CentenarioCentenario dada profesoraprofesora DonaDona … Escola... · 2010. 4. 16. · súasúa...

5
Núm. Núm. 68 68 Tres Tres muIleres muIleres normalistas normalistas A historia historia da da Normal Normal de de Pontevedra Pontevedra é a historia historia de de tres tres mulleres: mulleres: Ernestina Ernestina Otero, Otero, Jo- Jo- sefa sefa Rosón Rosón e María María Padrón. Padrón. Xunto Xunto a outras outras e outros outros de de me- me- nor nor relevo, relevo, elas elas constituían constituían a verdadeira verdadeira "trinidade" "trinidade" claus- claus- tral tral do do Maxisterio Maxisterio para para homes homes e mulleres. mulleres. Eran Eran elas elas as as que que levaban levaban a dirección dirección real real e, e, so- so- bor bor de de todo, todo, fáctica fáctica daquela daquela Escola. Escola. Tres Tres mulleres mulleres ben ben di- di- ferentes ferentes polo polo seu seu carácter carácter e estilo estilo pedagóxico pedagóxico ... ... Delas Delas fa- fa- lábase lábase sempre sempre coidando coidando es- es- pecialmente pecialmente poñer poñer o artigo artigo diante diante... ... A Rosón Rosón e a Padrón Padrón eran eran demasiado demasiado serias serias e in- in- quisitorias. quisitorias. Dura Dura e rigorosa rigorosa a Rosón, Rosón, dunha dunha acentuadísima acentuadísima relixiosidade relixiosidade e excesivo excesivo for- for- malismo. malismo. Elegante Elegante e sensible sensible a Padrón, Padrón, anque anque dunha dunha certa certa opacidade opacidade pedagóxica. pedagóxica. Ha- Ha- bía bía entreámbalas entreámbalas dúas dúas unha unha guerra guerra segreda segreda e unha unha paz paz concertada. concertada. Da Da Rosón Rosón reci- reci- bíamos bíamos un un coñocemento coñocemento meti- meti- culoso culoso das das terras terras de de España España e da da Padrón, Padrón, espléndidas espléndidas lectu- lectu- ras ras dos dos clásicos clásicos da da literatura. literatura. Pedagoxía Pedagoxía e Historia Historia da da Edu- Edu- cación cación eran eran as as disciplinas disciplinas da da Otero. Otero. Outra Outra pedagoxía pedagoxía e un un concepto concepto diferente diferente da da educa- educa- ción. ción. A clase clase e a estirpe estirpe peda- peda- góxica góxica da da Otero Otero aparece aparece co- co- rroborada rroborada no no redescubrimen- redescubrimen- to to que que del dela fixen fixen recentemen- recentemen- te te ao ao traverso traverso dos dos seus seus arqui- arqui- vos vos fa,miliares: fa,miliares: corresponden- corresponden- cia cia con con Luis Luis de de Zulueta, Zulueta, auda- auda- ces ces iniciativas iniciativas republicanas, republicanas, apuntes apuntes interesantísimos interesantísimos so- so- bre bre un un novo novo concepto concepto de de es- es- cola cola rural, rural, desterros desterros ... ... E un un discreto discreto e fondo fondo sentimento sentimento relixioso, relixioso, nunca nunca exhibido exhibido con con ostentación. ostentación. Unha Unha relixiosida- relixiosida- de de que que hoxe hoxe teríamos teríamos que que si- si- tuar tuar na na órbita órbita da da teoloxía teoloxía da da liberación. liberación. iE iE as as súas súas notas notas de de clase! clase! Releéndoas Releéndoas agora, agora, tri trin- n- ta ta e tantos tantos anos anos dempois, dempois, ato- ato- po po ají ají claros claros sinais sinais dos dos homes homes da da Institución Institución Libre Libre de de Ense- Ense- ñanza. ñanza. Aromas Aromas de de Giner, Giner, Cos- Cos- sío sío e Castillejo. Castillejo. Interpreta- Interpreta- cións cións comúns. comúns. Como Como un un vello vello latexo latexo humanista. humanista. Algo Algo que que na na súa súa voz voz doce doce e suave, suave, adquiri- adquiri- ría ría o ton ton dunha dunha experiencia experiencia e unhas unhas ilustracións ilustracións brutalmen- brutalmen- te te apoucadas apoucadas polo polo drama drama da da guerra. guerra. HERMINIO HERMINIO BARREIRO BARREIRO E. E. Otero, Otero, de de estudanta. estudanta. Emestlna Emestlna Otero Otero y C. C. Ramón Ramón coas coas alumnas alumnas de de Ourense Ourense nunha nunha excursión excursión á TOX8. TOX8. Centenario Centenario da da profesora profesora Dona Dona Ernestina Ernestina Otero' Otero' o Oeu Oeu clases clases das das Escalas Escalas Normales Normales de de Ourense Ourense e Pontevedra Pontevedra Correspóndeme Correspóndeme amín amín introdúcir introdúcir e organizar organizar dentro dentro destas destas páxinas páxinas unha unha serie serie de de colaboracións colaboracións que, que, dende dende diversos diversos pontos pontos de de Galicia, Galicia, tratan tratan de de rescatar rescatar da da clandestinidade clandestinidade unha unha das das biografías biografías femeninas femeninas máis máis salientables salientables da da nosa nosa educación educación contemporánea. contemporánea. O centenario centenario do do seu seu nacemento, nacemento, acaecido acaecido o 23 23 de de outubro outubro pasado, pasado, é unha unha disculpa disculpa para para dar dar unha unha maior maior difusión difusión ó seu seu perfil perfil humano humano e' e' profesional, profesional, que que xa xa fora fora situado situado co co artigo artigo de de Herminio Herminio Barreiro Barreiro sobre sobre "Tres "Tres mulleres mulleres normalistas". normalistas". E ste ste artigo artigo foi foi presentado presentado no no recente recente coloquio coloquio so- so- bre bre "Mujer "Mujer y Educación Educación en en España España (1868-1975)", (1868-1975)", do do cal cal reproducimos reproducimos algúns algúns párrafos párrafos en en columna columna a parte. parte. Tampouco Tampouco se se pode pode reducir reducir á celebración celebración do do centenario, centenario, ó estudo estudo que que prepara prepara o seu seu neto, neto, Manolo Manolo Pu- Pu- ga. ga. O centenario centenario cecais cecais fose fose o móvil móvil para para que que Anxo Anxo Porto Porto Ucha, Ucha, Carmen Carmen Pereira Pereira e eu eu mesmo mesmo collamos collamos con con certo certo en- en- tusiasmo tusiasmo a tarefa tarefa de de aportar aportar no- no- vos vos datos datos que, que, por por falla falla de de una una producción producción bibliográfica bibliográfica exten- exten- se, se, atópanse atópanse nas nas fontes fontes máis máis insospeitadas insospeitadas como como os os seus seus apuntes apuntes de de clase, clase, a testemuña testemuña dos dos compañeiros compañeiros e compañei- compañei- ras, ras, a lembranza lembranza dos dos seus seus alumnos. alumnos. Especial Especial interés interés gar- gar- dan dan os os dez dez anos anos longos longos de de des- des- terro terro en en Ourense, Ourense, de de impoten- impoten- cia cia diante diante dun dun réxime réxime de de antipe- antipe- dagoxía dagoxía que que tiña tiña secuestradas secuestradas as as grandes grandes esperanzas esperanzas postas postas por por tódolos tódolos educadores educadores libres libres na na Segunda Segunda República. República. Ernestina Ernestina Elena Elena Otero Otero Sestelo Sestelo nacía nacía en en Redondela Redondela no no 23 23 de de outubro outubro de de 1890, 1890, un un mes mes que que sería sería propenso propenso ás ás revolucións. revolucións. Ela Ela querendo querendo facer facer honra honra ó mes mes en en que que naceu, naceu, caracterízase caracterízase dende dende nova nova por por ser ser unha unha muller muller emancipada, emancipada, protagonista protagonista do do seu seu propio propio destino. destino. Cando Cando leo leo a súa súa traxectoria traxectoria estudiantil, estudiantil, lém- lém- brome brome de de cando cando escribín escribín "Anto- "Anto- niá niá Ortiz, Ortiz, primeira primeira muller muller ins- ins- pectora". pectora". En En ámbalas ámbalas duas duas noto noto un un interés interés especial especial por por desem- desem- peñar peñar papeis papeis nos nos que que tiveran tiveran a exclusiva exclusiva os os homes. homes. Son Son toda toda unha unha provocación provocación ó ensino ensino de- de- cominómico, cominómico, anclado anclado en en estruc- estruc- turas turas medievais. medievais. Primeiro Primeiro fanse fanse mestras mestras superiores, superiores, das das que que xa xa cobraban cobraban 13 13 pesos pesos ó mes mes e ca- ca- seque seque podían podían pagar pagar a pensión. pensión. Loitan Loitan contra contra esa esa situación situación de de indignidade indignidade do do maxisterio, maxisterio, mili- mili- tando tando no no asociacionismo asociacionismo inci- inci- piente. piente. Máis Máis eso eso non non abondaba; abondaba; dan dan o salto salto de de ingresar ingresar na na Es- Es- cuela cuela de de Estudios Estudios Superiores Superiores del del Magisterio, Magisterio, na na sección sección de de Ciencias Ciencias cando cando o "normal" "normal" sería sería ingresar ingresar na na de de Letras Letras ou ou Labo- Labo- res. res. Codéanse, Codéanse, pois, pois, cos cos Luzu- Luzu- riaga, riaga, Barnés, Barnés, ou ou o noso noso Vicen- Vicen- te te Risco. Risco. Ají Ají recibiron recibiron un un forte forte pouso pouso científico científico e tamén tamén huma- huma- nístico, nístico, .da .da man man de de Ortega Ortega e Gasset Gasset ou ou de de Luis Luis de de Zulueta. Zulueta. Tremendo Tremendo contraste contraste entre entre a "educación "educación de de señoritas" señoritas" ,(he- ,(he- rencia rencia dos dos tempos tempos de de dominio dominio da da nobleza nobleza cortesana), cortesana), que que re'- re'- cibían cibían as as mozas mozas distinguidas distinguidas cas cas vilas vilas e cidades cidades galegas galegas e a formación formación universitaria universitaria elexida elexida polas polas ilustres ilustres pedagogas. pedagogas. Non Non era era habitual habitual o en ensino sino en en galego, galego, mesmo mesmo nos nos círculos círculos máis máis concientizados concientizados (o (o propio propio Risco Risco ensinaba ensinaba en en castelán), castelán), polo polo que que é moi moi probable probable que que dona dona Ernestina Ernestina estivise estivise de de acor- acor- do do coa coa "norma", "norma", neste neste ponto. ponto. Solpréndenos, Solpréndenos, no no obstante, obstante, co- co- mo mo unha unha das das mulleres mulleres firmante firmante do do Manifesto Manifesto dos dos intelectuais intelectuais galegos galegos en en favor favor do do Estatuto Estatuto de de Autonomía, Autonomía, xunto xunto coa coa María María Pé- Pé- rez, rez, en en febreiro febreiro de de 1933. 1933. En En am- am- plos plos sectores sectores do do maxisterio maxisterio ain- ain- da da se se argumentaba argumentaba que que a Auto- Auto- nomía nomía podía podía supoñer supoñer a volta volta ÓS ÓS tristes tristes tempos tempos de de dependencia dependencia dos dos Concellos. Concellos. Este Este medo medo non non afectaba afectaba ás ás mentes mentes vangar- vangar- distas. distas. Para Para as as autoridades autoridades da da Repú- Repú- blica, blica, dona dona Ernestina Ernestina era era a per- per- soa soa máis máis idónea idónea de de cara cara á pos- pos- ta ta en en marcha marcha dunha dunha reforma reforma educativa educativa en en profundidade. profundidade. Por Por elo, elo, IIe IIe confiaron confiaron as as dúas dúas institu- institu- cións cións máis máis importantes: importantes: a Esco- Esco- la la de de Maxisterio Maxisterio (directora (directora nos nos últimos últimos meses meses do do primeiro primeiro bie- bie- nio), nio), e o Condello Condello Provincial Provincial de de Primeiro Primeiro Ensino Ensino (presidenta (presidenta de de 1933 1933 a 1935). 1935). Algo Algo semellante semellante pasou pasou en en Orense, Orense, poñendo poñendo a dona dona Concha Concha Ramón Ramón e a Ma- Ma- nuel nuel Maceda, Maceda, respectivamente, respectivamente, nestes nestes cargos. cargos. X.M. X.M. CID CID Asúa súa presencia presencia no no Consello Consello Provincial Provincial No No Consello Consello Provincial, Provincial, mentres mentres Manuel Manuel Maceda Maceda era era blanco blanco das das críticas críticas máis máis duras duras por por parte parte do do maxisterio maxisterio pro- pro- gresista, gresista, dona dona Ernestina Ernestina cónqueríu cónqueríu levar levar adiante adiante os os seguin- seguin- tes tes propósitos: propósitos: fomento fomento da da asistencia asistencia á escala, escala, impulso impulso das das construccións construccións escolares, escolares, ampliación ampliación da da educación educación de de adul- adul- tos, tos, apoio apoio e alento alento ós ós consellos consellos municipais, municipais, cooperación cooperación coas coas xuntas xuntas municipais municipais na na utilización utilización dos dos campos campos agrícolas agrícolas experimentais, experimentais, dos dos talleres talleres artesanais artesanais e industriais industriais relaciona- relaciona- dos dos ca ca desenrolo desenrolo do do país, país, fomento fomento do do es es tuda tuda e investigación investigación .das .das características características históricas, históricas, xeográficas xeográficas e culturais culturais de de Ga- Ga- licia. licia. En En síntese, síntese, pódese pódese decir decir que que levou levou ó máximo máximo exponente exponente a pedagoxía pedagoxía recibida recibida da da ILE. ILE. e da da Escala Escala de de Estudios Estudios Superio- Superio- res res do do Maxisterio, Maxisterio, non non decepcionóu decepcionóu os os seus seus amigos amigos gale- gale- guistas guistas e respondeu respondeu á confianza confianza depositada depositada nela nela pala pala Repú- Repú- blica. blica. Represión Represión e desterro desterro o cerco cerco posta posta polo polo réxime réxime franquista franquista á familia familia de de dona dona Er- Er- nestina nestina Otero Otero supón supón un un exem- exem- plo plo máis máis de de que que a represión represión foi foi tan tan inxusta inxusta como como salvaxe. salvaxe. O seu seu irmán irmán Pedro, Pedro, alcalde alcalde republica- republica- no no de de Redondela, Redondela, morreu morreu en en novembro novembro do do trinta trinta e seis. seis. O seu seu home, home, Luis Luis Pereira, Pereira, foi foi perse- perse- guido guido e torturado torturado até até a súa súa mor- mor- te te en en xuño xuño de de 1937. 1937. O seu seu irmán irmán Gustavo Gustavo e o seu seu cuñado cuñado Xosé Xosé Pereira, Pereira, condeados condeados a pena pena de de morte, morte, lago lago conmutada conmutada por por ca- ca- dea dea perpetua. perpetua. As As súas súas irmáns irmáns Lola Lola e Esperanza Esperanza tamén tamén sufriron sufriron diversas diversas sancións. sancións. Ernestina Ernestina Otero, Otero, ó igual igual que que tantos tantos outros outros ensinantes, ensinantes, non non poido poido principiar principiar con con normalida- normalida- de de o curso curso académico académico 1936-37. 1936-37. Quedou Quedou suspendida suspendida de de empre- empre- go go e soldo soldo a 10 10 de de novembro novembro de de 1936, 1936, por por manterse manterse nas nas súas súas teses teses democráticas democráticas e progre- progre- sistas. sistas. A situación situación seme/laba seme/laba pouco pouco doada doada para para manter manter pos- pos- turas turas de de resistencia: resistencia: físicamen- físicamen- te te diminuta, diminuta, coa coa familia familia rota, rota, constantes constantes ataques ataques á casa casa e á botica botica familiar familiar por por negáranse negáranse a asistir asistir ás ás "manifestacións "manifestacións pa- pa- trióticas trióticas ". ". res res conquire conquire sacar sacar adiante adiante o que que quedaba quedaba da da súa súa casa, casa, pa- pa- gar gar as as contínuas contínuas multas, multas, axudar axudar ás ás familias familias dos dos presos presos coñeci- coñeci- dos dos e mesmo mesmo dos dos presos presos de de San San Simón Simón e doutras doutras cadeas. cadeas. Na Na súa súa casa casa chega chega a constituir- constituir- se se un un "roupeiro" "roupeiro" para para facilitar facilitar vestimenta vestimenta ós ós propios propios presos. presos. O seu seu futuro futuro como como formadora formadora de de formadores formadores dependía dependía da da ar- ar- bitrariedade bitrariedade das das Comisións Comisións de de Depuración: Depuración: o 12 12 de de xuño xuño de de 1937 1937 deciden deciden separala separala definiti- definiti- vamente vamente do do ensino ensino e dala dala de de baixa baixa no no escalafón. escalafón. Nunha Nunha revi- revi- sión sión en en decembro decembro de de 1939, 1939, de- de- ciden ciden repoñela repoñela no no cargo, cargo, con con traslado traslado forzoso forzoso e inhabilitación inhabilitación para para cargos cargos directivos. directivos. A Normal Normal de de Outense Outense vese vese así así beneficiada beneficiada por por esta esta medi- medi- da, da, podendo podendo contar contar durante durante máis máis de de 10 10 anos anos ca ca Maxisterio Maxisterio dunha dunha das das profesionais profesionais máis máis ín- ín- tegras tegras da da súa súa historia. historia. Atrás Atrás quedflba quedflba nunha nunha cuneta cuneta o carpo carpo sen sen vida vida de de quen quen fora fora profesor profesor de de Ciencias Ciencias nos nos anos anos da da Répú- Répú- b/ica, b/ica, Jacinto Jacinto Santiago; Santiago; atrás atrás quedaban quedaban as as amenas amenas clases clases de de Pedagoxía Pedagoxía de de Don Don Emilio Emilio Amor; Amor; atrás atrás quedaba quedaba o nacionalismo nacionalismo de de Don Don Vicente, Vicente, se se ben ben pode- pode- rían rían falar falar del del cando cando ninguén ninguén es- es- coitase; coitase; en en fin, fin, xa xa pasara pasara o des- des- terro terro a Lugo Lugo de de Dona Dona Antonia Antonia Ortiz Ortiz e as as sancións sancións impostas impostas a Manuel Manuel Maceda Maceda e Concepción Concepción Ramón, Ramón, con con quenes quenes podía podía em- em- pezar pezar unha unha amizade amizade tamén tamén clandestina. clandestina. Todo Todo o que que valese valese a pena pena tería tería que que manterse manterse clan- clan- destino, destino, agardando agardando os os tempos tempos que que só só os os máis máis fortes fortes chegaron chegaron a coñecer. coñecer. Dona Dona Ernestina Ernestina mo- mo- rreu rreu en en 1956, 1956, sen sen apenas apenas perci- perci- bir bir a suavización suavización do do franquis- franquis- mo, mo, mais mais algo algo /le /le transmitía transmitía os os seus seus alumnos, alumnos, dun dun xeito xeito empá- empá- tico tico e informal, informal, que que /les /les levaba levaba a intuir intuir modelos modelos de de educación educación di- di- ferentes. ferentes. En En paz paz descanse descanse do- do- na na Ernestina. Ernestina.

