DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS - Espinheira · - Para as materias de 2º e 4º de ESO: Decreto...

INSTITUTO DE EDUCACIÓN SECUNDARIA

“ESPIÑEIRA”

Avda. De Espiñeira, s/n.

15930 - Boiro

� 981847677 - � 981848548

http://www.espinheira.org

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

CURSO 2015-2016

PROGRAMACIÓN 2015-2016. DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS

2

ÍNDICE

1. Introducción 3

2. Competencias 6

3. Obxectivos xerais 8

4. Desenvolvemento das programacións didácticas de cada materia do departamento 12

4.1 programación de bioloxía e xeoloxía de 1º de ESO 13 4.2 programación de ciencias da natureza de 2º de ESO 24 4.3 programación de bioloxía e xeoloxía de 3º de ESO 39 4.4 programación de bioloxía e xeoloxía de 4º de ESO 53 4.5 programación de bioloxía e xeoloxía de 1º de bacharelato 66 4.6 programación de bioloxía de 2º de bacharelato 88

5. Plan de superación de pendentes na eso e bacharelato 112

6. Procedementos para a realización da avaliación inicial 112

7. Metodoloxía didáctica 113

8. Materiais e recursos didácticos 114

9. Medidas de atención á diversidade 114

10. Elementos transversais 115

11. Actividades complementarias e extraescolares 115

12. Procedemento para acreditar os coñecementos necesarios para cursar a materia de de “Bioloxía” de 2º bacharelato 116

13. Indicadores de logro para avaliar o proceso de ensino e a práctica docente 116

14. Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación didáctica 116

15. Accións previstas de acordo co plan lector 117

16. Accións previstas de acordo co plan de integración das TIC 117

17. Procedemento de información da programación ao alumnado 118


3

1. INTRODUCIÓN

1.1. CONTEXTUALIZACIÓN DA PROGRAMACIÓN

A mellora das condicións de vida e o progreso da civilización humana están directamente ligados ao coñecemento científico. Así mesmo resulta imposible comprender a evolución das sociedades humanas e das culturas desenvolvidas ao longo do tempo sen coñecer e valorar a importancia das Ciencias da Natureza. Por todo isto a educación científica ten un papel relevante no currículo do noso sistema educativo.

Na actualidade o coñecemento científico resulta transcendental na nosa sociedade, mellorando en xeral a calidade de vida das persoas, pero con frecuencia a maneira en que debe facelo está sometida a un intenso debate social, pois en ocasións os avances científicos poden supoñer unha ameaza para o medio ambiente ou incluso para a dignidade das persoas. Resulta polo tanto conveniente que a formación achegue ao alumnado os contidos esenciais para poder participar dun xeito libre e non condicionado na toma de decisións que teñen que ver cos avances científicos.

A formación nas Ciencias da Natureza é un elemento moi importante na construción do coñecemento individual sobre o universo, a natureza e a propia persoa. Ademais, permite formar e consolidar valores e actitudes como o recoñecemento dunha igualdade esencial entre todas as persoas, compatible coa diversidade humana e co respecto pola natureza e os seres vivos.

Dende o ensino a área das Ciencias Naturais é preciso polo tanto fomentar o pensamento crítico no alumnado e un estilo de vida saudable, tolerante e non dogmático, respetuoso coas opinións alleas, pero con capacidade de defender as propias.

No presente curso académico dúas Leis Orgánicas regularán os cursos de ensinanza non universitaria: a Lei Orgánica da Educación (LOE) os cursos 2º, 4º de ESO e 2º de Bacharelato e a Lei Orgánica para a Mellora da Calidade Educativa (LOMCE) os cursos 1º e 3º de ESO e 1º de Bacharelato. Por este motivo, a presente Programación Didáctica do Departamento de Bioloxía e Xeoloxía ten dúas fontes normativas de referencia:

- Para as materias de 2º e 4º de ESO: Decreto 133/2007 polo que se regulan as ensinanzas de Educación Secundaria Obrigatoria en Galicia (DOG do 13 de xullo) e a Orde do 6 de setembro de 2007 que desenvolve a súa implantación (DOG do 12 de setembro).

- Para as materias de 2º de Bacharelato: Decreto 126/2008, do 19 de xuño, polo que se establece a ordenación e o currículo de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia (DOG do 23) e a Orde do 25 de xuño de 2008 pola que se establece a relación de materias optativas do bacharelato , o seu currículo e regula a súa oferta (DOG do 27).

- Para as materias de 1º e 3º de ESO e 1º de Bacharelato: Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa.

- Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia.

- Orde ECD/65/2015, do 21 de xaneiro, pola que se describen as relación entre as competencias, os contidos e os criterios de evaluación da educación primaria, a educación secundaria obrigatoria e o bacharelato.

O IES Espiñeira está en Boiro, unha vila situada no Norte da ría de Arousa, que non chega aos 20.000 habitantes e que ten un importante tecido industrial e un sector comercial de certa relevancia. Existe unha relación clara coas actividades pesqueiras, marisqueiras e de transformación dos seus produtos. Por iso as actividades extraescolares e complementarias terán unha clara orientación cara eses sectores vinculados ao mar, procurando sempre a colaboración dos seus empresarios. A súa vez as actividades de exploración de ideas previas, de contextualización e de motivación inicial das diversas unidades didácticas, tomarán como referencia o medio ambiente litoral e as súas relacións cos sectores económicos primarios, secundarios e terciarios.


4

A continuación desenvólvense as programacións didácticas das distintas materias que conforman a área de Ciencias da Natureza de ESO e das materias de Bioloxía e Xeoloxía e Bioloxía de Bacharelato. A programación elaborouse aplicando os principios de apertura e flexibilidade, podendo modificarse os seus apartados segundo as necesidades que aparezan no proceso de ensinanza – aprendizaxe e os resultados da avaliación da mesma.

1.2. AS MATERIAS DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA NA LOMCE

A materia de Bioloxía e Xeoloxía debe contribuír durante a Educación Secundaria Obrigatoria (ESO) a que o alumnado adquira uns coñecementos e destrezas básicas que lle permitan adquirir unha cultura científica; os alumnos e alumnas deben identificarse como axentes activos, e recoñecer que das súas actuacións e coñecementos dependerá o desenvolvemento do seu medio.

Durante esta etapa perséguese asentar os coñecementos xa adquiridos, para ir construíndo curso a curso coñecementos e destrezas que permitan a alumnos e alumnas ser cidadáns respectuosos consigo mesmos, cos demais e co medio, co material que utilizan ou que está á súa disposición, responsables, capaces de ter criterios propios e de non perder o interese que teñen desde o comezo da súa temperá actividade escolar por non deixar de aprender.

Durante o primeiro ciclo de ESO, o eixe vertebrador da materia virará arredor dos seres vivos e a súa interacción coa Terra, incidindo especialmente na importancia que a conservación do ambiente ten para todos os seres vivos. Tamén durante este ciclo, a materia ten como núcleo central a saúde e a súa promoción. O principal obxectivo é que os alumnos e alumnas adquiran as capacidades e competencias que lles permitan coidar o seu corpo tanto a nivel físico como mental, así como valorar e ter unha actuación crítica ante a información e ante actitudes sociais que poidan repercutir negativamente no seu desenvolvemento físico, social e psicolóxico; preténdese tamén que entendan e valoren a importancia de preservar o medio ambiente polas repercusións que ten sobre a súa saúde; así mesmo, deben aprender a ser responsables das súas decisións diarias e as consecuencias que as mesmas teñen na súa saúde e na contorna que os rodea, e a comprender o valor que a investigación ten nos avances médicos e no impacto da calidade de vida das persoas.

Finalmente, no cuarto curso da ESO, iníciase ao alumnado nas grandes teorías que permitiron o desenvolvemento máis actual desta ciencia: a tectónica de placas, a teoría celular e a teoría da evolución, para finalizar co estudo dos ecosistemas, as relacións tróficas entre os distintos niveis e a interacción dos organismos entre eles e co medio, así como a súa repercusión na dinámica e evolución dos devanditos ecosistemas.

Ao finalizar a etapa, o alumnado deberá adquirir os coñecementos esenciais que se inclúen no currículo básico e as estratexias do método científico. A comprensión lectora, a expresión oral e escrita, a argumentación en público e a comunicación audiovisual afianzaranse durante esta etapa; igualmente o alumnado deberá desenvolver actitudes conducentes á reflexión e á análise sobre os grandes avances científicos da actualidade, as súas vantaxes e as implicacións éticas que en ocasións se suscitan, e coñecer e utilizar as normas básicas de seguridade e uso do material de laboratorio.

No Bacharelato, a materia de Bioloxía e Xeoloxía profunda nos coñecementos adquiridos na ESO, analizando con maior detalle a organización dos seres vivos, a súa biodiversidade, a súa distribución e os factores que nela inflúen, así como o comportamento da Terra como un planeta en continua actividade.

A Xeoloxía toma como fío condutor a teoría da tectónica de placas. A partir dela farase énfase na composición, na estrutura e na dinámica do interior terrestre, para continuar coa análise dos movementos das placas e as súas consecuencias: expansión oceánica, relevo terrestre, magmatismo, riscos xeolóxicos, entre outros, e finalizar co estudo da xeoloxía externa.

A Bioloxía exponse co estudo dos niveis de organización dos seres vivos: composición química, organización celular e estudo dos tecidos animais e vexetais. Tamén se desenvolve e completa nesta etapa o estudo da clasificación e organización dos seres vivos, e moi en especial desde o punto de vista do seu funcionamento e adaptación ao medio que habitan.


5

A materia de Bioloxía e Xeoloxía no Bacharelato permitirá que alumnos e alumnas consoliden os coñecementos e destrezas que lles permitan ser cidadáns e cidadás con respecto por si mesmos, cos demais e co medio, co material que utilizan ou que está ao seu dispor, responsables, capaces de ter criterios propios e de manter o interese por aprender e descubrir.

1.3. MATERIAS E NIVEIS DO DEPARTAMENTO No presente curso académico son responsabilidade do Departamento as seguintes materias e niveis:

1.4. COMPOÑENTES DO DEPARTAMENTO E MATERIAS IMPARTI DAS

Profesora Cargo Materias/niveis

Josefa Abadín Campañó Xefa do

departamento Bio-Xeo 1º ESO, CN 2º ESO, Bio-Xeo 3ºESO, Bio-Xeo 4º ESO, Bio –Xeo 1º Bach, Bio 2º Bach.

Materia Curso Nº grupos Horas Total

Bioloxía e Xeoloxía (LOMCE) 1º ESO 1 4 4

Ciencias da Natureza (LOE) 2º ESO 1 3 3

Bioloxía e Xeoloxía (LOMCE) 3º ESO 1 2 2

Bioloxía e Xeoloxía (LOE) 4º ESO 1 3 3

Bioloxía e Xeoloxía (LOMCE) 1º Bach 1 4 4

Bioloxía (LOE) 2º Bach 1 4 4

20


6

2. COMPETENCIAS Como consecuencia da coexistencia de dous marcos normativos: Lei Orgánica da Educación (LOE) e Lei Orgánica para a Mellora da Calidade Educativa (LOMCE), as competencias desenvólvense de forma diferente para os cursos afectados por cada Lei. Nos epígrafes seguintes explicítanse as referentes á LOE, mentres que os correspondentes á LOMCE descríbense na programación de cada curso.

2.1. CONTRIBUCIÓN DA ÁREA E DAS MATERIAS Á ADQUISIC IÓN DE COMPETENCIAS BÁSICAS (LOE)

As Ciencias da Natureza contribúen a adquisición das competencias básicas dende a organización das materias que integran a área, da súa estrutura conceptual, da metodoloxía utilizada e das actitudes e valores que promove.

A comunicación, nos ámbitos da comprensión e expres ión, tanto oral como escrita , constitúe un eixo fundamental no proceso de ensino e aprendizaxe do coñecemento científico, contribuíndo ao desenvolvemento da competencia en comunicación lingüística.

Nesta área trátase de desenvolver a capacidade de comprensión cando se fan lecturas de textos científicos e o alumnado aprende a diferenzalos doutros que non son científicos, cando se contrastan materiais escritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto descritivos como argumentativos, nun proceso que pasa pola identificación dos conceptos e ideas principais, a interpretación do papel que desempeñan segundo o contexto e as relacións que se establecen entre eles. Na resolución de problemas debe estimularse a lectura comprensiva a través da contextualización da situación, da identificación dos conceptos que aparecen e das relacións que se establecen entre ditos conceptos e os datos.

No ensino da área a expresión oral e escrita busca a coherencia e precisión no uso da linguaxe, tanto no nivel descritivo como no interpretativo. Trabállase a expresión cando se emiten hipóteses, contrástanse ideas, acláranse significados sobre conceptos ou procesos científicos en contextos diferentes, realízanse sínteses, elabóranse mapas conceptuais, extráense conclusións, realízanse informes ou organízanse debates onde se fomenten actitudes que favorezan a mellora na expresión oral e escrita, a confianza para expresarse en público, o saber escoitar, o contrastar opinións e ter en conta as ideas dos demais.

Contribúe esta área ao desenvolvemento da competencia matemática , dado que o coñecemento científico cuantifícase grazas á linguaxe matemática. O emprego de números, símbolos, operacións e relacións entre eles, forman parte da metodoloxía científica e constitúen unha base importante para a comprensión de leis e principios.

Na realización de investigacións sinxelas, traballos prácticos ou resolucións de problemas desenvólvense capacidades para identificar e manexar variables, para organizar e representar datos obtidos de maneira experimental, para a interpretación gráfica das relacións entre eles, para realizar operacións con números e símbolos, para atopar as solucións correctas, para cuantificar as leis e principios científicos e para utilizar estratexias básicas na resolución. Nas Ciencias da Natureza emprégase o razoamento matemático como apoio cara a unha mellor comprensión das relacións entre conceptos.

A competencia no coñecemento e a interacción co mun do físico recae de xeito importante sobre esta área na que o alumnado aprende os conceptos básicos que lle permitan a análise, dende diferentes eidos do coñecemento científico, da materia, dos seres vivos, dos fenómenos naturais, das súas transformacións, dos seus efectos sobre o medio ambiente e a saúde, dos cambios e dos obxectos tecnolóxicos.

A área de Ciencias da Natureza contribúe á competencia de tratamento da información e competen cia dixital , xa que se traballan habilidades para identificar, contextualizar, relacionar, e sintetizar a información procedente de diferentes fontes e presentada en diversos linguaxes propios das tecnoloxías da información e comunicación, como os buscadores por internet, documentos dixitais, foros, chats, mensaxería, xornais dixitais, revistas divulgativas na web, presentacións electrónicas e simulacións interactivas.


7

Cando se traballa a crítica reflexiva sobre as informacións de tipo científico que aportan as tecnoloxías de información e a comunicación, foméntanse actitudes favorables ao emprego delas evitando o emprego indiscriminado das mesmas.

Cando se apoia a aprendizaxe de modelos teóricos por medio de simulacións, trabállanse representacións de datos por medio de programas informáticos, realízanse experiencias virtuais para contrastalas coas reais, represéntanse estruturas moleculares, atómicas, anatómicas, xeolóxicas, situacións problemáticas coa axuda dos ordenadores, dende a área estase a contribuír á competencia dixital.

En relación coa competencia social e cidadán , esta área trata de dotar ao alumnado das habilidades necesarias para comprender a problemática actual en relación coa súa persoa, co resto da sociedade e co planeta. A aproximación do currículo á situación concreta na que se vive, facilita a participación activa do alumnado en actividades que impliquen esa cidadanía responsable.

As Ciencias da Natureza contribúen a coñecer e aceptar o funcionamento do corpo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais e ser críticos cos hábitos sociais pouco saudables e contribuír á conservación e mellora do medio ambiente.

Os debates históricos sobre as diferentes concepcións dos fenómenos que afectan ás persoas serven para traballar habilidades sociais relacionadas coa participación, cooperación e poñerse en lugar dos outros, aceptar diferenzas, respectar os valores, crenzas e incluso a diversidade de culturas.

As Ciencias da Natureza contribúen activamente a fomentar a autonomía e iniciativa personal porque inician ao alumnado na aplicación do método científico caracterizado pola observación do entorno , formulación de hipóteses a experimentación e formulación de conclusións. Ademáis a materia favorece no alumno/a a formación dun espíritu crítico capaz de cuestionarse dogmas e de desafiar prexuizos.

A contribución da área á competencia cultural e artística. Na expresión das ideas, conceptos e principios das Ciencias da Natureza empréganse, de xeito creativo, diferentes códigos artísticos para representar fenómenos ou situacións dun xeito comprensible

Dende a área de ciencias contribúese a desenvolver esta competencia cando se promove a presentación das ideas ou traballos en formatos diversos, onde se deixe ás alumnas e aos alumnos a liberdade de elixir ditos formatos estéticos e artísticos, cando se utilizan os museos de ciencias para espallar os xeitos de pensar ou facer doutras culturas, ou nas exposicións relacionadas co ámbito científico, como medio de coñecer, comprender e gozar do coñecemento científico.

O desenvolvemento da competencia de aprender a aprender dende os ámbitos científico e tecnolóxico, nun mundo en continuo e acelerado cambio, implica espertar inquedanzas e motivacións cara á aprendizaxe permanente. Cando afloran as ideas previas do alumnado sobre os contidos científicos, favorécese esta competencia xa que se está a promover que as alumnas e os alumnos sexan conscientes do seus propios coñecementos e limitacións. Pódese empregar a historia da ciencia para que os estudantes non caian no desánimo de estar case sempre errados nas súas concepcións, cando ata os máis grandes científicos experimentaron erros e resistencias ás novas ideas.

2.2. AS COMPETENCIAS EDUCATIVAS DO CURRÍCULO (LOMCE )

En liña coa Recomendación 2006/962/EC, do Parlamento Europeo e do Consello, de 18 de decembro de 2006, sobre as competencias clave para a aprendizaxe permanente, este real decreto baséase na potenciación da aprendizaxe por competencias, integradas nos elementos curriculares para propiciar unha renovación na práctica docente e no proceso de ensino e aprendizaxe. Propóñense novos enfoques na aprendizaxe e avaliación, que supoñerán un importante cambio nas tarefas que han de resolver os alumnos e formulacións metodolóxicas innovadores. A competencia supón unha combinación de habilidades prácticas, coñecementos, motivación, valores éticos, actitudes, emocións, e outros compoñentes sociais e de comportamento que se mobilizan conxuntamente para lograr unha acción eficaz. Contémplanse, pois, como coñecemento na práctica, un coñecemento adquirido a través da participación activa en prácticas sociais que, como tales, pódense desenvolver tanto no contexto educativo formal, a través do currículo, como nos contextos educativos non formais e informais.


8

Adóptase a denominación das competencias clave definidas pola Unión Europea. Considérase que “as competencias clave son aquelas que todas as persoas precisan para a súa realización e desenvolvemento persoal, así como para a cidadanía activa, a inclusión social e o emprego”. Identifícanse sete competencias clave esenciais para o benestar das sociedades europeas, o crecemento económico e a innovación, e descríbense os coñecementos, as capacidades e as actitudes esenciais vinculadas a cada unha de elas.

As competencias clave do currículo son as seguintes:

� Comunicación lingüística (CCL).

� Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCT).

� Competencia dixital (CD).

� Aprender a aprender (CAA).

� Competencias sociais e cívicas (CSC).

� Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

� Conciencia e expresións culturais (CCEC).

3. OBXECTIVOS XERAIS Como consecuencia da coexistencia de dous marcos normativos: Lei Orgánica da Educación (LOE) e Lei Orgánica para a Mellora da Calidade Educativa (LOMCE), os obxectivos desenvólvense de forma diferente para os cursos afectados por cada Lei.

3.1. OBXECTIVOS XERAIS DA ESO (LOE)

A ensinanza das Ciencias da Natureza nesta etapa terá como obxectivo o desenvolvemento das seguintes capacidades:

1. Comprender e utilizar as estratexias e conceptos básicos das Ciencias da Natureza para interpretar os fenómenos naturais, así como para analizar e valorar as repercusións dos desenvolvementos científico e das aplicacións tecnolóxicas.

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelas investigacións, estratexias coherentes cos procedementos das ciencias, tales como a discusión do interese dos problemas propostos, a formulación de hipótese, a elaboración de estratexias de resolución e de deseños experimentais, a análise de resultados, a consideración de aplicacións e repercusións do estudio realizado e a busca de coherencia global.

3. Comprender e expresar mensaxes con contido científico utilizando diferentes linguaxes como oral, escrito, gráfico, icónico, multimedia, etc.; con propiedade, así como comunicar a outros argumentacións e explicacións empregando os coñecementos científicos.

4. Buscar e seleccionar información sobre temas científicos utilizando diferentes fontes e medios e empregala, valorando o seu contido, para fundamentar e orientar os traballos sobre temas científicos, o medio ambiente e contrastar as opinións persoais.

5. Desenvolver hábitos favorables á promoción da saúde persoal e comunitaria en ámbitos como alimentación, hixiene e sexualidade, facilitando estratexias que permitan facer fronte aos riscos da sociedade actual en aspectos relacionados co consumo, coas drogodependencias e coa transmisión de enfermidades.

6. Comprender a importancia de utilizar os coñecementos provenientes das Ciencias da Natureza para satisfacer as necesidades humanas e participar na necesaria toma de decisións en torno a problemas locais e globais aos que nos enfrontamos.


9

7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas no coñecemento científico para analizar, individualmente ou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, a tecnoloxía e a sociedade. Coñecer e valorar os problemas aos que se enfronta hoxe a humanidade en relación á sobreexplotación dos recursos, as diferenzas entre países desenvolvidos e non, e a necesidade de busca e aplicación de medidas, para avanzar cara ao logro dun futuro sostible.

8. Valorar o carácter tentativo e creativo das Ciencias da Natureza así como as súas contribucións ao pensamento humano ao longo da historia, apreciando os grandes debates superadores de dogmatismos e as revolucións científicas que marcaron a evolución cultural da humanidade e as súas condicións de vida.

9. Ser quen de buscar e de utilizar o coñecemento científico propio, planificando de forma autónoma a acción e posta en práctica das actividades de aprendizaxe, e de utilizar uns criterios de avaliación para autocorrixirse no caso en que sexa necesario.

3.2. OBXECTIVOS XERAIS DA ESO (LOMCE)

A Educación Secundaria Obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e as alumnas as capacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respecto ás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoas e os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade de trato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedade plural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo, como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñan discriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violencia contra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calquera tipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirir novos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo das tecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura en materias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas en diversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, o sentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar, tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e no estudo da literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada. l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e das outras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer

mulleres e homes que realizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas do mundo. m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e

incorporar a educación física e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecer e valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorar criticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seres vivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas, utilizando diversos medios de expresión e representación.


10

ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio linguístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade linguística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamental para o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal e expresión de riqueza cultural nun contexto plurilingue, que permite a comunicación con outras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.

3.3. OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO (LOE)

As materias da Área de Ciencias do Bacharelato da modalidade de Ciencias e Tecnoloxía, impartidas no noso Centro, contribuirán a desenvolver no alumnado as capacidades que lle permitan:

• Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución Española, así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a sostibilidade.

• Consolidar unha madurez persoal e social que lles permita actuar de forma responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

• Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades existentes e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas con minusvalías.

• Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz aproveitamento da aprendizaxe, e como medio de desenvolvemento persoal.

• Dominar, tanto na súa expresión oral como escrita a lingua castelá e, no seu caso, a lingua cooficial da súa comunidade autónoma. • Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras. • Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e a comunicación. • Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar

de forma solidaria no desenvolvemento e a mellora do seu ámbito social. • Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais e dominar as habilidades básicas propias da modalidade elixida. • Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da

ciencia e a tecnoloxía no cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto polo medio. • Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico. • Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural. • Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. • Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria. • Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia e contribuír á súa conservación e avance no contexto dun mundo globalizado.


11

3.4. OBXECTIVOS CURRICULARES DE BACHARELATO (LOMCE)

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do Estatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.

b) Consolidar unha madureza persoal e social que lle permita actuar de forma responsable e autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e valorar criticamente as desigualdades e discriminacións existentes e, en particular, a violencia contra a muller, e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas por calquera condición ou circunstancia persoal ou social, con atención especial ás persoas con discapacidade.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz aproveitamento da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como na escrita, a lingua galega e a lingua castelá.

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.

g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e da comunicación.

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de xeito solidario no desenvolvemento e na mellora do seu contorno social.

i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais, e dominar as habilidades básicas propias da modalidade elixida.

l) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto cara ao medio ambiente e a ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego.

m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.

n) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de formación e enriquecemento cultural.

ñ) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social, e impulsar condutas e hábitos saudables.

o) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.

p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia, e contribuír á súa conservación e mellora no contexto dun mundo globalizado


12

4. DESENVOLVEMENTO DAS PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS DE CADA MATERIA DO DEPARTAMENTO DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA.

� Bioloxía e Xeoloxía, 1º ESO

� Ciencias Naturais, 2º ESO



� Bioloxía e Xeoloxía, 1º Bacharelato

� Bioloxía, 2º Bacharelato


13

4.1 PROGRAMACIÓN DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA DE 1º DE ES O

4.1.1 ELEMENTOS PRESCRIPTIVOS DO CURRÍCULO: COMPETE NCIAS CLAVE, OBXECTIVOS, CONTIDOS, ESTÁNDARES DE AP RENDIZAXE AVALIABLES E TEMPORALIZACIÓN.

Os bloques de contidos que se abordan son os seguintes:

• Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica.

• Bloque 2. A Terra no universo.

• Bloque 3. A biodiversidade no planeta Terra.

• Bloque 4. Os ecosistemas.

• Bloque 5. Proxecto de investigación.


14

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias Temporalización

Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Met odoloxía científica

� h

� o

� B1.1. O vocabulario científico na expresión oral e escrita.

� B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario científico nun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

� BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vocabulario científico, e exprésase de xeito correcto tanto oralmente como por escrito.

� CCL

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� b

� e

� f

� g

� h

� m

� o

� B1.2. Metodoloxía científica: características básicas.

� B1.3. Experimentación en bioloxía e xeoloxía: obtención, selección e interpretación de información de carácter científico a partir da selección e a recollida de mostras do medio natural ou doutras fontes.

� B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a información de carácter científico, e utilizala para formar unha opinión propia, expresarse con precisión e argumentar sobre problemas relacionados co medio natural e a saúde.

� BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta a información de carácter científico a partir da utilización de diversas fontes.

� CD

� CAA

� BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de xeito preciso, utilizando diversos soportes.

� CD

� CCL

� BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científico para formar unha opinión propia e argumentar sobre problemas relacionados.

� CAA

� CCL

� b

� f

� g

� B1.4. Planificación e realización do traballo experimental, e interpretación dos seus resultados.

� B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, e coidado dos instrumentos e do material.

� B1.3. Realizar un traballo experimental coa axuda dun guión de prácticas de laboratorio ou de campo, describir a súa execución e interpretar os seus resultados.

� BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de seguridade no laboratorio, e coida os instrumentos e o material empregado.

� CMCCT

� CSC

� BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificación do traballo experimental, utilizando tanto instrumentos ópticos de recoñecemento como material básico de laboratorio, argumenta o proceso experimental seguido, describe as súas observacións e interpreta os seus resultados.

� CSIEE

� CMCCT

� CAA


15

Bloque 2. A Terra no universo

� f � B2.1. Principais modelos sobre a orixe do Universo.

� B2.1. Recoñecer as ideas principais sobre a orixe do Universo, e a formación e a evolución das galaxias.

� BXB2.1.1. Identifica as ideas principais sobre a orixe do universo.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� f

� l

� B2.2. Compoñentes do Universo.

� B2.3. Características do Sistema Solar e dos seus compoñentes.

� B2.4. Concepcións sobre o Sistema Solar ao longo da historia.

� B2.2. Expor a organización do Universo e do Sistema Solar, así como algunhas das concepcións que sobre este sistema planetario se tiveron ao longo da historia.

� BXB2.2.1. Recoñece os compoñentes do Universo e do Sistema Solar, e describe as súas características xerais.

� CMCCT

� f � B2.5. Os planetas no Sistema Solar.

� B2.3. Relacionar comparativamente a posición dun planeta no sistema solar coas súas características.

� BXB2.3.1. Precisa as características que se dan no planeta Terra que permiten o desenvolvemento da vida nel, e que non se dan nos outros planetas.

� CMCCT

� f � B2.6. O planeta Terra: características.

� B2.4. Localizar a posición da Terra no Sistema Solar.

� BXB2.4.1. Identifica a posición da Terra no Sistema Solar.

� CMCCT

� f � B2.7. Os movementos da Terra, da Lúa e do Sol, e as súas consecuencias.

� B2.5. Establecer os movementos da Terra, da Lúa e do Sol, e relacionalos coa existencia do día e a noite, as estacións, as mareas e as eclipses.

� BXB2.5.1. Categoriza os fenómenos principais relacionados co movemento e a posición dos astros, e deduce a súa importancia para a vida.

� CMCCT

� BXB2.5.2. Interpreta correctamente en gráficos e esquemas fenómenos como as fases lunares e as eclipses, e establece a súa relación coa posición relativa da Terra, a Lúa e o Sol.

� CMCCT


16

� f � B2.8. A xeosfera: estrutura e composición da codia, o manto e o núcleo.

� B2.6. Identificar os materiais terrestres segundo a súa abundancia e a distribución nas grandes capas da Terra.

� BXB2.6.1. Describe as características xerais dos materiais máis frecuentes nas zonas externas do planeta e xustifica a súa distribución en capas en función da súa densidade.

� CMCCT

� BXB2.6.2. Describe as características xerais da codia, o manto e o núcleo terrestre, e os materiais que os compoñen, e relaciona esas características coa súa situación.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� f

� g

� n

� ñ

� B2.9. Minerais e rochas: propiedades, características e utilidades.

� B2.10. Xestión sustentable dos recursos minerais. Recursos minerais en Galicia.

� B2.7. Recoñecer as propiedades e as características dos minerais e das rochas, distinguir as súas aplicacións máis frecuentes e salientar a súa importancia económica e a xestión sustentable.

� BXB2.7.1. Identifica minerais e rochas utilizando criterios que permitan diferencialos.

� CMCCT

� CAA

� BXB2.7.2. Describe algunhas das aplicacións máis frecuentes dos minerais e das rochas no ámbito da vida cotiá.

� CCEC

� BXB2.7.3. Recoñece a importancia do uso responsable e a xestión sustentable dos recursos minerais.

� CSC

� f � B2.11. A atmosfera: composición e estrutura. O aire e os seus compoñentes. Efecto invernadoiro. Importancia da atmosfera para os seres vivos.

� B2.8. Analizar as características e a composición da atmosfera, e as propiedades do aire.

� BXB2.8.1. Recoñece a estrutura e a composición da atmosfera.

� CMCCT

� BXB2.8.2. Recoñece a composición do aire e identifica os contaminantes principais en relación coa súa orixe.

