. De seguru cussa pitzoca, o fèmina, o cale si siat cosa esseret, fiat una fanàtica, ma b’at unu tempus pro cada cosa. Forsis no li diat àere dèvidu rispòndere in cussa manera. Ma non teniat su deretu de li nàrrere West Briton in cara de sa gente, mancu brullende. Issa aiat proadu a lu rèndere ridìculu in cara de sa gente, ponende·li infadu e abbaidende·lu cun cussos ogros de conillu.

At bidu sa mugere aberende·si su caminu in mesu de sa gente ballende su waltzer. Cando est cròmpida a ue fiat isse l’at naradu in un’origra :

«Gabriel, sa tzia Kate cheret ischire si segas s’oca, che a semper. Sa sennorina Daly at a segare su presutu e deo su pudding».

«Andat bene» at naradu Gabriel. «At a fàghere intrare a primu sos giòvanos in pessu su waltzer

agabbat, gasi amus a tènnere sa mesa pro nois».«Ballende fias?» at pregontadu Gabriel.«Eja. No m’as bidu? Ite paràulas as tentu cun Molly Ivors?».«Peruna paràula. Pro ite? Gasi at naradu?».

Page 194: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

194DUBLINESOS

«Carchi cosa de su gènere. So chirchende de cumbìnchere su sennor D’Arcy a cantare. Ma mi paret unu pagu presumidu».

«No amus tentu paràulas» at naradu Gabriel ammurradu, «petzi mi cheriat cumbìnchere a fàghere unu viàgiu in Irlanda otzidentale e deo apo naradu chi nono».

Sa mugere s’at astrintu sas manos, in birbìlliu, e at fatu unu brin-chitu:

«Oh, Gabriel, bi devimus andare» at abboghinadu, «mi diat agradare a torrare a bìdere Galway».

«Bi podes andare, si cheres» at naradu Gabriel, fritu che nie.Issa si l’at abbaidadu pro un’iscuta, tando s’est furriada a s’ala de

sa sennora Malins e at naradu:«Ite maridu manerosu».In s’ìnteri chi issa si nche fiat andende, sa sennora Malins, sena

s’abbigiare de s’interrutzione, sighiat a contare a Gabriel ite logos galanos b’aiat in Iscòtzia e ite paisàgiu galanu. Su ghèneru nche los giughiat cada annu a sos lagos pro piscare. Su ghèneru fiat unu pi-scadore de cabbale. Una bia aiat piscadu unu pische mannu mannu, e su mere de s’albergu bi lis aiat cotu a gustare.

Gabriel belle no intendiat su chi naraiat. Como chi bi mancaiat pagu a chenare, fiat cumintzende a pessare a su discursu e a sa tzi-tatzione. Cando at bidu a Freddy Malins rugrende s’aposentu pro saludare sa mama, l’at lassadu sa cadrea lìbera e si nch’est infiladu in s’istrumbadura de sa ventana. Sa sala si fiat giai isboidada, e dae palas si nch’intendiat su sonu de curteddos e furchitas. Sos chi fiant abbarrados pariant istracos de ballare e fiant arresonende a sa sèria, riunidos in grustigheddos. Sos pòddighes caentes e treme treme de Gabriel fiant tamburinende su bidru fritu de sa ventana. Ite fritu chi bi deviat èssere in foras! Ite bellu chi diat èssere istadu a passigiare in foras a sa sola, in antis oros oros de riu, e a pustis in su parcu. De seguru su nie aiat cugugiadu sas cambas de sos àrbores e aiat formadu unu cugutzu lughente in cùcuru de su mo-numentu a Wellington! Diat èssere istadu mègius in cue chi no in sa mesa ammaniada pro sa chena!

Page 195: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

195 James Joyce

Isse fiat ripassende sas parte prus importantes de su discursu: s’ospitalidade irlandesa, sas Tres Gràtzias 39, Pàride, sas tzitatziones de Browning. At ripìtidu a isse etotu una frase chi aiat iscritu in sa rivista sua: Unu pessat chi est intendende una mùsica turmentada de pessamentu. Sa sennorina Ivors aiat bantadu sa rivista. Sintzera fiat? A beru aiat una vida a contu suo in palas de su propagandi-smu suo? Non b’aiat àpidu mai malumores intre issos finas a cussu sero. Li poniat nèrvios su de pessare chi issa diat èssere istada a sa mesa de sa chena, abbaidende·lu, in s’ìnteri chi faeddaiat, cun sos ogros suos crìticos e befulanos. Forsis no li diat èssere dispràghidu si isse aeret fatu carchi faddina in su discursu. Un’idea l’est bènnida a conca e l’at postu ànimu. Isse diat àere naradu, faghende riferi-mentu a sa tzia Kate e a sa tzia Julia : Sennoras e Sennores, sa gene-ratzione chi como est barighende podet àere tentu sas mancàntzias suas, però deo pesso chi teniat calidades che a s’ospitalidade, s’umo-rismu, s’umanidade, chi mi paret chi manchent a sa generatzione noa, sèria a beru e iperistruida, chi est creschende in mesu nostru. Bene a beru : custu fiat pro sa sennorina Ivors. Pro ite si deviat pòn-nere pessamentu si sas tzias suas fiant duas antzianas innorantes ?

Unu murmuriu in sa sala at tiradu s’atentzione sua. Su sennor Browne fiat benende dae sa ghenna, iscortende cun galanteria sa tzia Julia, chi fiat imbarada a su bratzu suo, bischisende e cun sa conca incrunada. Una salva de aplàusos l’at acumpangiada finas a su pianoforte e, a bellu, a bellu, at sessadu cando Mary Jane s’est sèida in s’iscanneddu e sa tzia Julia, non prus bischisende, furriaiat sa carena a mesu pro permìtere a sa boghe de si difùndere in manera uniforme in sa sala. Gabriel at connotu su prelùdiu. Fiat su de una cantzone betza de sa tzia Julia, Arrayed for the Bridal 40. Sa boghe sua, forte e crara, at cumintzadu cun briu sas voladas chi ingalaniant sa melodia e, macari esseret cantende a sa lestra,

39 In sa mitologia grega Aglaia, Euphrosine e Thalia, fìgias de Zeus e de Eurynome, agiuaiant sas relatziones sotziales40 Una versione in limba inglesa de una cantzone de s’òpera de Vincenzo Bellini I Puritani, 1835

Page 196: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

196DUBLINESOS

no nche lassaiat mancu una de sas notas gratziosas. A sighire sa boghe, sena abbaidare sa cara de sa cantante, fiat a intèndere e cumpartzire s’etzitamentu de unu bolu lestru e seguru. Gabriel at aplaudidu a forte cun totu sos àteros cando sa cantzone est agabba-da e un’aplàusu forte est bènnidu dae sa mesa. Si bidiat gasi craru chi s’aplàusu fiat sintzillu, chi sa cara de sa tzia Julia s’est unu pagu colorida in s’ìnteri chi s’incrunaiat pro nche torrare a su parastàgiu de sas cosas de mùsica su libru antigu de cantzones sestadu a ped-de chi teniat sas initziales suas in sa cobertedda. Freddy Malins, chi l’aiat ascurtada cun sa conca imbarada a un’ala pro l’intèndere mègius, fiat galu tocheddende sas manos cando sos àteros aiant sessadu e fiat faeddende in manera animada a sa mama chi faghiat chi eja cun sa conca a bellu e cun gravidade pro li dare resone. In fines, cando non podiat prus aplaudire, s’est pesadu a sa ritza totu in unu e at grugadu sa sala cara a sa tzia Julia; l’at astrintu sa manu ponende·la intre sas suas, assuchende·la cando li mancaiant sas paràulas o cando sa tzacullita lu poniat in pelea.

«Fia pròpiu narende a mama», at naradu, «chi non bos apo mai intesu cantende gasi bene, mai. Nono, no apo mai intesu sa boghe sua gasi bella comente custa note. Oh! No mi creet? Est sa verida-de. Li dao sa paràula mea de onore chi est gasi. No apo intesu mai sa boghe sua gasi frisca e gasi... gasi crara e frisca, mai».

Sa tzia Julia at fatu unu surrisu mannu e at murmuradu carchi cosa a propòsitu de sos cumplimentos cando s’at liberadu sa manu dae s’astrinta de isse. Su sennor Browne at istèrridu sa manu sua aberta chirru a issa e at naradu a sos chi fiant a curtzu suo, in sa manera de un’òmine de ispetàculu chi presentat unu prodìgiu a su pùblicu:

«Sa sennorina Julia Morkan, s’ùrtima iscoberta mea!».Fiat riende a beru de coro a su chi aiat naradu cando Freddy

Malins s’est furriadu a s’ala sua e at naradu: «Tando, o Browne, gia est a beru chi podiat fàghere un’iscober-

ta peus. Totu su chi potzo nàrrere est chi, dae cando bèngio a custa

Page 197: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

197 James Joyce

festa, no l’apo mai intesa cantende gasi bene. E custa est pròpiu sa veridade».

«Mancu deo» at naradu su sennor Browne, «deo pesso chi sa boghe sua at megioradu meda».

Sa tzia Julia s’at astrintu sas palas e at naradu cun mannosia timorosa:

«Trinta annos a como non tenia boghe fea».«Deo l’apo semper naradu a Julia» at naradu sa tzia Kate cun

ènfasi, «chi perdiat petzi tempus a cantare in cussu cuncordu. Ma issa non m’at mai postu mente».

Issa s’est furriada comente pro s’incumandare a su bonu sensu de sos àteros contra a unu pitzinnu chi no nde cheret s’intesa in s’ìnteri chi sa tzia Julia abbaidaiat in dae in antis suo: unu risitu vagu de ammentos li giogaiat in cara.

«Nono» at sighidu sa tzia Kate, «issa non poniat mente a nemos, faghende sa tzerachedda in cussu cuncordu note e die, die e note. Pesada a sas ses sa die de Pasca de Nadale! E pro ite?».

«Beh, no est pro more de Deus, o tzia Kate?» at rispostu Mary Jane, furriende·si in s’iscanneddu de su pianoforte e iscantzende sas lavras a su risu.

Sa tzia Kate s’est furriada cun fieresa cara sa neta e at naradu : «Deo isco totu su chi si faghet pro more de Deus, o Mary Jane,

ma deo pesso chi su Paba at fatu male a nche bogare dae sos cun-cordos sas fèminas chi b’aiant dedicadu totu sa vida e a pònnere, in parte issoro, pitzocheddos de pagu contu. Deo pesso chi siat pro su bene de sa Crèsia chi su Paba at fatu gasi. Ma no est giustu, o Mary Jane, non est giustu».