Transcript of CentenarioCentenario dada profesoraprofesora DonaDona … Escola... · 2010. 4. 16. · súasúa...

  • Núm.Núm. 6868

    TresTres muIleresmuIleres normalistasnormalistas

    AA historiahistoria dada NormalNormal dede PontevedraPontevedra éé aa historiahistoria dede trestres mulleres:mulleres: ErnestinaErnestina Otero,Otero, JoJosefasefa RosónRosón ee MaríaMaría Padrón.Padrón. XuntoXunto aa outrasoutras ee outrosoutros dede memenornor relevo,relevo, elaselas constituíanconstituían aa verdadeiraverdadeira "trinidade""trinidade" clausclaustraltral dodo MaxisterioMaxisterio parapara homeshomes ee mulleres.mulleres. EranEran elaselas asas queque levabanlevaban aa direccióndirección realreal e,e, sosoborbor dede todo,todo, fácticafáctica daqueladaquela Escola.Escola. TresTres mulleresmulleres benben didiferentesferentes polopolo seuseu caráctercarácter ee estiloestilo pedagóxicopedagóxico...... DelasDelas fafalábaselábase sempresempre coidandocoidando esespecialmentepecialmente poñerpoñer oo artigoartigo diantediante...... AA RosónRosón ee aa PadrónPadrón eraneran demasiadodemasiado seriasserias ee ininquisitorias.quisitorias. DuraDura ee rigorosarigorosa aa Rosón,Rosón, dunhadunha acentuadísimaacentuadísima relixiosidaderelixiosidade ee excesivoexcesivo forformalismo.malismo. EleganteElegante ee sensiblesensible aa Padrón,Padrón, anqueanque dunhadunha certacerta opacidadeopacidade pedagóxica.pedagóxica. HaHabíabía entreámbalasentreámbalas dúasdúas unhaunha guerraguerra segredasegreda ee unhaunha pazpaz concertada.concertada. DaDa RosónRosón recirecibíamosbíamos unun coñocementocoñocemento metimeticulosoculoso dasdas terrasterras dede EspañaEspaña ee dada Padrón,Padrón, espléndidasespléndidas lectulecturasras dosdos clásicosclásicos dada literatura.literatura. PedagoxíaPedagoxía ee HistoriaHistoria dada EduEducacióncación eraneran asas disciplinasdisciplinas dada Otero.Otero. OutraOutra pedagoxíapedagoxía ee unun conceptoconcepto diferentediferente dada educaeducación.ción. AA claseclase ee aa estirpeestirpe pedapedagóxicagóxica dada OteroOtero apareceaparece cocorroboradarroborada nono redescubrimenredescubrimentoto queque deldelaa fixenfixen recentemenrecentementete aoao traversotraverso dosdos seusseus arquiarquivosvos fa,miliares:fa,miliares: correspondencorrespondenciacia concon LuisLuis dede Zulueta,Zulueta, audaaudacesces iniciativasiniciativas republicanas,republicanas, apuntesapuntes interesantísimosinteresantísimos sosobrebre unun novonovo conceptoconcepto dede esescolacola rural,rural, desterrosdesterros...... EE unun discretodiscreto ee fondofondo sentimentosentimento relixioso,relixioso, nuncanunca exhibidoexhibido concon ostentación.ostentación. UnhaUnha relixiosidarelixiosidadede queque hoxehoxe teríamosteríamos queque sisituartuar nana órbitaórbita dada teoloxíateoloxía dada liberación.liberación. iEiE asas súassúas notasnotas dede clase!clase! ReleéndoasReleéndoas agora,agora, tritrinntata ee tantostantos anosanos dempois,dempois, atoatopopo ajíají clarosclaros sinaissinais dosdos homeshomes dada InstituciónInstitución LibreLibre dede EnseEnseñanza.ñanza. AromasAromas dede Giner,Giner, CosCossíosío ee Castillejo.Castillejo. InterpretaInterpretaciónscións comúns.comúns. ComoComo unun vellovello latexolatexo humanista.humanista. AlgoAlgo queque nana súasúa vozvoz docedoce ee suave,suave, adquiriadquiriríaría oo tonton dunhadunha experienciaexperiencia ee unhasunhas ilustraciónsilustracións brutalmenbrutalmentete apoucadasapoucadas polopolo dramadrama dada guerra.guerra.

    HERMINIOHERMINIO BARREIROBARREIRO

    E.E. Otero,Otero, dede estudanta.estudanta.

    EmestlnaEmestlna OteroOtero yy C.C. RamónRamón coascoas alumnasalumnas dede OurenseOurense nunhanunha excursiónexcursión áá TOX8.TOX8.

    CentenarioCentenario dada profesoraprofesora DonaDona ErnestinaErnestina Otero'Otero'

    oo OeuOeu clasesclases dasdas EscalasEscalas NormalesNormales dede OurenseOurense ee PontevedraPontevedra CorrespóndemeCorrespóndeme amínamín introdúcirintrodúcir ee organizarorganizar dentrodentro destasdestas páxinaspáxinas unhaunha serieserie dede colaboraciónscolaboracións

    que,que, dendedende diversosdiversos pontospontos dede Galicia,Galicia, tratantratan dede rescatarrescatar dada clandestinidadeclandestinidade unhaunha dasdas biografíasbiografías femeninasfemeninas máismáis salientablessalientables dada nosanosa educacióneducación contemporánea.contemporánea. OO centenariocentenario dodo seuseu nacemento,nacemento,

    acaecidoacaecido oo 2323 dede outubrooutubro pasado,pasado, éé unhaunha disculpadisculpa parapara dardar unhaunha maiormaior difusióndifusión óó seuseu perfilperfil humanohumano e'e' profesional,profesional, queque xaxa forafora situadosituado coco artigoartigo dede HerminioHerminio BarreiroBarreiro sobresobre "Tres"Tres mulleresmulleres normalistas".normalistas".

