CAP1 2 3 y 4 GALEGO FORMATEADO Paisaje Gal.pdf · Manual para a Integración dos ... ANEXO I....
Transcript of CAP1 2 3 y 4 GALEGO FORMATEADO Paisaje Gal.pdf · Manual para a Integración dos ... ANEXO I....
manualmanualparapara aa
Integración dos elementos
da paisaxe en proxectos, plans
e programas
Portada paisaje 15/6/07 12:17 Página 1
PRESIDENCIASecretaría Xeral de Modernizacióne Innovación Tecnolóxica UNIÓN EUROPEA
FONDO EUROPEO DEDESENVOLVEMENTOREXIONAL
“Unha maneira de facer Europa”
PRESIDENCIASecretaría Xeral de Modernizacióne Innovación Tecnolóxica UNIÓN EUROPEA
FONDO EUROPEO DEDESENVOLVEMENTOREXIONAL
“Unha maneira de facer Europa”
Proxecto co�nanciadoProxecto co�nanciado
Manual para a
Integración dos elementos da paisaxe en proxectos, plans e programas
Licencia Creative Commons 3.0 Recoñecemento – Non Comercial – Sen obras derivadas
Esta publicación conta cunha licenza Creative Commons 3.0, o que lle permite reproducir a obra baixo as seguintes condicións:
Recoñecemento (BY). Debe recoñecer os créditos da obra da maneira especificada polo autor ou licenciador (pero non dunha maneira que suxira que ten o seu apoio ou apoian o uso que fai da súa obra).
Non comercial (NC). Non pode alterar, transformar ou xerar unha obra derivada a partir desta obra.
Sen obras derivadas (ND). Non se pode alterar, transformar ou xerar unha obra derivada a partir desta obra.
O texto completo da licenza pode ser consultado en: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Proxecto cofinanciado:
“Unha maneira de facer Europa”
UNIÓN EUROPEA
Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional
1
1. Introdución
2. O Medio. Conceptos e definicións
2.1. Introdución
2.2. Concepto de Medio
2.3. Definicións asociadas ao Medio Ambiente
3. Procesos asociados ao Medio Ambiente
3.1. Introdución
3.2. O ciclo da auga e os recursos hídricos
3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos do carbono
3.4. O chan e a ordenación do territorio
4. Introdución xeral á problemática ambiental no ámbito global
4.1. Introdución
4.2. Principais problemas ambientais
4.3. Calidade e contaminación das augas
4.4. A atmosfera
4.5. O chan
4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias
5. A paisaxe
5.1. Introdución
5.2. Configuración da paisaxe
5.3. Clasificación das paisaxes
5.4. Tipos de elementos paisaxísticos
6. Ecoloxía da paisaxe
6.1. Introdución
6.2. Os ecosistemas
6.3. Funcionamento das poboacións na paisaxe
6.4. Relacións interespecíficas e biodiversidade na paisaxe
6.5. Sucesión vexetal
6.6. Fluxos bioxeoquímicos na paisaxe
7. Estudo da paisaxe
7. 1. Introdución
7.2. Percepción da paisaxe
ÍNDICE
2
7.3. Calidade visual e fraxilidade da paisaxe
7.4. Metodoloxía xeral dos estudos de paisaxe
8. Aplicacións dos estudos de paisaxe
8.1. Paisaxe e educación ambiental
8.2. Os espazos naturais
8.3 A planificación da paisaxe urbana
8.4. A paisaxe rural
8.5. Minimización dos impactos na paisaxe
9. O impacto ambiental
9.1. Introdución
9.2. Impacto ambiental. Conceptos e tipos
9.3. Estudo de impacto ambiental
9.4. Indicadores
9.5. Índices ambientais
9.6. Modelos ambientais
9.7. Avaliación ambiental
9.8. Códigos de conduta
9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de avaliación ambiental
10. Auditorías e sistemas de xestión ambiental
10.1. Introdución
10.2. A empresa e a xestión ambiental
10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental
10.4. Política ambiental
10.5. Planificación
10.6. Implantación dun sistema de xestión ambiental
10.7. Avaliación ambiental
10.8. Auditorías ambientais
10.9. A certificación do sistema de xestión ambiental
10.10. O auditor ambiental
10.11. Mantemento da certificación ambiental
11. Fundamentos de dereito
11.1. Introdución
3
11.2. Fontes do dereito
11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico
11.4. Principios básicos no marco xurídico
11.5. Principios do dereito comunitario
11.6. Características fundamentais do dereito comunitario
11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes
11.8. Lexislación ambiental
11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de problemas ambientais
11.10. Aspectos lexislativos e principal normativa ambiental aplicable
ANEXO I. Glosario de termos
ANEXO II. Convenio Europeo da Paisaxe
ANEXO III. Política e Normativa de Paisaxe noutros Estados Europeos
Bibliografía
Glosario
Webs de interese
4
Índice de Figuras
Figura 2.1. Compoñentes básicos do ambiente (natural e construído)
Figura 3.1. Ciclo hidrolóxico
Figura 3.2. A composición dá Atmosfera
Figura 3.3. Ciclar do carbono
Figura 3.4. Ciclo de Calvin
Figura 3.5. Ciclo de Krebs
Figura 3.6. Intercambio de Carbono coa Atmosfera
Figura 3.7. Fluxos e almacéns de carbono nun ecosistema forestal
Figura 3.8. Distinción entre planificación vinculante e indicativa
Figura 3.9. Proceso de traballo ascensional
Figura 3.10. Competencia dá Administración central na ordenación do territorio
Figura 3.11. Competencia dá Administración Autonómica na ordenación do territorio
Figura 4.1. Composición dá auga residual
Figura 4.2. Organismos dá xestión dá auga en España
Figura 4.3. Fenómenos naturais nun penacho
Figura 4.4. Caso 1 de transporte de penacho
Figura 4.5. Caso 2 transporte de penacho
Figura 4.6. Caso 3 de transporte de penacho
Figura 4.7. Caso 4 de transporte de penacho
Figura 4.8. Caso 5 de transporte de penacho
Figura 4.9. Mecanismos desencadeantes dá contaminación atmosférica
Figura 4.10. Chuvia ácida
Figura 4.11. Efecto Invernadoiro
Figura 4.12. Liñas xerais do proceso de extracción de vapores "in situ"
Figura 4.13. Proceso de depuración dun chan por aire
Figura 4.14. Representación do proceso de descontaminación deBarrenas
Figura 4.15. Liñas de tratamentos nunha Planta de Lavado de chans
Figura 5.1. Esquema configuración paisaxe
Figura 5.2. Mosaico
Figura 5.3. Elementos da paisaxe
ÍNDICE DE FIGURAS E TÁBOAS
5
Figura 6.1. O Ecosistema entendido como unha caixa negra, onde ET é a enerxía total
do ecosistema e MOT é o equivalente enerxético da materia orgánica total
Figura 6.2. Clases de ecosistemas
Figura 6.3. Factores Bióticos
Figura 6.4. Diagrama funcional dun ecosistema
Figura 6.5. Diagrama funcional dun ecosistema (2)
Figura 7.1. Esquema percepción e interpretación da paisaxe
Figura 7.2. Perfil transversal
Figura 8.1. Debate SLOSS
Figura 9.1. Liñas de definición de obxectivos e recompilación de información
Figura 9.2. Estrutura Xeral dunha Avaliación de Impacto Ambiental
Figura 9.3. Proceso de administración de evolución ambiental
Figura 9.4. Procesos de avaliación de impacto ambiental
Figura 10.1. Instrumentos preventivos
Figura 10.2. Sistemas correctivos
Figura 10.3. Instrumentos auxiliares
Figura 10.4. Diagrama dá realización dá auditoría do Sistema de Xestión Ambiental
Figura 11.1. Clasificación de "Fontes do Dereito"
Índice de Táboas
Táboa 3.1. Características das augas superficiais
Táboa 3.2. O carbono nos ecosistemas forestais
Táboa 3.3. Análise comparativa das fases de combustión do carbón e os pélets
Táboa 3.4. Principais diferenzas entre a planificación territorial e urbanística
Táboa 3.5. Competencia da Administración local na ordenación do territorio
Táboa 4.1. Recursos hídricos en España
Táboa 4.2. Principais efectos producidos polos contaminantes do aire
Táboa 6.1 Tipos de relacións interespecíficas
Táboa 8.1. Listados de LICs existentes na Galicia Sur
Táboa 8.2. Listado de ZEPAs existentes na Galicia Sur
6
Táboa 8.3. Cuestións previas ao desenvolvemento de proxectos plans ou programas
para a integración dos elementos da paisaxe
Táboa 9.1. Características relativas dos impactos ambientais
7
Introdución 1
9
Este libro é para os traballadores das Pemes e autónomos, co obxectivo de levalos cara a
unha mentalidade medioambiental de desenvolvemento e crecemento, permitindo un
uso racional dos recursos, sen reducir os beneficios da industria.
A continuación, haberá unha aproximación, de un xeito rápido, a evolución histórica da
influencia da industria sobre o medio ambiente.
A finais do século XIX e comezos do século XX, en Inglaterra, houbo un avance
tecnolóxico que liderou o desenvolvemento industrial e o crecemento económico na
maioría dos países avanzados de Europa. O obxectivo final da Revolución Industrial foi
o desenvolvemento, con independencia da protección ambiental. Isto levou a un
aumento na contaminación do aire e de augas marítimas e continentais, do solo e da
paisaxe. Todo isto conduciu inevitablemente a perdas, moitas veces irreversibles, no
campo socioeconómico, na saúde e benestar da sociedade.
Máis tarde, a principios do século XX, todos os indicadores produtivos experimentaron
un crecemento exponencial. A economía mundial multiplicouse por 20 a poboación
mundial se quintuplicou.
O consumo de fertilizantes, de auga e a produción de residuos incrementouse de xeito
espectacular na UE, a pesar de que cada vez se reciclaba un maior volume de residuos e
se fomentaba o uso racional dos recursos naturais.
Este aumento no respecto polo Medio Ambiente deu lugar á aparición de asociacións
ambientais, grupos ecoloxistas, á realización de campañas de mentalización cidadá sobre
a protección do Medio, etc. Paralelamente no tempo a este desenvolvemento social
constituíronse, tamén todo tipo de organismos, tanto a nivel de Administracións
Públicas como de grandes e medianas empresas, con responsabilidades ambientais tales
como: Axencias, Ministerios, Consellarías, Concellarías, etc.
Outra consecuencia desta actuación é a aparición de todo un conxunto de normas,
unhas de nova creación e outras de actualización ou adaptación das existentes, que
regulan as interaccións das actividades empresariais co ámbito ambiental, onde se
desenvolven.
Este conxunto de normas provocaron reaccións negativas por parte das empresas, os
cales considerábanas un elemento discordante que atrasaría a evolución tecnolóxica das
empresas, así como o desenvolvemento económico destas.
A esta reacción empresarial, en contra das normas ambientais, seguiulle unha fase de
resignación na que asumiron a necesidade de implantación, paulatina, de tecnoloxías
limpas e prácticas non contaminantes. Precisamente nesta fase encóntranse a maioría das
empresas españolas.
No desenvolvemento desta fase, as empresas empezaron a enxergar como as novas
tecnoloxías limpas lles permiten mellorar, por un lado, os procesos de produción,
reducir custos e, polo outro, reducir as sancións por parte da Administración Pública,
minimizar os impactos no ámbito natural e mellorar a imaxe ante os seus clientes e
consumidores. Todo iso carrexa un progresivo cambio de actitude en sentido positivo
cara o Medio no cal as empresas que incorporan aos seus sistemas de xestión programas
de protección ambiental son consideradas empresas modelo cun alto desenvolvemento
tecnolóxico, calidade nos seus produtos e cunha economía saneada.
A empresa que asuma unha actitude positiva e de progreso fronte á problemática
ambiental obterá no futuro unha serie de vantaxes ante a competencia que lle
garantirán a continuidade da actividade e a situarán nunha posición privilexiada con
respecto á nova revolución ecoindustrial. Entre todas as vantaxes que podería obter a
empresa cabe salientar as seguintes:
Logros tecnolóxicos e redución de custos.
Melloras de imaxe, seguridade e calidade de vida dos empregados.
Avances nos mercados.
Esta evolución no marco empresarial repercutiu e repercute no ámbito social
onde o cambio de actitude ambiental é patente, podendo observarse que:
Os partidos políticos incorporan nos seus programas problemáticas ambientais.
11
Os centros docentes amplían a súa oferta formativa incorporando seminarios,
cursos, másters, e carreiras universitarias de especialidades ambientais.
Aparecen empresas dedicadas ás novas tecnoloxías non contaminantes e
descontaminantes.
Xorden no mercado os chamados produtos ecolóxicos, avalados ou non pola
correspondente etiqueta verde, as ecoindustrias.
Xorden as figuras dos técnicos ambientais, os xestores e asesores en materia de
Medio, os verificadores, avaliadores e auditores, os especialistas en dereito
ambiental, etc.
Como síntese de todo o anterior e en referencia ás tendencias actuais, pódese afirmar
que unha empresa que actúe en contra do Medio asume o grave perigo de cuestionar a
súa viabilidade tanto en termos económicos coma en irreversibles deterioracións de
imaxe ante a sociedade. O Medio pode considerarse como valor engadido, unha
vantaxe competitiva e presentarse dende esta perspectiva como impulsor da
modernización das actividades industriais, agrícolas e de servizos, aumentando, deste
modo, a produtividade e a competitividade.
As políticas de protección ambiental están, hoxe en día, a pasar a formar parte da
política empresarial xeral e incorporan a moitos códigos de comportamento empresarial
debido entre outras cousas a que:
Nos próximos anos verase incrementado de xeito importante o parque móbil e
os quilómetros de estrada en España, o turismo vai aumentar nun 60 por 100
respecto á última década do século pasado.
No ano 2010, a demanda de enerxía vai aumentar nun 25 por 100. A pesar do
desenvolvemento e implantación de novas enerxías, do aforro destas e da cada
vez maior penetración da enerxía nuclear, de aquí a ese ano previse un
crecemento considerable na utilización de combustibles fósiles, dobrándose o
consumo de carbón e de petróleo. Só na UE o aumento provocado polas
emisións de carbono será superior ao 20 por 100. No ano 2050, o contido
medio de gas carbónico no aire podería dobrarse o que implicaría que a
temperatura do planeta aumentaría en 3-l0 C segundo latitudes, feito que
modificaría de xeito alarmante os climas e os niveis do mar.
A combustión do carbón, seguindo cos criterios de M. SEOÁNEZ, 1995, ademais
do gas carbónico e de partículas en suspensión, deixará tamén trazas de metais
pesados, algúns deles canceríxenos, e de dióxido de xofre, acrecentándose
ademais, en grandes superficies da terra a acidificación do chan
o como consecuencia das chuvias ácidas.
As zonas de explotación de pozos de petróleo multiplicaranse, incluíndo zonas
de gran fraxilidade, é dicir, con baixa capacidade de acollida, e mesmo zonas
que foron consideradas ata agora protexidas.
A proliferación de minas de carbón a ceo aberto reportará graves consecuencias
á conservación e calidade do chan.
Deste modo, poderíase seguir enumerando unha serie de problemas con incidencia
ambiental que, previsiblemente, irán aparecendo nun futuro próximo, tales como: riscos
de accidentes nucleares, riscos no transporte de materias enerxéticas (produtos
radiactivos, barcos metaneiros e petroleiros, gasodutos e oleodutos, etc.), incorporación
de produtos estraños tales como praguicidas, materias radiactivas, metais pesados etc.,
nas cadeas tróficas; degradación do patrimonio artístico-monumental; etc.
En conclusión, nos próximos anos non será posible manter este ritmo de crecemento e
por iso chegou o momento de que a política ambiental evolucione ao mesmo ritmo que
os problemas ambientais.
No sentido máis amplo, a xestión e administración do Medio comprende o conxunto de
actuacións e disposicións necesarias para lograr o mantemento dun capital ambiental
suficiente para que a calidade de vida das persoas e o patrimonio natural sexan o máis
elevados posible, todo iso dentro do complexo sistema de relacións económicas e sociais
que condiciona ese obxectivo (ORTEGA Y RODRÍGUEZ, 1994).
A xestión do Medio tradúcese nun conxunto de actividades medios e técnicas tendentes
a conservar os elementos dos ecosistemas e as relacións ecolóxicas entre eles, en especial
cando se producen alteracións debidas á acción do home. A base dun bo sistema de
xestión ambiental terá como punto principal a integración ambiental das actividades que
se desenvolven no Medio Ambiente, a través de:
Utilización racional dos recursos.
Localizar as actividades en territorios e ecosistemas cunha alta capacidade de
acollida.
Evitar que a emisión de efluentes dunha actividade supere a capacidade de
recepción ou asimilación do Medio.
13
O desenvolvemento será sostible sempre e cando se faga uso dos recursos naturais por
debaixo das súas taxas de renovación, consumo ou uso, e situaranse as actividades tendo
en conta a capacidade de acollida do territorio.
Cunha correcta xestión consérvase o patrimonio ambiental e como consecuencia directa
elévase a calidade de vida do home que, basicamente, responde a tres parámetros
esenciais: nivel de renda, benestar social e calidade ambiental.
As actividades empresariais e, en xeral, calquera actividade humana, actúan sobre o
Medio modificando o equilibrio dos ecosistemas. As actividades exercidas polo home,
sexa cal sexa a súa natureza, exercen un conxunto de alteracións ambientais que se
denominan impacto ambiental (IA).
Sobreexplotación dos recursos por enriba das taxas asumibles polo medio
(extracción de materias primas, consumo acelerado de auga e enerxía, etc.).
Ocupación do chan cunha pobre capacidade de acollida para a actividade
introducida, producindo a alteración e mesmo a destrución do ecosistema
existente. No novo ecosistema creado, a actividade convértese no principal
elemento perturbador, que pode trasladarse a ecosistemas lindantes.
Emisión de efluentes por enriba da capacidade de recepción ou asimilación do
medio, o que leva consigo:
Contaminación do aire, auga e chan.
Contaminación por residuos tóxicos e perigosos, radiactiva,
electromagnética, acústica, etc.
Alteracións do clima e da calidade do aire.
Alteracións do equilibrio hidrolóxico, deterioración da calidade da auga, das
características do chan e das biocenoses.
Modificacións da paisaxe e da calidade visual do medio.
Danos sobre as poboacións próximas por deterioración da saúde humana e
calidade de vida.
Alteración ou destrución de elementos arqueolóxicos, históricos, pictóricos e
culturais, presentes, no medio.
O impacto dun proxecto futuro ou dunha actividade en funcionamento sobre o Medio
é a diferenza entre a situación do Medio modificado e a situación deste tal e como tería
evolucionado normalmente sen a execución do devandito proxecto. Estas alteracións
poden repercutir de xeito positivo ou negativo en función da calidade dos distintos
sistemas, compoñentes, factores do medio e da calidade de vida do ser humano.
15
2 El Medio Ambiente. Conceptos e definicións 2.1. Introdución 2.2 Concepto de Medio Ambiente 2.3. Definicións asociadas ó Medio Ambiente 2.3.1. Conceptos xerais 2.3.2. Compoñentes xerais
17
2.1. Introdución
A entrada de España na Unión Europea, a partir de 1986, condicionou a aceptación de
Directrices que esta institución dita por medio de regulamentos, Directivas, Decisións,
Recomendacións ou Ditames de alcance xeral ou concreto, con ou sen carácter
vinculante e de aplicación directa ou por medio de transposicións.
Por todo iso e co obxecto de dispoñer, en todo momento, dunha rápida información
sobre os diversos parámetros que configuran ao amplo e xenérico tema do Medio, é
polo que se levou a cabo a iniciativa de editar un manual que puidese dar resposta de
forma sucinta, ás preguntas relacionadas co ámbito de aplicación deste sistema, a xeito
de consulta sobre as variables que están relacionadas e definen as características medio
ambientais dunha zona xeográfica.
Os principais axentes que contribúen a configurar o Medio analízanse dentro de cinco
apartados identificados con:
a. medio físico.
b. Actividades dos asentamentos humanos.
c. Contaminación e problemas medio ambientais.
d. Protección á natureza.
e. Datos socioeconómicos.
Resulta evidente que, debido ao distinto grao de accesibilidade e dispoñibilidade da
información, non todos os campos de estudo se achan en idéntico grao de
desenvolvemento. Por este motivo, e co obxecto de servir de utilidade aos axentes
sociais interesados no tema, este manual centrouse fundamentalmente en abranguer
aquelas áreas de maior influencia que configuran unha estrutura básica ambiental, como:
atmosfera, augas e verteduras, envases, residuos, ruídos e vibracións... xunto cun
glosario sobre termos ambientais.
2.2. Concepto de Medio Ambiente
O Medio é o ámbito vital, é dicir, o conxunto de factores físico-naturais, estéticos,
culturais, sociais e económicos que interaccionan entre si, co individuo e coa
comunidade en que vive, determinando a súa forma, carácter, comportamento e
supervivencia.
O concepto de Medio implica directa e intimamente ao home, xa que se concibe, non
só como aquilo que rodea o home no ámbito espacial, senón que ademais inclúe o
factor tempo. Atendendo a estes procesos interrelacionados co home, o Medio pódese
entender:
Como "fonte de recursos naturais", o Medio abastece o ser humano das materias
primas e enerxía que necesita para o seu desenvolvemento sobre a Terra. Agora
ben só unha parte destes recursos é renovable.
Como "soporte de actividades", o Medio presenta unha maior ou menor
capacidade de acollida para cada actividade que se desenvolva no seu seo.
Como "receptor de efluentes" (emisións, verteduras, desfeitos e residuos non
desexados) terase en conta a capacidade de asimilación do Medio (capacidade
de dispersión atmosférica, capacidade de autodepuración da auga, capacidade
de filtrado do chan, etc.). A emisión de efluentes dunha actividade deberá
realizarse sempre por debaixo da capacidade de asimilación do Medio.
A Real Academia da lingua define o Medio (MARTES) como: "Elemento en que vive ou
se move unha persoa ou animal"; e tamén como: "Conxunto de circunstancias físicas,
culturais, económicas e sociais que rodean ás persoas e aos seres vivos".
O Medio Ambiente pódese definir como un sistema global complexo, de múltiples e
variadas interaccións, dinámico e evolutivo no tempo, formado polos sistemas físico,
19
biolóxico, social, económico, político e cultural en que vive o home e demais
organismos.
2.3. Definicións asociadas ao Medio Ambiente
2.3.1. Conceptos Xerais
Actividades Cualificadas: Son aquelas que debido á súa capacidade de xerar molestias,
insalubridade, nocividade ou perigosidade, deben ser sometidas ao trámite de
cualificación da actividade e obtención de licenza.
Auditoria Ambiental: É un marco autorregulador preventivo do medio, que están a
utilizar e viñeron utilizando as empresas dos Estados Unidos, dende a década dos
setenta.
Pódese definir como, "Unha ferramenta de xestión que comprende unha sistemática,
documentada, periódica e obxectiva avaliación de como a organización e xestión de
bens de equipo medio ambientais están a cumprir co propósito de salvagardar o
Medio". Encárgase da análise e apreciación da situación ambiental e o impacto dunha
empresa sobre o Medio.
Calidade ambiental: O grao en que o estado actual ou previsible dalgún compoñente
básico permite que o medio desempeñe axeitadamente as súas funcións de sistema que
rexen e condicionan as posibilidades de vida na Terra. Este grao non se pode cuantificar,
só se cualifica con fundamentos, a través dun xuízo de valor.
Certificación ambiental: Acreditación que testemuña que unha empresa que a posúe
implantou un sistema de xestión ambiental, demostrando o cumprimento da normativa
de cara a terceiras persoas, así como a aptitude para previr e controlar en todo
momento os efectos que cara ao Medio puidesen provocar os seus procesos produtivos,
todo iso segundo algunha das posibilidades que posúen para levar a cabo a devandita
certificación.
Contaminación Ambiental: O Enviromental Pollution Panel de Estados Unidos definiuna
como, "A alteración desfavorable do noso ámbito como subproduto total (ou en gran
parte) das actividades humanas e a través dos seus efectos directos ou indirectos que se
derivan dos cambios na distribución da enerxía, os niveis de radiación, a constitución
química e física e a abundancia dos organismos. Estes cambios poden afectar ao ser
humano directamente ou a través do abastecemento da auga e dos produtos agrícolas e
biolóxicos, dos seus obxectos ou bens materiais ou das súas posibilidades de solaz e
desfrute da natureza".
Declaración de Impacto Ambiental (DIA): É o pronunciamento do organismo ou
autoridade competente en materia de Medio, sobre a base do Estudo de Impacto
Ambiental, alegacións, obxeccións e comunicacións resultantes do proceso de
participación pública e consulta institucional, no que se determina, respecto aos efectos
ambientais previsibles, a conveniencia ou non de realizar a actividade proxectada e, en
caso afirmativo, as condicións que deben establecerse en orde á axeitada protección do
medio e os recursos naturais.
Ecoxestión: Dise da posta en marcha de todas as actividades e operacións dentro dunha
empresa, tendentes a conseguir a mínima afección ao medioambiente.
Estudo de Impacto Ambiental (EsIA): É o estudo técnico, de carácter interdisciplinar que,
incorpora no procedemento da EIA, que está destinado a predicir, identificar, valorar e
corrixir as consecuencias ou efectos ambientais que determinadas accións poden causar
sobre a calidade de vida do home e o seu ámbito.
É o documento técnico que debe presentar o titular do proxecto, e sobre a base do que
se produce a Declaración ou Estimación de Impacto Ambiental. Este estudo deberá
identificar, describir e valorar de xeito apropiado, e en función das particularidades de
cada caso concreto, os efectos notables previsibles que a realización do proxecto
producirá sobre os distintos aspectos ambientais.
Avaliación Estratéxica Ambiental (EEA): Procedemento que ten por obxecto a avaliación
das consecuencias ambientais que determinadas políticas, plans e programas, poden
producir no territorio, na utilización dos recursos naturais e en definitiva, no logro dun
desenvolvemento sostible e equilibrado.
Avaliación de Impacto Ambiental (EIA): Procedemento xurídico-administrativo que ten
por obxecto a interpretación e predición dos impactos ambientais que un proxecto ou
actividade produciría en caso de ser executado, así como a prevención, corrección e
valoración destes. Todo iso co fin de ser aceptado, modificado ou rexeitado por parte
das distintas Administracións Públicas competentes.
O Real Decreto 1.131/1988 do 30 de Setembro, que aproba o Regulamento sobre EIA,
defínea no seu artigo quinto como "o conxunto de estudos e sistemas técnicos que
21
permiten estimar os efectos que a execución dun determinado proxecto, obra ou
actividade, causa sobre o medio".
Factores ambientais: Baixo o nome de Factores ou Parámetros ambientais, englóbanse
os diversos compoñentes do medio, entre os cales se desenvolve a vida no noso
planeta. Son o soporte de toda actividade humana, sendo susceptible de ser modificados
polos humanos.
Factores ambientais considerados polos organismos competentes da UE:
ser humano, a flora e a fauna.
chan, a auga, o aire, o clima e a paisaxe.
As interaccións entre os anteriores.
Os bens materiais e o patrimonio cultural.
Xestión Ambiental: Conxunto de accións encamiñadas a lograr a máxima racionalidade
no proceso de decisión relativo á conservación, defensa, protección e mellora do
Medio, baseándose nunha coordinada información multidisciplinar cidadá.
Impacto Ambiental (IA): Dise que hai impacto ambiental cando unha acción ou
actividade produce unha alteración, favorable ou desfavorable no medio ou nalgún dos
compoñentes deste. Esta acción pode ser un proxecto de enxeñaría, un programa, un
plan, unha lei ou unha disposición administrativa con implicacións ambientais.
Indicador de Impacto Ambiental: Elemento ou concepto asociado a un factor que
proporciona a medida da magnitude do impacto, polo menos no seu aspecto cualitativo
e tamén, se é posible, no cuantitativo.
Política Ambiental: Declaración por parte da Organización, das intencións e principios,
en relación co seu comportamento ambiental xeral, que proporcionan un marco para a
actuación e para o establecemento dos seus obxectivos e metas ambientais.
Problema ambiental: Defínese como un desequilibrio nas relacións Home-natureza. É un
impedimento para lograr un obxectivo ambiental (boa calidade do aire, da auga, dos
chans, etc.).
Sistema de Xestión Ambiental (SGMA): Instrumento ou ferramenta que posúe a empresa
como axuda nas actividades da súa xestión ambiental. Achegando a base para orientar,
canalizar, medir e avaliar o seu funcionamento co fin de asegurar que as súas operacións
se levan a cabo dun xeito consecuente coa regulamentación aplicable e coa política
corporativa no devandito sentido.
Sistemas de Información Ambiental:
Información ao público: No ano 1995 aprobouse a Lei 38/1995, do 12 de
Decembro, sobre o dereito de acceso á información en materia de Medio. Esta
Lei ten por obxecto a incorporación ao dereito español daquelas disposicións da
Directiva 90/313/CEE non contidas na Lei 30/1992, do 26 de Novembro, de
Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento
Administrativo Común, de forma que se garanta a liberdade de acceso á
información. A Lei, así mesmo, obriga as Administracións competentes a
proporcionar a calquera persoa física ou xurídica a información de medio que
solicite e estea en poder das Administracións Públicas.
Informes Ambientais: A información ambiental pode chegar aos distintos axentes
e grupos sociais por distintas vías, sendo a máis idónea a realizada pola propia
vontade da empresa, pero tamén pode vir dada por esixencias legais ou
administrativas, por necesidades de contra publicidade, por incidentes ou
imprevistos, etc.
Os informes ambientais estanse a converter no recurso voluntario máis
importante por parte das empresas á hora de dar a coñecer as súas actividades
relacionadas coa prevención, ou polo menos, a minimización do impacto
ambiental dos seus procesos produtivos.
Hase de ter en conta que a publicación destes informes non ten por que implicar a
pertenza a ningún sistema de ecoxestión, nin a concesión de ningún sistema de
acreditación.
Valoración de Impacto Ambiental (VIA): Ten lugar na última fase do Estudo de Impacto
Ambiental e consiste en transformar os impactos, medidos en unidades heteroxéneas, a
unidades homoxéneas de impacto ambiental, de tal maneira que permita comparar
alteracións diferentes dun mesmo proxecto e aínda de proxectos distintos.
2.3.2. Compoñentes Xerais
Compoñentes do Medio: Medio Ambiente natural, Medio construído, Medio social. (
Ver Figura 1, MAN, MAC, MAIS).
Medio natural é aquel compoñente en que os elementos se dan naturalmente, sen
intervención humana. (MAN).
23
Medio construído é o que comprende o ambiente modificado polos seres humanos
(artificializado). (MAC).
Medio social comprende os humanos organizados en sociedade. (MAIS).
Compoñentes básicos do ambiente: Aqueles ecosistemas cuxo estado actual ou previsible
presenta riscos para o desempeño da función de sistema que rexe e condiciona as
posibilidades de vida na Terra (Véxase apartado A).
A. Compoñentes do ambiente natural
a) O aire, a atmosfera e o espazo exterior.
b) As augas, en calquera dos seus estados físicos, sexan límnico (doce), marismas ou
mariñas, continentais ou marítimos, superficiais ou subterráneos, correntes ou detidas.
c) A terra, o chan e o subsolo, incluídos leitos, fondo e subsolo dos cursos ou masas de
auga, terrestres ou marítimas.
d) A flora terrestre ou acuática, nativa ou exótica, en todas as súas entidades
taxonómicas.
e) A fauna terrestre ou acuática, salvaxe, doméstica ou domesticada, nativa ou exótica,
en todas as súas entidades taxonómicas.
f) A microflora e a microfauna da terra, o chan, subsolo, dos cursos ou masas de auga e
dos leitos, fondos e subsolo, en todas as súas entidades taxonómicas.
g) A diversidade xenética e os factores e patróns que regulan o seu fluxo.
h) As fontes primarias de enerxía.
i) As pendentes topográficas con potencial enerxético.
j) As fontes naturais subterráneas de calor que, combinadas ou non con auga, poidan
producir enerxía xeotérmica.
k) Os depósitos de substancias minerais metálicas e non metálicas, incluídos as arxilas
superficiais, as salinas artificiais, as covaderas e areas, rochas e demais materiais aplicables
directamente á construción.
l) O clima e os elementos e factores que o determinan.
m) Os procesos ecolóxicos esenciais, tales como fotosíntese, rexeneración natural dos
chans, purificación natural das augas e o reciclado espontáneo dos nutrientes.
n) Os sistemas ambientais en perigo, vulnerables, raros, insuficientemente coñecidos e as
mostras máis representativas dos diversos tipos de ecosistemas existentes no país.
Figura 2.1. Compoñentes básicos do ambiente (natural e construído)
Fuente: Elaboración propia
B. Compoñentes do ambiente construído
a. A infraestrutura de:
transporte
comunicacións
25
abastecemento enerxético
abastecemento de auga
regadío e drenaxe
disposición e evacuación de residuo
b. Asentamentos metropolitanos, urbanos e rurais
c. Vivenda e lugares de residencia
d. O equipamento:
administrativo
comercial
educacional
saúde
recreativo (incluíndo parques e áreas libres)
deportivo
cultural
e. Centros e edificacións que acollen a produción industrial e artesanal
f. O chan urbanizado
g. As explotacións mineiras, agrícolas, forestais e mariñas
h. A paisaxe urbana e rural
i. O patrimonio histórico e cultural do pasado e do presente
j. Os fitos urbanos, arquitectónicos e artísticos
k. Os obxectos mobles
l. En xeral, lugares de actividade que acollen os acontecementos urbanos.
Factores deteriorantes ou degradantes do ambiente: Aquelas accións humanas que, en
forma directa ou indirecta, voluntaria ou involuntaria, afectan negativamente a calidade
ambiental en calquera grao (enuméranse no Punto B).
C. Factores deteriorante o degradantes do ambiente
(natural e construído)
Constitúen factores susceptibles de deteriorar ou degradar o ambiente, principalmente
os seus compoñentes naturais:
a. A contaminación do aire, as augas, o chan, a flora, a fauna ou outros compoñentes
básicos do ambiente.
b. A erosión, salinización, alcalinización, pestización, inundación, sedimentación e
desertización de chans e terras.
c. A talla ou destrución inxustificada ou indiscriminada de árbores ou arbustos; Os
incendios forestais; Rózalas a lume non practicadas baixo a forma de queimas
controladas; e a explotación extractiva de bosques, pradarías de algas ou outras
formacións vexetais.
d. O sobrecultivo, o monocultivo en áreas inapropiadas, o sobrepastoreo, o regadío
defectuoso dos chans e, en xeral, calquera práctica cultural da que poidan seguirse
efectos nocivos para os compoñentes básicos do ambiente.
e. A expansión desaprehensiva das fronteiras agropecuarias a expensas de chans con
vocación forestal.
f. A alteración das condicións naturais de sedimentación en cursos, masas ou depósitos
de auga.
g. As alteracións nocivas do fluxo natural das augas.
h. Os cambios nocivos e a utilización indebida do leito ou fondo das augas.
i. A sobreexplotación da flora silvestre e a súa recolección máis alá dos límites da súa
rexeneración natural sostible.
j. A sobreexplotación da fauna salvaxe, a súa matanza e a súa captura máis alá dos
límites da súa rexeneración natural sostible.
k. A eliminación, destrución ou degradación do hábitat das entidades taxonómicas
florísticas ou faunísticas consideradas en perigo, vulnerables, raras ou
insuficientemente coñecidas.
l. A aplicación masiva ou indiscriminada de praguicidas ou de fertilizantes.
m. A introdución ou distribución de variedades vexetais ou animais exóticas.
n. A introdución ou propagación de enfermidades ou pragas vexetais ou animais.
o. A utilización de produtos ou substancias de moi lenta biodegradación.
27
p. A acumulación ou disposición inadecuada de residuos, lixos, refugallos ou
desperdicios.
q. A produción de ruídos, trepidacións ou vibracións molestos ou nocivos.
r. A modificación dos elementos ou factores que determinen o clima.
s. A destrución ou alteración innecesaria ou antiestética da paisaxe.
t. O establecemento de asentamentos humanos e a realización de actividades industriais
ou mineiras en áreas silvestres colocadas baixo protección oficial.
u. O uso e abuso de materiais fisionables.
v. En xeral, calquera acto ou omisión que altera negativamente a composición,
comportamento ou potencialidade natural dos compoñentes básicos do ambiente;
ameace a viabilidade xenética da terra ou atente contra a vida, saúde, integridade ou
desenvolvemento do home, vexetais ou animais.
3 Procesos asociados ó Medio Ambiente 3.1. Introdución 3.2 O ciclo da auga e os recursos hídricos 3.2.1. O ciclo da auga 3.2.2. Usos da auga 3.2.3. Os recursos hídricos 3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos de carbono 3.3.1. A atmosfera e o aire 3.3.2. O ciclo de carbono 3.4. O solo e a ordenación do territorio 3.4.1. O solo 3.4.2. A Ordenación do Territorio
29
3.1. Introdución
A evolución e desenvolvemento do Medio é debida a unha serie de factores que sofren
procesos de cambio continuos, dos que se tratará a continuación.
3.2.- O ciclo da auga e os recursos hídricos
3.2.1. O Ciclo da auga
A terra é o único lugar do sistema solar no que hai auga nas súas tres formas: gasosa,
líquida e sólida. Neste punto vanse tratar os seguintes temas:
Características da auga
Precipitacións
Infiltración
Evapotranspiración
Escorrentía
A. Características da auga
É un recurso natural pero escaso.
É indispensable para a vida.
É indispensable para as actividades económicas.
Ten unha presentación irregular no tempo e no espazo.
É doadamente vulnerable á polución.
31
Constitúe un recurso unitario que se renova a través do ciclo hidrolóxico.
O concepto de ciclo hidrolóxico leva consigo o movemento permanente de auga dun
sitio a outro, debido fundamentalmente a dúas causas: a calor do sol e a gravidade.
A auga, que forma parte da hidrosfera, segue unha serie de traxectorias, variando a súa
localización e o seu estado físico e constituíndo así un sistema pechado con relación á
materia e aberto en canto á enerxía.
Das grandes masas de auga dos mares, lagos e ríos evapórase constantemente vapor de
auga, debido á calor solar. Como a densidade do vapor de auga é menor que a do aire,
ascende as zonas altas da atmosfera saturando o aire de humidade.
Ao arrefriarse o vapor de auga, condénsase en minúsculas partículas formando nubes e a
néboa, e se continúa condensándose transfórmase en gotas de auga, aparecendo a
chuvia, neve e sarabia, dependendo da temperatura, ou o orballo.
Todas as precipitacións non alcanzan o terreo xa que unha parte volve evaporarse
durante a caída e outra é retida pola vexetación. Da auga que chega ao chan unha parte
queda retida ou almacenada superficialmente, regresando pronto á atmosfera en forma
de vapor, outra parte circula sobre a superficie e outra penetra no terreo a través de
fendas, son as augas subterráneas.
Unha imaxe dende o espazo móstranos que a terra é o "planeta da auga". Máis do 70%
da superficie terrestre está ocupada pola hidrosfera, de cuxa existencia dependeron e
dependen a vida e a morfoloxía do noso planeta.
A auga constitúe un elemento imprescindible para o desenvolvemento vital en todos os
ecosistemas. A pesar da gran cantidade existente no noso planeta, o seu desigual
distribución tanto no espazo coma no tempo fan dela un ben escaso.