Issa si fiat apassionada a s’arresonu e diat àere sighidu in sa defensa de sa sorre, ca fiat un’argumentu crìticu pro issa; ma Mary Jane, bidende chi totu sos balladores fiant torrados, est intervènni-da paghiosa:

«Como, o tzia Kate, seis dende iscàndalu a su sennor Browne chi est de s‘àtera ala».

Sa tzia Kate s’est furriada a s’ala de su sennor Browne, chi fiat

Page 198: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

198DUBLINESOS

iscarangende pro custa allusione a sa religione sua, e at naradu a sa lestra:

«Oh, deo non pòngio in chistione chi su Paba est in su giustu. Deo so petzi una fèmina antziana e tonta, e non dia chèrrere fàghe-re una cosa gasi. Ma, in sa vida de cada die, non b’at cosa mègius de s’educatzione e de sa reconnoschèntzia. Si deo essere Julia, bi la dia nàrrere crara e tunda a Padre Healey».

«E in prus, o tzia Kate» at naradu Mary Jane, «nois semus totus famidos, e cando semus famidos semus briantinos a beru».

«E finas cando semus sididos semus briantinos» at agiuntu su sennor Browne.

«Tando est mègius chi andemus a chenare» at naradu Mary Jane, «amus a agabbare sa discussione a pustis».

In su pariseddu in foras de sa sala de istare Gabriel at agatadu sa mugere e Mary Jane chi fiant proende a cumbìnchere sa sennorina Ivors a abbarrare pro sa chena. Ma sa sennorina Ivors, chi s’aiat postu su capeddu e si fiat abbutonende su supràbitu, non cheriat abbarrare. Non teniat nudda gana e aiat giai istentadu tropu.

«Ma sunt deghe minutos ebbia, o Molly», at naradu sa sennora Conroy, «No as a istentare gasi meda».

«Est petzi a mandigare unu mossu» at naradu Mary Jane, «a pustis de totu cussu ballu».

«A beru non potzo» at naradu sa sennorina Ivors.«Mi timo chi non ti ses ispassiada meda» at naradu Mary jane,

isconsolada.«Mi so ispassiada meda, imbetzes, ti lu giuro» at naradu sa sen-

norina Ivors, ma como mi devides pròpiu lassare andare. «Ma comente b’arribbas a domo?» at pregontadu sa sennora

Conroy.«Oh, sunt petzi duos passos in s’oru de su riu».Gabriel at dudadu un’iscuta, pustis at naradu:«Si cheret, sennorina Ivors, l’acumpàngio, si pròpiu si nche de-

vet andare».Ma sa sennorina Ivors si nche fiat giai allargada dae issos.

Page 199: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

199 James Joyce

«Mancu s’intesa» at tzichirriadu. «Pro s’amore de Deus, andade a chenare e non bos pongeis pessamentu pro mene. Giai l’isco a mi tènnere a contu».

«Beh, ses a beru curiosa, o Molly» at naradu sa sennora Conroy in manera franca.

«Beannacht libh 41», at tzichirriadu sa sennorina Ivors, riende, in s’ìnteri chi fiat falende in s’iscala.

Mary Jane l’at sighida cun sos ogros, cun un’espressione unu pagu de infadu e unu pagu de meravìgia pintada in cara, in s’ìnteri chi sa sennora Conroy s’iscampiaiat in sa barandilla pro intèndere su sonu de sa ghenna de s’intrada. Gabriel s’at pregontadu si non fiat isse sa càusa de sa mòida repentina sua. Ma issa non pariat chi fiat de malispètzia: si nche fiat andada riende. Isse fiat abbaidende giosso in s’iscala cun una cara inespressiva.

In cussu mamentu sa tzia Kate fia benende tamba tamba dae sa sala de pràndere, belle torchende·si sas manos a su disisperu.

«In ue est Gabriel?» at tzichirriadu. «In ue diàulu nch’est fertu Gabriel? Sunt totus isetende a cumintzare, in cue, e non b’a nemos chi seghet s’oca!».

«Inoghe so, tzia Kate», at tzichirriadu Gabriel, cun un’ani-matzione repente, prontu a segare unu fiotu de ocas, si bi nd’aiat bisòngiu.

Un’oca grassa e tabachina fiat istèrrida in un’ala de sa mesa, e in s’àtera ala, subra de unu pìgiu de pabiru cugugiadu cun ramighed-dos de pedrusìmula, b’aiat unu presutu mannu, iscorgiadu e cugu-giadu cun farfarùgias de pane, sa cannedda imboligada cun carta crispa e, a curtzu, unu cantzu de malloru cun ispètzias. Intre un’ala e s’àtera curriant filas parallelas de pratos de cuntornu: duas cùpu-las de gheladina, ruja e groga; unu pratu ladu prenu de cantzos de blancmange e cunfitura ruja; una safata birde a forma de fògia con una màniga a tenaghe, in ue b’aiat budrones de àghina ruja e mèn-dula iscorgiada; un’àtera safata in ue b’aiat unu retàngulu sòlidu

41 Adiosu, in irlandesu

Page 200: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

200DUBLINESOS

de figu de Smirne; unu pratu de turta de crema in ue aiant fratadu nughe muscada; una cupa prena de tziculates e caramellas imboli-gados in carta istagnola de oro e de prata; unu vasu de bidru in ue b’aiat tenaghes longos de sèllere. In mesu b’aiat, che a sentinellas in dae in antis de una bancarella cun una piràmide de arantzos e de melas americanas, duas carafas antigas matzotzas de cristallu, una cun portu e s’àtera cun sherry iscuru. Subra de su pianoforte cungiadu, in unu pratu grogu mannu mannu, fiat isetende unu pud-ding, e in palas b’aiat tres filas de ampullas de birra crara e iscura e de abba minerale, dispostas cunforma a su colore de sas etichetas issoro, sas primas duas nieddas, cun marcas tabachinas e ruja, sa de tres, prus minore, bianca, cun rias birdes de rugradis.

Gabriel s’est sèidu cun balia in su cumintzu de sa mesa e, abbai-dada s’atza de sa lepa, at inferchidu cun firmesa sa furchita in intro de s’oca. S’intendiat tranchillu, como, ca fiat unu segadore espertu, e l’agradaiat a beru a s’agatare in su cumintzu de una mesa bene frunida.

«Sennorina Furlong, ite cheret, ala o petus?».«Petzi unu cantzigheddu de petus».«Sennorina Higgins, e bostè?».«Oh, su matessi, sennor Conroy».In s’ìnteri chi Gabriel e sa sennorina Daly s’iscambiaiant pratos

de oca e pratos de presutu e malloru ispetziadu, Lily si faghiat su giru de sos invitados cun una safata de patatas caentes e infari-nadas, imboligadas in unu pannitzu biancu. Custa fiat un’idea de Mary Jane, chi aiat finas cussigiadu de pònnere purè de mela; ma sa tzia Kate aiat naradu chi s’oca arrustu sena purè de mela fiat andada semper bastante bene pro issa, e isperaiat de no li capi-tare mai de mandigare prus male. Mary Jane serviat sas alunnas suas e daiat cara chi aerent mandigadu sos mègius cantzos; sa tzia Kate e sa tzia Julia aberiant e nche leaiant dae su pianoforte am-pullas de birra crara e iscura pro sos òmines e ampullas de abba minerale pro sas fèminas. B’aiat a beru badalogu meda, e risos, e sonos, sonos de òrdines e contraòrdines, de curteddos e furchitas,

Page 201: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

201 James Joyce

de tapos de cortigu e de bidru. Gabriel at cumintzadu a fàghere su segundu giru sena si servire isse etotu. Ma totus ant protestadu a boghe arta, e duncas isse at acunsentidu a si bufare unu tzicu de birra iscura, ca si fiat istracadu meda seghende s’oca. Mary Jane s’est posta tranchilla a chenare, ma sa tzia Kate e sa tzia Julia fiant galu trutulinende a fùrriu de sa mesa, pistende·si sos carcàngios, impeighende·si a pare, a dende·si a pare òrdines chi nè una nè s’àte-ra ascurtaiant. Su sennor Browne las pregaiat de si sèere a chenare, e gasi etotu faghiat Gabriel, ma issas naraiant chi giai b’aiat tempus; tando Freddy Malins s’est pesadu, at aggarradu sa tzia Kate e l’at fata sèere a fortza in sa cadrea, a risu de totus.

Cando totus sunt istados servidos comente si tocat, Gabriel at naradu, iscantzende sas lavras a su risu :

«Como, chie si cheret prenare s’istòmagu, comente in manera vulgare si narat, chi si diat ite de fàghere».

Unu cuncordu de boghes l’at invitadu a cumintzare a chenare e Lily s’est acurtziada cun tres patatas chi aiat postu a bandas pro isse.

«Andat bene» at naradu Gabriel in manera amàbile, in s’ìnteri chi si fiat bufende unu tzicu comente aperitivu, «como, pro praghe-re, sennoras e sennores, ismentigade·bos chi esisto, petzi pro pagos minutos».

S’est postu a mandigare e no at leadu parte in s’arresonu cun su cale sos cummensales cugugiaiant su sonu chi Lily faghiat leende sos pratos. S’argumentu de s’arresonu fiat sa cumpangia lìrica chi in cussas dies fiat in su Theatre Royal. Su sennor Bartelli d’Arcy, su tenore, un’òmine nieddutzu cun mustatzos elegantes, apretziaiat meda a beru su primu contralto de sa cumpangia, ma sa senno-rina Furlong pessaiat chi teniat un’istile iscènicu vulgare. Freddy Malins at naradu chi b’aiat unu capu trbù africanu chi cantaiat in sa segunda parte de s’ispetàculu de su teatru Gaiety e chi fiat unu de sos mègius tenores chi aeret intesu mai.

«Intesu l’at?» at pregontadu a su sennor Bartelli D’Arcy faed-dende dae un’ala a s’àtera de sa mesa.