    EE steste artigoartigo foifoi presentadopresentado nono recenterecente coloquiocoloquio sosobrebre "Mujer"Mujer yy EducaciónEducación enen EspañaEspaña (1868-1975)",(1868-1975)", dodo calcal reproducimosreproducimos algúnsalgúns párrafospárrafos enen columnacolumna aa parte.parte. TampoucoTampouco sese podepode reducirreducir áá celebracióncelebración dodo centenario,centenario, óó estudoestudo queque preparaprepara oo seuseu neto,neto, ManoloManolo PuPuga.ga. OO centenariocentenario cecaiscecais fosefose oo móvilmóvil parapara queque AnxoAnxo PortoPorto Ucha,Ucha, CarmenCarmen PereiraPereira ee eueu mesmomesmo collamoscollamos concon certocerto enentusiasmotusiasmo aa tarefatarefa dede aportaraportar nonovosvos datosdatos que,que, porpor fallafalla dede unauna producciónproducción bibliográficabibliográfica extenextense,se, atópanseatópanse nasnas fontesfontes máismáis insospeitadasinsospeitadas comocomo osos seusseus apuntesapuntes dede clase,clase, aa testemuñatestemuña dosdos compañeiroscompañeiros ee compañeicompañeiras,ras, aa lembranzalembranza dosdos seusseus alumnos.alumnos. EspecialEspecial interésinterés gargardandan osos dezdez anosanos longoslongos dede desdesterroterro enen Ourense,Ourense, dede impotenimpotenciacia diantediante dundun réximeréxime dede antipeantipedagoxíadagoxía queque tiñatiña secuestradassecuestradas asas grandesgrandes esperanzasesperanzas postaspostas porpor tódolostódolos educadoreseducadores libreslibres nana SegundaSegunda República.República.

    ErnestinaErnestina ElenaElena OteroOtero SesteloSestelo nacíanacía enen RedondelaRedondela nono 2323 dede outubrooutubro dede 1890,1890, unun mesmes queque seríasería propensopropenso ásás revolucións.revolucións. ElaEla querendoquerendo facerfacer honrahonra óó mesmes enen queque naceu,naceu, caracterízasecaracterízase dendedende novanova porpor serser unhaunha mullermuller emancipada,emancipada, protagonistaprotagonista dodo seuseu propiopropio destino.destino. CandoCando leoleo aa súasúa traxectoriatraxectoria estudiantil,estudiantil, lémlémbromebrome dede candocando escribínescribín "Anto"Antoniániá Ortiz,Ortiz, primeiraprimeira mullermuller insinspectora".pectora". EnEn ámbalasámbalas duasduas notonoto unun interésinterés especialespecial porpor desemdesempeñarpeñar papeispapeis nosnos queque tiverantiveran aa exclusivaexclusiva osos homes.homes. SonSon todatoda unhaunha provocaciónprovocación óó ensinoensino dedecominómico,cominómico, ancladoanclado enen estrucestructurasturas medievais.medievais. PrimeiroPrimeiro fansefanse mestrasmestras superiores,superiores, dasdas queque xaxa cobrabancobraban 1313 pesospesos óó mesmes ee cacasequeseque podíanpodían pagarpagar aa pensión.pensión.

    LoitanLoitan contracontra esaesa situaciónsituación dede indignidadeindignidade dodo maxisterio,maxisterio, milimilitandotando nono asociacionismoasociacionismo inciincipiente.piente. MáisMáis esoeso nonnon abondaba;abondaba; dandan oo saltosalto dede ingresaringresar nana EsEscuelacuela dede EstudiosEstudios SuperioresSuperiores deldel Magisterio,Magisterio, nana secciónsección dede CienciasCiencias candocando oo "normal""normal" seríasería ingresaringresar nana dede LetrasLetras ouou LaboLabores.res. Codéanse,Codéanse, pois,pois, coscos LuzuLuzuriaga,riaga, Barnés,Barnés, ouou oo nosonoso VicenVicentete Risco.Risco. AjíAjí recibironrecibiron unun forteforte pousopouso científicocientífico ee taméntamén humahumanístico,nístico, .da.da manman dede OrtegaOrtega ee GassetGasset ouou dede LuisLuis dede Zulueta.Zulueta. TremendoTremendo contrastecontraste entreentre aa "educación"educación dede señoritas"señoritas" ,(he,(herenciarencia dosdos tempostempos dede dominiodominio dada noblezanobleza cortesana),cortesana), queque re're'cibíancibían asas mozasmozas distinguidasdistinguidas cascas vilasvilas ee cidadescidades galegasgalegas ee aa formaciónformación universitariauniversitaria elexidaelexida polaspolas ilustresilustres pedagogas.pedagogas.

    NonNon eraera habitualhabitual oo enensinosino enen galego,galego, mesmomesmo nosnos círculoscírculos máismáis concientizadosconcientizados (o(o propiopropio RiscoRisco ensinabaensinaba enen castelán),castelán), polopolo queque éé moimoi probableprobable queque donadona ErnestinaErnestina estiviseestivise dede acoracordodo coacoa "norma","norma", nesteneste ponto.ponto.

    Solpréndenos,Solpréndenos, nono obstante,obstante, cocomomo unhaunha dasdas mulleresmulleres firmantefirmante dodo ManifestoManifesto dosdos intelectuaisintelectuais galegosgalegos enen favorfavor dodo EstatutoEstatuto dede Autonomía,Autonomía, xuntoxunto coacoa MaríaMaría PéPérez,rez, enen febreirofebreiro dede 1933.1933. EnEn amamplosplos sectoressectores dodo maxisteriomaxisterio ainaindada sese argumentabaargumentaba queque aa AutoAutonomíanomía podíapodía supoñersupoñer aa voltavolta ÓSÓS tristestristes tempostempos dede dependenciadependencia dosdos Concellos.Concellos. EsteEste medomedo nonnon afectabaafectaba ásás mentesmentes vangarvangardistas.distas.

    ParaPara asas autoridadesautoridades dada RepúRepública,blica, donadona ErnestinaErnestina eraera aa perpersoasoa máismáis idóneaidónea dede caracara áá pospostata enen marchamarcha dunhadunha reformareforma educativaeducativa enen profundidade.profundidade. PorPor elo,elo, IIeIIe confiaronconfiaron asas dúasdúas instituinstituciónscións máismáis importantes:importantes: aa EscoEscolala dede MaxisterioMaxisterio (directora(directora nosnos últimosúltimos mesesmeses dodo primeiroprimeiro biebienio),nio), ee oo CondelloCondello ProvincialProvincial dede PrimeiroPrimeiro EnsinoEnsino (presidenta(presidenta dede 19331933 aa 1935).1935). AlgoAlgo semellantesemellante pasoupasou enen Orense,Orense, poñendopoñendo aa donadona ConchaConcha RamónRamón ee aa MaManuelnuel Maceda,Maceda, respectivamente,respectivamente, nestesnestes cargos.cargos.

    X.M.X.M. CIDCID

    AAsúasúa presenciapresencia nono ConselloConsello ProvincialProvincial NoNo ConselloConsello Provincial,Provincial, mentresmentres ManuelManuel MacedaMaceda eraera

    blancoblanco dasdas críticascríticas máismáis durasduras porpor parteparte dodo maxisteriomaxisterio proprogresista,gresista, donadona ErnestinaErnestina cónqueríucónqueríu levarlevar adianteadiante osos seguinseguintestes propósitos:propósitos: fomentofomento dada asistenciaasistencia áá escala,escala, impulsoimpulso dasdas construcciónsconstruccións escolares,escolares, ampliaciónampliación dada educacióneducación dede aduladultos,tos, apoioapoio ee alentoalento ósós consellosconsellos municipais,municipais, cooperacióncooperación coascoas xuntasxuntas municipaismunicipais nana utilizaciónutilización dosdos camposcampos agrícolasagrícolas experimentais,experimentais, dosdos tallerestalleres artesanaisartesanais ee industriaisindustriais relacionarelacionadosdos caca desenrolodesenrolo dodo país,país, fomentofomento dodo esestudatuda ee investigacióninvestigación .das.das característicascaracterísticas históricas,históricas, xeográficasxeográficas ee culturaisculturais dede GaGalicia.licia.

    EnEn síntese,síntese, pódesepódese decirdecir queque levoulevou óó máximomáximo exponenteexponente aa pedagoxíapedagoxía recibidarecibida dada ILE.ILE. ee dada EscalaEscala dede EstudiosEstudios SuperioSuperioresres dodo Maxisterio,Maxisterio, nonnon decepcionóudecepcionóu osos seusseus amigosamigos galegaleguistasguistas ee respondeurespondeu áá confianzaconfianza depositadadepositada nelanela palapala RepúRepública.blica.

    RepresiónRepresión ee desterrodesterro

    oo cercocerco postaposta polopolo réximeréxime franquistafranquista áá familiafamilia dede donadona ErErnestinanestina OteroOtero supónsupón unun exemexemploplo máismáis dede queque aa represiónrepresión foifoi tantan inxustainxusta comocomo salvaxe.salvaxe. OO seuseu irmánirmán Pedro,Pedro, alcaldealcalde republicarepublicanono dede Redondela,Redondela, morreumorreu enen novembronovembro dodo trintatrinta ee seis.seis. OO seuseu home,home, LuisLuis Pereira,Pereira, foifoi perseperseguidoguido ee torturadotorturado atéaté aa súasúa mormortete enen xuñoxuño dede 1937.1937. OO seuseu irmánirmán GustavoGustavo ee oo seuseu cuñadocuñado XoséXosé Pereira,Pereira, condeadoscondeados aa penapena dede morte,morte, lagolago conmutadaconmutada porpor cacadeadea perpetua.perpetua. AsAs súassúas irmánsirmáns LolaLola ee EsperanzaEsperanza taméntamén sufrironsufriron diversasdiversas sancións.sancións.

    ErnestinaErnestina Otero,Otero, óó igualigual queque tantostantos outrosoutros ensinantes,ensinantes, nonnon poidopoido principiarprincipiar concon normalidanormalidadede oo cursocurso académicoacadémico 1936-37.1936-37. QuedouQuedou suspendidasuspendida dede empreempregogo ee soldosoldo aa 1010 dede novembronovembro dede 1936,1936, porpor mantersemanterse nasnas súassúas tesesteses democráticasdemocráticas ee progreprogresistas.sistas. AA situaciónsituación seme/labaseme/laba poucopouco doadadoada parapara mantermanter posposturasturas dede resistencia:resistencia: físicamenfísicamentete diminuta,diminuta, coacoa familiafamilia rota,rota, constantesconstantes ataquesataques áá casacasa ee áá boticabotica familiarfamiliar porpor negáransenegáranse aa asistirasistir ásás "manifestacións"manifestacións papatrióticastrióticas ".". Impartmdoc~sespart~u~Impartmdoc~sespart~u~

    resres conquireconquire sacarsacar adianteadiante oo queque quedabaquedaba dada súasúa casa,casa, papagargar asas contínuascontínuas multas,multas, axudaraxudar ásás familiasfamilias dosdos presospresos coñecicoñecidosdos ee mesmomesmo dosdos presospresos dede SanSan SimónSimón ee doutrasdoutras cadeas.cadeas. NaNa súasúa casacasa chegachega aa constituirconstituirsese unun "roupeiro""roupeiro" parapara facilitarfacilitar vestimentavestimenta ósós propiospropios presos.presos.

    OO seuseu futurofuturo comocomo formadoraformadora dede formadoresformadores dependíadependía dada ararbitrariedadebitrariedade dasdas ComisiónsComisións dede Depuración:Depuración: oo 1212 dede xuñoxuño dede 19371937 decidendeciden separalaseparala definitidefinitivamentevamente dodo ensinoensino ee daladala dede baixabaixa nono escalafón.escalafón. NunhaNunha revirevisiónsión enen decembrodecembro dede 1939,1939, dedecidenciden repoñelarepoñela nono cargo,cargo, concon trasladotraslado forzosoforzoso ee inhabilitacióninhabilitación parapara cargoscargos directivos.directivos.