Unha proba da desigualdade na distribución espacial vén representada pola enorme
proporción que supoñen os mares e océanos -a maioría no hemisferio Sur- sobre o total
do recurso: un 97%. O 3% restante é auga doce. Desta proporción as tres cuartas partes
se encontran en estado a ser formado sólido os casquetes polares e os glaciares; a outra
cuarta parte maniféstase como augas subterráneas ou en lagos e ríos. Non hai que
esquecer unha pequena cantidade do recurso que se sitúa na atmosfera nun momento
determinado e que posúe un papel transcendente como activador dos sistema
climáticos.
Figura 3.1. Ciclo hidrolóxico
Fonte: Elaboración propia
A idea do ciclo hidrolóxico vai indisolublemente ligada á de movemento das augas e
dous son as causas principais desta transferencia: por unha parte, o Sol e a enerxía que
desprende permite a evaporación; por outra, a gravidade pola que a auga precipita
sobre a superficie.
A diferenza de temperaturas nas capas da atmosfera produce correntes de aire que se
advirten especialmente na fronteira entre a zona morna e a subtropical onde se reciben
a máxima cantidade de radiacións solares. Deste modo a auga evaporada, transportada
en masas de aire quente, ascende e condénsase. Cando o tamaño das pequenas gotas de
auga formada non pode ser mantido na atmosfera, caen de novo á superficie.
Os elementos do ciclo hidrolóxico aludidos anteriormente son a base para o
desenvolvemento dos ecosistemas e relacionan aos organismos co seu Medio. Por este
motivo, todo organismo ten o seu hábitat e está sometido aos factores bióticos e
33
abióticos. A temperatura e as precipitacións inflúen nas características do medio e nas
relacións dos organismos que viven nel polo que dan lugar a diferentes ecosistemas
naturais. É esta unha relación recíproca, xa que á súa vez, os ecosistemas naturais afectan
ao ciclo hidrolóxico. Un exemplo é a variación da evapotranspiración segundo a especie
vexetal que domine na zona.
Influencia do home no ciclo da auga
É tan importante e intensa a relación do home coa auga que xurdiron diversas ciencias
relacionadas: meteoroloxía, hidroloxía, limnoloxía, oceanografía, etc. Delas sérvese para
mostrar os cambios que se produciron no mundo da auga.
O home prehistórico usaba a auga para o consumo directo, como medio de transporte,
para proverse de alimento (pesca), mesmo para regar unha incipiente agricultura
(sedentarismo). Asentaba os seus poboados nas proximidades dos cursos de auga, zonas
fértiles onde xurdiron as grandes civilizacións.
Co crecemento da poboación aumentaron as necesidades de auga. Os romanos son os
creadores dunha ampla infraestrutura para o abastecemento das súas cidades. Tamén se
producen melloras nos regadíos para aumentar producións.
Durante o medievo prodúcese un aumento progresivo dos usos domésticos e industriais:
a auga utilízase para mover os muíños, batáns, etc.
A Ilustración supón respecto aos usos da auga un cambio significativo: considérase un
ben necesario, mellóranse infraestruturas para o regadío, novas presas, abastecementos a
cidades, etc.
Para dispoñer de maiores cantidades de auga doce e con iso lograr unha maior eficiencia
e un mellor aproveitamento do ciclo hidrolóxico, o home intenta levar a cabo unha
serie de intervencións no devandito ciclo que han de basearse na diminución da
evaporación, no aumento da condensación (e polo tanto das precipitacións) e na
diminución da escorrentía. Estas modificacións en ningún momento deberán
interromper o funcionamento natural do ciclo, e con elas preténdese afrontar os
desequilibrios na distribución temporal e espacial deste recurso. Cunha regulación da
cantidade de auga de escorrentía e das precipitacións, mediante a súa acumulación en
presas e encoros, pódense afrontar épocas de escaseza de auga (desequilibrio temporal);
cunha adecuación do consumo dos recursos hídricos dispoñibles, como o emprego
axeitado de sistemas de rego, pódense solucionar os desequilibrios na distribución
espacial. As accións humanas máis destacadas na actualidade neste sentido son:
A construción de presas e encoros.
A explotación e enchido de acuíferos.
A recolección do orballo.
Os transvasamentos.
A desalgación
Nun futuro plantéxanse, entre outras, as seguintes intervencións:
acelerador aerolóxico.
A cobertura de presas para evitar as grandes pérdedas de auga por evaporación.
A formación de choiva artificial.
A loita contra as inundacións, a acumulación da auga e o seu emprego posterior en
tempos de seca para o uso doméstico, agrícola, enerxético, recreativo, industrial, son
ademais de obxectivos principais da Planificación Hidrolóxica, as constantes que
marcaron durante séculos a historia dos homes, que sempre pretenden asegurarse unha
vida mellor. Para iso modifícase o ciclo hidrolóxico, é dicir, o proceso da natureza no
que a auga da codia terrestre atravesa sucesivas etapas:
Precipitación, acumulación, evaporación e transpiración, condensación e outra
vez a precipitación que abre e pecha o ciclo.
Ao pasar da atmosfera á Terra e desta de novo a atmosfera.
O ciclo da auga necesita que a evaporación e a precipitación mundiais coincidan. A
evaporación do océano é maior que o retorno a través das precipitacións; na terra
acontece o contrario. A maior parte do exceso localízase nos casquetes polares e o resto
agrégase ao volume hídrico das augas subterráneas, lagos e ríos.
Pero sen dúbida un dos factores máis agresivos sobre este elemento é a contaminación,
xa que principalmente se orixina nos núcleos humanos que verten efluentes domésticos
ou industriais ás mesmas canles dos que se aprovisionaron. Outras veces a orixe está
menos localizada, é a contaminación que causan os aboamentos, pesticidas e residuos
gandeiros.
35
A modo de resumen podemos citar os principais factores de presión sobre o medio
hídrico:
Crecemento da poboación, dende 1950 duplicouse.
Incremento do consumo en zonas desenvolvidas, industria e agricultura.
Perda crecente por contaminación, agrega o volume hídrico das augas
subterráneas, lagos e ríos.
B. Precipitacións
Enténdense por precipitacións todas as augas meteóricas que caen sobre a superficie da
terra, tanto en forma líquida como sólida. As formas que poden tomar as precipitacións
son moi variadas: chuvia, orballo, chuvasco, nevada, neve granulada ou sarabia.
As precipitacións orixínanse cando o aire se satura de vapor de auga, o cal se chega a
condensar sobre pequenas partículas en suspensión chamadas núcleos de condensación.
Na fase inicial o vapor condénsase sobre os núcleos e vaise producindo unha agrupación
de gotas (coalescencia) ata que estas alcanzan un tamaño axeitado para precipitar. Isto é
coñecido como o proceso Bergerón onde, as gotas de auga alcanzan o tamaño necesario
para precipitar. Algunhas gotas orixínanse a partir de cristais de xeo que permiten a
condensación na atmosfera da auga en estado líquido.
As nubes que conteñen cristais de xeo, existe unha diferenza na presión de vapor
saturado, en consecuencia o vapor de auga deposítase sobre os cristais de xeo. Cando os
cristais alcanzan certo tamaño caen a través da nube, arrastrando outros e cando chegan
a unha altura determinada, se fonden e a precipitación chega ao chan en forma de
chuvia.
As precipitacións poden clasificarse en tres tipos, segundo a súa orixe:
Precipitacións ciclónicas ou de frontes: Os ciclóns son como grandes turbillóns
que se xeran nas zonas de converxencia da atmosfera, nas cales se encontran
dous ou máis masas de aire. As masas de aire son empurradas a grande altitude,
arrefriándose e condensándose a humidade que conteñen, a cal pode
desencadear en precipitación.
Precipitacións convectivas: Orixínanse pola elevación de masas de aire que están
máis quentes que as circundantes ata que se igualan as temperaturas. As
precipitacións convectivas adoitan acontecer en verán, son de natureza
tormentosa e a sarabia pode acompañar a chuvia.
Precipitacións orográficas: Orixínanse pola elevación dunha masa de aire sobre
barreiras de montañas. Cando as masa húmidas se encontran cunha barreira
montañosa ou pasan a unha zona de influencia de mar ( máis cálida,
normalmente) elévanse, producíndose o seu arrefriamento e orixinándose a
correspondente precipitación.
C. Infiltración
É un feito evidente que da precipitación que alcanza o chan unha parte se infiltra e
outra movéndose pola superficie do terreo intégrase na rede hidrográfica.
A fracción infiltrada normalmente móvese en profundidade a través do chan e
subadoito, e ocupa algunha das zonas do perfil do chan. Na parte máis superficial unha
fracción da precipitación queda retida e por evapotranspiración volve á atmosfera;
outra fracción móvese en profundidade pola acción da gravidade e ao escapar aos
procesos de evaporación alcanza a capa freática e incorpórase ás correntes subterráneas.
Inmediatamente por enriba da capa freática está a franxa capilar, zona na cal as augas se
moven practicamente só por capilaridade. E entre esta e o chan encóntrase a zona
intermedia, na que as augas se moven normalmente en profundidade.
A fracción de precipitación que se incorpora ás correntes subterráneas ten extraordinaria
importancia na economía da auga. En primeiro lugar porque en calidade de auga
subterránea pode ser directamente explotada polo home e en segundo lugar porque
unha parte máis ou menos importante do caudal dos ríos procede de correntes
subterráneas que lentamente van parar a estes, ben no seu nacemento ou durante o seu
curso.
Respecto á precipitación que escorre pola superficie, se ben é certo que incrementa
directamente o caudal dos cursos de auga, non obstante ao incorporarse en pouco
tempo á rede hidrográfica, en moitas ocasións non é aproveitada na súa totalidade e
desemboca no mar sen prestar beneficio ningún. Outros inconvenientes destas augas son
serios problemas de erosións superficiais en chans non ben protexidos e son a causa
fundamental de inundacións.
37
Así pois, de todo o exposto, pode deducirse a importancia que encerra o coñecer as leis
e principios que regulan a entrada das augas no interior do chan, xa que ese
coñecemento permite ao home saber as posibilidades que ten para en certos casos
incrementar os recursos hidráulicos ou ben modificalos ao distribuír convenientemente,
e na medida do posible, a precipitación dispoñible.
Factores que rexen a infiltración
Características da precipitación: Cando a intensidade da precipitación é inferior á
capacidade de infiltración, todo a auga que cae introdúcese no chan; neste suposto a
precipitación é un factor limitante da infiltración e esta será tanto máis grande canto
maior sexa a intensidade da chuvia.
Enténdese por capacidade de infiltración a cantidade máxima de precipitación que pode
introducirse nun chan, segundo o estado en que este se encontre.
Non obstante se a capacidade de infiltración é inferior, a maior intensidade da
precipitación pode ser un factor negativo xa que o impacto das gotas contra o chan e a
conseguinte compactación dificultarán a penetración da auga. O coeficiente de
infiltración, é a razón entre a intensidade de infiltración e a precipitación, expresado en
tanto por cento.
Estado da superficie do chan: Ao consistir a infiltración no paso de auga a través da
superficie do chan, o estado deste exercerá unha influencia preponderante, ata o punto
de ser en moitos casos un factor limitante. O grao de compactación da superficie do
chan é unha das circunstancias que maior repercusión terá sobre a infiltración.
Contribúen á compactación as gotas de chuvia cando caen sobre un chan desprovisto de
vexetación, (este efecto é máis sensible nos solos de natureza arxilosa que nos areentos),
as pisadas do gando ao pastar ou o movemento da maquinaria utilizada nas
explotacións agrarias e forestais.
Outra circunstancia que reduce a infiltración é o taponamento dos poros da capa
superior do chan con pequenas partículas de terra. Estas abundan na superficie do chan,
especialmente en períodos secos ou sen precipitación, e cando chove son transportadas
en suspensión polas augas e detidas na capa superior do chan ao producirse a
infiltración. O impacto das gotas de chuvia favorece este efecto, xa que ao disgregar
partículas de terra e dar orixe a outras máis pequenas, estas pecharán os pequenos
espazos por onde a auga non poderá penetrar.
A perda de humidade por evaporación nas capas superficiais do chan, particularmente
en chans arxilosos, orixinan unhas contraccións no terreo que dan como resultado a
aparición de gretas. A presenza destas, fai que a capacidade de infiltración sexa moi
elevada nos primeiros momentos de producirse novas precipitacións.
Outro factor de infiltración é a pendente do terreo. Canto máis acentuada sexa, menor
tempo permanece a auga sobre a superficie e por conseguinte é menor o tempo de que
dispón para infiltrarse. En igualdade doutras circunstancias, a infiltración é máxima en
zonas chairas ou naqueles outros sitios onde a auga se chegue a estancar.
A labra da terra pode favorecer ou prexudicar a infiltración. En xeral as cavaduras
diminúena, e o aterrazado, cultivos en contorno ou calquera outra técnica que reduza a
velocidade das augas increméntana, polo feito de que a auga dispón de máis tempo
para infiltrarse.
A Intensidade de infiltración, é a cantidade de precipitación que pasa a través da
superficie do chan na unidade de tempo.
Cuberta vexetal: A implantación de vexetación nun chan nu ou con escasa cobertura
incrementa a infiltración. En maior ou menor grao, e con carácter xeral, os efectos da
cuberta vexetal son estes:
diminúe a velocidade das augas ao escorrer pola superficie;
reduce e incluso elimina o impacto das gotas de chuvia, evitando así a
compactación do chan;
e finalmente o desenvolvemento do sistema radical, ao incrementar a
permeabilidade dos horizontes do chan, facilita o movemento en profundidade
da auga.
Facilidade de movemento da auga no interior do chan. Permeabilidade e contido de
humidade: A infiltración adoita estar condicionada pola maior ou menor facilidade con
que a auga descende ou transmítese a través do perfil do chan.
En xeral, a capacidade de transmisión é variable para os distintos horizontes do perfil, o
que dá lugar, a que unha vez alcanzada a saturación, o descenso da auga está rexido
exclusivamente polo horizonte de máis baixa transmisibilidad.
39
Os factores fundamentais que interveñen na transmisión son: a permeabilidade e o
contido de humidade do chan.
A permeabilidade está definida por grandes poros a través dos cales a auga pode
moverse pola acción da gravidade. A distribución destes poros, así como, a súa
estabilidade ante a auga fan que o chan sexa máis ou menos permeable.
A permeabilidade vén dada pola textura do chan, da estrutura e estabilidade estrutural,
da actividade de determinados animais e da vexetación.
Nos chans areentos os poros son relativamente estables, xa que as partículas que os
forman non se desintegran doadamente nin experimentan inchazo cando se humedecen.
O contrario acontece naqueles chans de natureza limosa ou arxilosa, especialmente, se o
seu contido en coloides é elevado. Os agregados de limo e arxila adoitan desintegrarse
ao entrar en contacto coa auga, reducindo así a porosidade. Se o contido coloidal é moi
alto, experimenta grandes variacións estruturais debido a que os coloides se inchan
cando se humedecen e se retraen cando se secan.
Respecto á actividade animal, cabe destacar a acción da fauna edáfica, especialmente
nos pasteiros, onde estes animais poden alcanzar densidades da orde de dous millóns
por hectárea. Igualmente, poden ter importancia os tobos producidos por certos animais
como coellos, toupas, etc.
A vexetación favorece a permeabilidade por un dobre motivo: por incorporar materia
orgánica ao chan e polas canliñas que orixinan as raíces cando unha vez perdida a súa
actividade, descompóñense.
A incorporación de materia orgánica, contribúe a que a estrutura sexa máis granular e,
en consecuencia, a que sexan maiores os espazos libres por onde a auga poida circular.
Canto máis compacta sexa a estrutura, o efecto da materia orgánica será máis
acentuado.
Por último, faise referencia ao contido de humidade do chan, que como dixemos ao
principio, é outro dos factores que afectan ao movemento da auga a través do chan e
en consecuencia a infiltración. En xeral, podemos dicir que a medida que o chan se
aproxima á saturación, a capacidade de infiltración diminúe.
As razóns son estas:
Ao incrementarse o contido de humidade, redúcese o espazo de que dispón o
chan para almacenar auga, e se a permeabilidade é baixa, unha vez que se
chegue á saturación a infiltración será moi pequena.
Cando as augas comezan a humedecer un chan seco, orixínanse forzas capilares
cuxa succión fai descender a auga con maior intensidade, quizais, pola acción da
gravidade. Este efecto practicamente non existe cando a auga se pon en contacto
cun chan xa humedecido.
D. Evapotranspiración
No conxunto dunha conca a evaporación afecta ás superficies de auga libre (ríos lagos,
auga estancada nas depresións), ás capas de neve e xeo, á precipitación interceptada
pola vexetación, á auga existente nas capas superficiais do chan e á extraída pola
vexetación na transpiración.
Así pois, a devolución de precipitacións á atmosfera pode consistir nun proceso
puramente físico, como é a evaporación directa da humidade do chan, ou ben biolóxico
físico como é a transpiración. En zonas con vexetación danse conxuntamente ambos os
dous casos e ao efecto combinado denomínaselle evapotranspiración.
A evapotranspiración é, por conseguinte, e1 fenómeno contrario á precipitación. A
determinación directa da evapotranspiración encerra grandes dificultades. Realizáronse
numerosos estudos e experiencias orientados a obter métodos que permitan o seu
cálculo. En xeral, establecéronse expresións en que figuren parámetros doados de medir
e así dispoñer dunha ampla información de datos.
A evapotranspiración potencial: Este concepto foi introducido en 1944 por
Thornthwaite, e defínese como a auga devolta á atmosfera en estado de vapor nun
chan que teña a superficie completamente cuberta de vexetación e no suposto de non
existir limitación de humidade.
A evapotranspiración real: En principio, aplicábase para estimar as necesidades de auga
da vexetación. Posteriormente, utilizando este concepto, ideáronse distintas técnicas de
balances hídricos, nos que se proporciona información sobre a cantidade de auga
almacenada no chan, déficit e exceso de humidade, evapotranspiración real e achegas
aos cursos de auga e correntes subterráneas.
41
Dentro deste contexto, seguindo a teoría dos balances hídricos establecidos por
Thornthwaite e Matter, pódese definir a evapotranspiración real como segue:
Nos meses en que as precipitacións superan ou igualan a evapotranspiración
potencial, o seu valor coincide coa evapotranspiración real.
Nos meses que isto non acontece, o valor da evapotranspiración real é igual ao
sumatorio da precipitación do mes, máis a perda de auga almacenada no chan
durante o mesmo período.
Factores fundamentais que interveñen na evapotranspiración
A superficie onde ten lugar a vaporización da auga, denominada superficie evaporante,
interesa a un espazo tridimensional. Esténdese dende as capas superficiais do chan ata a
altura extrema alcanzada pola vexetación, de modo que a evaporación se produce con
maior ou menor intensidade en todos os niveis intermedios.
Considéranse como factores que condicionan a evapotranspiración os seguintes:
Enerxía dispoñible para a vaporización da auga. A enerxía utilizada na
evapotranspiración ten como fonte principal a radiación solar.
Déficit higrométrico ou déficit de saturación da atmosfera. Digamos que canto
máis "seco" estea o aire próximo á superficie de evaporación, para unha mesma
temperatura, o grao de vaporización será maior.
Temperatura do aire. Para un mesmo grao higrométrico, o aumento da
evaporación será directamente proporcional ao aumento da temperatura.
Velocidade e turbulencia do vento. O vento garante a substitución de masa máis
ou menos saturadas por outras non saturadas e distinta temperatura.
Natureza e estado da superficie evaporante. A presenza de vexetación, o tipo de
chan e o seu contido de auga son factores que determinan o grao de
evaporación posible.
Os catro primeiros caracterizan o estado da atmosfera nas proximidades da superficie
evaporante e a súa actitude en provocar a evaporación. A acción conxunta define o
poder evaporante da atmosfera.
E. Escorrentía
Por escorrentía enténdese a parte da precipitación que chega a alimentar as correntes
superficiais, continuas ou intermitentes, dunha conca. A escorrentía, así definida, ten
diversas procedencias no conxunto da conca, o cal fai que se consideren distintas formas
ou tipos de escorrentías.
Escorrentía superficial ou directa: é a precipitación que non se infiltra en ningún
momento e chega á rede de drenaxe movéndose sobre a superficie do terreo pola
acción da gravidade. Corresponde pois á precipitación que non se infiltra, que non
queda retida nas depresións do chan, e que escapa aos fenómenos de
evapotranspiración.
Cando se inicia un trebón, a primeira precipitación caída invístese en abastecer á
capacidade de retención da parte aérea das plantas e en saturar o chan e, soamente,
cando a capacidade de infiltración é inferior á intensidade da chuvia comezará a
moverse a auga pola superficie do terreo. É entón cando se forma unha delgada capa de
auga que se move pola acción da gravidade segundo a pendente do terreo e que é
freada polas irregularidades do chan e pola presenza de vexetación ata incorporarse á
rede de drenaxe, onde se mestura cos outros compoñentes que constitúen a escorrentía
total.
Escorrentía hipodérmica ou subsuperficial: é a auga de precipitación que habéndose
infiltrado no chan, se move lateralmente polos horizontes superiores para reaparecer de
pronto ao aire libre e incorporarse a microsurcos superficiais que a conducirán á rede de
drenaxe.
Escorrentía subterránea: é a precipitación que se infiltra ata alcanzar a capa freática,
circulando a través de acuíferos ata alcanzar a rede de drenaxe. Así como a escorrentía
superficial se move con certa rapidez, a velocidade da auga subterránea adoita ser moi
pequena, da orde do metro por hora.
Ciclo da escorrentía
Os compoñentes da escorrentía evolucionan segundo un ciclo cuxo estudo permitirá
apreciar a súa significación particular. O ciclo que se considera, distingue catro fases en
correlación co ritmo das precipitacións.
43
Primeira fase: Período sen precipitacións. Despois dun período sen precipitacións
a evapotranspiración tende a esgotar a humidade existente nas capas superficiais
e a extraer auga das subterráneas a través da franxa capilar. As augas
subterráneas alimentan ás correntes superficiais descendendo progresivamente o
seu nivel piezométrico.
Segunda fase: Iniciación da precipitación. A evapotranspiración cesa e as augas
meteóricas son interceptadas pola vexetación, as superficies de auga libre, os
cursos de auga e o chan. Neste infíltrase unha cantidade importante de auga que
abastece a súa capacidade de almacenamento; o excedente móvese
superficialmente en forma de escorrentía directa que alimenta debilmente os
cursos de auga. Continúan as achegas das correntes subterráneas aos cursos
superficiais, non interrompéndose o descenso dos niveis piezométricos da capa
freática.
Factores que condicionan o déficit de escorrentía.
O déficit de escorrentía está rexido por catro grupos de factores: meteorolóxicos,
xeográficos, hidroxeolóxicos e biolóxicos.
Os factores meteorolóxicos fundamentais son as precipitacións e a temperatura. A
duración, intensidade, frecuencia, tipo e extensión das precipitacións desempeñan un
papel primordial. A temperatura é representativa das perdas de evaporación.
Os factores xeográficos son a localización xeográfica da conca e a súa morfoloxía. A
localización xeográfica comprende a latitude, lonxitude e altitude. A morfoloxía, as
pendentes da conca, a importancia das superficies de auga libre, o perfil dos cursos de
auga, etc.
Os factores hidroxeolóxicos comprenden fundamentalmente a permeabilidade dos
terreos e a profundidade das capas freáticas. A cantidade de escorrentía superficial é
inversamente proporcional á súa permeabilidade.
Os factores biolóxicos comprenden fundamentalmente a cuberta vexetal e a acción do
home.
3.2.2. Usos da auga
Existen diferentes criterios para establecer unha clasificación dos usos da auga. Se a auga
empregada para realizar unha actividade xa non pode ser utilizada de novo, falamos
dun uso consuntivo desta (por exemplo, a auga destinada ás actividades agrícolas,
urbanas ou industriais); se unha vez empregada nunha determinada actividade pode ser
utilizada de novo se presenta uns niveis mínimos de calidade, teriamos un uso non
consuntivo (por exemplo, os usos enerxéticos, recreativos ou ecolóxicos).
Outro criterio a aplicar é o carácter prescindible ou imprescindible da auga doce para a
realización de actividades, en cuxo caso falamos de usos primarios (agrícolas,
domésticos, industriais, etc.) e secundarios (enerxéticos, navegación, recreativos).
Os usos clasificámolos en orde de preferencia segundo a Lei de Augas:
Abastecemento de auga potable.
Uso agrícola e gandeiro.
Produción de enerxía eléctrica (embalses).
Outros usos industriais, (procesos de fabricación de papel, automoción…).
Acuicultura.
Usos recreativos.
Transporte.
É conveniente aclarar unha serie de conceptos que, aínda que relacionados entre eles,
presentan matizacións. Estes termos son:
uso da auga, é o volume bruto que se subministra, segundo o PHN.
Demandas son os caudais e volumes de auga que se precisan para cada
actividade cando se consideran as necesidades creadas e unhas dotacións
razoables e axustadas á realidade. Entre os valores destes dous conceptos, usos e
demandas, prodúcense diferenzas que poden ser positivos e negativos. As causas
máis significativas polas que os usos son inferiores ás demandas concrétanse na
insuficiencia de recursos hidráulicos, as disfuncións derivadas das infraestruturas e
o subdesenvolvemento socioeconómico. Pola contra, os motivos polo que os
usos superan ás demandas son a xestión deficiente da utilización de recursos,
obsoletas técnicas de aplicación e sistemas inadecuados de regulación e/ou
distribución.
consumo significa a perda ou redución física da auga dispoñible que ese uso leva
consigo.
retorno é o volume de auga utilizado e non consumido que se incorpora de
novo ao caudal dos ríos. Calcúlase pola diferenza entre a demanda e o
consumo. A existencia dos retornos implica unha dobre problemática. Por un
45
lado, a perda de calidade da auga devolta ao sistema hidráulico; por outro, o
descoñecemento parcial dos emprazamentos e cantidades dos retornos.
Estes problemas sumados a que a auga é un recurso limitado obrigan a que nun futuro
próximo se incida máis sobre a cifra de consumos para axustala á da demanda.
Sempre que se alude ao concepto dos usos da auga hai que ter presente se na actividade
que se realiza existe, ou, non consumo de auga. Deste modo, se diferenza entre os usos
consuntivos e non consuntivos. Nos primeiros prodúcese un consumo de auga
propiamente dito, mentres que nos segundos, a pesar de que se utiliza o citado
elemento, non hai un consumo real.
O uso doméstico, agrícola e industrial son exemplos do grupo dos consuntivos; pola
contra, o uso enerxético, recreativo, de navegación e ambiental pertencen aos non
consuntivos. Se o uso da auga é consuntivo, non pode ser aproveitado para outros fins.
Non obstante, se o uso non leva consigo un consumo, no seu sentido estrito, é posible
unha reutilización da auga, sempre e cando supere os niveis de calidade mínimos
esixidos.
Dende o punto de vista humano a clasificación distínguese entre os usos prioritarios e os
secundarios. Cos primeiros, alúdese a aqueles usos dos que o home se serve para a súa
realización e a da súa actividade económica. A cualificación de prioritarios vén imposta
pola falta de alternativas que xira en torno a eles. Pola súa banda, os usos secundarios
non precisan obrigatoriamente da auga doce para satisfacer as necesidades humanas.
No primeiro grupo, os prioritarios, inclúense os usos agrícolas, urbanos e industriais e os
ecolóxicos ou ambientais. Os usos secundarios abranguen aos recreativos, de navegación
e enerxéticos.
A. Usos urbanos
Os usos urbanos ou domésticos son aqueles que xorden para cubrir as necesidades no
fogar, comercio ou servizo público. A auga empregada procede principalmente de
encoros (previamente tratada) e augas subterráneas, que teñen menos posibilidades de
estar contaminada. A cantidade demandada está en relación directa co nivel de vida, o
desenvolvemento económico e a poboación (un incremento nestes usos da auga é un
indicador dun aumento ou mellora na calidade de vida).
Estes usos urbanos, tamén chamados domésticos, son os que máis auga demandan,
especialmente para ser bebida. Ao ser consumida directamente polo home, debe posuír
unhas propiedades químicas, físicas, biolóxicas e bacteriolóxicas e así mesmo ten que
superar uns niveis de calidade moito máis rigorosos que os que se esixen para o resto
dos usos.
Considérase erroneamente, o consumo de auga como un indicador de calidade de vida.
O home consume en bebida entre 2 e 3 litros de media ao día, pero non é o gasto máis
significativo, o consumo medio nunha das nosas casas pódese simplificar do seguinte
xeito:
78% en hixiene
13% en limpeza
5% en consumo
4% en rego de zonas verdes, piscinas, lavado de vehículos, etc.
A fonte destas augas provén dos encoros subterráneos, a mellor orixe polas súas escasas
posibilidades de estar contaminados; e as augas superficiais, que han de ser sometidas a
un tratamento sanitario e de calidade.
O consumo doméstico depende de varios factores, entre eles, o nivel de vida e a
localización xeográfica. Por exemplo, a calefacción central incrementa o consumo de
auga ata un 60 por cento. Por termo medio, este consumo diario por persoa flutúa
entre dez litros e sete mil, consumos que inclúen todas as actividades desenvolvidas polo
home, entre as que se encontran tamén as agrícolas e industriais.
Debido ao éxodo rural e a conseguinte masificación dos núcleos urbanos xorde un novo
tipo de problema: o hixiénico, cuxa causa hai que buscala nos refugallos orixinados pola
urbanización e a contaminación e a vertedura de substancias químicas. Os residuos
industriais e agrícolas, os deterxentes, os gases de monóxido de carbono expulsados por
vehículos e chemineas..., poden carrexar graves consecuencias tanto sobre os seres
humanos coma sobre a fauna e especies acuáticas que viven en augas contaminadas.
Estes refugallos son directamente proporcionais ao nivel de vida, composición dos
alimentos, eficacia dos servizos, condicións climáticas, etc.
En ocasións, non existe unha clara delimitación entre as demandas para o uso urbano ou
industrial, especialmente cando as fábricas se encontran dentro dos núcleos urbanos e se
47
aproveitan das redes de abastecemento da cidade, polo que moitas veces non se pode
distinguir entre o consumo urbano e o industrial.
B. Usos industriais
Trátase de demandas de auga provocadas polos diferentes procesos industriais, nos que
este elemento pode ter diversos usos: como materia prima (nas industrias químicas),
como axente refrixerante (nas industrias enerxéticas), como depósito de verteduras,
transporte de materiais e como medio de limpeza. As cantidades empregadas gardan
unha relación directa co maior ou menor desenvolvemento industrial. A utilización da
auga con fins industriais constitúe a segunda gran demanda deste elemento a nivel
mundial (aproximadamente, unha cuarta parte do consumo total).
O crecente desenvolvemento da produción química dentro do sector secundario deixa
atrás tradicionais industrias, como a do aceiro ou a da construción, que marcaron a
pauta do consumo de auga durante as últimas décadas. Por exemplo, a industria
metalúrxica consume de 7 a10 veces menos que a química, cuxa produción se duplica
cada 5 ou 6 anos e crece dúas veces máis á présa que o resto das industrias.
A auga utilízase nos procesos de refrixeración de forma continua, reutilizándose. Outro
uso moi común é como disolvente tanto para o lavado coma para facilitar reaccións
químicas. Pódese cifrar nun 8% o uso industrial, 96 m3/habitante/ano.
En liñas xerais e debido á crecente industrialización, o consumo de auga aumenta, aínda
que nestes tempos aparecen novas tecnoloxías que tratan de reducir este consumo
mediante o reaproveitamento e reutilización da auga.
Ao igual que acontece co uso doméstico da auga, son necesarios controis de calidade
que resulta máis esixente nalgúns sectores industriais como é o alimentario.
C. Usos agrícolas
As maiores demandas de augas subterráneas, de ríos e de lagos son requiridas para o
rego, aínda que tamén debe incluírse dentro destes usos a empregada noutras prácticas
agrícolas. A utilización da auga como recurso agrícola representa unha media do 65%
do consumo total a nivel mundial.
Os consumos agrícolas destínanse principalmente ao rego, gando e limpeza dos animais,
o regadío é o maior demandante do recurso. Relacionados cos usos, os retornos
constitúen un arduo problema, posto que sei producen sobre superficies moi amplas e
ao dirixirse aos acuíferos ou ao retornar ás canles dos ríos, percorreron xa longas
distancias. Tanto a súa localización exacta como a súa cuantificación resulta complicada
e por esta razón adoptan a denominación de retornos difusos.
Non todo a auga que se demanda para usos agrícolas debe ser potable, aínda que si ten
que cumprir unha serie de propiedades físicas, químicas, bacteriolóxicas e biolóxicas, así
como ha de superar uns niveis de calidade que cada país determina ou debería
determinar.
A obriga de manter unha calidade mínima e de evitar a contaminación afecta tanto ás
augas, coma ao chan e ao medio. Se non fose así, a existencia de substancias velenosas
na superficie podería infectar ás plantas, filtrarse no chan e poñer en perigo o seu perfil
e aos seres vivos que se alimentan deses cultivos. Tamén a toxicidade se concentra no
medio ambiente e transmítese, a través da chuvia ás plantas, as cales serán consumidas
posteriormente polos homes e os animais.
Os procedementos de rego tradicionais desaproveitan máis da metade da auga, e esta
non é repartida uniformemente, co que diminúe o rendemento dos cultivos. Este uso
toma o 80% dos recursos dispoñibles uns, 960 m3/habitante/ano.
Na Conferencia de Río de Xaneiro aceptouse, por primeira vez con carácter oficial, o
termo desenvolvemento sostible, tanto dende o punto de vista urbano coma do rural.
Dentro deste último, e relacionado cos usos agrícolas, se recomendaron unha serie de
actividades para mellorar a eficiencia destes usos:
Reforzar as investigacións que afecten á xestión da terra e a auga en campos de
secaño e de regadío.
Vixiar a calidade da auga que, unha vez utilizada en actividades agrarias, se
destinen a outros fins sociais e económicos.
Reducir ao mínimo os efectos prexudiciais dos produtos químicos agrícolas.
Reutilización das augas residuais na agricultura.
En resumo, incrementar a eficiencia e a produtividade da auga na agricultura
para mellorar o aproveitamento dos recursos limitados.
49
D. Usos enerxéticos
Hai que destacar a importancia da auga no sector enerxético, xa que unha alta
porcentaxe da enerxía eléctrica de hoxe en día prodúcese en centrais hidroeléctricas ou
térmicas. Este tipo de enerxía ocupa unha posición significativa respecto ao resto das
fontes enerxéticas en aqueles países que non son produtores de petróleo. O
encarecemento do cru nos último anos, xunto coa ameaza que supoñen para o medio o
uso deses hidrocarburos, deberían implicar un mellor aproveitamentos dos recursos
hidroeléctricos que non producen contaminación algunha. Tamén podemos incluír a
auga empregada nos procesos de refrixeración de centrais nucleares (sempre que
presenten uns índices de calidade axeitados).
Por outra parte, ou tratarse dun uso non consuntivo, a auga pode volver utilizarse para
outros fins. Hai que valorar as vantaxes da enerxía da auga, entre as que se encontra o
desfrute continuo do recurso e a posibilidade de destinarse a múltiples finalidades.
Outro dos seus aspectos favorables é a escasa perigosidade sobre a saúde e o medio
Tamén sería beneficioso combinar os distintos usos da auga, é dicir, reutilizar a auga
empregada na produción da enerxía eléctrica para outros fins, de carácter consuntivo. É
obvia a necesidade de optimizar o rendemento das actuais centrais hidroeléctricas,
regulando mellor os encoros, sen esquecer a investigación de novos proxectos para o
futuro.
As institucións e as empresas nacionais vinculadas ao sector hidroeléctrico reciben o
apoio, sempre e cando sexa solicitado, de organismos internacionais. Estes axudan na
elaboración de plans a longo prazo para mellorar o desenvolvemento enerxético dende
as mesmas concas fluviais, ademais de colaborar cos gobernos na busca de
financiamento para sufragar estes custosos investimentos.
Por último, conviría sinalar unha diferenza notable con respecto aos usos anteriores. A
dispoñibilidade da auga na cantidade necesaria e no seu debido momento son
consideracións máis importantes para estes usos enerxéticos que as puramente
cualitativa.
Outros usos
O emprego da auga doce para a navegación necesita duns caudais fluviais mínimos. Este
é un uso non consuntivo, é dicir, non se produce un consumo real de auga, e a súa
menor importancia condúcelles a unha posición secundaria, pero pode provocar unha
perda da súa calidade que restrinxa a súa utilización posterior; de aí que as esixencias en
canto a normativa de seguridade na navegación fluvial sexan maiores que na
navegación marítima. En España a navegación fluvial é escasa, pois unicamente presenta
un uso navegable o río Guadalquivir no seu último tramo (dende a desembocadura ata
Sevilla), aínda que no pasado tamén o río Ebro foi utilizado como vía de transporte de
materias primas.
Os usos recreativos da auga comprenden a utilización de encoros, ríos, lagos e o mar
para ocio ou deporte, así como a construción de piscinas, etc. Esta utilización da auga
está relacionada co nivel e a calidade de vida, e aínda que non implica consumo, pode
xerar conflitos relacionados con verteduras e perda da calidade da auga que condicione
outras aplicacións. De aí que se establezan medidas para unha ordenación deste tipo de
usos.
A pesar de que o uso da auga para a navegación non implique un consumo, os ríos
deben manter un caudal mínimo que garanta o tráfico fluvial, polo cal é imposible que
se reutilice para outros fins.
Para reducir ao mínimo a contaminación que o transporte fluvial produce sobre o
medio, é imprescindible que os barcos se sometan a unhas normas de seguridade, que
son moito máis estritas para aqueles buques que transporten substancias perigosas co fin
de evitar as verteduras por accidente. No suposto de que estas normas non se observen,
duras sancións son aplicadas sobre os responsables. No caso de Galicia o transporte
fluvial de mercadorías é case inexistente debido ao escaso calado dos nosos ríos, só se
presenta no río Miño e cun carácter mais ben turístico.
A auga dos encoros, as piscinas e demais centros acuáticos, deben cumprir uns requisitos
sanitarios para evitar que sexan un cúmulo de xermes e posibles focos de infeccións.
O tratamento dos residuos urbanos e industriais que van parar aos ríos debe ser
exhaustivo. Desta forma, asegúrase o óptimo estado do recurso e a calidade necesaria
das augas ata a súa desembocadura.
Usos ecolóxicos ou medioambientais
O uso ambiental fai referencia a aquel caudal mínimo, variable dun país a outro, que hai
que manter para afianzar o equilibrio biolóxico. É obrigado estimar as consecuencias
51
que ten os distintos usos e consumos da auga no medio, así como previr as
enfermidades relacionadas coa auga e preservar os ecosistemas naturais.
Antes de formular os usos dos recursos hídricos é necesario establecer uns caudais
mínimos destes, de forma que se manteña o equilibrio no ecosistema acuático e na súa
dinámica. Por outro lado, esta utilización ten como obxectivo o mantemento da paisaxe
e a recarga de acuíferos, así como evitar o estancamento da auga. Se consideramos
como exemplo unha conca fluvial, estes usos supoñen aproximadamente un 10% do
total.
Un concepto moi estendido é o dos usos conxuntos, trátase do emprego simultáneo ou
alternativo dos recursos superficiais e subterráneos segundo o seu uso final:
1.Utilización do acuífero como principal fonte de suministro.
Explotación temporal das reservas.
Uso de recarga artificial.
2.Utilización do almacenamento subterráneo.
Uso alternativo de augas superficiais.
Almacenamento terminal en acuífero.
3.Conexión entre augas superficiais e subterráneas.
Sistema río-acuífero.
Acuífero aillado.
Acuífero costeiro.
4.Tratamento ou mellora da calidade.
5.Explotación de augas subterráneas como método de drenaxe.