Page 202: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

202DUBLINESOS

«Nono» at rispostu su sennor Bartelli D’Arcy, dende pagu cara.«Ca», at craridu Freddy Malins, «dia èssere curiosu de intèn-

dere su pàrrere suo. Deo pesso chi tenet a beru una boghe bella».«Bi cheret Teddy pro agatare sas cosas chi balent a beru», at

naradu su sennor Browne, faeddende a totu sos cummensales.«E pro ite non diat dèvere tènnere una boghe bella?» at pregon-

tadu Freddy Malins artuddadu, «petzi ca est nieddu?».Nemos at rispostu a custa pregonta e Mary Jane nch’at torradu

s’arresonu a s’òpera lìrica. Una de sas alunnas suas l’aiat dadu unu billete pro sa Mignon. Fiat bellu, at naradu, ma li faghiat pessare a cussa iscura de Georgina Burns. Su sennor Browne podiat torrare galu prus in palas, a sas cumpangias italianas chi beniant unu tem-pus a Dublinu, est a nàrrere Tietjens, Ilma de Murzka, Campanini, su grandu Trebelli, Giuglini, Ravelli, Aramburo. Cussos giai fiant tempos, at naradu, cando in Dublinu si podiant intèndere cantado-res gasi bonos. At naradu finas chi su logione de su Royal betzu cada note fiat prenu a isticu, e chi una note unu tenore italianu aiat fatu pro chimbe bias su Let Me Like a Soldier Fall 42, faghende cada bia unu do de petus, e chi, a bias, sos pitzinnos de sa galleria, in s’entusiasmu issoro, leaiant sa carrotza de carchi prima donna e nche l’acumpangiaiant issos etotu a s’albergu. Pro ite como non ra-presentaiant sas òperas mannas de unu tempus, che a Dimorah 43 o Lucrezia Borgia 44 ? Ca non teniant boghe bastante pro las cantare: custa fiat sa resone.

«O, si est pro custu» at naradu su sennor Bartell D’Arcy, «deo pesso chi como b’at cantantes bonos comente bi nd’aiat tando».

«E in ue sunt?» at pregontadu su sennor Browne, comente po-nende marrania.

«In Londra, Parigi, Milanu» at naradu su sennor Bartell D’Arcy, cun abbentu. «Deo pesso chi, pro nàrrere, Caruso est bravu a beru, si non mègius de sas pessones chi at mentovadu bostè».

42 Dae s’òpera lìrica Maritana, de William Vincent Wallace43 Òpera de Giacomo Meyerbeer44 Òpera de Gaetano Donizetti

Page 203: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

203 James Joyce

«At a èssere» at naradu su sennor Browne, «ma no mi paret». «Oh, li fatzo intèndere carchi cosa de Caruso» at naradu Mary

Jane.«A pàrrere meu» at naradu sa tzia Kate, chi aiat in pessu agab-

badu de rosigare un’ossu, «B’at àpidu petzi unu tenore. Chi m’a-gradat, chèrgio nàrrere. E pesso chi niune de bois l’at intesu men-tovare».

«Chie fiat, sa sennorina Morkan?» at pregontadu cun grabbu su sennor Bartell D’Arcy.

«Si naraiat Parkinson» at naradu sa tzia Kate, «l’apo intesu can-do fiat giòvanu e creo chi tengerat sa boghe tenorile prus pura chi esseret essida dae un’èssere umanu».

«Curiosu» at naradu su sennor Bartell D’Arcy, «no l’apo mai intesu mentovare».

«Eja, eja, sa sennorina Morkan tenet resone», at naradu su sen-nor Browne, «deo apo intesu faeddare de custu Parkinson, ma est tropu dae meda pro l’àere connotu in pessone».

«Una boghe de tenore inglesu galana, pura, durche e caente» at naradu tzia Kate cun entusiasmu.

Sigomente Gabriel nch’aiat agabbadu, nch’ant postu su pudding enorme in sa mesa. Su sonu de furchitas e culleras at torradu a cumintzare. Sa mugere de Gabriel ghetaiat culleras de pudding in sos pratos e los colaiat in sa mesa. A mesu caminu los leaiat Mary Jane, chi bi poniat gheladina de lampone o arantzu, o blacmange e marmellada. Su pudding l’aiat fatu sa tzia Julia e totu bi l’ant ban-tadu. Issa, però, at naradu chi non fiat essidu bastante iscuru.

«Tando, sennorina Morkan» at naradu su sennor Browne, «ispero de èssere bastante iscuru pro bostè, ca lu so de nùmene e de fatu45».

Totu sos òmines, francu Gabriel, ant mandigadu unu pagu de pudding bantende sa tzia Julia. A Gabriel, chi non mandigaiat mai durches, l’ant lassadu unu pagu de sèllere. Finas Freddy Malins at

45 “Brown”, riferidu a alimentos o a sa pedde de una pessone, cheret nàrrere “iscuru”

Page 204: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

204DUBLINESOS

leadu unu tenaghe de sèllere e si nche l’at mandigadu cun su pud-ding. L’aiant naradu chi su sèllere faghiat bene a beru a su sàmbene e pròpiu in cussas dies fiat in cura cun su dotore. Sa sennora Ma-lins, chi fiat abbarrada a sa muda durante totu sa chena, at naradu chi su fìgiu, dae cue a una chida, deviat andare a Mount Melleray 46. Tando sos cummensales ant faeddadu de Mount Mallerey, de s’àera bona chi b’aiat, e de cantu fiant ospitales sos padres, chi non pediant mancun unu sisinu a sa gente chi b’andaiat.

«Cheret nàrrere» at pregontadu su sennor Browne belle sena bi crèere, «chi unu andat a cue, si b’aposentat, màndigat e bufat cantu cheret e si nch’andat sena pagare nudda?».

«Oh, pessones medas lassant un’oferta a su monastèriu cando si nch’andant» at naradu Mary Jane.

«Deo cheria chi b’aeret un’istitutzione gasi in sa crèsia nostra» at naradu su sennor Browne cun franchesa.

Est abbarradu transidu cando at intesu chi sos padres non faed-dant mai, si nche pesant a sas duas de mangianu e dormint in su baule issoro. At pregontadu pro ite lu faghent.

«Est sa règula de s’òrdine» at naradu sa tzia Kate, a firmu.«Eja, ma pro ite?» at pregontadu su sennor Browne.Sa tzia Kate at ripìtidu chi fiat sa règula, non b’aiat de agiùnghe-

re àteru. Su sennor Browne galu pariat chi non fiat cumprendende. Freddy Malins l’at craridu, mègius comente podiat, chi sos padres proaiant a pònnere remèdiu a sos pecados cummìtidos dae sos pe-cadores de su mundu. Su crarimentu no est istadu craru meda, ca su sennor Browne at fatu unu risitu befulanu e at naradu:

«S’idea m’agradat a beru, ma unu letu còmodu cun sas mollas non diat andare bene che a su baule?».

«Su baule» at naradu Mary Jane, «est pro lis ammentare chi, in fines, ant a mòrrere».

Sigomente s’argumentu si fiat faghende lùgubre, nche l’ant cu-gugiadu suta de su mudìmene generale, in mesu de su cale s’inten-

46 Unu monastèriu trapista

Page 205: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

205 James Joyce

diat sa sennora Malins narende a s’ascuse a sa pessone chi fiat a curtzu suo:

«Sunt òmines bonos, sos padres, òmines religiosos a beru».Como fiant colende pabassa, e mèndula, e figu, e mela, e

arantzu, e tziculates, e caramellas; tando sa tzia Julia at invitadu totu sos òspites a leare o portu o sherry. A sa prima su sennor Bartel D’Arcy at refudadu s’unu e s’àteru, ma unu de sos chi fiant a curtzu suo l’at tocadu cun su cùidu e l’at pispisadu carchi cosa in s’origra, e tando s’at lassadu prenare sa tassa. A bellu a bellu, co-mente si sunt prenadas sas ùrtimas tassas, s’arresonu at sessadu. At sighidu una pàusa, truncada petzi dae su gurgulliu de su binu e dae sas cadreas moende·si. Sas sennorinas Morkan, totas tres, teniant sos ogros bassos, abbaidende sa tiàgia. Calicunu at tussidu una o duas bias e calicunu àteru at tocheddadu sa mesa, cun grabbu, pro fàghere cumprèndere de istare a sa muda. Su silèntziu est arrib-badu, e Gabriel nch’at imbertu sa cadrea a dae segus e s’est postu a sa ritza.

Su tocheddòngiu, totu in unu, est aumentadu, comente pro li pònnere ànimu, pustis s’est asseriadu de su totu. Gabriel at imba-radu a sa tiàgia sos deghe pòddighes treme treme, e at bischisadu, nerviosu, a sa cumpangia. Bidende una fila de caras furriadas a su chirru suo, isse at pesadu sos ogros a su candeleri. Su pianoforte fiat sonende unu waltzer, e si podiat intèndere sa frùsida de sas gunned-das contra a sa ghenna de sa sala. Sa gente chi fiat in foras, forsis, fiat a sa ritza in su nie in s’oru de su riu, abbaidende sas ventanas illuminadas e ascurtende sa mùsica de su waltzer. S’àera fiat neta, in cue. Prus a largu bi fiat su parcu cun sos àrbores cugugiados de nie. Su monumentu a Wellington teniat unu cugutzu lugorosu de nie lampigende a cara de ponente subra de su campu biancu de Fifteen Acres 47.

At cumintzadu:«Sennoras e sennores. M’est tocadu custu sero, comente in sos

47 Unu tretu erbosu in Phoenix Park

Page 206: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

206DUBLINESOS

annos colados, de cumprire unu dovere agradèssidu, pro su cale, però, sas calidades meas de oradore sunt inadeguadas a beru».

«Nono, nono!» at naradu su sennor Browne.«Ma, andet comente andet, custa note bos pedo petzi de apret-

ziare sa bona voluntade mea e de mi dare s’atentzione bostra pro pagos minutos, in s’ìnteri chi proo a espressare cun sas paràulas su chi m’intendo in su coro in custa ocasione».

«Sennoras e sennores. No est sa prima bia chi nos riunimus suta de custa cobertura ospitale, a fùrriu de custa mesa ospitale. No est sa prima bia chi semus sos destinatàrios - o, forsis, dia nàrrere mègius, sas vìtimas – de s’ospitalidade de tzertas sennoras bonas».