� CMCCT

� BXB2.8.3. Identifica e xustifica con argumentacións sinxelas as causas que sustentan o papel protector da atmosfera para os seres vivos.

� CMCCT

� b

� e

� f

� B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións e posibles solucións.

� B2.9. Investigar e recoller información sobre os problemas de contaminación ambiental

� BXB2.9.1. Relaciona a contaminación ambiental coa deterioración ambiental, e propón accións e hábitos que contribúan á

� CSC

� CSIEE


17

� g

� m

actuais e as súas repercusións, e desenvolver actitudes que contribúan á súa solución.

súa solución.

� f

� m

� B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións e posibles solucións.

� B2.10. Recoñecer a importancia do papel protector da atmosfera para os seres vivos e considerar as repercusións da actividade humana nela.

� BXB2.10.1. Relaciona situacións en que a actividade humana interfire coa acción protectora da atmosfera.

� CSC

� 1ª Avaliación

� f � B2.13. A hidrosfera. Propiedades da auga. Importancia da auga para os seres vivos.

� B2.11. Describir as propiedades da auga e a súa importancia para a existencia da vida.

� BXB2.11.1. Recoñece as propiedades anómalas da auga en relación coas súas consecuencias para o mantemento da vida na Terra.

� CMCCT

� f

� m

� B2.14. A auga na Terra. Auga doce e salgada.

� B2.15. Ciclo da auga.

� B2.16. A auga como recurso.

� B2.12. Interpretar a distribución da auga na Terra, así como o ciclo da auga e o uso que fai dela o ser humano.

� BXB2.12.1. Describe o ciclo da auga en relación cos seus cambios de estado de agregación.

� CMCCT

� a

� f

� g

� m

� B2.17. Xestión sustentable da auga.

� B2.13. Valorar e identificar a necesidade dunha xestión sustentable da auga e de actuacións persoais e colectivas que potencien a redución do consumo e a súa reutilización.

� BXB2.13.1. Comprende e identifica o significado da xestión sustentable da auga doce, e enumera medidas concretas que colaboren nesa xestión.

� CSC

� CSIEE

� f

� m

� B2.18. Contaminación das augas doces e salgadas.

� B2.14. Xustificar e argumentar a importancia de preservar e non contaminar as augas doces e salgadas.

� BXB2.14.1. Recoñece os problemas de contaminación de augas doces e salgadas, en relación coas actividades humanas

� CSC

� f � B2.19. A biosfera. Características que fixeron da Terra un planeta habitable.

� B2.15. Seleccionar as características que fan da Terra un planeta

� BXB2.15.1. Describe as características que posibilitaron o desenvolvemento da vida na Terra.

� CMCCT


18

especial para o desenvolvemento da vida.

Bloque 3. A biodiversidade no planeta Terra

� f

� l

� m

� B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia da biodiversidade.

� B3.2. Sistemas de clasificación dos seres vivos. Concepto de especie. Nomenclatura binomial.

� B3.3. Reinos dos seres vivos: Moneras, Protoctistas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

� B3.1. Recoñecer a importancia da biodiversidade e as características morfolóxicas principais dos grupos taxonómicos.

� BXB3.1.1. Estima a importancia da biodiversidade e aplica criterios de clasificación dos seres vivos, relacionando os animais e as plantas máis comúns co seu grupo taxonómico.

� CCEC

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� f � B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia da biodiversidade.


� B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctistas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

� B3.2. Categorizar os criterios que serven para clasificar os seres vivos e identificar os principais modelos taxonómicos aos que pertencen os animais e as plantas máis comúns.

� BXB3.2.1. Identifica e recoñece exemplares característicos de cada un destes grupos, e salienta a súa importancia biolóxica.

� CMCCT

� f

� m

� B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia da biodiversidade.


� B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctistas, Fungi, Metafitas e Metazoos.

� B3.3. Describir as características xerais dos grandes grupos taxonómicos e explicar a súa importancia no conxunto dos seres vivos.

� BXB3.3.1. Discrimina as características xerais e singulares de cada grupo taxonómico.

� CMCCT


19

� f � B3.4. Invertebrados: poríferos, celentéreos, anélidos, moluscos, equinodermos e artrópodos. Características anatómicas e fisiolóxicas.

� B3.5. Vertebrados: peixes, anfibios, réptiles, aves e mamíferos. Características anatómicas e fisiolóxicas.

� B3.4. Caracterizar os principais grupos de invertebrados e vertebrados.

� BXB3.4.1. Asocia invertebrados comúns co grupo taxonómico ao que pertencen.

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� BXB3.4.2. Recoñece exemplares de vertebrados e asígnaos á clase á que pertencen.

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� f

� m

� B3.6. Plantas: brións, fieitos, ximnospermas e anxiospermas. Características principais, nutrición, relación e reprodución.

� B3.6. Coñecer e definir as funcións vitais das plantas e a súa importancia para a vida, e caracterizar os principais grupos de plantas.

� BXB3.6.1. Detalla o proceso da nutrición autótrofa e relaciónao coa súa importancia para o conxunto de todos os seres vivos.

� CMCCT

� 3ª Avaliación � BXB3.6.2. Describe as características

xerais e singulares dos principais grupos de plantas.

� CMCCT

� b

� e

� g

� B3.7. Clasificación de animais e plantas a partir de claves dicotómicas e outros medios.

� B3.7. Utilizar claves dicotómicas ou outros medios para a identificación e a clasificación de animais e plantas.

� BXB3.7.1. Clasifica e identifica animais e plantas a partir de claves de identificación.

� CAA

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� g

� l

� ñ

� B3.8. Identificación de plantas e animais propios dalgúns ecosistemas, especies en extinción e especies endémicas. Adaptacións dos animais e as plantas ao medio. Biodiversidade en Galicia.

� B3.7. Determinar a partir da observación as adaptacións que permiten aos animais e ás plantas sobrevivir en determinados ecosistemas, con especial atención aos ecosistemas galegos.

� BXB3.7.1. Identifica exemplares de plantas e animais propios dalgúns ecosistemas ou de interese especial por seren especies en perigo de extinción ou endémicas.

� CMCCT

� BXB3.7.2. Relaciona coa súa adaptación ao medio a presenza de determinadas estruturas nos animais e nas plantas máis comúns.

� CAA

� CMCCT

� BXB3.7.3. Identifica exemplares de plantas e animais propios dos ecosistemas galegos.

� CCEC


20

Bloque 4. Os ecosistemas

� f � B4.1. Ecosistema: identificación dos seus compoñentes.

� B4.2. Factores abióticos e bióticos nos ecosistemas.

� B4.3. Ecosistemas acuáticos.

� B4.4. Ecosistemas terrestres.

� B4.1. Diferenciar os compoñentes dun ecosistema.

� BXB4.1.1. Identifica os compoñentes dun ecosistema.

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� f

� g

� m

� B4.5. Factores desencadeantes de desequilibrios nos ecosis-temas.

� B4.6. Estratexias para restablecer o equilibrio nos ecosistemas.

� B4.2. Identificar nun ecosistema os factores desencadeantes de desequilibrios e establecer estratexias para restablecer o seu equilibrio.

� BXB4.2.1. Recoñece e enumera os factores desencadeantes de desequili-brios nun ecosistema.

� CMCCT

� a

� g

� m

� B4.7. Accións que favorecen a conservación ambiental.

� B4.3. Recoñecer e difundir accións que favorezan a conservación ambiental.

� BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen a destrución ambiental.

� CSC

� CSIEE

Bloque 5. Proxecto de investigación

� b

� c

� B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a súa comprobación e argumentación a partir da experimentación ou da observación.

� B5.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as habilidades propias do traballo científico.

� BXB5.1.1. Integra e aplica as destrezas propias do método científico.

� CAA

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� b

� f

� g

� B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a súa comprobación e argumentación a partir da experimentación ou da observación.

� B5.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través da experimentación ou da observación, e a argumentación.

� BXB5.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hipóteses que propón.

� CAA

� CCL

� e � B5.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científica.

� B5.3. Utilizar fontes de información variada, e discriminar e decidir sobre elas e sobre os métodos empregados

� BXB5.3.1. Utiliza diferentes fontes de información, apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.

� CMCCT

� CD


21

para a súa obtención.

� a

� b

� c

� B5.3. Proxecto de investigación en equipo: organización. Participación e colaboración respectuosa no traballo individual e en equipo. Presentación de conclusións.

� B5.4. Participar, valorar e respectar o traballo individual e en equipo.

� BXB5.4.1. Participa, valora e respecta o traballo individual e en grupo.

� CSC

� CSIEE

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� a

� b

� d

� h

� o

� B5.3. Proxecto de investigación en equipo: organización. Participación e colaboración respectuosa no traballo individual e en equipo. Presentación de conclusións.

� B5.5. Expor e defender en público o proxecto de investigación realizado.

� BXB5.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu contorno ou a alimentación e a nutrición humana, para a súa presentación e defensa na aula.

� CAA

� CMCCT

� CSIEE

� CD

� BXB5.5.2. Expresa con precisión e coherencia as conclusións das súas investigacións, tanto verbalmente como por escrito.

� CCL

� CCEC

En negrita figuran os estándares de aprendizaxe ava liables esenciais/básicos.


22

4.1.2 TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS POR UNIDADES DID ÁCTICAS.

1ª AVALIACIÓN 2ª AVALIACIÓN 3ª AVALIACIÓN

UNIDADES

DIDACTICAS

- O Universo

- A xeosfera:minerais e rochas

- A atmosfera - A hidrosfera

- A biosfera

- O reino animal: vertebrados

- O reino animal: invertebrados

- As funcións vitais en animais

- O reino Plantas

- Os reinos Fungos, Moneras e Protistas

- A ecosfera

- A dinámica dos ecosistemas

A secuenciación e a temporalización configúranse como unha estratexia para distribuír razoablemente as actividades docentes durante o proceso de ensinanza-aprendizaxe. Estes, como moitos dos elementos da programación, deben ter unhas características necesarias de flexibilidade.

4.1.3 PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN.

Desde o noso punto de vista, a avaliación será unha parte inexcusable do P.E-A e un factor de mellora da calidade da ensinanza, sendo a súa finalidade coñecer o rendemento do alumno, diagnosticar o seu nivel inicial, valorar a eficacia de todo o proceso de ensinanza, pronosticar as posibilidades do alumno, mellorar a calidade docente e motivar ós alumnos. As características da avaliación son procesual, holística, contextualizada, participativa e criterial. Neste sentido, o departamento entende a avaliación como un elemento e proceso da práctica educativa que nos orienta e permite executar xuicios de valor necesarios para orientar e tomar decisións respecto ó P.E-A. Con arranxo ó marco lexislativo que regula a avaliación na E.S.O. na orde do 21/12/2007 (DOG 7/1/2008) e no decreto 86/2015 establécense as seguintes medidas para a avaliación do alumnado.

Con independencia do que queiramos avaliar, o departamento propón a utilización dunha serie de ferramentas pedagóxicas que permitirán diversificar, variar ou concretar a intención avaliadora do profesor. Neste sentido, o departamento poderá empregar distintas técnicas e procedementos de avaliación:

RECURSOS PARA A AVALIACIÓN

PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN INSTRUMENTOS PARA A AVALIACIÓN

Observación directa do traballo diario.

Análise e valoración de tarefas especialmente creadas para a avaliación.

Valoración cuantitativa do avance individual (cualificacións).

Valoración cualitativa do avance individual (anotacións e puntualizacións).

Valoración cuantitativa do avance colectivo.

Valoración cualitativa do avance colectivo.

Outros.

Elemento de diagnóstico: rúbrica da unidade.

Avaliación de contidos, probas correspondentes á unidade.

Avaliación por competencias, probas correspondentes á unidade.

Probas de avaliación externa.

Outros documentos gráficos ou textuais.

Debates e intervencións.

Proxectos persoais ou de grupo.

Representacións e dramatizacións.

Elaboracións multimedia. Outros.


23

4.1.4 CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALU MNADO.

Cualificación:

1. A cualificación dos alumnos e alumnas debe facerse tendo en conta diversos aspectos curriculares, entre eles o máis importante é o grao de consecución dos obxectivos, tanto no que se refire aos obxectivos xerais como aos específicos, todos eles explicitados na correspondente programación didáctica de cada curso. Esta análise debe facerse atendendo ás diferentes categorías de contidos, de tipo conceptual, procedimental e actitudinal, polo que as cualificacións dos alumnos e alumnas tamén deben realizarse atendendo ao grao de consecución de cada tipo de obxectivo.

2. As porcentaxes da cualificación global para o presente curso académico son as seguintes:

CUALIFICACIÓN GLOBAL 1º ESO

Probas escritas e/ou controis orais 60%

Caderno de aula , prácticas e traballos específicos 30%

Actitude e comportamento 10%

3. Un exame con nota inferior a 3 non será suficiente para facer media.

Promoción:

• Promocionarán aqueles alumnos e alumnas que teñan as tres avaliacións aprobadas.

• Trala 3ª avaliación, se a cualificación dalgunha avaliación é negativa, haberá un exame extraordinario de recuperación de contidos que suporá o 60% da nota global da recuperación. Se seguirán, polo tanto, aplicando os mesmos criterios de avaliación e cualificación utilizados na avaliación ordinaria.

• Cada avaliación terá alomenos unha recuperación da materia correspondente. En caso de ter unha soa avaliación non superada, terase en conta e valorarase á hora de decidir a súa promoción, tanto o nivel acadado na avaliación coma a evolución do alumno ou alumna ao longo do curso. Valorarase ou non a posibilidade de realizar a recuperación.

• Todo o alumnado que suspenda a área na convocatoria ordinaria teñen a posibilidade de recuperala na convocatoria extraordinaria de setembro mediante a realización dunha proba escrita na que se examinará da totalidade dos contidos da área, independentemente de se superou algunha avaliación durante o curso. Nesta proba extraordinaria se aplicarán os criterios de avaliación e cualificación utilizados ao longo do curso.


24

4.2 PROGRAMACIÓN DE CIENCIAS DA NATUREZA DE 2º DE E SO

4.2.1 ELEMENTOS PRESCRIPTIVOS DO CURRÍCULO: OBXECTI VOS, CONTIDOS, CRITERIOS DE AVALIACIÓN E MÍNIMOS ES IXIBLES

UNIDADE 1. O MUNDO MATERIAL

OBXECTIVOS 1. Comprender as propiedades inherentes á materia. 2. Entender o significado da masa como medida da inercia e da acción

gravitacional da materia. 3. Distinguir os conceptos de masa, peso e dimensión dun corpo. 4. Recoñecer as distintas escalas de observación e establecer comparacións

segundo distintas ordes de magnitude.

CONTIDOS Conceptos � Propiedades da materia. A masa como medida da materia. � Corpos e sistemas materiais. � Escalas de observación do mundo material: notación científica e ordes de

magnitude. Procedementos � Realización de experimentos sinxelos que axuden a comprender o

concepto de masa como medida da inercia, así como a diferenciar masa de tamaño.

� Observacións ao microscopio relacionadas coas escalas de observación. Actitudes � Aproximación ao traballo científico a través de pequenas investigacións. � Aceptación da provisionalidade das teorías científicas e da ciencia como

conxunto de coñecementos en continua revisión. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Definir os conceptos de materia e enerxía. 2. Coñecer as propiedades da materia e identificar a masa como medida da

mesma. 3. Distinguir masa, peso e tamaño. 4. Aplicar correctamente a notación científica en potencias de dez. 5. Clasificar comparativamente en ordes de magnitude.

MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Concepto de masa. 2. Propiedades da materia 3. Corpos e sistemas materiais. 4. Notación científica e ordes de magnitude.


25

UNIDADE 2. MATERIA E ENERXÍA

OBXECTIVOS 1. Relacionar as transformacións do mundo material coas variacións de

enerxía. 2. Entender a calor e o traballo como axentes transformadores. 3. Comprender a importancia do principio de conservación da enerxía para

explicar numerosos fenómenos cotiáns. 4. Recoñecer as transformacións de enerxía que acontecen en fenómenos

sinxelos. 5. Coñecer as distintas formas de enerxía. 6. Distinguir as principais fontes de enerxía renovables e non-renovables, así

como as súas vantaxes e mais os inconvenientes. 7. Recoñecer o problema do excesivo consumo enerxético e asocialo co

problema ambiental.

CONTIDOS Conceptos � Transformacións no mundo material: a enerxía, as súas variacións e a súa

conservación. � A enerxía e as súas formas. Conservación da enerxía. � Fontes de enerxía. � O problema enerxético e a necesidade do aforro. Procedementos � Realización de experimentos simples que faciliten a comprensión do

principio de conservación da enerxía. � Observacións ao microscopio relacionadas coas escalas de observación. � Descrición das transformacións de enerxía que acontecen nalgúns

fenómenos sinxelos. � Realización de traballos sobre fontes de enerxía, o seu aproveitamento e

os posibles problemas ambientais. Actitudes � Aproximación ao traballo científico a través de pequenas investigacións. � Valoración da importancia que ten para o coñecemento humano e o seu

desenvolvemento a descrición dos fenómenos naturais en termos físicos. � Fomento de actitudes favorables cara ás fontes de enerxía renovables. � Fomento de actitudes contrarias ao dispendio enerxético e favorables a un

consumo razoable e sostible.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Definir o concepto de enerxía. 2. Recoñecer a diferenza entre o concepto de traballo físico e o significado

corrente de realizar un traballo. 3. Entender os conceptos de traballo e calor como axentes transformadores. 4. Distinguir as transformacións de enerxía que teñen lugar en fenómenos

sinxelos. 5. Coñecer que hai distintos tipos de sistemas materiais segundo

intercambien materia e enerxía con outros. 6. Aplicar o principio de conservación da enerxía a casos simples. 7. Recoñecer as formas de enerxía involucradas en fenómenos sinxelos e

cotiáns. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Características da enerxía. 2. Formas de enerxía. 3. Tipos de fontes de enerxía.Vantaxes e inconvenientes. 4. Transformacións de enerxía en fenómenos sinxelos.


26

UNIDADE 3. A CALOR E A TEMPERATURA OBXECTIVOS 1. Comprender o concepto de calor como transferencia de enerxía térmica

entre dous corpos en desequilibrio térmico e non como algo contido neles. 2. Relacionar a temperatura co movemento térmico ou coa enerxía cinética

media das partículas e desbotar a idea errónea de que a temperatura é unha medida da calor.

3. Coñecer as escalas Celsius e Kelvin de temperatura e a relación entrambas as dúas.

4. Comprender o proceso físico no que se fundamenta o funcionamento do termómetro.

5. Coñecer as principais unidades de medida da calor. 6. Distinguir as formas de transmisión da calor. CONTIDOS Conceptos � A enerxía térmica. � A temperatura e a súa medida: os termómetros. � As escalas Celsius e Kelvin de temperatura. � Calor e equilibrio térmico: unidades da calor. � Transmisión da calor: condución, convección e radiación. Procedementos � Realización de exercicios de transformacións entre escalas de

temperatura. � Obtención, no laboratorio, da curva de quentamento na que se produza

unha transición de fase. � Realización de investigacións sinxelas sobre as diferentes formas de

transmisión da calor. � Interpretación do contido enerxético de certos alimentos. Actitudes � Interese polas explicacións físicas de fenómenos naturais. � Aproximación ao traballo científico a través de investigacións sinxelas. � Precaución á hora de traballar con lume e con fontes de calor.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Diferenciar os conceptos de calor e temperatura. 2. Distinguir a enerxía térmica (contida polos corpos) da calor (como tránsito

de enerxía térmica). 3. Coñecer as escalas de temperatura Celsius e Kelvin. 4. Saber facer transformacións entre escalas de temperatura. 5. Entender o principio físico no que se fundamenta o termómetro. 6. Coñecer as distintas unidades de calor. 7. Distinguir as diferentes formas de transmisión da calor. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Conceptos de calor e temperatura. 2. A temperatura e a súa medida. 3. Equilibrio e desequilibrio térmico. 4. Calor: transmisión e propagación.


27

UNIDADE 4. O SON OBXECTIVOS 1. Comprender como se produce o son. 2. Coñecer o significado do concepto de frecuencia aplicado ao son. 3. Recoñecer a natureza ondulatoria do son así como a necesidade dun

medio material para a súa propagación. 4. Saber que a presión varía durante a propagación do son no aire. 5. Recoñecer que a velocidade de propagación do son varía segundo os

distintos medios. 6. Coñecer as calidades sonoras. 7. Comprender como e cando se producen os ecos e distinguilos das

reverberacións. CONTIDOS Conceptos � Produción do son. Necesidade dun medio material de propagación. � Propagación do son no aire. � Natureza ondulatoria do son. � Velocidade de propagación. � Calidades sonoras: sonoridade, ton e timbre. � Reflexión do son: eco e reverberación. � Contaminación acústica. � Comprender como se produce o son. Procedementos � Realización de sinxelas actividades relativas á velocidade de propagación

do son en distintos medios. � Identificación das calidades sonoras. � Resolución de exercicios sinxelos relacionados coa produción do eco. � Realización de traballos de investigación sobre a transmisión do son. � Utilización de diapasóns para comprender a produción do son. � Realización de traballos de investigación sobre a contaminación acústica e

as medidas correctoras. Actitudes � Interese pola interpretación física dos fenómenos relativos ao son, á súa

produción e á súa propagación. � Toma de conciencia sobre o problema da contaminación acústica nos

núcleos urbanos.

� Fomento de hábitos contrarios ás actividades ruidosas e respectuosos co silencio.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer o concepto de frecuencia, así como o rango de frecuencias de

produción do son. 2. Entender a natureza ondulatoria do son. 3. Explicar fenómenos naturais referidos á transmisión do son. 4. Resolver problemas relativos á velocidade de propagación do son no aire. 5. Comprender e resolver exercicios sinxelos sobre a produción do eco. 6. Distinguir as calidades sonoras. 7. Coñecer os efectos prexudiciais do ruído e valorar as actitudes de

prevención da contaminación acústica propoñendo medidas correctoras para combatela.

MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Propagación e calidades do son. 2. Eco e reverberación. 3. A percepción do son: o oído.


28

UNIDADE 5. A LUZ OBXECTIVOS 1. Coñecer a natureza ondulatoria da luz e a súa velocidade de propagación

polo baleiro. 2. Entender o mecanismo de formación das sombras, as penumbras e as

eclipses como unha consecuencia da propagación rectilínea da luz. 3. Comprender a lei da reflexión e a súa aplicación na formación de imaxes

en espellos planos e curvos. 4. Distinguir o mecanismo de formación de imaxes en espellos en lentes. 5. Coñecer o fenómeno de refracción da luz e a súa aplicación na formación

de imaxes a través de lentes. 6. Distinguir as imaxes formadas a través de lentes converxentes e

diverxentes. 7. Comprender o mecanismo que permite a visión dos obxectos. 8. Coñecer os procesos (transmisión e reflexión) que fan que os obxectos

presenten cores. 9. Identificar as distintas partes do ollo, relacionalas coas funcións que

desempeñan e coñecer os principais defectos da vista. 10. Distinguir os procesos de mestura aditiva e subtractiva. CONTIDOS Conceptos � Natureza ondulatoria da luz. � Velocidade de propagación no baleiro. � Propiedades da luz. � Propagación rectilínea da luz: sombras, penumbras e eclipses. � Reflexión da luz. Visión dos obxectos e formación de imaxes en espellos

planos e curvos. � Refracción da luz. Formación de imaxes a través de lentes. � Luz e materia: as cores das cousas. � O ollo e a vista. Procedementos � Utilización de diagramas de raios para comprender a formación de

sombras e penumbras. � Debuxo de traxectorias de raios ao pasar dun medio a outro facendo uso

de táboas de ángulos de refracción.

� Debuxo de imaxes formadas con lentes (converxentes e diverxentes), así como con espellos planos e curvos (cóncavos e convexos).

� Resolución de exercicios sobre a velocidade de propagación da luz. � Realización de pequenas investigacións relativas á visión das cores,

analizando a influencia dos filtros e da luz que os ilumina. � Realización de investigacións de composición cromática. Actitudes � Interese polas explicacións científicas dos fenómenos relativos á

interacción entre luz e materia (visión de formas e cores, etcétera). � Aproximación ao traballo científico a través de pequenas investigacións. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Adquirir un coñecemento cualitativo da enerxía que portan as ondas

electromagnéticas, os seus tipos, os posibles efectos prexudiciais e o modo de protexernos dalgunhas destas radiacións.

2. Coñecer o mecanismo de formación de sombras, penumbras e eclipses e reproducilo mediante diagramas de raios.

3. Utilizar os diagramas de raios para comprender o tipo de imaxes que se forman en espellos planos e curvos.

4. Resolver exercicios relativos á velocidade de propagación da luz. 5. Describir o fenómeno da refracción e valorar a súa aplicación na

formación de imaxes a través de lentes delgadas. 6. Explicar a descomposición da luz e resolver cuestións de composición de

cores. 7. Recoñecer os fenómenos que dan lugar á visión das cores en materiais

transparentes e opacos. 8. Resolver cuestións relativas á cor resultante dunha mestura aditiva,

subtractiva, de iluminación con luz de cor ou de observación a través de filtros coloreados.

MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Propiedades da luz. 2. Reflexión e refracción. 3. A percepción da luz: o ollo. 4. Descomposición da luz.


29

UNIDADE 6. A ENERXÍA INTERNA DA TERRA OBXECTIVOS 1. Saber que a enerxía xeotérmica ten a orixe no interior da Terra, debido

principalmente á desintegración de elementos radioactivos. 2. Relacionar o movemento das placas coa calor interna da Terra 3. Relacionar o movemento das placas litosféricas coa orixe dos volcáns e

os terremotos 4. Identificar os volcáns como aberturas da codia terrestre polas que flúen

materiais procedentes do interior da Terra. 5. Recoñecer un terremoto como un tremor ou sacudida que ten lugar nunha

zona da codia terrestre. 6. Coñecer os elementos dun terremoto: hipocentro, epicentro e ondas

sísmicas. 7. Comprender de que xeito as ondas sísmicas nos axudan a coñecer o

interior da Terra. 8. Coñecer os efectos daniños dun volcán e dun terremoto. 9. Recoñecer a importancia tanto da predición coma da prevención para

paliar os riscos da actividade sísmica e volcánica. CONTIDOS Conceptos � Orixe da calor interna da Terra. � Estrutura da litosfera terrestre. � Manifestacións da calor interna da Terra. � Ondas sísmicas: tipos e información que nos achega cada unha. � Risco volcánico: predición e prevención. � Risco sísmico: predición e prevención. Procedementos � Observación das liñas costeiras atlántica de América e África e

constatación das derivas continentais. � Observación de mapas de volcáns e terremotos e comparación coa

situación das placas litosféricas. � Confección dun volcán no laboratorio.

Actitudes � Interese por coñecer o noso planeta noutros momentos da súa historia

xeolóxica.

� Valoración do traballo científico que permite avanzar no coñecemento do mundo que nos rodea.

� Precaución e aceptación das normas de protección civil en caso dun terremoto.

� Valoración da observación como punto de partida para o coñecemento da Terra.

� Valoración da dificultade de estudar o interior da Terra. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Saber cal é a orixe da enerxía xeotérmica. 2. Explicar por que se moven as placas litosféricas. 3. Comprender a formación de cordilleiras debido ao movemento de placas. 4. Describir como se producen os volcáns. 5. Distinguir as partes dun volcán. 6. Explicar como se producen os terremotos. 7. Describir os elementos dun terremoto. 8. Saber que tipos de ondas sísmicas existen e a información que nos

achegan para coñecer a estrutura da Terra. 9. Describir os desastres que pode ocasionar un terremoto e un volcán. 10. Coñecer os indicios que se repiten nos momentos previos a unha erupción

volcánica e a un movemento sísmico. 11. Saber que medidas hai que adoptar para minimizar os danos dun

terremoto ou dunha erupción volcánica. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Movemento das placas litosféricas. 2. Manifestacións da enerxía interna: volcáns, terremotos e formación de

cordilleiras.


30

UNIDADE 7. A ENERXÍA INTERNA E O RELEVO OBXECTIVOS 1. Comprender que os procesos xeolóxicos interno son os responsables da

construcción do relevo a través da formación de cordilleiras así como das dorsais oceánicas.

2. Relacionar o encontro de dúas placas tectónicas coa formación das cadeas montañosas.

3. Identificar a separación das placas litosféricas coa formación das dorsais. 4. Coñecer a morfoloxía do relevo submarino. 5. Relacionar o movemento das placas coa orixe dalgunhas rochas así como

coas súas deformacións. 6. Saber que as forzas do interior da Terra provocan dobras e fallas nas

rochas dependendo da natureza da forza e do tipo de rocha. 7. Relacionar a formación das rochas endóxenas co movemento das placas. 8. Coñecer as principais rochas magmáticas e metamórficas. 9. Describir o ciclo das rochas. CONTIDOS Conceptos � Manifestacións externas da calor interna. � O relevo terrestre. � Relevo continental: formación de cordilleiras. � Relevo oceánico: formación de números oceánicas. � Deformacións das rochas: Dobras. Fallas � Rochas endóxenas: Ígneas. Metamórficas. � Ciclo das rochas. Procedementos � Observación das liñas costeiras atlánticas e constatación das derivas. � Realización de esquemas sobre a formación de cordilleiras. � Establecemento de analoxías e diferenzas entre a formación de

cordilleiras e de dorsais oceánicas. � Realización de esquemas sobre os fondos oceánicos. � Observación de esquemas para deducir a formación de rochas ígneas e

metamórficas. � Manexo e elaboración de claves sinxelas para a identificación de rochas

ígneas e metamórficas.

� Manexo da lupa binocular para a observación de rochas. � Observación coa lupa binocular das principais características das rochas

endóxenas. Actitudes � Valoración dos avances científicos que nos permiten coñecer cada vez

con maior precisión as características do noso planeta. � Interese por coñecer as rochas do noso contorno. � Recoñecemento da importancia do traballo científico nos avances da

ciencia. � Comprensión da dificultade que presenta o estudo do interior da Terra e

os seus fenómenos asociados. � Recoñecemento da importancia do tempo xeolóxico no desenvolvemento

de todos estes fenómenos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explicar de que xeito os procesos xeolóxicos internos contribúen á

construción do relevo. 2. Relacionar o movemento de choque de dúas placas coa formación de

cordilleiras. 3. Explicar de que xeito cando dúas placas se separan se forman dorsais

oceánicas. 4. Identificar as distintas formacións que se poden atopar nos fondos

mariños. 5. Describir as principais deformacións que poden aparecer nas rochas. 6. Explicar a orixe das rochas endóxenas (magmáticas e metamórficas). 7. Recoñecer as principais rochas ígneas e metamórficas. 8. Interpretar o ciclo das rochas. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Formación de cordilleiras. 2. Formacións dos fondos mariños. 3. Principais deformacións das rochas. 4. Orixe das rochas endóxenas (magmáticas e metamórficas). 5. Principais rochas ígneas e metamórficas.