    AA NormalNormal dede OutenseOutense vesevese asíasí beneficiadabeneficiada porpor estaesta medimedida,da, podendopodendo contarcontar durantedurante máismáis dede 1010 anosanos caca MaxisterioMaxisterio dunhadunha dasdas profesionaisprofesionais máismáis íníntegrastegras dada súasúa historia.historia. AtrásAtrás quedflbaquedflba nunhanunha cunetacuneta oo carpocarpo sensen vidavida dede quenquen forafora profesorprofesor dede CienciasCiencias nosnos anosanos dada RépúRépúb/ica,b/ica, JacintoJacinto Santiago;Santiago; atrásatrás quedabanquedaban asas amenasamenas clasesclases dede PedagoxíaPedagoxía dede DonDon EmilioEmilio Amor;Amor; atrásatrás quedabaquedaba oo nacionalismonacionalismo dede DonDon Vicente,Vicente, sese benben podepoderíanrían falarfalar deldel candocando ninguénninguén esescoitase;coitase; enen fin,fin, xaxa pasarapasara oo desdesterroterro aa LugoLugo dede DonaDona AntoniaAntonia OrtizOrtiz ee asas sanciónssancións impostasimpostas aa ManuelManuel MacedaMaceda ee ConcepciónConcepción Ramón,Ramón, concon quenesquenes podíapodía emempezarpezar unhaunha amizadeamizade taméntamén clandestina.clandestina. TodoTodo oo queque valesevalese aa penapena teríatería queque mantersemanterse clanclandestino,destino, agardandoagardando osos tempostempos queque sósó osos máismáis fortesfortes chegaronchegaron aa coñecer.coñecer. DonaDona ErnestinaErnestina momorreurreu enen 1956,1956, sensen apenasapenas percipercibirbir aa suavizaciónsuavización dodo franquisfranquismo,mo, maismais algoalgo /le/le transmitíatransmitía osos seusseus alumnos,alumnos, dundun xeitoxeito empáempáticotico ee informal,informal, queque /les/les levabalevaba aa intuirintuir modelosmodelos dede educacióneducación didiferentes.ferentes. EnEn pazpaz descansedescanse dodonana Ernestina.Ernestina.

  • Jueves,ee Jueves, 88 dede noviembrenoviembre dede 19901990_28-_28-A-tlá-nt-ieo----A-tlá-nt-ieo---- NANA ESCOLAESCOLA

    ExperienciaExperiencia sobresobre aa árboreárbore

    UnUn grupogrupo dede profesore.'a.profesore.'a. elucubramoelucubramo••••obreobre unhaunha vinculaciónvinculación da.da. actividadesactividades docentesdocentes áá realidaderealidade naturalnatural galegagalega ee dada proxecciónproxección destadesta iniciativainiciativa áá nosanosa prácticapráctica pedagóxica.pedagóxica. A.iA.i naceunaceu estaesta

    experienciaexperiencia sobresobre aa árbore.árbore. OO debaterdebater sobresobre oo tematema xurdironxurdiron a.a. idea.idea. dede integra-laintegra-la escolaescola nono entorno,entorno, dadadada aa actualactual fallafalla dede iniciativa.iniciativa. existentesexistentes nesteneste ....nsonso nono terreoterreo escolar.escolar.

    ?? ¿?¿?

    ObxetivosObxetivos nn ee metodoloxíametodoloxía

    oo TratouseTratouse dede tacertacer unun ensinoensino distintódistintó ParaPara aa experienciaexperiencia fixáronfixáron

    sese obxetivosobxetivos dodo tipotipo dede facilifacilita-lata-la interrelacióninterrelación entreentre alumalumnosnos ee profesoresprofesores nunnun marcomarco diferentediferente óó convencional,convencional, crearcrear lazoslazos dede amistadeamistade entreentre eles,eles, tentartentar facerfacer unun ensinoensino

    •• distintodistinto óó maxistralmaxistral óó saca-lasaca-la aprendizaxeaprendizaxe forafora dada aula.aula. DeiDeixarxar porpor unsuns díasdías oo ensinoensino estáestáticotico porpor unun dinámicodinámico ee vivo,vivo, ondeonde aa participaciónparticipación dodo alumalumnono sexasexa decisivadecisiva nono proceso,proceso, incentiva-laincentiva-la sensibilidadesensibilidade dede caracara aa unun mediomedio ecolóxicoecolóxico moimoi deterioradodeteriorado polapola acciónacción dodo home,home, facerfacer fincapéfincapé nana proproblemáticablemática dada árboreárbore nosnos tetemasmas dada protecciónprotección dasdas formaformaciónscións arbóreasarbóreas diantediante dede proproblemasblemas comocomo osos incendios,incendios, aa deforestación,deforestación, aa desertizacióndesertización etc.etc.

    OO queque sese perseguíaperseguía eraera enen definitivadefinitiva oo achegamentoachegamento óó entornoentorno máismáis inmediato,inmediato, tendotendo aa esteeste comocomo aa basebase dada aprenaprendizaxe,dizaxe, oo fomentofomento dodo traballotraballo enen grupogrupo enen equipasequipas ee oo em-em

    pregoprego dede tódolostódolos materiaismateriais posiblesposibles porpor moimoi diversosdiversos queque estesestes foranforan (xornais,(xornais, fotografotografías,fías, diapositivas,diapositivas, diaporadiaporamas,mas, vídeo,vídeo, fotocopias,fotocopias, .Iibros,.Iibros, revistas,revistas, poemas,poemas, ordenadoordenadores,res, árbores,árbores, herbarios,herbarios, etc.)etc.).... ::

    EnEn cantocanto aa metodoloxíametodoloxía ele-:ele-: xiusexiuse oo enfoqueenfoque globalizadorglobalizador ouou interdisciplinar,interdisciplinar, dede caracara aa procuraprocura dundun ensinoensino activoactivo anovadoranovador ondeonde sese traballetraballe concon cuestións,cuestións, interrogantes,interrogantes, pespescudascudas ee hipótesis,hipótesis, unun ensinoensino experimentalexperimental basadobasado enen "aprender"aprender aprendendo",aprendendo", ondeonde oo alumnoalumno adeprendeadeprende porpor -sí-sí mesmo,mesmo, ondeonde ésteéste faifai investi"investi" gacióngación directa,directa, explora,explora, xogaxoga ee experimenta.experimenta. EE aa pedagoxíapedagoxía dodo descubrimento,descubrimento, nana calcal dádáselleselle maismais importanciaimportancia áá calicalidadedade dasdas aprendizaxesaprendizaxes queque áá can.tidade,can.tidade, ee faisefaise fincapéfincapé nono procesoproceso dede procuraprocura ee resoluresoluciónción dosdos problemasproblemas propospropostos,tos, queque tenten máismáis valorvalor queque aa consecuciónconsecución dodo seuseu resultadoresultado obxetivo.obxetivo.

    ee onsdeiramosonsdeiramos fundafundamentalmental aa experienciaexperiencia dosdos rapacelasrapacelas nono entorentornono ambiental,ambiental, poispois aa maioriamaioria dasdas actividadesactividades docentesdocentes estánestán normalmentenormalmente limitadaslimitadas ósós lindeslindes dada aulaaula ee fechadasfechadas nejaneja comocomo sisi forafora ununhaha gaiolagaiola ouou unhaunha burbuburbuxaxa ailladaaillada dodo restoresto dodo mundo.mundo. PensamosPensamos queque unun poucopouco dede aiaire,re, unun chiscochisco dede inovación,inovación, eraera convinteconvinte parapara decatarnosdecatarnos ee fafacercer decatardecatar ósós alumnosalumnos dodo dedesarranxosarranxo ambientalambiental nana ampliaamplia temáticatemática dada árbore.árbore. AA árboreárbore ofrecíaofrecía aa avantaxeavantaxe dede poderpoder 1a1acercer deladela unun tratamentotratamento monomonográficográfico extensoextenso ee concon moitosmoitos puntospuntos dede contactocontacto coacoa realreal idaidadede cotidián,cotidián, aa dosdos xornais,xornais, aa dosdos mediosmedios dede comunicacióncomunicación ee aa dasdas nosasnosas propiaspropias vidasvidas ee vivencias.vivencias. CompríaCompría logologo pensarpensar ee matinarmatinar sobresobre estaesta idea,idea, analianalisarsar nasnas xuntanzasxuntanzas dede profesoprofesoresres dede diferentesdiferentes enfoquesenfoques edueducativoscativos ee dede distintasdistintas disciplidisciplinas.nas. DeDe al'líal'lí naceríanacería todatoda ununhaha serieserie dede materialmaterial ee recursosrecursos dididácticosdácticos sobresobre aa temática,temática, queque nosnos permitiríapermitiría desenvolve-Iadesenvolve-Ia ex-ex

    ...periencia..periencia. AsAs nosasnosas inquedanzasinquedanzas xurxur

    díandían dada urxenciaurxencia dunhadunha labouralaboura compartidacompartida entreentre docentesdocentes dede ensinazasensinazas mediasmedias dede caracara aa planificar,planificar, executar,executar, intercamintercambiarbiar ee elaborarelaborar ideas,ideas, materiaismateriais didácticos,didácticos, etc.etc. SeguimosSeguimos parapara eloelo osos criterioscriterios interdisciplinainterdisciplinares,res, taltal ee comocomo requiererequiere aa esenesenciacia dada educacióneducación enen xeral,xeral, ee dada educacióneducación ambientalambiental enen partiparticular.cular. OesteOeste xeitoxeito marcámonosmarcámonos comocomo obxetivoobxetivo encetarencetar aa crea-crea

    ciónción dundun lugarlugar dede intercambiointercambio dede iniciativasiniciativas ee experienciasexperiencias pepedagóxicasdagóxicas dede caracara aa estudiarestudiar aa problemáticaproblemática dada árboreárbore nunnun sensosenso amplio,amplio, deseñardeseñar unun proproxectoxecto formativoformativo traballandotraballando osos aspectosaspectos teóricosteóricos ee dede métométodos,dos, elaborarelaborar materiáismateriáis pedagópedagóxicosxicos ee facer,facer, enen definitiva,definitiva, unhaunha educacióneducación activa,activa, queque favorefavoreceracera oo desenvolvementodesenvolvemento dede apaptitudestitudes ee actitudes,actitudes, queque permitipermitiranran coñece-Iacoñece-Ia realidaderealidade circuncircundantedante concon espírituespíritu críticocrítico ee parparticipativo.ticipativo. CoaCoa experienciaexperiencia creousecreouse unun fondofondo documentaldocumental ee bibliográficobibliográfico enen basebase aa publicapublicacións,cións, traballos,traballos, ideas,ideas, mfltomfltodos,dos, obxetivosobxetivos ee materialmaterial gráfigráficoco sobresobre oo tema.tema.