Isse at fatu unu chircu in s’àera cun su bratzu e s’est pasadu. Totus ant rìsidu o bischisadu a sa tzia Kate, a sa tzia Julia e a Mary Jane, chi si sunt fatas rujas a sa cuntentesa. Gabriel est andadu a dae in antis, prus atrividu:

«Deo intendo semper prus a forte, annu cun annu, chi su logu nostru non tenet traditzione chi li faghet tantu onore, e chi devet vardare gasi cun cuidadu, che a s’ospitalidade sua. Est una tra-ditzione ùnica, pro s’esperièntzia chi nde tèngio (e deo apo visitadu non pagos logos in s’èsteru), in mesu de sas natziones modernas. Calicunu, forsis, diat nàrrere chi si tratat prus de unu difetu chi no de una cosa de si nde bantare. Ma, finas ammitende custu, custu est, a pàrrere meu, unu difetu nòbile, chi deo ispero chi amus a tènnere galu pro tempus meda. De una cosa, a su nessi, so seguru. Finas a cando custa cobertura at a cuerrare custas sennoras bonas chi apo mentovadu – e mi àuguro cun totu su coro chi lu fatzat galu pro annos medas – sa traditzione de s’ospitalidade irlandesa, sintzilla, calorosa, manerosa, chi sos antepassados nostros nos ant trasmìtidu e chi nois devimus trasmìtere a sos discendentes no-stros, at a èssere galu bia in mesu nostru».

Unu murmuriu corale de cunsensu est curtu a fùrriu de sa mesa. L’est bènnidu a conca, a Gabriel, chi sa sennorina Ivors non bi fiat e chi si nche fiat andada in manera pagu grabbosa. E at naradu, cun cunfiàntzia:

Page 207: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

207 James Joyce

«Sennoras e sennores. Una leva est creschende in mesu nostru, una leva de pessones chi tenent ideas noas e printzìpios noos. Sunt pessones sèrias e entusiastas pro custas ideas noas, e s’entusiasmu issoro, finas cando est ghiadu male, est, a pàrrere meu, belle sem-per sintzeru. Ma nois vivimus in un’època iscètica e, si potzo impi-tare s’espressione, turmentada. E, a bias, mi timo chi custas pesso-nes, istruidas o iperistruidas comente sunt, manchent de calidades comente s’umanidade, s’ospitalidade, sa gentilesa de ànimu chi aparteniant a un’àtera època. Intendende, custa note, sos nùmenes de cussos grandu cantadores de su tempus coladu, m’est partu, lu devo cunfessare, chi vivimus in un’època prus pagu aerosa. Cussas dies, lu naro sena esagerare, si diant pòdere definire dies aerosas: e si nche sunt coladas sena possibilidade chi torrent; isperemus, a su nessi, chi in addòvios che a custu galu nde podemus faeddare cun fieresa e afetu, chi galu mantenemus in coro sa memòria de cussos mannos chi non bi sunt prus, chi sa fama issoro su mundu no at a lassare mòrrere».

«Bene, bene!» at giuiladu su sennor Browne.«Ma galu» at sighidu Gabriel, in s’ìnteri chi sa boghe sua fiat

leende un’inflessione prus durche, «b’at semper, in addòvios che a custu, pessamentos tristos chi galu crompent a sas mentes no-stras: pessamentos de su tempus coladu, de sa gioventude, de sos cambiamentos chi b’at àpidu, de sas pessones chi non bi sunt prus e chi nd’intendimus sa mancàntzia custa note. Su caminu nostru in sa vida est cugugiadu dae medas ammentos tristos: e, si bi dia-mus meledare tropu, non diamus tènnere s’ànimu de sighire s’òpe-ra nostra in mesu de sos bios. Tenimus totus doveres e afetos chi pretendent, comente est giustu chi siat, sos isfortzos nostros prus peleosos».

«Tando, deo no m’apo a istentare in su tempus coladu. No apo a permìtere a unu moralismu tristu de si nche pònnere in mesu nostru custa note. Nois semus riunidos pro abbarrare a largu, pro un’iscuta, dae su badalogu e dae sos anneos de sa vida de cada die. Nos semus riunidos comente amigos, cun ispìridu de amistade,

Page 208: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

208DUBLINESOS

comente collegas, finas, in unu tzertu sensu, cun ispìridu de cama-raderie, e comente ospites – ite lis dia pòdere nàrrere? – de sas Tres Gràtzias de su mundu musicale dublinesu».

Sa mesa est esplòdida in aplàusos e risos a custa essida. Sa tzia Julia in de badas at pregontadu a sos chi fiant a curtzu suo ite aiat naradu Gabriel.

«Narat chi semus sas Tres Gràtzias» at naradu Mary Jane.Sa tzia Julia no at cumpresu ma at abbaidadu, in buca de risu, a

Gabriel, chi at sighidu cun su matessi tonu:«Sennoras e sennores. Deo custa note no apo a proare a fàghere

sa parte chi Pàride at fatu in un’àtera ocasione. No apo a proare a isseberare una de issas. S’incàrrigu diat èssere antipàticu e nche diat sobrare sas fortzas meas. Ca, cando mi las abbàido, siat chi si tratet de s’istrangiadora printzipale, chi su coro bonu suo, su coro suo tropu bonu, est devènnidu proverbiale pro totu sos chi la con-noschimus, o si tratet de sa sorre, chi paret chi tèngiat su donu de sa gioventude eterna e chi sa manera sua de cantare est istada una surpresa e una rivelatzione pro totu nois custa note, o, ùrtima ma non prus pagu importante, si cunsìdero s’istrangiadora nostra prus giòvana, prena de talentu, alligra, traballadora, sa mègius de sas netas, deo bos cunfesso, sennoras e sennores, chi no isco a cale de issas deo dia dare su prèmiu».

Gabriel at abbassadu sos ogros chirru a sas tzias e, bidende s’i-scantzada manna de risu in sa cara de sa tzia Julia e sas làgrimas chi nche li fiant essidas a sa tzia Kate, at coitadu a congruire. At pesadu sa tassa de portu cun galanteria, in s’ìnteri chi totu sos àte-ros fiant isetende cun sa tassa in manu, e at naradu a boghe arta:

«Brindemus, tando, a totas tres paris. Brindemus a sa salude issoro, a su bonistare, a sa vida longa, a sa felitzidade e a sa pro-speridade, cun s’augùriu chi potzant sighire a mantènnere pro an-nos medas sa positzione importante e meritada chi ant tentu in sa professione issoro, e s’onore e s’afetu chi ant tentu in sos coros nostros».

Totu sos òspites si sunt pesados ritzos, e, furriados cara a sas

Page 209: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

209 James Joyce

tres sennoras, ant cantadu totu paris, ghiados dae su sennor Brow-ne:

For they are jolly gay fellows,For they are jolly gay fellows,For they are jolly gay fellows,Which nobody can deny 48

Sa tzia Kate si fiat frobbende sas làgrimas cun su mucadore e finas sa tzia Julia pariat cummòvida. Freddy Malins iscandiat su tempus cun sa furchita de su pudding e sos cantadores si furriaiant unu cara a s’àteru, comente in una arresonada melodiosa, in s’ìnteri chi cantaiant cun ènfasi:

Unless he tells a lieUnless he tells a lie49

Tando, furriende·si torra cara a sas istrangiadoras issoro, ant cantadu :

For they are jolly good fellows,For they are jolly good fellows,Which nobody can deny.S’aclamatzione chi nd’est sighida l’ant ripìtida sos àteros òspites

in s’àtera ala de sa ghenna de sa sala de pràndere, in s’ìnteri chi Freddy Malins sighiat a iscandire sa mùsica cun sa furchita.

.................................................................................................

S’àera rìghida de su mangianu est intrada a sa sala in s’ìnteri chi issos fiant a sa ritza, e duncas sa tzia Kate at naradu :

«Calicunu cùnget sa ghenna. Sa sennora Malins si nch’at a mòr-rere a su fritu».

«Browne nch’est in cue in foras» at naradu Mary Jane.«Browne est in totue» at naradu sa tzia Kate, abbassende sa

boghe.

48 Ca sunt pitzinnas bonas, /ca sunt pitzinnas bonas, /ca sunt pitzinnas bonas,/e nemos lu podet negare.49 Si no est chi narat fàulas/ Si no est chi narat fàulas

Page 210: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

210DUBLINESOS

Mary Jane at rìsidu, intendende cussu tonu.«A nàrrere su beru», at naradu cun malìtzia, «isse est cuidadosu

meda».«Est abbarradu aposentadu inoghe che a su gas 50» at naradu sa

tzia Kate cun su matessi tonu, «pro totu sas vacàntzias de Pasca de Nadale».

Finas issa at rìsidu, custa bia, posta de bonispètzia, pustis at agiuntu in presse:

«Ma nara·li de intrare, o Mary Jane, e cùngia sa ghenna. Prego a Deus chi no m’apat intesu».

In cussu mamentu sa ghenna de sa sala s’est aberta e su sennor Browne est intradu, riende a iscacàlliu chi no nde podiat prus. Isse fiat bestidu cun unu gabbanu longu birde, cun polsinos e collete de astrakhan fintu, e in conca teniat unu colbacu de pellitza. Isse at inditadu s’oru de su riu cugugiadu de nie dae ue s’intendiat unu sùrviu agudu e longu.

«Teddy at a fàghere essire totu sas carrotzas de Dublinu» at naradu.

Gabriel at avantzadu dae s’apartadògiu, astringhende·si in su gabbanu e, abbaidende a fùrriu in sa sala, at naradu :

«Gretta no nch’est galu in giosso?».«S’est galu bestende, o Gabriel», at naradu sa tzia Kate. «Chie est sonende in cue susu?» at pregontadu Gabriel.«Nemos. Si nche sunt andados totus».«Nono, tzia Kate» at naradu Mary Jane. «Bartell d’Arcy e sa

sennorina O’Callaghan non si nche sunt galu andados». «Calicunu, semper e cando, est sonitende cun su pianoforte» at

naradu Gabriel.Mary Jane at dadu una mirada a Gabriel e a su sennor Browne

e at naradu, artuddada:«Mi faghet bènnere su fritu a bìdere duos òmines afufulados in

custa manera. No mi diat agradare a ghirare a domo a custa ora».

50 Installadu che a s’impiantu de su gas, chi fiat semper in funtzione. Però, forsis, no ateretantu ùtile o bene bènnidu

Page 211: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

211 James Joyce

«No mi diat agradare nudda de prus in custu mamentu» at nara-du su sennor Browne a firmu, «de una caminada galana in su sartu o de una cursa cun unu caddu bonu de aspronare».