31

UNIDADE 8. AS FUNCIÓNS DOS SERES VIVOS (I)

OBXECTIVOS 1. Comprender que os seres vivos necesitan materia e enerxía para realizar

as funcións. 2. Lembrar que a célula é a unidade de organización e de funcionamento dos

seres vivos. 3. Coñecer as diferentes funcións que desempeñan as células nos seres

vivos. 4. Comprender o concepto de nutrición como función fundamental para o

mantemento da vida. 5. Diferenciar os conceptos de nutrición autótrofa e nutrición heterótrofa. 6. Comprender a importancia biolóxica e ecolóxica da fotosíntese. CONTIDOS Conceptos � Características dos seres vivos. � Funcións vitais. � O mantemento da vida: nutrición. � Nutrición autótrofa. � Nutrición heterótrofa. Procedementos � Distinción, a través de exemplos sinxelos, das características que son

comúns para todos os seres vivos. � Desenvolvemento de experiencias sinxelas no laboratorio que poñan de

manifestó a presenza de auga e sales minerais nos seres vivos. � Análise no laboratorio da presenza de biomoléculas orgánicas en órganos

ou productos animais e plantas. � Estudo da fotosíntese mediante experimentos no laboratorio. Actitudes � Recoñecemento da importancia para o organismo humano dunha

alimentación adecuada ás súas necesidades nutricionais. � Interese pola observación e o estudo dos seres vivos.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Nomear e definir as distintas funcións dos seres vivos. 2. Explicar por que se di que a célula é a unidade de vida. 3. Establecer as diferenzas entre nutrición autótrofa e heterótrofa. 4. Explicar as diferentes etapas que comprende a nutrición autótrofa. 5. Explicar as diferentes etapas que comprende a nutrición heterótrofa. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Célula: estrutura, tipos e teoría celular. 2. Nutrición autótrofa e heterótrofa: diferenciación e etapas. 3. Fotosíntese.


32

UNIDADE 9. AS FUNCIÓNS DOS SERES VIVOS (II) OBXECTIVOS 1. Comprender que a función reprodutora é o proceso mediante o cal os

seres vivos perpetúan a súa especie. 2. Diferenciar a reprodución asexual da sexual. 3. Coñecer como se reproducen as plantas e os animais. 4. Comprender a importancia da función de relación nos seres vivos. 5. Diferenciar a coordinación nerviosa da hormonal e a relación entrambas

as dúas. 6. Comprender a función de relación nas plantas. CONTIDOS Conceptos � O mantemento da especie: reprodución. � A reprodución nos animais. Tipos. � A reprodución nas plantas. Tipos. � Coordinación nerviosa e hormonal. � A función de relación nas plantas. Procedementos � Desenvolvemento de experiencias sinxelas nas que se poña de manifesto

a multiplicación vexetativa nas plantas. � Observación das estruturas reprodutoras das plantas. � Estudo do comportamento dun animal invertebrado. � Realización de experiencias sinxelas para comprobar a influencia de

factores como a luz ou a gravidade no crecemento das plantas. Actitudes � Respecto cara a todos os seres vivos. � Interese pola observación e o estudo dos seres vivos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explicar as diferenzas entre a reprodución asexual e a sexual. 2. Diferenciar a reprodución nos animais e nas plantas. 3. Explicar algunhas técnicas utilizadas para reproducir plantas

asexualmente. 4. Definir os conceptos de gameto, gónada e espora. 5. Indicar os nomes e a localización dos órganos reprodutores das plantas e

dos animais. 6. Explicar que se entende por coordinación e a súa importancia nos seres

vivos.

7. Establecer as diferenzas entre coordinación nerviosa e coordinación hormonal.

8. Explicar as formas que teñen de se relacionar as plantas. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Tipos de reprodución nos seres vivos. 2. Diferenzas entre a reprodución asexual e a sexual. 3. Vantaxes e inconvenientes dos tipos de reprodución. 4. Técnicas utilizadas para reproducir plantas asexualmente. 5. Órganos reprodutores das plantas e dos animais. 6. A coordinación e a súa importancia nos seres vivos. 7. Diferenzas entre coordinación nerviosa e coordinación hormonal. 8. Formas de relacionarse nas plantas.


33

UNIDADE 10. MATERIA E ENERXÍA NOS ECOSISTEMAS OBXECTIVOS 1. Coñecer os conceptos básicos de ecoloxía: poboación, biocenose,

biótopo, biosfera e ecosistema. 2. Comprender que as interrelacións entre biótopo e biocenose son as que

determinan a existencia dun ecosistema. 3. Diferenciar factores abióticos de factores bióticos. 4. Recoñecer a importancia da auga nos ecosistemas. 5. Recoñecer diversas asociacións intraespecíficas e interespecíficas entre

seres vivos. 6. Recoñecer que o Sol é a fonte de enerxía en calquera ecosistema. 7. Comprender que o fluxo de enerxía é unidireccional e o de materia cíclico. 8. Comprender o concepto de nivel trófico. 9. Coñecer os nomes dos distintos niveis tróficos que se atopan nun

ecosistema e a función ecolóxica de cada un. 10. Saber representar e interpretar distintas cadeas e redes tróficas. 11. Coñecer e interpretar os ciclos que realizan os elementos máis

importantes (carbono, nitróxeno, hidróxeno e osíxeno) nun ecosistema. 12. Comprender o concepto de biomasa. 13. Saber representar graficamente os niveis tróficos, 14. Coñecer a incidencia de ser humano nos ecosistemas. 15. Recoñecer a importancia de avanzar na conservación e protección do

noso medio mantendo un desenvolvemento sostible. CONTIDOS Conceptos � O ecosistema: biótopo e biocenose. � Factores dun ecosistema: abióticos e bióticos. � A auga: factor ecolóxico fundamental. � Fluxo unidireccional da enerxía e fluxo cíclico da materia nos ecosistemas. � Niveis, cadeas e redes tróficas: produtores, consumidores e

descompoñedores. � Produtos químicos da descomposición dos seres vivos. � A biomasa. O ser humano e o ecosistema. Procedementos � Observación, clasificación e determinación de relacións dos seres vivos en

ecosistemas do contorno.

� Interpretación de esquemas de ciclos de materia, fluxo de enerxía, cadeas e redes tróficas.

Actitudes � Interese pola observación e o estudo da natureza. � Fomento do respecto polo medio e os seres vivos. � Interese polo manexo de instrumentos de medida e o traballo de

laboratorio. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Definir os conceptos de poboación, biocenose, biótopo, biosfera e

ecosistema, poñendo en cada caso un exemplo. 2. Explicar que condicións se deben cumprir para que un biótopo e unha

biocenose constitúan un ecosistema. 3. Definir o concepto de factor dun ecosistema. 4. Citar algúns factores, clasificalos en abióticos e bióticos e explicar como

se observan e miden. 5. Explicar a importancia da auga nos ecosistemas. 6. Explicar en que consisten diferentes relacións interespecíficas. 7. Definir o concepto de nivel trófico, citar os distintos niveis tróficos que se

atopan nun ecosistema e explicar a función de cada nivel. 8. Explicar o fluxo da enerxía e o ciclo da materia nun ecosistema. 9. Explicar esquemas dos ciclos do carbono, do nitróxeno e da auga. 10. Explicar esquemas que representen cadeas e redes alimentarias sinxelas. 11. Interpretar pirámides tróficas sinxelas. 12. Explicar que se entende por biomasa, por que é importante desde o punto

de vista ecolóxico 13. determinar as principais fontes de biomasa. 14. Explicar algunhas implicacións da acción humana nos ecosistemas. 15. Definir o concepto de desenvolvemento sostible. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Conceptos de poboación, biocenose, biótopo, biosfera e ecosistema,

poñendo en cada caso un exemplo. 2. Factores abióticos e bióticos. 3. Importancia da auga nos ecosistemas. 4. Relacións interespecíficas. 5. Niveis tróficos, cadeas e redes tróficas.


34

UNIDADE 11. A DIVERSIDADE DOS ECOSISTEMAS OBXECTIVOS 1. Coñecer as diferenzas máis notables entre o medio terrestre e o medio

acuático. 2. Recoñecer que, a pesar destas diferenzas, todos os ecosistemas se

organizan da mesma forma. 3. Coñecer as distintas etapas polas que pasa un ecosistema para a súa

formación (sucesión ecolóxica). 4. Comprender o concepto de bioma e diferencialo do de ecosistema. 5. Coñecer a variedade de biomas que existen no planeta. 6. Describir os factores abióticos que caracterizan cada un dos biomas máis

importantes presentes no planeta. 7. Relacionar as condicións ambientais dun determinado bioma co tipo de

organismos que se desenvolven nel. 8. Coñecer os principais grupos de seres vivos que se desenvolven en cada

bioma. 9. Coñecer as características e distribución dos ecosistemas españois. 10. Comprender como un ecosistema chega ao equilibrio ecolóxico. 11. Coñecer as accións positivas que podemos realizar para conservar a

diversidade dos ecosistemas. CONTIDOS Conceptos � Dous medios naturais diferentes: terrestre e acuático. � Formación dun ecosistema. Sucesión ecolóxica. � Os biomas terrestres. � O medio acuático: mariño e augas continentais. Procedementos � Manexo adecuado de bibliografía e internet. � Interpretación e recoñecemento de debuxos, esquemas, fotografías,

etcétera. � Localización de especies nos seus respectivos ecosistemas. � Análise de ecosistemas co equilibrio ecolóxico alterado. � Comentario de textos e artigos de prensa relacionados coa diversidade e

alteración dos ecosistemas.

� Razoamento da importancia e viabilidade de propostas de conservación da natureza.

� Manexo de claves de identificación para recoñecer plantas e animais. � Realización de prácticas, informes de laboratorio e caderno de campo sobre

ecosistemas e as súas alteracións. Actitudes � Adquisición dunha actitude de respecto cara ao medio. � Recoñecemento e valoración da función que cumpren os distintos seres

vivos no equilibrio dos espazos naturais. � Interese por coñecer o medio natural que nos rodea. � Interese por coñecer outros contornos naturais. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Establecer as diferenzas entre o medio terrestre e o medio acuático. 2. Definir o concepto de sucesión ecolóxica. 3. Definir e explicar o concepto de comunidade clímax. 4. Describir as distintas etapas dunha sucesión ecolóxica. 5. Definir o concepto de estrato nun ecosistema. 6. Explicar en que consiste o equilibrio ecolóxico. 7. Definir o concepto de bioma. 8. Coñecer os nomes, situación xeográfica e clima dos principais biomas

terrestres. 9. Coñecer a fauna e flora máis características de cada bioma terrestre. 10. Explicar as características dos biomas máis típicos do noso país. 11. Explicar as características dos ecosistemas máis típicos do noso país. 12. Explicar en que consiste a desertización. 13. Nomear e situar as distintas rexións mariñas. 14. Definir os conceptos de bentos, necto e plancto. 15. Coñecer as características dos diferentes tipos de augas continentais. MÍNIMOS ESIXIBLES 1. Diferenzas entre o medio terrestre e o medio acuático. 2. Concepto de sucesión ecolóxica e as distintas etapas. 3. Identificación dos grandes biomas terrestres a das súas principais

características 4. Características dos diferentes tipos de augas continentais.


35

UNIDADE 12. RECURSOS NATURAIS DE GALICIA OBXECTIVOS 1. Analizar o consumo de enerxía en Galicia. 2. Coñecer como se obtén, se transporta e se emprega a enerxía eléctrica. 3. Describir e avaliar as distintas fontes de enerxía en Galicia. 4. Entender as enerxías renovables como alternativa ante a crise enerxética

e a contaminación ambiental xerada por mor das enerxías convencionais. 5. Recoñecer a importancia de avanzar na conservación e protección do

noso medio mantendo un desenvolvemento sostible. CONTIDOS Conceptos � Papel da enerxía para o ser humano: consumo de enerxía en Galicia. � Tipos e fontes de enerxía. � Fontes de enerxía convencionais en Galicia. � Fontes de enerxía renovables en Galicia. � Contaminación ambiental e crise enerxética. Procedementos � Realización de investigacións para avaliar a importancia da enerxía

pasada, presente e futura en Galicia. � Redacción, a partir da experiencia, dalgúns informes nos que se analice a

repercusión da enerxía na vida cotiá. � Realización de experimentos que posibiliten a comprensión dos procesos

que se producen durante a xeración e o aproveitamento da enerxía. Actitudes � Valoración da importancia da enerxía na vida cotiá. � Coidado da orde, do mantemento e da limpeza do mobiliario da aula e do

laboratorio. � Mostra dunha capacidade crítica e de razoamento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer a singularidade das paisaxes galegas. 2. Valorar a importancia dos espazos protexidos de Galicia. 3. Empregar o concepto cualitativo de enerxía. 4. Recoñecer a importancia e as repercusións das diferentes fontes de

enerxía para a sociedade e o medio natural.

5. Coñecer os diferentes recursos enerxéticos de Galicia, as vantaxes e os inconvenientes de cada un.

6. Recoñecer os principais problemas derivados da obtención, do transporte e do emprego dos distintos recursos enerxéticos.

7. Asociar a eficiencia enerxética e o aforro enerxético co emprego responsable da enerxía como medida de desenvolvemento sostido.


36

4.2.2 COMPETENCIAS BÁSICAS DESENVOLVIDAS EN CADA UN IDADE

4.2.3 TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS


UNIDADES

DIDÁCTICAS

- O mundo material

- Materia e enerxía

- A calor e a temperatura

- O son

- A luz

- A enerxía interna da Terra

- A enerxía interna e o relevo

- As funcións dos seres vivos (I)

- As funcións dos seres vivos (II)

- Materia e enerxía nos ecosistemas

- A diversidade dos ecosistemas

- Recursos naturais de Galicia

Unidades didácticas

Competencias básicas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Competencia en comunicación lingüística x x x x x x x x x x x x

Competencia matemática x x x x x x x x x x x x

Coñecemento e interacción co mundo físico x x x x x x x x x x x x

Tratamento da información e competencia dixital x x x x x x x x x x x x

Competencia social e cidadá x x x x x x x x x x x x

Competencia cultural e artística x x x x x x x x x x x x

Competencia para aprender a aprender x x x x x x x x x x x x


37

4.2.4 PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

PROBAS ESPECÍFICAS : Probas escritas e /ou controis orais.

OUTROS PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS:

- Preguntas de aula. - Caderno de traballo. (exercicios de conceptos básicos, preguntas de razoamento, resumes, elaboración e conservación de tódalas actividades

propostas) - A aplicación de estratexias personais á dinámica de traballo - A interpretación de cadros e gráficos de datos - A elaboración de informes - Os traballos monográficos(individuais ou de grupo) - A elaboración de clasificacións - A expresión, o razoamento lóxico, o uso correcto da linguaxe científica, a concreción das respostas, a relación dos conceptos e a ortografía. - O traballo en grupo, debates, entrevistas e postas en común. - O respecto polos seres vivos e o medio ambiente - A acción diaria de respecto á natureza - O interese polo coñecemento científico - O desenvolvemento de hábitos e condutas de saúde e hixiene - A valoración positiva da ciencia como medio de coñecemento do noso entorno - O respecto polas persoas, polo entorno e polo cumprimento das normas de convivencia do centro. - A colaboracion no traballo en equipo.

OBSERVACIÓN SISTEMÁTICA : Diario de clase (recollida de forma sistemática de información sobre: puntualidade, asistencia, atención, interese e participación nas actividades, realización das actividades e nivel de corrección, implicación no traballo en grupo, actitudes de respecto aos compañeiros e ao material, “cumprimento das normas de convivencia” ) (No caso de faltas de asistencia inxustificadas e reiteradas considerarase como unha actitude negativa)

RELACIÓN PERSOAL

- Entrevistas - Postas en común - Debates

AUTOAVALIACIÓN: O alumnado debe tomar conciencia do seu proceso de aprendizaxe. Procurarase facela na medida en que sexa posible e dependerá moito do alumnado que exista en cada aula.


38

4.2.5 CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALU MNADO

Cualificación:








Promoción:






39


4.3.1 ELEMENTOS PRESCRIPTIVOS DO CURRÍCULO: COMPETE NCIAS CLAVE, OBXECTIVOS, CONTIDOS E ESTÁNDARES DE A PRENDIZAXE AVALIABLES.

Os bloques de contidos que se abordan son os seguintes:

• Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica.

• Bloque 2. A célula, unidade estruturale funcional dos seres vivos.

• Bloque 3. As persoas e a saúde. Promoción e saúde.

• Bloque 4. O relevo terrestre e a súa evolución.

• Bloque 5. O solo como ecosistema.

• Bloque 6. Proxecto de investigación.


40


Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Met odoloxía científica

� h

� o

� B1.1. O vocabulario científico na expresión oral e escrita.

� B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario científico nun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

� BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vocabulario científico e exprésase con corrección, tanto oralmente como por escrito.

� CCL

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� b

� e

� f

� g

� h

� m

� o

� B1.2. Metodoloxía científica: características básicas.

� B1.3. Experimentación en bioloxía e xeoloxía: obtención, selección e interpretación de información de carácter científico a partir da selección e a recollida de mostras do medio natural ou doutras fontes.

� B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a información de carácter científico e utilizala para formar unha opinión propia, expresarse con precisión e argumentar sobre problemas relacionados co medio natural e a saúde.

� BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta a información de carácter científico a partir da utilización de diversas fontes.

� CD

� CAA

� BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de xeito preciso utilizando diversos soportes.

� CD

� CCL

� BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científico para formar unha opinión propia e argumentar sobre problemas relacionados.

� CAA

� CCL

� b

� f

� g

� B1.4. Planificación e realización do traballo experimental, e interpretación dos seus resultados.

� B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, e coidado dos instrumentos e do material.

� B1.3. Realizar un traballo experimental con axuda dun guión de prácticas de laboratorio ou de campo, describir a súa execución e interpretar os seus resultados.

� BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de seguridade no laboratorio, e coida os instrumentos e o material empregado.

� CMCCT

� CSC

� 3ª Avaliación

� BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificación do traballo experimental, utilizando tanto instrumentos ópticos de recoñecemento como material básico de laboratorio, argumenta o proceso experimental seguido, describe as súas observacións e interpreta os seus resultados.

� CSIEE

� CMCCT

� CAA


41

Bloque 2. A célula, unidade estrutural e funcional dos seres vivos

� f � B2.1. Características da materia viva e diferenzas coa materia inerte.

� B2.2. A célula. Características básicas da célula procariota e eucariota, animal e vexetal.

� B2.1. Recoñecer que os seres vivos están constituídos por células e determinar as características que os diferencian da materia inerte.

� BXB2.1.1. Diferencia a materia viva da inerte partindo das características particulares de ambas.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� BXB2.1.2. Establece comparativamente as analoxías e as diferenzas entre célula procariota e eucariota, e entre célula animal e vexetal.

� CMCCT

� 1ª Avaliación � f � B2.3. Funcións vitais:

nutrición, relación e reprodución.

� B2.2. Describir as funcións comúns a todos os seres vivos, diferenciando entre nutrición autótrofa e heterótrofa.

� BXB2.2.1. Recoñece e diferencia a importancia de cada función para o mantemento da vida.

� CMCCT

� BXB2.2.2. Contrasta o proceso de nutrición autótrofa e nutrición heteró-trofa, e deduce a relación entre elas.

� CMCCT

Bloque 3. As persoas e a saúde. Promoción da saúde

� f � B3.1. Niveis de organización da materia viva.

� B3.2. Organización xeral do corpo humano: células, tecidos, órganos, aparellos e sistemas

� B3.3. A célula animal: estruturas celulares. Orgánulos celulares e a súa función.

� B3.1. Catalogar os niveis de organización da materia viva (células, tecidos, órganos e aparellos ou sistemas) e diferenciar as principais estruturas celulares e as súas funcións.

� BXB3.1.1. Interpreta os niveis de organización no ser humano e procura a relación entre eles.

� CAA

� 1ª Avaliación

� BXB3.1.2. Diferencia os tipos celulares e describe a función dos orgánulos máis importantes.

� CMCCT

� f � B3.4. Os tecidos do corpo humano: estrutura e funcións.

� B3.2. Diferenciar os tecidos máis importantes do ser humano e a súa función.

� BXB3.2.1. Recoñece os principais tecidos que conforman o corpo humano e asóciaos á súa función.

� CMCCT


42

� f

� m

� B3.5. Saúde e doenza, e factores que as determinan.

� B3.3. Descubrir, a partir do coñecemento do concepto de saúde e doenza, os factores que os determinan.

� BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitos para a saúde, e xustifica con exemplos as eleccións que realiza ou pode realizar para promovela individual e colectivamente.

� CSC

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación � f

� m

� B3.6. Doenzas infecciosas e non infecciosas.

� B3.4. Clasificar as doenzas e determinar as infecciosas e non infecciosas máis comúns que afectan a poboación (causas, prevención e tratamentos).

� BXB3.4.1. Recoñece as doenzas e as infeccións máis comúns, e relaciónaas coas súas causas.

� CMCCT

� BXB3.4.2. Distingue e explica os mecanismos de transmisión das doenzas infecciosas.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� m � B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vida saudables.

� B3.5. Valorar e identificar hábitos e estilos de vida saudables como método de prevención das doenzas.

� BXB3.5.1. Coñece e describe hábitos de vida saudable e identifícaos como medio de promoción da súa saúde e da das demais persoas.

� CSC

� BXB3.5.2. Propón métodos para evitar o contaxio e a propagación das doenzas infecciosas máis comúns.

� CSIEE

� CSC

� a

� c

� d

� e

� m

� B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vida saudables.

� B3.6. Seleccionar información, establecer diferenzas dos tipos de doenzas dun mundo globalizado e deseñar propostas de actuación.

� BXB3.6.1. Establece diferenzas entre as doenzas que afectan as rexións dun mundo globalizado, e deseña propostas de actuación.

� CSC

� CSIEE

� f

� m

� B3.8. Sistema inmunitario. Vacinas, soros e antibióticos.

� B3.9. Uso responsable de medicamentos.

� B3.7. Determinar o funcionamento básico do sistema inmune e as continuas contribucións das ciencias biomédicas. Describir a importancia do uso respon-sable dos medicamentos.

� BXB3.7.1. Explica en que consiste o proceso de inmunidade, e valora o papel das vacinas como método de prevención das doenzas.

� CMCCT

� CSC

� 2ª Avaliación


43

� a

� b

� c

� m

� B3.10. Transplantes e doazón de células, sangue e órganos.

� B3.8. Recoñecer e transmitir a importancia que ten a prevención como práctica habitual e integrada nas súas vidas e as consecuencias positivas da doazón de células, sangue e órganos.

� BXB3.8.1. Detalla a importancia da doazón de células, sangue e órganos

para a sociedade e para o ser humano. � CSC

� 1ª Avaliación


� g

� m

� B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol e outras drogas. Problemas asociados.

� B3.9. Investigar as alteracións producidas por distintos tipos de substancias aditivas, e elaborar propostas de prevención e control.

� BXB3.9.1. Detecta as situacións de risco para a saúde relacionadas co consumo de substancias tóxicas e estimulantes, como tabaco, alcohol, drogas, etc., contrasta os seus efectos nocivos e propón medidas de prevención e control.

� CSC

� CSIEE

� a

� d

� g

� m

� B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol e outras drogas. Problemas asociados.

� B3.10. Recoñecer as consecuencias para o individuo e a sociedade de seguir condutas de risco.

� BXB3.10.1. Identifica as consecuencias de seguir condutas de risco coas drogas, para o individuo e a sociedade.

� CSC

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� f

� m

� B3.12. Alimentación e nutrición. Alimentos e nutrientes: tipos e funcións básicas.

� B3.11. Recoñecer a diferenza entre alimentación e nutrición, e diferenciar os principais nutrientes e as súas funcións básicas.

� BXB3.11.1. Discrimina o proceso de nutrición do da alimentación.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� BXB3.11.2. Relaciona cada nutriente coa súa función no organismo, e recoñece hábitos nutricionais saudables.

� CMCCT

� f

� g

� m

� B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño e análise de dietas. Hábitos nutricionais saudables. Trastornos da conduta alimentaria.

� B3.12. Relacionar as dietas coa saúde a través de exemplos prácticos.

� BXB3.12.1. Deseña hábitos nutricionais saudables mediante a elaboración de dietas equilibradas, utilizando táboas con grupos de alimentos cos nutrientes principais presentes neles e o seu valor calórico.

� CAA

� CD

� c

� m

� B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño e análise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.

� B3.13. Argumentar a importancia dunha boa alimentación e do exercicio físico na saúde, e identificar

� BXB3.13.1. Valora e determina unha dieta equilibrada para unha vida saudable e identifica os principais trastornos da conduta alimentaria.

� CAA

� CSC


44

Trastornos da conduta alimentaria.

as doenzas e os trastornos principais da conduta alimentaria.

� f

� m

� B3.14. Función de nutrición. Visión global e integradora de aparellos e procesos que interveñen na nutrición.

� B3.14. Explicar os procesos fundamentais da nutrición, utilizando esquemas gráficos dos aparellos que interveñen nela.

� BXB3.14.1. Determina e identifica, a partir de gráficos e esquemas, os órganos, os aparellos e os sistemas implicados na función de nutrición, e relaciónao coa súa contribución no proceso.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� f

� m

� B3.14. Función de nutrición. Visión global e integradora de aparellos e procesos que interveñen na nutrición.

� B3.15. Asociar a fase do proceso de nutrición que realiza cada aparello implicado.

� BXB3.15.1. Recoñece a función de cada aparello e de cada sistema nas funcións de nutrición.

� CMCCT

� f

� m

� B3.15. Anatomía e fisioloxía dos aparellos dixestivo, respiratorio, circulatorio e excretor.

� B3.16. Identificar os compoñentes dos aparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e coñecer o seu funcionamento.

� BXB3.16.1. Coñece e explica os compoñentes dos aparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e o seu funcionamento.

� CMCCT

� f

� m

� B3.16. Alteracións máis frecuentes e doenzas asociadas aos aparellos que interveñen na nutrición: prevención e hábitos de vida saudables.

� B3.17. Indagar acerca das doenzas máis habituais nos aparellos relacionados coa nutrición, así como sobre as súas causas e a maneira de previlas.

� BXB3.17.1. Diferencia as doenzas máis frecuentes dos órganos, os aparellos e os sistemas implicados na nutrición, e asóciaas coas súas causas.

� CMCCT

� f

� m

� B3.17. Función de relación. Sistema nervioso e sistema endócrino.

� B3.18. Órganos dos sentidos: estrutura e función; coidado e hixiene.

� B3.18. Describir os procesos implicados na función de relación, e os sistemas e aparellos implicados, e recoñecer e diferenciar os órganos dos sentidos e os coidados do oído e a vista.

� BXB3.18.1. Especifica a función de cada órgano, aparello e de cada sistema implicados nas funcións de relación.

� CMCCT

� 2ª Avaliación � BXB3.18.2. Describe os procesos

implicados na función de relación, e identifica o órgano ou a estrutura responsables de cada proceso.

� CMCCT


45

� BXB3.18.3. Clasifica os tipos de receptores sensoriais e relaciónaos cos órganos dos sentidos en que se atopan.

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� f

� m

� B3.19. Coordinación e sistema nervioso: organización e función.

� B3.20. Doenzas comúns do sistema nervioso: causas, factores de risco e prevención.

� B3.19. Explicar a misión integradora do sistema nervioso ante diferentes estímulos, e describir o seu funcionamento.

� BXB3.19.1. Identifica algunhas doenzas comúns do sistema nervioso e relaciónaas coas súas causas, cos factores de risco e coa súa prevención.

� CMCCT

� CSC

� f

� m

� B3.21. Sistema endócrino: glándulas endócrinas e o seu funcionamento. Principais alteracións.

� B3.20. Asociar as principais glándulas endócrinas coas hormonas que sintetizan e coa súa función.

� BXB3.20.1. Enumera as glándulas endócrinas e asocia con elas as hormonas segregadas e a súa función.

� CMCCT

� f

� m

� B3.22. Visión integradora dos sistemas nervioso e endócrino.

� B3.21. Relacionar funcionalmente o sistema neuro-endócrino.

� BXB3.21.1. Recoñece algún proceso que teña lugar na vida cotiá no que se evidencie claramente a integración neuroendócrina.

� CMCCT

� f � B3.23. Aparello locomotor. Organización e relacións funcionais entre ósos, músculos e sistema nervioso.

� B3.22. Identificar os principais ósos e músculos do aparello locomotor.

� BXB3.22.1. Localiza os principais ósos e músculos do corpo humano en esquemas do aparello locomotor.

� CMCCT

� f

� m

� B3.23. Aparello locomotor. Organización e relacións funcionais entre ósos, músculos e sistema nervioso.

� B3.23. Analizar as relacións funcionais entre ósos, músculos e sistema nervioso.

� BXB3.23.1. Diferencia os tipos de músculos en función do seu tipo de contracción, e relaciónaos co sistema nervioso que os controla.

� CMCCT

� f

� m

� B3.24. Factores de risco e prevención das lesións.

� B3.24. Detallar as lesións máis frecuentes no aparello locomotor e como se preveñen.

� BXB3.24.1. Identifica os factores de risco máis frecuentes que poden afectar o aparello locomotor e relaciónaos coas lesións que producen.

� CSC

� CAA

� f � B3.25. Reprodución humana. Anatomía e

� B3.25. Referir os aspectos básicos do aparello

� BXB3.25.1. Identifica en esquemas os órganos do aparello reprodutor

� CMCCT


46

� m fisioloxía do aparello reprodutor. Cambios físicos e psíquicos na adolescencia.

reprodutor, diferenciar entre sexualidade e reprodución, e interpretar debuxos e esquemas do aparello reprodutor.

masculino e feminino, e esp ecifica a súa función.

� f

� m

� B3.26. Ciclo menstrual. Fecundación, embarazo e parto.

� B3.26. Recoñecer os aspectos básicos da reprodución humana e describir os acontecementos fundamentais da fecundación, do embarazo e do parto.

� BXB3.26.1. Describe as principais etapas do ciclo menstrual e indica que glándulas e que hormonas participan na súa regulación.

� CMCCT

� BXB3.26.2. Identifica os acontecementos fundamentais da fecundación, do embarazo e do parto.

� CMCCT

� f

� m

� B3.27. Análise dos métodos anticonceptivos.

� B3.28. Doenzas de transmisión sexual: prevención.

� B3.27. Comparar os métodos anticonceptivos, clasificalos segundo a súa eficacia e recoñecer a importancia dalgúns deles na prevención de doenzas de transmisión sexual.

� BXB3.27.1. Discrimina os métodos de anticoncepción humana.

� CMCCT

� BXB3.27.2. Categoriza as principais doenzas de transmisión sexual e argumenta sobre a súa prevención.