3.2.3. Os recursos hídricos
A auga é un factor determinante para o desenvolvemento da vida. O ser humano foi
aumentando os seus requirimentos de auga ata o punto de poñer en perigo a
supervivencia dos ecosistemas acuáticos (un exemplo témolo nas brañas, moi sensibles ás
variacións hídricas).
Temos tendencia a considerar a auga como un elemento que se pode empregar sen
medida, sen reflexionar acerca do seu "uso sostible", xa que é un recurso renovable. Non
obstante, a auga é un recurso limitado, posto que a cantidade dispoñible vén
condicionada pola súa desigual distribución no espazo e no tempo. Hai lugares no
mundo que teñen suficiente auga, mentres que outros presentan graves problemas de
escaseza, mesmo para cubrir as súas necesidades básicas.
As actividades realizadas polo home introducen grandes modificacións nos fluxos de
auga dentro dun ciclo, contribuíndo á súa degradación, cuxas consecuencias son a perda
da súa calidade natural e polo tanto a diminución da auga como recurso. As
características que presenta a auga (alto poder disolvente, capacidade termorreguladora
e de absorción de determinadas radiacións, etc.) fan dela o vehículo máis natural de
eliminación de residuos xerados pola acción humana, que na actualidade se incrementou
considerablemente como consecuencia do desenvolvemento económico descontrolado
e do aumento da poboación.
Hai zonas que reciben grandes cantidades de auga, pero non repartidas no tempo,
senón nun curto período deste, e lonxe de producir beneficios, xeran danos humanos e
materiais ao provocar inundacións. Ademais, o seu aproveitamento nestes casos é
menor.
Debido a iso, os problemas que se presentan en relación á auga como recurso son: o
aumento no seu consumo e a escaseza desta. Iso demanda un cambio na nosa
concepción da auga que nos leve a considerala como recurso escaso, capaz de xerar
conflitos, actuais ou futuros, entre países ou rexións.
As prácticas agrícolas e as actividades industriais e urbanas, así como o aumento da
poboación humana e a mellora na calidade de vida na sociedade, fan que se
incrementen os requirimentos de auga, recorréndose entón á utilización de augas fósiles
e á sobreexplotación de acuíferos. Iso, unido ao grave problema de contaminación da
auga, fai diminuír notablemente as cantidades dispoñibles deste elemento.
Polo tanto, urxe achegar solucións, que ata o momento actual se basean na construción
de obras colosais (encoros, desviación de canles, etc.) que supoñen uns custos
económicos e ambientais moi elevados. O camiño futuro ha de ser outro destinado a:
Mellorar a eficacia no uso da auga.
Repartir de forma solidaria a auga dispoñible (maior equidade na súa
repartición).
Introducir novas tecnoloxías nas industrias que permitan reutilizar e reciclar a
auga empregada.
53
Aplicar políticas hidráulicas que leven a unha xestión máis racional da auga e que
nos habitúen a lograr o seu uso sostible como recurso básico. Estas políticas
poden resumirse nos seguintes principios: eficiencia, aforro, reutilización e
reciclado desta.
Na Conferencia de Río de Janeiro, celebrada a principios de Xuño de 1992, baixo o
auspicio das Nacións Unidas, realizouse unha avaliación dos recursos da auga, que xa
foran desenvolvidos no Plan de Acción do Mar do Prata de 1977 e que en liñas xerais
continúa sendo válido no referente á auga doce. Na mencionada Conferencia de Río
chegouse á conclusión da necesidade de manter un seguimento constante das fontes, a
cantidade, a calidade e a fiabilidade da auga, así como das actividades humanas que
afecten a ese recurso. Aquí comeza o punto de partida para lograr o seu posterior
desenvolvemento e a súa ordenación sostible.
A pesar desta afirmación, aos organismos hidráulicos cada vez resúltalles máis difícil
conseguir información precisa referida aos recursos de auga, e en concreto sobre augas
subterráneas e calidade. Os especialistas tópanse contra unha serie de barreiras como a
insuficiencia de cursos financeiros para realizar estes estudios, a excesiva atomización dos
servizos hidrolóxicos e, por último, a escaseza de persoal capacitado. Ademais,
obsérvase un crecente distanciamento entre os países desenvolvidos e os que se
encontran en vías de desenvolvemento, xa que a estes lles resulta cada vez máis
complicado acceder a tecnoloxías avanzadas de recompilación e ordenación de datos.
Que todos os países poidan crear bases de datos nacionais, ben por conta propia ou ben
coa axuda de terceiros, é un dos obxectivos marcados na Conferencia en relación á
avaliación dos recursos de auga. Estas bases de -datos axudarían en boa medida a
diminuír os efectos das inundacións, secas, desertización e contaminación, que son, e
serán durante os próximos tempos, o gran pesadelo ao que a planificación hidrolóxica
trata de poñer fin.
A principal característica do noso medio natural, no que aos recursos hídricos se refire, é
a gran variabilidade de todos os factores: relevo, rede hidrográfica, chans, litoloxía,
distribución espacial e temporal de precipitacións, temperatura e evapotranspiración
potencial e aridez.
Dentro do concepto dos recursos hidráulicos distínguese segundo exista ou non
actuación humana. Dende esta especificación distínguense entre:
Recursos naturais: aluden ao volume de auga dispoñible nunha determinada rexión e
nun período de tempo concreto, independentemente de se se trata de augas superficiais,
subsuperficiais ou subterráneas.
Recursos regulados: son aqueles nos que se advirte a acción do home para adaptar o
caudal de escorrentía ás necesidades da demanda. Esta regulación prodúcese, na súa
maior parte, mediante a construción de obras artificiais que complementan as que
realizou a natureza por ela mesma.
A. Augas superficiais
A maior parte da auga do planeta encóntrase nas masas oceánicas. Os recursos hídricos
máis importantes para o home encóntranse nas augas interiores (2% do total).
As augas superficiais están constituídas polos ríos e os lagos. A súa única fonte de
abastecemento son as precipitacións, polo que se a evapotranspiración e a infiltración
son maiores que as precipitacións, a auga de chuvia neves non se manterá na superficie.
Os volumes medios das achegas das precipitacións a nivel estatal son uns 340.000 hm3
e as perdas por evapotranspiración estímanse nuns 226.000 hm3 quedando unha
achega natural media duns 114.000 hm3. Deles dunha forma convencional estímanse
que uns 20.000 hm3, corresponden á infiltración e recarga de acuíferos e o resto
constitúe a escorrentía superficial. Estas cifras non se corresponden coa fenomenoloxía
do ciclo da auga, pero constitúen unha estimación aceptable dos recursos hídricos de
forma global.
Agora ben, os recursos naturais non son directamente utilizables máis que en moi escasa
proporción, en especial os caudais superficiais que circulan polas canles dos ríos, dos que
só se pode garantir o caudal correspondente á estiaxe nos anos secos. Sen encoros de
regulación, os caudais de inverno, ou dos anos húmidos, pérdense sen posibilidade de
utilizalos noutras épocas. O volume principal dos recursos directamente aproveitables
proveñen das descargas naturais diferidas dos acuíferos.
Os recursos (superficiais e subterráneos) regulados de forma natural na rede hidrográfica
da península, susceptibles de atender demandas de caudal uniforme con suficiente
garantía de subministración é segundo o PHN (1993), duns 9.200 hm3 anuais.
55
Non obstante, no resto de Europa son utilizables de forma directa o 40% dos seus
recursos naturais. Este panorama complícase, aínda máis, se se ten en conta a
irregularidade espacial da distribución destes recursos, como se comentou no epígrafe
anterior, e de non coincidir tampouco coas zonas de maior demanda.
A necesidade de regulación, mediante presas de encoro, para aproveitar os recursos
hídricos en España remóntase a épocas anteriores á colonización romana, sendo a
capacidade actual de 47.300 hm3/año, un 41% dos recursos naturais. Destes, 5.500
hm3/año proceden de extraccións directas de acuíferos; estas extraccións inclúen unha
"sobreexplotación" duns 1.000 hm3/año, segundo datos do PHN (1993), aínda que
sobre esta cifra non existe acordo, ao non estar o concepto de sobreexplotación de
acuíferos definido de forma científica. Non obstante existen algúns casos rechamantes,
como o da conca do Segura, que aproveita un 113% dos seus recursos debido a esta
sobreexplotación.
Táboa 3.1. Características das augas superficiais.
Fluxo lineal e rápido.
En ocasións facilidade de regulación acorde coas necesidades.
Fácil manexo.
Custes de operación reducidos.
Enriquece a paisaxe e permite outros usos marxinais.
Xeración de enerxía.
Fácil control de efectos ambientais indesexables.
Fonte: Elaboración propia
B. Augas subsuperficiais
As augas subsuperficiais están localizadas na rizosfera e constitúen a fonte fundamental
de auga para as plantas. Orixínanse debido á infiltración das augas superficiais ou pola
capilaridade das augas que ascenden dende un nivel máis profundo. Pola súa definición
este tipo de augas non son aproveitables directamente polo home, pero si son
determinantes á hora de desenvolver un sistema agrario e de pastoreo.
As augas subsuperficiais determinan a vexetación potencial nunha zona e mesmo a
propia existencia de vexetación. Por este motivo, inflúen nos tipos de cultivos
desenvolvidos nunha bisbarra, a pesar da posibilidade de realizar regos controlados que
supoñen un aumento nos custos de produción.
C. Augas subterráneas
As augas subterráneas créanse pola infiltración das precipitacións, das escorrentías
superficiais e dos encoros naturais ou artificiais. Para a súa formación é preciso que estas
infiltracións encontren no seu camiño rochas impermeables que impidan o seu paso e
determinen o seu almacenamento para formar un encoro subterráneo.
As condicións climáticas son as que definen as súas dimensións que alcanzan cotas moi
variables. Cando estes encoros están ocupados en calquera medida pola auga reciben o
nome de acuíferos. Debido ao seu óptimo valor biolóxico e bacteriolóxico, as augas
subterráneas destínanse principalmente para o seu consumo doméstico, que non exclúe
outras finalidades. En ocasións, en rexións moi poboadas e industrializadas as augas
superficiais resultan insuficientes para cubrir as necesidades dos seus habitantes, polo que
hai que recorrer ás subterráneas.
As augas subterráneas son dende 1985 un ben de dominio público, ordenado e regulado
dende as Confederacións hidrográficas, se ben, de acordo coas disposicións transitorias
da Lei de Augas, algúns aproveitamentos seguen mantendo un réxime privado.
A actuación administrativa, materialízase no outorgamento de concesións, autorizacións,
constitución de comunidades de usuarios, directrices sobre verteduras, etc. Polo que
unha descrición ordenada e sistemática dos recursos de auga subterránea require a
previa identificación dos elementos que a integran e a necesaria referencia territorial do
acuífero ao que en cada caso se refira.
Procedéndose de forma semellante á definición de concas hidrográficas en augas
superficiais, en augas subterráneas defínense acuíferos e sistemas hidroxeolóxicos. É por
iso que o Regulamento da Administración Pública da Auga e da Planificación
Hidrolóxica (R.D. 927/1988, Art.2.2) introduce o concepto de unidade hidroxeolóxica
57
como un ou varios acuíferos agrupados para os efectos de conseguir unha racionalidade
e eficacia administrativa da auga.
A delimitación de unidades realizada en 1988 pola Dirección Xeral de Obras Hidráulicas
e ou Instituto Tecnolóxico Xeomineiro de España, definiron 442 unidades
hidroxeolóxicas. Das unidades diferenciadas 422, desenvólvense totalmente dentro dos
límites dunha soa conca hidrográfica, 19 son compartidas entre dúas concas e unha entre
tres concas hidrográficas.
Características do aproveitamento das augas subterráneas ou acuíferos:
Gran volume anual de recarga natural (recursos).
Gran volume de auga almacenada (reservas).
Fluxo moi lento e grande inercia do sistema.
Posibilidade de ser utilizado como encoro de regulación hiperanual.
Pequenas perdas por evaporación.
Posibilidade de ser utilizado como elemento de distribución.
Posibilidade de actuar sobre os niveis piezométricos (recarga artificial).
Posibilidade de actuar sobre a calidade da auga.
Relativamente ben protexidas fronte á contaminación.
Investimentos menores, dilatadas e toma de decisións en tempos reducidos.
A principal propiedade dos acuíferos, é a súa gran capacidade, considerarse o seu fluxo e
almacenamento e, a lentitude do fluxo o que implica unha grande inercia, á parte
doutras vantaxes económicas e de enxeñería que se citan. Comparando estas
propiedades coas das augas superficiais, evidénciase a súa complementariedade e as
vantaxes do seu uso conxunto. O uso conxunto aplicouse para resolver diversas
situacións, o que permite establecer unha tipoloxía, dos casos máis característicos.
3.3. A atmosfera, o aire e os ciclos de carbono
3.3.1. A atmosfera e o aire
A atmosfera é un dos compoñentes, xunto coa hidrosfera, do sistema de capas fluídas,
poderiamos definila como a envoltura de aire (gases e partículas) que rodea a terra
manténdose unida á superficie desta pola forza da gravidade. É un recurso natural cuxa
composición pode considerarse como unha situación de equilibrio resultante da
interacción entre as distintas partes do sistema global terrestre.
A composición química, xunto coa distancia da Terra ao Sol e o albedo do planeta,
determinan o balance de enerxía que á súa vez determina a temperatura superficial e a
circulación atmosférica. A atmosfera pode sufrir alteracións nas súas características físicas
e químicas debido ás actividades humanas. As consecuencias dunha variación apreciable
destas características son imprevisibles. Implican unha complexa interacción entre a
codia, os océanos, os seres vivos e a atmosfera, os procesos químicos desencadeados na
atmosfera, a dinámica atmosférica, etc. ao que hai que supoñer as fontes de
variabilidade climática naturais.
A atmosfera formouse como consecuencia do proceso de desgasificación sufrido pola
terra dende os inicios. A xeosfera vén liberando a atmosfera, dende tempos pretéritos,
inxentes cantidades de po e gases a través dos volcáns; a aparición dos seres vivos
variou drasticamente a súa composición, debido á achega de O2 e N2, principalmente,
e a hidrosfera, pola súa banda, emite vapor de auga, sal mariño e compostos de xofre.
Actualmente, a humanidade incide de xeito importante na súa composición alterando
gravemente as súas propiedades, como resultado fundamentalmente das actividades
industriais e da deforestación.
Podemos clasificar os compoñentes atmosféricos en tres grupos:
1. Maioritarios, como el N2 y el O2.
2. Minoritarios, que por estar en moi pequeñas proporcións mídense en partes por
millón e que se dividen en reactivos e non reactivos.
3. Variables, como o vapor de auga, cuxo papel é moi importante na regulación do
clima, e os contaminantes, cuias proporcións están suxeitas a fluctuacións debidas
á proximidade de núcleos urbanos e industriais ou á presenza de corrientes
atmosféricas que os transportan.
59
Figura 3.2. A composición da atmsfera en %
Fonte: Elaboración propia
Características atmosféricas o planeta terra:
Temperatura media de superficie:15ºC.
Presión media a nivel do mar: 1013 mb (milibares).
Constitución da atmosfera: 78% Nitróxeno e 21% Osíxeno.
Presenza de nubes: 50% cuberto de nubes de vapor de auga.
Nos primeiros períodos da terra xa existían abundantes moléculas, estas fusionáronse e
formaron as células que contiñan os elementos necesarios para a vida, esta forma de
vida unicelular produciuse xerando unha gran poboación da que só sobreviviron os
individuos capaces de obter enerxía da luz solar a través da fotosíntese.
Este proceso introduciu un novo elemento, "o Osíxeno". Algunhas células adaptáronse a
el utilizándoo no proceso de respiración. Cando o osíxeno alcanzou certa cantidade,
formouse unha fina capa de ozono, esta capa proporciona a protección contra os raios
solares que os seres vivos necesitan para colonizar a superficie terrestre.
A. Estrutura da atmosfera
A atmosfera encóntrase dividida nunha serie de capas superpostas de características
fisicoquímicas diferentes, as cales son:
A troposfera: É a capa inferior da atmosfera. A súa altitude é variable estacionalmente
(máis alta en verán que en inverno) e latitudinalmente (oscila entre os 16 Km. no
ecuador, os 12 Km. nas latitudes medias e os 9 Km. nas proximidades dos polos).
É a zona máis densa da atmosfera, debido á compresibilidade, os gases concéntranse na
súa parte máis baixa. Os primeiros 500 metros denomínanse capa sucia, porque neles se
concentra o po en suspensión, procedente dos desertos, os volcáns, o sal mariño e as
actividades industriais. Este po contribúe á coloración avermellada do ceo do amañecer
e atardecer, servindo ademais como núcleo de condensación que facilita o paso do
vapor de auga atmosférico de gas a líquido.
Os fenómenos meteorolóxicos máis importantes, como as nubes e as precipitacións,
teñen lugar nesta parte da atmosfera. Como o aire é un mal condutor, non se quenta
directamente por medio da radiación solar, senón que o fai indirectamente, grazas á
calor transmitida dende a superficie terrestre. Por este motivo, a temperatura da
troposfera é máxima na súa parte inferior (uns 15oC como media), e a partir de aí
comeza a descender coa altura nunha proporción aproximada de 0.65oC/100 metros,
segundo un gradiente vertical de temperatura (GVT), ata alcanzar un valor mínimo (-
70oC) na súa parte final, a tropopausa.
A estratosfera: Esténdese dende o final da troposfera ata a estratofesra, situada entre os
50 e os 60 Km. de altitude. Nela non existen movementos verticais do aire, senón só
movementos horizontais, debido á súa superposición en estratos superpostos. Non
existen nubes, salvo na súa parte inferior, nas que se forman unhas de xeo cuxa estrutura
é moi tenue (noctilucientes). Entre os 30 e os 50 Km. concéntrase a maioría do ozono
atmosférico. A temperatura nesta capa aumenta ata alcanzar un valor máximo (0ºC) na
estratopausa.
A mesosfera: Esténdese dende os 50-60 Km. ata a mesosfera, situada cara ao Km. 80. A
súa temperatura diminúe de novo ata aproximadamente - 80ºC. Sitúase por enriba da
estratosfera e está caracterizada como xa se dixo polo descenso de temperatura ao
aumentar a altura sobre a superficie da terra.
A ionosfera ou termosfera: Esta parte da atmosfera prolóngase por enriba da mesosfera.
Nela a temperatura aumenta ata uns 1000ºC, debido á absorción das radiacións solares
de onda máis curta (raios x e gamma). A termosfera finaliza na termopausa, situada cara
ao Km. 600.
A exosfera: É a última capa, e o seu límite, vén marcado por unha densidade atmosférica
similar á do espazo exterior.
61
O aire é unha mestura de elementos, constantes ( nitróxeno, osíxeno e gases nobres),
cuxas proporcións son practicamente invariables, e accidentais (CO2, CO, NON SO2,
vapor de auga, ozono...), cuxa cantidade é variable segundo o lugar e o tempo.
O aire é un medio de transmisión, de intercambio, de transporte e un medio para vivir.
Polo aire transmítense partículas (po), radiacións (solares) e ondas mecánicas (son). O
aire tamén é un medio receptor, así a atmosfera recibe exportacións da terra, en forma
de partículas sólidas de diferente tamaño, así como do medio líquido por evaporación.
O aire pode ser:
Aire seco: é unha mestura de gases (osíxeno, nitróxeno...) cuxas proporcións se
manteñen constantes ata unha altura de 25 Km.
Aire húmido: é aire seco mesturado con vapor de auga en proporcións moi
variables.
O aire mantén un dinamismo debido á enerxía, en forma de calor procedente do sol,
esta é a responsable dos movementos atmosféricos. Así se explica a orixe do vento que
non é máis que aire en movemento horizontal, a formación de nubes...
B. Definicións
Aerosois: Unha nube de partículas microscópicas e submicroscópicas sólidas ou líquidas
dispersas no aire, tales como o fume, unha emanación, unha néboa ou unha néboa. O
seu tamaño vai dende as decenas de ata 500 m. A vida media de aerosol é como
máximo dunha semana, producen afeccións respiratorias, obstrucións nos estomas das
plantas, etc.
Contaminación Atmosférica: Presenza no aire de substancias estrañas, sexan estas
gasosas, sólidas ou unha combinación de ambas as dúas, en cantidade ou concentración
suficiente e que se encontran presentes durante un tempo determinado e en
circunstancias dadas, tal que poden provocar efectos nocivos para a saúde humana e
unha deterioración dos bens de uso e a paisaxe.
A definición legal de "contaminación atmosférica" inclúe tamén como contaminante ás
formas de enerxía que impliquen risco, dano ou molestia grave para as persoas e bens
de calquera natureza.
Esta definición implica, por conseguinte, a necesidade primaria de medir a cantidade ou
amplitude dos distintos contaminantes previamente detectados, así como o tempo en
que permanecen activos na atmosfera, dentro da capa que serve de sustento vital para o
home, posto que ao difundirse os devanditos contaminantes nas capas máis elevadas da
atmosfera deixan de ser perigosos para o ser humano e os seus bens de uso.
O problema global de contaminación do aire toma a forma seguinte:
Toma como aire limpo de referencia a composición do aire troposférico nas zonas
polares.
Contaminación de base: A contaminación que existe na atmosfera libre sen influencia de
focos de contaminación específicos.
Contaminación de fondo: É a que existe nunha área definida, na situación
preoperacional, ou sexa antes de instalar un novo foco de contaminación.
Contaminación transfronteiriza: O Convenio de Xenebra define a contaminación
transfronteiriza como " a contaminación atmosférica cuxa orixe física está situado
completa ou parcialmente dentro dunha zona baixo a xurisdición dun Estado e que ten
efectos daniños noutra zona que se encontra baixo a xurisdición doutro estado.
Contaminación agrícola: Son contaminantes como o metano e amoníaco procedentes
dos residuos orgánicos do gando. Pero moitos produtos empregados na agricultura
resultaron ser perigosos velenos, así o bromuro de metilo, utilizado como praguicida é
hoxe en día motivo de fortes negociacións entre nacións, que tratan de eliminar o seu
uso polos seus efectos prexudiciais sobre a capa de ozono.
Contaminantes: Considéranse contaminantes do aire as substancias e formas de enerxía
que potencialmente poden producir risco, dano ou molestias graves ás persoas,
EMISIÓNS
DILUCIÓN E MODIFICACIÓN NA ATMOSFERA
EFECTOS SOBRE AS PERSOAS, BENS E MEDIO AMBIENTE
63
ecosistemas ou bens en determinadas circunstancias. Atendendo á súa natureza
clasifícanse en dous grupos:
Formas de enerxía (Radiacións ionizantes, Ruído).
Substancias químicas.
Contaminantes primarios: Substancias vertidas directamente na atmosfera dende os
focos contaminantes:
Aerosois (dispersión de partículas sólidas e líquidas cuxo tamaño oscila de 10-1 a
103 m).
Gases, son contaminantes que presentan un comportamento físico homoxéneo,
non dependen da súa natureza, só do fluxo atmosférico. Compostos de xofre:
SO2, SO3, SH2.
Compostos de nitróxeno: NON NO2, NOX;
Hidrocarburos reactivos; Hn, Cm.
Monóxido de carbono: CO;
Anhídrido carbónico: CO2.
Outras sustancias:
Metais pesados: chumbo, cinc, níquel, cadmio, mercurio, cobre, cromo,
magnesio;
Substancias minerais; asbesto, amianto;
Compostos haloxenados: ClH, Cl2 derivados do cloro, FH, derivados do
fluor;
Compostos orgánicos: COV, hidrocarburos aromáticos;
Compostos orgánicos xofrados: mercaptanos;
Compostos orgánicos haloxenados: PC, PB, dioxinas, furanos;
Substancias radiactivas.
Contaminantes secundarios: Substancias que non se verten directamente á atmosfera
dende os focos emisores, senón que se producen como consecuencia das
transformacións e reaccións químicas e fotoquímicas que sofren os contaminantes
primarios.
Contaminación fotoquímica (aparición de oxidantes: ozono e radicais libres
activos: RO).
Acidificación do medio, ou chuvia ácida, como consecuencia do retorno á
superficie da terra, en forma de ácidos, dos óxidos de xofre e nitróxeno
descargados á atmosfera.
Diminución do espesor da capa de ozono, como consecuencia da descarga de
determinadas substancias á atmosfera, principalmente clorofluorocarbonos
(CFC).
Os contaminantes máis utilizados para determinar a calidade do aire son: SO2, CO,
NON, Cn Hm, fumes e partículas sólidas en suspensión e sedimentables.
Emisións: É a transmisión á atmosfera de certas substancias nocivas, prexudiciais ou
incómodas para os seres vivos e o seu medio.
Focos de contaminación: As fontes principais de contaminación son:
Naturais:
Volcáns, partículas, SO2, SH2, metano…
Incendios forestais, cinzas, CO, CO2, hidrocarburos…
Descomposición da materia orgánica no solo
Océanos, aerosoles salinos...
Tormentas de area.
Antropoxénicas:
Focos fixos: as industrias, domésticos, centrais térmicas e refinerías de petróleo.
Focos móviles: vehículos automóviles, aeronaves, e buques.
Focos compostos: aglomeracións industriais, áreas urbanas.
Estes últimos son os de maior significación, polo número de focos, polo volume das súas
emisións e polo tipo de e cantidade de contaminantes.
Fontes emisoras: Definen as estruturas físicas que emiten os elementos químicos que,
dispersados na atmosfera, producen o fenómeno de contaminación. Poden ser:
Puntuais (chemineas).
Estendidas (vehículos).
Fumes: Pequenas partículas orixinadas por condensación dun vapor supersaturado,
contendo concentracións relativamente elevadas de substancias con baixa presión de
vapor.
Inspiración: Nivel de contaminación alcanzado unha vez mesturadas as emisións cos
compoñentes naturais da atmosfera a nivel do chan.
65
Néboas: Suspensión de pequenas gotas líquidas formadas pola condensación dun vapor,
aínda que algunhas veces tamén por atomización. O tamaño das partículas é a
característica principal que distingue as néboas dos fumes. Se a súa concentración é o
suficientemente elevada como para diminuír a visibilidade, a néboa recibe o nome de
néboa (fog).
Nivel de emisión: É a cantidade de contaminante emitido á atmosfera, por un foco fixo
ou móbil, medido nunha unidade de tempo.
Inventario de emisións: É unha lista das cantidades de contaminantes procedentes de
todos os focos emisores dunha área determinada e que aparecen no aire nun período de
tempo dado
Nivel de inspiración: Defínese como os índices máximos de tolerables de contaminantes
presentes na atmosfera nun momento dado illadamente ou asociado con outras
partículas, é dicir, é a cantidade de contaminantes sólidos, líquidos ou gasosos, medida
en peso ou volume por unidade de volume de aire, existente entre cero e dous metros
de altura sobre o chan.
É esencial realizar un inventario de emisións para planificar o control da contaminación
nunha área determinada e para deseñar unha rede de sensores da contaminación,
mesmo se pode monitorizar de forma continua os focos emisores principais, a
inspiración e aplicar modelos matemáticos de transporte de contaminantes para estimar
a relación entre cada foco emisor e a inspiración.
3.3.2. O Ciclo de carbono
Dende a súa evolución o home explotou os bosques para obter fibras, alimento e
combustible. Sabemos que os bosques albergan unha gran porción da diversidade
biolóxica da terra e que son compoñentes importantes dos ciclos globais de carbono e
hidróxeno.
Durante as décadas de 1970 e 1980 empezou a quedar cada vez máis claro que os
recursos naturais estaban a dilapidarse en nome do "desenvolvemento". Estábanse a
producir cambios imprevistos na atmosfera, os chans, as augas, entre as plantas e os
animais, e nas relacións entre todos eles. Foi necesario recoñecer que a velocidade do
cambio era tal que superaba a capacidade científica e institucional para retardar ou
inverter o sentido das súas causas e efectos. Estes grandes problemas ambientais inclúen:
quentamento global da atmosfera (o efecto invernadoiro), debido á emisión,
por parte da industria e a agricultura, de gases (sobre todo dióxido de carbono,
metano, óxido nitroso e clorofluorocarbonos) que absorben a radiación de onda
longa reflectida pola superficie da terra.
esgotamento da capa de ozono da atmosfera, escudo protector do planeta, pola
acción de produtos químicos baseados no cloro e o bromo, que permite unha
maior penetración de raios.
Actualmente, a deforestación de case 17 millóns de hectáreas por ano causa emisións
anuais á atmosfera de 1.8 Gt de carbono como dióxido de carbono, gas que maior
contribución ten no Quentamento Global. Isto representa o 20% do total de dióxido
de carbono emitido polo home. Non obstante, cando os bosques son renovados ou
conservados poden servir como depósitos para o dióxido de carbono. Polo tanto, os
usuarios de combustible fósil que contribúen á preservación ou establecemento de
bosques poden chegar a reducir as súas taxas de emisión de gas, diminuíndo os causantes
do efecto invernadoiro.
A. Concepto de captura do carbono
O concepto de captura de carbono normalmente relaciónase á idea de almacenar
reservas de carbono en chans, bosques e outros tipos de vexetación, onde as devanditas
reservas están en perigo inminente de ser perdidas.
O concepto de captura do carbono debe ser comprendido para que poidamos, realizar
proxectos que mitiguen estas situacións. A Captura de Carbono por medio da
forestación e preservación posibilita unha racionalidade económica que permite reducir
o quentamento global e preservar os recursos forestais.
Tamén se promove o incremento das reservas de carbono polo establecemento de
novas plantacións forestais, sistemas agroforestaIs e a rehabilitación de bosques
degradados.
Conservación, reforestación e un manexo optimizado da administración de bosques son
os principais métodos mediante os cales o carbono atmosférico pode ser capturado.
En teoría, o efecto da captura por procesos de forestación pode ser cuantificado
estimando o almacenamento de carbono na biomasa da terra e os produtos de madeira.
67
B. O ciclo básico
Este ciclo, que é de suma importancia para a regulación do clima da terra, encóntrase
dividido en dúas fases:
a. Ciclo biolóxico, no que a propia biosfera controla os intercambios deste elemento
coa atmosfera. Mediante a fotosíntese o carbono é retido e mediante a respiración é
devolto.
A fotosíntese mobiliza cada ano o 5% do CO2 atmosférico, o que significa que en
vinte anos o renova totalmente.
b. Ciclo bioxeoquímico propiamente dito, que controla a transferencia de CO2 entre os
demais subsistemas.
O carbono encóntrase na atmosfera formando tres tipos de compostos: CO2, CO e CH
4. As proporcións estimadas de cada un deles son: 358 ppm para o primeiro, 0.1 ppm
para o segundo e 1.6 ppm para o terceiro. Na litosfera podémolo encontrar de tres
maneiras diferentes: formando rochas carbonatadas, silicatos cálcicos ou en forma de
combustibles fósiles.
Paso do CO2 da atmosfera á litosfera
Controla a transferencia de CO2 entre a atmosfera, os océanos e a terra. Ao acontecer
paralelamente ao ciclo xeolóxico, será dunha gran duración. O CO2 atmosférico
disólvese con facilidade en auga para formar ácido carbónico, que ataca aos carbonatos
e silicatos coa produción de ións, bicarbonato, calcio e sílice disolta segundo a seguinte
reacción:
En rocas carbonatadas:
CO2 + H 2 O + CaCO3 CA2+ + 2HCO 3--
En rocas silicatadas:
2CO2 + H 2O + CaSiO3 Ca2+ + 2HCO-3 + SiO2
Ao chegar ao mar, os animais transforman novamente o bicarbonato e os ións de calcio
en carbonato cálcico para incorporalo aos seus texidos endurecidos.
2HCO -3 + Ca2+ CaCO3 +CO2 + H O
Nas rochas carbonatadas, un dos bicarbonatos formará parte do esqueleto cálcico de
organismos mariños, que rematará nos sedimentos tras a súa morte. O outro
transformarase en CO2, que escapará cara ao seu lugar de procedencia, a atmosfera. A
devandita reacción non representa perda neta de CO2 atmosférico.
As rochas silicatadas, que requiriron dúas moléculas de CO2, só poden devolver á
atmosfera a metade do subtraído, o que supón unha perda neta. Deste xeito actúa
como un sumidoiro de CO2.
Retorno do CO2 á atmósfera
O enterramento dalgunhas rochas carbonatadas acaba producindo unha fusión parcial
das devanditas rochas. A conclusión final é a liberación do CO2, que escapa cara á
atmosfera durante as erupcións volcánicas.
CaCO3 + SiO 2 CaSiO 3 + CO2
En certas ocasións a materia orgánica da biosfera pode quedar sepultada fóra do
contacto do CO2, polo que sofre un proceso biolóxico de fermentación que o
transformará en carbón e petróleo que se acumula na xeosfera.
Debido á combustión dos combustibles fósiles, a destrución dos bosques e outras
prácticas similares, a cantidade de CO2 atmosférico aumentou dende a revolución
industrial. A concentración atmosférica aumentou dunhas 280 ppm estimadas no
período preindustrial a unhas 360 ppm na actualidade. Este incremento representa só a
metade do dióxido de carbono que, se estima, vértese á atmosfera. O outro 50%
probablemente é absorbido e almacenado polos océanos. Aínda que coa vexetación do
planeta pode absorber cantidades considerables de carbono, e tamén unha fonte
adicional de CO2.
69
Figura 3.3. Ciclo do carbono
Fonte: Elaboración propia
NOTA: Os valores numéricos exprésanse en unidades de 1015 gramos de Carbono.
Figura 3.4. Ciclo de Calvin
Prodúcese durante a fotosíntese, e da lugar á asimilación de CO2 das plantas
Fonte: Elaboración propia
71
Figura 3.5. Ciclo de Krebs
Prodúcese durante a respiración das plantas e da lugar á liberación de CO2
Fonte: Elaboración propia
C. Fontes e sumidoiros de carbono
As fontes máis importantes de dióxido de carbono son:
As combustións de todo tipo
As oxidacións da biota
A produción de cemento
Os procesos respiratorios dos seres vivos
As erupcións volcánicas
A actividade industrial
E os sumidoiros:
Os océanos, coa disolución de este gas en eles.
A fotosíntese
A formación de carbonatos
Figura 3.6. Intercambio de Carbono coa Atmósfera
Fonte: elaboración propia a partir do Ciclo de carbono from Schimel, et al. 1995 In: Climate Change 1994. Cambridge University Press: Cambridge, UK.
NOTA: Os valores numéricos exprésanse en unidades de 1015 gramos de Carbono.
D. O carbono nos ecosistemas forestais
O CO2 atmosférico é incorporado aos procesos metabólicos das plantas mediante a
fotosíntese. Este CO2 participa na composición de todas as estruturas necesarias para
que a árbore poida desenvolverse (follas, ramas, raíces e fuste). Ao crecer, este
incrementa á súa follaxe, ramas, froitos e xemas de crecemento (que no seu conxunto
forman a copa) así como a súa altura e o grosor do seu fuste. A copa necesita espazo
para recibir enerxía solar sobre as follas, o que dá lugar a que as copas das árbores
compitan por esta enerxía. Isto orixina, á súa vez, un dosel pechado. Os compoñentes
da copa achegan materia orgánica ao chan, que ao degradarse se incorpora
73
paulatinamente e dá orixe ao humus estable, que á súa vez, achega novamente CO2 ao
ámbito.
Simultaneamente, os fustes ao ir aumentando de diámetro e altura conseguirán un
tamaño aproveitable en termos comerciais, podendo extraerse produtos como táboas,
taboleiros, etc., que darán orixe a subprodutos elaborados, como mobles e casas. Estes
produtos finais teñen un tempo de vida determinado, despois do cal se degradan
achegando CO2 ao chan e/ou á atmosfera.
Táboa 3.2. O carbono nos ecosistemas forestais.
Almacenamento global de carbono na vexetación e no solo con profundidade de 1m.
Fonte: Elaboración propia
NOTA: Existe incerteza nos números achegados pola ambigüidade das definicións dos distintos biomas,
aínda que estes datos proporcionan unha visión global do almacenamento de carbono nos ecosistemas
terrestres.
Durante o tempo no que o CO2 se encontra constituíndo algunha estrutura da árbore e
ata que é enviado de novo ao chan ou á atmosfera-, considérase almacenado. No
momento da súa liberación, tanto por descomposición da materia orgánica ou pola
queima de biomasa, o CO2 flúe para retornar ao ciclo do carbono.
Nos bosques, o período de almacenamento do carbono na vexetación e no chan pode
ir de anos a séculos, o cal dependerá da especie, da calidade da zona, do clima e das
prácticas e alteracións ás que estea sometida esa vexetación (selvicultura, curtas, etc.).
No caso en que as árbores sexan aproveitadas e se obteñan deles uns produtos (mobles,
papel, taboleiros, taboleiros, etc.), o carbono permanecerá almacenado nestes produtos.
Cando remate o tempo de vida destes produtos o carbono será liberado por
descomposición da materia orgánica ou pola combustión.
Figura 3.7. Fluxos e almacéns de carbono nun ecosistema forestal.
Fonte: elaboración propia a partir de Nabuurs e Moren, 1993.
Entón nun ecosistema forestal e nos produtos derivados deste, podemos diferenciar, os
seguintes almacéns de carbono:
Carbono en vexetación: É a suma do contido na biomasa aérea e o que se
encontra na biomasa das raíces. A biomasa aérea comprende o fuste, as follas e
as ramas, mentres que o carbono contido nas raíces é definido como biomasa
das raíces.
75
Carbono en descomposición: É o contido na materia orgánica que se encontra
en proceso de descomposición. Orixínase cando as estruturas vexetais (follas,
ramas, fuste) son depositadas no chan.
Carbono no solo: É o carbono nas capas que conforman o chan forestal.
Orixínase pola fragmentación dá rocha nai meteorizada polo establecemento
dun organismo vexetal que co tempo forma capas por deposición de materiais.
Ao ir acumulándose estas e compactando, almacenan certa cantidade de
carbono, que aumentará pola continuidade do proceso de formación do chan.
Carbono en produtos: Son os produtos forestais, obtidos a partir das árbores,
que almacenan carbono todo o tempo de vida do produto. Cando este remata,
o carbono incorpórase ao ciclo dependendo do proceso de degradación do
produto. Mentres maior sexa a vida media dun produto forestal, o carbono
estará almacenado máis tempo.
Relacionado cos bosques hai que ter en conta, aínda que non sexa realmente un
almacén de carbono, a cantidade de carbono aforrado por substitución de combustibles
fósiles. Este é un método para reducir a cantidade de carbono a emitir a atmosfera
substituíndo combustibles fósiles por biomasa forestal para a produción de enerxía. Isto
débese a que a biomasa forestal produce unhas emisións de gases inferiores a calquera
combustible fósil. No seguinte cadro facemos unha comparativa entre os gases emitidos
na combustión por carbón e os emitidos polos pelets (restos forestais densificados e de
pequeno tamaño).
Tabla 3.3. Análise comparativo das fases de combustión do carbón e os pélets. CADEM-
EVE
Combustible Carbón Pélet
Temperatura ambiente (ºC) 24,27 23,54
Temperatura dos gases (ºC) 153,75 228,74
Osíxeno (% dos gases) 18,28 13,80
CO (% nos gases) 1140,76 172,20
NO (ppm nos gases) 7,23 143,55
NO2 (ppm noss gases) 5,10 1,10
SO2 (ppm nos gases) 107,92 0,00
CO2 (% nos gases) 2,33 6,55
Fonte: Elaboración propia
Tendo en conta estas acumulacións de carbono polos bosques e polos seus produtos,
deducimos a cantidade de carbono que son capaces de reter este tipo de sumidoiros.