«In domo teniamus unu caddu bonu a beru e unu calesse» at naradu sa tzia Julia cun tristura.

«Johnny, chi no l’amus ismentigadu mai» at naradu Mary Jane, riende.

Finas sa tzia Kate e Gabriel ant rìsidu. «Pro ite, ite b’aiat de istraordinàriu in custu Johnny?». at pre-

gontadu su sennor Browne.«Patrick Morkan, su biadu de giaju nostru» at craridu Gabriel,

«chi totus, in sos ùrtimos annos, li naraiant su sennore betzu, fiat unu fabricante de colla».

«Nono» at naradu sa tzia Kate riende, «teniat unu molinu pro fàghere s’àmidu».

«Colla o àmidu» at naradu Gabriel, «su sennore betzu teniat unu caddu chi si naraiat Johnny. E Johnny traballaiat in su molinu de su sennore betzu, caminende semper in tundu pro mòlere. Una die galana su sennore betzu at pessadu de leare parte in una rivista militare in su parcu».

«Su Sennore tèngiat piedade de s’ànima sua» at naradu sa tzia Kate cun cumpassione.

«Amen», at naradu Gabriel. «Tando su sennore betzu at insed-dadu su caddu e s’at postu su mègius capeddu artu chi teniat e su mègius collete, e est tzucadu, cun grandu istile, dae sa propiedade antiga a unu tretu a curtzu a Back Lane, pesso».

Totus ant rìsidu, finas sa sennora Malins, a sa manera de Ga-briel de contare sa cosa, e sa tzia Kate at naradu:

«Oh, nono, Gabriel, isse no istaiat in Back Lane. Petzi su molinu fiat in cue».

«Est essidu cun Johnny dae sa propiedade de sos antepassa-dos suos» at sighidu Gabriel. «Totu est andadu bene finas a cando

Page 212: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

212DUBLINESOS

Johnny no est arribbadu a curtzu a s’istàtua de Re Billy51: e siat chi s’esseret innamoradu de su caddu de Re Billy, siat chi aeret pessa-du chi fiat torra in su molinu, at cumintzadu a caminare a fùrriu a s’istàtua».

Gabriel s’at fatu unu giru a inghìriu de sa sala cun sas galoscias suas, in mesu de su risu de sos àteros.

«Su caddu at sighidu a andare a fùrriu de s’istàtua, e su sennore betzu, chi fiat pagiosu a beru, fiat indinnadu meda. Bae a dae in antis! Ite est s’idea? Bella manera de si cumportare! Chie los cum-prendet sos caddos!».

Sos iscacàllios chi ant sighidu s’imitatzione chi Gabriel at fatu de s’intzidente sunt istados interrùmpidos dae unu tocheddu forte a sa ghenna de sa sala. Mary Jane est curta a abèrrere e at fatu intrare a Freddy Malins, chi teniat su capeddu in dae segus e sas palas tèteras a su fritu, assagadadu a s’isfortzu.

«Apo agatadu petzi una carrotza» at naradu.«Oh, nd’amus a agatare un’àtera in s’oru de su riu» at naradu

Gabriel.«Eja» at naradu sa tzia Kate. «Mègius a non mantènnere sa sen-

nora Malins in foras in s’ùmidu».A sa sennora Malins, su fìgiu e su sennor Browne l’ant agiuada

a nche falare in s’iscala de s’intrada de domo e, a pustis de mano-vras medas, nche l’ant fata artiare a sa carrotza. Freddy Malins est artiadu a pustis suo e at coladu ora meda assentende·la in su seidòrgiu, cun su sennor Browne chi li daiat cussìgios. In fines s’est posta còmoda, e Freddy Malins nch’at fatu artiare a su sennor Browne. Ant arresonadu un’iscuta, chi non si cumprendiat bene ite fiant narende, pustis su sennor Browne nch’est artiadu a sa carrot-za. Su veturinu s’at ghetadu una mantighedda in ghenugros, e s’est incrunadu pro lis pedire s’indiritzu. Sa cunfusione est aumentada, e su veturinu at intesu duos indiritzos diferentes dae Freddy Ma-lins e dae su sennor Browne, chi ambos duos aiant fatu iscampiare

51 Un’istàtua ecuestre de Re William 3 de Inghilterra, binchidore de sa batalla de Boyne (1690)

Page 213: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

213 James Joyce

sa conca dae una ventanedda de sa carrotza. Sa dificurtade fiat a cumprèndere in ue nche deviat lassare a su sennor Browne, e sa tzia Kate, sa tzia Julia e Mary Jane ant leadu parte in sa discussione cun inditos e contradditziones e risos medas. Freddy Malins non resessiat a faeddare dae cantu fiat riende. Isse nch’essiat e nch’in-traiat cun sa conca in sa ventanedda, arrischende a beru de nche pèrdere su capeddu, e naraiat a sa mama comente fiat avantzende sa discussione, finas a cando su sennor Browne no at abboghinadu a su veturinu cunfusu, prus a forte de su sonu de sos iscacàllios :

«A l’ischit in ue est Trinity College?».«Eja, su sennore» at naradu su veturinu.«Currat chirru a Trinity College».«Andat bene» at abboghinadu su veturinu.At foetadu su caddu e sa carrotza at curtu in s’oru de su riu in

mesu de unu cuncordu de risos e de adieus. Gabriel non fiat andadu a sa ghenna cun sos àteros. Isse fiat in

un’ala in umbra de sa sala, abbaidende s’iscala. Una fèmina fiat a sa ritza a curtzu a sa punta de sa prima rampada, finas issa in s’um-bra. Isse non bidiat sa cara, ma bidiat sas pinnigas de sa gunnedda in colore de terrasanta e de salmone, chi a s’iscurigore pariant nied-das e biancas. Fiat mugere sua. Issa fiat imbarada a sa barandilla, ascurtende carchi cosa. Gabriel s’est meravigiadu a la bìdere gasi firma, e at aparadu s’origra pro ascurtare finas isse. Ma intendiat pagas cosas, francu su sonu de sos iscacàllios e de sa discussione in s‘intrada de sa ghenna, carchi acordu in su pianoforte e carchi nota de sa boghe de un’òmine cantende.

Est abbarradu a sa ritza in s’iscurigore de sa sala, chirchende de cumprèndere cale cantzone fiat cantende s’òmine, e fissende in artu, cara a sa mugere. B’aiat gràtzia e mistèriu in sa posa sua, comente chi esseret su sìmbulu de carchi cosa. S’at pregontadu de ite podet èssere sìmbulu una fèmina ritza in un’iscala in s’umbra, ascurtende una mùsica a largu. Si esseret istadu unu pintore l’aiat àpida pintada in cussa posa. Su capeddu de feltru mèscrinu diat àere fatu risaltare su brunzu de sos pilos suos in s’iscurigore, e

Page 214: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

214DUBLINESOS

sas pinnigas iscuras de sa gunnedda diant àere fatu risaltare sas pinnigas craras. Mùsica a largu diat àere mutidu sa pintura si isse esseret istadu unu pintore.

Sa ghenna de sa sala s’est cungiada; e sa tzia Kate, sa tzia Julia e Mary sunt bènnidas, galu riende.

«Eja, no est terrìbile custu Freddy?» at naradu Mary Jane. «Est terrìbile a beru».

Gabriel no at naradu nudda, ma at inditadu s’iscala in ue bi fiat sa mugere. Como chi sa ghenna de sa sala fiat cungiada, sa boghe e su pianoforte si podiant intèndere prus craros. Sa cantzone pariat chi teniat sa tonalidade irlandesa antiga, e su cantante pariat pagu seguru siat in sas paràulas siat in sa boghe. Sa boghe, chi sa distànt-zia e s’arrughimentu de s’òmine faghiant pàrrere lamentosa, acra-raiat, dèbile, sa melodia, cun paràulas chi espressaiant suferèntzia:

O, the rain falls on my heavy locksAnd the dew wets my skin,My babe lies cold...52

«Oh,» at esclamadu Mary Jane. «Est Bartell D’Arcy cantende; e pessare chi no at chertu cantare nudda in totu su sero. Oh, l’apo a fàghere cantare carchi cosa in antis chi si nch’andet».

«Eja, faghe·lu, Mary Jane», at naradu sa tzia Kate.Mary Jane est colada in dae in antis de sos àteros e at curtu

chirru a s’iscala, ma, in antis de b’arribbare, no l’ant intesu prus cantende e ant intesu su pianoforte cungende·si totu in unu.

«Oh, ite làstima!» at abboghinadu. «Falende a giosso est, o Gretta?».

Gabriel at intesu sa mugere narende chi eja e l’at bida falende a giosso chirru a issos. A pagos passos dae issa bi fiant su sennor Bartell D’Arcy e sa sennorina O’Callaghan.

«Oh, su sennor D’Arcy», at abboghinadu Mary Jane, «bostè at fatu a beru una cosa fea a lassare de cantare pròpiu cando fiamus totus in èstasi ascurtende·la».

52 Oh, s’abba est falende in sos pilos meos graes / E su rosu infudent sa pedde mea / Su pizinnu meu est isterrigorgiadu, fritu

Page 215: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

215 James Joyce

«Apo insìstidu totu su sero», at naradu sa sennorina O’Cal-laghan, «e finas sa sennorina Conroy, ma isse nos at naradu chi fiat rifriadu meda e non podiat cantare».

«Oh, su sennor D’Arcy», at naradu sa tzia Kate, «nos ais naradu pròpiu una bella fàula».

«Ma no lu bidides chi so arrughidu che a una corronca?» at na-radu su sennor D’Arcy cun pagu grabbu.

Isse est andadu in presse a s’apartadòrgiu e s’at postu su gab-banu. Sos àteros, transidos pro custos modos rudes, no ischiant ite nàrrere. Sa tzia at fatu un’inchigiada e at fatu sinnu a sos àteros de lassare pèrdere. Su sennor D’Arcy si fiat cugugende su tzugru cun cuidadu, annugiadu.

«Est su tempus» at naradu sa tzia Julia, a pustis de un’impasada.«Eja, totus semus rifriados» at naradu deretu sa tzia Kate,

«pròpiu totus».«Nat chi» at naradu Mary Jane, «fiat trinta annos chi non froca-

iat in custa manera; custu mangianu apo lèghidu in su giornale chi totu s’Irlanda est prena de nie».