� CMCCT

� CSC

� CCEC � 2ª Avaliación

� e

� g

� m

� B3.29. Técnicas de reprodución asistida.

� B3.28. Compilar información sobre as técnicas de reprodución asistida e de fecundación in vitro, para argumentar o beneficio que supuxo este avance científico para a sociedade.

� BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reprodución asistida máis frecuentes.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� a

� c

� d

� m

� B3.30. Reposta sexual humana. Sexo e sexualidade. Saúde e hixiene sexual.

� B3.29. Valorar e considerar a súa propia sexualidade e a das persoas do contorno, e transmitir a necesidade de reflexionar, debater, considerar e compartir.

� BXB3.29.1. Actúa, decide e defende responsablemente a súa sexualidade e a das persoas do seu contorno.

� CSC

� CCEC � 2ª Avaliación


47

Bloque 4. O relevo terrestre e a súa evolución

� f � B4.1. Modelaxe do relevo. Factores que condicionan o relevo terrestre.

� B4.1. Identificar algunhas das causas que fan que o relevo difira duns sitios a outros.

� BXB4.1.1. Identifica a influencia do clima e das características das rochas que condicionan os tipos de relevo e inflúen neles.

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� f � B4.2. Procesos xeolóxicos externos e diferenzas cos internos. Meteorización, erosión, transporte e sedimentación.

� B4.2. Relacionar os procesos xeolóxicos externos coa enerxía que os activa e diferencialos dos procesos internos.

� BXB4.2.1. Relaciona a enerxía solar cos procesos externos, e xustifica o papel da gravidade na súa dinámica.

� CMCCT

� BXB4.2.2. Diferencia os procesos de me-teorización, erosión, transporte e sedi-mentación, e os seus efectos no relevo.

� CMCCT

� f � B4.3. Augas superficiais e modelaxe do relevo: formas características.

� B4.3. Analizar e predicir a acción das augas superficiais, e identificar as formas de erosión e depósitos máis características.

� BXB4.3.1. Analiza a actividade de erosión, transporte e sedimentación producida polas augas superficiais, e recoñece algún dos seus efectos no relevo.

� CMCCT

� f

� m

� B4.4. Augas subterráneas: circulación e explotación.

� B4.4. Valorar e analizar a importancia das augas subterráneas, e xustificar a súa dinámica e a súa relación coas augas superficiais.

� BXB4.4.1. Valora e analiza a importancia das augas subterráneas e os riscos da súa sobreexplotación.

� CMCCT

� CSC

� 3ª Avaliación � f � B4.5. Acción xeolóxica do

mar: dinámica mariña e modelaxe litoral.

� B4.5. Analizar a dinámica mariña e a súa influencia na modelaxe litoral.

� BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do mar coa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral, e identifica al-gunhas formas resultantes caracterís-ticas.

� CMCCT

� f � B4.6. Acción xeolóxica do vento: modelaxe eólica.

� B4.6. Relacionar a acción eólica coas condicións que a

� BXB4.6.1. Asocia a actividade eólica cos ambientes en que esta actividade

� CMCCT


48

fan posible, e identificar algunhas formas resultantes.

xeolóxica pode ser releva nte.

� f � B4.7. Acción xeolóxica dos glaciares: formas de erosión e depósito que orixinan.

� B4.7. Analizar a acción xeolóxica dos glaciares e xustificar as características das formas de erosión e depósito resultantes.

� BXB4.7.1. Analiza a dinámica glaciar e identifica os seus efectos sobre o relevo.

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� f

� l

� ñ

� B4.8. Factores que condicionan a modelaxe da paisaxe galega.

� B4.8. Indagar e identificar os factores que condicionan a modelaxe da paisaxe nas zonas próximas ao alumnado.

� BXB4.8.1. Investiga acerca da paisaxe do seu contorno máis próximo e identifica algúns dos factores que condicionaron a súa modelaxe.

� CCEC

� CAA

� f

� g

� m

� B4.9. Acción xeolóxica dos seres vivos. A especie humana como axente xeolóxico.

� B4.9. Recoñecer e identificar a actividade xeolóxica dos seres vivos e valorar a importancia da especie humana como axente xeolóxico externo.

� BXB4.9.1. Identifica a intervención de seres vivos en procesos de meteoriza-ción, erosión, transporte e sedimenta-ción.

� CMCCT

� BXB4.9.2. Valora e describe a importancia das actividades humanas na transformación da superficie terrestre.

� CSC

� CCEC

� f � B4.10. Manifestacións da enerxía interna da Terra.

� B4.10. Diferenciar os cambios na superficie terrestre xerados pola enerxía do interior terrestre dos de orixe externa.

� BXB4.10.1. Diferencia un proceso xeolóxico externo dun interno e identifica os seus efectos no relevo.

� CMCCT

� f � B4.11. Actividade sísmica e volcánica: orixe e tipos de magmas.

� B4.11. Analizar as actividades sísmica e volcánica, as súas características e os efectos que xeran.

� BXB4.11.1. Coñece e describe como se orixinan os sismos e os efectos que xeran.

� CMCCT

� BXB4.11.2. Relaciona os tipos de erupción volcánica co magma que as orixina, e asóciaos co seu grao de perigo.

� CMCCT


49

� f

� g

� B4.12. Distribución de volcáns e terremotos. Riscos sísmico e volcánico: importancia da súa predición e da súa prevención.

� B4.12. Relacionar a actividade sísmica e volcánica coa dinámica do interior terrestre e xustificar a súa distribución planetaria.

� BXB4.12.1. Xustifica a existencia de zonas en que os terremotos son máis frecuentes e de maior magnitude.

� CAA

� CMCCT


� g

� B4.12. Distribución de volcáns e os terremotos. Riscos sísmico e volcánico: importancia da súa predición e da súa prevención.

� B4.13. Sismicidade en Galicia.

� B4.13. Valorar e describir a importancia de coñecer os riscos sísmico e volcánico, e as formas de previlos.

� BXB5.13.1. Valora e describe o risco sísmico e, de ser o caso, volcánico existente na zona en que habita, e coñece as medidas de prevención que debe adoptar.

� CAA

� CSC

Bloque 5. O solo como ecosistema.

� f � B5.1. O solo como ecosistema.

� B5.2. Compoñentes do solo e as súas interaccións.

� B5.1. Analizar os compoñentes do solo e esquematizar as relacións entre eles.

� BXB5.1.1. Recoñece que o solo é o resultado da interacción entre os compoñentes bióticos e abióticos, e sinala algunha das súas interaccións.

� CMCCT


� g

� m

� B5.3. Importancia do solo. Riscos da súa sobreexplotación, degradación ou perda.

� B5.2. Valorar e determinar a importancia do solo e os riscos que comporta a súa sobreexplotación, degradación ou perda.

� BXB5.2.1. Recoñece a fraxilidade do solo e valora a necesidade de protexelo.

� CMCCT

� CSC

Bloque 6. Proxecto de investigación

� b

� c

� B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a súa comprobación e argumentación, a partir da experimentación ou a observación.

� B6.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as habilidades propias do traballo científico.

� BXB6.1.1. Integra e aplica as destrezas propias do método científico.

� CAA

� CMCCT � 3ª Avaliación

� b

� f

� g

� B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e a súa comprobación e argumentación, a partir da experimentación ou a observación.

� B6.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través da experimentación ou da observación e a argumentación.

� BXB6.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hipóteses que propón.

� CAA

� CCL � 3ª Avaliación


50

� e � B6.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científica.

� B6.3. Utilizar fontes de información variada, e discriminar e decidir sobre elas e os métodos empregados para a súa obtención.

� BXB6.3.1. Utiliza fontes de información apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.

� CMCCT

� CD

� 1ª Avaliación

� 2ª Avaliación

� 3ª Avaliación

� a

� b

� c

� B6.3. Proxecto de investigación en equipo. Organización. Participación e colaboración respectuosa no traballo individual e en equipo. Presentación de conclusións.

� B6.4. Participar, valorar e respectar o traballo individual e en equipo.

� BXB6.4.1. Participa, valora e respecta o traballo individual e en grupo.

� CAA

� CMCCT

� CSC

� CSIEE

� a

� b

� d

� h

� o

� B6.3. Proxecto de investigación en equipo. Organización. Participación e colaboración respectuosa no traballo individual e en equipo. Presentación de conclusións.

� B6.5. Expor e defender en público o proxecto de investigación realizado.

� BXB6.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu contorno ou a alimentación e a nutrición humana, para a súa presentación e defensa na aula.

� CSIEE

� CD

� BXB6.5.2. Expresa con precisión e coherencia as conclusións das súas investigacións, tanto verbalmente como por escrito.

� CCL

� CCEC

En negrita figuran os estándares de aprendizaxe ava liables esenciais/básicos


51

4.3.2 TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS POR UNIDADES DID ÁCTICAS.


UNIDADES

DIDÁCTICAS

- A organización do corpo humano

- Alimentación e saúde

- A nutrición: Aparellos dixestivo e respiratorio

- A nutrición: Aparellos circulatorio e excretor

- A relación: Os sentidos e o sistema nervioso.

- A relación: O sistema endócrino e o aparello locomotor

- A reproducción

- A saúde e o sistema inmunitario

- A dinámica interna da terra

- Os minerais e rochas

- O relevo e os procesos xeolóxicos externos

- A modelaxe do relevo


Desde o noso punto de vista, a avaliación será unha parte inexcusable do P.E-A e un factor de mellora da calidade da ensinanza, sendo a súa finalidade coñecer o rendemento do alumno, diagnosticar o seu nivel inicial, valorar a eficacia de todo o proceso de ensinanza, pronosticar as posibilidades do alumno, mellorar a calidade docente e motivar ós alumnos. As características da avaliación son procesual, holística, contextualizada, participativa e criterial. Neste sentido, o departamento entende a avaliación como un elemento e proceso da práctica educativa que nos orienta e permite executar xuicios de valor necesarios para orientar e tomar decisións respecto ó P.E-A. Con arranxo ó marco lexislativo que regula a avaliación na E.S.O. na orde do 21/12/2007 (DOG 7/1/2008) e no decreto 86/2015 establécense as seguintes medidas para a avaliación do alumnado.

Con independencia do que queiramos avaliar, o departamento propón a utilización dunha serie de ferramentas pedagóxicas que permitirán diversificar, variar ou concretar a intención avaliadora do profesor. Neste sentido, o departamento poderá empregar distintas técnicas e procedementos de avaliación:









Outros.











52


Cualificación:








Promoción:






53



UNIDADE 1: OS SERES VIVOS NO SEU MEDIO OBXECTIVOS 1. Coñecer as adaptacións dos animais e das plantas a diversos factores

ambientais. 2. Entender que os seres vivos tamén modifican o medio. 3. Comprender as etapas que se suceden durante o proceso de crecemento

dunha poboación. 4. Coñecer os conceptos básicos sobre as comunidades. 5. Comprender o concepto de sucesión ecolóxica. 6. Describir a composición e a formación do solo. 7. Coñecer as diferentes relacións que se establecen no seo das

comunidades. CONTIDOS Conceptos � Modificacións do medio realizadas polos seres vivos. � Poboacións: concepto e tipos. � Dinámica das comunidades. � O solo. � Relacións interespecíficas nas comunidades. Procedementos � Interpretación das gráficas de crecemento dunha poboación. � Elaboración de cadeas e redes tróficas. Actitudes � Respecto por todas as formas de vida e recoñecemento do seu papel

imprescindible nas biocenoses. � Concienciación da necesidade de preservar a biodiversidade. � Colaboración na prevención da erosión do solo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explicar as adaptacións dos animais e das plantas aos factores

cambiantes do medio. 2. Describir algunhas modificacións do medio realizadas polos seres vivos. 3. Coñecer a curva de crecemento dunha poboación, diferenciando as

distintas etapas.

4. Diferenciar as estratexias de crecemento das poboacións. 5. Describir os procesos que ocorren nunha sucesión primaria. 6. Valorar a importancia do solo e as causas que provocan a súa destrución,

e enumerar as medidas que a evitan. 7. Explicar as diferentes relacións interespecíficas que existen nunha

comunidade. MÍNIMOS ESIXIBLES � Adaptacións dos animais e das plantas aos factores cambiantes do medio. � Concepto de poboación e tipos. � Estratexias de crecemento das poboacións. � Concepto e tipos de sucesións ecolóxicas. � Importancia do solo, causas que provocan a súa destrución e medidas de

protección. � Relacións interespecíficas que existen nunha comunidade.


54

UNIDADE 2: OS ECOSISTEMAS OBXECTIVOS 1. Entender a diferenza entre a circulación da materia e a circulación da

enerxía nos ecosistemas. 2. Coñecer os niveis tróficos existentes nun ecosistema. 3. Valorar a importancia das pirámides tróficas no estudo dos ecosistemas. 4. Coñecer a existencia dos ciclos bioxeoquímicos. 5. Comprender a importancia das pragas na alteración dos ecosistemas. 6. Valorar os efectos que provoca o ser humano nas súas relacións cos

ecosistemas. CONTIDOS Conceptos � Ecosistemas: circulación da materia e a enerxía. � Niveis tróficos. � Produción dos ecosistemas. Pirámides tróficas. � Ciclos bioxeoquímicos. � Acción humana sobre os ecosistemas. Procedementos � Elaboración de cadeas e redes tróficas. � Estudo e interpretación de pirámides tróficas. Actitudes � Recoñecemento da complexidade das relacións que se establecen entre

os compoñentes dos ecosistemas. � Recoñecemento do impacto negativo que teñen algunas actividades do

ser humano. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Comprender os ciclos da materia e da enerxía nos ecosistemas. 2. Enumerar os niveis tróficos presentes nun ecosistema e indicar o papel

que desempeña cada un. 3. Definir os parámetros tróficos principais. 4. Coñecer o significado de cadeas, redes e pirámides tróficas e sinalar o

interese de cada unha. 5. Describir de xeito sinxelo os ciclos bioxeoquímicos. 6. Coñecer os principais ecosistemas españois e indicar as características

identificativas. 7. Explicar os efectos da acción humana nos ecosistemas e a creación de

ecosistemas novos.

MÍNIMOS ESIXIBLES � Niveis tróficos dun ecosistema e papel que desempeña cada un. � Principais parámetros tróficos. � Significado de cadeas, redes e pirámides tróficas e interese de cada unha. � Ciclos bioxeoquímicos. � Os grandes ecosistemas do planeta (Os biomas).


55

UNIDADE 3: A CÉLULA OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia da teoría celular dos seres vivos. 2. Coñecer as partes celulares básicas e a importancia de cada unha delas. 3. Describir a estrutura da célula eucariota. 4. Coñecer os distintos orgánulos citoplasmáticos. 5. Describir os compoñentes do núcleo. 6. Diferenciar as células animais das células vexetais. 7. Comprender a necesidade da reprodución das células. 8. Coñecer as etapas da mitose. CONTIDOS Conceptos � Tipos de células. � Célula eucariota: estrutura e tipos. � Reprodución das células: mitose. � Meiose. Procedementos � Coñecemento e manexo do microscopio óptico. � Elaboración de debuxos esquemáticos dos orgánulos celulares. Actitudes � Recoñecemento e aceptación de que todos os seres vivos posúen unha

unidade química, estrutural e funcional, a pesar da súa variedade. � Rigor no traballo experimental. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Comprender que a célula é a unidade anatómica e fisiolóxica dos seres

vivos. 2. Diferenciar a célula procariota da eucariota e indicar que organismos vivos

posúen este tipo de células. 3. Enumerar os diferentes orgánulos celulares e establecer a relación entre

estrutura e función. 4. Establecer as diferenzas entre as células vexetais e as animais

enumerando as características diferenciais. 5. Comprender a importancia da mitose e da meiose e establecer unha

comparación entre os dous procesos. 6. Describir as fases da mitose comprendendo e elaborando os esquemas e

debuxos correspondentes.

MÍNIMOS ESIXIBLES � Teoría celular. � Os niveis de organización. � Funcións celulares. � Tipos de organización celular: procariotas e eucariotas, animais e

vexetais. � Orgánulos celulares e núcleo celular. � Reprodución celular: mitose e meiose.


56

UNIDADE 4: A HERDANZA BIOLÓXICA OBXECTIVOS 1. Adquirir as nocións fundamentais da Xenética. 2. Comprender as leis básicas da transmisión xenética. 3. Relacionar mitose e meiose coa transmisión xenética. 4. Valorar a importancia da herdanza ligada ao sexo nos problemas de

Xenética. 5. Entender o concepto de mutación. CONTIDOS Conceptos � Conceptos básicos da xenética. � Leis de Mendel. � Localización dos xenes. � Determinación xenética do sexo. � Herdanza ligada ao sexo. � Mutacións: tipos e causas. Procedementos � Resolución de problemas baseados na xenética mendeliana, con

caracteres autosómicos e con caracteres ligados ao sexo. � Definición clara dos principais conceptos de xenética mendeliana e

descrición correcta das leis de Mendel e da teoría cromosómica da herdanza en intervencións orais.

Actitudes � Interese por coñecer os mecanismos da herdanza. � Rigor na resolución dos problemas de Xenética. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Definir os conceptos básicos da Xenética. 2. Comprender as relacións de dominancia, recesividade e codominancia. 3. Coñecer e explicar as leis de Mendel e valorar a súa importancia nos

estudos xenéticos. 4. Elaborar esquemas de transmisións xenéticas sinxelas. 5. Diferenciar xenes ligados de xenes independentes, establecendo a

relación coas excepcións á terceira lei de Mendel. 6. Resolver problemas sinxelos de mendelismo. MÍNIMOS ESIXIBLES � Conceptos básicos da Xenética. � Mendel e as leis da herdanza.

� Teoría cromosómica da herdanza. � Herdanza do sexo. � Herdanza ligada ao sexo. � Mutacións.


57

UNIDADE 5: XENÉTICA HUMANA OBXECTIVOS 1. Diferenciar a influencia do xenotipo e do ambiente nos fenotipos humanos. 2. Comprender a existencia de características continuas e descontinuas que

explican a variabilidade xenética humana. 3. Aplicar as leis de Mendel a casos humanos. 4. Comprender que as alteracións que se poden dar no xenoma teñen

consecuencias (algunhas, graves) no fenotipo. 5. Distinguir entre as alteracións xénicas, cromosómicas e numéricas que

afectan o ser humano. 6. Coñecer as causas das malformacións conxénitas. CONTIDOS Conceptos � Herdanza continua e descontinua no ser humano. � Alteracións xénicas con herdanza autosómica e ligadas ao sexo. � Alteracións numéricas e cromosómicas humanas. � Malformacións conxénitas. � Diagnóstico das enfermedades xenéticas. Procedementos � Resolución de problemas de xenética humana. � Identificación de caracteres xenéticos humanos, fáciles de observar, e

estudo da transmisión en familiares. Actitudes � Respecto pola existencia da variabilidade humana. � Aceptación da igualdade de todos os seres humanos. � Valoración da importancia do diagnóstico das enfermedades xenéticas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explicar as características especiais dos estudos xenéticos no ser humano

e valorar as dificultades e a forma de evitalas. 2. Comprender as causas da variabilidade que existe entre os seres

humanos, diferenciando xenética e ambiente. 3. Citar algúns exemplos de características continuas e de características

descontinuas humanas. 4. Elaborar esquemas de transmisión de características humanas

descontinuas e resolver problemas sinxelos. 5. Coñecer as alteracións xénicas, numéricas e estruturais máis importantes,

así como as súas consecuencias.

MÍNIMOS ESIXIBLES � Características dos estudos xenéticos no ser humano. � Causas da variabilidade entre os seres humanos. � Herdanza dos grupos sanguíneos. � Alteracións xénicas, numéricas e estruturais máis importantes e as súas

consecuencias.


58

UNIDADE 6: XENÉTICA MOLECULAR OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia dos ácidos nucleicos como portadores e

transmisores da herdanza. 2. Comprender e describir as características do ADN. 3. Describir os procesos de replicación e de transcrición do ADN. 4. Comprender a forma en que se realiza a mensaxe xenética. 5. Coñecer as características do código xenético. 6. Comprender o mecanismo de obtención de organismos clónicos e

transxénicos. CONTIDOS Conceptos � A molécula da herdanza: estudo do ADN. � Duplicación do ADN. � Transcrición e tradución da mensaxe xenética. � O código xenético. � Enxeñaría xenética: técnicas, aplicacións prácticas e implicacións. Procedementos � Utilización de diagramas para a comprensión dos procesos de xenética

molecular. � Elaboración de esquemas sobre a obtención de individuos transxénicos. Actitudes � Valoración do labor realizado polos investigadores que contribuíron ao

descubrimento dos procesos xenéticos moleculares. � Recoñecemento do valor do coñecemento do código xenético nos

descubrimentos posteriores realizados en xenética molecular. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer a estrutura básica do ADN e citar os compoñentes. 2. Enumerar as etapas dos procesos de duplicación, replicación e tradución. 3. Citar os tipos de ARN indicando a función de cada un deles. 4. Definir código xenético e explicar as características. 5. Explicar os fundamentos da clonación e da obtención de organismos

transxénicos. 6. Coñecer as aplicacións biomédicas da nova biotecnoloxía e describir as

máis importantes.

MÍNIMOS ESIXIBLES � O ADN: estrutura básica e compoñentes. � Procesos de duplicación, replicación e tradución. � Tipos de ARN e a súa función. � O código xenético. � Biotecnoloxía e enxeñería xenética. � Xenoma humano.


59

UNIDADE 7: ORIXE E EVOLUCIÓN DA VIDA OBXECTIVOS 1. Diferenciar os conceptos de fixismo e evolucionismo. 2. Coñecer as probas que apoian a existencia do proceso evolutivo. 3. Coñecer e comparar as diversas teorías evolutivas. 4. Razoar os fundamentos da teoría evolutiva actual. 5. Comprender a existencia de microevolución e de macroevolución. 6. Coñecer as etapas básicas seguidas no proceso de aparición do ser

humano actual. CONTIDOS Conceptos � Orixe da vida: teorías. � Probas da evolución. � Lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo. � Microevolución e macroevolución: gradualismo e puntualismo. � Evolución dos Homínidos e aparición do ser humano. Procedementos � Desenvolvemento de experimentos, moi simplificados, para demostrar o

erróneo da teoría da xeración espontánea. � Análise de textos sobre evolución. � Debate sobre a orixe e mais a evolución do ser humano. Actitudes � Desenvolvemento dun espírito crítico ante os feitos que parecen

corroborar teorías tan difíciles de demostrar coma os referentes á orixe da vida.

� Valoración da importancia das teorías evolutivas na Filosofía da Ciencia. � Recoñecemento da relación existente entre Xenética e Evolución. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Describir a teoría da xeración espontánea, indicando as probas que a

foron desestimando. 2. Coñecer as teorías fixistas e evolucionistas e describir os respectivos

argumentos para explicar a variedade de organismos vivos. 3. Describir as probas do proceso evolutivo sinalando a súa importancia. 4. Enumerar os puntos básicos do lamarckismo e do darwinismo. 5. Explicar a teoría actual sobre a evolución. 6. Diferenciar entre microevolución e macroevolución e explicar as diferentes

teorías sobre esta última.

MÍNIMOS ESIXIBLES � Teorías sobre a orixe da vida. � Probas do proceso evolutivo. � Lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.


60

UNIDADE 8: A HISTORIA DA TERRA OBXECTIVOS 1. Tomar conciencia de que a Terra ten un pasado extraordinariamente

extenso. 2. Saber que o dilatado lapso de tempo que conforma o pasado da Terra

está ateigado de acontecementos xeolóxicos e de formas de vida distintas ás actuais, é dicir, de cambios.

3. Coñecer os métodos de datación das rochas. 4. Valorar o papel dos fósiles e da paleontoloxía para a reconstrución da

historia da Terra. 5. Enunciar e aplicar os principios xeolóxicos fundamentais utilizados no

estudo dos estratos. 6. Coñecer as principais divisións da historia do planeta, os acontecementos

xeolóxicos máis importantes que tiveron lugar e as formas de vida características de cada unha.

CONTIDOS Conceptos � Idade da Terra. � Métodos de datación absoluta e relativa. � Importancia xeolóxica dos fósiles. � A Terra, un planeta en continuo cambio. � Grandes divisións da historia da Terra. Procedementos � Aplicación do principio de superposición a cortes xeolóxicos sinxelos. � Determinación da idade e do medio sedimentario dunha serie de estratos

a partir da súa litoloxía e do seu contido fósil. � Inclusión dunha serie de acontecementos dados nunha escala de tempo

xeolóxico. Actitudes � Adopción dunha actitude crítica ante diferentes hipóteses e teorías, e

formulación de argumentos. � Recoñecemento da importancia do estudo do pasado na análise dos

procesos xeolóxicos e da diversidade biolóxica do presente. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Diferenciar unha datación absoluta doutra relativa e coñecer algúns dos

métodos utilizados en cada unha.

2. Ter unha idea clara sobre a orixe dos fósiles e a información que subministran.

3. Entender os principios básicos de superposición e sucesión faunística, e saber aplicalos na resolución de cortes xeolóxicos sinxelos.

4. Ter conciencia de que a Terra está sometida a cambios de todo tipo e de que a ciencia achegou diferentes hipóteses para explicalos.

5. Coñecer as divisións máis importantes do tempo xeolóxico e os criterios utilizados no seu establecemento.

6. Coñecer os acontecementos xeolóxicos máis relevantes da historia da Terra, a súa evolución climática e os seres vivos que sucesivamente foron aparecendo en escena.

MÍNIMOS ESIXIBLES � Métodos de datación absoluta e relativa. � Orixe dos fósiles e a súa importancia. � Teorías sobre os cambios da Terra. � As eras xeolóxicas: acondecementos xeolóxicos e formas de vida

características.


61

UNIDADE 9: TECTÓNICA DE PLACAS OBXECTIVOS 1. Recoñecer a importancia dos métodos sísmicos para o estudo do interior

terrestre. 2. Diferenciar a composición e o estado físico das capas internas da Terra. 3. Coñecer as teorías fixista e mobilista acerca da dinámica terrestre e as

súas argumentacións fundamentais. 4. Saber que ao longo da historia da ciencia se produciron auténticas

«revolucións científicas», como o xurdimento da teoría da tectónica de placas.

5. Comprender os principais postulados da tectónica de placas. CONTIDOS Conceptos � Composición e estrutura do interior terrestre. � Métodos de estudo da terra. � Teorías oroxénicas; a deriva continental. � O estudo do fondo oceánico. � Tectónica de placas. Distribución de terremotos e volcáns. � Tipos de placas e os seus límites. Bordos construtivos, destrutivos e

pasivos. � O ciclo de Wilson. Procedementos � Recoñecemento nun mapa de fondos oceánicos dos principais tipos de

relevo. � Formulación de predicións sobre o desprazamento das placas a partir do

coñecemento da súa posición actual e do tipo de bordo que as separa. Actitudes � Recoñecemento de que a ciencia se atopa sometida a un proceso

continuo de evolución e maduración: unha teoría amplamente aceptada nunha época pode ser modificada ou substituída máis tarde por outra.

� Reivindicación do papel da ciencia ao describir realidades tan alleas á nosa percepción cotiá coma o interior terrestre, os fondos abisais ou o desprazamento dos continentes.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Enunciar a hipótese da deriva continental de Wegener e comprender

algunhas das probas que a apoiaban. 2. Describir os principais trazos do relevo do fondo oceánico e a súa relación

coa distribución de terremotos e volcáns. 3. Coñecer os postulados da teoría da tectónica de placas e aplicalos a

situacións reais. 4. Identificar as placas tectónicas nun mapa e diferenciar os tipos de límites

entre elas, de acordo co movemento e os procesos xeolóxicos que existen neles.

5. Utilizar con fluidez os termos científicos máis habituais para explicar o ciclo de ruptura e reunificación dun supercontinente (ciclo de Wilson).

MÍNIMOS ESIXIBLES � A Terra: estrutura interna e métodos de estudo. � Deriva continental: hipótese e probas. � Teoría da tectónica de placas. � Placas litosféricas: tipos e límites. � Ciclo de Wilson.


62

UNIDADE 10: A ENERXÍA INTERNA E O RELEVO OBXECTIVOS 1. Comprender que o comportamento dunha rocha sometida a un esforzo

depende da clase de esforzo, da súa duración e das condicións de presión e mais de temperatura.

2. Entender que a superficie terrestre está sometida á acción de procesos xeolóxicos internos e externos que xeran e modelan, respectivamente, o relevo.

3. Asimilar o concepto de isostase. 4. Recoñecer que os volcáns, os terremotos, as cordilleiras e as

deformacións das rochas constitúen evidencias da dinámica interna do planeta.

5. Familiarizarse coas formas asociadas aos grandes ámbitos climáticos e recoñecer a acción do axente causante destas.

6. Identificar, a partir de fotografías, debuxos ou bloques diagrama, as formas máis distintivas do modelado cárstico, costeiro, glaciar, fluvial e desértico.

CONTIDOS Conceptos � Comportamento dos materiais sometidos a esforzos. � Deformacións por fractura: diáclases e fallas. Dobras: elementos e

clasificación. � Ciclo das rochas. Axentes e procesos xeolóxicos. � Isostase. � Relevo terrestre. Sistemas morfoclimáticos, xeomorfoloxía litolóxica e

estrutural. Procedementos � Distinción de fallas e dobras e dos seus elementos. � Interpretación da xénese dun relevo. � Recoñecemento de formas de relevo comúns producidas por diferentes

axentes xeolóxicos. � Interpretación de bloques diagrama sobre distintos tipos de modelado. Actitudes � Recoñecemento da importancia do estudo do interior terrestre para previr

catástrofes naturais, como terremotos ou erupcións volcánicas.

� Toma de conciencia do grao de risco sísmico e volcánico existente en España.

� Potenciación de actitudes de valoración dos aspectos estéticos e científicos que encerran a paisaxe en xeral e o relevo en particular.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Diferenciar os tipos de esforzos e relacionalos coas estruturas de

deformación resultantes. 2. Recoñecer e identificar os elementos de dobras e fallas, así como os

criterios que se utilizan na súa clasificación. 3. Coñecer e definir os procesos xeolóxicos implicados no ciclo das rochas. 4. Valorar a importancia do risco sísmico e volcánico nunha zona e

relacionalos coa súa localización con respecto aos límites de placas. 5. Coñecer os factores e os axentes que controlan o relevo terrestre e

relacionalos coas formas de relevo resultantes. MÍNIMOS ESIXIBLES � Tipos de esforzos. � Diáclases, fallas e dobras. � O ciclo das rochas. � O relevo terrestre: factores e axentes que o controlan e formas de relevo

resultantes. � Risco sísmico e volcánico.