3.4. O solo e a ordenación do territorio
3.4.1. O solo
A. Introdución
A biosfera, ademais da súa gran diversidade, ofrécenos outra serie de recursos, como
alimentos, madeira e leña. Por este motivo é de suma importancia o estudo do seu
estado de conservación, para o que se fai necesario unha precoz detección dos seus
síntomas de deterioración, delimitando as zonas susceptibles ou afectadas, co fin de
poder adoptar as medidas necesarias para a súa protección.
A erosión, o problema ambiental de maior gravidade que afecta a moitos países, entre
eles o o noso, é un proceso natural, pero tamén é certo que a humanidade a está a
favorecer mediante a deforestación, as prácticas de cultivo inadecuadas, a
contaminación e a sobreexplotación de acuíferos.
As civilizacións clásicas desapareceron a causa do esgotamento dos seus chans; é de
esperar que nós reaccionemos a tempo para non correr a mesma sorte.
Definición e importancia do solo
O chan pódese definir de forma xeolóxica como a capa superficial, disgregada e de
espesor variable que recobre a codia terrestre procedente da meteorización mecánica ou
química da rocha preexistente. Pero tamén poderiamos consideralo, cunha visión
ecolóxica, como unha interfase entre todos os sistemas, pois está constituído por
Índice de opacidade (fumes) 0,15 1,89
Rendimento (%) 61,29 78,66
Consumo (Kg) 300,50 307,00
Residuos (Kg ceniza e inquemados) 38,38 1,32
Temperatura dos fumes (ºC) 159,66 127,40
77
compoñentes de todos eles. Por esta razón pódese dicir que é un ecosistema necesario
para que se pechen os ciclos materiais do resto dos ecosistemas terrestres.
As cadeas tróficas existentes no chan son dunha gran lonxitude e complexidade, polo
que a importancia deste radica no feito de que serve de asento á vexetación, da que
depende a agricultura, que é a base da subsistencia humana e da existencia da vida na
terra, xa que fai posible o reciclado de materia nos demais ecosistemas terrestres.
A humanidade obtén do chan diferentes usos: como soporte das plantas, para a
edificación ou para as construcións lineais (estradas, autoestradas e vías de ferrocarril),
situación de foxas sépticas, fonte de recursos minerais (como o aluminio) ou de materiais
de construción ou de olaría. Por outra parte, é posuidor de recursos xeolóxicos,
xeomorfolóxicos ou paleontolóxicos e testemuño da evolución do planeta.
Pero ademais é receptor de impactos, como a erosión, a contaminación, a
sobreexplotación e o empobrecemento da súa fertilidade, a degradación biolóxica, a
compactación e a perda irreversible por recubrimentos artificiais.
En conclusión debemos considerar o chan como un recurso non renovable, de
rexeneración lenta, sometido en moitos lugares do mundo a un proceso de degradación
e destrución.
B. Compoñentes e estrutura do solo
No chan coexisten os tres estados da materia, distribuídos en dous tipos de
compoñentes:
Inorgánicos, que comprenden aire (osíxeno e CO2), auga e compoñentes
minerais procedentes da meteorización da rocha nai, que adoitan ser fragmentos
de rochas (cantos, gravas, areas, limos e arxilas), e sales minerais (sulfatos,
carbonatos, nitratos, fosfatos e óxidos de distinto tipo).
Orgánicos, constituídos por materia orgánica que non sufriu procesos de
transformación (restos de follas, ramas, excrementos e cadáveres de calquera
tipo de animal ) e microorganismos diversos (bacterias e fungos) que forman o
humus a partir dunha serie de transformacións parciais da materia orgánica, cuxa
estrutura orixinal deixa de ser recoñecible. A humificación é polo tanto, un
proceso previo á mineralización que confire ao chan un carácter ácido.
A textura do chan defínese como a porción na que se encontran as diferentes partículas
ou fragmentos minerais. Ao distribuír as partículas minerais do chan por tamaños
establecemos o que se coñece como fraccións granulométricas. Pódense diferenciar as
seguintes:
Grava. Partículas non edáficas. O seu tamaño é superior a 2 mm. cun límite
superior de 15-20 cm. Están constituídas por fragmentos de rocha sen alterar ou
só lixeiramente alterados superficialmente.
Area. Está constituída por fragmentos da rocha nai e, como ela, é polimineral. O
seu tamaño está comprendido entre 2 mm e 0.2 mm segundo a clasificación
inicial defendida pola Sociedade Internacional de Ciencia do Chan (SICS).
Segundo o Departamento de Agricultura dos Estados Unidos (USDA),
diferéncianse tres tamaños nela:
Area moi grosa. Cuxo tamaño oscila entre 2 mm e 1 mm. Son fragmentos de
rocha sen alterar.
Area grosa. De tamaño comprendido entre 1 mm e 0.5 mm. Usualmente
presentan algún tipo de alteración superficial.
Area media. O seu límite inferior está en 0.25 mm. Constitúe un enlace entre
esta fracción e a seguinte.
Limo. Está constituído por materiais herdados ou transformados pero non teñen
carácter coloidal. O limo é unha fracción onde as transformacións son maiores e
a súa composición mineralóxica parécese á das arxilas. Son partículas
monominerales nas que hai un alto contido en filosilicatos de transformación ou
neoformación.
O seu tamaño está comprendido entre 50 m e 2 m, para o USDA e entre 20 m e
2 m para a SICS.
En ocasións, establécense dúas categorías coñecidas como limo fino, que se
corresponde co tamaño establecido pola SICS e limo groso, correspondente á
fracción comprendida entre a anterior e o límite superior do USDA.
Arxila. Son partículas de carácter coloidal e monomineral que se formou no chan
ou sufriron transformacións nel, aínda que nalgúns casos poden ser herdados do
material orixinal mediante unha microdivisión deste.
O tamaño para os dous tipos de clasificación que se consideraron é o mesmo e
corresponde ás partículas menores de 2 m. En ocasións diferénciase unha arxila
fina cun tamaño inferior a 0.1 m, moi útil para identificar procesos de
movemento de arxila no chan.
79
A textura do chan exprésase en porcentaxes, respecto da suma destes
fragmentos, excluíndo a grava.
A estrutura do chan pódese definir como o estado de agregación das súas partículas
compoñentes, minerais ou orgánicas. A estrutura do chan depende da existencia de
axentes aglomerantes (coloides floculados) que unen partículas individuais formando
agregados elementais. A unión entre agregados elementais é debida a axentes
cementantes como poden ser: óxidos coloidais de ferro, aluminio, arxilas, complexos
arcillo-húmicos... que favorecen a formación de grumos do chan. Esta unión entre
agregados non é de xeito compacto, senón que deixa espazos baleiros e poros que
facilita a rotura por superficies e zonas de menor resistencia.
Coa estrutura relaciónanse as propiedades físicas do chan como son a resistencia,
compresibilidade... e coas súas condicións para a vida das plantas, estas son a aireación
capacidade de retención de auga, profundidade, concentración de nutrientes, etc.
C. Proceso de formación e evolución dos solos
O proceso de formación dun chan maduro autóctono (in situ) sobre as rochas da codia
terrestre realízase en sucesivas etapas que transcorren paralelamente ao mecanismo de
sucesión ecolóxica da comunidade que sustenta, madurando á par que esta tende a
alcanzar o seu clímax. Os factores que interveñen na evolución do chan son os
seguintes:
a. O clima. É o factor máis importante, xa que, ademais de condicionar o tipo de
meteorización da rocha nai, exerce unha vital importancia na súa evolución. Entre os
compoñentes climáticos máis influentes destacamos os seguintes:
balance hídrico ou equilibrio existente entre as entradas (precipitación) e as
salidas(evaporación), pois se predomina a precipitación se incrementa a
lixiviación de ións. Pola contra, se predomina a precipitación increméntase o
ascenso capilar de sales cara a horizontes superiores, podendo chegar a aflorar
estas e formar codias superficiais.
aumento de temperatura incrementa a velocidade das reaccións químicas e
biolóxicas.
b. A topografía. A pendente favorece a erosión e ademais condiciona a orientación
respecto ao sol.
c. A natureza da rocha nai. Deste factor dependerá fundamentalmente os compoñentes
minerais que conteña o chan.
d. A actividade biolóxica. A abundancia de organismos descompoñedores contribúe á
formación do chan por transformación da materia orgánica contida nel.
e. O tempo. Este factor ten grande importancia, pois debido a el actualmente se pode
considerar o chan como un recurso non renovable, porque se rexenera a un ritmo
moito máis lento (centos ou miles de anos) que o da súa destrución.
A acción dos factores de formación do chan produce a diferenciación de capas
horizontais de distinta composición, son os denominados horizontes do chan. Os
horizontes constitúen as unidades para o estudo e para a clasificación dos chans. Son
capas aproximadamente paralelas á superficie do terreo. Establécense en función de
cambios das propiedades e constituíntes (que son o resultado da actuación dos procesos
de formación do chan) con respecto ás capas inmediatas.
Xeralmente abondan só tres propiedades para establecer os horizontes dun chan: cor,
textura e estrutura, aínda que outras propiedades, como a consistencia, son ás veces de
grande axuda. O máis mínimo cambio detectado (nunha soa ou en varias destas
propiedades) é suficiente para diferenciar un novo horizonte.
Chámase perfil do chan á estrutura en corte transversal deste. No que se observan unha
serie de capas que se coñecen co nome de horizontes ou niveis, cuxo número está
directamente relacionado co grao de madureza do chan, magnitude que depende en
boa medida das características climáticas da zona.
Por norma xeral, os chans máis maduros encóntranse en lugares onde a temperatura e a
humidade non son extremas. Os niveis dun chan ideal son os que imos describir a
continuación aínda que non ten por que posuílos todos:
Horizonte H. Acumulación de materia orgánica sen descompoñer (>20-30%),
saturados en auga por longos períodos. É o horizonte das turbas.
Horizonte O. Capa de follaxe sobre a superficie do chan (sen saturar auga;
>35%), frecuente nos bosques.
Horizonte A de lixiviación. Denominado así porque contén poucos sales
minerais, pois estas son arrastradas polas augas ao infiltrarse. Nesta zona
encóntranse as raíces da maioría das plantas e divídese, á súa vez, en varios
estratos: nivel A0, constituído por follas caídas (follaxe) e restos de animais non
descompostos; nivel A1, de cor escura, xa que está constituído por humus que
forma agregados coa materia mineral, conferindo ao chan a súa estrutura e a súa
81
capacidade para reter auga e ións nutritivos de carga positiva (Ca2+, K+,
NH4+), impedindo a súa perda por lavado vertical, e nivel A2, onde a materia
mineral domina e o lavado é máis intenso. Presenta unha estrutura migalleira e
granular. É a capa dos primeiros centímetros dun chan.
Horizonte B de precipitación (denominado tamén subsolo). Ás veces ten cor
clara pola súa pobreza en humus, presentando frecuentemente tonalidades
peculiares, debido á acumulación de sales de calcio, aluminio ou ferro
procedentes dos niveis superiores.
Nivel C. Formado por fragmentos procedentes da meteorización mecánica e/ou
química da rocha nai subxacente, ou ben por materiais que foron depositados
pola auga ou polo vento en épocas pasadas. Sen desenvolvemento de estrutura
edáfica, nin trazos edáficos. Brando, solto, pódese cavar cunha aixada. Pode
estar meteorizado pero nunca edafizado.
Rocha nai. Capa rochosa situada a profundidade variable, intacta e
impermeable, salvo nas zonas de fractura. Non se pode cavar.
Horizontes de transición. Preséntanse cando o límite entre os horizontes
inmediatos é moi difuso, existindo unha capa ancha de transición con
características intermedias entre os dous horizontes. Represéntanse pola
combinación de dúas letras maiúsculas (por exemplo, AE, EB, BE, BC, CB, AB,
BA, AC e CA). A primeira letra indica o horizonte principal ao cal se parece máis
o horizonte de transición.
Horizontes mestura. Nalgunhas ocasións aparecen horizontes mesturados que
constan de partes mesturadas. Están constituídos por distintas zonas en cada
unha das cales se pode identificar a un horizonte principal ( na mesma capa
existen anacos individuais dun horizonte completamente rodeados de zonas
doutro horizonte). Desígnanse con dúas letras maiúsculas separadas por unha
raia diagonal (por exemplo, E/B, B/C); a primeira letra indica o horizonte
principal que predomina.
D. Influencia do home no solo
Dende a aparición do home na Terra este necesitou do chan e do que produce para a
súa subsistencia. Os sistemas agrícolas baseáronse na cavadura do terreo con utensilios
moi primitivos, a terra non era mellorada con ningunha achega orgánica polo que ao
cabo de poucas colleitas era preciso abandonalas e trasladarse a outras.
Os grans de cereal empezan a cultivarse en climas temperados dando lugar ao inicio da
agricultura que leva parella o sedentarismo do home fronte ao primitivo nómade e
cazador.
Os primeiros apeiros de labranza eran de madeira, na Idade de Ferro, o emprego deste
metal permitiu mellorar as prácticas agrícolas. As antigas civilizacións de Mesopotámica,
Asiría e Exipto marcaron as primeiras ocupacións importantes do chan. Na época
precristiá introduciuse o arado e o emprego dos animais de tiro. O rego foi empregado
xa polos árabes, con técnicas de almacenamento de auga de chuvia en alxibes e a súa
condución aos campos mediante canles.
Outro avance foi o descubrimento do valor dos desfeitos orgánicos dos animais
(aboamento) xunto con palla, para mellorar e fertilizar o chan.
A actividade gandeira da transhumancia utilizaba os pastos de montaña nos meses máis
cálidos, e a chaira en inverno. en zonas húmidas o gando pasaba o inverno nos seus
cortes alimentado con heno.
Durante o século XVII, aparecen as primeiras máquinas cultivadoras, ao principio con
tracción animal e posteriormente accionados mecanicamente. Os avances da Revolución
Industrial provocaron un aumento espectacular da demanda de recursos, aos que debía
dar solución a agricultura, a gandaría, a actividade forestal e a minaría.
As prácticas agrícolas intensivas e a ampliación de cultivos a terras pouco aptas actúan
negativamente sobre o factor chan, polo que se tivo que recorrer aos aboamentos
inorgánicos (sales como o nitróxeno, fósforo e potasio) que son asimilados rapidamente
por vexetais, pero son nocivos para o Medio.
Tamén foi necesario para a introdución de certos produtos químicos como funguicidas,
praguicidas, etc., para eliminar os elementos que interfiren no axeitado
desenvolvemento dos cultivos.
No último século é onde se experimentou os maiores cambios, e o seu reflexo está nas
áreas urbanas, zonas industriais e de servizos, infraestruturas para o transporte,
construción de vivendas, etc., que ocasionaron grandes problemas ambientais. As
políticas ambientais actuais tratan de mellorar mediante proxectos de intervención e
tratan de conservar as zonas que manteñen a súa condición aínda natural.
83
3.4.2. A ordenación do territorio
Con data de 20 de maio de 1983 aprobouse a Carta Europea de Ordenación do
Territorio, elaborada polos ministros responsables da área, na cal defínese este concepto
como "a expresión espacial da política económica, social, cultural e ecolóxica de toda a
sociedade" a parte de como " unha disciplina científica, unha técnica administrativa e
unha política concibida como un enfoque interdisciplinario e global cuxo obxectivo é o
desenvolvemento equilibrado das rexións e a organización física do espazo segundo un
concepto reitor".
A Ordenación do Territorio, ou tamén coñecida como Planificación Territorial, xorde
como unha necesidade ao longo do tempo debido ás actuacións desmesuradas dos
homes sobre a orde natural que presenta a Natureza cos seus principios e leis, co cal nos
vemos na obriga de respectar esa orde. Así pois a Ordenación do Territorio ou
Planificación Territorial seguiu un longo camiño ata consolidarse como unha disciplina
autónoma, con pretensións de obxectividade e aínda así se segue cuestionando dende
diversos sectores a súa base científica.
Nun principio, os esforzos para lograr unha utilización racional do territorio
orientáronse cara a zonas urbanas que experimentaran un forte crecemento na segunda
metade do século XIX e principios do XX. Os primeiros países en realizar investigacións
sobre a utilización do chan urbano intentando conseguir un equilibrio na asignación de
usos do chan, foron Alemaña e os países anglosaxóns, e intentaron buscar un
desenvolvemento urbanístico óptimo nas áreas metropolitanas, dende un punto de vista
case exclusivamente técnico e socio-económico.
Ao mesmo tempo que se concretaba o plan urbano, existía unha mal entendida
confianza nos recursos naturais, xa que cría que eran ilimitados. O espazo non urbano
considerábase dende a cidade con pouco interese e os traballos que xurdían para estudar
a utilización do chan limitábanse a intentar solucionar os problemas que emerxían sen
entrar no fondo do desequilibrio que se estaba a producir. Esta situación foi cambiando
pouco a pouco.
Despois da Segunda Guerra Mundial, Europa experimentou un crecemento económico
sen precedentes baseado na gran confianza depositada no poder da ciencia e na súa
aplicación tecnolóxica. Na década dos sesenta comeza en todos os países políticas de
desenvolvemento rexional. Nestes anos empézase a contar co espazo rural como
elemento destinado a acoller actividades de diverso tipo, como poden ser: industrial,
turístico, urbano, de modo que existía unha gran capacidade para alterar o curso dos
acontecementos naturais, como consecuencia producíanse graves problemas
relacionados co Medio natural. Problemas cuxas consecuencias eran nese momento
imprevisibles.
Todo iso ocasionou a aparición da consideración dos factores do medio, desviándose a
investigación cara ao desenvolvemento de modelos de localización baseados non só no
óptimo técnico e económico, senón tamén, na minimización dos impactos ou efectos
producidos no ámbito natural. A etapa de racionalización motivada por estes problemas
suxire unha repartición de utilizacións dos recursos naturais xa entendidos como
limitados, capaz de asegurar un óptimo aproveitamento e na súa fase restritiva, a
prevención fronte a usos do chan que impliquen o seu esquilme, destrución ou
deterioración irreversible.
Dende entón a Ordenación Territorial inclúe nos seus estudos de planificación os datos
do Medio e intenta encamiñar a asignación de usos do chan utilizando criterios
ecolóxicos en trato prioritario cos económicos, técnicos e sociais.
Nos últimos anos, o desenvolvemento na investigación desta área impuxo no
vocabulario científico o concepto de Planificación ou Ordenación Integrada xurdindo
como síntese da planificación física e da socio-económica, de modo que conta cunhas
características específicas, como as que seguen:
"Planificación Integrada pode considerarse como desenvolvemento de formas,
métodos e procedementos ou organismos que permitan a necesaria interacción
de todos os factores decisivos no momento axeitado. Unha das máis importantes
é a incorporación das opinións do público nas fases pertinentes do proceso".
"A Planificación Integrada alcanza dende a organización da economía nacional
ata a renovación dun barrio, pasando pola Ordenación do Territorio, o
desenvolvemento rexional, a planificación urbana, a protección de espazos
ecolóxicos sensibles... "
Unha primeira forma de Planificación Integrada constitúena os proxectos que
traten de integrar formas diferentes de planificación territorial, económica, social
ou ecolóxica, ou diversos intereses sectoriais (transportes, vivendas, traballo,
etc.). No mesmo ámbito pode darse a diferentes niveis espaciais (nacional,
rexional, ou provincial e local) ".
85
A. Principais Obxectivos presentes na carta europea de Ordenación do territorio
O desenvolvemento socioeconómico equilibrado das rexións, cunha clara tendencia á
eliminación das grandes diferenzas no nivel de vida.
A mellora da calidade de vida, que, entre outras cousas, se concreta nunha maior
accesibilidade da poboación aos equipamentos colectivos de todo tipo na mellora das
infraestruturas.
A xestión responsable dos recursos naturais e a protección do medio natural que faga
compatible a satisfacción das necesidades crecentes de recursos e a súa conservación, así
como o respecto ás peculiaridades propias de cada bisbarra en canto ás súas formas de
vida.
A utilización racional e equilibrada do territorio, definindo os usos aceptables ou a
potenciar para cada tipo de chan, creando as axeitadas redes infraestructurais e mesmo
fomentando, con medidas incentivadoras, aquelas actuacións que mellor persigan o
fortalecemento do espírito comunitario.
B. Modalidades de planificación e elementos metodolóxicos
Para falar das distintas Modalidades de Planificación primeiro é necesario formular os
distintos tipos de Planificación que existen:
Planificación económica, enténdese basicamente como o conxunto de políticas
económicas con incidencia territorial, sobre todo as políticas sectoriais (industrial,
agrario, artesanal, turístico, comercial e tecnolóxico) e a política rexional dirixida a
corrixir desequilibrios territoriais e ao desenvolvemento de rexións atrasadas.
Planificación física, é entendida como o proceso de ordenación dos usos do chan, dos
edificios e dos asentamentos urbanos, encamiñado a satisfacer as esixencias públicas de
estándares máis elevados de deseño e eficiencia. A planificación física ten como
finalidade a ordenación harmoniosa dos diferentes usos do chan.
A planificación física e a planificación económica tamén se diferencia pola súa natureza
básica das súas determinacións, que poden ser:
De carácter vinculante: as medidas establecidas son de obligado cumprimento.
De carácter indicativo: as medidas establecidas favorecen comportamentos na
dirección indicada polo plan, pero non son de carácter obrigatorio.
Xeralmente a planificación física é vinculante tanto para o sector público como para o
privado, as súas normas e determinacións serán de obrigado cumprimento. A
planificación física pode incluír recomendacións de carácter indicativo. Mentres que na
planificación económica se poden encontrar os dous tipos de determinacións: unhas
vinculantes, as que van dirixidas ao sector público e outras indicativas, as que van
dirixidas ao sector privado e se orientan á redistribución territorial e sectorial da
actividade económica.
A seguinte figura mostra graficamente a distinción entre o carácter vinculante e
indicativo da planificación física e a económica.
Figura 3.8. Distinción entre planificación vinculante e indicativa.
Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998)
Modalidades de planificación física:
Planificación xeral ou territorial. O centro de atención é o territorio, trátase de
ordenar dun modo global ou integral o territorio. A súa base é a descomposición
deste en unidades máis pequenas segundo criterios de homoxeneidade ou
87
funcionalidade, asignando usos do chan específicos a cada unha da unidades,
definindo os seus módulos estruturais. Neste tipo de planificación prevalece o
criterio de harmonización dos usos do chan que coexisten no territorio, é unha
aproximación horizontal. Dentro desta modalidade inclúense tamén as seguintes:
planificación urbanística ou plan urbano, dirixida a ordenar ámbitos municipais e
submunicipais e a planificación territorial dirixida xeralmente a ordenar ámbitos
rexionais e subrexionais.
Planificación sectorial. A base desta planificación é a distribución territorial dunha
determinada variable ou función. Caracterízase por destacar a óptica do sector
sobre a óptica do territorio. Na planificación sectorial inclúense unha gran
variedade de temáticas diversas, destacando, xeralmente, tres grandes bloques:
as infraestruturas, os equipamentos e o Medio. É unha aproximación vertical que
proxecta sobre o territorio todos os elementos vinculados a unha función
determinada, empezando polos elementos estructurantes de nivel superior.
Planificación urbanística ou plan urbano. Posúe un carácter globalizador dirixida
a ordenar ámbitos municipais e submunicipais. O seu obxectivo é ordenar a
totalidade dun termo municipal, tanto o chan urbano coma o rústico, definindo
polo miúdo os usos asignados ou permitidos a cada parcela.
Planificación territorial. Este tipo de planificación ordena basicamente ámbitos
rexionais e subrexionais, principalmente ordena os elementos estructurantes, e
establece zonificacións a partir de criterio de homoxeneidade e funcionalidade.
Caracterízase por ocupar un nivel superior na planificación en fervenza.
A xeito de resumo preséntase o seguinte cadro no que se tratan as principais diferenzas
entre planificación territorial e urbanística.
Tabla 3.4. Principais diferenzas entre planificación territorial e urbanística.
Planificación territorial Planificación urbanística
Ámbito, escala Rexional, subrexional e
comarcal
Municipal o submunicipal
Obxectivo básico Elementos estructurantes del
territorio
Usos pormenorizados del suelo
Determinacións principais Directrices xerais Clasificación e calificación do
solo
Nivel xerárquico que ocupa superior Inferior
Planeamento derivado Plans territoriais parciais ou
planeamento urbano
Planeamento urbano parcial ou
espacial
Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998)
Planificación normativa. Culmina nun corpo normativo de cumprimento
obrigatorio, aínda que o seu nivel de concreción poida variar moito dende a
planificación urbanística e sectorial por un lado, cun gran nivel de concreción e a
planificación territorial por outro lado, máis centrada nas grandes directrices e
con pouca concreción territorial.
Planificación non normativa. Non é de carácter vinculante e acostuma a
formular temas e obxectivos que escapan normalmente das posibilidades de
intervención da planificación física, da que en certo xeito se converte nun
complemento.
Elementos metodolóxicos:
A maior parte dos traballos de ordenación do territorio terán unha estrutura básica
bastante similar, cun patrón común que contempla tres etapas fundamentais: análise,
diagnóstico e propostas. Estes tres grandes módulos adoitan ter unha estrutura
piramidal, coa base moi ampla constituída pola análise territorial, que pode incluír
ópticas e dimensións moi diversas, pasando por unha etapa de síntese de problemas e
oportunidades incluída no módulo de diagnóstico, ata chegar a unha terceira fase,
xeralmente máis concisa, na que se establecen as determinacións, normas e directrices. O
proceso de traballo é ascensional, identificando ao pasar a primeira fase os problemas e
as potencialidades, unha vez superada a etapa de diagnose procederase á identificación
e selección de alternativas ata chegar ao último módulo.
89
Figura 3.9. Proceso de traballo ascensional.
Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).
A análise territorial baséase nunha comprensión teórica interdisciplinar e nun conxunto
amplo de instrumentos de análise de carácter máis metodolóxica, que deben permitir
expoñer conxuntamente os procesos territoriais. Pódese formular o coñecemento dun
territorio a partir de seis preguntas clave:
¿Que se fai neste territorio? Esta cuestión respóndese coa descrición das actividades de
todo tipo que se desenvolven dentro do territorio en cuestión.
¿Con quen se relaciona? O que se intenta descubrir con esta pregunta é a situación do
territorio respecto do ámbito máis próximo ou afastado, material ou inmaterial, que
condiciona as súas actividades.
¿Para que serve? Para a identificación das calidades do territorio e das actividades que se
poidan desenvolver mellor que noutros territorios.
¿Quen mobiliza ao territorio? Baséase na identificación dos representantes e dos grupos
que interveñen activamente no desenvolvemento do territorio.
¿Con que medios se desenvolve? A resposta a esta pregunta permite identificar os
núcleos fortes e os núcleos débiles do territorio.
¿Cara a onde vai? Esta cuestión é de difícil resposta e extractará o futuro do territorio, é
dicir, a súa capacidade para manter os seus principais características, para melloralas ou
mesmo para destruílas.
O diagnóstico territorial é unha etapa existencial no proceso de ordenación territorial.
Nesta etapa diagnostícase a "situación" na que se encontra o territorio a partir da análise
territorial anterior. Nesta etapa identifícanse os "problemas territoriais" que conducen á
formulación de metas e obxectivos para corrixir as dificultades e desequilibrios
detectados. A seguinte fase será identificar as distintas vías que permiten chegar á
consecución das metas e obxectivos definidos e elixir entre eles as opcións máis idóneas,
tendo en conta a súa eficacia, comprendida como a capacidade para resolver o
problema formulado, e o seu grao de eficiencia, que estará determinado pola cantidade
de recursos que deberán mobilizarse, para alcanzar o obxectivo proposto a partir dunha
alternativa determinada.
Á hora de abordar o diagnóstico de problemas e potencialidades e a elección de
alternativas as técnicas máis utilizadas están baseadas nas que en 1993 propuxo J.M.
Barragán:
Técnicas valoración e diagnóstico
Técnica de diagnóstico DAFO (Debilidades, Ameazas, Fortalezas e
Oportunidades): baseada nos condicionantes interiores, que explican as
fortalezas e as debilidades, e os condicionantes e tendencias do ámbito exterior,
que explican as ameazas e as oportunidades.
Método MACTOR (Matriz de Alianzas e Conflitos: Técnicas, Obxectivos e
Recomendacións). É un método prospectivo baseado nas estratexias previsibles
dos principais axentes implicados.
Método Delphi e de Impactos Cruzados. Intercambio cruzado de opinións de
expertos.
Técnicas de selección de alternativas
Análises custo-beneficio, aplícanse técnicas empresariais á ordenación do
territorio e cosiches en elixir entre diversas alternativas en función dos seus custos
e beneficios.
Técnicas de análise multicriterio, teñen como meta fundamental calibrar nun
único contexto aquelas variables que poidan quedar afectados por determinadas
decisións.
91
Técnicas de simulación, reproducen as accións e estratexias de determinados
axentes económicos e sociais.
Análise de impactos, é unha das técnicas máis utilizadas na ordenación do
territorio, tanto para avaliar impactos de carácter ambiental, como territorial ou
socioeconómico.
As etapas anteriores culminan nunha última, chamada Prognose que consiste na
elaboración dunha proposta final a partir dun proceso de toma de decisión entre as
alternativas existentes. Tamén se definen as liñas de actuación. Habitualmente esta
última fase ten carácter normativo.
C. Planificación Territorial nas Comunidades Autónomas
A Constitución establece que o Estado se organiza territorialmente en municipios,
provincias e CCAA, así o Estado español consta de 8.082 municipios, 50 provincias e 17
comunidades autónomas. A Constitución establece no seu artigo 148 que a ordenación
do territorio é unha competencia propia das CCAA, pero reserva para o Estado as
competencias exclusivas en temas considerados de interese xeral, artigo 149, como a
iluminación de costas e aeroportos, etc.
A continuación preséntanse as vías de intervención da Administración central na
ordenación do territorio. Entre estas vías destácanse: a lexislación básica en materia
territorial e urbanística, a Lei do chan, a Planificación territorial e sectorial e a Política
rexional.
Figura 3.10. Competencia da Administración central na ordenación do territorio.
Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).
Como xa se mencionou anteriormente as CCAA posúen competencias plenas na
ordenación territorial, agás nos temas reservados á Administración central e nos temas
Lexislación urbanística
e territorial
A lexislación estatal en materia urbanística e territorial regula o dereito de propiedade e condiciona os usos do chan. A lexislación estatal básica vixente é o RDL 1/1992, Texto Refundido da Lei sobre Réxime do Chan e Ordenación Urbana.
Planificación territorial
A Lei do Chan considera a posibilidade de formular un Plan Nacional de
Ordenación que establecería as directrices territoriais para a planificación
territorial de rango autonómico. Este Plan Nacional, nunca elaborado, debería
ser aprobado polas Cortes.
Planificación sectorial
A Administración central mantén competencias en materia de planificación sectorial:
Iluminación e sinalización de costas.
Portos e aeroportos de interese xeral.
Ferrocarril e transporte terrestre.
Obras públicas de carácter xeral ou que afectan a máis dunha CC AA.
Recursos e aproveitamentos hidráulicos que afectan a máis dunha CC AA.
A lexislación básica sobre protección ambiental.
Política rexional
A Administración central conserva gran parte do protagonismo en materia de política rexional:
Plan de Desenvolvemento Rexional.
Plan de Reconversión Rexional e Social.
Plan de Desenvolvemento Rural.
93
que queden dentro da soberanía das entidades locais, de modo que o papel da
Administración autonómica en competencia de ordenación do territorio se pode
sintetizar do seguinte modo.
Figura 3.11. Competencia da Administración Autonómica na ordenación do territorio.
Fonte: elaboración propia a partir de “Ordenación e Planificación territorial”(1998).
Tamén é importante destacar o papel da Administración local en canto á ordenación do
territorio, onde as entidades locais consideradas na lexislación xeral e que poden ter un
protagonismo máis ou menos significativo na ordenación territorial xeral son a provincia
Lexislación urbanística
e territorial
As CC AA teñen competencias plenas en materia de ordenación do territorio, o cal se traduciu nun despregamento lexislativo importante.
Planificación sectorial
As CC AA teñen unha incidencia importante na ordenación territorial mediante a planificación sectorial nos ámbitos que teñen competencias plenas ou compartidas: infraestruturas, dotacións en equipamento colectivos, protección ao medio, etc.
Planificación territorial
As CC AA teñen posibilidades de incidir na ordenación do territorio mediante a formulación e aprobación de plans territoriais ou directoras de ordenación territorial, de carácter xeral ou parcial.
Planificación urbanística
As CC AA interveñen no plan urbanístico debido a que delas depende a aprobación definitiva dos plans urbanísticos, os cual confírelles unha capacidade importante para incidir nos usos do chan.
Política rexional e desenrolo
económico
Medidas reequilibradoras e de desenvolvemento económico
e o municipio. A lexislación prevé outras entidades locais como poden ser: as bisbarras,
as áreas metropolitanas e as mancomunidades de municipios.
Táboa 3.5. Competencia da Administración local na ordenación do territorio.
A provincia é unha entidade local formada por agrupación de municipios, o seu órgano
de goberno é a Deputación.
Pódese interpretar que unha bisbarra é a agrupación de varios municipios. Os únicos
condicionantes que establece a lei estatal refírense á necesidade de certo consenso
municipal para a súa creación, determinando que non poderán constituírse se existe a
oposición de dúas quintas partes dos municipios que debesen agruparse nelas e que non
poderán afectar á soberanía municipal nos seus ámbitos competenciais.
As áreas metropolitanas están constituídas por municipios de grandes aglomeracións
urbanas entre cuxos núcleos de poboación existan vinculacións económicas e sociais que
fagan necesaria a planificación conxunta.
A PROVINCIA
Planificación sectorial
As demarcacións provinciais funcionan á vez como Administración
periférica do Estado, Administración periférica da CC AA e como
Entidade local. As Deputacións Provinciais, como entes locais teñen
capacidade para incidir no territorio mediante a planificación
sectorial das materias nas que teñen competencia.
A BISBARRA
Planificación sectorial
A bisbarra é un ente local previsto na lexislación de réxime local e
que tivo un desenvolvemento importante nalgunhas CC AA. A
bisbarra pode intervir na ordenación do territorio mediante a
planificación sectorial nas materias na que se lle asignen
competencias.
95
De acordo coa Lei de Réxime Local, o municipio é a entidade básica da organización
territorial do Estado. O seu órgano de goberno é o Concello.
AS ÁREAS METROPOLITANAS
Planificación sectorial
As áreas metropolitanas son entidades locais previstas na lexislación
de réxime local. Poden intervir na ordenación do seu territorio
basicamente mediante a planificación sectorial nas materias nas que
teñan competencias.
O CONCELLO
Planificación urbanística
A Administración municipal ten un papel fundamental na
ordenación territorial mediante a formulación e aprobación inicial
e provisional do plan urbanístico. Aínda que non ten capacidade
para aprobar definitivamente os plans urbanísticos que posúen un
papel decisivo na ordenación do territorio.
Planificación sectorial
A administración municipal pode intervir na planificación sectorial
mediante a figura dos Plans Especiais, aínda que a aprobación
definitiva quedará en mans da Administración autonómica.
Fonte: Elaboración propia
O traspaso das competencias en ordenación do territorio ás comunidades autónomas
puxo o verdadeiro punto de arranque da planificación territorial en España. A
planificación territorial presenta maiores éxitos a escala rexional distinguíndose tres fases
claras:
Fase 1: Elaboración dunha lexislación propia en materia de ordenación territorial para
cada CCAA que estableza as figuras de planificación territorial pertinentes. A maioría das
comunidades pasaron xa por esta fase. Para Galicia recóllese como lexislación xeral a Lei
9/2002, do 30 de Decembro, de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural,
na que se establecen os seguintes instrumentos de planificación, execución ou
coordinación:
Directrices de Ordenación do territorio, é a figura principal da planificación
rexional.
Plans territoriais Integrados, estarán destinados á ordenación de ámbitos
supramunicipais definidos con criterios de homoxeneidade ou de funcionalidade.
Programas Coordinados de Actuación, están dirixidos a formular programas
plurianuais integrando as actuacións das distintas administracións
Plans e Proxectos Sectoriais de Incidencia Territorial, son creados para regular a
implantación territorial das infraestruturas cando a súa incidencia transcenda os
límites do municipio.
Plans de Ordenación do Medio Físico, formúlanse para desenvolver as directrices
de ordenación do territorio nos ámbitos que aquelas delimiten en función das
INDISTINTAMENTE OS DISTINTOS NIVEIS DA ADMINISTRACIÓN LOCAL
Desenrolo económico Medidas dirixidas ao desenvolvemento económico.
Planificación estratéxica
A planificación estratéxica non normativa é un instrumento en
mans tanto da Administración autonómica coma dos distintos
niveis da Administración local, aínda que na práctica foi sobre todo
a Administración municipal a que máis o utilizou.
97
características morfolóxicas, agrícolas, gandeiras, forestais, paisaxísticas ou
ecolóxicas.
Fase 2: Baséase na elaboración e aprobación de plans territoriais de ámbito rexional. A
maioría das CCAA están actualmente na fase de elaboración do plan territorial e algúns
xa foron aprobados.
Fase 3: Consiste na elaboración dunha nova xeración de plans territoriais, os chamados
plans subrexionais. Algunhas CCAA iniciaron esta fase pero ningunha a completou.
D. Planificación Territorial e Medio Ambiente
Á hora de conxugar planificación territorial e Medio é necesario que exista coordinación
entre a planificación territorial e a sectorial. Habitualmente é a planificación sectorial a
encargada de intervir en temas ambientais de orde diversa, dende o saneamento e a
eliminación dos residuos sólidos ata a protección de espazos de interese natural, pero a
planificación territorial ha de achegar a visión de conxunto, buscando a harmonización
dos diversos usos do chan.
Xeralmente os plans territoriais consideran un tema importante, que é a clasificación do
chan non urbanizable segundo as Categorías de Ordenación, establecida en función dos
chans dominantes, determinando a continuación as correspondentes restricións de usos e
actividades en cada unha das categorías establecidas.
Unha aplicación do anteriormente mencionado son os cintos verdes que evitan a
difusión incontrolada do chan ocupado por edificacións ou infraestruturas, que levaría á
desaparición dos espazos abertos e a súa progresiva substitución por un incesante chan
urbano. Os cintos verdes considerados nalgúns plans metropolitanos créanse coa
finalidade de preservar chan agrícola e forestal. Outro tema importante deste apartado
é a planificación paisaxística contemplada en moitos plans territoriais, habitualmente,
abórdase esta cuestión dende dous enfoques básicos, propostos pola. Hildenbran:
O da ecoloxía da paisaxe que resalta o funcionamento ou a "fisioloxía" do territorio. O
seu obxecto fundamental é a análise dos procesos que explican as formas de
determinadas unidades territoriais.
O da paisaxe visual ou paisaxe perceptual, nutrida por disciplinas como a arte, o
urbanismo, a arquitectura, a psicoloxía ambiental, a ecoloxía humana, etc. Neste
enfoque enténdese a paisaxe como a manifestación formal ou fisonómica do conxunto
dos compoñentes bióticos e abióticos de orixe natural ou artificial e transformados polo
home, que configuran e caracterizan unha unidade territorial abarcable coa vista.
E. Lei de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural
Os apartados que se presentan a continuación foron extraídos da Lei 9/2002, do 30 de
Decembro, de Ordenación Urbanística e Protección do Medio Rural de Galicia.
Esta Lei xorde pola necesidade de dar solución aos problemas urbanísticos dos
municipios galegos, que demandan con urxencia unha normativa clara e precisa, que
permita axilizar os procesos urbanísticos sen detrimento das debidas garantías. Así
mesmo existe a necesidade de adoptar as medidas previstas na Lei para promover o
desenvolvemento urbanístico sostible, mellorar a calidade de vida e a cohesión social da
poboación urbana e rural, preservar os valores e as paisaxes do medio rural e do
patrimonio construído a través dunha utilización racional do chan.