    ¿Qué¿Qué pretendíamospretendíamos concon estaesta experiencia?experiencia? QueríamosQueríamos inforinformar,mar, concienciar,concienciar, sensibilizar,sensibilizar, ee fomenta-lafomenta-la culturacultura dada árboreárbore ee sobresobre todotodo educareducar caracara aa proproblemáticablemática ambientalambiental centradacentrada nana árbore.árbore. VeíamosVeíamos queque osos nonosossos alumnosalumnos tiñantiñan necesidadenecesidade dede adquiriradquirir coñecementoscoñecementos parapara poderpoder comprendercomprender nosnos seusseus asaspectospectos máismáis básicosbásicos oo medio,medio, parapara conqueri-Iaconqueri-Ia maiormaior sensibilisensibilizaciónzación diantediante dosdos problemasproblemas ambientaisambientais queque osos impulsaranimpulsaran comocomo futurosfuturos cidadáns,cidadáns, aa unhaunha participaciónparticipación activaactiva dede xaxa ee fufuturatura nana suasua protección.protección. PersePerseguíamosguíamos ensinarensinar aa coñecercoñecer ee valora-lasvalora-las árboresárbores autóctonas,autóctonas, estuda-Iosestuda-Ios derradeirosderradeiros reductosreductos dasdas melloresmellores ee antergasantergas fragas,fragas, preservarpreservar ee protexerprotexer osos enclaenclavesves máismáis importantesimportantes ecolóxicaecolóxicamentemente falando,falando, ee facer,facer, porpor quéqué nonnon tamén,tamén, unhaunha labouralaboura con-con

    cretacreta dede repoboaciónrepoboación concon espeespeciescies noblesnobles autóctonas,autóctonas, nunnun lulugargar pretopreto dosdos nososnosos centroscentros dede ensino.ensino. TodoTodo eloelo porqueporque coidácoidábamosbamos queque asas árboresárbores sigñifisigñificancan calidadecalidade dede vida,vida, porqueporque fallanfallan zonaszonas dede espaciosespacios ververdes,des, porqueporque haihai poucaspoucas árboresárbores nasnas vilasvilas ee urbes,urbes, porqueporque estánestán aa desaparecerdesaparecer osos bosquesbosques ee eloelo éé unhaunha perdaperda irreparable.irreparable. DuDuranterante oo cursocurso pasado,pasado, levamoslevamos adianteadiante unhaunha experienciaexperiencia gloglobalizadorabalizadora interdisciplinarinterdisciplinar ee inintercentros,tercentros, queque tivotivo comocomo tematema centralcentral ouou "idea"idea eixe"eixe" dede trabatraba110110 aa árbore.árbore. RealizámolaRealizámola profeprofesoressores ee alumnosalumnos dosdos trestres cencentrostros dede enensinosino mediomedio dede VilaVilagarcíagarcía dede Arousa,Arousa, oo LB.LB. Carril,Carril, oo LB.LB. CalvoCalvo SoteloSotelo ee oo InstitutoInstituto dede FormaciónFormación Profesional.Profesional. ColaboColaboraronraron unsuns milmil alumnosalumnos concon disdistintatinta intensidadeintensidade ee arredorarredor dede 5050 profesores.profesores. OO tematema foifoi trabatrabaliadoliado preferindopreferindo aa investigacióninvestigación frentefrente óó dogmatismo,dogmatismo, aa vivenciavivencia experimentalexperimental frentefrente aa erudición,erudición, aa creatividadecreatividade frentefrente aa reproreproducciónducción ee deúselledeúselle moitamoita imporimportanciatancia ee trascendenciatrascendencia óó aproaproveitamentoveitamento dosdos recursosrecursos persopersonaisnais aa nivelnivel mentalmental ee manualmanual ee áá inovación.inovación.

    AA ideaidea eixeeixe dede "A"A Arbore"Arbore" foifoi tomadatomada comocomo tematema centralcentral arrearredordor dodo calcal desenvolvéronsedesenvolvéronse ununhaha mancheamanchea dede ricasricas ee variadasvariadas actividades.actividades. AA experienciaexperiencia cencentrousetrouse nana elaboraciónelaboración dunhadunha exposiciónexposición ee aa preparaciónpreparación ee celebracióncelebración dunhadunha "festa"festa dada árárbore".bore".

    M.M. CHOUZACHOUZA EE R.R. CIDCID (do(do InstitutoInstituto dede Vilagarcía)Vilagarcía)

    AA exposiciónexposición sobresobre aa árboreárbore

    oo ElaboráronseElaboráronse 150150 paneispaneis ElaboráronseElaboráronse 150150 paneis.paneis. EstesEstes foronforon dede tata

    mañomaño cartolina,cartolina, parapara poderpoder manexalosmanexalos millor.millor. AA elaboraciónelaboración dede cadacada panelpanel fíxosefíxose nasnas respecti-.respecti-. vasvas clases.clases. Así,Así, osos profesoresprofesores queque participabanparticipaban nana experiencia,experiencia, traballarontraballaron nasnas clasesclases coscos alumalumnosnos elaborandoelaborando aspectosaspectos dada árboreárbore queque tiñantiñan relaciónrelación coacoa asignaturaasignatura impartida.impartida. AsenadeAsenade tataménmén sese traballoutraballou forafora dada aula,aula, parapara serser quenesquenes dede pórpór aa puntopunto aa exposición.exposición.

    AsAs asignaturasasignaturas queque intervironinterviron nana elaboraciónelaboración dada exposiciónexposición foronforon asas seguintes:seguintes: Informática,Informática, CienciasCiencias Naturais,Naturais, XeografíaXeografía ee Historia,Historia, LinguaLingua ee LiteraturaLiteratura Española,Española, LinguaLingua ee LiteraturaLiteratura Galega,Galega, Inglés,Inglés, Francés,Francés, Latín,Latín, Grego,Grego, FísicaFísica ee Química,Química, Matemáticas,Matemáticas, Debuxo,Debuxo, Relixión,Relixión, ee Etica.Etica. AA ideaidea eraera queque osos profesoresprofesores dasdas diferentesdiferentes asignatuasignaturasras traballarantraballaran aa exposiciónexposición parapara achegarseachegarse óó tematema dada árbore,árbore, dándolledándolle óó alumnoalumno unhaunha visiónvisión globalizadora.globalizadora.

    AlgúnsAlgúns dosdos paneispaneis confecionadosconfecionados levabanlevaban porpor títulostítulos osos seguintes:seguintes: DescubreDescubre asas árboresárbores ee asas súassúas partes.partes. RecoñecementoRecoñecemento dunhadunha arborearbore potapota suasua copa.,copa., ZonasZonas verdesverdes dasdas cidadescidades euroeuropeas.peas. ZonasZonas verdesverdes dasdas cidadescidades galegas,galegas, BosBosquesques dada Arousa.Arousa. ArboresArbores dodo Salnés.Salnés. GaliciaGalicia ee asas árbores.árbores. Ecolo*,aEcolo*,a dasdas fragas.fragas. RelaciónsRelacións vexetavexetaciÓn-solo.ciÓn-solo. ArboresArbores ee polen.polen. AproveitamentoAproveitamento dada árboreárbore viva.viva. RelaciónRelación clima-vexetación.clima-vexetación. EnfermiEnfermidadesdades dasdas árbores.árbores. OsOs insectosinsectos ee osos carballos.carballos.

    ArboresArbores enen extinción.extinción. OO acibroacibro aa únicaúnica expecieexpecie .protexida..protexida. LexislaciónLexislación sobresobre oo mediomedio natural.natural. ErosiónErosión ee vexetación.vexetación. ErosiónErosión ee incendios.incendios. UsoUso mediciñais.mediciñais. AA iIIaiIIa dede CortegadaCortegada ee asas árbores.árbores. AsAs árboresárbores ee oo inglés.inglés. AsAs árboresárbores ee aa Ifngua.Ifngua. NoNomenclaturamenclatura ee etimoloxías.etimoloxías. PoemasPoemas áá árbore.árbore. OsOs nososnosos montes.montes. Incendios.Incendios. Antropoloxía:Antropoloxía: oo cultoculto ásás árbores:árbores: ArboresArbores prodixio.prodixio. ArboresArbores célebres.célebres. Refraneiro.Refraneiro. ArquitecturaArquitectura ee árbores.árbores. ArboresArbores ee relixión.relixión. EticaEtica ee ecoloxía.ecoloxía. XogosXogos concon árbbres.árbbres. ArboresArbores ee libros.libros. ArboresArbores ee xornais,xornais, etc.etc.

    FíxoseFíxose unun grangran esforzoesforzo porpor elaborarelaborar ee confeconfecionarcionar unhaunha exposiciónexposición dinámica,dinámica, basadabasada nunnun xeitoxeito dede ensinoensino activoactivo dodo tipotipo dada pedagoxiapedagoxia dodo descubrimentó.descubrimentó. AA exposiciónexposición nonnon eraera algoalgo fefechadochado ee rematado,rematado, .senon.senon queque estabaestaba abertaaberta óó alumnoalumno parapara queque ésteéste aa traballara,traballara, nonnon somensomentestes queque aa miraramirara ouou admirara.admirara. ParaPara elo,elo, cadacada panelpanel levabalevaba informacióninformación enen formaforma dede texto,texto, debuxos,debuxos, táboas,táboas, esquemas,esquemas, etc.etc. ee logologo unhaunha serieserie dede preguntaspreguntas queque motivabanmotivaban aa traballa-Iotraballa-Io panel,panel, pescudando,pescudando, buscandobuscando ee espigandoespigando dadatostos ee informaciónsinformacións parapara acada-Iasacada-Ias posiblesposibles resrespostas.postas. ComoComo datodato ilustrativoilustrativo pódesepódese aportaraportar oo dada confecciónconfección dede aproximadamenteaproximadamente 600600 prepreguntas,guntas, oo queque lIelIe dabadaba aa exexposeposeiónión unun enfoqueenfoque anovadoranovador ee dinámico.dinámico. EstaEsta exposiciónexposición percopercorreurreu osos trestres centroscentros dede estudioestudio ee aa CasaCasa dada CulturaCultura dede Vilagarcía.Vilagarcía.

  • Jueves,Jueves, 88 dede noviembrenoviembre dede 19901990

    PreparaciónPreparación ee realizaciónrealización

    dada fefestasta dada á~boreá~bore

    AA preparaciónpreparación ee realizaciónrealización dada fermosafermosa "Festa"Festa dada árbore",árbore", consislíuconsislíu enen primeiroprimeiro lugar,lugar, enen motiva-losmotiva-los rapacesrapaces mediantemediante aa proxecciónproxección dede diapositivasdiapositivas nasnas clases,clases, visionadovisionado dede vívídeosdeos soborsobor dodo tema,tema, lecturalectura dede poemas,poemas, textos,textos, artigosartigos dede xornais,xornais, etc.etc.

    SuperadaSuperada estaesta fase,fase, pasapasamosmos aa dada "Festa""Festa" propiamentepropiamente dita.dita.

    ParaPara eloelo elexiuseelexiuse unun díadía onondede alumnosalumnos dosdos trestres centroscentros escolaresescolares citados,citados, enen númeronúmero dede arrededorarrededor dede mil,mil, plantaronplantaron árboresárbores nunnun montemonte comunalcomunal cercanocercano aa localidade,localidade, fíxosefíxose unhaunha comidacomida campestrecampestre ee acactividadestividades festivasfestivas concon xogosxogos variados.variados.

    FoiFoi unhaunha xornadaxornada lúdicalúdica exextenuantetenuante concon actividadesactividades físifísicas,cas, parapara cava-loscava-los ocosocos dasdas árbores,árbores, paseospaseos polopolo monte,monte, disfrutedisfrute dede vistasvistas paisaxístipaisaxísticascas sobresobre aa ríaría dede Arousa,Arousa, xogos,xogos, convivenciaconvivencia entreentre osos rapacesrapaces dosdos trestres centroscentros ee enentretre oo profesorado,profesorado, queque normalnormalmentemente nonnon tenten oportunidadeoportunidade destasdestas postaspostas enen comúncomún sensen presaspresas nunnun ambienteambiente lúdico.lúdico.

    200200 castiñelroscastiñelros

    NoNo díadía dada "festa""festa" plantáronplantáronsese enen totaltotal douscentosdouscentos casticastiñeirosñeiros ee arredorarredor dede cencen carbacarba1I0s,1I0s, nonnon sensendodo posibleposible plantarplantar máismáis árbores,árbores, polapola dificultadedificultade dede conquerirconquerir máismáis exemplaresexemplares nono mercadomercado óó nonnon contarcontar coco apoioapoio dada AdministraciónAdministración ee terter queque levarlevar adianteadiante todatoda aa expeexperiencia,riencia, tantotanto aa exposiciónexposición cocomomo aa festa,festa, concon fondosfondos únecaúneca exclusivamenteexclusivamente dosdos centroscentros dede ensinoensino participantesparticipantes nana mesma.mesma.

    ExperienciaExperiencia dede "Gaia""Gaia"

    SaíuSaíu rúarúa oo númeronúmero onceonce dada RevistaRevista GalegaGalega dede EducaciónEducación concon certascertas anovaciónsanovacións nasnas súassúas páxinas,páxinas, peropero nana queque asas expeexperienciasriencias seguenseguen aa constituirconstituir unun pilarpilar indiscutibleindiscutible dada revista.revista. oo grupogrupo "Gaia""Gaia" dede EducaciónEducación AmAmbientalbiental dede OurenseOurense dada contaconta dunhadunha novanova experienciaexperiencia realizarealizadada concon bachilleresbachilleres nono XardínXardín dodo PosíoPosío dada cidadecidade dasdas Burgas.Burgas.