63

4.4.2 COMPETENCIAS BÁSICAS DESENVOLVIDAS EN CADA UN IDADE



UNIDADES

DIDÁCTICAS

- Os seres vivos no seu medio

- Os ecosistemas

- A célula

- A herdanza biolóxica

- Xenética humana

- Xenética molecular

- Orixe e evolución da vida

- A historia da Terra

- Tectónica de placas

- A enerxía interna e o relevo

Unidades didácticas

Competencias básicas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Competencia en comunicación lingüística x x x x x x x x x x

Competencia matemática x x x x x x x x x x

Coñecemento e interacción co mundo físico x x x x x x x x x x

Tratamento da información e competencia dixital x x x x x x x x x x

Competencia social e cidadá x x x x x x x x x x

Competencia cultural e artística x x x x x x x x x x

Competencia para aprender a aprender x x x x x x x x x x


64







RELACIÓN PERSOAL




65


Cualificación:








Promoción:






66

4.5 PROGRAMACIÓN DE BIOLOXÍA E XEOLOXÍA DE 1º DE BA CHARELATO

4.5.1 ELEMENTOS PRESCRIPTIVOS DO CURRÍCULO: COMPETE NCIAS CLAVE, OBXECTIVOS, CONTIDOS E ESTÁNDARES DE A PRENDIZAXE AVALIABLES.

A contidos estrutúranse nos seguintes bloques:

• Bloque 1. Os seres vivos: composición e función.

• Bloque 2. A organización celular.

• Bloque 3. Histoloxía.

• Bloque 4 . A biodiversidade.

• Bloque 5. As plantas: as súas funcións e adaptacións ao medio.

• Bloque 6. Os animais: as súas funcións e adaptacións ao medio.

• Bloque 7. Estrutura e composición da Terra.

• Bloque 8. Os procesos xeolóxicos e petroxenéticos.

• Bloque 9. Historia da Terra.


67


Bloque 1. Os seres vivos: composición e función

� e

� i

� B1.1. Niveis de organización dos seres vivos.

� B1.2. Características dos seres vivos: funcións de nutrición, relación e reprodución.

� B1.1. Especificar as características dos seres vivos.

� BXB1.1.1. Describe as características dos seres vivos: funcións de nutrición, relación e reprodución.

� CCL

� 2ª Avaliación

� l � B1.3. Concepto de bioelemento e biomolécula.

� B1.4. Clasificación dos bioelementos e das biomoléculas.

� B1.2. Distinguir bioelemento, oligoelemento e biomolécula.

� BXB1.2.1. Identifica e clasifica os bioelementos e as biomoléculas presentes nos seres vivos.

� CAA

� CMCCT

� l

� d

� B1.5. Estrutura, composición química e propiedades das biomoléculas.

� B1.3. Diferenciar e clasificar os tipos de biomoléculas que constitúen a materia viva, e relacionalos coas súas respectivas funcións biolóxicas na célula.

� BXB1.3.1. Distingue as características fisicoquímicas e as propiedades das moléculas básicas que configuran a es-trutura celular, e destaca a unifor-midade molecular dos seres vivos.

� CAA

� CMCCT

� d

� i

� B1.5. Estrutura, composición química e propiedades das biomoléculas.

� B1.4. Diferenciar os monómeros constituíntes das macromoléculas orgánicas.

� BXB1.4.1. Identifica os monómeros constituíntes das macromoléculas orgánicas.

� CAA

� d

� i

B1.6. Relación entre estrutura e funcións biolóxicas das biomoléculas.

� B1.5. Recoñecer e identificar algunhas macromoléculas cuxa conformación estea directamente relacionada coa súa función.

� BXB1.5.1. Asocia biomoléculas coa súa función biolóxica de acordo coa súa estrutura tridimensional.

� CAA

� CD


68

Bloque 2. A organización celular

� e

� i

� g

� B2.1. A célula como unidade estrutural, funcional e xenética.

� B2.2. Modelos de organización celular: célula procariota e eucariota; célula animal e célula vexetal.

� B2.1. Describir a célula como unidade estrutural, funcional e xenética dos seres vivos, e distinguir unha célula procariota dunha eucariota e unha célula animal dunha vexetal, analizando as súas semellanzas e as súas diferenzas.

� BXB2.1.1. Interpreta a célula como unha unidade estrutural, funcional e xenética dos seres vivos.

� CAA

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� BXB2.1.2. Perfila células procariotas e eucarióticas e nomea as súas estruturas .

� CAA

� CMCCT

� m

� g

� B2.3. Estrutura e función dos orgánulos celulares.

� B2.4. Planificación e realización de prácticas de laboratorio. Observación microscópica de células eucariotas animais e vexetais.

� B2.2. Identificar os orgánulos celulares, e describir a súa estrutura e a súa función.

� BXB2.2.1. Representa esquematicamen-te os orgánulos celulares e asocia cada orgánulo coa súa función ou coas súas funcións.

� CD

� CMCCT

� BXB2.2.2. Recoñece e nomea células ani-mais e vexetais mediante microfotografías ou preparacións microscópicas.

� CAA

� CD

� e

� i

� B2.5. Ciclo celular. División celular: mitose e meiose. Importancia na evolución dos seres vivos.

� B2.3. Recoñecer e identificar as fases da mitose e da meiose, e argumentar a súa importancia biolóxica.

� BXB2.3.1. Describe os acontecementos fundamentais en cada fase da mitose e da meiose.

� CCL

� d

� l

� B2.5. Ciclo celular. División celular: mitose e meiose. Importancia na evolución dos seres vivos.

� B2.4. Establecer as analoxías e as diferenzas principais entre os procesos de división celular mitótica e meiótica.

� BXB2.4.1. Selecciona as principais analoxías e diferenzas entre a mitose e a meiose.

� CMCCT

� CD


69

Bloque 3. Histoloxía

� i

� g

� B3.1. Concepto de tecido, órgano, aparello e sistema.

� B3.1. Diferenciar os niveis de organización celular e interpretar como se chega ao nivel tisular.

� BXB3.1.1. Identifica os niveis de organización celular e determina as súas vantaxes para os seres pluricelulares.

� CAA

� 2ª Avaliación

� i

� l

� B3.2. Principais tecidos animais: estrutura e función.

� B3.3. Principais tecidos vexetais: estrutura e función.

� B3.2. Recoñecer e indicar a estrutura e a composición dos tecidos animais e vexetais, en relación coas súas funcións.

� BXB3.2.1. Relaciona tecidos animais e/ou vexetais coas súas células carac-terísticas, asociando a cada unha a súa función.

� CMCCT

� g

� m

� B3.4. Observacións microscó-picas de tecidos animais e vexetais.

� B3.3. Asociar imaxes microscópicas ao tecido ao que pertencen.

� BXB3.3.1. Relaciona imaxes micros-cópicas co tecido ao que pertencen.

� CAA

� CD

Bloque 4. A biodiversidade

� d

� l

� p

� B4.1. Clasificación e nomenclatura dos seres vivos. Grandes grupos taxonómicos.

� B4.1. Coñecer e indicar os grandes grupos taxonómicos de seres vivos.

� BXB4.1.1. Identifica os grandes grupos taxonómicos dos seres vivos.

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� b

� d

� p

� B4.1. Clasificación e nomenclatura dos seres vivos. Grandes grupos taxonómicos.

� B4.2. Interpretar os sistemas de clasificación e nomenclatura dos seres vivos.

� BXB4.2.1. Coñece e utiliza claves dicotómicas ou outros medios para a identificación e clasificación de especies de animais e plantas.

� CAA

� CSIEE

� BXB4.2.2. Manexa e traballa cos sistemas de clasificación e a nomenclatura dos seres vivos.

� CAA

� CSC

� CSIEE

� e

� a

� B4.2. Concepto de biodiversidade. Índices de biodiversidade.

� B4.3. Definir o concepto de biodiversidade e coñecer e identificar os principais índices de cálculo de diversidade biolóxica.

� BXB4. 3.1. Coñece o concepto de biodiversidade e relaciónao coa variedade e a abundancia de especies.

� CCEC

� BXB4.3.2. Resolve problemas de cálculo de índices de diversidade.

� CAA

� CMCCT


70

� BXB4.3.3. Aprecia o reino vexetal como desencadeante da biodiversidade.

� CAA

� CSC

� 2ª Avaliación

� l

� h

� B4.3. Características dos dominios e dos reinos dos seres vivos.

� B4.4. Coñecer e indicar as características dos tres dominios e os cinco reinos en que se clasifican os seres vivos.

� BXB4.4.1. Recoñece os tres dominios e os cinco reinos en que agrupan os seres vivos.

� CAA

� CMCCT

� BXB4.4.2. Enumera as características de cada un dos dominios e dos reinos en que se clasifican os seres vivos.

� CCL

� h

� i

� p

� B4.4. Grandes zonas bioxeográficas.

� B4.5. Patróns de distribución. Principais biomas. Os biomas galegos.

� B4.5. Situar as grandes zonas bioxeográficas e os principais biomas.

� BXB4.5.1. Identifica os grandes biomas e sitúa sobre o mapa as principais zonas bioxeográficas.

� CMCCT

� CCEC

� BXB4.5.2. Diferencia os principais biomas e ecosistemas terrestres e mariños.

� CAA

� CD

� h

� i

� p

� B4.4. Grandes zonas bioxeográficas.


� B4.6. Relaciona as zonas bioxeográficas coas principais variables climáticas.

� BXB4.6.1. Recoñece e explica a influencia do clima na distribución de biomas, ecosistemas e especies.

� CCL

� CSC

� BXB4.6.2. Identifica as principais variables climáticas que inflúen na distribución dos grandes biomas.

� CMCCT

� l

� p

� B4.4. Grandes zonas bioxeo-gráficas.


� B4.7. Interpretar mapas bioxeográficos e determinar as formacións vexetais correspondentes.

� BXB4.7.1. Interpreta mapas bioxeográ-ficos e de vexetación.

� CD

� CMCCT

� BXB4.7.2. Asocia e relaciona as principais formacións vexetais cos biomas correspondentes.

� CAA


71

� d � B4.6. Factores xeolóxicos e biolóxicos que inflúen na distribución dos seres vivos.

� B4.8. Valorar a importancia da latitude, a altitude e outros factores xeográficos na distribución das especies.

� BXB4.8.1. Relaciona a latitude, a altitu-de, a continentalidade, a insularidade e as barreiras oroxénicas e mariñas coa distribución e evolución das especies.

� CMCCT

� CD

� 2ª Avaliación

� l � B4.7. A evolución como fonte de biodiversidade. Proceso de especiación.

� B4.9. Relacionar a biodiversidade co proceso evolutivo.

� BXB4.9.1. Relaciona a biodiversidade co proceso de formación de especies mediante cambios evolutivos.

� CAA

� CSC

� BXB4.9.2. Identifica o proceso de selección natural e a variabilidade individual como factores clave no aumento de biodiversidade.

� CMCCT

� e � B4.7.A evolución como fonte de biodiversidade. Proceso de especiación.

� B4.10. Describir o proceso de especiación e enumerar os factores que o condicionan.

� BXB4.10.1. Enumera as fases da especiación.

� CCL

� BXB4.10.2. Identifica os factores que favorecen a especiación.

� CAA

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� h

� l

� p

� B4.8. Ecosistemas da Península Ibérica. Ecosistemas de Galicia.

� B4.11. Recoñecer e indicar a importancia bioxeográfica da Península Ibérica no mantemento da biodiversidade e a aportación de Galicia á biodiversidade.

� BXB4.11.1. Sitúa a Península Ibérica e recoñece a súa situación entre dúas áreas bioxeográficas diferentes.

� CSIEE

� CD

� BXB4.11.2. Recoñece a importancia da Península Ibérica como mosaico de ecosistemas.

� CSC

� CCEC

� BXB4.11.3. Enumera os principais ecosistemas da Península Ibérica e de Galicia, e as súas especies máis representativas.

� CAA

� CCEC


72

� i

� l

� p

� B4.9. Importancia ecolóxica das illas e a súa relación coa biodiversidade.

� B4.12. Coñecer e indicar a importancia das illas como lugares que contribúen á biodiversidade e á evolución das especies.

� BXB4.12.1. Enumera os factores que favorecen a especiación nas illas.

� CAA

� CMCCT

� 2ª Avaliación

� BXB4.12.2. Recoñece a importancia das illas no mantemento da biodiversidade.

� CCEC

� e

� g

� p

� B4.10. Concepto de endemismo. Principais endemismos da Península Ibérica e de Galicia.

� B4.13. Definir o concepto de endemismo, e coñecer e identificar os principais endemismos da flora e da fauna españolas e galegas.

� BXB4.13.1. Define o concepto de endemismo ou especie endémica.

� CMCCT

� BXB4.13.2. Identifica os principais endemismos de plantas e animais en España e en Galicia.

� CCEC

� l

� b

� h

� ñ

� B4.11. Importancia biolóxica da biodiversidade.

� B4.14. Coñecer e relacionar as aplicacións da biodiversidade en campos como a saúde, a medicina, a alimentación e a industria.

� BXB4.14.1. Enumera as vantaxes que se derivan do mantemento da biodiversidade para o ser humano.

� CAA

� CSC

� a

� b

� h

� B4.12. Causas da perda de biodiversidade.

� B4.15. Coñecer e indicar as principais causas de perda de biodiversidade, así como as ameazas máis importantes para a extinción de especies.

� BXB4.15.1. Enumera as principais causas de perda de biodiversidade.

� CMCCT

� CSC

� BXB4.15.2. Coñece e explica as principais ameazas que penden sobre as especies e que fomentan a súa extinción.

� CSC

� a

� h

� B4.13. O factor antrópico na conservación da biodiversida-de.

� B4.16. Enumerar as principais causas de orixe antrópica que alteran a biodiversidade.

� BXB4.16.1. Enumera as principais causas de perda de biodiversidade derivadas das actividades humanas.

� CAA

� CSC

� BXB4.16.2. Indica as principais medidas que reducen a perda de biodiversidade.

� CSIEE

� a

� c

� B4.13. O factor antrópico na conservación da biodiversida-

� B4.17. Comprender e diferenciar os inconvenientes

� BXB4.17.1. Coñece e explica os principais efectos derivados da

� CMCCT


73

� p de. producidos polo tráfico de especies exóticas e pola liberación no medio de especies alóctonas ou invasoras.

introdución de especies alóctonas nos ecosistemas.

� e

� p

� B4.14. Estudo dun ecosistema. Cómputo da biodiversidade.

� B4.18. Describir as principais especies e valorar a biodiversidade dun ecosistema próximo.

� BXB4.18.1. Deseña experiencias para o estudo de ecosistemas e a valoración da súa biodiversidade.

� CCEC

� CSIEE

� CD � 2ª Avaliación

Bloque 5. As plantas: funcións e adaptacións ao med io

� e

� l

� B5.1. Absorción da auga e os sales minerais nos vexetais.

� B5.1. Describir como se realiza a absorción da auga e os sales minerais.

� BXB5.1.1. Describe a absorción da auga e os sales minerais.

� CAA

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� i

� l

� B5.2. Funcións de nutrición nas plantas. Proceso de obtención e transporte dos nutrientes.

� B5.2. Coñecer e identificar a composición do zume bruto e os seus mecanismos de transporte.

� BXB5.2.1. Coñece e explica a composición do zume bruto e os seus mecanismos de transporte.

� CMCCT

� CCL

� e � B5.3. Procesos de transpira-ción, intercambio de gases e gutación.

� B5.3. Explicar os procesos de transpiración, intercambio de gases e gutación.

� BXB5.3.1. Describe os procesos de transpiración, intercambio de gases e gutación.

� CMCCT

� CCL

� l � B5.4. Transporte do zume elaborado.

� B5.4. Coñecer e identificar a composición do zume elaborado e os seus mecanismos de transporte.

� BXB5.4.1. Explica a composición do zume elaborado e os seus mecanismos de transporte.

� CAA

� CMCCT

� l � B5.5. Fotosíntese. � B5.5. Comprender e diferenciar as fases da fotosíntese e os factores que afectan o proceso.

� BXB5.5.1. Detalla os principais feitos que acontecen durante cada fase da fotosíntese e asocia, a nivel de orgánulo, onde se producen.

� CAA

� CMCCT

� i

� l

� B5.6. Importancia biolóxica da fotosíntese.

� B5.6. Salientar a importancia biolóxica da fotosíntese.

� BXB5.6.1. Argumenta e precisa a importancia da fotosíntese como proceso de biosíntese, imprescindible para o mantemento da vida na Terra.

� CCL

� CSC

� e � B5.7. A excreción en vexetais. Tecidos secretores.

� B5.7. Explicar a función de excreción en vexetais e as

� BXB5.7.1. Recoñece algún exemplo de excreción en vexetais.

� CMCCT


74

substancias producidas polos tecidos secretores.

� BXB5.7.2. Relaciona os tecidos secreto-res e as substancias que producen.

� CAA

� 3ª Avaliación

� e

� g

� B5.8. Funcións de relación nas plantas. Tropismos e nastias.

� B5.8. Describir tropismos e nastias, e ilustralos con exemplos.

� BXB5.8.1. Describe e coñece exemplos de tropismos e nastias.

� CMCCT

� e

� l

� B5.9. Hormonas vexetais: tipos e funcións.

� B5.9. Definir o proceso de regulación nas plantas mediante hormonas vexetais.

� BXB5.9.1. Valora o proceso de regulación das hormonas vexetais.

� CAA

� i

� l

� B5.9. Hormonas vexetais: tipos e funcións.

� B5.10. Coñecer e relacionar os tipos de fitohormonas coas súas funcións.

� BXB5.10.1. Relaciona as fitohormonas coas súas funcións.

� CAA

� l

� i

� B5.10. Efectos da luz e a temperatura sobre o desenvolvemento das plantas.

� B5.11. Comprender e diferenciar os efectos da temperatura e da luz no desenvolvemento das plantas.

� BXB5.11.1. Argumenta os efectos da temperatura e a luz no desenvolvemento das plantas.

� CCL

� d

� l

� B5.11. Funcións de reprodución en vexetais: tipos de reprodución.

� B5.12. Entender os mecanismos de reprodución asexual e a reprodución sexual nas plantas.

� BXB5.12.1. Distingue os mecanismos de reprodución asexual e a reprodución sexual nas plantas.

� CAA

� CMCCT

� l

� i

� B5.12. Ciclos biolóxicos dos principais grupos de plantas.

� B5.13. Diferenciar os ciclos biolóxicos de briofitas, pterido-fitas e espermafitas, e as súas fases e estruturas caracterís-ticas.

� BXB5.13.1. Diferencia os ciclos biolóxicos e briofitas, pteridofitas e espermafitas, e as súas fases e estruturas características.

� CMCCT

� BXB5.13.2. Interpreta esquemas, debuxos, gráficas e ciclos biolóxicos dos grupos de plantas.

� CAA

� CMCCT

� l

� i

� B5.13. Semente e froito.

� B5.14. Polinización e fecunda-ción nas espermafitas.

� B5.14. Entender os procesos de polinización e de dobre fecundación nas espermafitas. Formación da semente e o froito.

� BXB5.14.1. Explica os procesos de polinización e de fecundación nas espermafitas e diferencia a orixe e as partes da semente e do froito.

� CMCCT

� CCL


75

� d

� l

� B5.15. Propagación dos froitos e diseminación das sementes. Proceso da xerminación.

� B5.15. Coñecer e indicar os mecanismos de diseminación das sementes e os tipos de xerminación.

� BXB5.15.1. Distingue os mecanismos de diseminación das sementes e os tipos de xerminación.

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� i

� l

� B5.15. Propagación dos froitos e diseminación das sementes. Proceso da xerminación.

� B5.16. Coñecer e relacionar as formas de propagación dos froitos.

� BXB5.16.1. Identifica os mecanismos de propagación dos froitos.

� CMCCT

� CAA

� i

� l

� B5.16. Adaptacións dos vexetais ao medio.

� B5.17. Recoñecer e relacionar as adaptacións máis características dos vexetais aos medios en que habitan.

� BXB5.17.1. Relaciona as adaptacións dos vexetais co medio en que se desenvolven.

� CAA

� m

� g

� B5.17. Aplicacións e experiencias prácticas de anatomía e fisioloxía vexetal.

� B5.18. Deseñar e realizar experiencias en que se probe a influencia de determinados factores no funcionamento dos vexetais.

� BXB5.18.1. Realiza experiencias que demostren a intervención de determinados factores no funcionamento das plantas.

� CSIEE

� CMCCT

Bloque 6. Os animais: Funcións e adaptacións ao med io

� l � B6.1. Funcións de nutrición nos animais.

� B6.1. Comprender e discriminar os conceptos de nutrición heterótrofa e de alimentación.

� BXB6.1.1. Argumenta as diferenzas máis significativas entre os conceptos de nutrición e alimentación.

� CAA

� CCL

� 3ª Avaliación

� BXB6.1.2. Coñece as características da nutrición heterótrofa e distingue os tipos principais.

� CAA

� CMCCT

� i � B6.2. Estrutura e función dos aparellos dixestivos e as súas glándulas.

� B6.2. Distinguir os modelos de aparellos dixestivos dos invertebrados.

� BXB6.2.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixestivos dos invertebrados.

� CMCCT

� i � B6.2. Estrutura e función dos aparellos dixestivos e as súas glándulas.

� B6.3. Distinguir os modelos de aparellos dixestivos dos vertebrados.

� BXB6.3.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixestivos dos vertebrados.

� CMCCT


76

� l

� ñ

� B6.2. Estrutura e función dos aparellos dixestivos e as súas glándulas.

� B6.4. Diferenciar a estrutura e a función dos órganos do aparello dixestivo e as súas glándulas.

� BXB6.4.1. Relaciona cada órgano do aparello dixestivo coa súa función.

� CAA

� 3ª Avaliación

� BXB6.4.2. Describe a absorción no intestino.

� CCL

� l � B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentos respiratorios nos animais. Linfa.

� B6. 5. Coñecer e relacionar a importancia de pigmentos respiratorios no transporte de osíxeno.

� BXB6.5.1. Recoñece e explica a existencia de pigmentos respiratorios nos animais.

� CAA

� CCL

� CMCCT

� l

� e

� B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentos respiratorios nos animais. Linfa.

� B6.6. Comprender e describir os conceptos de circulación aberta e pechada, circulación simple e dobre, incompleta ou completa.

BXB6.6.1. Relaciona circulación aberta e pechada cos animais que a presentan e explica as súas vantaxes e os seus inconvenientes.

� CAA

� BXB6.6.2. Asocia representacións sinxelas do aparello circulatorio co tipo de circulación (simple, dobre, incom-pleta ou completa).

� CD

� CMCCT

� l � B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentos respiratorios nos animais. Linfa.

� B6.7. Coñecer e relacionar a composición e a función da linfa.

� BXB6.7.1. Indica a composición da linfa e identifica as súas principais funcións.

� CMCCT

� i � B6.4. Transporte de gases e respiración. Tipos de aparellos respiratorios. Respiración celu-lar.

� B6.8. Distinguir respiración celular de respiración (ventilación e intercambio gasoso).

� BXB6.8.1. Diferencia respiración celular e respiración, e explica o significado biolóxico de respiración celular.

� CAA

� CMCCT

� l

� e

� B6.5. Transporte de gases e a respiración. Tipos de aparellos respiratorios. Respiración celu-lar.

� B6.9. Coñecer e indicar os tipos de aparellos respiratorios en invertebrados e vertebrados.

� BXB6.9.1. Asocia os aparellos respiratorios cos grupos aos que per-tencen, e recoñéceos en representa-cións esquemáticas .

� CD

� e � B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretores en

� B6.10. Definir o concepto de excreción e relacionalo cos

� BXB6.10.1. Define e explica o proceso da excreción.

� CCL


77

invertebrados e vertebrados. Produtos da excreción.

obxectivos que persegue.

� e

� l

� B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretores en invertebrados e vertebrados. Produtos da excreción.

� B6.11. Enumerar os principais produtos de excreción e sinalar as diferenzas apreciables nos grupos de animais en relación con estes produtos.

� BXB6.11.1. Enumera os principais produtos de excreción e clasifica os grupos de animais segundo os produtos de excreción.

� CAA

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� e � B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretores en invertebrados e vertebrados. Produtos da excreción.

� B6.12. Describir os principais tipos órganos e aparellos excretores nos distintos grupos de animais.

� BXB6.12.1. Describe os principais aparellos excretores dos animais e re-coñece as súas principais estruturas a partir de representación esquemáticas.

� CMCCT

� d � B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretores en invertebrados e vertebrados. Produtos da excreción.

� B6.13. Estudar a estrutura das nefronas e o proceso de formación dos ouriños.

� BXB6.13.1. Localiza e identifica as rexións dunha nefrona.

� CAA

� CMCCT

� BXB6.13.2. Explica o proceso de formación dos ouriños.

� CMCCT

� l � B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretores en invertebrados e vertebrados. Produtos da excreción.

� B6.14. Coñecer e relacionar mecanismos específicos ou singulares de excreción en vertebrados.

� BXB6.14.1. Identifica os mecanismos específicos ou singulares de excreción dos vertebrados.

� CMCCT

� l

� e

� B6.6. Funcións de relación nos animais. Receptores e efectores. Sistemas nervioso e endócrino. Homeostase.

� B6.15. Comprender e describir o funcionamento integrado dos sistemas nervioso e hormonal en animais.

� BXB6.15.1. Integra a coordinación nerviosa e hormonal, relacionando ambas as dúas funcións.

� CAA

� i � B6.6. Funcións de relación nos animais. Receptores e efectores. Sistemas nervioso e endócrino. Homeostase.

� B6.16. Coñecer e identificar os principais compoñentes do sistema nervioso e o seu funcionamento.

� BXB6.16.1. Define estímulo, receptor, transmisor, efector.

� CCL

� BXB6.16.2. Identifica distintos tipos de receptores sensoriais e nervios.

� CAA

� CMCCT


78

� e � B6.6. Funcións de relación nos animais. Receptores e efectores. Sistemas nervioso e endócrino. Homeostase.

� B6.17. Explicar o mecanismo de transmisión do impulso nervioso.

� BXB6.17.1. Explica a transmisión do impulso nervioso na neurona e entre neuronas.

� CCL

� 3ª Avaliación

� i � B6.6. Funcións de relación nos animais. Receptores e efectores. Sistemas nervioso e endócrino. Homeostase.

� B6.18. Identificar os principais tipos de sistemas nerviosos en invertebrados.

� BXB6.18.1. Distingue os principais tipos de sistemas nerviosos en invertebrados.

� CAA

� CMCCT

� l � B6.6. Funcións de relación nos animais. Receptores e efectores. Sistemas nervioso e endócrino. Homeostase.

� B6.19. Diferenciar o desenvolvemento do sistema nervioso en vertebrados.

� BXB6.19.1. Identifica os principais sistemas nerviosos de vertebrados.

� CMCCT

� e

� l


� B6.20. Describir os compoñentes e as funcións do sistema nervioso tanto desde o punto de vista anatómico (SNC e SNP) como desde o funcional (somático e autónomo).

� BXB6.20.1. Describe o sistema nervioso central e periférico dos vertebrados, e diferencia as funcións do sistema nervioso somático e o autónomo.

� CMCCT

� e

� l

� i


� B6.21. Describir os compoñentes do sistema endócrino e a súa relación co sistema nervioso.

� BXB6.21.1. Establece a relación entre o sistema endócrino e o sistema nervioso.

� CAA

� CSIEE

� B6.22. Enumerar as glándulas endócrinas en vertebrados, as hormonas que producen e as funcións destas.

� BXB6.22.1. Describe as diferenzas entre glándulas endócrinas e exócrinas.

� CCL

� CMCCT

BXB6.22.2. Discrimina a función reguladora e en que lugar se evidencia a actuación dalgunhas das hormonas que actúan no corpo humano.

� CAA

� CMCCT


79

� BXB6.22.3. Relaciona cada glándula endócrina coa hormona ou as hormonas máis importantes que segrega, e explica a súa función de control.

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� B6.23. Coñecer e identificar as hormonas e as estruturas que as producen nos principais grupos de invertebrados.

� BXB6.23.1. Relaciona as principais hormonas dos invertebrados coa súa función de control.

� CAA

� BXB6.23.2. Identifica o concepto de homeostase e a súa relación co sistema nervioso e endócrino.

� CMCCT

� e � B6.7. Reprodución nos animais. Tipos de reprodución. Vantaxes e inconvenientes.

� B6.24. Definir o concepto de reprodución e diferenciar entre reprodución sexual e asexual. Tipos. Vantaxes e inconvenientes.

� BXB6.24.1. Describe as diferenzas entre reprodución asexual e sexual, e argumenta as vantaxes e os inconvenientes de cada unha.

� CCL

� CMCCT

� BXB6.24.2. Identifica tipos de reprodución asexual en organismos unicelulares e pluricelulares.

� CMCCT

� BXB6.24.3. Distingue os tipos de reprodución sexual.

� CAA

� e � B6.8. Gametoxénese.

� B6.25. Describir os procesos da gametoxénese.

� BXB6.25.1. Distingue e compara o proceso de espermatoxénese e ovoxénese.

� CAA

� l � B6.9. Fecundación e desenvolvemento embrionario.

� B6.26. Coñecer e relacionar os tipos de fecundación en animais e as súas etapas.

� BXB6.26.1. Diferencia os tipos de fecundación en animais e as súas etapas.

� CMCCT

� e � B6.9. Fecundación e desenvolvemento embrionario.

� B6.27. Describir as fases do desenvolvemento embrionario.

� BXB6.27.1. Identifica as fases do desenvolvemento embrionario e os acontecementos característicos de cada unha.

� CAA

� CMCCT


80

� BXB6.27.2. Relaciona os tipos de ovo cos procesos de segmentación e gastrulación durante o desenvolvemento embrionario.

� CMCCT

� 3ª Avaliación

� d � B6.10. Ciclos biolóxicos máis característicos dos animais.

� B6. 28. Analizar os ciclos biolóxicos dos animais.

� BXB6.28.1. Identifica as fases dos ciclos biolóxicos dos animais.

� CAA

� l

� i

� B6.11. Adaptacións dos animais ao medio.

� B6.29. Recoñecer e relacionar as adaptacións máis características dos animais aos medios en que habitan.

� BXB6.29.1. Identifica as adaptacións animais aos medios aéreos.

� CAA

� BXB6.29.2. Identifica as adaptacións animais aos medios acuáticos.

� CAA

� BXB6.29.3. Identifica as adaptacións animais aos medios terrestres.

� CAA

� m

� g

� B6.12. Aplicacións e experiencias prácticas de anatomía e fisioloxía animal.

� B6.30. Realizar experiencias de fisioloxía e anatomía animal.

� BXB6.30.1. Describe e realiza experiencias de fisioloxía e anatomía animal.

� CSIEE

Bloque 7. Estrutura e composición da Terra

� i

� l

� B7.1. Análise e interpretación dos métodos de estudo da Terra.

� B7.1. Interpretar os métodos de estudo da Terra e identificar as súas achegas e as súas limitacións.