Tipos de solo
Solo urbano, denomínanse deste modo a aqueles que estean incluídos na malla urbana
existente, entendendo por malla urbana os terreos dos núcleos de poboación que
dispoñan dunha urbanización básica, constituída por vías perimetrais e unhas redes de
servizos das que poidan servirse os terreos e que estes, pola súa situación, non estean
desligados da armazón urbanística xa existente. As categorías de chan urbano son as
seguintes:
Chan urbano consolidado, integrado polos soares así como polas parcelas que,
polo seu grao de urbanización efectiva e asumida polo plan urbanístico, poidan
adquirir a condición de soar mediante obras accesorias e de escasa entidade que
poidan executarse simultaneamente coas de edificación ou construción.
Chan urbano non consolidado, integrado pola restante superficie de chan
urbano e en todo caso, polos terreos nos que sexan necesarios procesos de
urbanización, reforma interior, renovación urbana ou obtención de dotacións
urbanísticas con distribución equitativa de beneficios e cargas, por aqueles sobre
os que o plan urbanístico prevexa unha ordenación substancialmente diferente
99
da realmente existente, así como polas áreas de recente urbanización xurdida á
marxe do plan.
Chan de núcleo rural, está constituído polos terreos que serven de soporte a un
asentamento de poboación singularizado en función das características morfolóxicas,
tipoloxía tradicional das edificacións, vinculación coa explotación racional dos recursos
naturais ou de circunstancias doutra índole que manifesten a implicación racional do
núcleo co medio físico onde se sitúa e que figuren diferenciados administrativamente
nos censos e padróns oficiais, así como as áreas de expansión ou crecemento destes
asentamentos.
Chan urbanizable, clasifícanse deste modo os terreos que non teñan a condición de chan
urbano, de núcleo rural, nin rústico e poidan ser obxecto de transformación urbanística
nos termos desta Lei. O Plan xeral distingue dúas categorías de chan urbanizable:
Chan urbanizable delimitado ou inmediato, é o comprendido en sectores delimitados e
que teñen establecidas as condicións para a súa transformación e desenvolvemento polo
plan xeral. En todo caso, incluiranse nesta categoría os terreos contiguos ao chan urbano
que o Plan Xeral considere axeitados para ser urbanizables.
Chan urbanizable non delimitado ou diferido, é aquel que está integrado polos demais
terreos que o Plan Xeral clasifique como chan urbanizable.
Chan rústico, está constituído polos terreos que deban ser preservados dos procesos de
desenvolvemento urbanístico e, en todo caso os seguintes:
Os terreos sometidos a un réxime específico de protección incompatible coa súa
urbanización, conforme coa lexislación de ordenación do territorio ou coa
normativa reguladora do dominio público, as costas, o medio ou patrimonio
cultural, as infraestruturas e doutros sectores que xustifiquen a necesidade de
protección.
Os terreos que, sen estar incluídos entre os anteriores, presenten relevantes
valores naturais, ambientais, paisaxísticos, produtivos, históricos, arqueolóxicos,
culturais, científicos, educativos, recreativos ou outros que os fagan merecedores
de protección, ou cun aproveitamento que deba someterse a limitacións
específicas.
Os terreos que sufrisen unha degradación dos valores enunciados no apartado
anterior, deban protexerse co fin de facilitar eventuais actuacións de
recuperación dos devanditos valores.
Os terreos ameazados por perigos naturais ou tecnolóxicos, incompatibles coa
súa urbanización, tales como inundación, erosión, afundimento, incendio,
contaminación, ou calquera outro tipo de catástrofe, ou que simplemente
perturben o medio ou a seguridade e saúde.
No chan rústico distínguense as seguintes categorías:
Chan rústico de protección ordinaria, constituído polos terreos que o plan
urbanístico ou os instrumentos de ordenación do territorio consideren
inadecuados para o seu desenvolvemento urbanístico, debido ás súas
características xeotécnicas ou morfolóxicas, polo alto impacto territorial que
implicaría a súa urbanización ou polos perigos naturais ou tecnolóxicos.
Chan rústico especialmente protexido, constituído polos terreos que polos seus
valores agrícolas, gandeiros, forestais, ambientais, científicos, naturais,
paisaxísticos, culturais, suxeitos a limitacións ou servidumes para a protección do
dominio público ou doutra índole, deban estar sometidos a algún réxime
especial de protección incompatible coa súa transformación, de acordo co
disposto neste apartado.
Dentro deste tipo de chan rústico especialmente protexido distínguense a
seguintes subcategorías:
Chan rústico de protección agropecuaria, constituída polos terreos de alta
produtividade agrícola ou gandeira. Tamén se consideran desta, as áreas de
cultivo libres de edificación de extensión maior de 10 hectáreas.
Chan rústico de protección forestal, constituído polos terreos que sustenten
masas arboradas que deban ser protexidas por cumprir funcións ecolóxicas,
produtivas, paisaxísticas, recreativas ou de protección do chan, e igualmente por
aqueles terreos de monte de áreas arboredos formados por especies autóctonas.
Tamén están incluídos nesta subcategoría os montes públicos e os montes
veciñais en man común.
Chan rústico de protección de infraestruturas, constituído polos terreos rústicos
destinados á localización de infraestruturas e ás súas zonas de afección non
susceptibles de transformación, como son as de comunicacións e
101
telecomunicacións, as instalacións para o abastecemento, saneamento e
depuración de auga, as de xestión de residuos sólidos, as derivadas da política
enerxética ou calquera outra que xustifique a necesidade de afectar unha parte
do territorio, conforme ás previsións dos instrumentos de plan urbanístico e de
ordenación do territorio.
Chan rústico de protección de augas, constituídos polos terreos situados fóra dos
núcleos rurais e do chan urbano, definidos na lexislación reguladora das augas
continentais como leitos naturais, ribeiras e marxes das correntes continuas ou
discontinuas de auga e como leito ou fondo das lagoas e encoros, terreos
inundados e zonas húmidas e a zona de servidume.
Chan rústico de protección de costas, constituídos polos terreos situados fóra dos
núcleos rurais e do chan urbano, que se encontren a unha distancia inferior a
200 metros do límite interior da ribeira do mar.
Chan rústico de protección de espazos naturais, constituído polos terreos
sometidos a algún réxime de protección por aplicación da Lei 9/2001, de
conservación da natureza ou da lexislación reguladora dos espazos naturais, a
flora e a fauna.
Chan rústico de protección de interese paisaxístico, constituído polos terreos
lindantes coas estradas e demais vías públicas, exteriores aos núcleos rurais e ao
chan urbano, que ofrezan vistas paronímicas do territorio, do mar, do curso dos
ríos ou dos vales, dos monumentos ou edificacións de singular valor.
Solares, terán a condición de soares as superficies do chan urbano legalmente
divididas e aptas para a edificación que, en todo caso, conten con acceso por vía
pública pavimentada e servizos urbanos de abastecemento de auga potable,
evacuación de augas residuais á rede de saneamento, subministración de enerxía
eléctrica, iluminación pública, en condicións de caudal e potencia axeitadas para
os usos permitidos. Os terreos incluídos no chan urbano non consolidado e no
chan urbanizable só poderán alcanzar a condición de soar despois de executadas,
conforme o plan urbanístico, as obras de urbanización esixibles para a conexión
cos sistemas xerais existentes e, no seu caso, para a ampliación ou reforzo destes.
Dereitos e deberes dos propietarios
a. Os propietarios de chan urbano teñen o dereito de completar a urbanización dos
terreos para que adquiran a condición de soares e a edificar estes nas condicións
establecidas nesta Lei e no plan aplicable.
Non poderá ser edificado ningún terreo que non cumpra a condición de soar, salvo que
se asegure a execución simultánea da urbanización e da edificación mediante aval que
deberá alcanzar o 25% do custo estimado das obras de urbanización e as demais
garantías que se determinen regulamentariamente.
b. Os propietarios de chan urbano consolidado teñen os seguintes deberes:
Completar pola súa conta a urbanización necesaria para que estes alcancen a
condición (se non a tivesen) de soar, custeando os gastos de urbanización
necesarios para completar os servizos urbanos e regularizar as vías públicas,
executar a obras para conectar coas redes de servizos e viaria.
Regularizar os prezos para adaptar a súa configuración ás esixencias do plan
cando fose preciso por ser a superficie da parcela inferior á parcela mínima ou á
súa forma inadecuada para a edificación.
Edificar os soares nos prazos que no seu caso sinale o plan urbanístico.
Conservar e, no seu caso, rehabilitar a edificación co fin de que esta manteña en
todo momento as condicións establecidas.
c. Os propietarios de chan urbano non consolidado teñen os seguintes deberes:
Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración municipal todo o chan
necesario para os viais, espazos libres, zonas verdes e dotacións públicas de
carácter local ao servizo predominantemente do polígono no que os seus terreos
resulten incluídos.
Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan necesario para a execución dos
sistemas xerais que o Plan Xeral inclúa ou adscriba ao polígono no que estean
comprendidos os terreos, así como executar a urbanización unicamente dos
incluídos no polígono nas condicións que determine o plan.
Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan correspondente ao aproveitamento
urbanístico do Concello.
Proceder á distribución equitativa dos beneficios e cargas do plan con
anterioridade ao inicio da execución material deste.
103
Custear e, no seu caso, executar ou considerar as obras de urbanización do
polígono, así como as conexións cos sistemas xerais existentes, nos prazos
establecidos polo plan.
Edificar os soares no prazo que, se é o caso, estableza o plan.
d. Os propietarios de chan clasificado como urbanizable teñen dereito a usar, gozar e
dispoñer dos terreos da súa propiedade de acordo coa natureza rústica destes, debendo
destinalos a fins agrícolas, forestais, gandeiros ou similares. Teñen dereito a promover a
transformación solicitando ao Concello a aprobación do correspondente plan de
desenvolvemento.
e. Os propietarios de chan clasificado como urbanizable teñen os seguintes deberes:
Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración municipal todo o chan
necesario para os viais, espazos libres, zonas verdes e dotacións públicas de
carácter local ao servizo do sector no os terreos resulten incluídos.
Ceder obrigatoria e gratuitamente o chan necesario para a execución dos
sistemas xerais que o Plan Xeral ou o plan de sectorialización inclúa ou adscriba
ao sector no que están comprendidos os terreos, e executar a urbanización
unicamente dos incluídos no sector nas condicións que determine o plan.
Custear e, no seu caso, executar as infraestruturas de conexión cos sistemas xerais
existentes, así como as obras necesarias para a ampliación e reforzo dos citados
sistemas de forma que se asegure o seu correcto funcionamento en función das
características do sector e conforme cos requisitos e condicións que estableza o
plan xeral.
Ceder obrigatoria e gratuitamente á Administración o chan correspondente ao
10% do aproveitamento tipo da área de repartición. A Administración actuante
non terá que contribuír aos custos de urbanización dos terreos en que se localice
este aproveitamento, que deberán ser asumidos polos propietarios.
Proceder á distribución equitativa dos beneficios e cargas do plan con
anterioridade ao inicio da execución material deste.
Custear e, no seu caso, executar as obras de urbanización do sector, incluídas as
conexións cos sistemas xerais existentes e en funcionamento, nos prazos
establecidos polo plan.
Edificar os soares no prazo que, se é o caso, estableza o plan.
f. Os propietarios de chan clasificado como núcleos rurais só teñen dereito ao seu uso e
edificación nas seguintes condicións:
Cando se pretenda construír novas edificacións, ou substituír as existentes, os
propietarios deberán cederlle gratuitamente ao Concello os terreos necesarios
para a apertura ou regularización do viario preciso e executar, ao seu cargo, a
conexión cos servizos existentes no núcleo.
No suposto de execución de plans especiais de protección, rehabilitación e
mellora do medio rural que prevexan actuacións de carácter integral nos núcleos
rurais e delimiten polígonos, os propietarios de chan están obrigados a:
Ceder gratuitamente aos Concellos os terreos destinados a vías, equipamentos e
dotacións públicas.
Custear e executar as obras de urbanización previstas no plan especial.
Solicitar a licenza de edificación e edificar cando o plan especial así o estableza.
g. Os propietarios de chan clasificado rústico teñen dereito a usar, gozar e dispoñer
deles conforme coa natureza e destino rústico destes. Para estes efectos, os propietarios
poderán levar a cabo:
Accións sobre o chan ou subsolo que non impliquen movementos de terras, tales
como aproveitamentos agropecuarios, pastoreo, rotación e desecamento.
Accións sobre as masas arbóreas, tales como aproveitamentos de leña,
aproveitamento madeireiro entresacas, mellora da masa forestal, outros
aproveitamentos forestais, repoboacións e tratamentos fitosanitarios.
Os propietarios de chan rústico deberán:
Destinalos a fins agrícolas, forestais, gandeiros, cinexéticos, ambientais ou outros
usos vinculados á utilización racional dos recursos naturais dentro dos límites
que, se é o caso, estableza esta Lei, ou plan urbanístico e os instrumentos de
ordenación do territorio.
Solicitar autorización da Comunidade Autónoma para o exercicio das
actividades.
105
Instrumentos de ordenación do territorio
A ordenación urbanística materializarase a través de normas provinciais de plan e de
plans xerais de ordenación municipal que se desenvolverá a través de instrumentos
urbanísticos. Os plans de ordenación urbanística están vinculados xerarquicamente ás
determinacións das Directrices de Ordenación do Territorio e aos demais instrumentos
establecidos pola Lei 10/1995 de ordenación do territorio de Galicia. A continuación
enuméranse os plans e instrumentos básicos de ordenación e o seu obxectivo.
Plan Xeral de ordenación municipal, como instrumento urbanístico de
ordenación integral, abrangue varios termos municipais completos, a súa función
é clasificar o chan para o establecemento do réxime xurídico correspondente,
definir os elementos fundamentais da estrutura xeral adoptada para a
ordenación urbanística do territorio e establecer as determinacións orientadas a
promover o seu desenvolvemento e execución.
Plan parcial e Plan especial poden modificar a ordenación detallada establecida
polo plan xeral de ordenación, readaptar a delimitación dos sectores e das áreas
de repartición, sempre baixo unha condicións e unhas razoas xustificadas. Os
plans parciais teñen por obxecto regular a urbanización e edificación do chan
urbanizable, desenvolvendo o plan xeral mediante a ordenación detallada do
sector. En municipios sen plan xeral pódense aprobar plans parciais para o
desenvolvemento de sectores de chan urbanizable delimitado polas normas
provinciais de plan.
Plan de sectorización é un instrumento mediante o cal se establecen as
determinacións estruturantes de ordenación urbanística necesarias para a
transformación dos terreos clasificados como chan urbanizable non delimitado.
Os plans de sectorización deben resolver axeitadamente a integración do ámbito
delimitado na estrutura de ordenación municipal definida polo plan xeral.
Plan especial de reforma interior teñen por obxecto a execución de operacións
de reforma en chan urbano non consolidado previstas no plan xeral para o
desconxestionamento desta clase de chan, a mellora das condicións de
habitabilidade, a creación de dotacións urbanísticas ou saneamento de barrios
insalubres, a resolución de problemas de circulación, a mellora de ambiente ou
de servizos públicos, a rehabilitación de zonas urbanas degradadas ou outros fins
similares.
Plan especial de infraestruturas e dotacións, a súa finalidade é establecer e
ordenar as infraestruturas básicas relativas ao sistema de comunicación,
transporte, espazos libres públicos e subministración de enerxía e abastecemento,
evacuación e depuración de augas.
Plan especial de protección, rehabilitación e mellora do medio rural, ten por
obxecto a protección, rehabilitación e mellora dos elementos máis característicos
da arquitectura rural, das formas de edificación tradicionais.
107
4 Introdución xeral á problemática ambiental no entorno global 4.1. Introdución 4.2 Principais problemas ambientais 4.3. Calidade e contaminación de augas 4.3.1. Augas residuais 4.3.2. Planificación e ordenación de augas 4.3.3. Plan Hidrolóxico Nacional 4.4. A Atmosfera 4.4.1. Contaminación atmosférica
4.4.2. Condicións que aumentan ou diminúen a concentración atmosférica 4.4.3. Medidas de control da contaminación atmosférica 4.4.4. Efectos da contaminación atmosférica 4.4.5. Choiva ácida 4.4.6. Destrución da Capas de Ozono 4.4.7. Opcións de mitigación de emisións á atmosfera 4.4.8. Efecto Invernadoiro 4.4.9. O ruído como contaminante
4.5. O solo 4.5.1. Problemas ambientais na alteración do solo 4.5.2. Técnicas de tratamento do solo contaminado 4.5.3. Medidas de conservación dos solos 4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e tendencias
109
4.1. Introdución
Os problemas ambientais relacionados co desenvolvemento económico e social están a
ser, dende hai algunhas décadas, tomados cada vez máis en conta. Ata o momento as
solucións viñeron da man de cambios tecnolóxicos, de sanción de normativas máis
estritas, de establecer impostos a quen contamine ou de subsidios a quen elabore
produtos "verdes" ou amigables co Medio.
A crise do Medio se acrecienta durante a segunda metade do século XX, coa expansión
capitalista. En última instancia, os procesos socioeconómicos e tecnolóxicos
desencadeantes da crise ambiental, únense á incapacidade de comprensión humana do
ambiente, do mundo e da vida na súa complexa totalidade, para admitir a verdadeira
dimensión do home na natureza.
4.2. Principais problemas ambientais
Algúns dos principais problemas ambientais, hoxe en día, son:
Destrución da capa de Ozono.
Quentamento do planeta e cambio climático.
Chuvia ácida e transporte de contaminantes.
Deforestación.
Desertización.
Perda da diversidade biolóxica.
Contaminación dos recursos hídricos.
Degradación das zonas costeiras.
Alteración de paisaxes naturais.
Crecemento da contaminación nos países en desenvolvemento.
As actividades agrícolas foron cambiando ao longo do tempo, buscando unha
optimización da produción. Un dos problemas máis graves, derivados da agricultura
extensiva, é o esgotamento dos recursos do chan:
Descenso da fertilidade do chan debido ao empobrecemento deste, na
cantidade e a calidade do humus.
Debido ao elevado consumo en elementos minerais e empobrecemento nestes.
Outro dos impactos derivados da agricultura é a artificialización da paisaxe, abrigo do
seu compoñente vexetal, con elevada incidencia dos monocultivos. A maioría das
formacións herbáceas que se utilizan como pastos están formados por especies artificiais
ou non autóctonas da zona, polo que non adoitan estar en equilibrio co clima ou o
chan. Moitos gandeiros levan a cabo alteracións coa finalidade de que o pasto se
adapte mellor e se desenvolva máis á présa para aumentar as súas producións.
A incidencia da extracción mineira é extensible a moitos sectores: chan, vexetación,
hidroloxía, paisaxe, etc. Os principais efectos da minaría a ceo aberto son: ruído,
emisións de po, eliminación total ou parcial da cuberta vexetal e da fauna a ela
asociada, contaminación da auga, desviación das canles, cambios drásticos na paisaxe,
etc.
Por outro lado, a minaría en profundidade provoca graves movementos de terra,
influíndo sobre acuíferos e xerando perdas de chan, entre outros efectos.
A deforestación é un dos problemas ambientais máis graves e débese principalmente ao
consumo de madeira, a incendios, extensión das zonas de cultivo, pragas e
enfermidades. A finalidade dos repoboacións é a recuperación dos bosques, pero estase
a comprobar que non se alcanza, debido á súa mala planificación e execución, a
sementeira de especies non autóctonas e se a de especies de interese comercial que
esgotan o chan.
111
O desenvolvemento da industria está directamente relacionado co aumento da
poboación, co consumo e co incremento de necesidades materiais. A industria é a
actuación humana que afecta máis claramente ao medioambiente, en calidade e
cantidade, por este motivo, tamén é a actividade máis controlada e sometida a unha
lexislación máis estrita. Os principais efectos ambientais da industria son; consumo de
materias primas, contaminación atmosférica, contaminación da auga e do chan, alta
toxicidade de certos produtos, ruídos, vibracións, olores e sen esquecer posibles
accidentes.
4.3. Calidade e contaminación de augas
Poucas son as rexións do planeta que escapan dos problemas derivados da perda de
calidade e da contaminación das augas superficiais e subterráneas. Por esta razón,
require a atención da planificación para aproveitar os recursos hídricos a longo prazo
nos seus niveis de calidade máis óptimos.
A importancia dos factores que inflúen na calidade da auga dos ríos e dos lagos varía en
cada rexión xeográfica, pero en xeral, os feitos que máis preocupan son a vertedura de
augas urbanas residuais mal tratadas, a situación das fábricas e os seus refugallos non
controlados de forma axeitada e as perdas e destrución das concas hidrográficas, tamén
chamadas zonas de captación.
Aínda que tampouco hai que esquecer outros problemas, realmente preocupantes,
como a deforestación, a agricultura migratoria sen control e danosos métodos de cultivo
que, na súa loita contra as pragas, producen a filtración de substancias químicas nocivas
para o chan e a auga.
Para solucionar todas estas dificultades, é competencia dos Estados o establecer, de
acordo coa súa capacidade e as súas necesidades, uns criterios de tipo sanitario e
biolóxico para controlar o conxunto das augas, tanto superficiais coma subterráneas, e
así mellorar progresivamente a súa calidade e reducir as enfermidades vinculadas a elas.
É imprescindible a axuda entre os países, ben de forma bilateral ou ben multilateral, e
no caso de que se mostre insuficiente, pódese acudir a Nacións Unidas ou outras
organizacións similares, que cos seus medios intentarán aliviar eses obstáculos.
As medidas adoptadas actualmente para eliminar efluentes urbanos e industrias resultan,
algunhas veces, ineficaces e outras insuficientes. Os Estados deberían aumentar estes
controis e así, poder facer fronte para os efectos da contaminación, co que se melloraría
a calidade dos recursos hídricos e se protexerían os ecosistemas naturais.
En resumo, cada país traza uns obxectivos de calidade que poden alcanzarse grazas ao
eficaz instrumento como é a ordenación da auga. Estas meras son primordialmente tres,
aínda que é conveniente sinalar que a orde seguida non resta importancia a ningunha
delas. Un destes fins é o mantemento da integridade dos ecosistemas acuáticos cos seus
recursos vivos e a intención de salvagardalos de calquera tipo de degradación. Outro
obxectivo lógrase coa protección da saúde pública a través do consumo de auga potable
en perfecto estado; por último, o desenvolvemento dos recursos humanos.
Calidade da Auga
Enténdese por calidade natural da auga o conxunto de características físicas, químicas e
microbiolóxicas que presenta a auga no seu estado natural nos ríos, lagos, mananciais,
no subsolo ou no mar.
A calidade da auga non é un termo absoluto, é algo que sempre se di en relación co uso
ou actividade a que se destina (calidade para beber, calidade para o rego, etc.). Por
conseguinte, unha auga que pode resultar contaminada para certo uso, pode ser
perfectamente aplicable a outro, de aí que se fixen criterios de calidade da auga en
función do seu destino. As augas destinadas ao consumo público deberán someterse aos
tratamentos axeitados co fin de obter unha calidade determinada.
Por outro lado, a auga requirida para a industria adoita ser de inferior calidade que a
destinada a usos domésticos ou para o consumo, se ben non se debe esquecer que certas
industrias necesitan de augas tratadas máis coidadosamente.
A calidade mínima necesaria para poder utilizala en cada un dos procesos industriais é
distinta segundo a auga sexa utilizada ou consumida, xa que a utilización implica a
devolución íntegra do volume de auga tomada para un determinado proceso, mentres
que o consumo implica que a auga se incorpora ao produto fabricado, pasando a
formar parte del.
113
A diferenza da auga potable, non existe en España unha normativa legal e xeral sobre as
características da auga para a súa utilización nos diversos procesos industriais,
unicamente, está normalizada a calidade da auga de achega para a xeración de vapor
(UNE 9-075/92), tamén existen dispersas algunhas normas e recomendacións para o uso
da auga en determinados procesos da industria da alimentación.
Contaminación da Auga
A contaminación da auga é, segundo a Lei de Augas, a acción e o efecto de introducir
materias ou formas de enerxía ou inducir condicións na auga que, de modo directo ou
indirecto, impliquen unha alteración prexudicial da súa calidade en relación cos usos
posteriores ou coa súa función ecolóxica (Lei de Augas, art.º 85).
A contaminación da auga consiste pois na modificación das súas características naturais,
é dicir, propiedades físicas, químicas, biolóxicas ou estéticas, de maneira que resulta
impropia ou perigosa para o consumo humano, a industria, a agricultura, a pesca, as
actividades recreativas ou a vida natural. Xeralmente a contaminación da auga é
provocada polo home e as súas actividades. Os contaminantes máis frecuentes son:
Contaminantes físicos:
Calor, cor, olor, espumas, aceites, sólidos, radioactividade, etc.
Contaminantes químicos:
Materia orgánica (biodegradable e non biodegradable), ácidos e álcalis, sales,
compostos de nitróxeno, compostos de fósforo, metais pesados, deterxentes,
pesticidas, etc.
Contaminantes gasosos:
Nitróxeno, anhídrido carbónico, metano, sulfhídrico, etc.
Contaminantes biolóxicos:
Virus, fungos, bacterias, protozoos, etc.
Así é normal estudar a contaminación atendendo ás causas ou actividades que lle deron
orixe: Augas residuais urbanas ou domésticas e augas residuais industriais.
4.3.1. Augas residuais
Industriais
As augas residuais industriais, son as xeradas nos procesos industriais, adoitan arrastrar
contaminantes que dependen do tipo de proceso en que se xeran. A contaminación de
orixe industrial é unha das que produce maior impacto, pola gran variedade de
materiais e fontes de enerxía que poden achegar á auga: materia orgánica, metais
pesados, incremento de pH e temperatura, radiactividade, aceites, graxas, etc.
Entre as industrias máis contaminantes encóntranse as petroquímicas, enerxéticas,
papeleiras, siderúrxicas, alimenticias, téxtiles e mineiras. O seu grao de contaminación
dependerá o tipo de industria e dos procesos de fabricación que leven a cabo.
Figura 4.1. Composición do auga residual
Fonte: Elaboración propia
Dentro de cada industria, a auga de abastecemento, que logo se transformará nunha
gran proporción en auga residual, utilízase fundamentalmente como:
Augas do proceso.
Augas de limpeza.
Augas asimilables a domésticas.
Augas de refrixeración e calefacción.
115
Os principais tipos de augas residuais de orixe industrial son:
Augas pluviais, pouco contaminadas, non adoitan necesitar tratamento.
Augas residuais sanitarias, son xeradas polos traballadores nas súas actividades
normais de hixiene durante a súa estanza na empresa. Son similares ás urbanas e
deben ter o mesmo tratamento.
Tratamento das augas residuais industriais
En primeiro lugar hai que dicir que cada efluente é diferente, co cal hai que proceder á
súa caracterización, é dicir, coñecer o proceso de orixe, caudal e os límites de vertedura
autorizada. Xeralmente son contaminantes orgánicos e inorgánicos.
Tratamentos primarios, nos que se utilizan medios mecánicos e físicos para
eliminar sólidos e flotables.
Tratamentos secundarios, baséanse en procesos químicos para eliminar metais
pesados e procesos biolóxicos para eliminar a materia orgánica presente.
Tratamentos terciarios, son procedementos máis sofisticados para completar o
tratamento e cumprir os límites de vertedura.
Urbanas
A contaminación de orixe urbana é o resultado do uso da auga en vivendas, actividades
comerciais e de servizos, o que xera augas residuais, que son devoltas ao receptor cun
contido de residuos fecais, desfeitos de alimentos (por exemplo graxas, restos, etc.), e na
actualidade cun incremento de produtos químicos (lixivias, deterxentes, cosméticos, etc.)
Tratamentos das augas residuais urbanas
Tratamentos primarios ou físico-químico: Aplicables a todo tipo de augas
residuais. Utilízanse medios mecánicos de separación que se complementan con
produtos químicos (floculantes e precipitante) para acelerar os procesos físicos.
Tratamentos secundarios ou biolóxicos: Son máis axeitados para augas residuais
urbanas e industriais con alta carga orgánica. Realízase mediante bacterias que
metabolizan a materia orgánica. Os procesos poden ser:
Aerobios, necesitan o osíxeno do aire para descompoñer a materia orgánica.
Anaerobios que se desenvolven en ausencia de osíxeno.
Agrícola
A contaminación de orixe agrícola deriva do uso de praguicidas, pesticidas, biocidas,
fertilizantes e aboamentos, que son arrastrados pola auga de rego, levando consigo sales
compostos de nitróxeno, fósforo, xofre e trazas de elementos organoclorados que
poden chegar ao chan por lixiviación e contaminar as augas subterráneas. En
explotacións gandeiras, a contaminación procede de restos orgánicos que caen ao chan
e de verteduras con augas cargadas de materia orgánica, que así mesmo poden
contaminar as augas subterráneas.
Outras fontes de contaminación de orixe antropoxénica son:
Os vertedoiros de residuos, tanto urbanos coma industriais e agrarios.
A contaminación por restos de combustibles, como lubricantes, anticonxelantes,
asfaltos, todos eles derivados das infraestruturas e emprego do automóbil.
A contaminación de auga por fugas en conducións e depósitos de carácter
industrial.
As mareas negras, ocasionadas pola vertedura de petróleo cru sobre o mar,
principalmente como consecuencia de accidentes dos grandes buques petroleiros
ou como resultado da súa limpeza.
4.3.2. Planificación e ordenación de augas
A planificación hidrolóxica pretende, a ordenación dos usos da auga, o aumento da
eficiencia destes e a achega de solucións de carácter técnico cando non existan outras
posibilidades para facer fronte ás demandas.
A ordenación de augas é unha disciplina, esta encárgase de solucionar os problemas
relacionados coa utilización da auga, dende a busca de fontes dispoñibles ata a súa
subministración, segundo a demanda, para as diferentes actividades humanas.
A desigual distribución dos recursos hídricos no espazo e no tempo non se soluciona
mediante a regulación natural. Neste punto entra en xogo a ordenación da auga, que se
117
encarga de achegar os recursos ás necesidades dos seres vivos. A súa materialización
reflíctese na regulación dos cursos dos ríos, a construción de encoros, presas, etc. Todo
intentando enmarcarse nun hábitat e ámbito natural que hai que tratar de preservar.
Os recursos totais de España estímanse nuns 114.000 hm3/año, dos que 20.000
hm3/año, se estiman que corresponden ás augas subterráneas e o resto da escorrentía
superficial. Aínda que estas cifras non reflicten a fenomenoloxía do ciclo da auga,
acéptanse para os efectos de estimación de recursos. Sen regulación mediante presas de
encoros só poderíanse aproveitar un 8% da escorrentía superficial. A calidade dos cursos
fluviais é boa nun 67% de acordo co Índice de Calidade Xeral e un 33% de regular a
mala. Dos encoros, un 31% deles, que representan un 40% do volume total da auga
embalsada, son eutróficos, o que indica a gravidade do problema.
Os recursos de auga subterráneas xestionáronse en 442 unidades hidroxeolóxicas, das
que 422 se desenvolven totalmente dentro dos límites dunha soa conca hidrográfica, 19
son compartidos entre dúas concas e 1 en tres. A calidade en xeral é boa, aínda que
existen algúns problemas de salinización e contaminación por nitratos.
O aproveitamento das augas superficiais e subterráneas presentan características que son
complementarias. Isto levou a tratar de optimizar a utilización de ambas as dúas de
forma conxunta, principio de utilización conxunta que pode ampliarse a outras fontes
de subministración de auga.
Non pode formularse unha estratexia de xestión da auga sen un bo coñecemento dos
recursos dispoñibles e das demandas que deben satisfacerse. Ambas as dúas veñen
determinadas por factores naturais, socioeconómicos e tecnolóxicos.
Carta europea da auga
A xeito de declaración de principios e como suxestión de criterios para unha correcta
xestión de auga, en 1968 redáctase a Carta Europea da Auga e que segue en vigor,
concretada en 12 artigos:
1. Non hai vida sen auga. A auga é un ben precioso indispensable para todas as
actividades humanas.
2. Os recursos da auga non son inesgotables. É indispensable conservalos,
controlalos e se é posible, acrecentalos.
3. Alterar a calidade da auga significa atentar contra a vida dos homes e o resto dos
seres vivos que dependen dela.
4. A calidade da auga ha de manterse ao nivel axeitado para os usos previstos e ha
de satisfacer especialmente as esixencias da saúde pública.
5. Cando a auga unha vez utilizada volve ao seu medio natural, non ha de
comprometer os usos posteriores, tanto públicos coma privados, que se pode
facer dela.
6. mantemento dunha cobertura vexetal apropiada, preferentemente forestal, é
esencial para a conservación dos recursos da auga.
7. Os recursos da auga han de ser inventariados.
8. A correcta xestión hidráulica ha de ser obxecto dun plan establecido polas
autoridades competentes.
9. A conservación dos recursos hidráulicos implica un importante esforzo de
investigación científica, de formación de especialistas e de información pública.
10. A auga é un patrimonio común, cuxo valor todos teñen que coñecer. Cada
persoa ten deber de aforrala e de usala con coidado.
11. A xestión dos recursos hidráulicos debería levarse remato no marco da conca
natural, preferentemente ao das fronteiras administrativas e políticas.
12. A auga non ten fronteiras, é un ben común que require a cooperación
internacional.
4.3.3. Plan hidrolóxico nacional
O Plan Hidrolóxico Nacional (PHN) é un instrumento de planificación, con rango de lei,
cuxo obxectivo esencial é, segundo a Lei de Augas, dar resposta ás cuestións hidrolóxicas
que só poden abordarse a escala nacional, en ámbitos de análise e decisión que exceden
as concas hidrográficas.
Ata o momento os instrumentos básicos de planificación son os plans hidrolóxicos de
conca, que operan no marco territorial das súas respectivas demarcacións. Estes plans de
conca constitúen o instrumento básico de planificación hidrolóxica en España, e operan
de forma autónoma nas súas respectivas demarcacións hidrográficas, permitindo un
tratamento integrado dos recursos hídricos no contexto da conca hidrográfica. O Plan
Hidrolóxico Nacional exerce unha función coordinadora e debe abordar, entre outras e
119
fundamentalmente, as decisións respecto a transferencias de recursos hídricos entre
diferentes ámbitos de planificación.
Os obxectivos do PHN que se examina son, esencialmente, socioeconómicos e
ambientais. A diferenza doutros plans hidrolóxicos anteriores, o PHN non pretende o
fomento do uso da auga e o incremento da oferta e demanda hídricas, senón que se
orienta con toda claridade -e así dispúxoo a Lei- a corrixir os graves problemas de
dotación existentes tanto para o abastecemento á poboación coma para diversas
actividades económicas, singularmente o regadío, e a eliminar o problema de
degradación do dominio público hidráulico e sobreexplotación de acuíferos motivados
pola escaseza e sobrepresión a que se encontran sometidos os recursos hídricos en
extensas zonas do país. Ademais, incorpóranse outros obxectivos ambientais dos que
algúns operan como restricións no proceso de decisión.
Por outra parte, aborda a problemática dos recursos hídricos dende unha perspectiva
cuantitativa e cualitativa, pois as análises cuantitativas do funcionamento dos sistemas
hidráulicos se ven complementadas por análises cualitativas das augas, nos que se
contrasta e pon de manifesto a súa maior ou menor idoneidade para os obxectivos
perseguidos. Os criterios ambientais considerados na toma de decisións e os resultados
obtidos pódense resumir nos seguintes puntos:
Descrición da problemática hídrica en España dende a información e o
diagnóstico dos diferentes plans de conca e, singularmente, do Libro Branco da
Auga en España. Neste nivel defínense a situación actual e previsible, os grandes
problemas hidrolóxicos do país e a súa incidencia territorial, elementos básicos
para comprender as estratexias de planificación adoptadas.
Diagnóstico da problemática ambiental das concas consideradas deficitarias,
entendendo por tales aquelas con insuficiencia de recursos para atender as súas
necesidades de forma sostible. Este diagnóstico analiza os efectos ambientais da
escaseza de recursos hídricos nos territorios con problemas máis graves,
contribuíndo a definir os obxectivos ambientais que deben satisfacerse nestes,
con referencia específica á rede Natura 2000.
Delimitación do marco xeral en que se desenvolve a actual planificación
hidrolóxica, facendo especial referencia á súa integración nas directrices
comunitarias en materia de augas (Directiva Marco de Augas, 2000/60/CEE) e de
conservación da Natureza (Directiva 92/43/CEE relativa á conservación dos
hábitats naturais e da fauna e flora silvestre e Directiva 79/409 CEE relativa á
conservación das aves silvestres). Neste nivel delimítanse os principios e
obxectivos a que debe aterse a planificación hidrolóxica ao abordar os
problemas considerados no apartado anterior, e se analiza a coherencia do Plan
con estas Directivas.
Análise de opcións estratéxicas, que describe o proceso de toma de decisións
dende unha perspectiva global, especialmente no que respecta á posibilidade ou
non de resolver a problemática existente no ámbito das concas afectadas, así
como á viabilidade e as repercusións ambientais das diferentes opcións
formuladas. Unha vez concluída a análise procedeuse a delimitar a opción que
resolve en maior grao a problemática detectada.
Análise de alternativas, que analiza, dentro da opción estratéxica elixida, as
posibles alternativas técnicas concretas e as súas implicacións ambientais, con
especial referencia aos espazos e especies integrados na Rede Natura 2000.
Descrición das iniciativas de información e participación pública desenvolvidas
ao longo do proceso de planificación hidrolóxica así como da súa influencia no
proceso de toma de decisións.
Avaliación da solución finalmente adoptada e integración ambiental desta para
obter un bo resultado respecto aos criterios que definen o marco xeral previo. A
avaliación, así como a definición das medidas de integración ambiental,
seguimento e supervisión se efectúa de forma específica para os diferentes
ámbitos territoriais involucrados no Plan Hidrolóxico Nacional. Seguindo as
recomendacións da Comisión Europea, a avaliación estratéxica realizada ten por
obxecto precisamente contrastar e garantir que o PHN vai contribuír aos
obxectivos prioritarios de Medio e desenvolvemento sostible das rexións
afectadas, o que debe facerse valorando tanto os aspectos sociais, como os
económicos e de desenvolvemento sostible. Desta forma, estúdanse de forma
sistemática e póñense de manifesto todos os posibles impactos ambientais de
forma previa a que o Plan se desenvolva, e pódense prever as medidas
procedentes para a eliminación ou corrección destes impactos.
Así mesmo, e seguindo tamén as recomendacións comunitarias, a avaliación estratéxica
realizada non se propuxo determinar con detalle os impactos precisos, cuestión que
corresponde ás avaliacións de impacto que se desenvolverán posteriormente, conforme
aos procedementos da normativa vixente.
121
A avaliación realizada refírese aos aspectos principais de carácter estratéxico, aínda que
nalgún caso se ofrezan niveis de detalle e cuantificación próximos aos das avaliacións de
impacto ambiental.
Por último, debe reiterarse que, tal e como se indica nas recomendacións da Comisión,
o procedemento de avaliación ambiental estratéxica ten por obxecto servir de apoio a
planificadores e autoridades competentes na formulación dos plans, de forma que se
integre a variable ambiental nestas planificacións e se dispoña de información pertinente
sobre as implicacións positivas e negativas dos plans e programas. A avaliación
estratéxica perfecciona o proceso de toma de decisións, pero non o substitúe.
En definitiva, o presente documento constitúe unha declaración sobre as implicacións
ambientais do Plan Hidrolóxico Nacional, e de como foron valoradas na toma de
decisións; considerando os obxectivos nacionais e comunitarios en materia de augas e
Medio, así como as achegas obtidas da participación pública. Así mesmo defínense no
presente documento as iniciativas de seguimento e supervisión necesarias para unha
axeitada integración ambiental do PHN.