«M’agradat su nie» at naradu sa tzia Julia cun tristura.«Finas a mie», at naradu sa sennorina O’Callaghan. «Deo pesso

chi Pasca de Nadale no est a beru Pasca de Nadale si non b’est su nie».

«Ma a su sennor D’Arcy, s’iscuru, no l’agradat su nie», at naradu sa tzia Kate, bischisende.

Su sennor D’Arcy est bènnidu dae s’apartadòrgiu, bene cugu-giadu e abutonadu, e, cun unu tonu de pessone impudada, at con-tadu s’istòria de su rifriu suo. Totus l’ant dadu unu cussìgiu e l’ant pregadu de dare cara a sa gula in s’àera de sa note. Gabriel abbai-daiat sa mugere chi no leaiat parte in s’arresonada. Issa fiat a sa ritza suta de sa lughe prueosa de su lantione e sa frama de su gas alluiat su brunzu forte de sos pilos chi isse l’aiat bida assutende·los a su fogu pagas dies in antis. Teniat sa matessi posa e pariat chi non si fiat abbigende de sa tzarra chi b’aiat a curtzu suo. In fines, s’est furriada chirru a ue bi fiant issos e Gabriel at bidu chi sos càvanos

Page 216: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

216DUBLINESOS

fiant coloridos e sos ogros fiant lughentes. Una currente improv-visa de alligria nche l’est brincada dae coro.

«Su sennor D’Arcy», at naradu issa, «cale est su tìtulu de sa cantzone chi fiat cantende?».

«Est The Lass of Augrim, ma no mi l’ammento pròpiu bene. Pro ite, a la connoschet?».

«The Lass of Augrim» at ripìtidu issa. «Non resessia a m’am-mentare su tìtulu».

«Est una melodia galana a beru», at naradu Mary Jane. «Làsti-ma chi non teniais sa boghe a postu custa note».

«Como, o Mary Jane», at naradu sa tzia Kate, «no infades su sennor D’Arcy. Non chèrgio a l’infadare».

Bidende chi fiant totus prontos a andare, nche los at acumpan-giados a sa ghenna in ue s’ant auguradu sa bona note:

«Tando, note bona, tzia Kate, e gràtzias pro su sero galanu».«Note bona, Gabriel. Nota bona, Gretta!».«Note bona, tzia Kate, e gràtzias a beru. Note bona, tzia Julia». «Ah, note bona, Gretta, non t’aia bidu».«Note bona, su sennor D’Arcy. Note bona, sa sennorina O’Cal-

laghan».«Note bona, sennorina Morkan».«Note bona, torra».«Note bona, a totus: bonu viàgiu».«Note bona. Note bona». Su mangianu fiat galu iscuru. B’aiat una lughe groga e malinca-

rida subra de sas domos e subra de su riu; e su chelu pariat chi si fiat abbassende a bellu a bellu. Su terrinu si fiat fatu ludrosu, e b’aiat petzi rias e magras de nie in sas coberturas, in sos parapetos e in sas barandillas. Sos lantiones a gas fiant galu brusiende, rujos in s’àera iscura e, in s’àtera ala de su riu, su palatzu de sas Four Courts 53 si pesaiat minetzosu contra a su chelu grae.

Gretta fiat caminende in dae in antis suo cun su sennor Bartell

53 Unu fràigu de su sèculu 18 in ue bi fiant sas cortes supremas de Irlanda

Page 217: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

217 James Joyce

D’Arcy; teniat suta de unu bratzu sas iscarpas de ballu imboligadas in unu cantzu de pabiru tabachinu, e cun sas manos si tiraiat sa gunnedda dae terra pro no l’imbrutare su ludru. Issa non teniat prus peruna posa agratziada, ma sos ogros de Gabriel fiant galu lughentes de cuntentesa. Su sàmbene li fiat currende lestru in sas venas, e sos pessamentos fiant a trèulu in sa mente sua, fieros, alli-gros, tèneros, atrividos.

Issa fiat caminende in dae in antis suo gasi lèbia e gasi tètera, chi isse disigiaiat a li cùrrere infatu sena fàghere sonu, a l’aggarrare a palas, e a li nàrrere in s’origra paràulas macas e afetuosas. Issa li pariat gasi dilicada chi disigiaiat a la difèndere contra a cale si siat cosa, e, pustis, de èssere a sa sola cun issa. Mamentos de sa vida segreta issoro esplodiant totu paris che a isteddos in sa memòria sua. Una busta in colore de eliotròpiu fiat a curtzu a su tzìcherone de s’ismùrgiu e isse la fiat carinnende cun sa manu. B’aiat pugiones tziulende in s’èdera, e sa trama de sa cortina illuminada dae su sole si rifletiat lughente in su pamentu: isse non resessiat a mandigare dae cantu fiat cuntentu. Fiant a sa ritza in sa prataforma prena de gente, e isse fiat ponende unu billete in su parmu caente de sa manu de issa cugugiada dae unu guante. Isse fiat a sa ritza cun issa in su fritu, abbaidende dae una ferrada un’òmine chi fiat faghende am-pullas in una forraghe rugidende. B’aiat fritu meda. Sa cara de issa, nuscosa in s’àera frita, fiat pròpiu a curtzu a sa sua. E, totu in unu, issa aiat abboghinadu a s’òmine de sa forraghe:

«Caente est su fogu, su sennore?». Ma s’òmine non podiat intèndere ca b’aiat tropu sonu. Mègius

gasi. Diat àere pòdidu rispòndere male a beru. Un’unda de alligria galu prus tènera est essida dae su coro suo e

l’est curta in sas artèrias in forma de currente caente. Comente sas framigheddas tèneras de sos isteddos, mamentos de sa vida issoro in pare, chi nemos connoschiat e chi nemos diat àere connotu mai, sunt essidas a campu e ant illuminadu sa memòria sua. Isse disigia-iat de l’ammentare cussos mamentos, de li fàghere ismentigare sos annos de esistèntzia monòtona e de ammentare petzi sos mamen-

Page 218: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

218DUBLINESOS

tos de èstasi. Ca sos annos, si l’intendiat, no nch’aiant mortu sas ànimas de isse e de issa. Sos pitzinnos issoro, su traballu de isse in su giornale, su traballu in domo de issa, no nch’aiant mortu su fogu tèneru de sas ànimas issoro. In una lìtera a issa, Gabriel aiat iscritu: Pro ite paràulas che a custas parent gasi isàpidas e fritas? E pro ite non b’at una paràula bastante tènera pro èssere su nùmene tuo?

Comente una mùsica a largu, cussas paràulas chi aiat iscritu annos in antis fiant bènnidas a isse dae su tempus coladu. Disi-giaiat de èssere a sa sola cun issa. Cando sos àteros si nch’esserent andados, cando isse e issa esserent istados in s’ aposentu issoro in s’albergu, tando diant èssere istados solos. Isse la dia àere cramada cun durcura:

«Gretta».Forsis no lu diat àere intesu deretu, ca si fiat ispogende. Tando

carchi cosa in sa boghe de isse la diat àere tocada. Si diat èssere furriada e lu diat àere abbaidadu...

In sa contonada de Winetavern Street ant bidu una carrotza. Isse fiat cuntentu de su sonu chi faghiat, ca l’esentaiat dae sa cun-versatzione. Issa fiat abbaidende a foras dae sa ventanedda e pariat istraca. Sos àteros pronuntziaint petzi pagas paràulas, inditende carchi palatzu o carchi carrera. Su caddu curriat istracu suta de su chelu iscuru de su mangianu, tragende su trabìculu betzu prenu de sonos, e Gabriel fiat torra in carrotza cun issa, currende a leare su batellu, currende a sa luna de mele issoro.

Cando sa carrotza nche fiat colende in su O’Connel Bridge, sa sennorina O’Callaghan at naradu:

«Nat chi non si nche colat mai O’Connel Bridge sena bìdere unu caddu biancu».

«Deo so bidende un’òmine biancu, custa bia» at naradu Gabriel.«In ue?» at pregontadu su sennor Bartell D’Arcy. Gabriel at inditadu s’istàtua magrada de nie. Tando at fatu chi

eja cun sa conca e at saludadu cun sa manu.«Note bona, Dan», at naradu alligru. Cando sa carrotza s’est arressada in cara de s’albergu Gabriel at

Page 219: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

219 James Joyce

brincadu a giosso e, a bètia de sas protestas de su sennor Bartell D’Arcy, at pagadu su veturinu. L’at lassadu finas un’issellinu de istrina. S’òmine at saludadu e at naradu:

«Bonos annos, su sennore».«Ateretantu», at naradu Gabriel, corale.Gretta s’est imbarada a su bratzu de Gabriel cando fiat falende

dae sa carrotza, e, galu, cando fiat a sa ritza in s’andana, augurende nota bona a totus. Issa fiat imbarada a lèbiu a su bratzu de isse, gasi a lèbiu comente cando aiat balladu cun isse pagas oras in antis. Isse si fiat intesu fieru e cuntentu, tando, cuntentu chi esseret sua, fieru de sa gràtzia sua e de su portamentu suo mùliebre. Ma como, a pustis chi si li fiant allutos gasi medas ammentos, su primu cuntatu cun sa carena sua armoniosa, e curiosa, e nuscosa, li faghiat proare un’ispàsimu rebestu de lusca. Cuerradu dae su mudìmene de issa, s’at astrintu su bratzu de issa a su costàgiu; e, cando sunt arribba-dos a sa ghenna de s’albergu, at intesu chi fiant fuidos dae sa vida e dae sos doveres issoro, fuidos dae domo e dae sos amigos, e fiant curtos in pare, cun sos coros issoro esaltados e radiosos, cara a un’aventura noa.

Un’òmine betzu fiat ingalenadu in una poltrona manna in sa sala de intrare. At allutu una candela e nche lis est andadu a dae in antis chirru a s’iscala. Issos l’ant postu infatu a sa muda, sos pees isso-ro imbarende·si a lèbiu in sas iscalas cugugiadas dae tapetes grus-sos. Issa artiaiat in s’iscala in dae segus de su portieri, sa conca sua incrunada, sas palas dilicadas curvas comente suta de unu pesu, sa gunnedda astrinta a fùrriu de sas ancas. Isse li diat àere pòdi-du ghetare sas manos a inghìriu de sos lumbos, astringhende·la a forte, ca sos bratzos li fiant tremende a su disìgiu, e petzi in-carchende sas ungras in sas prantas de sas manos est resessidu a firmare s’impulsu rebestu de su corpus suo. Su portieri s’est arres-sadu in s’iscala, pro acontzare sa candela chi fiat gutziende. Finas issos si sunt arressados in s’istradedda prus in suta. In su silèntziu, Gabriel podiat intèndere sa chera iscagiada falende in su pratitu e su tocheddu de su coro suo in sa ghenna de s’ànima.