� BXB7.1.1. Caracteriza os métodos de estudo da Terra sobre a base dos procedementos que utiliza e as súas achegas e limitacións.

� CMCCT

� CD

� 1ª Avaliación

� d

� l

� B7.2. Estrutura do interior terrestre: capas que se diferencian en función da súa composición e da súa mecánica.

� B7.2. Identificar as capas que conforman o interior do planeta de acordo coa súa composición, diferencialas das que se establecen en función da súa mecánica, e marcar as descontinuidades e as zonas de transición.

� BXB7.2.1. Resume a estrutura e compo-sición do interior terrestre, distinguin-do as súas capas en función da súa composición e da súa mecánica, así como as descontinuidades e as zonas de transición entre elas.

� CCL

� BXB7.2.2. Sitúa en mapas e esquemas as capas da Terra, e identifica as descontinuidades que permiten diferencialas.

� CMCCT

� CD


81

� BXB7.2.3. Analiza o modelo xeoquímico e xeodinámico da Terra e contrasta o que achega cada un deles ao coñecemento da estrutura da Terra.

� CCEC

� 1ª Avaliación

� e � B7.3. Dinámica litosférica.

� B7.3. Precisar os procesos que condicionan a estrutura actual terrestre.

� BXB7.3.1. Detalla e enumera procesos que deron lugar á estrutura actual do planeta.

� CAA

� CCL

� l � B7.4. Evolución das teorías desde a deriva continental ata a tectónica de placas.

� B7.4. Comprender e diferenciar a teoría da deriva continental de Wegener e a súa relevancia para o desenvolvemento da teoría da tectónica de placas.

� BXB7.4.1. Indica as achegas máis relevantes da deriva continental, para o desenvolvemento da teoría da Tectónica de placas.

� CCEC

� b � B7.4. Evolución das teorías desde a deriva continental ata a tectónica de placas.

� B7.5. Clasificar os bordos de placas litosféricas e sinalar os procesos que acontecen entre eles.

� BXB7.5.1. Identifica os tipos de bordos de placas e explica os fenómenos asociados a eles.

� CD

� CMCCT

� g � B7.5. Achegas das novas tecnoloxías na investigación do noso planeta.

� B7.6. Aplicar os avances das novas tecnoloxías na investigación xeolóxica.

� BXB7.6.1. Distingue métodos desenvol-vidos grazas ás novas tecnoloxías, aso-ciándoos coa investigación dun fenómeno natural.

� CD

� CMCCT

� b

� p

� B7.6. Minerais e rochas: conceptos. Clasificación xenética das rochas.

� B7.7. Observación de coleccións de minerais e rochas.

� B7.8. Recoñecemento e identificación de minerais e rochas frecuentes en Galicia.

� B7.7. Seleccionar e identificar os minerais e os tipos de rochas máis frecuentes, nomeadamente os utilizados en edificios, monumentos e outras aplicacións de interese social ou industrial.

� BXB7.7.1. Identifica as aplicacións de interese social ou industrial de determinados tipos de minerais e rochas.

� CAA

� CSC


82

Bloque 8. Os procesos xeolóxicos e petroxenéticos

� i

� l

� B8.1. Magmatismo. Clasifica-ción das rochas magmáticas. Rochas magmáticas de intere-se. O magmatismo na tectónica de placas.

� B8.1. Relacionar o magmatismo e a tectónica de placas.

� BXB8.1.1. Explica a relación entre o magmatismo e a tectónica de placas, e coñece as estruturas resultantes da localización dos magmas en profundidade e en superficie.

� CMCCT

� 1ª Avaliación

� l � B8.1. Magmatismo. Clasifica-ción das rochas magmáticas. Rochas magmáticas de intere-se. O magmatismo na tectónica de placas.

� B8.2. Categorizar os tipos de magmas sobre a base da súa composición e distinguir os factores que inflúen no magmatismo.

� BXB8.2.1. Discrimina os factores que determinan os tipos de magmas, e cla-sifícaos atendendo á súa composición.

� CAA

� i

� l

� B8.1. Magmatismo. Clasifica-ción das rochas magmáticas. Rochas magmáticas de inte-rese. O magmatismo na tectó-nica de placas.

� B8.3. Recoñecer e relacionar a utilidade das rochas magmáticas analizando as súas características, os seus tipos e as súas utilidades.

� BXB8.3.1. Diferencia os tipos de rochas magmáticas, identifica as máis frecuentes, con axuda de claves, e relaciona a súa textura co seu proceso de formación.

� CAA

� l � B8.1. Magmatismo. Clasifica-ción das rochas magmáticas. Rochas magmáticas de inte-rese. O magmatismo na tectó-nica de placas.

� B8.4. Establecer as diferenzas de actividade volcánica, aso-ciándoas ao tipo de magma.

� BXB8.4.1. Relaciona os tipos de actividade volcánica coas características do magma, e diferencia os produtos emitidos nunha erupción volcánica.

� CAA

� CMCCT

� i

� l

� B8.2. Riscos xeolóxicos: vulcanismo e sismicidade.

� B8.5. Diferenciar os riscos xeolóxicos derivados dos procesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

� BXB8.5.1. Analiza os riscos xeolóxicos derivados dos procesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

� CSC


83

� e � B8.3. Metamorfismo: procesos metamórficos. Fisicoquímica do metamorfismo; tipos de metamorfismo. Clasificación das rochas metamórficas. O metamorfismo na Tectónica de placas.

� B8.6. Detallar o proceso de metamorfismo e relacionar os factores que lle afectan cos seus tipos.

� BXB8.6.1. Clasifica o metamorfismo en función dos factores que o condicionan.

� CMCCT

� CAA

� 1ª Avaliación

� d � B8.3. Metamorfismo: procesos metamórficos. Fisicoquímica do metamorfismo; tipos de meta-morfismo. Clasificación das ro-chas metamórficas. O meta-morfismo na Tectónica de placas.

� B8.7. Identificar rochas metamórficas a partir das súas características e das súas utilidades.

� BXB8.7.1. Ordena e clasifica as rochas metamórficas máis frecuentes da codia terrestre, relacionando a súa textura co tipo de metamorfismo experimentado.

� CAA

� i � B8.4. Procesos sedimentarios. Facies sedimentarias: identifi-cación e interpretación. Clasifi-cación e xénese das principais rochas sedimentarias.

� B8.8. Relacionar estruturas sedimentarias e ambientes sedimentarios.

� BXB8.8.1. Detalla e discrimina as fases do proceso de formación dunha rocha sedimentaria

� CMCCT

� e � B8.4. Procesos sedimentarios. Facies sedimentarias: identifi-cación e interpretación. Clas-ificación e xénese das prin-cipais rochas sedimentarias.

� B8.9. Explicar a diaxénese e as súas fases.

� BXB8.9.1. Describe as fases da diaxénese.

� CCL


84

� i

� l

� B8.4. Procesos sedimentarios. Facies sedimentarias: identificación e interpretación. Clasificación e xénese das principais rochas sedimentarias.

� B8.10. Clasificar as rochas sedimentarias aplicando como criterio as súas distintas orixes.

� BXB8.10.1. Ordena e clasifica segundo a súa orixe as rochas sedimentarias máis frecuentes da codia terrestre.

� CAA

� CSIEE

� 1ª Avaliación

� l � B8.5. A deformación en relación á tectónica de placas. Comportamento mecánico das rochas.

� B8.11. Analizar os tipos de deformación que experimentan as rochas, establecendo a súa relación cos esforzos a que se ven sometidas.

� BXB8.11.1. Asocia os tipos de deformación tectónica cos esforzos aos que se someten as rochas e coas propiedades destas.

� CAA

� BXB8.11.2. Relaciona os tipos de estruturas xeolóxicas coa tectónica de placas.

� CD

� m

� g

� B8.6. Tipos de deformación: dobras e fallas.

� B8.7. Técnicas para a identificación de distintos tipos de rochas.

� B8.8. Construción de modelos onde se representen os principais tipos de pregamentos e fallas.

� B8.12. Representar os elementos dunha dobra e dunha falla.

� BXB8.12.1. Distingue os elementos dunha dobra e clasifícaos atendendo a diferentes criterios.

� CMCCT

� BXB8.12.2. Recoñece e clasifica os tipos de falla, identificando os elementos que a constitúen.

� CAA

� CMCCT

Bloque 9. Historia da Terra

� m

� l

� B9.1. Estratigrafía: concepto e obxectivos. Principios. Definición de estrato.

� B9.2. Interpretación e realización de mapas topográficos e cortes xeolóxicos.

� B9.1. Deducir a existencia de estruturas xeolóxicas e a súa relación co relevo, a partir de mapas topográficos e cortes xeolóxicos dunha zona determinada.

� BXB9.1.1. Interpreta e realiza mapas topográficos e cortes xeolóxicos sinxelos.

� CMCCT

� CAA

� 1ª Avaliación


85

� l

� e

� B9.3. Datacións relativas e absolutas: estudo de cortes xeolóxicos sinxelos. Grandes divisións xeolóxicas: Táboa do tempo xeolóxico. Principais acontecementos na historia xeolóxica da Terra. Oroxenias.

� B9.2. Aplicar criterios cronolóxicos para a datación relativa de formacións xeolóxicas e deformacións localizadas nun corte xeolóxico. Describir as grandes divisións do tempo en xeoloxía. Oroxenias e grandes acontecementos xeolóxicos.

� BXB9.2.1. Interpreta cortes xeolóxicos e determina a antigüidade dos seu estratos, as discordancias e a historia xeolóxica da rexión, e identifica os grandes acontecementos xeolóxicos ocorridos e as oroxenias.

� CMCCT

� CAA

� 1ª Avaliación

� d

� l

� p

� B9.4. Extincións masivas e as súas causas naturais.

� B9.5. Estudo e recoñecemento de fósiles.

� B9.3. Interpretar o proceso de fosilización e os cambios que se producen. Analizar as causas da extinción das especies.

� BXB9.3.1. Categoriza os principais fósiles guía e valora a súa importancia para o establecemento da historia xeolóxica da Terra.

� CAA

� CMCCT

En negrita figuran os estándares de aprendizaxe ava liables esenciais/básicos.


86

4.5.2 TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS.


UNIDADES

DIDÁCTICAS

- Orixe e estrutura do noso planeta

- Dinámica litosférica

- Os procesos xeolóxicos internos. O magmatismo

- Metamorfismo e tectónica

- Meteorización e sedimentoxénese. Da rocha ao sedimento

- Petroxénese. Do sedimento á rocha

- A historia do noso planeta

- Os seres vivos e a súa organización

- Diferenciación e especialización celular

- A importancia da biodiversidade

- Evolución e clasificación dos seres vivos

- A árbore da vida

- A nutrición das plantas

- A relación das plantas e a regulación do seu crecemento

- A reprodución das plantas

- Nutrición en animais: dixestión e respiración

- Nutrición en animais: circulación e excreción

- Relación de animais: receptores e efectores

- Coordinación nerviosa e hormonal en animais

- Reprodución en animais.


Desde o noso punto de vista, a avaliación será unha parte inexcusable do P.E-A e un factor de mellora da calidade da ensinanza, sendo a súa finalidade coñecer o rendemento do alumno, diagnosticar o seu nivel inicial, valorar a eficacia de todo o proceso de ensinanza, pronosticar as posibilidades do alumno, mellorar a calidade docente e motivar ós alumnos. As características da avaliación son procesual, holística, contextualizada, participativa e criterial. Neste sentido, o departamento entende a avaliación como un elemento e proceso da práctica educativa que nos orienta e permite executar xuicios de valor necesarios para orientar e tomar decisións respecto ó P.E-A. Con arranxo ó marco lexislativo que regula a avaliación na E.S.O. na orde do 21/12/2007 (DOG 7/1/2008) e no decreto 86/2015 establécense as seguintes medidas para a avaliación do alumnado. Con independencia do que queiramos avaliar, o departamento propón a utilización dunha serie de ferramentas pedagóxicas que permitirán diversificar, variar ou concretar a intención avaliadora do profesor. Neste sentido, o departamento poderá empregar distintas técnicas e procedementos de avaliación:









Outros.











87


Cualificación:



CUALIFICACIÓN GLOBAL 1º BACHARELATO

Probas escritas e/ou controis orais 60-100%

Caderno de aula , prácticas e traballos específicos Ata 40%


Promoción:

• Promocionarán aqueles alumnos e alumnas que teñan as tres avaliacións aprobadas • Cada avaliación terá alomenos unha recuperación da materia correspondente. • A final do curso haberá unha recuperación xeral de toda a materia, de todos os xeitos o alumnado que teña superado con suficiencia algún bloque de

materia non terá que examinarse del, segundo o criterio do profesor/a correspondente.


88

4.6 PROGRAMACIÓN DE BIOLOXÍA DE 2º DE BACHARELATO


UNIDADE 1. O TRABALLO CIENTÍFICO: A MATERIA VIVA E O SEU ESTADO OBXECTIVOS 1. Entender a bioloxía como ciencia que se encarga do estudo dos seres vivos e que

comprende numerosas áreas de coñecemento. 2. Coñecer o método científico en bioloxía e as súas etapas. 3. Desenvolver actitudes que se asocian ao traballo científico, coñecendo diferentes

tipos de traballos de investigación e a metodoloxía que se emprega para levalos a cabo.

4. Recoñecer a implicación e amplitude da ciencia da bioloxía, así como a súa relación co ámbito social e ético.

CONTIDOS Conceptos • A bioloxía como ciencia: Bioloxía descritiva e bioloxía molecular experimental. • As áreas e aplicacións da bioloxía • Etapas do método científico. • O traballo de investigación • Ciencia, tecnoloxía e sociedade. • Ciencia e bioética. Procedementos • Procura bibliográfica sobre a historia da bioloxía • Procura bibliográfica sobre a contribución de certos autores ás diferentes áreas da

bioloxía. • Aplicación das etapas do método científico. • Resolución de problemas aplicando estratexias científicas e de investigación. • Documentación e procura de información. • Análise de gráficas e datos de determinados experimentos científicos. • Análise, extracción de conclusións e crítica de experiencias e textos científicos. • Comentario e debate de noticias de prensa de actualidade. • Construción dun modelo de ADN.

Actitudes • Consideración e recoñecemento da bioloxía como ciencia cambiante e dinámica. • Recoñecemento da importancia do método científico. • Respecto polas normas de uso do laboratorio, rigor e orde na realización de

calquera traballo. • Desenvolvemento dunha actitude crítica ante a información obtida. • Valorar a importancia das destrezas procedementais para poder facer ciencia

práctica. • Recoñecemento

das implicacións éticas e morais dos resultados das investigacións científicas. • Desenvolvemento dunha actitude crítica ante a información obtida nun

experimento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Sinalar e describir as diferentes áreas da bioloxía, explicando as súas aplicacións. 2. Coñecer o método científico e cada unha das súas etapas. 3. Identificar nun texto a formulación do problema, a hipótese, as variables da

experimentación e o control da experimentación, así como interpretar datos, diferenciándoos das conclusións.

4. Ler e interpretar os datos organizados en táboas: identificar os datos e as variables correspondentes, sinalando patróns, modelos ou regularidades derivadas da distribución de datos e relacionar conclusións co marco teórico do que forman parte (interpretar e xustificar a información que mostra a táboa).

5. Valorar de forma crítica os proles e os contras dos avances científicos no campo da bioloxía.


89

UNIDADE 2. OS BIOELEMENTOS, A AUGA E OS SALES MINER AIS OBXECTIVOS 1. Coñecer os elementos que forman parte da materia viva. 2. Indicar os diferentes enlaces interatómicos e intermoleculares, así como as súas

características principais. 3. Describir a estrutura química da auga e relacionala coas súas propiedades físico-

químicas e as súas funcións biolóxicas. 4. Comprender o papel que desempeñan os sales minerais nos seres vivos. 5. Describir os procesos osmóticos e sinalar a importancia que desempeñan nos

seres vivos. 6. Indicar como funciona un sistema tampón nos seres vivos. 7. Entender as propiedades que teñen as dispersións coloidais. 8. Saber o fundamento das técnicas de cromatografía, electroforese,

ultracentrifugación e a técnica de radioisótopos. CONTIDOS Conceptos • Bioelementos: primarios e secundarios. • Enlaces químicos; tipos e importancia en bioloxía. • Características da auga. • Propiedades da auga. Sales minerais e as súas funcións nos seres vivos. • Disolucións. Propiedades das disolucións: osmose, difusión, pH. • Dispersións coloidais. • Métodos de estudo dos constituíntes da materia viva: cromatografía, electroforese,

ultracentrifugación, técnicas de radioisótopos. Procedementos • Comparación entre os elementos presentes na materia viva e na materia inerte. • Interpretación de gráficas da variación do contido de auga en diferentes especies e

a súa variación co tipo de tecido e a idade do individuo. • Procura bibliográfica das funcións de certos bioelementos nos seres vivos. • Observación de fenómenos osmóticos en células animais e vexetais sometidas a

diferentes concentracións. • Determinar o pH de diferentes disolucións biolóxicas. (Obxectivo 6) • Visualización de diferentes tipos de dispersións coloidais, para analizar as súas

propiedades. • Comprobar practicamente como se realiza unha cromatografía.

Actitudes • Valoración da importancia da auga para o desenvolvemento dos seres vivos. • Mantemento da orde e limpeza no laboratorio. • Interese por coñecer os métodos e aparellos que se utilizan para coñecer os

constituíntes químicos dos seres vivos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer a clasificación dos bioelementos, sinalando algunhas das súas propiedades. 2. Citar algunhas propiedades dos enlaces interatómicos e intermoleculares. 3. Explicar as funcións biolóxicas da auga e describir as propiedades desta

que as xustifican. 4. Sinalar de que forma se poden atopar os sales minerais nos seres vivos, indicando

exemplos e coñecendo as súas funcións biolóxicas máis relevantes. 5. Coñecer os procesos de osmose e presión osmótica. 6. Coñecer como funciona un sistema tampón nos seres vivos. 7. Indicar qué é unha dispersión coloidal, os seus compoñentes e algunhas das súas

propiedades.


90

UNIDADE 3. OS GLÍCIDOS OBXECTIVOS 1. Coñecer as principais funcións, característica e clasificación dos glícidos. 2. Entender a isomería e a actividade óptica, diferenciando claramente entre

enantiómeros, epímeros, anómeros e formas dextróxiras (+) e levóxiras 8-). 3. Clasificar os monosacáridos, coñecendo a fórmula dalgún deles. 4. Comprender como se produce a ciclación de pentosas e hexosas. 5. Explicar como se produce a formación do enlace O-glicosídico, describíndoo como

o enlace característico dos disacáridos e polisacáridos.

6. Recoñecer os principais disacáridos de interese biolóxico, a súa estrutura química, función e localización.

7. Coñecer os principais polisacáridos de interese biolóxico. 8. Describir a función dos principais heterósidos. 9. Aplicar no laboratorio os principais métodos de identificación de glícidos. CONTIDOS Conceptos • Glícidos: características, función e clasificación. • Monosacáridos: composición química, isomería, actividade óptica. Clasificación

dos monosacáridos. • Substancias derivadas dos monosacáridos. • Enlace O-glucosídico para a formación de disacáridos e polisacáridos. • Disacáridos. Principais disacáridos de interese biolóxico. • Polisacáridos: estruturais e de reserva. • Heterósidos. • Métodos de identificación de glícidos. Procedementos • Elaboración de fórmulas dos principais glícidos de interese biolóxico. • Ciclación de pentosas e hexosas segundo as proxeccións de Haworth. • Identificación de epímeros, enantiómeros e anómeros de determinados monosacáridos. • Formación de enlaces entre monosacáridos para obter disacáridos e polisacáridos. • Realización de debuxos de amidón, glicóxeno e celulosa. • Identificación das analoxías e diferenzas entre amidón, glicóxeno, celulosa e

quitina. • Comprobar algunhas propiedades dos glícidos que poidan servir para a súa

identificación práctica no laboratorio.

Actitudes • Valoración da importancia dos glícidos desde o punto de vista enerxético. • Interese por coñecer os alimentos ricos en glícidos. • Valorar a necesidade dunha dieta rica en fibra vexetal. • Espírito crítico para identificar erros propagandísticos referentes aos glícidos. • Respecto polas normas de uso do laboratorio. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer as características, función e clasificación dos glícidos. 2. Distinguir a estereoisomería e a actividade óptica de diferentes monosacáridos. 3. Identificar monosacáridos, as súas propiedades e funcións. 4. Comprender o proceso de ciclación dun monosacárido, indicando o nome das

formas anoméricas resultantes. 5. Formular a reacción de formación do enlace O-glicosídico. 6. Identificar a fórmula dun disacárido, así como coñecer a función e localización dos

principais disacáridos de interese biolóxico. Recoñecer os principais polisacáridos de interese biolóxico, establecendo diferenzas entre eles en cando a localización, función e estrutura.

7. Coñecer a función biolóxica dalgúns heterósidos.


91

UNIDADE 4. OS LÍPIDOS OBXECTIVOS 1. Coñecer a heteroxeneidade do grupo dos lípidos e clasificalos. 2. Recoñecer, formulas e clasificar os ácidos graxos, sinalando as súas

características máis relevantes. 3. Identificar e construír a estrutura molecular dun lípido simple e dun lípido

complexo, sinalando as súas funcións biolóxicas. 4. Describir a estrutura molecular dos diferentes tipos de lípidos insaponificables,

sinalando exemplos de cada un e importancia biolóxica. 5. Entender o comportamento dos diferentes tipos de lípidos no medio acuoso, así

como as súas propiedades para a constitución das membranas biolóxicas. 6. Recoñecer as principais funcións dos lípidos. CONTIDOS Conceptos • Os lípidos: concepto e clasificación. • Os ácidos graxos: clasificación e propiedades físicas e químicas. • Os lípidos saponificables: lípidos simples e lípidos complexos. Estrutura e funcións

biolóxicas. • Lípidos insaponificables: isoprenoides, esteroides e prostaglandinas. Estrutura e

funcións biolóxicas. • As funcións dos lípidos. Procedementos • Comparar diferentes criterios de clasificación de lípidos. • Realizar técnicas de detección de presenza de lípidos nos alimentos. • Fabricación de xabón con aceite e sosa cáustica • Comparar a estrutura de diferentes ácidos graxos saturados e insaturados cos

seus puntos e fusión e o seu estado a temperatura ambiente. • Realización de esquemas que representen a estrutura química dos diferentes tipos

de lípidos • Observar a través de distintas experiencias o comportamento dos lípidos en

diferentes medios. • Buscar información sobre a presenza de colesterol en sangue e as enfermidades

que isto provoca.

Actitudes • Valorar a importancia de incorporar acido graxos esenciais na dieta como parte

dunha alimentación completa. • Comprender a importancia dos lípidos como reserva enerxética nos animais. • Valorar o papel do colesterol na constitución das membranas biolóxicas. • Sensibilizar sobre a relación da inxesta de graxas saturadas e as enfermidades

cardiovasculares. • Recoñecemento do proceso de saponificación e esterificación en diversas

aplicacións industriais. • Sensibilizar sobre a importancia da dieta mediterránea e os malos hábitos

alimenticios importados doutras culturas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Describir o concepto de lípidos e clasificalos segundo a súa estrutura. 2. Escribir a fórmula xeral dun ácido graxo, describindo as súas características

químicas. Clasificar os ácidos graxos segundo a presenza ou non de dobres enlaces.

3. Escribir a reacción de esterificación e saponificación. 4. Realizar ou Identificar ou esquemas de lípidos saponificables, coñecer a súa

clasificación e importancia biolóxica. 5. Realizar ou identificar esquemas sinxelos que representen a estrutura molecular

dos lípidos insaponificables, coñecer a súa clasificación e a importancia biolóxica de cada un deles.

6. Coñecer o comportamento dos diferentes tipos de lípidos no medio acuoso, relacionando esta propiedade coa estrutura das membranas biolóxicas.

7. Comprender e coñecer a importancia biolóxica dos lípidos.


92

UNIDADE 5. AS PROTEÍNAS OBXECTIVOS 1. Indicar as características estruturais básicas e as propiedades das unidades

constituíntes das proteínas: os aminoácidos. 2. Clasificar os aminoácidos. 3. Indicar como se forma o enlace peptídico e as peculiaridades do mesmo. 4. Coñecer os diferentes niveis estruturais das proteínas: estrutura primaria,

secundaria, terciaria e cuaternaria. 5. Clasificar as holoproteínas e as heteroporteínas, indicando exemplos de cada

grupo. 6. Describir as propiedades das proteínas, como especificidade, desnaturalización e

solubilidade, explicando a súa importancia biolóxica. 7. Enumerar as funcións das proteínas, indicando exemplos de cada unha delas. 8. Aplicar os principais métodos de identificación de proteínas. CONTIDOS Conceptos • Aminoácidos: Concepto e estrutura xeral. Características. • Clasificación de aminoácidos • Enlace peptídico: características. • Estrutura das proteínas. Relación estrutura e función. • Clasificación das proteínas. • Propiedades das proteínas. • Funcións das proteínas. Procedementos • Formulación de aminoácidos e identificación da súa estrutura química. • Formación de enlaces peptídicos entre diferentes aminoácidos. • Debuxos dos diferentes niveis estruturais de proteínas. • Elaboración de esquemas da clasificación de proteínas en función da súa estrutura

química e función biolóxica. • Estudo experimental da desnaturalización das proteínas da clara de ovo. • Comparación da secuencia de aminoácidos de diferentes especies de seres vivos. • Identificación de proteínas polo método de Biuret e outras probas Actitudes • Valoración da importancia das proteínas, especialmente pola súa especificidade. • Recoñecemento da importancia dos descubrimentos sobre o enlace peptídico. • Interese por coñecer os alimentos ricos en proteínas.

• Valorar a importancia das proteínas como compoñentes estruturais e funcionais das células.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer a fórmula xeral dos aminoácidos, describindo as súas propiedades e

comportamento químico. 2. Clasificar os aminoácidos, sinalando exemplos de cada grupo. 3. Formular a reacción de formación do enlace peptícido, indicando os grupos

implicados. 4. Describir a estrutura primaria, secundaria, terciaria e cuaternaria das proteínas. 5. Coñecer a clasificación de proteínas, citando exemplos de cada grupo e a súa

función correspondente. 6. Comprender as propiedades das proteínas e a súa importancia biolóxica. 7. Describir as diferentes funcións que desempeñan as proteínas con exemplos

concretos.


93

UNIDADE 6. OS ÁCIDOS NUCLEICOS OBXECTIVOS 1. Coñecer a composición e estrutura dos nucleótidos, así como a súa nomenclatura. 2. Comprender como se unen os nucleótidos para formar polinucleótidos, sinalando

os grupos químicos implicados. 3. Comparar ADN e ARN sinalando as súas analoxías e diferenzas en canto a

localización celular, composición, estrutura e función biolóxica. 4. Describir o modelo de Watson e Crick, así como os pasos previos que levaron a

ese descubrimento. 5. Entender como se organiza o ADN en eucariotas e procariotas. 6. Indicar os diferentes tipos de ARN sinalando a súa estrutura e función na síntese

de proteínas. CONTIDOS Conceptos • Nucleósidos e nucleótidos: concepto e composición química. • O enlace fosfodiéster. • Estrutura e función do ADN: a dobre hélice (modelo de Watson e Crick). • Estrutura terciaria do ADN • Ácido ribonuleico (ARN): estrutura e función dos principais tipos. Procedementos • Formulación de nucleótidos. • Formulación de cadeas de polinucleótidos. • Realización dun cadro comparativo entre a estrutura, función e localización do

ADN e ARN. • Resolución de actividades relativas á identificación do tipo de ácido nucleico en

relación con diferentes porcentaxes de bases nitroxenadas. • Construción dun modelo de ADN (forma B). • Extracción e identificación de ADN de diferentes organismos. • Identificación de debuxos mudos sobre a estrutura do ADN e do ARN. • Elaboración de esquemas ou debuxos dos diferentes niveis estruturais e de

empaquetamento do ADN. Actitudes • Valoración da importancia dos ácidos nucleicos nos seres vivos. • Recoñecemento da técnica de desnaturalización e renaturalización para coñecer o

grao de parentesco entre individuos.

• Valoración da importancia do coñecemento da estrutura do ADN como paso previo ao desenvolvemento da enxeñaría xenética.

• Mostrar interese por coñecer os pasos e investigacións previas ao descubrimento da estrutura do ADN.

• Valorar desde o punto de vista ético os avances nos estudos sobre o ADN. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer e nomear os compoñentes dos nucleótidos, así como a forma en que se

unen. 2. Describir entre que grupos se establece o enlace fosfodiéster. 3. Establecer diferenzas entre o ADN e o ARN en canto a localización, composición,

estrutura e función. 4. Describir a estrutura e función do ADN. 5. Coñecer os niveis de organización do ADN en eucariotas e procariotas. 6. Describir a estrutura e función dos diferentes tipos de ARN.


94

UNIDADE 7. A CÉLULA, UNIDADE ESTRUTURAL E FUNCIONAL . O NÚCLEO OBXECTIVOS 1. Coñecer os antecedentes e postulados da teoría celular. 2. Entender que as células presentan unha gran variabilidade de formas, como

resultado de diferentes factores. 3. Diferenciar entre células procariotas e eucariotas, sinalando organismos con este

tipo de organización celular, así como os orgánulos característicos de cada unha. 4. Diferenciar entre células animais e vexetais. 5. Identificar a estrutura do núcleo, así como as súas funcións, diferenciando entre

núcleo interfásico e en división. 6. Recoñecer as distintas partes dun cromosoma e os seus tipos en función da

posición do centrómero. 7. Coñecer os distintos tipos de microscopios así como diferentes técnicas para o

estudo de mostras biolóxicas. CONTIDOS Conceptos • O descubrimento da célula e a teoría celular. • Forma e tamaño das células. • Tipos de organización celular: células procariotas e eucariotas. • O núcleo celular: características e estrutura. • Os cromosomas. • Métodos de estudo da célula: os microscopios. Procedementos • Procura bibliográfica sobre os principais fitos no descubrimento da célula. • Interpretación de imaxes de diferentes tipos de células, relacionándoas coa súa

función. • Elaboración de cadros comparativos entre células procariotas e eucariotas, e entre

células animais e vexetais. • Interpretación de microfotografías ou diapositivas de diferentes tipos de células

procariotas e eucariotas. • Observación ao microscopio de diferentes tipos de células. • Observación de fotografías e debuxos da estrutura nuclear. • Clasificación dos cromosomas en función da posición do centrómero. • Elaboración e interpretación dun cariotipo. • Resolución de problemas relativos ao número de cromosomas. • Cadro comparativo entre os diferentes tipos de microscopios.