Os recursos hídricos en España e a súa xestión
En España a auga é un ben nacional e a súa xestión corresponde ao Estado, segundo se
indica na Lei de Augas. O balance hídrico é negativo, como consecuencia dun excesivo
consumo de auga. Existe un déficit da orde de 3000 hm3, aínda que hai diferenzas entre
unhas concas e outras e polo tanto entre unhas rexións e outras (táboa 4.1). Este déficit
aumenta en épocas de seca (como a sufrida durante o período 1990-1995), que se
repiten de forma cíclica e que poñen en serio perigo o abastecemento.
Táboa4.1. Recursos hídricos en España.
Bacias hidrográficas m3/Km2.ano
Norte de España 851.478
Douro 154.105
Texo 182.311
Guadiana 82.006
Guadalquivir 130.522
Sur de España 168.016
Segura 60.261
Fonte: Moptma
Os organismos encargados da xestión hídrica en España preséntanse no seguinte
esquema.
Figura 4.2. Organismos da xestión da auga en España
Fonte: Moptma
O Consello Nacional da Auga, que crea co fin de coordinar e asesorar, é un órgano
consultivo e non lexislativo. Pode propoñer a outros órganos liñas de investigación
tecnolóxica para conservar, recuperar, tratar e economizar a auga. En 1926 naceron as
Xúcar 92.439
Ebro 211.282
Pirineo Oriental 166.737
Total peninsular 219.778
Illas Canarias 132.683
Illas Baleares 142.739
123
confederacións hidrográficas de conca, que a Lei de Augas denomina organismos de
conca. Son dez, e as súas atribucións están reguladas na devandita lei. En 1991 créase un
novo organismo, chamado Dirección Xeral de Calidade das Augas, cuxo obxectivo é
preservar e restaurar a calidade do medio hídrico.
A planificación hidrolóxica en España, segundo se recolle na Lei de Augas, pon énfase
nos seguintes obxectivos:
Aumentar a dispoñibilidade da auga.
Protexer a calidade da auga.
Racionalizar os usos da auga, coidando o medio.
Conseguir que os españois satisfagan as súas demandas de auga.
A devandita planificación lévase a cabo mediante os Plans Hidrolóxicos de Cuenca e o
Plan Hidrolóxico Nacional (PHN), que define a política hidráulica do Estado. Os
primeiros son elaborados polos organismos de conca, mentres que o segundo o realiza o
Ministerio do Medio, que coordina todos os plans de conca.
4.4. A atmosfera
4.4.1. Contaminación atmosférica
O aire, conxunto de gases que forma a atmosfera, é indispensable para o
desenvolvemento da vida no noso planeta. Non é un recurso ilimitado, senón un ben
limitado que deberiamos utilizar evitando alteracións na súa calidade que poñan en
perigo o equilibrio biolóxico de Gaia, ao interferir no ritmo normal dos ciclos
bioxeoquímicos (dos que os devanditos gases forman parte) e os seus mecanismos de
autorregulación.
A contaminación do aire non xorde coa Revolución Industrial (século XIX) e o
desenvolvemento da civilización urbana actual, pois se teñen referencias históricas
anteriores:
En Londres, no ano 1306, tiñan problemas de contaminación do aire polo uso
de carbón de pedra, polo que se dita un decreto prohibindo a súa utilización, e
inflixindo severos castigos a aquelas persoas que non cumprían as ordenanzas
(Diamant, 1975).
En España, cara ao ano 1600, en Talavera de la Reina establécense medidas para
evitar as molestias que provocaba o fume dos fornos de cerámica (Fernández
García, 1993)
O problema da contaminación atmosférica agravouse nos últimos anos como
consecuencia do desenvolvemento industrial e das actividades urbanas, o que obrigou a
tomar medidas de carácter rexional, nacional e internacional, tendentes a recuperar a
calidade do aire.
Imos ver o estudo dos contaminantes, os mecanismos que facilitan ou dificultan a súa
dispersión, os seus efectos sobre o medio e os seres vivos e as medidas preventivas e
correctoras da calidade do aire.
A contaminación do aire e a sonora constitúen no seu conxunto a contaminación
atmosférica.
Salvo os problemas globais, a troposfera é a que permite caracterizar se a atmosfera está
contaminada ou non. Na súa zona inferior, a capa límite atmosférica, é onde se
producen os fenómenos importantes de transporte de contaminantes, é a zona da
atmosfera de maior interese para o estudo, caracterización e control da contaminación
atmosférica.
O aire troposférico é unha mestura de gases esencialmente oxidantes debido á presenza
de O2 e a enerxía solar, é un fluído en réxime turbulento que está condicionado por:
movemento da terra.
A orografía terrestre.
As súas características xeolóxicas.
Fenómenos de intercambio de enerxía.
A contaminación atmosférica pode desenvolverse a distintas escalas:
Local, ata 50 Km., zona rural.
Urbana / rural, ata 50Km. zona urbana de alta densidade de poboación.
Rexional, dende 50 a 500Km.
Continental, dende 500Km.
125
Global, todo o planeta.
A. Contaminación por compostos de xofre
Compostos:
Dióxido de xofre, SO2
Trióxido de xofre, SO3
Sulfuro de hidróxeno SH2.
Mercaptanos: RHS, R2 S, dimetilsulfuro.
Sulfuro de carbonilo.
Sales de SO4= .
Efectos:
Deposición ácida.
Toxicidade para a vexetación e o home.
Deterioro de materiais.
B. Contaminación por compostos de nitróxeno
Compostos:
Óxido de nitróxeno, NO.
Dióxido de nitróxeno, NO2.
Óxido nitroso, N2 O.
Amoníaco, NH3.
Sales de, NO3-, NO2-, NH4+.
Efectos:
Toxicidade para a vexetación e o home.
Deposición ácida, NO, NO2
Contaminación fotoquímica, NO, NO2
Efecto invernadoiro, N2 O.
Destrución da capa de ozono, N2 O.
C. Contaminación por compostos de carbono
Compostos:
Monóxido de carbono, CO.
Dióxido de carbono, CO2 .Composto no tóxico.
Efectos:
Toxicidade para o home, CO.
Contaminante urbano, CO.
Participa nas reaccións de oxidación fotoquímica.
Efecto invernadoiro, CO2.
A contaminación radiactiva é debida á presenza de raio-nuclidos na atmosfera, estes
poden ser de:
Orixe natural, debido á presenza de minerais radiactivos na codia terrestre ou
debido a interaccións da radiación cósmica cos gases atmosféricos.
Orixe antropoxénica, contaminación producida por reactores nucleares, industria
dos combustibles nucleares ou explosións nucleares.
No fenómeno de contaminación atmosférica hai que destacar o desprazamento de
contaminantes. O transporte dun penacho de contaminantes engloba fenómenos de
diferente natureza como poden ser:
Sobreelevación do penacho.
Desprazamento do centro do penacho. Difusión turbulenta, nas tres direccións.
Reaccións químicas, contaminantes secundarios.
Absorción polo chan.
Advección, movemento horizontal do penacho.
O desprazamento dun penacho está caracterizado polo vento, a turbulencia e a
estabilidade atmosférica. Así o vento é o responsable do desprazamento e transporte da
127
contaminación en dirección horizontal mentres que a turbulencia é a responsable do
desprazamento en dirección vertical, sendo a turbulencia o conxunto de remuíños que
xeran correntes ascendentes e descendentes.
A estabilidade atmosférica está determinada polo perfil altitudinal de temperaturas e
polo tanto, de densidades. Cando o aire é inestable, existen correntes ascendentes que
arrastran os contaminantes consigo, mesturándoos co aire limpo superior e
dispersándose posteriormente empurrados polos ventos superiores. Non obstante cando
o aire é estable non se producen movementos verticais, e dificúltase polo tanto a
dilución.
A máxima estabilidade atmosférica prodúcese cando existe un investimento térmico. Esta
consiste nunha variación altitudinal de temperaturas opostas á normal da troposfera, de
forma que o aire máis quente se sitúa por enriba, e as temperaturas descenden ao
descender en altura. Esta situación deixa os contaminantes atrapados na capa en que
encontraron o seu equilibrio ao ser emitidos á atmosfera, pois calquera movemento en
sentido vertical queda impedido pola grande estabilidade do aire. Durante o día o
quentamento solar provoca a formación de correntes verticais de aire quente dende o
chan; a capa estable elévase. Pola noite a medida que diminúe o quentamento solar,
volve aparecer unha capa estable a baixa altura que vai crecendo durante a noite.
Figura 4.3. Fenómenos naturais nun penacho
Fonte: elaboración propia.
As diferentes situacións de estabilidade atmosférica teñen efectos diferentes na dilución
da contaminación, de modo que se distinguen os cinco casos seguintes:
Figura 4.4. Caso 1 de transporte de penacho.
Caso 1. Investimento térmico
dende a superficie ata unha altura
superior á de emisión dos
contaminantes. A temperatura
ascende coa altura. A nube de
contaminantes sitúase
horizontalmente sen difundirse
verticalmente a causa da elevada
estabilidade.
Fonte: elaboración propia
Figura 4.5. Caso 2 de transporte de penacho.
Caso 2. Investimento térmico a
partir de certa altura, superior á que
se encontran os contaminantes. A
temperatura descende coa altura ata
chegar a unha altura determinada h,
e a partir dela aumenta coa altura. A
difusión dos contaminantes cara a
arriba queda impedida polo aire
estable superior. Por debaixo da
altura h, o aire pode dispersarse.
Fonte: elaboración propia
Figura 4.6. Caso 3 de transporte de penacho.
Caso 3. Non existe investimento
térmico. A temperatura descende
coa altura segundo o gradiente
normal de altitudes da atmosfera
(0,65 ºC/1Km). Non existe
turbulencia. Os contaminantes
mestúranse cara a arriba e cara a
abaixo, máis ou menos
uniformemente.
Fonte: elaboración propia
129
Figura 4.7. Caso 4 de transporte de penacho.
Caso 4. Non existe investimento
térmico. A temperatura descende
fortemente coa altura de forma
superadiabática. Os contaminantes
son arrastrados por correntes
turbulentas ascendentes e
descendentes. Prodúcese unha
intensiva mestura vertical. Fonte: elaboración propia.
Figura 4.8. Caso 5 de transporte de penacho.
Caso 5. Investimento térmico dende a
superficie a certa altura h, inferior á
que se encontran os contaminantes. A
temperatura ascende coa altura ata a
altura h, a partir da cal descende. Os
contaminantes mestúranse co aire
situado por enriba, pero teñen
impedido o movemento cara a abaixo.
Fonte: elaboración propia
4.4.2. Condicións que aumentan ou diminúen a concentración
atmosférica
Existen unha serie de elementos que interveñen nos procesos de contaminación do aire.
A figura 4.9 representa a relación causa - efecto entre estes factores que interveñen nos
mecanismos de contaminación.
Figura 4.9. Mecanismos desencadeantes da contaminación atmosférica Fonte: Catalá
Nesta figura podemos observar que en primeiro lugar aparecen reflectidas as emisións
dos contaminantes cuxo nivel é variable en función das características dos focos e das
condicións en que a devandita emisión se produce.
Nivel de emisión é a cantidade de cada contaminante vertido á atmosfera nun período
de tempo determinado.
Posteriormente prodúcese o seu transporte, difusión ou acumulación (mecanismos
sumidoiro), dependendo da capacidade dispersante da atmosfera, segundo as condicións
meteorolóxicas. Así se determinan uns niveis de inspiración de contaminantes,
aceptables ou, non que marcan a calidade do aire.
Nivel de inspiración dun contaminante é o límite máximo tolerable de presenza deste na
atmosfera, xa sexa de forma illada ou ben en asociación con outro.
Se os niveis de inspiración non son adecuados, diminúe a calidade do aire e orixínanse
os efectos negativos da contaminación sobre os distintos receptores (o ser humano, os
animais, os vexetais e os materiais).
Os factores que inflúen na dinámica de dispersión dos contaminantes son as
características das emisións, as condicións atmosféricas, a xeografía e o relevo.
As características das emisións
Este factor vén determinado pola natureza do contaminante (se é gas ou partícula,
posto que as partículas poden depositarse con maior facilidade), a súa concentración e
as súas características fisicoquímicas (a temperatura de emisión e a velocidade de saída,
dado que a unha maior velocidade existe máis posibilidade de atravesar as capas de
investimento).
Cando a temperatura de emisión dun gas é maior que a do medio, o gas ascende.
Neste punto podemos incluír tamén a altura do foco emisor (por exemplo unha
cheminea), xa que a maior altura, maior posibilidade de superar capas de investimento
térmico e maior diversidade para a dispersión do contaminante.
O desprazamento dun penacho está caracterizado polo vento, a turbulencia e a
estabilidade atmosférica. Así o vento é o responsable do desprazamento e transporte da
contaminación en dirección horizontal mentres que a turbulencia é a responsable do
131
desprazamento en dirección vertical, sendo a turbulencia o conxunto de remuíños que
xeran correntes ascendentes e descendentes.
As condicións atmosféricas
A situación da atmosfera determina o estado e movemento das masas de aire o que á
súa vez, condiciona a estabilidade ou inestabilidade atmosféricas, que facilitan ou
dificultan a dispersión da contaminación.
As situacións anticiclónicas dificultan a dispersión dos contaminantes e aumentan os
niveis de inspiración destes. As situacións ciclónicas ou de borrascas facilitan a dispersión
da contaminación.
Entre os factores atmosféricos a ter en conta destacan:
A temperatura do aire e as súas variacións coa altura (gradientes verticais de
temperatura), que determinan os movementos das masas de aire e polo tanto as
condicións de estabilidade ou inestabilidade atmosféricas. Estas variacións
verticais de temperatura dan lugar a situacións de investimento térmico, que
consiste nunha variación altitudinal de temperaturas opostas á normal da
troposfera, de forma que o aire máis quente se sitúa por enriba, e as
temperaturas descenden ao descender en altura. Esta situación deixa os
contaminantes atrapados na capa en que encontraron o seu equilibrio ao ser
emitidos á atmosfera, pois calquera movemento en sentido vertical queda
impedido pola grande estabilidade do aire. As capas fluídas dificultan a
dispersión da contaminación.
Os ventos relacionados coa dinámica horizontal atmosférica, elementos de
grande importancia na dispersión de contaminantes, en función das súas
características: dirección, velocidade e turbulencia. A dirección sinálanos a zona
cara á que se poden desprazar os contaminantes, a velocidade está en relación
directa coa capacidade de dispersión e a turbulencia provoca unha acumulación
de contaminantes.
Precipitacións, que producen un efecto de lavado sobre a atmosfera, ao arrastrar
parte dos contaminantes do chan. As condicións que adoitan acompañar ás
precipitacións favorecen a dispersión de contaminantes.
Insolación, que favorece as reaccións entre os precursores dos oxidantes
fotoquímicos.
Características xeográficas e topográficas
A situación xeográfica e o relevo teñen unha influencia na orixe de brisas, que arrastran
os contaminantes ou provocan a súa acumulación. A incidencia deste fenómeno é
diferente segundo nas zonas en que se produzan e as súas características.
Nas zonas costeiras orixínanse sistemas de brisas que durante o día desprazan os
contaminantes cara ao interior, mentres que durante a noite, ao inverterse a
circulación destas, a contaminación se despraza cara ao mar, nun movemento
cíclico que se repite cada día.
En zonas de vales e abas xéranse as chamadas brisas de val e montaña, como
consecuencia do diferente quentamento das abas e vales do período día-noite.
Durante o día as abas quéntanse e xérase unha corrente ascendente de aire
quente, mentres que no fondo do val se acumula frío e se orixina unha situación
de investimento que impedirá a dispersión dos contaminantes. Durante a noite
sucede o contrario, formándose as brisas de montaña, que tamén dan lugar á
mesma situación.
A presenza de masas vexetais diminúe a cantidade de contaminación no aire, ao
frear a velocidade do vento, facilitando a deposición de partículas. Ademais, a
vexetación absorbe CO2 para realizar a fotosíntese, actuando como un
sumidoiro, e polo tanto cunha función reguladora deste
A presenza de núcleos urbanos contribúe a diminuír ou frear a velocidade do
vento, grazas á existencia de edificios. Ademais xéranse brisas urbanas que
establecen unha circulación cíclica das masas de aire, provocadas pola calor e a
capa de contaminantes que existe no interior da cidade. Fórmase o efecto
denominado illa de calor e como consecuencia da mencionada circulación de
ventos (masas de aire quente ascendentes no centro da cidade e masas de aire
frío descendentes cara á periferia) prodúcese a típica formación denominada
cúpula de contaminantes sobre a cidade, que pode ser eliminada pola presenza
de frontes fríos sobre o núcleo urbano.
133
4.4.3. Medidas de control da contaminación atmosférica
Entre as distintas accións destinadas a diminuír ou corrixir o problema da contaminación
do aire destacan as seguintes:
1. Medidas preventivas, encamiñadas a evitar a aparición do problema como son:
A planificación de usos do chan, que mediante os plans de ordenación do
territorio contemplen os lugares idóneos para establecer industrias, de forma que
os seus efectos sobre as poboacións, vexetación, animais e materiais sexan
menores.
As avaliacións de impacto ambiental, que son estudos previos das alteracións que
sobre o medio en xeral e sobre a atmosfera en particular van provocar a
realización de determinadas accións, proxectos, etc., co fin de establecer medidas
correctoras que mitiguen os impactos antes de que aqueles se leven a cabo.
emprego de tecnoloxías de baixa ou nula emisión de residuos, baseadas no
desenvolvemento de procesos que traten de evitar a contaminación en orixe.
2. Medidas correctoras, como a depuración do aire contaminado e as estratexias de
dispersión. Recórrese a elas para evitar a descarga masiva de contaminantes á atmosfera.
Entre elas podemos mencionar:
A concentración e retención de contaminantes con equipos axeitados de
depuración, como o emprego de filtros de tecido, os precipitadores
electrostáticos e os absorbedores húmidos. Este método ten o inconveniente de
transferir a contaminación dun medio a outro, xa que ao evitar a concentración
de contaminantes do aire se producen residuos sólidos e líquidos que
contaminan, á súa vez, o chan ou auga.
Os sistemas de depuración que empregan mecanismos de absorción baseados na
circulación de líquidos capaces de disolver o contaminante gasoso, método de
absorción que empregan sólidos que reteñen selectivamente os contaminantes a
eliminar, procesos de combustión de contaminantes mediante o emprego de
fachos ou queimadores e procesos de redución catalítica no caso de
contaminantes que se poden transformar en compostos non tóxicos ao
reaccionar cun axente redutor.
A expulsión dos contaminantes por medio de chemineas adecuadas, de forma
que se dilúan o suficiente, evitando concentracións a nivel do chan. Neste caso
redúcese a contaminación local, pero pódense provocar problemas en lugares
afastados das fontes de emisión.
Para intentar minimizar a contaminación atmosférica é necesaria a participación
dos diferentes axentes implicados. Por un lado as institucións deben exercer un
labor de control, seguimento e aplicación de lexislación, a industria ten que
corrixir e utilizar a mellor tecnoloxía dispoñible dende o punto ambiental,
mentres que os cidadáns coas súas actitudes e comportamentos poden variar
substancialmente o problema.
Recomendacións para os cidadáns:
Consumo de produtos que non fose producido ou fabricado con procesos
contaminantes.
Desconxelar o frigorífico periodicamente, debido a que unha capa de 5 mm. de
xeo incrementa o consumo nun 30%.
cadmio é un metal moi tóxico contido na tinta empregada nas bolsas de plástico,
que ao queimalas pasa á atmosfera. Débense reutilizar sempre que sexa posible.
Minimizar o uso do coche, polo menos na cidade.
A calefacción dos domicilios teñen que funcionar eficazmente, as caldeiras de gas
deben ser revisadas cada dous anos e as de petróleo anualmente.
Existen moitas prácticas de boa conduta e de respecto cara ao Medio, non
obstante só enumeráronse as que se consideran como as máis importantes.
O sector industrial estase a concienciar e asume a súa responsabilidade na loita contra a
contaminación atmosférica, tomando as seguintes pautas de boa conduta:
Substituíndo as tecnoloxías e procesos contaminantes, por outros menos nocivos
de acordo coa tecnoloxía dispoñible.
Aumentando a vixilancia e control dos seus procesos produtivos en canto a
efectos contaminantes.
135
Ofrecendo información dos seus procesos e cargas contaminantes á
administración e aos cidadáns.
Desenvolvendo e ofrecendo ao mercado produtos que ao longo da súa vida útil
contamine o menos posible.
A administración realiza o seguimento, control e fai cumprir a lexislación vixente. A
calidade do aire contrólase a tres escalas:
Contaminación de fondo planetario: O obxectivo é medir os niveis dos distintos
compostos do aire nas zonas supostamente limpas, de modo que sirvan de
referencia. Estas estacións de medida intégranse na rede internacional BAPMON
(Rede de vixilancia da contaminación atmosférica de fondo). O seu labor é
fundamental para distintos proxectos internacionais, encontrándose entre eles os
que estudan o cambio climático e a destrución da capa de ozono.
Contaminación a escala rexional: As estacións que miden esta contaminación
forman parte da Rede BAPMON e da EMEP, esta última actúa só en Europa.
Contaminación a escala local: Xeralmente as estacións están situadas en zona
urbana e nos arredores das grandes industrias. Os Concellos encárganse do
control da rede urbana, mentres que nas industrias e centrais térmicas hai
responsables que fan o seguimento das correspondentes estacións, e envían os
datos ao órgano do goberno da Comunidade Autónoma correspondente.
4.4.4. Efectos da contaminación atmosférica
Os cambios nas proporcións normais dos compoñentes do aire ocasionan efectos
negativos nos seres vivos, nos materiais e nos ecosistemas que poden valorarse a curto
prazo (por exemplo danos na saúde humana) ou a longo prazo (como o cambio
climático). Se temos en conta o raio de acción, podemos falar de efectos locais (os
ocasionados por cada un dos contaminantes), efectos rexionais (a chuvia ácida) ou
efectos globais, que afectan a todo o sistema terrestre (o cambio climático). Os factores
que inflúen no grao e o tipo de efectos son a clase de contaminante, a súa concentración
e o tempo de exposición a este; a sensibilidade dos receptores e as posibles reaccións de
combinación entre contaminantes (sinerxías) que provocan un aumento dos efectos.
Efecto contaminante a + Efecto contaminante b < Efecto contaminante a + b
A continuación descríbense os efectos producidos pola contaminación do aire segundo o
seu raio de influencia.
Efectos locais
Os efectos locais máis importantes son os ocasionados por cada un dos contaminantes e
a formación de néboas.
Os efectos producidos pola presenza de cada un dos contaminantes supoñen riscos para
os vexetais, os animais, a saúde das persoas e os materiais. Todos eles se recollen na
seguinte táboa.
137
Táboa 4.2. Principais efectos producidos polos contaminantes do aire.
Fonte: Elaboración propia
A. Efectos na vexetación
A reacción é moi diferente en función da concentración de contaminantes e das
condicións ambientais. As vías de intoxicación son as seguintes:
Vía primaria: penetración directa a través da parte aérea da planta, a través dos
estomas presentes nas follas.
Vía secundaria: a través do sistema radical, os contaminantes deposítanse no
chan reaccionan cos nutrientes alterándoos.
B. Efectos nas masas forestais
Os bosques temperados, próximos ás zonas industrializadas do planeta, son os máis
sensibles á contaminación atmosférica, dependendo do tipo de doses a contaminación
provocará uns efectos ou outros:
Doses baixas de contaminantes, os seus efectos son imperceptibles, incluso os
bosques poden actuar como sumidoiros de contaminación.
Doses medias, provocan múltiples efectos nocivos como poden ser os seguintes:
redución do crecemento provocado por un exceso de SO2, alteracións do ciclo
reprodutor inducido por un exceso de O3 y PAN (proxiacetilnitrato), e maior
susceptibilidade ao ataque de pragas.
Doses altas, provocan efectos directamente observables, así por exemplo:
O3 manchas negras.
F- bandas nas follas ata que se caen.
C. Efectos nos animais:
Os animais contamínanse directamente pola vías respiratorias observándose obstrucións
no aparato respiratorio. Tamén enferman ao inxerir alimentos con certa concentración
de contaminantes. Cabe mencionar a acumulación de concentracións de contaminantes
nas cadeas tróficas sendo unha contaminación a longo prazo. Os animais son moi
sensibles aos metais pesados, fluoruros, insecticidas, etc.
139
D. Efectos no home:
É moi difícil establecer unha relación causa - efecto entre unha exposición continuada a
unha atmosfera contaminada e a saúde humana, sería necesario realizar estudos sobre
un gran número de individuos e ademais existen moitos outros factores que poden
intervir como, a alimentación, hábitos, traballo, factores xenéticos, etc.
Chámase episodios de contaminación a concentracións excesivamente altas de
contaminantes durante períodos de tempo curtos, horas ou días, en áreas locais. As
persoas con algunha enfermidade do aparato respiratorio e anciáns son os principais
afectados, producíndose no aparato respiratorio unha reacción inmediata, bronquite
irritativa ou unha reacción crónica, bronquite crónica.
Contaminación por CO
Altera o mecanismo de transporte do O2 no sangue. O co substitúe ao O2 enlazado ao
Fe da hemoglobina formando a Carboxihemoglobina (210 veces máis ávido, as células
quedan sen O2. ). Deste modo distínguense os seguintes efectos en función da
concentración:
100 ppm de Carboxihemoglobina dor de cabeza.
300 ppm de Carboxihemoglobina forte dor de cabeza, vómitos.
600 ppm de Carboxihemoglobina coma e morte.
A formación de Carboxihemoglobina é un proceso reversible, báixase a concentración
deste estando exposto a unha concentración baixa de CO.
Contaminación por SO2
Este composto é moi soluble en auga e a penetración nos pulmóns produce
broncoconstricciones. Exposicións a niveis maiores de 750 g/m3 produce serios
problemas e sobre todo en persoas asmáticas.
Medio rural: 13 g/m3 considérase un medio limpo.
Medio urbano:130 g/m3.ç
Medioindustrial: superior a 500 g/m3.
Contaminación por NO2
Coñécese pouco o efecto a medio / longo prazo sobre o home: produce irritación nos
alveólos pulmonares.
Contaminación por O3 e outros oxidantes fotoquímicos (PAN)
Producen irritación nos ollos e no aparato respiratorio, coñécense pouco os efectos a
longo prazo.
Contaminación por partículas
As partículas ó penetrar nos condutos respiratorios, poden:
Sedimentar, especialmente as relativamente grandes.
Adherirse aos tecidos.
Quedar atrapadas en flotación e dispersarse ata as zonas máis internas, estas
producen danos moi grandes.
Pódense distinguir dous rangos de tamaño entre as partículas que poden afectar ao
sistema respiratorio:
2 –15 m, tamaño máis habitual.
Menores a 2 m, estas son as máis perigosas.
4.4.5. Choiva ácida
Este termo engloba unha serie de fenómenos complexos que provocan a acidificación
das precipitacións de auga. A chuvia ácida produce un incremento da acidez da auga
(ríos, lagos, etc), provocando un aumento da concentración de ións de aluminio nesta,
sendo este ión moi tóxico para os organismos. Outros metais pesados como o chumbo e
o cinc disólvense máis doadamente concentrándose en medios acidificados, chegando
ao home a través dos alimentos inxeridos e ás distintas cadeas tróficas de seres vivos.
A acidez media da chuvia no Norte de Europa, Canadá ou Nordés de EUA,
incrementouse nos últimos 40 anos, debido principalmente ao aumento das emisións de
óxidos de xofre e óxidos de nitróxeno.
141
Os óxidos de xofre e de nitróxeno emitidos á atmosfera mediante procesos de
combustión sofren diversas reaccións dando lugar a ácido sulfúrico (H2 SO4) e ácido
nítrico (HNO3). Estes ácidos disólvense en gotas de auga, formando ións de sulfato
(SO4), de nitrato (NO3) e de hidróxeno (H), os cales, son arrastrados á superficie
terrestre por chuvia ou neve (chuvia ácida) ou pola turbulencia do vento (deposición
seca), provocando unha acidificación do medio.
Retornan á Terra de modos distintos:
Deposición seca: en forma gasosa ou como aerosois, preto das fontes de
emisión.
Deposición húmida: a maior parte dos SO2 e NOx que permanece na atmosfera
sofren un proceso de oxidación no que se forma ácido sulfúrico e ácido nítrico
que se disolve nas gotas de auga formando as nubes, podendo ser transportados
polo vento a centos de quilómetros do foco emisor, retornando ao chan por
medio das precipitacións.
SO2 + H2O ------------- H2SO3
H2SO3 + 2OH- --------- H2SO4 + H2O
NO2 + OH- ------------- HNO3
Deposición oculta: importante en altitudes elevadas (neve contaminada)
A intensidade da chuvia ácida depende da velocidade das reaccións químicas que a
orixinan, a presenza de humidade na atmosfera e a dinámica da atmosfera, que traslada
os ións (sulfato, nitrato, hidróxeno) a distancias máis ou menos longas.
A maior acidez na auga de chuvia rexistrada en Europa observouse en Escocia, onde o
pH chegou a ser de 2,4. Países como Gran Bretaña ou Alemaña, moi industrializadas,
trasladan cara a zonas como Noruega, Dinamarca ou Finlandia os contaminantes, onde
estes se depositan. Estes países son receptores da contaminación ao encontrarse o leste
dos países emisores, dado que nestas zonas o sentido da circulación xeral da atmosfera é
do oeste.
A chuvia limpa posúe un pH aproximado de 5,6 por debaixo desta cifra a chuvia
considérase acidóxena. Os efectos da chuvia ácida maniféstanse na corrosión de metais e
descomposición de materiais de construción, a destrución de ecosistemas naturais por
alteración do chan ou augas, a destrución de masas forestais e a desaparición de especies
animais en ecosistemas acuáticos.
O chan actúa como un amortecedor da acidez, sobre todo os chans calcarios. Os ácidos
reaccionan cos minerais do chan, disolvendo metais (Ao, Ca, Mg, etc.) que poden
orixinar unha contaminación secundaria de ríos e lagos, rematando por alterar o
equilibrio mineral do chan e en consecuencia a relación de nutrientes para as plantas.
O efecto desta contaminación a afectado a monumentos de valor histórico, é o que se
denomina "mal da pedra", un exemplo é o Acrópole de Atenas que sufriu máis nos
últimos 50 anos que no 100 anteriores.
Figura 4.10. Choiva ácida.
Fonte: Elaboración propia.
4.4.6. Destrución da capa de ozono
Entre os anos 1977 e 1984 detectouse que a cantidade de ozono presente durante a
primavera na Antártida diminuíra nun 40%. Os científicos denominaron a este
fenómeno o burato de ozono.
143
A destrución da capa de ozono estratosférico que atenúa un 90% da radiación
ultravioleta solar, é outro dos problemas atmosféricos a nivel mundial. A actividade
humana provocou a modificación do ciclo do ozono.
O ozono a nivel do chan é un contaminante importante do SMOG fotoquímico,
provocando forte irritación dos ollos e problemas no aparato respiratorio. Na
estratosfera, a uns 10-20 Km. hai unha capa de aire que contén de 300 a 500 ppb. de
ozono.
O ozono absorbe os compoñentes da luz solar con lonxitudes de onda entre 0,2 e 0,28
m (ultravioleta afastado) impedindo que cheguen á superficie da terra. Se diminúe a
concentración de ozono nesta zona, sería de esperar que aumentase a intensidade da
radiación ultravioleta que chega á superficie, con todos os problemas que pode carrexar
para a saúde humana, plantas e animais. O ozono na estratosfera constitúe un escudo
contra a radiación ultravioleta.
O ozono estratosférico é un sistema en equilibrio dinámico:
1. Fotólisis do osíxeno: O2 + UV -----------------O + O
2. Formación do ozono: O + O2 ------------------- O3 + calor
3. Destrución do ozono:
a. Fotólisis del ozono: O3 + UV ------------- O2 + O
b. Posible reacción co osíxeno atómico: O + O3 -------------------------- O2 + O2
En condicións normais, estas reaccións están en equilibrio dinámico, e ademais de reter o
90% dos raios UV, producen un incremento na temperatura da estratosfera, debido á
liberación de calor.
Este equilibrio pódese modificar por causas naturais: radiación solar incidente,
dependendo da época do ano, latitude ou actividade solar. A destrución do ozono é un
mecanismo moi complexo e os destrutores máis importantes son:
Cl + O3 ClO + O2
ClO + O3 Cl +2O2
Débese prestar grande atención a:
Papel dos NOx. Aínda que nos anos setenta se culpou do incremento destes compostos
aos avións que voaban pola estratosfera, liberando inxentes cantidades delas, a crise do
petróleo rematou practicamente con estes voos.
Na actualidade sábese que os NOx se producen en grandes cantidades durante as
tormentas (como xa sabemos, nas zonas tropicais estas son moi frecuentes, e dada a súa
enorme altitude, poden emitilos ata a estratosfera.
Por outra parte, os NOx liberados polo home durante as combustións non poden
alcanzar a estratosfera, xa que se trata de compostos sumamente reactivos a nivel da
troposfera. Non obstante, o N2O, liberado xunto cos NOx nas combustións e
procedente da desnitrificación dos chans agrícolas (incrementada actualmente polo uso
excesivo de aboamentos nitroxenados), é un composto pouco reactivo que pode
ascender ata a estratosfera, onde se transforma en NOx mediante un proceso de
fotólise. A súa reacción co ozono é a seguinte:
NO + O3 --------------------- NO2 + O2
NO2 + O --------------------- NO + O2
----------------------------------------------
O3 + O ------------------------ O2 (1) balance de ambas
Como podemos observar, os NOx estratosféricos participan como catalizadores (non se
consumen) na reacción de destrución do ozono, podendo repetirse unha e outra vez.
Se estas reaccións fosen as únicas existentes, supoñerían unha rebaixa nos niveis de O3;
pero isto non é así, xa que os NO2 poden reaccionar doutras múltiples maneiras, entre
elas como grupos OH- para formar HNO3.
Os freóns e halóns estanse a substituír polos Clorohidrofluorcarbono e
hidrofluorcarbonos que contén como mínimo un átomo de hidróxeno que sexa
susceptible de ser atacado polos OH presentes nas capas baixas da atmosfera impedindo
así a súa ascensión ata a estratosfera.
145
Papel dos compostos de cloro, como ClNa e ClH, naturais, liberados polo mar e polas
erupcións volcánicas, e os artificiais, como os CFC (clorofluorcarbonados), utilizados
como propelentes de aerosois, disolventes e refrixerantes, pola súa inocuidade debida á
súa estabilidade, que alcanzan a estratosfera e rompen o ozono da seguinte forma:
Os CFC (clorofluocarbonos) coñecidos como freóns son compostos de cloros, fluor e
carbono moi estables quimicamente, capaces de chegar á estratosfera sen alteracións.
Unha vez alí póñense en contacto co ozono e coa radiación ultravioleta quimicamente
activa, son capaces de liberar cloro elemental e iniciar a destrución do ozono:
CFCl3 + h (fotón) -------------- CFCl2 + Cl
Existen outros produtos que destrúen o ozono: os halóns (CF3Br) usados en extintores,
que pode desintegralos de xeito similar á do cloro, e os aerosois de ácido sulfúrico
procedentes das transformacións dos SOx emitidos á estratosfera durante as erupcións
volcánicas, que son capaces de liberar o cloro dos depósitos.
O burato de ozono do polo sur é maior que o do polo norte, porque ao tratarse dun
gran continente, o arrefriamento invernal é intenso, debido ao asentamento dun
anticiclón que ao facer diminuír a temperatura do aire provoca a formación de nubes de
xeo na estratosfera, denominadas nubes estratosféricas polares (NEP), a altitudes
superiores ás habituais, para o cal se necesitan temperaturas inferiores aos -83ºC,
condicións atmosféricas que só se dan na Antártida. As NEP deben desenvolverse sobre
núcleos de condensación, papel desempeñado, entre outros compostos, polos NO2, que
ao reaccionar coa auga se transforman en HNO3, e ao precipitar caen xunto coa neve.
Deste xeito, ao estar des nitrificada a estratosfera, cando chega a primavera austral, o
cloro libre comeza a destruír masivamente o ozono, sen nada que o impida. A falta de
ozono é realimentada positivamente do seguinte xeito: ao non haber absorción de luz
UV nin quentamento da estratosfera, esta é máis fría e forma nubes de xeo máis
numerosas que producen unha maior desnitrificación e destrución do ozono.
Outro factor que contribúe ao incremento do burato de ozono no polo sur é que a
permanencia do vórtice polar durante gran parte do ano impide a afluencia do aire rico
en ozono procedente das zonas ecuatoriais. O devandito burato afecta tamén ás áreas
xeográficas adxacentes, pois ao dilatarse o devandito vórtice envía bolsas de aire pobres
en ozono cara á parte sur do continente americano, Australia e Nova Zelanda.
4.4.7. Opcións de mitigación de emisións á atmosfera
O obxectivo dos medios técnicos que posúe o home debe ser o de diminuír ou atenuar
o efecto invernadoiro antropoxénico total e, polo tanto, deben considerarse todas as
posibles actuacións sobre calquera dos gases produtores do devandito efecto, tanto do
lado da fonte coma dos sumidoiros.
No referente ao CO2 citaremos as opcións básicas:
Conservación da enerxía e aumento da eficiencia enerxética en todos os niveis:
produción, distribución e uso final.
Emprego e desenvolvemento de enerxías non fósiles. A utilización enerxética da
biomasa non aumenta o CO2 da atmosfera a escala do seu ciclo de vida, ao
tomalo previamente dela.
Cambio no uso de combustibles cara os que xeren un menor efecto
invernadoiro. En números redondos, o petróleo emite o 80% de CO2 que o
carbón por unidade enerxética, o gas natural o 60%. No caso do gas natural
será necesario controlar e minimizar as fugas á atmosfera nas conducións para
limitar o efecto invernadoiro debido á emisión de metano á atmosfera.
Captura e eliminación ou almacenamento de CO2. Sobre esta opción a Axencia
Internacional da Enerxía está a realizar estudos. A captura de CO2 é xa posible a
través de tecnoloxías dispoñibles e experimentadas, de elevado custo
económico; a eliminación posterior ou o seu almacenamento dependerán dos
condicionamentos ambientais e da súa resolución en cada caso.
Reforestación. Ofrece un gran potencial e custos reducidos, ademais, pode
proporcionar a posibilidade dun moderno emprego da biomasa como
combustible.
Os recursos totais de carbono, estimados nunhas 49.000 Xigatoneladas (1 Xigatonelada
é igual a 109 toneladas), distribúense en formas orgánicas e inorgánicas. O carbón fósil
representa un 22% do total, os océanos conteñen un 71% do carbono do planeta,
fundamentalmente en forma de ións carbonato e bicarbonato, un 3% adicional
encóntrase na materia orgánica morta e o fitoplancto, os ecosistemas terrestres, nos que
os bosques constitúen a principal reserva, conteñen preto dun 3% do carbono total, o
1% restante encóntrase na atmosfera, circulante, e é utilizado na fotosíntese.
147
4.4.8. Efecto invernadoiro
Debido á combustión dos combustibles fósiles, a destrución dos bosques e outras
prácticas similares, a cantidade de CO2 atmosférico foi aumentando dende a Revolución
Industrial. A concentración atmosférica aumentou dunhas 260 a 300 partes por millón
(ppm) estimadas no período preindustrial, a máis de 350 ppm na actualidade, este
incremento, representa só a metade do dióxido de carbono que, se estima, verteuse á
atmosfera. O outro 50% probablemente fose absorbido e almacenado polos océanos.