Page 220: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

220DUBLINESOS

Su portieri los at ghiados in unu passadissu e at abertu una ghenna. Tando at postu sa candela sua pagu segura in una mesita de toeleta e lis at pregontadu a ite ora cheriant a nche los ischidare su mangianu.

«A sas oto» at naradu Gabriel. Su portieri at inditadu s’interrutore de s’elètricu e at cumintzadu

a murmutare carchi iscusa, ma Gabriel at truncadu in curtzu:«No nde cherimus lughe. Nos nch’arribbat bastante lughe dae

carrera. E – at agiuntu, inditende sa candela – si nche podet leare cussu petzu galanu, fìgiu bonu».

Su portieri at torradu a leare sa candela, a bellu ca fiat meravi-giadu dae custa novidade. Tando at murmutadu “note bona” e si nch’est andadu. Gabriel at frischiadu.

Sa lughe de pantàsima de unu lantione isterriat una ria longa dae una ventana a sa ghenna. Gabriel nch’at ghetadu su gabbanu e su capeddu a unu divanu e at grugadu sa càmera chirru a sa mugere. At abbaidadu a giosso, in carrera, pro fàghere a manera chi s’emotzione sua s’esseret asseriada unu pagu. Tando s’est fur-riadu e s’est imbaradu a unu cantaranu dende sas palas a sa lughe. Issa si nch’aiat bogadu su capeddu e sa mantella e fiat a sa ritza in dae in antis de un’ispigru mannu, isgantzende·si s’imbustu. Gabriel est abbarradu a sa muda pro pagas iscutas, abbaidende·la, tando at naradu :

«Gretta!».Issa s’est girada a bellu a bellu dae s’ispigru e at caminadu in

sa ria de lughe cara a isse. Sa cara pariat gasi sèria e cansada chi Gabriel no est resessidu a nàrrere nudda. Nono, non fiat galu su mamentu.

«Mi pares istraca» at naradu isse.«Unu pagu» at rispostu issa.«No est chi t’intendes male?».«Nono. So petzi istraca».Issa est andada chirru a sa ventana e est abbarrada in cue, ab-

Page 221: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

221 James Joyce

baidende a foras. Gabriel at isetadu galu e, timende a lu bìnchere sa discunfiàntzia, at naradu totu in unu:

«A propòsitu, Gretta!».«Ite?».«A lu connosches cussu mischinu de Malins?».«Eja. Pro ite?».«Oh, s’iscuru, est una pessone bona, a bi pessare bene» at si-

ghidu Gabriel cun una boghe farsa. «M’at torradu cussu sovereign 54 chi l’aia imprestadu e no mi l’isetaia, a nàrrere su beru. Est una làstima chi non resessat a abbarrare a largu dae cussu Browne, ca, a beru, no est una pessone mala».

Como isse si fiat tremende de cantu fiat infadadu. Pro ite issa pariat gasi distrata? No ischiat comente cumintzare. No est chi fi-nas issa fiat infadada pro carchi cosa? Si a su nessi s’esseret girada a s’ala sua o esseret bènnida a ue fiat isse de voluntade sua! A la leare gasi diat èssere istada una cosa brutale. Nono, in antis deviat bìdere unu pagu de ardore in sos ogros suos. At disigiadu a beru de si fàghere mere de s’umore curiosu de issa.

«Cando l’as imprestadu s’isterlina?» at pregontadu issa, a pustis de un’iscuta de mudìmene.

Gabriel s’est mantesu dae nàrrere paràulas iscontzas a propòsitu de cussu imbreagolu de Malins e de s’isterlina sua. At disigiadu a beru de l’abboghinare dae su profundu de s’ànima, de astrìnghere a forte sa carena de issa a sa sua, de la bìnchere. Imbetzes at nara-du:

«Oh, a Pasca de Nadale, cando at abertu cussa cartoleria minore in Henry Street».

Isse fiat dischissiende a su fele e a su disìgiu, a su puntu chi no l’at intesa cando est torrada dae sa ventana. Issa est abbarrada un’i-scuta in dae in antis suo, abbaidende·lu in manera curiosa. Tando, pesende·si totu in unu in sa punta de sos pees e ponende· li, a bellu, sas manos a inghìriu de sas palas, si l’at basadu.

54 Una moneda de oro de su valore de un’isterlina

Page 222: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

222DUBLINESOS

«Tue ses a beru una pessone dadivosa», at naradu.Gabriel, tremende·si de alligria pro su basu improvisu e pro cus-

sa frase curiosa, l’at postu sas manos in sos pilos e at cumintzadu a los carinnare in dae segus de sa conca, agigu tochende·los cun sos pòddighes. Su sabunòngiu los aiat fatos bellos e lughentes. Su coro si li fiat prenende de cuntentesa. Pròpiu cando lu fiat disigende, issa fiat bènnida a isse de voluntade sua. Forsis sos pessamentos de issa aiant curtu cun sos suos. Forsis issa aiat intesu su disìgiu fuliosu chi fiat in isse e tando aiat abbrandadu. Como chi issa si fiat rèn-dida gasi cun fatzilidade, isse si pregontaiat pro ite aiat tentu cussa discunfiàntzia.

Est abbarradu firmu, tenende cun sas manos sa conca de issa. Tando, colende·li in presse unu bratzu a inghìriu de sa carena e astringhende·si·la a sesi, at naradu cun durcura :

«Gretta istimada, a ite ses pessende?».Issa no at rispostu e non s’est rèndida de su totu a su bratzu suo.

Isse at torradu a nàrrere, cun durcura:«Nara·mi ite b’at, o Gretta. Pesso de ischire ite b’at. A l’isco ?».Issa no at rispostu deretu. Pustis at naradu, ponende·si a pràn-

ghere :«Oh, fia pessende a cussa cantzone, The Lass of Augrim».S’est liberada dae isse e at curtu a su letu e, ghetende sos bratzos

a s’ispalera, s’at cuadu sa cara. Gabriel pro un’iscuta est abbarradu transidu, pustis l’at postu infatu. Comente est coladu a curtzu a s’ispigru at bidu sa figura sua intrea, sa parte de dae in antis de sa camisa manna istèrrida bene in petorras, sa cara cun cussa espres-sione chi lu faghiat isfartare cando la bidiat in s’ipigru, e su lugore de sas ogreras cun sa montadura de oro. S’est arressadu a pagos passos dae issa e at naradu:

«Ite b’at in cussa cantzone? Pro ite ti faghet prànghere?».Issa at pesadu sa conca dae sos bratzos e s’at frobbidu sas làgri-

mas cun s’imbesse de sa manu, comente unu pitzinnu. Sa boghe de Gabriel at leadu unu tonu prus durche de su chi cheriat:

«Pro ite, o Gretta?».

Page 223: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

223 James Joyce

«So pessende a una pessone dae meda chi cantaiat custa cantzo-ne».

«E chie fiat custa pessone dae meda?» at pregontadu Gabriel, iscantzende sas lavras a su risu.

«Fiat una pessone chi connoschia in Galway cando istaia cun giaja» at naradu.

Su risu est iscumpartu dae sa cara de Gabriel. Una neghidade ingrisada at cumintzadu a li prenare torra sos fundales de sa mente e sas framas iscuras de sa lusca ant cumintzadu a brusiare inchie-tas in sas venas.

«Calicunu chi nde fias innamorada?» at pregontadu irònicu.«Fiat unu giovaneddu chi connoschia» at rispostu. «Si naraiat

Michael Furey. cantaiat semper cussa cantzone, The Lass of Au-ghrim. Fiat dilicadu meda».

Gabriel fiat a sa muda. Non cheriat chi issa aeret pessadu chi l’interessaiat custu giovaneddu dilicadu.

«Mi lu bido galu in dae in antis», at naradu issa a pustis de un’i-scuta. «Ite ogros chi teniat: ogros mannos e iscuros! E ite espres-sione chi teniant...ite espressione!».

«Tando, nde fias inamorada?».«Andaia a passìgiu cun isse» at naradu, «cando fia in Galway».Unu pessamentu at grugadu sa mente de Gabriel. «Forsis est pro custu chi cherias andare a Galway cun cussa

Ivors?» at naradu fritu.Issa si l’at abbaidadu e l’at pregontadu meravigiada:«E pro ite?».Sos ogros de issa ant postu a Gabriel in barrancu. Isse s’astrintu

sas palas e at naradu: «Ite nd’isco? Pro lu bìdere, forsis». Issa, sena nàrrere nudda, nch’at istorradu sos ogros dae isse,

sighende sa ria de lughe, e los at furriados chirru a sa ventana.«Est mortu» at naradu a putis de meda. «Si nch’est mortu cando

aiat petzi deghessete annos. No est una cosa terrorosa a mòrrere gasi a giòvanos?».

Page 224: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

224DUBLINESOS

«Ite faghiat?» at pregontadu Gabriel, galu irònicu.«Traballaiat in ue faghent su gas» at naradu issa.Gabriel s’est intesu umiliadu ca s’ironia sua fiat andada male,

e ca fiat istadu evocada custa pessone morta, un pitzocu chi tra-ballaiat in ue faghent su gas. In s’ìnteri chi isse fiat prenu de sos ammentos de sa vida segreta issoro in pare, issa, in sa mente sua, l’aiat comparadu a un’àtera pessone. L’at cròmpidu una cussèntzia birgongiosa de sa pessone sua matessi. S’est bidu comente una fi-gura ridìcula, unu chi faghiat a tzeracheddu a sas tzias, unu senti-mentalista nerviosu e bene intentzionadu, chi faghiat discursos a sos innorantes e idealizaiat sos istintos bassos suos, s’òmine vanu e mìseru chi aiat bidu pro un’iscuta in s’ispigru. In manera istintiva at furriadu galu de prus s’ischina a sa lughe, pro chi issa no aeret bidu sa birgòngia chi li brusiaiat in cherbeddos.

Isse at proadu a mantènnere artu su tonu suo de interrogatzione frita, ma sa boghe sua, cando at faeddadu, fiat ùmile e indiferente.