Actitudes • Valorar a contribución de diferentes autores á elaboración da teoría celular. • Toma de conciencia da evolución das técnicas de microscopía no avance do

descubrimento da célula. • Recoñecemento e aceptación de que a célula é a unidade anatómica, fisiolóxica e

xenética de todos os seres vivos. • Interese e curiosidade por coñecer a estrutura de diferentes tipos de células. • Recoñecer a importancia do núcleo para a célula eucariota, xa que contén a súa

información xenética completa. • Recoñecer a importancia do estudo dun cariotipo para identificar anomalías

cromosómicas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer e comprender os postulados da teoría celular, así como os principais fitos

no descubrimento da célula. 2. Enumerar as diferenzas e analoxías entre as células eucariotas e procariotas. 3. Indicar as diferenzas e analoxías entre a célula animal da vexetal. 4. Sinalar os distintos compoñentes do núcleo, indicando a súa estrutura e función. 5. Recoñecer as distintas partes dun cromosoma e a súa clasificación en función da

posición do centrómero. 6. Resolver problemas sobre o número e tipos de cromosomas dun individuo. 7. Sinalar diferentes métodos de análises do material biolóxico e diferenciar entre os

diferentes tipos de microscopio.


95

UNIDADE 8. O CITOSOL E AS ESTRUTURAS NON MEMBRANOSA S DA CÉLULA OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia do citosol como medio onde se realizan a maioría das

reaccións metabólicas celulares. 2. Coñecer diferentes inclusións citoplasmáticas características das células. 3. Describir os compoñentes do citoesqueleto e as funcións que levan a cabo. 4. Coñecer a estrutura e función dos ribosomas. 5. Comprender que a matriz extracelular é un produto de secreción celular que

acumula moléculas sintetizadas por esta. 6. Distinguir a parede celular como unha envoltura grosa e ríxida exclusiva das

células vexetais. CONTIDOS Conceptos • O citosol ou hialoplasma. • Inclusións citoplasmáticas. • O citoesqueleto: microfilamentos, filamentos intermedios e microtúbulos. • O centrosoma. • Os ribosomas. • A matriz extracelular. • A parede celular. Procedementos • Observación ao microscopio óptico de diferentes inclusións celulares. • Interpretación de microfotografías e/ou debuxos de cortes lonxitudinais e

transversais de centríolos, cilios e flaxelos. • Elaboración dun mapa conceptual sobre os compoñentes do citoesqueleto e as

funcións que levan a cabo. • Procura bibliográfica sobre o estudo dos microtúbulos no tratamento do cancro. • Realización de esquemas e debuxos sobre os diferentes orgánulos celulares. • Visualización ao microscopio óptico da parede celular de vexetais. Actitudes • Interese por coñecer a estrutura e función dos orgánulos celulares. • Valorar o papel do citoesqueleto como estrutura que contribúe á morfoloxía celular

e á organización dos orgánulos. • Espertar interese pola observación e interpretación de imaxes microscópicas dos

diferentes orgánulos celulares. • Valorar o papel da parede celular como exoesquelerto nas células vexetais.

CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Indicar a estrutura e función do citoplasma. 2. Coñecer os diferentes tipos de inclusións citoplasmáticas e as células que as

presentan. 3. Comparar os diferentes compoñentes do citoesqueleto, sinalando as funcións en

que participan. 4. Recoñecer a través de esquemas ou fotografías a estrutura de centríolos, cilios e

flaxelos. 5. Sinalar a localización, estrutura e función dos ribosomas. 6. Describir a estrutura e función da matriz extracelular das células animais. 7. Recoñecer a importancia da parede celular, a súa estrutura e as funcións que leva

a cabo.


96

UNIDADE 9. A MEMBRANA PLASMÁTICA. ORGÁNULOS MEMBRAN OSOS OBXECTIVOS 1. Coñecer a composición e estrutura da membrana plasmática a través do modelo

do mosaico fluído. 2. Diferenciar os diferentes tipos de transporte a través da membrana. 3. Recoñecer algunhas diferenciacións da membrana plasmática. 4. Identificar os diferentes orgánulos membranosos, a súa localización, estrutura e

funcións. 5. Establecer a relación circulatorio entre os compoñentes do sistema de

endomembranas. 6. Comparar a estrutura e composición de mitocondrias e cloroplastos. CONTIDOS Conceptos • A membrana plasmática. Composición química e estrutura. • O transporte a través da membrana plasmática. • Endocitose e exocytose. • As unións intercelulares. • O retículo endoplasmático. • O aparello de Golgi. • Os lisosomas. • As vacuolas. • Peroxisomas e glioxisomas. • As mitocondrias. • Os cloroplastos. Procedementos • Realización de esquemas gráficos da estrutura da membrana plasmática. • Elaboración de esquemas cos diferentes tipos de transporte, comparándoos entre

si. • Interpretación de microfotografías ou diapositivas dos procesos de exocitose e

endocitose. • Observación de microfotografías de diferentes diferenciacións de membrana. • Interpretación de microfotografías dos diferentes orgánulos membranosos. • Observación ao microscopio de diferentes orgánulos membranosos. • Representar a través de esquemas o paso dunha proteína desde que se sintetiza

ata que é excretada ao exterior celular.

• Realización dun cadro comparativo de analoxías e diferenzas entre mitocondrias e cloroplastos.

Actitudes • Valoración da influencia dos compoñentes da membrana co seu grao de fluidez. • Recoñecer o papel da membrana plasmática no intercambio de substancias co

medio externo. • Curiosidade por observar microfotografías de orgánulos celulares. • Reflexionar sobre a importancia da compartimentalización nas células eucariotas. • Interese e curiosidade por observar ao microscopio os diferentes orgánulos

celulares. • Comprensión da relación entre os compoñentes do sistema de endomembranas. • Recoñecer a importancia das mitocondrias nas células animais e vexetais e a dos

cloroplastos nas células vexetais. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer a composición da membrana plasmática, a súa disposición e propiedades

segundo o modelo do mosaico fluído. 2. Diferenciar os diferentes mecanismos que permiten o paso de substancias a través

da membrana plasmática. 3. Describir os tipos de diferenciacións da membrana plasmática. 4. Coñecer a estrutura, composición e función dos diferentes orgánulos membranosos. 5. Explicar a relación circulatoria que se establece entre os diferentes orgánulos do

sistema de endomembranas. 6. Establecer analoxías e diferenzas en canto a orixe, composición, estrutura e

función de cloroplastos e mitocondrias.


97

UNIDADE 10. O METABOLISMO CELULAR. CATABOLISMO OBXECTIVOS 1. Entender o concepto de metabolismo e os seus tipos, diferenciando entre

catabolismo e anabolismo. 2. Explicar o concepto de encima e describir o papel que desempeñan os cofactores

e coencimas na súa actividade. 3. Recoñecer que a velocidade dunha reacción encimática é función da cantidade de

encima e da concentración de substrato, recoñecendo diferentes factores que afectan á actividade encimática.

4. Definir e localizar celularmente a glucólisis, o ciclo de Krebs, a cadea de transporte electrónico e a fosforilación oxidativa, indicando os substratos iniciais e produtos finais.

5. Entender o interese industrial das fermentacións, comparando as vías anaerobias e aerobias en relación á rendibilidade enerxética e os produtos finais.

6. Localizar celularmente e describir as principais etapas do catabolismo de lípidos, proteínas e ácidos nucleicos.

CONTIDOS Conceptos • O metabolismo. Concepto e tipos. • O ATP. • As encimas: estrutura e función. • Coencimas e vitaminas. • A actividade encimática. • Catabolismo respiratorio dos glícidos: glicólise, ciclo de Krebs e transporte de

electróns na cadea respiratoria. • Fermentacións. • Catabolismo de lípidos, proteínas e ácidos nucleicos. Procedementos • Estudo e interpretación de reaccións de oxidación e redución, localizando o axente

oxidante e redutor. • Estudar a función de determinados encimas en diferentes reaccións metabólicas. • Identificación e clasificación das encimas en diferentes reaccións metabólicas. • Interpretación de gráficas sobre a actividade encimática. • Realización de esquemas das diferentes rutas catabólicas. • Interpretación de esquemas das diferentes rutas metabólicas.

• Comparar as vías anaerobias e aerobias en canto a rendibilidade enerxética e os produtos finais.

• Resolución de exercicios e problemas sobre catabolismo. Actitudes • Valoración da importancia das encimas en bioloxía. • Valorar a importancia das vitaminas no metabolismo. • Recoñecer o déficit ou a ausencia de encimas en determinadas enfermidades ou

alteracións metabólicas. • Comprender a necesidade de levar a cabo unha alimentación sa e equilibrada. • Curiosidade e interese por coñecer a relación entre metabolismo e deporte. • Mostrar interese polo uso industrial das fermentacións. • Actitude crítica fronte ao consumo do alcohol e as drogas e a súa influencia no

metabolismo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Entender o concepto de metabolismo, os seus tipos e as diferenzas entre

catabolismo e anabolismo. 2. Recoñecer a estrutura e compoñentes das encimas, identificando a encima que

cataliza unha determinada reacción. 3. Clasificar os distintos tipos de vitaminas e coñecer a función que realizan. 4. Describir como se produce a actividade encimática, interpretando gráficas de

cinética encimática. 5. Coñecer a localización celular dos etapas do catabolismo dos glícidos, sinalando

produtos iniciais e finais de cada fase, así como balance enerxético de cada unha. 6. Describir os diferentes tipos de fermentación e o seu interese industrial. 7. Localizar e describir as principais etapas do catabolismo dos lípidos, proteínas e

ácidos nucleicos.


98

UNIDADE 11. O ANABOLISMO OBXECTIVOS 1. Diferenciar os organismos segundo o tipo de materia que intercambian co contorno

e a fonte enerxética que utilizan. 2. Recoñecer a importancia biolóxica da fotosíntese, coñecendo as principais

estruturas fotosintéticas que interveñen nese proceso. 3. Coñecer as fases da fotosíntese e a súa localización celular. 4. Analizar os factores que inflúen na fotosíntese. 5. Comprender os procesos quimiosintéticos, indicando os grupos máis importantes

de bacterias que a realizan, establecendo diferenzas cos procesos fotosintéticos. 6. Coñecer os aspectos básicos do anabolismo heterótrofo: significado, localización

celular e importancia biolóxica. CONTIDOS Conceptos • Formas de nutrición nos organismos. • Pigmentos, sistemas de captación de luz e fotosíntese: importancia como proceso

biolóxico. • Etapas do proceso fotosintético: Absorción e conversión da enerxía. Luminosa.

Fixación do anhídrido carbónico e biosíntese de fotoasimiladores. • Factores que inflúen na fotosíntese. • A quimiosíntesis. • Anabolismo heterótrofo: Anabolismo de glícidos. Anabolismo de lípidos.

Anabolismo de aminoácidos. Anabolismo de ácidos nucleicos. Procedementos • Realización dun esquema sobre a clasificación dos organismos segundo a súa forma de

nutrición. • Elaboración de esquemas sobre a estrutura interna dun fotosistema. • Realización dun cadro comparativo entre o fotosistema I e o II. • Realización e interpretación de esquemas das fases da fotosíntese. • Utilización de gráficas para analizar os factores que inflúen no proceso

fotosintético. • Identificación de debuxos mudos sobre a estrutura do ADN e do ARN. • Realización de experiencias de laboratorio sobre o rendemento fotosintético e a

separación de pigmentos fotosintéticos mediante cromatografía. • Resolución de exercicios e problemas sobre anabolismo.

• Realización dun esquema xeral do metabolismo, relacionando as rutas anabólicas e catabólicas.

Actitudes • Valoración da importancia da fotosíntese como soporte de vida na Terra. • Apreciar a importancia dos bosques para o mantemento de vida na Terra. • Curiosidade por coñecer as diferentes fases da fotosíntese, a súa importancia

biolóxica e localización celular. • Interese por coñecer a relación entre as diferentes rutas metabólicas. • Recoñecemento da necesidade de manter unha dieta equilibrada. • Valorar a importancia doutras ciencias (química, física e matemáticas) para a

bioloxía. • Respecto polas normas de uso de material de laboratorio. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Clasificar os diferentes organismos segundo a súa forma de nutrición. 2. Indicar a importancia biolóxica da fotosíntese e coñecer os pigmentos implicados

no proceso así como os compoñentes dos fotosistemas. 3. Diferencias as fases da fotosíntese, coñecendo os produtos iniciais, finais,

localización celular e importancia biolóxica. 4. Coñecer as etapas principais do ciclo de Calvin, a súa localización celular e a súa

importancia biolóxica. 5. Interpretar gráficas dos factores que inflúen no rendemento fotosintético. 6. Describir o proceso de quimiosíntese, comparando eses procesos cos

fotosintéticos en canto a fonte de enerxía utilizada e organismos implicados. 7. Coñecer algúns exemplos de rutas anabólicas, a súa relación coas rutas

catabólicas, a súa localización celular, significado e importancia biolóxica.


99

UNIDADE 12. A REPRODUCIÓN CELULAR OBXECTIVOS 1. Distinguir as diferentes etapas na vida dunha célula, coñecendo as súas

peculiaridades. 2. Entender o significado das diferentes fases do ciclo celular. 3. Analizar as modalidades de división do núcleo e do citoplasma, establecendo

diferenzas entre as células animais e vexetais. 4. Comparar os procesos de reprodución sexual e asexual establecendo as vantaxes

e inconvenientes de cada un deles. 5. Recoñecer as diferentes etapas da meiose, comprendendo os acontecementos

que teñen lugar en cada unha delas. 6. Establecer diferenzas entre os procesos de mitose e meiose. 7. Relacionar a meiose e fecundación coa variabilidade xenética. 8. Distinguir os diferentes ciclos biolóxicos. CONTIDOS Conceptos • A vida da célula. • O ritmo da reprodución celular. • O ciclo cellular. • A división celular ou fase M. A reprodución: asexual e sexual. • A meiose. • Os ciclos biolóxicos. Procedementos • Analizar fotografías das diferentes etapas da vida da célula. • Interpretación de gráficos sobre a variación do contido de ADN ao longo do ciclo

celular. • Debuxar as distintas fases da mitose e a meiose para dotacións cromosómicas

determinadas, tanto en células animais como en vexetais. • Interpretación de fotografías de diferentes etapas da mitose e a meiose. • Confeccionar preparacións microscópicas sobre as diferentes fases da mitose. • Comparar a reprodución asexual e asexual, indicando vantaxes e inconvenientes de

cada una. • Realización dun cadro comparativo entre os procesos de mitose e meiose. • Debuxar e interpretar diferentes ciclos biolóxicos. Actitudes • Valoración das consecuencias de que unha célula divídase sen control.

• Consideración das vantaxes e inconvenientes da reprodución sexual e asexual. • Interese pola observación ao microscopio das diferentes etapas da mitose e a

meiose. • Comprensión da relación entre meiose e reprodución sexual. • Toma de conciencia das aplicacións do estudo da mitose e a meiose. • Interese por coñecer os ciclos biolóxicos de diferentes epecies. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer as etapas da vida dunha célula, así como as súas características

principais. 2. Describir as diferentes etapas do ciclo celular, sinalando o que ocorre en cada

unha delas. 3. Describir as fases da división celular, cariocinese e citocinese, e recoñecer as súas

diferenzas entre células animais e vexetais 4. Comprender os procesos de reprodución sexual e asexual, sinalando as vantaxes

e inconvenientes de cada unha delas. 5. Recoñecer e representar de forma esquemática as etapas da meiose para unha

determinada dotación cromosómica, tanto en células animais coma en vexetais. 6. Coñecer as diferenzas e analoxías entre os procesos de división celular mitótica e

meiótica. 7. Distinguir os tres tipos biolóxicos, sinalando as etapas haploides e diploides do

mesmo, así como o momento en que se produce a meiose.


100

UNIDADE 13. A XENÉTICA MENDELIANA OBXECTIVOS 1. Coñecer os conceptos básicos e a terminoloxía empregada en xenética. 2. Explicar os experimentos de Mendel e a súa interpretación, aplicándoo á

resolución de problemas cun e dous caracteres. 3. Coñecer a teoría cromosómica da herdanza, segundo a cal os cromosomas son os

portadores da información xenética. 4. Entender o concepto de ligamiento e recombinación, interpretando o seu

significado biolóxico. 5. Explicar a determinación xenética do sexo e coñecer a existencia de caracteres

dos que a herdanza está ligada ao sexo. 6. Interpretar árbores xenealóxicas e coñecer a herdanza dalgunhas enfermidades na

especie humana. 7. Coñecer os fundamentos xenéticos da determinación dos grupos sanguíneos. CONTIDOS Conceptos • Xenética. Conceptos básicos. As experiencias de Mendel. • As leis de Mendel. • Teoría cromosómica da herdanza. • O ligamiento e os mapas cromosómicos. • A herdanza do sexo. • Xenética humana. Árbores xenealóxicas. • A herdanza dos grupos sanguíneos. • Herdanza ligada ao sexo. • Caracteres influídos polo sexo. Procedementos • Elaborar unha breve historia da xenética, sinalando os fitos fundamentais desde

Mendel ata os nosos días. • Resolución de problemas de xenética dun e dous caracteres. • Interpretar mapas cromosómicos sinxelos. • Elaboración e interpretación de árbores xenealóxicas. • Estudo dalgúns caracteres observables nos diferentes membros da familia. • Elaboración e interpretación de cariotipos. • Relacionar os matrimonios consanguíneos e o aumento da frecuencia de herdar

determinadas enfermidades.

• Procura bibliográfica dos mecanismos de determinación do sexo en diferentes especies.

• Comparación dos mecanismos de determinación do sexo. Actitudes • Reflexión sobre as circunstancias persoais e materiais en que investigaba Mendel

e comparalas coas dos investigadores actuais. • Recoñecemento das matemáticas e a informática nos estudos xenéticos. • Reflexionar sobre as implicacións éticas dos estudos xenéticos. • Recoñecemento das implicacións éticas da manipulación de xenes humanos. • Valoración da importancia dos coñecementos xenéticos nas investigacións

policiais. • Valoración da diversidade xenética como un mecanismo de adaptación ao medio. • Respecto cara ás persoas con algún tipo de anomalía xenética. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer os conceptos básicos de xenética. 2. Resolución de problemas de xenética, interpretando as leis de Mendel. 3. Describir a teoría cromosómica da herdanza. 4. Comprender o concepto de ligamiento e recombinación, interpretando o seu

significado biolóxico. 5. Explicar os mecanismos de determinación do sexo en diferentes organismos. 6. Construír e interpretar árbores xenealóxicas. 7. Resolución de problemas de herdanza ligada ao sexo e caracteres influídos polo

sexo na especie humana. 8. Aplicar o concepto de alelismo múltiple á resolución de problemas dos grupos

sanguíneos.


101

UNIDADE 14. O ADN, PORTADOR DA MENSAXE XENÉTICA OBXECTIVOS 1. Coñecer os fitos fundamentais no coñecemento do ADN como molécula portadora

da información xenética. 2. Describir o mecanismo xeral de replicación, coñecendo a función dos encimas

implicados no mesmo e as diferenzas entre células procariotas e eucariotas. 3. Comprender en que consiste a expresión da mensaxe xenética a partir do dogma

central da bioloxía molecular. 4. Describir a natureza e características do código xenético. 5. Describir o proceso de tradución, indicando as diferenzas entre células procariotas

e eucariotas. 6. Explicar a tradución da mensaxe xenética e coñecer as diferenzas entre células

procariotas e eucariotas. 7. Entender que o proceso de expresión xénica se atopa altamente regulado. CONTIDOS Conceptos • O ADN como molécula portadora da información xenética. • Duplicación do ADN. Mecanismos de duplicación. • O dogma central da bioloxía molecular. • O código xenético. • Tradución. Desenvolvemento do proceso. Diferenzas entre procariotas e

eucariotas. • Tradución. Desenvolvemento do proceso. • A regulación da expresión xenética. Procedementos • Análise e interpretación do experimento de Griffith e Messelson e Stahl. • Utilización de vídeos para entender os procesos de replicación, transcrición e

tradución. • Elaboración de debuxos esquemáticos dunha pinza de replicación. • Manexo do código xenético. • Elaboración de cadros comparativos entre os procesos de duplicación, tradución e

transcrición en células procariotas e eucariotas. • Resolver exercicios prácticos sobre tradución e transcrición. • Resolver casos concretos de regulación xénica segundo o modelo do operón.

Actitudes • Interese por coñecer os experimentos de Grifith, Messelson e Sthal e Beadle e

Tatum. • Recoñecer que o ADN é a molécula portadora da información xenética. • Valorar a importancia biolóxica do proceso de duplicación. • Valorar a importancia biolóxica de coñecer os procesos de transcrición e tradución. • Curiosidade por coñecer os feitos que levaron ao descubrimento do código

xenético. • Aceptar que os coñecementos sobre a síntese de proteínas e a regulación xénica

son incompletos. • Recoñecer a universalidade do código xenético. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñecer ao ADN como molécula portadora da información xenética. 2. Coñecer as características xerais da duplicación do ADN e establecer as

diferenzas en células procariotas e eucariotas. 3. Explicar con claridade o fluxo de información xenética nos seres vivos. 4. Coñecer os mecanismos de transcrición e tradución, indicando as diferenzas entre

células procariotas e eucariotas. 5. Resolver exercicios prácticos de replicación, transcrición, tradución, de aplicación

do código xenético, así como a elaboración e interpretación de esquemas dos procesos dados.

6. Sinalar as diversas formas de regulación da expresión xénica en células procariotas (modelo do operón) e en células eucariotas.


102

UNIDADE 15. ALTERACIÓNS DA INFORMACIÓN XENÉTICA OBXECTIVOS 1. Coñecer o concepto de mutación e clasificar as mutacións segundo diferentes

criterios. 2. Describir os distintos tipos de mutacións xénicas, cromosómicas e xenómicas. 3. Coñecer diferentes axentes mutaxénicos e algúns dos efectos que producen. 4. Relacionar mutación e cancro. 5. Comprender e explicar que as mutacións son necesarias, pero non suficientes,

para explicar o proceso evolutivo. 6. Comprender que o estudo xenético das poboacións se basea no coñecemento das

súas frecuencias xenotípicas e das súas frecuencias xénicas. 7. Coñecer os mecanismos polos que se orixinan novas especies. CONTIDOS Conceptos • As mutacións. • As mutacións xénicas. • As mutacións cromosómicas. • As mutacións xenómicas. • Axentes mutaxénicos. • A mutación e o cancro. • A mutación e a evolución. • A xenética de poboacións: Lei de Hardy e Weinberg. • A especiación. Procedementos • Realizar esquemas e mapas conceptuais sobre os diferentes tipos de mutacións. • Introducir mutacións xénicas a unha determinada secuencia de ADN para observar

as súas consecuencias. • Observación de cariotipos humanos con anomalías xenéticas. • Visualización de diapositivas sobre diferentes tipos anomalías humanas. • Elaboración dunha listaxe de produtos químicos que supostamente teñan efectos

mutaxénicos. • Proxección de vídeos sobre evolución e especiación. • Facer cálculos de aplicación da lei de Hardy e Weinberg e aplicalos á xenética de

poboacións. • Estudar casos concretos sobre selección natural e especiación (Pinzóns de

Darwin, tartarugas galápagos, etc.).

Actitudes • Valorar a importancia das mutacións no proceso evolutivo. • Establecer hábitos de vida saudable para evitar a incorporación de axentes

mutaxénicos no organismo. • Recoñecer que moitas das variedades que se empregan en agricultura son o

resultado de alteracións no número de cromosomas. • Recoñecer a relación entre determinados tipos de cancro e as mutacións. • Valorar adecuadamente as teorías evolucionistas. • Identificar as actividades que favorezan a aparición de axentes mutaxénicos. • Respecto polas persoas que mostran algún tipo de mutación. • Asumir os postulados científicos con respecto cara ás crenzas relixiosas e

posturas éticas persoais. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Establecer os distintos tipos de mutacións e o seu fundamento, así como os

efectos que producen algunhas delas. 2. Describir os diferentes tipos de axentes mutaxénicos, así como as accións que

levan a cabo. 3. Establecer a relación entre cancro e ADN así como os factores que interveñen no

desenvolvemento dun tumor. 4. Analizar a contribución das mutacións ao proceso evolutivo. 5. Explicar os factores nos que se basea o estudo xenético das poboacións. 6. Entender o concepto de especie e o proceso de especiación.


103

UNIDADE 16. OS MICROORGANISMOS OBXECTIVOS 1. Entender o concepto de microorganismo, coñecer os grupos nos que se engloban

e apreciar a súa diversidade e heteroxeneidade. 2. Coñecer as características estruturais, fisiolóxicas e os principais grupos de

microorganismos procariotas. 3. Coñecer as principais características estruturais, fisiolózicas e os principais grupos

de microorganismos eucariotas. 4. Describir a estrutura, composición e forma de infección das formas acelulares. CONTIDOS Conceptos • Concepto e tipos de microorganismos. • Os microorganismos procariotas: As bacterias: estrutura bacteriana, fisioloxía

bacteriana e tipos de bacterias. As arqueobacterias. • Os microorganismos eucariotas: Algas microscópicas. Protozoos. Fungos

microscópicos. • Formas acelulares: Os virus: estrutura e ciclo dos virus. Viroides. Prións. Procedementos • Observación de diapositivas de diferentes microorganismos. • Construción dun cadro comparativo entre as características dos diferentes grupos

de microorganismos. • Elaboración de esquemas da morfoloxía de bacterias e arqueobacterias. • Investigación sobre os posibles beneficios que nos poden reportar as bacterias. • Procura bibliográfica sobre a estrutura, fisioloxía, hábitat e importancia de

diferentes microorganismos procariotas e eucariotas. • Observación ao microscopio de microorganismos. • Interpretación de microfotografías de diferentes virus. • Interpretación de esquemas do ciclo lítico e lisoxénico de diferentes virus. Actitudes • Apreciar o valor e beneficio dos microorganismos. • Interese por observar microorganismos que poden apreciarse a primeira ollada. • Comprender a importancia da tinción de Gram para observar bacterias. • Mostrar interese por coñecer os avances logrados no estudo dos

microorganismos. • Recoñecemento das implicacións éticas e morais dos resultados das

investigacións biolóxicas.

• Respecto polas normas de uso do laboratorio. • Valorar a importancia do estudo dos microorganismos e das formas acelulares. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explicar o concepto de microorganismo, sinalando os principais grupos que

engloba. 2. Describir a estrutura e función de bacterias e arqueobacterias. 3. Indicar as características e exemplos dos diferentes grupos de bacterias e

arqueobacterias. 4. Describir a estrutura e función dos microorganismos eucariotas. 5. Explicar o papel acelular dos virus, indicando a súa estrutura e clasificación. 6. Describir os ciclos líticos e lisoxénico dos virus, establecendo as principais

diferenzas existentes entre eles. 7. Coñecer a existencia e particularidades de viroides e prións.


104

UNIDADE 17. MICROORGANISMOS: ENFERMIDADES E BIOTECN OLOXÍA OBXECTIVOS 1. Diferenciar distintos tipos de enfermidades infecciosas segundo a súa distribución

e incidencia, comprendendo como se produce unha infección microbiana. 2. Coñecer os modos de transmisión dos microorganismos, os seus mecanismos de

entrada no hospedador e indicar tipos de enfermidades producidas por microorganismos.

3. Describir as diferentes técnicas de manipulación dos microorganismos: cultivo, crecemento, control e observación.

4. Analizar as aplicacións da biotecnoloxía na produción de substancias terapéuticas, alimentos, no medio ambiente e na enxeñaría xenética.

5. Coñecer e comparar algúns produtos obtidos dos microorganismos mediante fermentadores industriais.

6. Avaliar o papel que exercen os microorganismos nos diferentes ciclos bioxeoquímicos, coñecendo os factores que inflúen niso.

CONTIDOS Conceptos • Os microorganismos patóxenos: enfermidades infecciosas, infección microbiana e

factores de virulencia. • As enfermidades infecciosas: vías de transmisión e entrada. • Métodos de estudo, control e cultivo de microorganismos. • A biotecnoloxía microbiana: os microorganismos e a fermentación, a produción de

substancia terapéuticas, o control de pragas, a industria alimentaria, a enxeñaría xenética e a depuración de augas residuais.

• Os microorganismos e os ciclos bioxeoquímicos. Procedementos • Procura bibliográfica de grandes epidemias e pandemias ao longo da historia. • Debate de noticias de prensa sobre a aparición de epidemias e pandemias

(malaria, gripe A, etc.) • Investigación das enfermidades microbianas máis frecuentes no seu contorno. • Utilización de técnicas elementais de cultivo e control de microorganismos. • Procura bibliográfica das técnicas utilizadas na industria alimentaria para o control

de microorganismos. • Comparar os distintos tipos de microorganismos e técnicas utilizadas nas

industrias alimentarias, farmacéuticas e químicas. • Elaboración de esquemas globais sobre os diferentes ciclos bioxeoquímicos.

Actitudes • Valorar a importancia da prevención de enfermidades. • Recoñecemento da importancia de utilizar cultivos puros para observar

microorganismos. • Respecto polas persoas afectadas por enfermidades infecciosas. • Fomentar a observación e experimentación. • Toma de conciencia do papel dos microorganismos, ou parte deles, co fin de obter

produtos de interese para as persoas e o medio. • Valorar a importancia dos microorganismos para os ecosistemas e as persoas,

recoñecendo que non só son prexudiciais polo seu papel nas enfermidades infecciosas.

CRITERIO DE AVALIACIÓN 1. Explicar os conceptos de patóxeno, biota normal, microorganismo oportunista,

enfermidade infecciosa e zoonose. 2. Explicar os mecanismos de entrada dos patóxenos no hospedador e os factores

de virulencia. 3. Sinalar a enfermidade e a forma de transmisión de determinados

microorganismos. 4. Describir os principais métodos utilizados para o cultivo, manipulación e control de

microorganismos. 5. Coñecer os obxectivos e procedementos empregados na biotecnoloxía para a

produción de substancia terapéuticas, alimentos, no medio ambiente e na enxeñaría xenética.

6. Sinalar o papel dos microorganismos nos ecosistemas, analizando a súa contribución nos diferentes ciclos bioxeoquímicos.


105

UNIDADE 18. O PROCESO INMUNITARIO OBXECTIVOS 1. Recoñecer os mecanismos de defensa inespecíficos, distinguíndoos dos

específicos. 2. Comprender o concepto de inmunidade e as formas de adquirila. 3. Indicar os órganos, células e moléculas do sistema inmunitario, e a súa

organización tisular e orgánica. 4. Comparar a resposta inmunitaria humoral e a resposta inmunitaria celular. 5. Comprender os mecanismos de acción do sistema inmune diferenciando entre

resposta primaria e secundaria. CONTIDOS Conceptos • Defensas non específicas. Barreiras primarias. Barreiras secundarias. • A inmunidade: natural e artificial • Sistema inmunitario. Células do sistema inmunitario. Os órganos linfoides.