Aínda que a vexetación do planeta pode absorber cantidades considerables de carbono,
é tamén unha fonte adicional de CO2.
O CO2 atmosférico actúa como un escudo sobre a Terra, é atravesado polas radiacións
de onda curta procedentes do espazo exterior, pero bloquea o escape das radiacións de
onda longa. Dado que a contaminación atmosférica incrementou os niveis de CO2 da
atmosfera, o escudo vai engrosándose e retén máis calor, o que fai que as temperaturas
globais aumenten nun proceso coñecido como efecto invernadoiro.
Este é un termo que se aplica ao papel que desempeña a atmosfera no quentamento da
superficie terrestre. A atmosfera é practicamente transparente á radiación solar de onda
curta, absorbida pola superficie da terra, gran parte da radiación vólvese emitir cara ao
espazo exterior cunha lonxitude de onda correspondente aos raios infravermellos, pero
é reflectida de volta polos gases como o dióxido de carbono, o metano, o óxido
nitroso, os halocarbonos e o ozono, presentes na atmosfera. Este efecto de
quentamento é a base das teorías relacionadas co quentamento global.Este é un termo
que se aplica ao papel que desempeña a atmosfera no quentamento da superficie
terrestre. A atmosfera é practicamente transparente á radiación solar de onda curta,
absorbida pola superficie da terra, gran parte da radiación vólvese emitir cara ao espazo
exterior cunha lonxitude de onda correspondente aos raios infravermellos, pero é
reflectida de volta polos gases como o dióxido de carbono, o metano, o óxido nitroso,
os halocarbonos e o ozono, presentes na atmosfera. Este efecto de quentamento é a
base das teorías relacionadas co quentamento global.
Figura 4.11. Efecto Invernadoiro
Fonte: elaboración propia.
O contido de dióxido de carbono da atmosfera veu aumentando un 0.4%
relativo cada ano como consecuencia do uso de combustibles fósiles como o
petróleo, o gas e o carbón; a destrución de bosques tropicais polo método de
cortar e queimar, tamén foi un factor relevante que influíu no ciclo do carbono.
A concentración doutros gases que contribúen ao efecto invernadoiro como o
metano e os clorofluorocarbonos, está a aumentar aínda máis rapidamente. O
efecto neto destes incrementos podería ser un aumento global da temperatura,
estimando en 2 a 6º C nos próximos 100 anos. Un quentamento desta
magnitude alteraría o clima en todo o mundo, afectaría ás colleitas e faría que o
nivel do mar subise significativamente, de acontecer isto, millóns de persoas
veríanse afectadas polas inundacións.
149
Segundo un estudo recente, a primavera é máis longa debido en parte para o
efecto invernadoiro. Este estudo afirma que dende principios de 1980 a
primavera se adianta e a vexetación crece con maior vigor nas latitudes
setentrionais; isto débese ao quentamento global que afectou a unha gran parte
de Alasca, Canadá e ao norte de Asia e Europa, que á súa vez está relacionado
co efecto invernadoiro de orixe humana (teoría segundo a cal a poboación
humana contribuíu á concentración de gases, tales como o dióxido de carbono,
na atmosfera). Mediante o uso de imaxes obtidas a través de satélites climáticos,
os científicos proporcionan probas do cambio climático e achegan datos
significativos para o estudo do quentamento global do planeta.
O CO2 é o máis importante gas de efecto invernadoiro resultante da actividade
humana. Durante os pasados 200 anos, a concentración de CO2 elevouse de
280 partes por millón (ppm) a 350 ppm, este incremento, na cantidade de CO2
na atmosfera, contribuíu a aproximadamente o 70% do efecto invernadoiro
producido pola humanidade; o metano ao 23% e o óxido nitroso ao 7%.
Estímase que seis mil millóns de toneladas de carbón, cada ano, son emitidas á
atmosfera na forma de CO2, como resultado da queima de combustibles fósiles.
Aínda que os gases de invernadoiro son un problema global, non teñen unha
orixe global, 95% das emisións industriais de CO2 son producidas no hemisferio
norte, o cal é dominado por países industriais.
4.4.9. O ruído como contaminante
Existen outros tipos de contaminantes de natureza física como é o ruído e as vibracións,
non tan preocupantes a nivel popular, nin tan coñecidos "a priori" pero non por iso
exentos de inconvenientes ata o punto de que as autoridades se viron na obriga de ditar
diferentes normativas sobre a limitación de niveis acústicos e o seu control e empezar a
considerar os efectos nocivos da exposición continuada a este tipo de radiación. Tanto o
ruído coma as vibracións son contaminantes de natureza invisible.
Podemos definir o ruído como un son excesivo ou intempestivo que pode producir
efectos fisiolóxicos e psicolóxicos non desexados sobre unha persoa ou grupo de persoas
(MOPU).
Segundo o criterio obxectivo, o ruído é todo aquel son que pode producir unha perda
de audición, ser nocivo para a saúde ou interferir gravemente nunha actividade, pero
segundo un criterio subxectivo, ruído é todo son indesexado e polo tanto molesto,
desagradable ou perturbador.
Orixe e fontes produtoras de ruído
Nos últimos vinte anos a cantidade de ruído producido multiplicouse por dous nos
países industrializados como consecuencia do aumento de densidade de poboación
urbana, da mecanización na maior parte das actividades e da utilización crecente de
vehículos a motor no transporte de persoas e mercadorías. As principais fontes de ruído
que a OMS considera son:
A industria. O ruído producido é causado pola maquinaria que se emprega, e
aumenta en relación directa á potencia das máquinas. A incidencia do ruído
provocado polas industrias tamén depende da presenza ou ausencia doutras
fontes de ruído próximas (por exemplo o tráfico que circunda áreas industriais
abertas).
Os medios de transporte. Moitos autores consideran os automóbiles como a
fonte máis importante de ruído ambiental. A súa incidencia depende da
velocidade do vehículo e das características da vía (anchura da rúa, edificios,
etc.). Prodúcense variacións de ruído moi grandes, dependendo da intensidade
do tráfico en cada momento. Ademais, as motos e os sinais de alarma (bucinas,
sereas) provocan ruídos máis molestos, mentres o ferrocarril produce ruídos de
baixa frecuencia, pero caracterizados pola súa periodicidade (unións de raís) e
polo impacto dos sinais acústicos. Os avións causan graves problemas acústicos
nas comunidades próximas aos aeroportos, e o grao máximo de ruído neste caso
é o alcanzado polo "estoupido sónico" producido polos avións supersónicos.
Construción de edificios e obras públicas. As obras son causa de abundante ruído
debido á maquinaria empregada (cementeiras, grúas, martelos de perforación,
etc.). Esta situación agrávase polo feito de que os equipos non contan con
silenciadores na maioría dos casos (por exemplo, un martelo pneumático
produce 110 dB a un metro de distancia).
Interior de edificios. As actividades de limpeza, os electrodomésticos, a vida
familiar, os aparatos de raio e TV, os animais domésticos, as canalizacións, as
cisternas, etc., producen ruídos de carácter privado cuxo control resulta difícil.
151
Outras fontes. Inclúense aquí fontes importantes, de tipo individual e
relacionadas co ocio e o tempo libre, como son os lugares de diversión
(cafetarías, discotecas, feiras, etc.). Os ruídos que ocasionan non se consideran
molestos, aínda que producen niveis de contaminación sonora elevados (media
de 94 a 100 dB).
Efectos da contaminación sonora
O ruído actúa sobre o organismo por medio das vías auditiva e psicolóxica, afectando á
saúde, a comunicación, a atención e o comportamento das persoas. O feito de
establecer relacións causa - efecto respecto á acción do ruído ocasiona problemas, dada
a gran cantidade de factores que inflúen na produción do ruído: tempo de exposición,
idade do individuo, estilo de vida, tipo de traballo. Por outra parte, para determinar os
efectos provocados polos sons é necesario ter en conta o conxunto de ruídos de diversas
fontes aos que están sometidas as persoas na súa actividade diaria. Os efectos
producidos son:
Alteracións fisiolóxicas, como a perda de audición. A capacidade auditiva varía
dun individuo outro, sendo difícil determinar o grao en que a exposición ao
ruído pode ocasionar a devandita perda. Esta depende da intensidade e tempo
de exposición e non se produce de forma brusca, senón gradual, o que fai que o
seu efecto pase inadvertido para o individuo, ao non interferir na súa vida
diaria. As consecuencias poden ser permanentes ou temporais (por exemplo, se
se superan os 85 dB en exposición prolongada, a perda de audición é
irreversible).
Outras repercusións do ruído prodúcense sobre a respiración, pois niveis
superiores a 90 dB producen un aumento da súa frecuencia. No sistema
circulatorio, o ruído ocasiona aceleracións do ritmo cardíaco, aumento da
presión arterial e risco coronario. No aparato dixestivo produce diminución da
secreción salivar, náuseas, vómitos, perda de apetito e mesmo úlceras
gastroduodenais. Sobre o sistema endócrino provoca unha alteración das
glándulas suprarrenais que ocasiona aumento na secreción de adrenalina.
Ademais altera o órgano do equilibrio, o que supón perdas deste e vertixes.
Alteracións psíquicas, cuxos factores de maior repercusión son a intensidade do
ruído (canto máis irregular e intermitente, ocasiona máis molestias e é máis difícil
adaptarse a el), fonte de emisión, a hora de emisión (os ruídos son máis molestos
durante a noite) e o estado de ánimo ou a sensibilidade do receptor. As
alteracións máis frecuentes son a neurose, a irritabilidade e o estrés.
Outras alteracións, como as dificultades na comunicación oral, que poden ser
causa de accidente e que obrigan a realizar esforzos suplementarios ao ter que
elevar a voz, e alteracións sobre o sono, xa que a exposición ao ruído pode
provocar dificultades para conciliar o sono, alterar este ou espertar unha persoa
durmida. Os efectos dependen da natureza do ruído, a idade e o sexo (as
mulleres son máis sensibles ao ruído durante o sono que os homes). Os
devanditos efectos aumentan cando se superan os 35 dB. Tamén se producen
alteracións no rendemento laboral, posto que o ruído afecta sobre todo a tarefas
que implican memorización ou resolución de problemas e traballos de vixilancia.
Na escola comprobouse que o ruído dificulta os procesos de ensino -
aprendizaxe, dado que ocasiona diminución da concentración e da eficiencia.
4.5. O solo
4.5.1. Problemas ambientais na alteración do solo
Segundo a FAO - UNESCO a degradación do chan é o proceso que mingua a capacidade
actual e potencial do chan para producir, cuantitativa e cualitativamente, bens e
servizos.
A degradación do chan é a consecuencia directa da utilización do chan polo home, ben
como, resultado de actuacións directas (agrícola, forestal, gandeira, agroquímicos e
rego), ou ben por, accións indirectas (actividades industriais, eliminación de residuos,
transporte, etc.).
A alteración dos chans débese a diversas causas, ás veces prodúcense directamente sobre
o chan como, a acción erosiva do vento e da auga, ou noutros, por cambios químicos,
físicos ou biolóxicos.
A degradación ten importantes consecuencias das que se destaca as seguintes:
Perda nutrientes (N, P, S, K, Ca, Mg, etc.). Pode ser de xeito directo, ao ser
eliminados polas augas que se infiltran no chan ou ben por erosión a través das
augas de escorrentía, ou dunha forma indirecta, por erosión dos materiais que os
conteñen ou que poderían fixalos.
153
Deterioración da estrutura. A compactación do chan produce un aumento da
escorrentía e unha diminución da porosidade, que orixina unha redución da
drenaxe e unha perda da estabilidade.
Perda física de materiais: erosión selectiva (parcial, dos constituíntes como os
limos) ou masiva (perda da capa superficial do chan, ou nos casos extremos da
totalidade do chan).
Incremento da toxicidade debido á alteración das propiedades do chan
prodúcese unha liberación de substancias nocivas.
Por todo iso, prodúcese un empeoramento das propiedades do chan e unha diminución
da masa de chan. Estes efectos teñen dúas derivacións xerais: a curto prazo, diminución
da produción e aumento dos gastos de explotación (cada
vez o chan necesita maior cantidade de aboamentos e cada vez produce menos) e a
longo prazo, infertilidade total, abandono, desertización do territorio.
Alteración por labranza deficiente
Unha labranza excesivamente profunda achega ao horizonte agrícola materiais que
desequilibran a súa textura e estrutura, así como a súa composición química. Os contidos
en nutrientes e materia orgánica poden tamén reducirse se se altera o perfil edáfico.
En determinadas ocasións pódese recuperar de forma rápida un chan agrícola mediante
a achega de emendas e nutrientes.
Salinización
Algunhas formas de rego poden producir descenso ou desprazamento de sales, así,
cando se rega intensamente en sucos, en días de moita calor, prodúcese unha
evaporación da auga que ocasiona unha concentración dos sales nas partes altas dos
cabalóns do terreo onde se encontran as raíces dos cultivos. Moitas veces é o propio
auga de rego o que desencadea ou incrementa estes efectos, xeralmente, cando esta
provén de sondaxes profundas.
Os excesos de rego en terras cultivadas, con dificultade para eliminar o exceso de auga,
fan que o chan se anegue, perda aireación e dificulte a vida dos organismos do chan que
necesitan os vexetais para a súa nutrición.
Erosión E desertización
Erosión é "a perda de materiais da parte superficial do chan que determina a
desaparición parcial ou total dos horizontes edáficos". A erosión é un proceso xeolóxico
natural que pode verse intensificado polo home e orixinar graves consecuencias para a
humanidade, tanto ecolóxicas coma sociais: o aterramento dos encoros por acúmulo de
sedimentos que poden colmatarlos e reducir o seu tempo de aproveitamento; o
agravamento das inundacións, xa que o incremento de materiais sólidos aumenta a
escorrentía e a forza agresiva destas; a deterioración de ecosistemas naturais, fluviais e
costeiros, por excesiva achega de sedimentos (por exemplo, a elevada sedimentación
mariña debida á deforestación dos trópicos pode chegar a rematar cos arrecifes de coral
por obstrución destes ou apantallamento da luz solar); a formación e acúmulo de areais
e graveiras nas veigas fértiles, e a perda de chan cultivable e da súa fertilidade,
contribuíndo, polo tanto, ao proceso de desertización.
Factores que inflúen no resgo de erosión:
A erosión vese afectada por factores de tipo climático, polo relevo, polo tipo de chan e
da vexetación, e polos usos humanos (así, a talla ou os incendios aumentan o factor
vulnerabilidade do chan). Todos estes factores poden agruparse en dous: erosividade e
erosionabilidade.
Erosividade
A erosividade expresa a capacidade erosiva do axente xeolóxico predominante (chuvia,
xeo, vento) que depende do clima. É un factor de suma importancia para a elaboración
de mapas de erosividade a escala nacional, podendo avaliarse esta de varias maneiras,
entre elas destacamos as seguintes:
índice de aridez (I). O seu valor calcúlase mediante a fórmula I =100 t/PÁX.
(Datin - Reveña, 1940 a partir dos datos obtidos nos climogramas (sendo t a
temperatura media anual e P a cantidade total anual de auga caída en litros).
Segundo este índice, clasificarase cada lugar xeográfico atendendo ao seu grao de
aridez (táboa).
155
Índice (I) Zona
0 – 2 Húmeda
2 – 3 Semiárida
3 – 6 Árida
> 6 Subdesértica
índice de agresividade climática (Ia). Elaborado por Fournier (1960), enúnciase
como Ia = p2/P (sendo páx. a precipitación do mes máis chuvioso e P a
precipitación total anual por litros). Con este parámetro pódese observar a
repartición das chuvias ao longo do ano, demostrando que o risco de erosión
non depende da cantidade de auga caída, senón da súa distribución temporal,
resultando máis daniña canto máis esporádica pero torrencial sexa (por exemplo,
se toda a auga do ano cae nun mesmo mes, entón páx. = P, co cal Ia = P, e a
agresividade climática será máxima, contabilizándose como o 100% ou a
unidade).
índice de erosión pluvial ®. Defínese como o índice medio anual da erosividade
da chuvia (ou índice EI dividido por 100): R = E*I30/100 (julios*m2*cm/h)
(onde E é a enerxía cinética do trebón e I30 a súa intensidade máxima en
milímetros, por metro cadrado caídos durante trinta minutos). A enerxía cinética
(m*v2/2) liberada por unha gota de auga ao chocar co chan só depende da súa
masa, pois a súa velocidade é invariable, xa que a partir de certa altura todas as
gotas caen a igual velocidade, debido ao efecto de freado orixinado polo seu
rozamento co aire. Por ese motivo, o factor R adóitase calcular de xeito máis
doado a partir da I30, dato rexistrado nas estacións meteorolóxicas.
Erosionabilidade
A erosionabilidade expresa a susceptibilidade do substrato para ser mobilizado. Este
factor depende o tipo de chan (da súa estrutura e da cantidade de materia orgánica que
posúa, xa que a presenza de agregados impide a erosión), da pendente e cobertura
vexetal, resultando útil para elaborar mapas de erosionabilidade a escala local. Os
valores máis utilizados para medilo son:
A inclinación das pendentes (S). Toda pendente superior ao 15% leva consigo
risco de erosión. Para calculala faise a relación, en porcentaxe, da diferenza de
altura (A) existente entre as curvas de nivel e a distancia en metros tomada no
mapa topográfico (D): S = A*100/D.
estado da cuberta vexetal. A partir do calcúlase o índice de protección vexetal
(Ip), cuxo valor é frecuente velo asociado ao da pendente, sendo 1 o factor de
protección máximo. Segundo isto, tamén poderemos calcular o grao de
erosionabilidade a partir da fórmula
Gr =1 - Ip.
Susceptibilidade do terreo. Aínda que esta medida depende tamén da pendente,
adóitase valorar en función da textura, da estrutura e do contido en materia
orgánica. Para o seu cálculo aproximado pódenos servir o índice de resistencia
litolóxica (Ir).
Por outra parte, a desertización é a desaparición da vexetación, e trae por conseguinte a
modificación do chan ocasionada pola acción humana.
A diferenza entre desertización e desertización estriba en que a desertización se emprega
para definir o proceso natural de formación do deserto, mentres que a desertización se
aplica aos procesos de degradación de chans provocados directa ou indirectamente pola
acción humana.
O proceso de desertización foi definido na Conferencia das Nacións Unidas sobre a
Desertización celebrada en Nairobi (1977) e organizada polo Programa das Nacións
Unidas para o Medio (PNUMA) como proceso de degradación ecolóxica polo cal a
terra produtiva perde parte ou a totalidade do seu potencial de produción.
Os procesos que poden dar lugar a situacións de tipo desértico son:
Degradación química. Pode ser de tres tipos: perda de fertilidade por lavado de
nutrientes ou por acidificación, toxicidade ou empobrecemento do chan debido
a elementos contaminantes (chuvia ácida, metais pesados, augas residuais,
contaminación radiactiva, etc.), e por último, a salinización e alcalinización de
chans por acumulación de sales (por exemplo, en zonas de regadío cunha
drenaxe insuficiente ou mala calidade da auga).
Degradación física. Prodúcese perda de estrutura, como no caso de
compactación do chan por emprego de maquinaria pesada ou pola humillación.
Degradación biolóxica. Ten lugar por desaparición de materia orgánica ou por
mineralización do humus que leva á perda de estrutura do chan.
157
Erosión hídrica e eólica. A primeira é o proceso de erosión de maior importancia
no noso país, aínda que a segunda non é nada desdeñable.
Os factores que favorecen a erosión e desertización son:
abandono das terras de cultivo nas zonas rurais pola emigración ou a baixa
produtividade en zonas de grande inclinación.
A eliminación de sebes arbóreas ou arbustivas para a mellora de parcelas de
cultivo e sobrepastoreo gandeiro dalgúns sectores.
Os incendios forestais.
4.5.2. Técnicas de tratamento do solo contaminado
A complexidade que se presenta fronte a un chan contaminado é recuperalo ou
destruílo. Nun principio prevaleceu a última opción, mentres que nos últimos anos se
prestou unha especial atención ás técnicas de recuperación que posibilitan a súa
reutilización.
A problemática da descontaminación dos chans podemos tratala baixo dúas
perspectivas: técnicas de illamento da contaminación e técnicas de descontaminación.
A. Técnicas de illamento
Para evitar que a contaminación se propague dende os chans contaminados, estes poden
ser, almacenados en vertedoiros apropiados ou selados in situ ou destruídos totalmente.
A técnica do selado trata ao chan cun axente que o encapsular e o illa. O chan é
escavado, a zona sélase cun impermeabilizante e redeposítase o chan, para desenvolver
as barreiras de illamento utilizáronse diversas substancias como: o cemento, cal,
plásticos, arxila, etc. O procedemento ten o inconveniente que se poden producir gretas
polas que os contaminantes poden filtrarse.
Noutras ocasións, realízase o illamento directamente sobre os niveis de augas freáticas,
mediante bombeos exhaustivos conséguese deprimir os niveis freáticos para afastalos do
chan e subsolo contaminados. A auga bombeada é tratada para eliminar a súa
contaminación.
B. Técnicas de descontaminación
Técnicas de tratamento “in situ”: Refírese ao tratamento de chans contaminados sen
escavalos nin os sacar do seu lugar. O procedemento in situ é o que require menos
manexo pero a súa aplicación resulta frecuentemente difícil de levar á práctica, dada a
dificultade que representa poñer en íntimo contacto os axentes limpadores coa masa do
chan. A continuación preséntanse os seguintes tratamentos:
Extracción de vapores do chan e aspiración do aire: Considérase un método de
volatilización pasiva para contaminantes volátiles. O chan escávase e vértese
unha fina capa, duns 20 cm, sobre unha superficie impermeable, para favorecer a
volatización, procédese á remoción periódica, por exemplo, mediante o arado.
O rego tamén favorece o proceso xa que a auga disolve os contaminantes e
produce a súa deserción e ao evaporarse arrástraos cara á superficie, ademais, a
humidade acelera a actividade dos microorganismos. Tamén ao estender o chan
auméntase a súa temperatura e exponse á acción dos ventos, co que aumenta a
volatización. En xeral trátase dun proceso moi lento e ten o inconveniente de
que os contaminantes son devoltos directamente á atmosfera, sen sufrir ningunha
depuración, non obstante, en xeral estes compostos devoltos á atmosfera tenden
a degradarse rapidamente. Os hidrocarburos reaccionan doadamente cos radicais
hidroxilo atmosféricos, por outro lado, os disolventes clorados industriais
descompóñense fotolíticamente con gran rapidez por acción das radiacións
ultravioletas. A posible contaminación atmosférica pódese evitar se o chan é
colocado nunhas naves nas se poden recoller os gases para o seu posterior
tratamento (e nas que ademais de controlar as condicións ambientais). A súa
principal vantaxe é o seu baixo presuposto económico.
Figura 4.12. Liñas xerais do proceso de extracción de vapores “in situ” Fonte: Elaboración propia a
partir de E. De Miguel. ITGME.1995.
159
Figura 4.13. Proceso de depuración de un solo por aire.
Fonte: Elaboración propia a partir de E. De Miguel. ITGME.1995.
Enxaugadura do chan "in situ": Inxección dunha solución química para depuralo.
Trátase de depurar o chan mediante a degradación dos contaminantes por
reaccións químicas, frecuentemente, trátase de reaccións de oxidación dos
compostos orgánicos. Como axente oxidante emprégase o osíxeno e a auga
osixenada. É un método útil para: aldehidos, ácidos orgánicos, fenois, cianuros e
praguicidas organoclorados.
Barrenas electrocinéticas: consiste na aplicación dunha corrente de baixa
intensidade que produce a migración iónica entre os electrodos, os
contaminantes flúen dende un electrodo a outro seguindo as liñas do campo
eléctrico. Para favorecer o movemento pódese engadir unha fase acuosa.
Figura 4.14. Representación do proceso de descontaminación de Barrenas electrocinéticas.
Fonte: Elaboración propia a partir de Doménech.1995.
Vitrificación: Realízase un quentamento eléctrico sometendo o chan a altas
temperaturas (1600-2300°C) de modo que se consegue a súa vitrificación co que
se chegan a fundir os materiais do chan, producíndose unha masa vítrea similar á
obsidiana. Durante o proceso hai que controlar a volatilización de numerosos
compostos.
Estabilización e solidificación: Este tratamento realízase mediante un proceso de
mestura con aditivos. Perséguese modificar as características físicas da masa
contaminante, aumentando a súa resistencia e diminuíndo a súa permeabilidade.
Desta forma conséguese diminuír ou anular os fenómenos de lixiviación desa
masa contaminante.
Tratamentos biocorrectivos: Baséanse en degradar substancias contaminantes
mediante a utilización de microorganismos como bacterias, fermentos e fungos.
Técnicas de tratamiento “ex situ”: Necesítase menos tempo, son máis sinxelas de
controlar e aplícanse a unha maior gama de contaminantes, pero require as etapas de
escavación do chan, transporte, tratamento nas plantas depuradoras, devolución e
enterramento. Este proceso esixe maior investimentos pero é máis rápido e con el
conséguense recuperacións máis completas. Os principais tipos de tratamentos
enuméranse a continuación:
Lavado do solo: Combina o emprego de auga con aditivos químicos e un
sistema mecánico de decantación no obxectivo a lavado do solo.
Deserción térmica: Quéntase a terra contaminada a unha temperatura que oscila
entre 90ºC e 540ºC para conseguir así que os contaminantes que posúan un
punto de ebulición baixo pasen a fase de vapor. Desta forma conséguese
separalos para tratalos axeitadamente.
Extracción con disolventes: Utilízase un solvente líquido que ten a capacidade de
disolver outras substancias contaminantes.
Deshaloxenación química: Trátase de retirar os halóxenos dun contaminante
para diminuír a súa perigosidade.
Medidas biocorrectivas: Extráense por escavación os chans contaminados para
proceder ao seu tratamento en superficie.
161
Figura 4.15. Liñas de tratamento nunha Planta de Lavado de solos.
Fonte: Elaboración propia a partir de E. De Miguel García ITGME 1995.
Os maiores cambios danse pola expansión das zonas urbanas, dos polígonos industriais e
infraestruturas (ferrocarrís, estradas, etc.), tamén son producidos por actividades
produtivas como extracción de materiais en canteiras, graveiras e minas. Os encoros
supoñen outra grande ocupación do chan.
4.5.3. Medidas de conservación dos solos
É necesario adoitar medidas preventivas co que respecta a:
Mellora e recuperación de solos agrícolas
A rotación ou alternancia de cultivos diferentes facilita a recuperación dos terreos nos
seus carácteres físicos e bioquímicos. Os cultivos deberán recuperar o nitróxeno e a
materia orgánica á que contribúen as emendas orgánicas (esterco, compost, etc.) ao
mesmo tempo que incorporan nutrientes ao terreo.
Control da erosión en función do tipo de terreo
Os secaños de campiñas onduladas e abas e o trazado dos sucos debe seguir as curvas de
nivel e aplicaranse medios de protección (cultivos en faixas separadas ou proteccións de
matogueira). Débese manter as sebes arbóreas e arbustivas nos lindes das parcelas de
cultivo, non alterar as canles naturais de escorrentía e evitar que os sucos de erosión
como estacada, sebes vexetais, muros, etc.
Os terreos de pendente alta, que teñen pouca produtividade e non deben de ser
destinados á agricultura, deben ser abandonados e fomentar usos alternativos como
pastos ou repoboacións forestais.
A vexetación das ribeiras, regueiros e ríos débese protexer xa que permiten suxeitar o
chan das marxes e diminuír a erosión e posibles inundacións.
Regulación dos usos do solo
Os vertedoiros ou outras instalacións descontaminadoras ou de almacenamento de
residuos situaranse en terreos impermeables que non teñan riscos de deslizamentos ou
afundimentos, estarán afastados na altura dos acuíferos subterráneos e en superficie de
canles e poboacións.
Os efectos das actividades mineiras (cambio de relevo e destrución dos chans) serán
evitados mediante o abasto temporal e coidado da terra de calidade existentes sobre as
zonas de escavación para empregalas como novo chan unha vez restauradas as formas
alteradas.
Os terreos urbanos situaranse onde o terreo sexa de pouca calidade agrícola ou de
interese ecolóxico, sancionando as urbanizacións ilegais e obrigando a restituír os
mesmo ao seu uso primitivo.
4.6. Problemática ambiental en Galicia: perspectivas e
tendencias
En Galicia, pola súa peculiar situación xeográfica e económica, aínda goza dun
medioambiente non demasiado agredido, aínda que con exemplos concretos sangrantes.
O seu gran potencial, a madeira, é un recurso moi solicitado, polo que haberá que vixiar
de preto os movementos dos seus interesados. Cre que é moi necesaria a concienciación
ambiental no sector turístico, en auxe e con ganas de facer diñeiro rápido.
163
O escaso tecido industrial galego está dominado pola PEME (Pequena e Mediana
Empresa), con non demasiados recursos económicos e pouco sensibilizada coa
problemática ambiental.
A industria pesada, centrada practicamente no sector naval, estaleiros de Ferrol e Vigo,
encóntrase nun estado de crise, polo que se entende que o Medio non figure na súa lista
de prioridades.
Noutros sectores produtivos xa houbo accións concretas por exemplo, na pesca de
baixura regulamentouse o paro biolóxico, medida antipopular, que xerou moita
crispación no sector mariñeiro, máxima, cando se acababan de perder os caladoiros de
Namibia e Sudáfrica.
Na Comunidade Galega desenvolveuse recentemente o "Plan Galego de RSU" o cal
prevé a construción de varias plantas de incineración-recuperación, que darán servizo
aos principais municipios da rexión.
En canto ás vantaxes do proceso de incineración pódense sinalar as seguintes:
1. Prolonga a vida dos vertedoiros, atrasando a súa ampliación ou a construción
doutros.
2. Abre novos mercados a empresas construtoras e de mantemento.
3. Pode aproveitarse a enerxía producida.
4. Non impide outras formas de tratamento dos RSU, como a compostaxe.
5. Non prexudica os intereses doutras actividades económicas relacionadas coa
produción de lixos.
6. capital é público na maioría dos casos.
Pola contra, algúns sectores sociais presentan a seguinte lista de desvantaxes sobre o
proceso:
1. Non evitan o vertedoiro e estes pasan a conter outros residuos máis tóxicos que
os de partida.
2. Son un novo custo na xestión de residuos sen crear ningún valor engadido.
3. beneficio económico asociado á enerxía que se obtén sempre é menor que o
obtido polo reciclado dos materiais.
4. Impide a implantación de estratexias de recollida selectiva para a posterior
reciclaxe.
5. Non limita a dilapidación de recursos naturais orixinados por actividades
xeradoras de gran volume de residuos.
6. Non son beneficiosas para a comunidade, crea poucos postos de traballo e son
bastante caras.
Por outro lado, a saturación dos vertedoiros existentes e a necesidade de buscar novas
localizacións está a provocar certas dificultades de situación aos concellos afectados,
polo que se están a levar a cabo iniciativas como a separación en orixe dos residuos,
pero a súa implantación nos concellos non presenta o mesmo éxito, sendo o principal
problema a falta de información ao cidadán. O cidadán da pé encóntrase cuns
colectores que non sabe, de antemán, a súa utilidade, e cando finalmente se informa lle
é indiferente ao non lle proporcionar beneficio ningún (de novo a necesidade da
conciencia ambiental).
Tamén se está a intentar poñer cota á urbanización indiscriminada do litoral,
especialmente do situado en centros turísticos (Sanxenxo, ou Grove, A Toxa, etc.).
A política de transporte na Comunidade é unha extrapolación da existente a nivel
estatal con algúns matices. En primeiro lugar deuse preferencia ao transporte privado
por estrada en detrimento doutros medios como o ferrocarril ao que paulatinamente
van desmantelando por ser as súas liñas pouco rendibles.
Pola contra, a infraestrutura viaria estase a ampliar considerablemente (Plan Galego de
Autovías), pero esta desenvólvese sen atender a valores ecolóxicos, agredindo á paisaxe
e á fauna e flora, e o que é peor, utilizándoa como arma política que pretende xustificar
o dinamismo e a preocupación do estamento político para coa súa rexión. Así, xa non
as redes primarias, senón as secundarias e mesmo as terciarias cruzan paraxes dun alto
valor paisaxístico.
O éxodo masivo, dende o campo facía as cidades na España da última metade de
século, deixou tras de se un sector primario empobrecido, que non ofrece alicientes
claros ás novas xeracións. Como resultado, moitos pobos despoboáronse, subsisten
cunha poboación envellecida, terras antano produtivas áchanse en moitos casos
abandonadas ou infraexplotadas e a infraestrutura necesaria para volver traballalas sáese
das posibilidades económicas de moitas destas familias.
Deste breve bosquexo da situación do campo é doado destacar que, efectivamente, a
reforestación de gran parte destas terras, ademais do impulso económico que podería
165
supoñer para que os mozos se animasen a emprender iniciativas no ámbito agrícola,
sería unha garantía de tipo ecolóxico para as xeracións vindeiras.
Plans deste tipo esixen unha estratexia informativa contundente que evite moitos dos
erros que se están a cometer hoxe en día, reforestar indiscriminadamente con especies
foráneas, que á parte do perigo que supoñen, están a destruír o patrimonio forestal
autóctono, de crecemento lento pero de moito maior valor ecolóxico e económico
(aciñeira, nogueira, carballo e castaño fundamentalmente).
O Sector da Madeira, tanto o primario coma o secundario, encontra deste xeito, as
condicións tanto económicas coma políticas ideais para gozar dun posto de privilexio na
economía rexional. A unión de ambos os dous fenómenos producen curiosas tensións
ou contraforzas; por un lado, resulta evidente a necesidade de repoñer e mesmo
aumentar a masa forestal destruída, pero por outro, os grupos de presión queren que
este repoboación se realice atendendo principalmente aos seus intereses, isto é, con
variedades que teñan un valor de mercado baixo e que poidan atender a demanda nun
prazo razoable de tempo.
O galego medio, usufructuario en moitos casos da súa propia cota de monte, carece da
formación e concienciación necesarias para percibir a potencialidade dunha xestión
forestal correcta e ben planeada. Busca a rendibilidade a prazo medio entrando así no
xogo da empresas transformadoras.
5 A paisaxe 5.1. Introdución 5.2 Configuración da paisaxe 5.2.1. Factores físicos 5.2.2. Factores bióticos 5.2.3. Axentes modeladores
5.2.4. Factores antrópico 5.3. Clasificación das paisaxes 5.3.1. Paisaxes urbanas
5.3.2. Paisaxes rurais 5.3.3. Paisaxes naturais
5.4. Tipos de elementos paisaxísticos 5.4.1. Tipoloxía de manchas e corredores 5.4.2. Conectividade 5.4.3. Fragmentación
167
5.1. Introdución
Dar unha definición concreta de paisaxe non resulta tarefa doada. A diversidade de
campos nos que se emprega esta palabra, complica que se lle poida asignar unha
significación concreta que acolla todos os seus sentidos e matices. A súa orixe
etimolóxica encóntrase na voz latina pagus, que significa país, referíndose a un lugar ou
sector territorial.
No século XV xorde en Holanda unha escola de pintura encabezada por Albert Dürer.
Este autodefinir se como pintor paisaxista cando falaba dos seus cadros nos que se
representaba un fragmento de terra firme, destinando ás estampas con mar o termo de
"mariñas". A partir de aquí, xa cunha gran carga estética, este vocábulo foi adquirindo,
progresivamente, máis aplicacións, variando e ampliando o seu significado.
Na actualidade, podemos encontrarnos a palabra paisaxe en diversos campos do
coñecemento como a ecoloxía, economía, enxeñaría, xeografía, xeoloxía, xardinaría,
urbanismo, etc.
No dicionario da Real Academia da Lingua Española veñen recollidas tres definicións
distintas para paisaxe:
169
1. Extensión de terreo que se ve dende un sitio.
2. Extensión de terreo considerada no seu aspecto máis artístico.
3. Pintura ou debuxo que representa certa extensión de terreo.
No ano 2000, o día 20 de Outubro, a Convención Europea da Paisaxe, creada dentro
da Unión Europea dá a seguinte definición:
"Por "paisaxe" entenderase calquera parte do territorio tal como a percibe a poboación,
cuxo carácter sexa o resultado da acción e a interacción de factores naturais e/ou
humanos e das súas interrelacións. "
É importante engadir a esta definición a concepción da paisaxe como recurso natural,
como ben vén indicado na citada Convención, e que como tal, se debe xestionar
racionalmente. Isto significa que non debe ser sobreexplotado, asegurándose así, a súa
pervivencia no tempo, para o desfrute deste polas xeracións futuras.
Os conceptos aquí desenvolvidos, seguen as directrices indicadas pola Unión Europea na
citada Convención Europea da Paisaxe, cuxo texto pode consultarse nos Anexos do
presente manual.
5.2. Configuración da paisaxe
Para o estudo da paisaxe, pódense diferenciar catro tipos de factores que determinan a
súa estrutura e aspecto. Estes catro axentes trátanse independentemente doutros
aspectos sociais e culturais que tamén teñen unha grande importancia á hora de valorar
e caracterizar as distintas paisaxes.
1. Factores físicos
2. Factores bióticos
3. Axentes modeladores
4. Factores antrópicos
Figura 5.1. Esquema configuración paisaxe
Fonte: Elaboración propia
5.2.1. Factores físicos
A forma xeral das paisaxes depende da orografía do terreo. O deseño desta procede dos
movementos das placas tectónicas da codia terrestre ao longo dos tempos. Así, os
distintos accidentes xeográficos xurdiron dos choques entre estas placas, e son os que
definen, en maior medida, as formas predominantes na paisaxe, cos seus horizontes e os
seus perfís, a súa morfoloxía, orientación, pendentes, altitude, etc.
Outro elemento moi importante da paisaxe é o tipo de chan. Este ten unha importancia
crucial á hora de determinar ou acoutar o tipo de vexetación que se poderá desenvolver
sobre el.
O tipo de chan depende da rocha nai, de cuxa degradación se xera. As rochas divídense
en tres grupos principais, segundo os procesos que deron lugar á súa formación, en
ígneas, metamórficas e sedimentarias.
As rochas ígneas derivan da solidificación dos materiais fluídos subxacentes á codia
terrestre. O endurecemento do magma prodúcese cando, debido a forzas internas,
ascenden ata capas superiores onde a temperatura e/ou presión son menores.
Pódese falar de rochas ígneas intrusivas, cando esta solidificación non se produce en
contacto co exterior, dando lugar a rochas de consistencia dura, resistentes e pouco
permeables, como granitos, diorita, peridotita, etc.
171
As rochas ígneas extrusivas, pola contra, solidifícanse cando o magma xermola ata a
superficie terrestre, xa sexa a través dunha greta, ou dunha cheminea. Son as que se
producen tras as erupcións volcánicas ou as coadas de lava.
As rochas sedimentarias, proceden da deposición de materiais particulado. Estes
elementos, en principio soltos, vanse endurecendo e compactando. Pódense separar
segundo a súa orixe estea na meteorización doutras rochas, ou en materiais orgánicos e
químicos.
Entre as primeiras as máis importantes son as detríticas e as clásticas que dan lugar a
pedras de gra, lutitas ou arxilas. Entre as de orixe orgánica ou química temos o carbón,
o xeso, o cal, etc.
Finalmente, as rochas metamórficas xorden da alteración das condicións de temperatura
e presión ás que están sometidas rochas dos outros tipos. Estas variacións, provocan o
reordenamento interno das súas estruturas, dando materiais de gran dureza como
lousas, xistos ou cuarcitas.