«Supòngio chi tue fias innamorada de custu Michael Furey, Gretta», at naradu isse.

«Istaia bene a beru cun isse, tando» at naradu issa. Sa boghe sua fiat imbelada e trista. Gabriel, cumprendende can-

tu diat èssere istadu vanu a proare a nche la giùghere a ue aiat pes-sadu, l’at carinnadu sa manu, tristu isse puru.

«E de ite est mortu gasi a giòvanu, o Gretta? De tubercolosi?».«Deo pesso chi est mortu pro mene» at rispostu. Unu terrore indefinidu at leadu a Gabriel cando at intesu custa

risposta, comente chi, pròpiu in su mamentu chi aiat isperadu in su triunfu, un’èssere impalpàbile e vindicativu esseret benende contra a isse, riunende fortzas contra a isse in su mundu suo indefinidu. Ma si nd’est liberadu cun un’isfortzu e at sighidu a carinnare sa manu de issa. No l’at pregontadu àteru, ca at cumpresu chi li diat àere naradu totu. Sa manu fiat caente e ùmida: non rispondiat a su tocu, ma isse at sighidu a la carinnare pròpiu comente cando aiat carinnadu sa prima lìtera sua cussu mangianu de beranu.

«Fiat in ierru» at naradu, «in su cumintzu de s’ierru, cando de-

Page 225: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

225 James Joyce

via lassare sa domo de giaja pro bènnere a inoghe a su collègiu. Isse si fiat ismalaidadu, in cue in Galway, e non podiat essire, e sa famìlia sua in Oughterard fiat istada avèrtida. Isse si nche fiat andende, naraiant, o carchi cosa gasi. No l’apo ischidu mai cun pretzisione».

At lassadu de faeddare, pro unu mamentu, e at suspiradu:«S’iscuru», at naradu. «Mi cheriat bene a beru e fiat gasi ma-

nerosu. Essiamus a passigiare, o Gabriel, comente si faghet in sas biddas. Isse diat àere istudiadu a cantante si no esseret istadu pro sa salude. Teniat a beru una boghe galana, Michael Furey, s’iscuru.».

«E tando?» at pregontadu Gabriel. «E tando, cando fiat arribbende su tempus de lassare Galway

pro bènnere a su collègiu inoghe in Dublinu, isse istaiat peus a beru e no mi lu diant àere lassadu bìdere; duncas l’apo iscritu una lìtera narende chi devia andare a Dublinu e chi dia èssere torrada in ista-de e chi isperaia chi pro tando esseret istadu mègius».

S’est arressada unu mamentu pro controllare sa boghe, pustis at torradu a cumintzare a faeddare:

«Tando, sa note in antis de mòere fia in domo de giaja in Nun’s Island ammaniende sas valìgias, e apo intesu unu sonu de pedri-gheddas contra a sa ventana. Sa ventana fiat gasi ùmida chi deo non resessia a bìdere nudda; tando so falada a giosso gasi comente fia, e dae sa ghenna de segus so curta a su giardinu, e bi fiat isse, s’iscuru, in fundu a su giardinu, a titias de fritu».

«E tue, no l’as naradu a si nch’andare?» at pregontadu Gabriel. «L’apo imploradu de ghirare deretu a domo e l’apo naradu chi

diat èssere mortu si esseret abbarradu suta de s’abba. Ma isse at naradu chi non cheriat vìvere. Bido galu sos ogros suos comente chi esseret como. Fiat a sa ritza a s’agabbu de su muru in ue b’aiat un’àrbore».

«E a domo est andadu?» at pregontadu Gabriel.«Eja, est andadu a domo. E cando deo fia petzi dae una chida in

su collègiu isse si nch’est mortu e nche l’ant interradu in Oughte-

Page 226: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

226DUBLINESOS

rard, in ue istaiat sa famìlia. Oh, sa die chi l’apo ischidu, chi apo ischidu chi fiat mortu!».

S’est arressada, atoghende a sos supeddos, e, binta dae s’emotzio-ne, s’est ghetada a cara a giosso subra de su letu, singurtende in sa manta. Gabriel l’at mantesu sa manu unu pagu de prus, sena ischite ite fàghere, pustis, ca non si cheriat intromìtere in su dolore suo, l’at lassada a bellu a bellu e est andadu, chietu, a sa ventana.

Fiat dormida a fundu. Gabriel, imbaradu a su cùidu, at abbaidadu sena risentimentu

sos pilos suos imbojados e sa buca mesu aberta, ascurtende s’a-lenada sua funduda. Tando, aiat tentu custa istòria in sa vida sua: un’òmine fiat mortu pro issa. L’at postu in anneu su de pessare ite parte mìsera isse, su maridu, aiat tentu in sa vida de issa. L’at ab-baidada dormende comente chi no esserent istados mai maridu e mugere. Sos ogros suos curiosos si sunt pasados in sa cara e in sos pilos: e, cando at pessadu a comente deviat èssere istada tando, in su tempus de sa prima bellesa de pitzinna, una piedade curiosa e amistantziosa l’at penetradu s’ànima. Non diat àere naradu mancu a isse etotu chi sa cara de issa non fiat prus bella, ma ischiat chi non fiat prus sa cara pro sa cale Michael Furey aiat disafiadu sa morte.

Forsis issa no l’aiat contadu totu s’istòria. Sos ogros de isse si sunt furriados cara a sa cadrea in ue issa aiat ghetadu parte de sos bestires. Unu latzu de sa sutana fiat pende pende subra de su pamentu. Un’istivale fiat ritzu, cun sa parte de artu falada; su cumpàngiu li fiat a costàgiu, corcadu. S’est meravigiadu de su trèu-lu de emotziones de un’ora in antis. Dae ite fiat bènnidu? Dae sa chena de sa tzia, dae su discursu suo tontu, dae su binu e dae su ballu, dae s’alligria de si saludare in s’essida de domo, dae su pra-ghere de si fàghere una passigiada in su nie oros oros de su riu. S’iscura, tzia Julia! Finas issa diat èssere istada, deretu, un’umbra, comente s’umbra de Patrick Morkan e de su caddu suo. L’aiat bidu

Page 227: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

227 James Joyce

in cara un’aèrgiu de pessone isporada, pro unu mamentu, cando fiat cantende Arrayed for the Bridal. Deretu, forsis, si diat èssere agatadu in sa matessi sala de istare, bestidu de nieddu, su caped-du de seda imbaradu in ghenugros. Sas venetzianas diant èssere istadas abbassadas e sa tzia Kate diat èssere istada sèida a curtzu suo, pranghende e sulende·si su nasu e contende·li comente Julia fiat morta. Isse diat àere chircadu in sa mente sua carchi paràula pro l’acunortare, e diat àere agatadu petzi paràulas inadeguadas e inùtiles. Eja, eja : diat èssere capitadu a beru in presse.

S’àera de s’aposentu l’at astradu sas palas. S’est infiladu a bellu a bellu suta de sos lentzolos e s’est corcadu a curtzu a sa mugere. A unu a unu totus si diant èssere fatos umbras. Mègius a si nch’andare a s‘àteru mundu cun fieresa, in sa glòria manna de una passione, chi no a s’alligiare tristemente cun s’edade. At pessadu a comente sa pessone chi fiat corcada a curtzu suo aiat vardiadu in su coro pro gasi medas annos s’imàgine de sos ogros de s’amoradu suo cando l’aiat naradu chi non cheriat vìvere.

Làgrimas dadivosas ant prenadu sos ogros de Gabriel. Isse no aiat proadu custu pro peruna fèmina, ma ischiat chi unu senti-mentu gasi deviat èssere s’amore. Sas làgrimas l’ant prenadu galu de prus sos ogros, e in s’iscurigore at imaginadu de bìdere sa figura de su giòvanu ritzu suta de s’àrbore gutziende abba. Àteras figu-ras b’aiat a curtzu. S’ànima sua si fiat acurtziada a cussu giassu in ue istant sas trumas mannas de sos mortos. Fiat cussente, ma non resessiat a l’aggarrare, de s’esistèntzia issoro mudàbile e inde-finida. S’identidade sua etotu fiat isvanessende in unu mundu grisu impalpàbile: su mundu sòlidu etotu in ue custos mortos aiant unu tempus crèschidu e vìvidu si fiat isorvende e torrende a nudda.

Unos cantos tocheddos a su bidru l’ant fatu furriare cara a sa ventana. Aiat torradu a cumintzare a niare. Cun sos ogros pre-nos de sonnu at abbaidadu sos frocos pràtinos e iscuros falende de rugradis serente su lantione. Fiat arribbadu, pro isse, su tempus de si fàghere unu viàgiu cara a ponente. Eja, sos giornales teniant resone: b’aiat nie in totu s’Irlanda. Fiat frochende in cada ala de su

Page 228: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

228DUBLINESOS

paris mesulanu iscuru, in sos montigros sena àrbores, frochende a bellu in sa paule de Allen e, prus a ponente, in sas undas iscuras e trubuscadas de su riu Shannon. Fiat frochende, puru, in cada ala de su campusantu solitàriu in su montigru in ue Michael Furey fiat interradu. Su nie s’ammuntonaiat subra de sas grughes tortas, subra de sas losas, subra de sas puntas de su cantzelleddu, subra de sos ispinàrgios nudos. S’ànima sua est isvanèssida a bellu a bellu in s’ìnteri chi intendiat su nie rugrende lèbiu totu s’universu e ruende lèbiu, che a sa falada de s’ùrtima fine issoro, subra de sos bios e de sos mortos.

Page 229: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

229DUBLINESOS

Page 230: DUBLINESOS 1sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_27_20121026125950.pdfFiat tardu cando mi nche so dormidu. Macari essere abbenena - du cun Cotter su betzu ca aiat naradu chi fia

230DUBLINESOS

Capìtulos

Sas sorres ............................................................................................. 5Un’addòviu ....................................................................................... 15Aràbia ................................................................................................. 25Eveline ................................................................................................ 33A pustis de sa cursa ......................................................................... 39Duos galantes .................................................................................... 46Sa posada ........................................................................................... 59Una nue minore ............................................................................... 67Contracàmbiu .................................................................................. 83Manimundu ...................................................................................... 96Unu casu piedosu ........................................................................... 104Sa die de s’èdera ...............................................................................115Una mama ....................................................................................... 134Una gràtzia ...................................................................................... 148Sos mortos ........................................................................................176