    DespóisDespóis dede facerfacer unhaunha pepequenaquena historiahistoria ee descripcióndescripción dodo xardín,xardín, pasanpasan aa relatarrelatar asas paupautastas dede traballotraballo empregadas;empregadas; previamentepreviamente osos docentesdocentes esestructurantructuran oo materialmaterial dede apoioapoio coco queque vanvan contarcontar osos alumnosalumnos ee alumnas:alumnas: guíasguías dede actividades,actividades, fichasfichas dede observación,observación, planoplano dodo xardín,xardín, claveclave dede determinacióndeterminación dasdas especies,especies, asíasí comocomo láminasláminas ee materialmaterial 'bibliográfico'bibliográfico dede conconsulta.sulta. OO traballotraballo dosdos estudantesestudantes constaráconstará dede dúasdúas partes:partes: unhaunha aa desenrolardesenrolar nana claseclase ee outraoutra xaxa nono propiopropio lugarlugar dede estudio.estudio. CosCos datosdatos iránirán confeccionandoconfeccionando aa fificha,cha, localizandolocalizando aa árboreárbore nono croquis,croquis, buscandobuscando outrosoutros '' exemplaresexemplares dada mesmamesma especie,especie, familiarizándosefamiliarizándose coascoas clavesclaves dede identificaciónidentificación ee anotandoanotando asas rerelaciónslacións observadasobservadas entreentre aa árárborebore ee outoutrosros seresseres vivos.vivos.

    NANA ESCOLAESCOLA

    "Qulxem08"Qulxem08 converterconverter aa nosanosa culturacultura enen arboróflla".arboróflla".

    AsAs adrninistraciónsadrninistracións nonnon apoiaron'apoiaron' estaesta actividadeactividade

    oo OsOs centroscentros dede ensinoensino estánestán sempresempre enen precarioprecario económicamenteeconómicamente OsOs centroscentros dede ensinoensino estánestán sempresempre enen precarioprecario económicamenteeconómicamente falando.falando. EstaEsta éé unhaunha realidaderealidade queque

    condicionacondiciona claramenteclaramente asas actividadesactividades didácticasdidácticas ee extraescolaresextraescolares aa realizarrealizar aoao langalanga dodo cursocurso académico.académico. AnoAno trastras anoano haihai fallafalla dede materiaismateriais bibliográficosbibliográficos ee documentaisdocumentais nosnos centros,centros, poispois nonnon haihai porpor supostosuposto bibliotecasbibliotecas dede aula,aula, ee aa dodo centrocentro soesoe serser moimoi incompleta,incompleta, polopolo queque comprecompre traballartraballar coscos

    .. materiaismateriais aportadosaportados polopolo profesor.profesor.

    UnhaUnha conclusiónconclusión aa destacardestacar foifoi aa fallafalla dede apoioapoio dasdas adminisadministracións,tracións, apesaresapesares dede terter sidosido estaesta solicitada.solicitada. AA dispersióndispersión dede competenciascompetencias administrativasadministrativas aa nivelnivel dede XuntaXunta nasnas súassúas conseconselIeríaslIerías (Educación(Educación ee AgricultuAgricultura),ra), aa DeputaciónDeputación Provincial,Provincial, ConcelloConcello etc.,etc., supoñensupoñen unun grangran freofreo nono desenvolvementodesenvolvemento axeiaxeitadotado dede actividadesactividades comocomo estaesta óó marearmarear óó profesoradoprofesorado nunnun mundomundo dede burocraciasburocracias ee papepapeleosleos queque nonnon solventasolventa asas necenecesidadessidades pedagóxicaspedagóxicas reais.reais.

    EstaEsta experienciaexperiencia buscaba,buscaba, ee conseguiunoconseguiuno óó menosmenos enen parte,parte, recoñecerrecoñecer ee aclararaclarar conceptosconceptos coco obxetoobxeto dede fomenta-lasfomenta-las aptiaptitudestudes necesariasnecesarias parapara comcomprenderprender ee aprecia-lasaprecia-las interrelainterrelaciónscións entreentre oo alumnoalumno comocomo hohome,me, aa suasua culturacultura ee oo seuseu mediomedio bifísico,bifísico, crearcrear enen finfin nosnos discendiscentestes ununhaha sensibilidadesensibilidade ecolóxi-ecolóxi

    5'5'

    ca,ca, fuxindofuxindo dunhadunha sensibileríasensibilería falsafalsa dede caracara áá natureza.natureza. o.o. esescomezarcomezar osos profesoresprofesores veíamosveíamos comocomo algoalgo urxenteurxente suliñarsuliñar dendentrotro dosdos programasprogramas educativoseducativos oo queque faifai referenciareferencia áá árboreárbore ee ósós bosques,bosques, porpor serser tantan importanimportantestes aa nivelnivel ecolóxico,ecolóxico, económieconómicoco ee social,social, ee porpor serser unun gravegrave problemaproblema ambientalambiental dede GaliciaGalicia oo tematema dosdos incendiosincendios forestais.forestais. AA nosanosa culturacultura éé arborófobaarborófoba ee nósnós quixémolaquixémola converter,converter, óó memenosnos peranteperante oo trimestretrimestre dede tratrabailo,bailo, enen arborófila.arborófila.

    EfectivamenteEfectivamente oo homehome mediomedio galegogalego amosaamosa unun desarraigadesarraigamentomento ee ununhaha minusvaloraciónminusvaloración ouou peorpeor ainda,ainda, desvalorizacióndesvalorización dada árbore.árbore. EloElo éé maismais gravegrave sisi cavilamoscavilamos nono feitofeito dede queque carecarecemoscemos dunhadunha tradicióntradición forestalforestal ee aa nosanosa terraterra foifoi áeáe sempresempre unun paíspaís deforestado,deforestado, porpor terter feitofeito históricamentehistóricamente máismáis fincapéfincapé nana

    AUAAUA POSIQPOSIQ

    1'7'1'7'

    ............

    l'l' ~.~. ii oo 6,6, .•.• ,.,.

    28"28"

    vocaciónvocación agrícolaagrícola ee gandeiragandeira queque nana silvícola.silvícola. AsíAsí esquecéesquecéronseronse asas inm.ensasinm.ensas posibilidaposibilidadesdes ee potencialidadespotencialidades dada árboárbore.re. PorPor eloelo asas fragasfragas autóctonas,autóctonas, asas antergasantergas carballeiras,carballeiras, quequedarondaron relegadasrelegadas ósós lugareslugares imimproductivosproductivos enen zonaszonas dede montamontañaña ouou lugareslugares dede fortesfortes pendenpendentes,tes, inserviblesinservibles parapara aa actividaactividadede productivaproductiva agrícola-gandeiagrícola-gandeira.ra. MesmoMesmo aa nivelnivel antropolóxiantropolóxico,co, carecemoscarecemos dede todotodo oo floklofloklore,re, asas lendas,lendas, osos personaxespersonaxes ficticiosficticios misteriososmisteriosos ee dosdos concontos,tos, queque enriquecenenriquecen asas culturasculturas nórdicasnórdicas claramenteclaramente forestalisforestalistasotaso AsAs fragasfragas ee osos bosquesbosques titiveronveron dede sempresempre unun papelpapel marmarxinalxinal nana economíaeconomía galega,galega, porpor mormor dede múltiplesmúltiples causas,causas, algunalgunhashas delasdelas inmediatasinmediatas comocomo aa nefastanefasta políticapolítica forestalforestal dede rerepoboacións,poboacións, osos problemasproblemas dada propiedadepropiedade dosdos montes,montes, etc.etc.

    A_tlá_nt_ico_e_29A_tlá_nt_ico_e_29

    DesfeitaDesfeita paisaxísticapaisaxística ee ecológicaecológica

    dodo paíspaís 5656 acudindoacudindo 66 expostoexposto anteante

    riormenteriormente podémonospodémonos explicarexplicar dalgúndalgún xeitoxeito aa desfeitadesfeita paisapaisaxísticaxística ee ecol6xicaecol6xica dodo paíspaís galegalegogo nono tematema arb6reo,arb6reo, léaseléase inincendioscendios forestaisforestais devoradoresdevoradores dede centoscentos dede milesmiles dede hectáhectáreas,reas, deforestaci6ndeforestaci6n atroz,atroz, eroerosi6nsi6n fortísima,fortísima, talastalas ferocesferoces ee todatoda unhaunha langalanga ristraristra dede teimateima arboricidaarboricida queque estáestá aa conconverterverter aa estaesta terraterra enen algoalgo brutalmente.brutalmente. humanizado,humanizado, nono peorpeor sensosenso dada palabra,palabra, terriblementeterriblemente degradadegradado,do, artificializado,artificializado, transformadotransformado ee fatalmentefatalmente destrozado,destrozado, ee queque podepode acabaracabar concon unhaunha dasdas ririquezasquezas máismáis importantesimportantes dodo nonososo país.país.

    EducaciónEducación

    EsperemosEsperemos ee confiemosconfiemos enen queque unhaunha educaci6neducaci6n dosdos novasnovas cidadánscidadáns galegosgalegos nana sensibilisensibilidadedade ee oo amoramor palapala nanatuturezareza e,e, enen especial,especial, palapala árboreárbore fagafaga dede GaliciaGalicia unun lugarlugar parapara serser vivivividodo ee disfrutadodisfrutado enen todatoda aa súasúa beleza,beleza, porpor todostodos osos queque vivivivimosmos nelnel oo porpor todostodos osos queque nosnos visiten.visiten.

    LendaLenda dada experienciaexperiencia

    didácticadidáctica l.-Acacial.-Acacia 2.-2.- PradarioPradario dede AméricaAmérica 3.-3.- PradarioPradario 4.-4.- CastiñeiroCastiñeiro dasdas IndiasIndias 5.-5.- CastiñeiroCastiñeiro 6.-6.- BrachichytonBrachichyton 7.-7.- CedroCedro dodo HimalaiaHimalaia 8.-Cedro8.-Cedro 9.-9.- AlcipresteAlcipreste

    10.-10.- AlcipresteAlcipreste comúncomún 11.-11.- LoureiroLoureiro 12.-12.- MagnoliaMagnolia 13.-13.- MagoliaMagolia 14.-14.- MoreiraMoreira

    •• 7'7' •• 15'15' 30"30" ee )0°0)0°02121 15.-"" 15.- PalmeiraPalmeira ,,

    •1313• 8·

    •• 8·

    •• 16.-'.''.' 16.- PlátanoPlátano 17.-9'9' 17.- ChoupoChoupo brancobrancoe~~ e ':JDr':JDr 18.-Chupo18.-Chupo 19.-Choupo19.-Choupo 20.-20.- AbetoAbeto dede DouglasDouglas 21.-21.- CarbalCarballolo americanoamericano 22.-12'12' 22.- FalsaFalsa acaciaacacia 23.-23.- AcaciaAcacia dodoJapónJapón 24.-24.- TilleiraTilleira 25.-25.- TilleiraTilleira 26.-26.- TilleiraTilleira

    '27.-'27.- TilleiraTilleira 28.-28.- PalmeiraPalmeira 29.-29.- OlmeiroOlmeiro 30.-30.- PalmeiraPalmeira

    t).~'t).~'

  • _30__30_ee A_t1á_nt_icoA_t1á_nt_ico

    oo NOVASNOVAS

    CreaciónCreación dede� FacultadesFacultades�

    oo ConConsellosello dada XuntaXunta venven dede aprobaraprobar trestres novasnovas FacultadesFacultades parapara Galicia,Galicia, unhaunha novanova enen SantiagoSantiago dede Composteta,Composteta, PePe-riodismo,riodismo, ee dúasdúas nana UniversiUniversi-dadedade dede Vigo,Vigo, transformandotransformando oo queque quedabaquedaba dosdos colexioscolexios universitariosuniversitarios dede VigoVigo ee OuOu-rense.rense. NonNon obstante,obstante, parapara queque estaesta transformacióntransformación sexasexa realreal ee definitivadefinitiva precisaprecisa dundun novonovo empurrón,empurrón, queque leveleve aa poñerpoñer titulaciónstitulacións termináistermináis dede EduEdu-cacióncación enen Ourense,Ourense, ee dede BioBio-loxía,loxía, QuímicaQuímica ee FiloloxíasFiloloxías enen Vigo.Vigo.

    oo galegoeagalegoea UniversidadeUniversidade

    EnchenosEnchenos dede ledicialedicia coñecoñe-cercer aa iniciativainiciativa dada MesaMesa dede NormalizaciónNormalización LingüísticaLingüística dede entrevistarseentrevistarse coscos rectoresrectores dasdas trestres UniversidadesUniversidades galegasgalegas parapara verver dede normalizarnormalizar oo usouso .. do-- do nosonoso idioma.idioma. NosNos estatutosestatutos xaxa reza:reza: "O"O galegogalego éé lingualingua oficialoficial destadesta UniversidadeUniversidade....:: HaiHai moitomoito queque andar.andar. NosNos dodo-cumentoscumentos oficiaisoficiais xaxa sese emem-pregaprega oo galegogalego concon certacerta nornor-malidade,malidade, peropero ásás vecesveces trátatráta-sese dede traducciónstraduccións forzadasforzadas dede últimaúltima hora,hora, despóisdespóis dede queque osos autoresautores dosdos textostextos pensapensa-sen,sen, actuasenactuasen ee traballasentraballasen enen españolespañol parapara chegarchegar áá redacredac-ciónción definitiva.definitiva.