Antíxenos e anticorpos. • Mecanismos de acción do sistema inmune. A resposta inmune. Reacción antíxeno-

anticorpo. O sistema de complemento. O interferón. Procedementos • Análise de texto sobre a historia da inmunoloxía. • Proxección dun vídeo sobre defensas específicas e inespecíficas. • Realización dun esquema sobre o resposta inflamatoria. • Elaboración dun esquema sobre os tipos de inmunidade. • Realización dun esquema da estrutura dos anticorpos. • Interpretación de microfotografías de diferentes células do sistema inmunolóxico. • Elaboración de mapas conceptuais sobre as células do sistema inmunolóxico. • Interpretación de esquemas sobre a resposta humoral e celular. • Interpretación de esquemas sobre a resposta inmune primaria e secundaria. • Determinación dos grupos ABO e factor Rh. Actitudes • Valoración da importancia do sistema inmune e do seu correcto funcionamento

para o mantemento da vida. • Interese por coñecer o valor das probas inmunolóxicas para detectar determinadas

enfermidades. • Recoñecer a importancia da investigación no campo da inmunoloxía para tratar ou

previr enfermidades.

• Respecto polas normas de uso do laboratorio. • Valorar a importancia da doazón de sangue. • Valorar os descubrimentos anteriores como base para a inmunoloxía moderna. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Sinalar os mecanismos de defensa inespecíficos. Indicar os seus compoñentes e

os mecanismos empregados. 2. Coñecer os distintos tipos de inmunidade, sinalando exemplos de cada unha

delas. 3. Enumerar os compoñentes do sistema inmunitario e indicar a súa función. 4. Diferenciar a resposta humoral e a celular. 5. Definir os conceptos de antíxeno e anticorpo e describir a súa natureza. 6. Diferenciar entre resposta inmune primaria e secundaria. 7. Explicar os mecanismos de acción do sistema de complemento e do interferón.


106

UNIDADE 19. ANOMALÍAS DO SISTEMA INMUNITARIO OBXECTIVOS 1. Coñecer a resposta autoinmunitaria e que consecuencias teñen para o organismo. 2. Recoñecer a hipersensibilidad e a inmunodeficiencia como unha reacción excesiva

ou deficiente, respectivamente, da resposta inmunitaria. 3. Identificar as principais características das células cancerosas, a súa relación co

sistema inmunolóxico, así como coñecer os métodos de prevención e detección precoz.

4. Comprender os procesos inmunitarios que interveñen no rexeitamento de transplante de órganos.

5. Valorar a dimensión ética e social dos transplantes de órganos. 6. Coñecer os principais tratamentos de inmunoterapia. Diferenciar entre soros e

vacinas. CONTIDOS Conceptos • As enfermidades autoinmunes. • A hipersensibilidade: as alerxias. • Inmunodeficiencias. • O cancro e o recoñecemento inmunolóxico. • Inmunoloxía dos transplantes. • A Inmunoterapia. • O soros e as vacinas. Procedementos • Procura bibliográfica de enfermidades autoinmunes, hipersensibilidade e

inmunodeficiencias. • Realización de esquema sobre os procesos de alerxia. • Procura bibliográfica sobre a Sida: descubrimento, historia, vacina… • Elaboración dunha listaxe dos principais axentes carcinóxenos e os métodos para

previr o cancro. • Análise dos problemas éticos e sociais dos transplantes de órganos. • Análise dos problemas éticos e sociais da doazón de órganos. • Realización dun cadro comparativo entre soros e vacinas. • Procura bibliográfica sobre os diferentes tipos de vacinas que se utilizan na

actualidade.

Actitudes • Adquirir hábitos de comportamento que contribúan a manter un bo estado das

nosas defensas así como evitar situacións de risco para o sistema inmune. • Respecto polas persoas que sofren algún tipo de patoloxía relacionada co sistema

inmunolóxico. • Recoñecer e valorar normas de conduta que poidan ocasionar o contaxio da

SIDA.. • Mostrar interese por coñecer os últimos descubrimentos contra o cancro e a Sida. • Interese por coñecer as principais solucións que achega o medicamento para loitar

contra as enfermidades inmunolóxicas. • Valorar a importancia preventiva da vacinación. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Definir o concepto de autoinmunidade, sinalando algunhas enfermidades

autoinmunes. 2. Definir o concepto de hipersensibilidade, diferenciar os seus dous tipos principais e

explicar os mecanismos de aparición das alerxias. 3. Diferenciar entre inmunodeficiencias conxénitas e adquiridas. Sinalar algúns

exemplos. 4. Explicar os efectos da Sida no sistema inmunolóxico, sinalando os mecanismos de

transmisión do VIH e as formas de evitar o seu contaxio. 5. Explicar como se desenvolve un tumor e os mecanismos de control inmunitario

destes. 6. Diferenciar os diferentes tipos de enxertos, así como as causas implicadas na

aparición de tumores. 7. Indicar os principais tratamentos para suplir deficiencias do sistema inmunolóxico

ou para evitar o rexeitamento de transplantes. 8. Comparar as vantaxes e inconvenientes da sueroterapia e a vacinación, sinalando

os diferentes tipos de vacinas.


107

UNIDADE 20. ALTERACIÓNS DA BIOTECNOLOXÍA: BIOTECNOL OXÍA E ENXEÑARÍA XENÉTICA OBXECTIVOS 1. Coñecer o campo de actuación da enxeñaría xenética e as súas principais

técnicas. 2. Recoñecer as aplicacións da enxeñaría xenética, a biotecnoloxía e a clonación,

coñecendo algúns produtos de interese farmacéutico ou industrial obtidos mediante a manipulación xenética de organismos.

3. Describir a clonación de seres vivos e as súas aplicacións. 4. Describir os anticorpos monoclonais, expondo as súas aplicacións terapéuticas e

na investigación. 5. Expor os obxectivos e logros do Proxecto Xenoma Humano. 6. Coñecer e valorar as implicacións éticas e sociais dos avances no campo da

biotecnoloxía, a enxeñaría xenética e a clonación. CONTIDOS Conceptos • Técnicas de enxeñaría xenética. • Aplicacións da enxeñaría xenética. • A clonación de seres vivos. • Os anticorpos monoclonais. • O Proxecto Xenoma Humano. • Riscos e implicacións éticas da biotecnoloxía. Procedementos • Realización de esquemas dos pasos seguidos nun proxecto de enxeñaría

xenética. • Simular procesos de enxeñaría xenética e clonación. • Realización de traballos bibliográficos sobre aplicacións actuais da biotecnoloxía. • Elaboración de esquemas de clonación de diferentes organismos. • Consultar na Web últimos descubrimentos e aplicacións das células nai. • Comparación de datos obtidos dos proxectos xenoma de diferentes organismos. • Elaboración dun cadro comparativo sobre as vantaxes e inconvenientes de

Proxecto Xenoma Humano.

• Análise critica sobre textos xornalísticos ou de divulgación científica de organismos transxénicos, Proxecto Xenoma Humano e clonación.

• Recollida de información sobre as repercusións sociais e económicas da biotecnoloxía e a enxeñaría xenética.

• Debates sobre aspectos éticos sobre diferentes aplicacións da enxeñaría xenética, a clonación e o Proxecto Xenoma Humano.

Actitudes • Mostrar interese polos avances no campo da enxeñaría xenética. • Adquisición de hábitos de rigorosidade na aplicación do método científico

(observación, formulación de hipótese, realización de experiencias, etc. • Valorar desde o punto de vista ético os avances no campo da biotecnoloxía, a

enxeñaría xenética e a clonación. • Desenvolver unha actitude crítica sobre a comercialización de organismos

transxénicos sen os estudos previos sobre a inocuidade nas persoas e o medio. • Interese polas aplicacións dos futuros descubrimentos sobre o xenoma humano. • Valorar desde o punto de vista ético os avances nos estudos sobre o Proxecto

Xenoma Humano. • Ser conscientes da necesidade dunha lexislación que controle a investigación e

comercialización de produtos e alimentos obtidos por enxeñaría xenética. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Coñecer as principais ferramentas e os pasos que se seguen nun proxecto sinxelo

de enxeñaría xenética. 2. Indicar algunhas das aplicacións da enxeñaría xenética en agricultura, farmacia,

sanidade, alimentación e en procesos de interese ambiental. 3. Definir a clonación e as células nai, sinalando o seu interese biolóxico, e interpretar

os pasos seguidos nun proceso de clonación de organismos. 4. Definir anticorpo monoclonal e explicar as súas aplicacións. 5. Explicar o significado e importancia do Proxecto Xenoma Humano. 6. Sinalar as repercusións económicas, sociais e éticas que expón á nosa sociedade

a manipulación xenética.


108

CONTIDOS MÍNIMOS DE BIOLOXÍA DE 2º BACHARELATO Dado que é unha materia da que os alumnos se poden examinar na Selectividade, os contidos mínimos veñen determinados polo Grupo de Traballo de Ciencias da Terra e pódense consultar na páxina web da CIUG CONTIDOS MÍNIMOS ESIXIBLES Bloque I - Método científico - Compoñentes químicos,da celula. - Enlaces: tipos, estructura ,propiedades e función - Bioelementos e oligoelementos: características - Auga e sales minerais: importancia e propiedades - Características das dispersións : difusión, ósmose e diálise - Recoñecer os principais tipos de macromoléculas e as súas propiedades. - Identificación da presencia de biomoléculas en mostras biolóxicas Bloque II - Teoría celular - Organización e estructura celular: Envolturas celulares.O citoplasma. Citosol e orgánulos. - Orgánulos de membrana simple.Orgánulos de dobre membrana.O núcleo e o seu interior. - Identificación de orgánulos por microscopía óptica e electrónica. Tamaños relativos - Modelo celular procariota e eucariota.Diferencias entre células animais e vexetais - A división celular: mitose. Identificación das distintas fases e as súas características - A membrana plasmática e a súa funcion nos intercambios celulares. Bloque III - O metabolismo: Biocatalizadores, concepto de anabolísmo e catabolísmo - Respiración celular, concepto importancia e diferenciar vias aeróbias das anaeróbias. - Rendibilidade enerxética, productos finais e interes industrial das fermentacións - A fotosíntese: fases oscura e luminosa, produtos obtidos, balance enerxético e estructuras celulares implicadas. - Quimiosíntese Bloque IV - Xenética mendeliana. - A meiose, importancia na reproducción sexual e a súa relación coa evolución - O ADN , estructura , concepto de xene. - Características do Código Xenético Transcripción e tradución xenética en procariotas e eucariotas. - Enxenería xenética. Transxénicos. Xenómica e proteómica. - Mutacións - As mutacións: tipos, axentes mutáxenos. Relación entre mutación e evolución e o cancro. - Teoría cromosómica da herdanza. Herdanza do sexo e a ligada o sexo. Resolución de problemas sinxelos de xenetica mendeliana.


109

Bloque V - Formas de vida dos microorganismos:virus y bacterias. Características estructurais e funcionais. - Relación dos microorganismos cos:Ciclos Bioxeoquímicos e a súa relación co medio natural , aplicacións industriais e farmaceúticas. - Microorganismos e enfermedades infecciosas. Bloque VI - Concepto de inmunidade. Tipos de resposta inmune. O sistema inmunitario - Defensas específicas - Concepto de antíxeno. Inmunidade celular e humoral. - Células implicadas Memoria inmunolóxica. - Os anticorpos. Estructura e función. Mecanismos de actuación. - Características da resposta inmune - Inmunidade natural e artificial: Soros e vacunas. - Alteracións no sistema inmune. Bloque VI - A Biotecnoloxía. - Enxeniería xenética. - Transplante de órganos



- O traballo científico: a materia viva e o seu estado

- Os bioelementos, a auga e os sales minerais

- Os glícidos

- Os lípidos

- As proteínas

- Os ácidos nucleicos

- A célula, unidade estrutural e funcional. O núcleo

- O citosol e as estruturas non membranosas da célula

- A membrana plasmática. Orgánulos membranosos

- O metabolismo celular. Catabolismo

- O anabolismo

- A reprodución celular

- A xenética mendeliana

- O ADN, portador da mensaxe xenética

- Alteracións da información xenética

- Os microorganismos

- Microorganismos: enfermidades e biotecnoloxía

- O proceso inmunitario

- Anomalías do sistema inmunitario

- Alteracións da biotecnoloxía: biotecnoloxía e enxeñería xenética


110







RELACIÓN PERSOAL




111


Cualificación:



CUALIFICACIÓN GLOBAL 2º BACHARELATO

Probas escritas e/ou controis orais 80-100%

Caderno de aula , prácticas e traballos específicos Ata 20%


Promoción:

• Promocionarán aqueles alumnos e alumnas que teñan as tres avaliacións aprobadas • Cada avaliación terá alomenos unha recuperación da materia correspondente. • A final do curso haberá unha recuperación xeral de toda a materia, de todos os xeitos o alumnado que teña superado con suficiencia algún bloque de

materia non terá que examinarse del, segundo o criterio do profesor/a correspondente.

112

5. PLAN DE SUPERACIÓN DE MATERIAS PENDENTES NA ESO E BACHARELATO As liñas básicas do plan de traballo para a superación de materias pendentes son as seguintes:

- O Xefe do Departamento entregará ao alumnado unhas fichas de repaso da materia pendente con indicacións sobre a materia a recuperar. - Reunións informativas e de orientación sobre as probas de recuperación: procedementos, materiais, modelos de exame, temporalización… - O alumnado deberá cumprimentar as actividades de reforzo. - Realización das probas parciais ou final se é o caso. - Entrega das fichas cumprimentadas.

Para facilitar ao máximo a recuperación das materias pendentes ao alumnado nestas circunstancias poranse en marcha as seguintes actuacións: - Como procedemento ordinario realizarase unha partición da materia a recuperar en dúas partes. Durante o primeiro e o segundo trimestre facilitarase ao

alumnado os boletíns con actividades e indicacións sobre a materia a recuperar. Estes boletíns deberán ser entregados debidamente cumprimentados o día do exame correspondente.

- O Xefe do Departamento, estará a disposición deste alumnado nos recreos para resolver calquera dúbida que se presente.

As actividades de avaliación para superar as materias pendentes son: - Dous controis parciais, que serán convocados un en xaneiro e outro en marzo que versarán sobre os contidos esixibles propostos na programación anual. - Para superar a materia pendente os alumnos e alumnas deberán entregar debidamente cumprimentados os boletíns e aprobar os dous controis. - Aqueles que non cumpran as condicións anteriores poderán presentarse a os exames finais de toda a materia que serán convocados no mes de maio e no mes

de setembro.

Os criterios para superar as materias pendentes pola avaliación continua son: - Superar as probas parciais, ou no seu defecto a proba final sobre a materia pendente. - Entregar debidamente cumprimentadas as tarefas contidas nos dous boletíns. De non ser así, deberán ser entregados durante o exame final de maio ou de

setembro segundo corresponda.

Os alumnos de PDC e de PMAR que teñan a Bioloxía de cursos anteriores pendente serán avaliados mediante o traballo diario no Ámbito Científico-Técnico, de xeito que se un alumno supera os obxectivos do curso actual terá automaticamente superada a Bioloxía dos cursos anteriores. En caso contrario o profesor poderá optar por outros instrumentos de avaliación (probas, traballos...) para determinar se se supera algún nivel pendente.

6. PROCEDEMENTOS PARA A REALIZACIÓN DA AVALIACIÓN I NICIAL No inicio do curso farase unha avaliación inicial en tódolos niveis cuxo principal obxectivo é a unha detección das ideas previas do alumnado, comprobar que métodos de traballo coñecen e que información poseen sobre algúns conceptos moi xerais. Isto permitiranos concretar e adaptar os aspectos metodolóxicos da nosa labor docente ao nivel e necesidades do noso alumnado.

A avaliación inicial ten como finalidade determinar o punto de partida da intervención do profesorado.

Os aspectos a diagnosticar poden ser: os coñecementos e procedementos previos necesarios, as concepcións alternativas, as estratexias de razoamento, o campo semántico do vocabulario e tamén as actitudes e hábitos de traballo.

Os procedementos que usaremos para conseguir o exposto anteriormente serán:

- Preguntas abertas orais ou escritas , que faciliten a verbalización das formas de interpretar un fenómeno. - Probas obxectivas e de resposta breve, para constatar o grao de desenvolvemento individual das competencias . - Solicitude de informes ós titores, orientación e profesorado do/s curso/s anterior/es.


113

- Xuntas de avaliacións iniciais.

Isto levarase a cabo tamén nas unidades didácticas, insistindo na detección de errores conceptuais e, no proceso de aprendizaxe significativa, sendo indispensable a conexión da nova aprendizaxe cos coñecementos previos do alumno/a.

7. METODOLOXÍA DIDÁCTICA A organización do proceso de ensino e aprendizaxe esixe ao profesorado da etapa adoptar estratexias didácticas e metodolóxicas .Baseadas fundamentalmente na realización por parte do alumnado de actividades encamiñadas a que adquiran os contidos e obxectivos que se propoñen para cada curso, e a cooperación mediante as actividades de grupo.

O papel do profesorado será o de deseñar as actividades (ou dar pautas para que as deseñen os alumnos), dinamizar os grupos, moderar as postas en común e dirixir o proceso de elaboración de conclusións.

Na realización deste proxecto didáctico na Educación Secundaria, teremos en conta os principios metodolóxicos a fin de conseguir aprendizaxes significativas.

A educación secundaria obrigatoria debe combinar o principio dunha educación común para todo o alumnado coa atención á diversidade e ten especial relevancia a definición das competencias básicas que comezaron a desenvolverse na etapa anterior, que serán completadas na educación secundaria obrigatoria e deberán ser alcanzadas por todo o alumnado para a realización persoal, a incorporación satisfactoria á vida adulta e o desenvolvemento dunha aprendizaxe permanente ao longo da vida.

A metodoloxía didáctica do bacharelato favorecerá a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo, a autonomía e a capacidade para traballar en equipo e para aplica-los métodos apropiados de investigación. Asemade, subliñará a relación dos aspectos teóricos das materias coas súas aplicacións prácticas.

Os profesores atenderán ós principios pedagóxicos que inspiran as ensinanzas do currículo e a didáctica específica das materias que imparten.:

• Partir do nivel de desenvolvemento do alumnado

• Asegurar a construcción de aprendizaxes significativos

• Realizar aprendizaxes significativos por si sós: Empregarase unha metodoloxía constructivista que permita acadar coñecementos significativos mediante a participación activa dos alumnos/as no seu proceso de aprendizaxe baixo a dirección orientadora e integradora do profesor/a.

• Modificar os esquemas de coñecemento

• Intentar establecer relacións entre a información nova recibida e os seus esquemas de coñecemento xa existentes

O desenvolvemento dos contidos vaise facer, cunha perspectiva globalizadora, lóxica, sistemática e interdisciplinar, a través de actividades amplas e globais que faciliten a comprensión e interiorización dos contidos, ao tempo que estimulan o emprego, comprensión e interpretación da linguaxe verbal e a linguaxe icónica.

As actividades e procedementos estarán adaptadas aos obxectivos do currículo e ás capacidades reais do alumnado. A organización dos procedementos seguirá a secuencia das fases do procedemento científico: planificación, investigación, interpretación e aprendizaxe, e comunicación de resultados


114

8. MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS • Libros de texto:

TÍTULO CURSO EDITORIAL ISBN

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 1º ESO (LOMCE) Obradoiro. Santillana 978-84-9972-444-7

CIENCIAS DA NATUREZA 2º ESO (LOE) Oxford 978-8467371406

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 3º ESO (LOMCE) Obradoiro. Santillana 978-84-9972-417-1

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 4º ESO (LOE) Oxford 978-8467371758

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA 1º Bacharelato (LOMCE) Obradoiro. Santillana 978-84-9972-445-4

BIOLOXÍA 2º Bacharelato (LOE) Obradoiro. Santillana 978-84-8224-871-4

• Fichas de traballo elaboradas polo profesorado e que o alumnado resolverá sobre o soporte do seu caderno de clase.

• MAVS e TICS

• Libros, xornais e revistas.

• Material de laboratorio de Bioloxía e Xeoloxía.

• Recursos do entorno próximo.

9. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE A normativa obriga as administracións educativas de dispoñer de todos os medios necesarios para que todo o alumnado alcance o máximo desenvolvemento persoal, intelectual, social e emocional. Os devanditos recursos deben facer posible tamén que aquel alumnado que requira unha atención educativa diferente á ordinaria, por presentar necesidades educativas especiais, por dificultades específicas de aprendizaxe, polas súas altas capacidades intelectuais, por incorporarse tarde ao sistema educativo, ou por condicións persoais ou de historia escolar; alcancen tamén o devandito máximo.

Para atender á Diversidade e aos Alumnos con Necesidade Específica de Apoio Educativo temos que adaptar o noso ensino á aprendizaxe de todos e cada un deles. É dicir, debemos incluír a todos os alumnos dentro da actividade ordinaria do grupo, pero á vez, prestar (directa ou indirectamente) unha atención máis individualizada a aqueles que o necesiten. Para iso dispoñemos de diversas medidas incluídas nun abano que vai dende as máis ordinarias ás máis específicas. Así, para aqueles casos máis simples, podemos atender á diversidade mediante pequenas modificacións a nivel metodolóxico e/ou de recursos. Podemos implementar actividades de reforzo ou de ampliación, podemos agrupar os alumnos de diferentes maneiras para favorecer a súa aprendizaxe, variar os estilos de ensino, e utilizar recursos didácticos específicos que faciliten a aprendizaxe e/ou permitan afondar nela.

No caso de que as medidas máis xerais non fosen suficientes para atender á diversidade, contamos con outras medidas cun carácter máis específico. Por un lado, a nivel organizativo podemos contar cun desdobre, ou coa intervención dun profesor de apoio. A nivel curricular contamos con dúas grandes medidas, unha que só modifica elementos non prescritivos do currículo para adaptarnos ás demandas do alumnado, o reforzo educativo; e outra que si modifica elementos prescritivos do currículo ademais de necesitar a autorización da Inspección Educativa, a Adaptación Curricular Significativa. A devandita Adaptación, non só pode facer referencia ao


115

alumnado que presente maiores dificultades para a aprendizaxe, senón que tamén poden servir para o alumnado que presente unha maior facilidade para esa aprendizaxe, como sería o caso das Adaptacións Curriculares de Ampliación e de Enriquecemento. Todas estas medidas de atención á diversidade, e outras non citadas, deberán ser postas en práctica unha vez que levemos a cabo o terceiro nivel de concreción curricular, a Programación de Aula. Será nese momento, cando debamos reflectir nas nosas Unidades Didácticas, aquelas medidas de atención á diversidade que mellor favorezan a aprendizaxe de todos os nosos alumnos.

10. ELEMENTOS TRANSVERSAIS A comprensión lectora, a expresión oral e escrita, a comunicación audiovisual, as tecnoloxías da información e da comunicación, o emprendemento, e a educación cívica e constitucional traballaranse en todas as materias, sen prexuízo do seu tratamento específico nalgunhas das materias de cada etapa.

Fomentarase o desenvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres, a prevención da violencia de xénero ou contra persoas con discapacidade, e os valores inherentes ao principio de igualdade de trato e non discriminación por calquera condición ou circunstancia persoal ou social.

Do mesmo xeito, promoverase a aprendizaxe da prevención e resolución pacífica de conflitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social, así como dos valores que sustentan a liberdade, a xustiza, a igualdade, o pluralismo político, a paz, a democracia, o respecto aos dereitos humanos, o respecto por igual aos homes e ás mulleres, e ás persoas con discapacidade, e o rexeitamento da violencia, a pluralidade, o respecto ao Estado de dereito, o respecto e a consideración ás vítimas de calquera tipo de violencia.

En calquera caso, na área de Bioloxía e Xeoloxía faremos fincapé especial nos seguintes elementos transversais :

• Comprensión lectora

• Expresión oral e escrita

• Comunicación audiovisual

• O tratamento das Tecnoloxías da Información e da Comunicación

• Emprendemento: análise e interpretación de datos e elaboración de conclusións razoadas

• Valores persoais: respecto os compañeiros do traballo en grupo e aos demais equipos

11. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Para o presente curso académico están previstas as seguintes actividades extraescolares:

LUGAR CURSOS

- Visita a un Espazo natural. TODOS/AS

- Charla dun experto en temas científicos. TODOS/AS

- Visita a un equipamento de divulgación científica. 4º ESO-1º BAC-2º BAC


116

Para a organización das actividades seguimos dous criterios claros:

- Intentarase emprazalas de xeito que “impacten” ou alteren as actividades lectivas ordinarias o menos posible e coordinar con outros departamentos.

- Potenciar unha maior implicación do alumnado no proceso de organización e desenvolvemento das actividades.

12. PROCEDEMENTO PARA ACREDITAR OS COÑECEMENTOS NEC ESARIOS PARA CURSAR A MATERIA DE “BIOLOXÍA” DE 2º DE BACHARELATO O alumnado de 2º de Bacharelato que curse Bioloxía precisará dunha acreditación dos coñecementos previos de Bioloxía e Xeoloxía de 1º para poder ser avaliado.

Esta acreditación poderá realizarse cursando e aprobando a materia correspondente de 1º Bioloxía e Xeoloxía ou, mediante o desenvolvemento e superación de traballos deseñados polo departamento de Bioloxía e Xeoloxía, que versarán sobre aqueles contidos incluídos na materia de primeiro e dos que parte a citada materia de segundo.

13. INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINO E A PRÁCTICA DOCENTE

Procedementos e instrumentos que utilizaremos para avaliar o proceso do ensino e a práctica docente serán:

- A reflexión en base aos resultados de aprendizaxe obtidos. - A reflexión despois de cada avaliación en base aos datos estadísticos dos resultados obtidos e gráficas comparativas, nas reunións de departamento. - Finalmente, unha avaliación final que quedará reflictida na memoria de final de curso.

Nos tres momentos anteriores teremos que considerar os seguintes indicadores:

� Grao de consecución dos obxectivos, contidos programados e competencias básicas. � Consecución dos estándares de aprendizaxe. � Adecuación da temporalización establecida. � Nivel de satisfacción do profesorado coa metodoloxía deseñada. � Grao de satisfacción dos alumnos e as familias do grupo.

14. MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACI ÓN DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA

A programación debe ser flexible, axeitada a cada curso e revisable cada ano en función do alumnado e dos resultados.

Na avaliación participarán todos os profesores do Departamento e realizaranse consultas a determinados alumnos/as mediante cuestionarios de resposta aberta.

O seguimento da programación anual realizarase:

- Mensualmente: seguemento da temporalización e consecución de obxectivos en cada unha das áreas e niveis educativos, coa finalidade de ir adaptándoa ó longo do curso, modificando os procedementos e/ou a metodoloxía de ser necesario, para chegar a todo o alumnado. Analizaranse especificamente as dificultades acaecidas ca finalidade de deseñar medidas correctoras axeitadas para superalas. En función das conclusións poderán realizarse modificacións da programación que serán avisadas puntualmente ó alumnado.


117

- Trimestralmente: Análise dos resultados obtidos en cada unha das avaliacións por parte do alumnado e os niveis acadados con respecto á programación didáctica.

- Anualmente: Memoria anual sobre a marcha da programación didáctica, os seus niveis de consecución e os posibles cambios a realizar nela para a súa mellora.

15. ACCIÓNS PREVISTAS DE ACORDO CO PLAN LECTOR Dende o departamento de Bioloxía e Xeoloxía sumámonos ao obxectivo de potenciar o hábito e habilidades lectoras, traballar pola mellora da comprensión oral e escrita, e o enriquecemento do vocabulario en xeral - científico en concreto - do noso alumnado; contribuír, en definitiva, co Plan Lector do noso centro.

As accións previstas de acordo co Plan Lector son as seguintes:

- A realización de moitas e variadas lecturas ao longo do curso imprescindibles na docencia da nosas materias. Estando éstas ubicadas en cada tema do libro de texto, con temática variada e complementaria ao tema.

- Realización de lecturas na aula dunha ampla variedade de textos científicos, artigos de actualidade, pasaxes de libros, etc. Dentro deste epígrafe e dende o departamento de Bioloxía e Xeoloxía, potenciarase a utilización de artigos de prensa relativos a temas acordes coas nosas materias. Co fin de desenvolver a capacidade de comprensión lectora de forma cada vez máis autónoma no noso alumnado se realizarán actividades seguindo orientacións facilitadas polo profesorado. Os criterios para seleccionar os artigos de prensa que poidan ser máis motivadores ou enriquecedores para os alumnos serán preferentemente:

� Artigos sobre temas de actualidade especialmente relevantes e adecuados para ao nivel curricular do alumnado. � Artigos sobre temas especialmente significativos en relación coas nosas materias aínda que non estean de candente actualidade nese momento

(problemática ambiental, innovación tecnolóxica... � Artigos referentes ao desenvolvemento histórico da ciencia. � Artigos sobre o patrimonio natural de Galicia.

En ocasións o tema tratado no texto poderase ver apoiado por materiais audiovisuais ou mediante recursos informáticos eficaces para a aclaración e a motivación. A localización temporal dos textos en ocasións estará condicionada por datas significativas para os nosos temas, algo que ademais proporciona un ambiente social que facilita coñecer o tema en cuestión.

- A promoción da lectura de forma individualizada, a través da realización de traballos monográficos de investigación .

- Actividades de educación documental e de traballo das competencias básicas.

16. ACCIÓNS PREVISTAS DE ACORDO CO PLAN DE INTEGRA CIÓN DAS TIC As novas tecnoloxías da información e da comunicación son imprescindibles na docencia das Ciencias da Natureza. Durante o presente curso utilizaranse e promoveranse de distintas formas:

- Utilízarase o proxector para presentar diversos materiais audiovisuais como presentacións en Power Point, animacións Flash, imaxes fixas, etc.

- Utilízarase a conexión a internet para realizar pescudas “on line” que serán visualizadas por toda a clase xa que no laboratorio dispoñemos dun ordenador conectado a un proxector.


118

- Para a realización de traballos monográficos recomendarase ao alumnado a realización de pescudas na rede cos ordenadores do centro. Recomendaranse páxinas web para ampliación de coñecementos sobre os temas de estudo.

17. PROCEDEMENTO DE INFORMACIÓN DA PROGRAMACIÓN AO ALUMNADO No inicio de curso o profesorado do departamento elaborará información básica relativa á programación didáctica para dala a coñecer á comunidade educativa e para garantir a súa publicidade .

Esta información básica incluirá os obxectivos, contidos e criterios de avaliación do curso correspondente, os mínimos esixibles para obter unha valoración positiva, os criterios de cualificación e os procedementos de avaliación da aprendizaxe.

O proceso de información levarase a cabo na aula pola profesor/a en cada unha das materias que imparta e manterase sempre dispoñible a programación para consulta do alumnado no laboratorio.

DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS - Espinheira · - Para as materias de 2º e 4º de ESO: Decreto...

Documents

Transcript of DEPARTAMENTO DE CIENCIAS NATURAIS - Espinheira · - Para as materias de 2º e 4º de ESO: Decreto...