    AsociaciónsAsociacións estudiantÍsestudiantÍs

    NaNa FacultadeFacultade dede HumanidaHumanida-desdes haihai trestres asociaciónsasociacións estuestu-diantís,diantís, unhaunha porpor cadacada secsec-ciónción (Historia,(Historia, PedagoxíaPedagoxía ee Psicoloxía),Psicoloxía), queque traballantraballan arreoarreo porpor crearcrear unun climaclima cultucultu-ralral propiopropio dunhadunha cidadecidade queque aspiraaspira aa incrementarincrementar aa súasúa dodo-tacióntación universitaria.universitaria.

    DereitosDereitos humanoshumanos

    AA CruzCruz VermellaVermella dede OurenOuren-sese preparaprepara unhaunha exposiciónexposición sobresobre "Dereitos"Dereitos HumanosHumanos ee Apartheid",Apartheid", parapara oo vindeirovindeiro 1616

    -- dede novembro,novembro, nosnos locaislocais dodo ColexioColexio Universitario.Universitario. OO propiopropio díadía 16,16, ásás 2020 horas,horas, prograprogra-manman unhaunha inauguracióninauguración aa carcar-gogo dede MarujaMaruja TorresTorres ee unun exex-pertoperto mozambiqueñomozambiqueño ThimThim-pamgapamga MatalaMatala nesteneste tema,tema, aíndaaínda sensen confirmar.confirmar.

    .,..,. EE PRf~IJf'lTouPRf~IJf'lTouuEuE OO PAAVULiÑOPAAVULiÑO

    66 M€5TfZeM€5TfZe......

    NANA ESCOLAESCOLA oo LIBROSLIBROS

    "Memoria"Memoria teóricateórica dede� unun maestromaestro A.A.Y.E.O."Y.E.O."�

    Jueves,Jueves, 88 dede noviembrenoviembre dede 19901990

    tivo.tivo. PorPor elo,elo, dondon ArmandoArmando éé fielfiel óó métodométodo queque deprendeudeprendeu faifai 6060 anosanos ee aplícaoaplícao maxistralmentemaxistralmente aa cadacada facetafaceta novanova queque presenpresen-tata aa realidade.realidade.

    Concebí-laConcebí-la pedagoxíapedagoxía

    CandoCando oo tempotempo pasapasa ee asas cousascousas cambean,cambean, vesevese máismáis claramenteclaramente aa diferenciadiferencia entreentre estaesta ee asas outrasoutras maneirasmaneiras dede concebi-Iaconcebi-Ia Pedagoxía.Pedagoxía. HoxeHoxe encaixaríaencaixaría entreentre osos pedagogospedagogos máismáis vangardistas.vangardistas. CincoentaCincoenta anosanos atrásatrás consideraríaseconsideraríase unhaunha perversa.perversa.

    MesmoMesmo enen épocasépocas consider"aconsider"a-dasdas dede progresoprogreso oo liberalismoliberalismo ee aa outraoutra culturacultura eraera cousacousa dede homes.homes.

    PorPor sorte,sorte, persoaspersoas comacoma ela,ela, comocomo ErnestinaErnestina Otero,Otero, sonson sese-mentemente parapara outrasoutras xeneraci6nsxeneraci6ns dede xentesxentes ee nelasnelas temostemos unun exemploexemplo permanentepermanente queque nosnos orienta.orienta.

    AquíAquí dendedende oo meumeu facer,facer, caca-dada díadía sintosinto aa satisfacci6nsatisfacci6n dede queque forafora aa miñamiña mestramestra dede pepe-dagoxía;dagoxía; dada súasúa pacienciapaciencia ee bobo facerfacer aprendínaprendín máismáis queque dosdos libros.libros.

    CandoCando unun amigoamigo meme pedíupedíu queescriblfaunhascuartWasqueescriblfaunhascuartWas sobresobre aa miñamiña experienciaexperiencia comocomo alumnaalumna dede donadona ErnestinaErnestina OteOte-ro,ro, peseipesei queque podíapodía abrirabrir áá lemlem-branzabranza asas memoriasmemorias adormeciadormeci-dasdas douuosdouuos compañelfosparacompañelfospara queque sintansintan aa agarimosaagarimosa presenpresen-ciacia dada síasía persoapersoa ee oo bobo facerfacer comocomo pedagoga.pedagoga. ConCon eloelo atoato-pareimepareime satisfeita.satisfeita.

    NANA ESCOLAESCOLA� ConselloConsello dede Redacción:Redacción:

    XoséXosé ManuelManuel CidCid (coorde(coorde-nador).nador).

    MercedesMercedes SuárezSuárez Pazos;Pazos; AntonioAntonio FernándezFernández Pereira;Pereira; MercedesMercedes GonzálezGonzález SanmaSanma-med;med; DavidDavid Cortón;Cortón; CeciliaCecilia BelloBello Rodríguez;Rodríguez; ManoloManolo BraBra-gado;gado; XesúsXesús R.R. JaresJares ee XoánXoán M.M. Andrade.Andrade.

    Colabora:Colabora: NovaNova EscolaEscola GaGa-lega.lega.

    ParaPara osos lectoreslectores ourensánsourensáns xaxa nonnon éé novanova aa presentaciónpresentación dodo librolibro dede ArmandoArmando FernándezFernández Mazas.Mazas. ComoComo noticianoticia locallocal foifoi dadodado aa coñecercoñecer nosnos mesesmeses fifi-naisnais dodo cursocurso pasadopasado candocando sese publicoupublicou ee sese presentóupresentóu nana GaGa-leríalería Sargadelos.Sargadelos. CumpreCumpre agoraagora facerfacer unhaunha novanova lecturalectura pedapeda-góxicagóxica parapara osos seguidoresseguidores dodo suplementosuplemento NaNa Escola,Escola, anqueanque sexasexa brevemente.brevemente.

    NaNa primeiraprimeira parte,parte, recollerecolle asas súassúas colaboraciónscolaboracións nana elaboraelabora-ciónción dodo discursodiscurso sociopedagósociopedagó-xicoxico dada ATE.O.,ATE.O., tremendamentremendamen-tete críticocrítico coacoa situaciónsituación dede abanaban-donodono escolarescolar ee coascoas estructurasestructuras sociaissociais queque causabancausaban eseese detedete-riórió ro.ro. FaiFai taméntamén unhaunha lembranzalembranza dosdos compañeiroscompañeiros asasinados;asasinados; aparecenaparecen referenciasreferencias aa EligioEligio Núñez,Núñez, AmadeoAmadeo LópezLópez Bello,Bello, RafaelRafael Alonso,Alonso, AntonioAntonio Caneda,Caneda, EduardoEduardo Villor,Villor, ManuelManuel GómezGómez deldel Valle,Valle, FélixFélix SalgadoSalgado deldel MoMo-ral,ral, JacintoJacinto SantiagoSantiago ee RobertoRoberto BlancoBlanco Torres.Torres. ComoComo todatoda relarela-ciónción feitafeita utilizandoutilizando básicamenbásicamen-tete oo recordo,recordo, haha dede quedarquedar abertaaberta aa aportaciónaportaciónss posterio-posterio-

    res,res, queque aa complementencomplementen concon biografíasbiografías comocomo aa queque recollerecolle-mosmos hoxehoxe nesteneste suplemento.suplemento.

    segundasegunda parteparte

    NaNa segundasegunda parte,parte, escomenescomen-zaza cunhacunha autobiograffaautobiograffa posteposte-riorrior óó 1818 dede xulloxullo dede 1936.1936. DeDe seguidoseguido relatarelata trestres experienciasexperiencias didácticasdidácticas levadaslevadas aa cabocabo nasnas escolasescolas dede VilariñoVilariño (Pereiro(Pereiro dede Aguiar)Aguiar) ee PombeiroPombeiro (Lugo).(Lugo). ComplétaseComplétase estaesta parteparte concon máismáis dede cencen follasfollas relativasrelativas aa experienciasexperiencias políticaspolíticas dada RepúRepú-blicablica ee dodo franquismo,franquismo, asíasí comocomo áá análiseanálise dada situaciónsituación mundialmundial actualactual ee osos anosanos dada democraciademocracia española.española. AsistimosAsistimos aa unun períoperío-dodo dede cambioscambios rápidosrápidos queque popo-denden deixardeixar inmediatamenteinmediatamente inin-servibleservible calqueracalquera crónicacrónica queque tendatenda aa dardar unhaunha visiónvisión global;global; oo queque nonnon quedaqueda anticuadoanticuado éé oo enfoque,enfoque, extraídoextraído dada tradicióntradición dodo marxismomarxismo dialéctico.dialéctico. NestaNesta teoríateoría quedouquedou benben ásás clarasclaras queque osos feitosfeitos educativoseducativos sonson ineludiblementeineludiblemente fenómenosfenómenos popo-líticoslíticos ee ideolóxicos,ideolóxicos, incidindoincidindo

    EuEu funfun unhaunha alumnaalumna porpor librelibre dede doñadoña ErnestinaErnestina OteroOtero ee queque-roro sumarmesumarme áá celebracióncelebración dodo seuseu centenario,centenario, porqueporque aa consiconsi-derodero unhaunha auténticaauténtica mestramestra dede mestres.mestres. DaquelaDaquela sósó estudabanestudaban porpor oficialoficial asas xentesxentes dada capitalcapital ouou queque tivesentivesen cartoscartos parapara papa-gargar unhaunha residenciaresidencia dede "señori"señori-tas",tas", queque nonnon eraera oo meumeu caso.caso. lala aa unhaunha academiaacademia durantedurante oo curcur-soso enen VigoVigo ee examinábameexaminábame porpor "libre""libre" nana EscolaEscola dede MaxisterioMaxisterio dede Pontevedra.Pontevedra.

    CadaCada díadía dede exámenesexámenes coco-llíamosllíamos oo trentren queque saíasaía cediñocediño dede VigoVigo caracara aa Pontevedra.Pontevedra. EE chegandochegando aa RedondelaRedondela subíasubía donadona Ernestina,Ernestina, unhaunha mullermuller mimiududa,a, dede fazfaz afableafable queque cuncun sorrisosorriso respostabarespostaba candocando aa saudabamos,saudabamos, cousacousa insólitainsólita enen-tretre oo profesoradoprofesorado daqueladaquela escoesco-la.la. VoltabamosVoltabamos áá noitiñanoitiña noutronoutro trentren ee elaela tamén.tamén.

    SeSe existíuexistíu unhaunha escola,escola, nana queque aa beatería,beatería, oo autoritarismoautoritarismoee oo servilismoservilismo Ó'réximeÓ'réxime franquisfranquis-tata acadouacadou outosoutos cumios,cumios, foifoi sensen dúbidadúbida aa EscolaEscola NormalNormal dodo MaMa-xisterioxisterio dede Pontevedra.Pontevedra. DonaDona

    '"'" aa oo ...... QUEQUE HfS'IF-f:.ONos.ONos. HfS'IF-f:. POD{APOD{A RE:Sf'o}JPEULLéiltilt RE:Sf'o}JPEULLé :: f'\~XARf'\~XAR......

    E.E. OteroOtero enen OurenaeOurenae (1940).(1940).

    ErnestinaErnestina moitomoito debeudebeu sofrirsofrir nana-quelquel mediomedio nono queque nonnon encaixaencaixa-baobao NotábaseNotábase oo desdéndesdén aa queque aa sometíansometían ee oo illadaillada queque estaba.estaba.

    NaquelNaquel intreintre sospeitabasospeitaba queque algoalgo ocorríaocorría ee nonnon certabacertaba oo queque era.era. CoCo tempotempo decateimedecateime oo difícildifícil queque resultabaresultaba aqueloaquelo aa ununhaha mestramestra defensoradefensora dada coecoe-ducación,ducación, admiradoraadmiradora dada Insti-Insti-

    ...... ¡::¡:: '"'" poirpoir...... 66 sER\JisER\Ji-

    CiDCiD......

    »)»)�

    PortiidaPortiida dodo librolibro dede FemándezFemández Mazas.Mazas.

    comocomo talestales nana dinámicadinámica socialsocial dede cadacada colectividadecolectividade nono devirdevir dada historia.historia. QuedouQuedou taméntamén clariclari-ficadoficado todotodo oo referentereferente óó curricurri-culumculum ocultooculto dodo sistemasistema educa-educa-

    UUnhanha pedagogapedagoga vangardistavangardista� enen teDlposteDlpos difícilesdifíciles�

    oo crnestinacrnestina OteroOtero deixoudeixou constanciaconstancia dodo seuseu sabersaber ensinarensinar tucióntución LibreLibre dede Enseñanza.Enseñanza. ¡Qué¡Qué difícildifícil eraera levarlevar istoisto porpor dentro,dentro, nunnun lugarlugar ondeonde eraera bobo todotodo oo queque impuñaimpuña oo sistemasistema nacional-catolicista,nacional-catolicista, sensen cabidacabida parapara nadanada anovadoranovador ee ondeonde aa coeducacióncoeducación sese considerabaconsideraba pecadentapecadenta óó igualigual caca outrasoutras rere-comendaciónscomendacións dada novanova pedapeda-goxía;goxía; osos rezosrezos eraneran aa base,base, seguidosseguidos dada intransixencia:intransixencia: nonnon sese permitíapermitía entrarentrar enen mangamanga curta,curta, ninnin concon escotes,escotes, ninnin sinsin medias,medias, ninnin enen saiasaia curtacurta ouou axustada.axustada. NonNon permitíanpermitían aa enen-tradatrada dede homes,homes, nennen sequerasequera paispais ee hirmáns;hirmáns; eraera oo templotemplo dada noñeznoñez máismáis recalcitranterecalcitrante ......

    DoñaDoña ErnestinaErnestina examinabaexaminaba polopolo miudo,miudo, moimoi dede vagarvagar ee cancan-dodo osos nervasnervas ouou oo "non"non saber"saber" empezabanempezaban aa aflorar,aflorar, axudabaaxudaba aa calma-loscalma-los ánimosánimos ouou orientaorienta-baba cómocómo prepara-loprepara-lo textotexto millor,millor, deixandodeixando constanciaconstancia sempresempre dada importanciaimportancia dada pedagoxíapedagoxía nono feitofeito educativo;educativo; dodo sabersaber enen-sinarsinar ee "conduci-Ios"conduci-Ios nenos"nenos" concon mediosmedios cativoscativos nunnun entornoentorno difídifí-cilcil comocomo eraera oo ruralrural galego.galego.

    SOLEDADSOLEDAD G.G. BESTEIROBESTEIRO

    DiDi °° NENO:NENO: PoiSPoiS AdAd !'ION!'ION VOU,VOU, QlIEQlIE Me-Me- ,.,.

    ~A~PAÑ~A~PAÑ OO GoLfOGoLfO......

  • A dixitalización destes documentos foi posible grazas á axuda

    da Secretaría Xeral de Modernización e Innovación

    Tecnolóxica (Consellería de Industria - Xunta de Galicia), do Ministerio de

    Industria, Turismo e Comercio, así como do Plan Avanza e do Fondo Europeo

    de Desenvolvemento Rexional (FEDER), ao abeiro da Orde do 31 de

    decembro de 2008 pola que se establecen as bases reguladoras para a

    concesión, en réxime de concorrencia competitiva, das subvencións

    destinadas a entidades de dereito público e privado, sen ánimo de lucro, para

    impulsar a realización de actuacións de difusión e formación relacionadas

    especificamente co desenvolvemento e implantación da sociedade da

    información na Comunidade Autónoma de Galicia, no marco do Plan

    Estratéxico Galego da Sociedade da Información e o Plan Avanza, e se

    procede á súa convocatoria para 2009 (código procedemento IN521C)

    As publicacións están dispoñibles baixo unha licenza Recoñecemento-Non

    comercial-Compartir baixo a mesma licenza 3.0 España de Creative Commons

    que reza:

    Vostede é libre de:

    - Copiar, distribuír, exhibir e executar a obra.

    - Facer obras derivadas.

    Baixo as seguintes condicións:

    -Vostede debe atribuír a obra na forma especificada polo autor ou o licenciante.

    Isto quere dicir que tanto os textos como as imaxes da Web poden ser

    utilizados por calquera, sempre que se cite a súa orixe, sempre que non se

    obteña un beneficio económico directo ou indirecto dese uso, e sempre que se

    inclúa no produto resultante a mesma licenza CC-NEG.

    concedida a

    Nova escola Galega


Presupuesto 2016 - Benalmádena · TOTAL OPERACIONES DE CAPITAL TOTAL PRESUPUESTO DE INGRESOS o,oo o,oo 4.000,oo o,oo 4.000,oo 1.861.990,12 En el Presupuesto del 2015 superavit al

Presupuesto 2016 - Benalmádena · TOTAL OPERACIONES DE CAPITAL TOTAL PRESUPUESTO DE INGRESOS o,oo o,oo 4.000,oo o,oo 4.000,oo 1.861.990,12 En el Presupuesto del 2015 superavit al

brochure SCHOOL FOOD · postre dulce JUEVES semana 2 OO OO OO OO OO Nuestro principio la resposabilidad, nuestro compromiso la calidad en todas los procesos desde la obstención de

brochure SCHOOL FOOD · postre dulce JUEVES semana 2 OO OO OO OO OO Nuestro principio la resposabilidad, nuestro compromiso la calidad en todas los procesos desde la obstención de

Arrancador Suave

Arrancador Suave

{title}ideasperegrinas.com/Exin/Sitio_web/Castillo_Embrujado... · 2009. 8. 27. · ewe" 0000; 0 000 0000000000 00000000000 o oom 0 Planta 19 0000 0 000000 00000 oo oo OO oo oo 00000000

{title}ideasperegrinas.com/Exin/Sitio_web/Castillo_Embrujado... · 2009. 8. 27. · ewe" 0000; 0 000 0000000000 00000000000 o oom 0 Planta 19 0000 0 000000 00000 oo oo OO oo oo 00000000

O OO O O OO O O OO O O OO O O OO O O OO O O … DE TEXTO/e… · bidimensionales de los objetos, porque tienen sólo dos medidas o dimensiones: ancho y alto, además ... objetos cotidianos

O OO O O OO O O OO O O OO O O OO O O OO O O … DE TEXTO/e… · bidimensionales de los objetos, porque tienen sólo dos medidas o dimensiones: ancho y alto, además ... objetos cotidianos

MINISTERIO LA GOBERN'ACION - boe.gob.es · Fábrica de Artilleria de Sevilla ..• ..• .oo ••• oo. .oo .oo 15 Fábrica Nacional -dEl-Trubia ... oo, oo. oo •• oo .oo .oo

MINISTERIO LA GOBERN'ACION - boe.gob.es · Fábrica de Artilleria de Sevilla ..• ..• .oo ••• oo. .oo .oo 15 Fábrica Nacional -dEl-Trubia ... oo, oo. oo •• oo .oo .oo

Mobilidade Suave

Mobilidade Suave

Quimica suave

Quimica suave

miclasedetercerob.files.wordpress.com€¦ · MANDALAS DIVERTIDOS 0 000 oo 000 @ oo ooo@@ 000 000 000 @ 00 @ 00 oo 0 000 oo 000 @ oo @ 00 oo oo 00 @ @ o 000 000 oo @ 00 @ 00 00 oo

miclasedetercerob.files.wordpress.com€¦ · MANDALAS DIVERTIDOS 0 000 oo 000 @ oo ooo@@ 000 000 000 @ 00 @ 00 oo 0 000 oo 000 @ oo @ 00 oo oo 00 @ @ o 000 000 oo @ 00 @ 00 00 oo

Mendoza · 402.966,oo 2.776.800,00 694.200,oo 255.300,oo 196.122,oo o,oo 9.031.795,oo En cuanto a la reducciones de las partidas por reservas en, Bienes Corrientes 41201 00, Servicios

Mendoza · 402.966,oo 2.776.800,00 694.200,oo 255.300,oo 196.122,oo o,oo 9.031.795,oo En cuanto a la reducciones de las partidas por reservas en, Bienes Corrientes 41201 00, Servicios

Manual oo writer_cap5

Manual oo writer_cap5

english.esguerra.com · SUSCRIPCKNES > VIDEOS IMÁGENES ACCIONES ECOPETROL Sl.soo,oo Dinero 59.940,oo -0.501% PFBCOLOM PREC 51.505,oo 0% Iniciar sesión PFCEMARGOS 510.580,oo -0.377%

english.esguerra.com · SUSCRIPCKNES > VIDEOS IMÁGENES ACCIONES ECOPETROL Sl.soo,oo Dinero 59.940,oo -0.501% PFBCOLOM PREC 51.505,oo 0% Iniciar sesión PFCEMARGOS 510.580,oo -0.377%

SCOALA GIMNAZIALÅ, COMUNA ION CREANGÅ ÅŽngrijitor I 8 … · Profesor Definitiv 8 3496,oo 302324,00 825,00 198488,0 o, 00 4397.00 o,oo 11081, o, 00 615,00 o 1365,oo o,oo 1924,oo

SCOALA GIMNAZIALÅ, COMUNA ION CREANGÅ ÅŽngrijitor I 8 … · Profesor Definitiv 8 3496,oo 302324,00 825,00 198488,0 o, 00 4397.00 o,oo 11081, o, 00 615,00 o 1365,oo o,oo 1924,oo

PowerPoint Presentation · O oo oo oo O oo oo O oo oo O oo oo O oo oo oo ISO 9001:2008 REGISTERED O 00 00 oo O . p—LAñ-Jl QÑSSIM CHAMBER . 4.41 * ' J..4..a-lj p—LAñ-Jl QÑSSIM

PowerPoint Presentation · O oo oo oo O oo oo O oo oo O oo oo O oo oo oo ISO 9001:2008 REGISTERED O 00 00 oo O . p—LAñ-Jl QÑSSIM CHAMBER . 4.41 * ' J..4..a-lj p—LAñ-Jl QÑSSIM

Impresión de fax de página completa - ONPE...2.114 oo 7.100,00 25.114,oo ESPECIE (Valorizar a precio de mercado) 4.270,oo 750,00 1.270,00 3.150,00 4.750,00 1.810,oo 3.500,00 2.000,oo

Impresión de fax de página completa - ONPE...2.114 oo 7.100,00 25.114,oo ESPECIE (Valorizar a precio de mercado) 4.270,oo 750,00 1.270,00 3.150,00 4.750,00 1.810,oo 3.500,00 2.000,oo

“Ciudad antigua II”, V. Kandinsky (1902)“Ciudad antigua II”, V. Kandinsky (1902) Kandinsky: proceso de abstracción “Tensión suave nº 85” (1923) oo . Title: Diapositiva

“Ciudad antigua II”, V. Kandinsky (1902)“Ciudad antigua II”, V. Kandinsky (1902) Kandinsky: proceso de abstracción “Tensión suave nº 85” (1923) oo . Title: Diapositiva

ANEXO 1€¦ · 000 oo oo oo eoo oo oo oo 000 000 000 sempe 0 . © algaida editores S.A. Nuevo jardîn de las letras . Author: Lucía Torres Jiménez Created Date: 5/29/2020 12:38:32

ANEXO 1€¦ · 000 oo oo oo eoo oo oo oo 000 000 000 sempe 0 . © algaida editores S.A. Nuevo jardîn de las letras . Author: Lucía Torres Jiménez Created Date: 5/29/2020 12:38:32

MI1710 ZA-M 071019 E - Interempresas...óptima y un diagrama de dispersión preciso. Suave guiado Suave tarea Suave vibración Suave lanzamiento Sentido de giro Posición de la …

MI1710 ZA-M 071019 E - Interempresas...óptima y un diagrama de dispersión preciso. Suave guiado Suave tarea Suave vibración Suave lanzamiento Sentido de giro Posición de la …

Arranque Suave

Arranque Suave

Programacio OO

Programacio OO