Coñecendo isto, a paisaxe pódese clasificar atendendo ao estrato rochoso, o cal
determina para o territorio español cinco tipos básicos:
Paisaxes graníticas. Divídense en planos orixinando diáclases de forma prismática
que se erosionan para dar lugar a formas redondeadas.
Paisaxes de pedras de gra, cuarcitas e conglomerados. Teñen unha menor
representación.
Paisaxes de calcarias. Estrutúranse en capas, dando lugar a dúas formas xerais en
función de se a orientación destes planos é vertical ou horizontal. Se a
estratificación é vertical aparecen montañas moi escarpadas, de grandes paredes
e cumios agudos. Se é horizontal aparecen as formas chamadas de "moa" ou
"mesa".
Paisaxes de lousas. De formas suaves e redondeadas.
Paisaxes de arxilas e margas. Ao ser de orixe sedimentaria, aparecerá como
grandes chairas e pradarías.
5.2.2 Factores bióticos
Sobre a armazón determinada polos compoñentes xeolóxicos, vanse ir situando os
distintos elementos vivos que complementan a paisaxe.
A vexetación é un dos compoñentes máis importantes á hora de categorizar as paisaxes.
A súa distribución e aparencia están moi condicionadas polas características orográficas
do territorio e polo tipo de chan, así como polas condicións climáticas da zona.
É o substrato que dá acubillo á fauna, ademais de ser un recurso natural moi importante
para o ser humano. Tamén hai que ter en conta que a presenza e tipos de vexetación
inflúen na capacidade de actuación sobre o chan dos distintos axentes modeladores,
ademais de poder meteorizar ela mesma o chan mediante exsudados radiculares ou por
efectos mecánicos.
A sinfitosociología é a rama da ciencia que se encarga da caracterización das paisaxes a
partir das asociacións vexetais presentes e potenciais. Para iso ten en conta os diferentes
tipos de formacións climácico para un ámbito dado. A vexetación climácico
correspóndese con aquela que se establece definitivamente nun lugar determinado, tras
a sucesión progresiva de distintas etapas de colonización.
As asociacións vexetais adóitanse nomear polas especies que dominan no seu estrato
arbóreo, arbustivo e/ou herbáceo. Non adoitan aparecer individualmente, senón que
aparecen formando mosaicos de límites non moi claramente definidos, dando unha
maior variedade cromática e de formas.
As especies vexetais non se adoitan percibir individualmente, senón como conxuntos de
masas máis ou menos continuas constituídas por agrupacións de individuos, onde é
importante, á hora da súa valoración, a súa riqueza cromática, a súa estacionalidade,
floración, ciclos vexetativos (bianual, anual, etc.), as súas formas (arbustos, árbores,
herbas), etc.
A fauna tamén se pode considerar un elemento máis da paisaxe. En moitas ocasións, a
atracción dunha paisaxe deriva da posibilidade de avistar nel, certas especies animais. A
dificultade da súa visualización, debido á súa mobilidade, diminúe moito a súa
importancia cando se determina as características dunha paisaxe, aínda así, a súa
presenza achégalle vida e versatilidade, ademais de constituír un elemento fundamental
no funcionamento deste.
173
Destacan sobre todo pola súa importancia como reclamos, os grandes mamíferos, as
aves mariñas e as rapazas.
5.2.3 Axentes modeladores
Enténdese por axentes modeladores a aqueles elementos naturais capaces de modificar
algún compoñente da paisaxe. Os axentes modeladores actuarán erosionando o
substrato rochoso, así como delimitando e en parte determinando as formacións
vexetais presentes. Estúdase:
1. A auga.
2. xeo.
3. A ondada.
4. vento.
5. A auga
A maioría da auga procedente da precipitación do vapor acumulado nas nubes,
conxélase rapidamente, cae sobre augas mariñas, ou vólvese evaporar ao pouco tempo.
O resto das augas, corren pola superficie terrestre ata alcanzar canles fluviais, ou o mar;
ou infíltranse a través do chan almacenándose en mananciais subterráneos.
Pódese estudar a influencia da auga sobre as paisaxes dende tres puntos de vista
distintos: Segundo a súa capacidade química disolvente, como axente erosivo mecánico,
ou como recurso para animais e plantas.
A auga como disolvente universal actúa sobre os minerais, particulándolos ela mesma,
ou preparándoos para a actuación doutro axentes erosivos. Segundo sexa o tipo de
substrato, a influencia da auga será maior ou menor. É o principal axente determinante
nalgúns chans como os graníticos ou calcarios.
En chans calcarios (tamén en chans de mármore, dioritas, halita ou de xeso), a auga é o
elemento desencadeante e provocador dos procesos kársticos. O poder disolvente da
auga sobre estes minerais provoca a súa meteorización química progresiva, o que leva
consigo a aparición de estruturas características.
A auga tanto ao se infiltrar, coma ao discorrer por cursos subterráneos, disolve
lentamente os distintos minerais que forman parte dos tipos de chans xa nomeados,
determinando, co paso do tempo, formas características de paisaxes kársticos como:
dolinas, sumidoiros ou cavernas.
As cavernas con presenza de estalactitas e estalagmitas orixínanse mediante este tipo de
procesos. A evolución destas grutas culmina co seu derrubamento e a aparición das
características dolinas.
A meteorización de rochas graníticas por parte da auga, maniféstase sobre as arestas das
diáclases, que se suavizan progresivamente, dando lugar ás formas redondeadas que
caracterizan a este tipo de paisaxes.
Os cursos naturais de auga, como ríos, regatos ou regueiros, se van formando e
modificando co paso do tempo, segundo o seu propio discorrer vai alterando
paulatinamente os bordos e direccións destes.
A acción erosiva da auga adoita ser máis ou menos continua, segundo o seu fluír natural
ao longo do terreo, aínda que tamén pode producir alteracións máis drásticas cando se
dan eventos catastróficos, como avenidas ou desbordamentos das súas canles naturais.
O terceiro xeito, na que a auga determina o aspecto da paisaxe, débese á súa condición
de recurso indispensable para a proliferación da vida. O desenvolvemento da
vexetación está directamente influenciado pola cantidade de auga presente. É evidente
que o aspecto dunha zona húmida difire moito dunha rexión árida ou dun chan
permanentemente encharcado.
O xeo
Cando a auga penetra entre as gretas presentes nas rochas, a súa posterior conxelación,
produce a súa dilatación, provocando a fragmentación in situ destas. Isto, ademais de
producir a separación de bloques de pedra de distintos tamaños, tamén favorece a
actuación posterior por parte doutros axentes erosivos.
Non obstante, a maior importancia do xeo como axente erosivo, non se debe á súa
acción como cuña nas fendas, senón á acción dos glaciares.
Os glaciares modifican o terreo tanto por procesos erosivos coma de deposición. O
poder erosivo dos glaciares é moito máis agresivo que o dos ríos, arrancando penas de
gran tamaño (ata 10 m), que son arrastrados cara a abaixo seguindo o movemento do
xeo. Segundo a fronte do glaciar descende en altitude, aumenta a temperatura do
175
ambiente, o que leva consigo a fusión do xeo en auga, que escorre sen arrastrar as
rochas, que quedarán depositadas en moreas.
Cando se remata o lento desxeo dos glaciares, pódense observar os seus típicos vales en
forma de OU (en contraste cos vales de de ríos en forma de V), que adoitan acoller
pequenos lagos.
A ondada
Este, xunto co vento, é o principal elemento modelador das paisaxes litorais. Actúa
tanto mediante procesos químicos (como auga que é) como mecánicos.
A ondada actúa sobre as rochas das costas premendo o aire contido entre as súas gretas,
que se expande tras a retirada da auga. Así, vanse fragmentando en cubos que
posteriormente son esmiuzados en pequenas partículas, que serán arrastradas e
posteriormente depositadas polo mar. Este efecto provoca a retracción progresiva das
costas e a formación de acantilados.
Por outra parte o mar, debido á súa dinámica determinada polas mareas, conforma
litorais deposicionales, como praias ou dunares costeiros, que lle gañan terreo
paulatinamente, aumentando a superficie terrestre.
As salpicaduras da ondada tamén inflúen sobre a vexetación presente nas costas, sendo
un factor limitante para o establecemento das plantas non adaptadas a estas condicións.
O vento
Os seus efectos tamén se deben ás súas distintas capacidades para erosionar o substrato
rochoso, e para actuar como transportador de pequenas partículas para a súa posterior
deposición. A isto, habería que sumárselle a capacidade do vento para actuar de axente
limitante para a instalación e desenvolvemento da vexetación, ademais de provocar
grandes perturbacións cando aparece en forma de furacáns, tifóns ou tornados.
O vento, sobre todo en áreas despexadas de vexetación, arrastra certa cantidade de
pequenas partículas de tamaño silt, que ao golpear coas rochas, producen a abrasión
destas. Debido á diferente composición dos estratos mineralóxicos, a erosión, en moitas
ocasións non é regular, aparecendo formas de distinta factura como os alvéolos ou
estruturas funxiforme.
A outra acción modeladora por parte do vento débese a procesos de arrastre de
partículas e deposición. Isto dá lugar á aparición de sistemas dunares e dos loess. A
incidencia de todos estes axentes modeladores está moi influenciada polas condicións
climáticas do terreo, tanto actuais coma pasadas.
Os dous compoñentes climáticos máis importantes son a temperatura e a precipitación.
A maior temperatura favorece que todos os procesos químicos se aceleren. A
precipitación actúa como axente erosivo directo xa estudado.
5.2.4 Factores antrópicos
A acción humana é o maior axente modificador da paisaxe. Salvo mínimas paraxes
virxes, nos que o home non penetrou ao longo da súa historia, a superficie terrestre foi
modificada en maior ou menor medida por diferentes accións antrópicas.
Hai que entender que o home, ao igual que o resto dos animais ou que as plantas, é un
elemento máis da paisaxe, e que as súas actuacións non son negativas porque si, só que
deben racionalizarse, para que os efectos que delas se deriven non sexan indesexables,
ou teñan o menor efecto posible sobre ámbitos, que polas súas características
particulares, se consideren de necesaria preservación.
A acción humana gañou en incidencia sobre o medio a medida que a poboación
aumentou, e produciuse un maior desenvolvemento industrial. As necesidades crecentes
da sociedade moderna, obrigan a construción de máis e maiores infraestruturas, ademais
dunha maior explotación dos recursos naturais. A paisaxe, como recurso natural,
ademais de como fonte doutros recursos, foi un dos focos de actuación e de alteración
do progreso humano.
As alteracións da acción humana producen unha progresiva uniformización e
ordenación da paisaxe, modificando as súas estruturas típicas en diferentes graos. Para o
seu estudo, divídense as actividades nas seguintes categorías:
1. Agrícolas.
2. Urbanas.
3. Industriais.
177
4. Turísticas.
5. Obras públicas.
Actividades agrícolas
A partir do século XIX, debido á sistemática mecanización dos traballos agrícolas,
encirrados polas maiores demandas da poboación crecente, a paisaxe viuse modificada a
maior velocidade polas actividades agrícolas do que se vira nos séculos anteriores.
As paisaxes rurais aproxímanse máis no seu aspecto ao existente antes da proliferación
das explotacións agrícolas que os urbanos ou industriais. En moitas ocasións, a existencia
de actividades agrícolas pode ser perfectamente compatible coa conservación de
ámbitos naturais, non sendo perceptibles as pegadas da actividade humana.
Isto tende a cambiar debido ás demandas da sociedade moderna, tendéndose a unha
maior organización que aumente a eficiencia, aínda que iso supoña a alteración dos
aspectos visuais de entórnoos.
Actividades urbanas
A proliferación de edificios e estruturas paralelas, leva consigo inmediatamente, á
alteración case total do aspecto natural do lugar no que se erixan esas construcións. O
desenvolvemento urbanístico prodúcese oscilando entre dous polos opostos: As grandes
urbes e os edificios individuais.
O primeiro tipo, supón a aparición de edificios de gran tamaño e de formas xeométricas
simples, que producen un grande impacto visual na zona onde se erixen, pero
ocupando para iso menores extensións de terra.
O segundo tipo, en principio, supón un impacto inferior, debido ao menor tamaño e
ocupación dos edificios; pero, por outra parte, débese ocupar un maior espazo para
acoller á mesma cantidade de persoas. Adoitan ser construcións enfocadas,
precisamente, ao desfrute do medio natural, aínda que para iso, unha vez prosegue o
aumento no número de edificacións no medio, deteriórese este tanto, que xa non se
poidan apreciar as características naturais previas.
Hai outros problemas que derivan das actividades urbanas, como poden ser a alteración
de cursos fluviais naturais e do sistema de drenaxe, modificación da orografía do terreo,
que tende a achandarse; destrución de chans potencialmente bos para a agricultura;
diminución da biodiversidade, aumento da contaminación, impactos por difusión, etc.
Actividades industriais
O desenvolvemento da industria normalmente prodúcese en zonas estratéxicas
axeitadas, xa sexa pola proximidade das materias primas necesarias, ou pola súa
posición estratéxica de cara á recepción e ao envío de mercadorías.
En moitas ocasións non duran moito tempo, como pode ser en industrias extractivas,
cuxo cesamento é obrigado polo consumo das materias primas, ou polo
desenvolvemento de novas tecnoloxías que deixan obsoletas as instalacións.
A ocupación industrial do territorio arrastra case sempre impactos derivados debidos á
contaminación, creación de infraestruturas de comunicación, acumulación de residuos,
etc.
Actividades turísticas
A paisaxe xoga en moitas ocasións un papel predominante á hora de ser escollidos os
destinos turísticos. O coidado e a correcta xestión de ámbitos atractivos, é entón, crucial
para que actúen como elemento atractor do turismo e con el os fortes ingresos
asociados.
O turismo necesita instalacións axeitadas para ser atendido en boas condicións. Isto,
sumado aos impactos por contaminación e difusión, poden ser, en ocasións, negativos
para a conservación de certas paisaxes especialmente interesantes.
Sempre que o turismo se desenvolva dun modo racional, e non se supere a capacidade
de acollida de visitas e actividades dun ámbito dado, é beneficioso para a conservación
da paisaxe, xa que supón a entrada de ingresos cos que compensar o non
desenvolvemento doutras actividades produtivas, que supuxesen a deterioración do
medio.
179
Obras públicas
Con obras públicas enténdense aquelas infraestruturas creadas para cubrir necesidades
humanas de comunicación e transporte. O aumento de mobilidade de ser humano
segundo se foron mellorando os sistemas de transporte, supuxo a aparición dunha densa
rede de infraestruturas asociadas.
Estas obras poden ser continuas, como grandes estradas ou tendidos eléctricos, ou
puntuais como aeroportos, e supoñen un impacto polo mero feito da súa presenza.
5.3. Clasificación das paisaxes
Pódese realizar a clasificación das paisaxes atendendo a multitude de factores distintos,
xa sexa pola súa calidade, polo tipo de formacións vexetais que presente, pola súa
accidentalidade, etc.
Unha clasificación posible é a baseada na maior ou menor intervención e presenza
humana. Unha categorización deste tipo, ao igual que calquera outra, se realiza para un
lugar determinado e nun tempo dado, sen que isto sexa permanente, pois as paisaxes
non son sistemas estáticos, senón dinámicos e evolucionan co tempo. Así se separan en:
1. Paisaxes urbanos
2. Paisaxes rurais
3. Paisaxes naturais
5.3.1 Paisaxes urbanos
As paisaxes urbanas teñen unha claro predominio de elementos antrópicos, e na maioría
das ocasións, apenas son perceptibles os elementos naturais propios do lugar antes do
comezo da construción de edificios e infraestruturas.
A situación destas paisaxes non se produce aleatoriamente, senón que responde a
criterios que dependen fundamentalmente da situación e da localización.
A localización refírese ás condicións orográficas particulares nas que se sitúan as cidades.
Estas deben ter unhas condicións axeitadas para o crecemento e desenvolvemento.
As condicións que determinan a localización non son as mesmas para cada zona nin
para cada época; unha cidade que se orixinase cunha función eminentemente comercial,
estará situada nun lugar que permita unha boa saída e entrada de produtos, para poder
satisfacer e manter as relacións comerciais. Pola contra, unha cidade nunha zona
historicamente de alta conflitividade, situarase en zonas escarpadas ou de difícil acceso,
para poder defenderse de inimigos e invasores. A localización determina en boa medida
o desenvolvemento urbano posterior, podendo ser un freo ao crecemento por falta de
terreos edificables.
Unha clasificación posible é a baseada na maior ou menor intervención e presenza
humana. Unha categorización deste tipo, ao igual que calquera outra, se realiza para un
lugar determinado e nun tempo dado, sen que isto sexa permanente, pois as paisaxes
non son sistemas estáticos, senón dinámicos e evolucionan co tempo. Así se separan en:
A situación refírese á localización da urbe a un plano maior. É a que determina as
posibilidades e facilidades de comunicación e de intercambio de mercadorías con outros
espazos urbanos, centros de produción ou de distribución próximos.
O espazo urbano, está caracterizado primordialmente polos seus edificios; a súa
arquitectura, tamaño, materiais e distribución espacial. Os plans de desenvolvemento
urbanístico modernos fan cada vez máis fincapé na necesidade dun crecemento racional
así como a unha maior atención a aspectos estéticos e de ordenación, evitándose a
estandarización de formas e materiais.
5.3.2 Paisaxes rurais
A incidencia das accións antrópicas nas paisaxes rurais non é tan acusada como nos
urbanos. Están condicionados pola actividade humana pero seguen tendo unha
predominancia de elementos naturais. As paisaxes rurais adóitanse identificar co campo
agrícola, con poboacións de baixa densidade, e explotación extensiva do chan.
Dentro dos ámbitos rurais distínguese entre: paisaxe rural propiamente dita, paisaxe
agrícola, e paisaxe agraria. Estes tres conceptos adoitan empregarse indistintamente,
aínda que non se refiren ao mesmo.
O agrícola refírese ao que abrangue unicamente os terreos dedicados á agricultura. O
agrario ademais, comprende as áreas destinadas á gandaría e á selvicultura. A paisaxe
181
rural comprende o anterior, máis o ámbito natural onde se enmarcan, e xunto coas
infraestruturas e edificios.
As características que definen cada paisaxe rural dependen de distintos factores, que se
poden resumir nos que seguen:
Condicións fisiográficas do ámbito (orientación, pendentes, tipos de chans, etc.).
Clima da zona.
Tipos de cultivos (secaño, regadío, baixo plástico, forestal, devesas, etc.).
Réxime de propiedade da terra (minifundio, latifundio, comunal, público, etc.).
Características das parcelas (abertas, pechadas, formas máis ou menos
xeométricas, etc.).
Hábitats que alberga.
Instalacións agrícolas presentes (celeiros, hórreos, secadoiros, cortes, etc.).
Distribución da poboación (dispersa, concentrada, contaxiosa, etc.).
Métodos de explotación (intensiva, extensiva, de subsistencia, etc.).
Infraestruturas e redes de comunicación.
Outros aspectos socioculturais.
5.3.3 Paisaxes naturais
Por paisaxes naturais enténdense aqueles que teñen un claro predominio de elementos
naturais, e nos que a presenza humana non deixou pegadas visibles ou destacadas.
Na actualidade, case non existen espazos naturais virxes, co que para a súa definición,
temos que asumir a presenza humana. Ademais, débese entender, que o ser humano é
un elemento máis da natureza, e como tal, non pode ser excluído arbitrariamente desta.
Adóitanse definir a partir de trazos xenéricos que dependen fundamentalmente do tipo
de ecosistemas que acollan. Estes dependen á súa vez das condicións fisiográficas e
climáticas, tanto pasadas como presentes.
A clasificación típica de paisaxes naturais é a seguinte:
Bosque caducifolio: Formacións dominadas por especies arbóreas de folla
caduca. Adoitan ter unha gran diversidade tanto faunística coma vexetal. Dáse
en áreas de clima morno con veráns calorosos e invernos fríos. As chuvias
distribúense estacionalmente, podendo darse predominantemente en verán, ou
ben no inverno.
Bosque ecuatorial ou selva virxe: Bosques de gran porte e gran riqueza de
especies, tanto vexetais coma animais. Sitúanse nunha franxa á altura do ecuador
e limitada polos trópicos. O clima é cálido e as precipitacións abundantes todo o
ano.
Bosque mediterráneo: Espazos caracterizados polo dominio de especies arbóreas
de folla perenne adaptadas a climas de veráns secos e calorosos e invernos
mornos e pouco chuviosos. Entre a riqueza faunística, con gran presenza de aves
e mamíferos, destaca a gran diversidade de insectos e réptiles.
Desertos cálidos: Vexetación moi escasa e dispersa constituída por especies
xerófitas. A fauna tamén é pobre e adaptada ás condicións extremas propias
destas paraxes. As precipitacións nestas áreas son moi escasas ao longo de todo o
ano, e as temperaturas sofren variacións diarias moi bruscas, pasando de ser moi
elevadas durante o día, aos fríos nocturnos.
Desertos xeados: Son tamén zonas moi pouco poboadas onde o clima
predominante é extremadamente frío ao longo do ano. Preséntanse en zonas de
moi alta montaña e nos círculos polares. Nestes últimos, a vexetación é
practicamente inexistente, estando a fauna presente moi adaptada ás condicións
extremas e sustentadas pola produción primaria mariña.
Pradaría: A vexetación predominante neste tipo de formacións está composta
por gramíneas, aínda que tamén aparecen arbustos e árbores dispersas. A fauna
varía moito dependendo do lugar xeográfico do que se trate. Os grandes
mamíferos son típicos destas paisaxes. Son formacións de latitudes intermedias e
de localización moi separada, podendo distinguirse dentro delas á estepa rusa, a
sabana africana, ou a pampa arxentina.
A tundra: Situada na zona circumpolar, o seu clima é moi frío o que provoca
que os seus chans estean xeados practicamente todo o ano. Isto sumado a que as
precipitacións son escasas, só permite a proliferación de mofos e líquenes.
A taiga: Formacións boscosas dominadas por coníferas, que se sitúan
meridionalmente á tundra. A fauna non é especialmente variada e aseméllase á
da tundra, pero de tamaño corporal menor, ao ser climas menos fríos.
As paisaxes con presenza de masas de augas non veñen recollidas na clasificación
anterior. Os lagos e ríos insírense normalmente dentro de ámbitos dos tipos anteriores,
enriquecéndoos. Adoitan levar asociadas formacións vexetais chamadas de ribeira, que
183
se caracterizan por estar configuradas por especies vexetais propias, as cales, necesitan
grandes achegas hídricas, e actúan á súa vez como soporte e refuxio para novas especies
animais, dando unha maior diversidade á área no que se sitúan.
As paisaxes mariñas están determinadas pola influencia e modelaxe da ondada. Son
paisaxes en constante cambio debido á gran presión erosiva á que están sometidos,
aparecendo zonas de crecemento, debido á sedimentación mariña e zonas de
decrecemento pola erosión, coa aparición de acantilados.
Tamén existen outros ecosistemas acuáticos como poden ser os pantanos ou esteiros,
que en función do tamaño que teñan poden constituír unidades de paisaxe únicas, que
dominen todo o campo visible.
5.4. Tipos de elementos paisaxísticos
Normalmente adóitanse definir tres compoñentes fundamentais da paisaxe. Son os
elementos que determinan o patrón interno de composición dos diferentes ámbitos.
Estes tres compoñentes son:
Matriz: É o elemento dominante que engloba os outros dous. Ocupa a maior
parte da superficie polo que xoga un papel predominante no funcionamento da
paisaxe.
Manchas: Son áreas integradas dentro da matriz que teñen unha forma non
lineal e que posúen unhas características propias que as diferencian do resto do
dominio onde se encontran.
Corredores: Son superficies de forma máis ou menos estiradas ou lineais e que se
diferencian do espazo que os rodean. Actúan como elementos de unión entre
outros compoñentes da paisaxe.
As distintas manchas presentes configuran o mosaico da paisaxe. Estúdase nelas a súa
composición interna, que vén determinada polo tipo de elementos e estruturas
presentes (vexetación, elementos antrópicos, roquedos, etc.). Outras características
importantes son o seu tamaño, tanto individualmente, coma en relación a outras
manchas próximas; ou a distancia á que se encontran ou a súa regularidade de
distribución.
Figura 5.2. Mosaico.
Fonte: Elaboración propia
Tamén resulta de interese o coñecemento da súa orixe, que pode estar nun proceso
natural, na degradación dunha pequena parte do territorio por diferentes accións
antrópicas, á presenza de vexetación diferente á propia da paraxe debido a condicións
edáficas particulares, etc.
Os corredores, ao igual que as manchas, tamén se poden estudar en función da súa
orixe, tamaño e forma. Ademais é interesante nestes o grao de conectividade que
presenten, así como a regularidade con que se dispoñen. O conxunto de corredores
dunha paisaxe forma unha rede.
Algo que se debe ter en conta cando se fale, tanto de manchas, coma de corredores, é
que existen diferenzas en comportamento e funcións entre o interior destes
compoñentes e os seus bordos. En moitas ocasións, analízase as características do bordo,
é dicir, a súa forma, ancho, regularidade, complexidade, etc. Pois iso pode reportar
información sobre o tipo de comunidades que poden desenvolverse.
Respecto á matriz, interesa determinar cal é a composición dominante, a súa orixe, e a
homoxeneidade ou heteroxeneidade de presenza de manchas e corredores.
185
Unha vez observadas e determinadas as distribucións das manchas (mosaico) e
corredores (redes), obtense o chamado patrón paisaxístico, a partir do cal se poden
comparar diferentes escenarios atendendo á súa estrutura.
Figura 5.3. Elementos da paisaxe.
Fonte: Elaboración propia
5.4.1 Tipoloxía de manchas e corredores
Cando se procede á caracterización dunha paisaxe, aparece como un proceso de grande
axuda, a consideración do diferente tipo de manchas e corredores que o configuran.
Débese manter unha coherencia á hora de establecer as categorías nas cales se van
dividir os elementos do ámbito.
Adoitan categorizarse en función do tipo de actividades que se desenvolven nelas, e do
tipo de formacións vexetais que presentan. As representacións cartográficas que derivan
entón destas distincións entre manchas, son pois translacións a un soporte, sexa este
papel, ou un soporte informático, da paisaxe, empregando para iso criterios subxectivos.
Isto quere dicir, que as clasificacións dependen do criterio empregado para determinalas,
co que os mapas obtidos, serán esquematizados a segundo as categorías preestablecer.
Enténdese entón, que segundo sexa a función para a cal se destina o traballo
cartográfico realizado, a distinción entre manchas será distinta. Así, unha mesma
mancha, cando se estudan, por exemplo, os usos do chan, pode ser determinada como
chan forestal, mentres que se o que se pretendera, fose determinar as formacións
boscosas, a clasificación da mancha viría dada pola ou as especies forestais dominantes.
5.4.2. Conectividade
Este termo refírese ao grao de unión presente entre as distintas manchas presentes na
paisaxe. É de vital importancia, pois determina a posibilidade de tránsito e intercambio
de individuos entre os elementos do ámbito.
Diferénciase entre conectividade espacial: para referirse á unión física entre manchas
adxacentes similares; e conectividade funcional: cando non se dá unha unión física entre
as manchas, pero si se produce un tránsito de individuos entre elas. A capacidade para
trasladarse dos individuos por distintos ambientes, determinará entón esta conectividade
funcional.
A perda de conectividade ten gran repercusión no funcionamento ecolóxico dos
ecosistemas, pois, os corredores xogan un papel crucial na supervivencia das especies.
Aínda así, os corredores colaboran á expansión de situacións non desexables, como a
propagación de incendios ou enfermidades.
5.4.2.1 Redes de corredores
Para describir as redes de corredores recórrese a parámetros particulares como o número
de conexións e interseccións. As interseccións son os nós nos que se unen varios
corredores, mentres que as conexións se refiren ao número de unións que se dan entre
corredores nunha intersección.
Os nós nos que se unen varios corredores, poden ser un cruzamento entre distintos
corredores, ou unha mancha. Estes puntos actúan como lugares de intercambio, e poden
ter características e poboacións específicas, o que aumenta a diversidade e enriquece o
ecosistema.
187
O grao de conexión, de complexidade da rede, determina a capacidade de subsistencia
das comunidades que habitan o lugar, ademais de proporcionar hábitats alternativos
para outras especies, e vías de escape para os animais fronte a posibles depredadores.
Isto debe ser contemplado cando se planeen actuacións sobre a paisaxe, pois a súa
omisión, podería ter repercusións graves sobre a sostibilidade da zona, derivando nun
empobrecemento da biodiversidade e da calidade paisaxística.
Nos sistemas naturais, xogan un importante papel como corredores, os bosques de
ribeira, polo cal, son hábitats fundamentais que deben ser respectados e controlados,
para evitar as consecuencias negativas da súa deterioración.
Respecto ás paisaxes rurais, as sebes e límites de terreos, actúan como corredores entre
as distintas manchas da paisaxe, permitindo a proliferación de gran número de especies.
Os grandes cultivares en latifundio eliminan estas estruturas, co que ven minguada a súa
capacidade de acollida de comunidades vivas, así como os cultivos intensivos.
Debe entenderse sempre, que a capacidade de desprazamento é diferente para cada
especie, co que se se traballa nunha rexión onde se corre o perigo de danar os
corredores empregados por individuos de especial interese, se deben integrar as
necesidades de respecto destes corredores, en función dos desprazamentos que estes
animais realicen. Algúns exemplos poderían ser os pasos subterráneos construídos baixo
as autoestradas. Tamén en ocasións, resulta recomendable pintar con cores rechamantes
os muíños dos parques eólicos cando se sitúan nunha zona de paso de aves, ou en
rexións onde habitan especies protexidas. Parece demostrado que isto colabora na
diminución de exemplares mortos polo golpeo das aspas, aínda que sexa contrario aos
efectos desexados de mitigación do impacto visual.
5.4.3 Fragmentación
O concepto de fragmentación refírese á partición dun ámbito orixinal en varios máis
pequenos pola creación de barreiras, ou pola deterioración de áreas internas do terreo.
A teoría biogeográfica de illas, explicada no seguinte capítulo, observa que a
biodiversidade diminúe cando se fragmenta o hábitat; así, unha mancha única posúe
máis especies que manchas similares máis pequenas, aínda que a suma das súas
superficies coincida coa superficie da maior.
A perda de diversidade implica un empobrecemento da calidade da paisaxe, pois se
perde variedade uniformándose as panorámicas. Cando se proxectan accións que
poidan modificar a estrutura interna da paisaxe, non se debe tampouco xeneralizar e
supoñer que ir en contra da fragmentación é beneficioso en prol da conservación da
biodiversidade e da calidade estética do ámbito. Por iso, débese comprender, que a
integración das manchas dispersas na paisaxe, pode ter efectos negativos cando se
realiza de modo incorrecto e obviando outros aspectos fundamentais; o coñecemento e
manexo dos distintos aspectos que determinan a calidade da paisaxe é indispensable de
cara á correcta elección de entre as diferentes alternativas propostas como solución a un
problema formulado.
As concentracións parceiras, en ocasións, diminúen a fragmentación do territorio, pero
eliminan de paso os límites entre os terreos, que actúan como corredores, ademais de
poder deteriorar o aspecto de paisaxe tradicional da rexión. O mesmo acontece cos
monocultivos forestais sobre amplas superficies.
Sabendo isto, o estudo da fragmentación e as súas consecuencias, dependen da paisaxe
obxecto de análise, podendo ter consecuencias de signos distintos en función das
características propias do lugar. Así mesmo, non afecta do mesmo xeito á
biodiversidade, pois segundo que especies, a fragmentación é positiva ou negativa,
segundo sexan as súas áreas de campeo e as características do seu nicho ecolóxico.
189
6 Ecoloxía da paisaxe 6.1. Introdución 6.2 Os ecosistemas 6.2.1. Introdución 6.2.2. Concepto de ecosistema e a súa evolución 6.2.3. Límites dun ecosistema
6.2.4. Estrutura e funcionamento dun ecosistema 6.2.5. Clasificación dos ecosistemas
6.3. Funcioinamento das poboacións na paisaxe 6.3.1. Bioxeografía de illas
6.3.2. Metapoboacións 6.3.3. Corredores 6.3.4. Modelos poboacionais
6.4. Relacións interespecíficas e biodiversidade na paisaxe 6.4.1. Relacións interespecíficas 6.4.2. Biodiversidade 6.5. Sucesión vexetal 6.5.1. Liñas sucionais 6.5.2. Mecanismos de sucesión 6.6. Fluxos bioxeoquímicos na paisaxe 6.6.1. Eutrofización
191
6.1. Introdución
A Ecoloxía é unha disciplina científica incluída dentro da Bioloxía. Encárgase do estudo
das relacións entre os organismos e o medio pasado, presente, e futuro, no que se
desenvolven; estas relacións inclúen as respostas dos individuos aos cambios no seu
ámbito. Ademais, ocúpase da definición da estrutura, dinámica e evolución dos distintos
ecosistemas.
A ecoloxía da paisaxe estuda o funcionamento dos ecosistemas dentro da paisaxe, así
como as dinámicas das poboacións nel. Tamén analiza a importancia das comunidades
na determinación do aspecto dos distintos escenarios.
En moitas ocasións, a xestión da paisaxe, ten como obxectivo, non só a preservación da
súa aparencia e configuración, senón tamén a conservación de ecosistemas ou especies
presentes no lugar. Para poder desenvolver correctamente os proxectos, plans ou
programas que teñan finalidades deste tipo, é necesario coñecer previamente, o
funcionamento, dende un punto de vista ecolóxico, das comunidades vivas.
Aínda que os proxectos, plans ou programas, non consideren entre as súas funcións ou
obxectivos primordiais, a preservación de ecosistemas ou especies, débese entender que,
tanto as paisaxes naturais e semi-naturais, coma os rurais, están determinados en boa
medida polo tipo de ecosistemas presentes e polas especies que os constitúen. O
coñecemento do seu funcionamento é, en ocasións, fundamental para evitar efectos non
desexables sobre o ámbito.
6.2. Os ecosistemas
6.2.1. Introdución
Os seres vivos están en permanente contacto entre si e co ambiente físico no que viven.
A ecoloxía analiza como cada elemento dun ecosistema afecta aos demais compoñentes
e como é afectado. É unha ciencia de síntese, pois para comprender a complexa trama
de relacións que existen nun ecosistema toma coñecementos de botánica, zooloxía,
fisioloxía, xenética e outras disciplinas como a física, a química e a xeoloxía.
En 1869, o biólogo alemán Ernst Haeckel acuñou o termo ecoloxía, remitíndose á orixe
grega da palabra (oikos, casa; logos, ciencia, estudo, tratado). Segundo entendía
Heackel, a ecoloxía debía encarar o estudo dunha especie nas súas relacións biolóxicas
co Medio. Outros científicos ocupáronse posteriormente do medio en que vive cada
especie e das súas relacións simbióticas e antagónicas con outras.
Cara a 1925, August Thienemann, Charles Elton e outros impulsaron a ecoloxía das
comunidades. Traballaron con conceptos como o de cadea alimentaría, ou o de
pirámide de especies, na que o número de individuos diminúe progresivamente dende a
base ata a cúspide, dende as plantas ata os animais herbívoros e os carnívoros.
6.2.2. Concepto de ecosistema e a súa evolución histórica
En 1936 coa recente aparición do concepto de sistema difundido por outras ciencias,
Tansley crea o concepto de ecosistema co obxectivo de actualizar os anteriores intentos
de conceptualización realizados polos naturalistas sobre complexos ambientais
integrados por animais e plantas inmersos nun medio abiótico. A utilización do termo
ecosistema supuxo dar nome a un concepto aceptado na comunidade científica sobre a
existencia de tales entidades. Así pois, Tansley, proporciona maior flexibilidade e
xeneralidade aos conceptos anteriores:
193
“As tramas da vida, axustadas a determinados complexos ambientais, son verdadeiras
unidades ás veces moi integradas que constitúen os núcleos viventes de sistemas, no
sentido que dan os físicos á palabra. Pero non creo que deban describirse como
organismos... Prefero concibilos simultaneamente co conxunto de factores físicos
implicados, simplemente como uns sistemas... dentro de cada sistema teñen lugar
intercambios de moitas clases, non só entre os organismos, senón tamén entre o mundo
orgánico e o inorgánico. Estes ecosistemas como preferimos chamalos, poden ser de
moitas clases e tamaños formando unha das categorías dos distintos de sistemas físicos
do Universo, que van dende o Universo como un todo ata o átomo”.
Por todo iso, o concepto de sistema pode entenderse como un conxunto de elementos
que interaccionan e forman un todo unificado, que pode considerarse como unha "caixa
negra" cuxas propiedades funcionais poden medirse polas súas entradas e saídas, mesmo
se a súa organización interna é descoñecida.
Figura 6.1. O Ecosistema entendido como unha caixa negra, onde ET é a enerxía total do
ecosistema e MOT é o equivalente enerxético da materia orgánica total.
Fonte: Elaboración propia a partir de “ Los ecosistemas y la ecosfera” Guillermo Sarmiento 1984.
Os sistemas obxecto da ecoloxía (ecosistemas) están constituídos por compoñentes
biolóxicos (organismos, materia orgánica), inertes, enerxía, compoñentes inorgánicos
que coexisten nun lugar mantendo unhas relacións recíprocas e nas que poden
cuantificarse unhas entradas e saídas de materia e enerxía. Os sistemas deste tipo
constitúen dende o punto de vista do ecólogo, as unidades básicas da natureza.
Entorno a 1950, os ecólogos elaboraron a noción científica de ecosistema, definíndoo
como a unidade de estudo da ecoloxía, de acordo con tal definición, o ecosistema é
unha unidade delimitada espacial e temporalmente, integrada por un lado, polos
organismos vivos e o medio en que estes se desenvolven e, por outro, polas interaccións
dos organismos entre si e co medio. Noutras palabras, o ecosistema é unha unidade
formada por factores bióticos (ou integrantes vivos como os vexetais e os animais) e
abióticos (compoñentes que carecen de vida, como por exemplo os minerais e a auga),
na que existen interaccións vitais, flúe a enerxía e circula a materia.
A extensión dun ecosistema é sempre relativa, non constitúe unha unidade funcional
indivisible e única, senón que é posible subdividilo en infinidade de unidades de menor
tamaño. Por exemplo, o ecosistema selva abrangue, á súa vez, outros ecosistemas máis
específicos como o que constitúen as copas das árbores ou un madeiro caído.
Dous conceptos en estreita relación co de ecosistema son o de hábitat e o de nicho
ecolóxico.
O hábitat é o lugar físico dun ecosistema que reúne as condicións naturais onde vive
unha especie e ao cal se acha adaptada. Debido á existencia de numerosos hábitats,
caracterizados pola súa orixinalidade, endemicidad, estado de conservación, etc., xorde
a necesidade de crear unha figura legal que protexa e regule a súa utilización, así nace a
Directiva Hábitats 43/92 CEE; esta recolle para Galicia 55 espazos segundo a Orde do 7
de Xuño do 2001, na que se declaran provisionalmente as zonas propostas para a súa
inclusión en La Red Europea Natura 2000, como espazos naturais en réxime de
protección xeral.
O nicho ecolóxico é o modo en que un organismo se relaciona cos factores bióticos e
abióticos do seu ambiente. Inclúe as condicións físicas, químicas e biolóxicas que unha
especie necesita para vivir e reproducirse nun ecosistema. A temperatura, a humidade e
a luz son algúns dos factores físicos e químicos que determinan o nicho dunha especie.
Entre os condicionantes biolóxicos están o tipo de alimentación, os depredadores, os
competidores e as enfermidades, é dicir, especies que rivalizan polas mesmas condicións.
O ecosistema experimenta constantes modificacións que ás veces son temporais e outras
cíclicas (repítense no tempo). Os elementos bióticos poden reaccionar ante un cambio
das condicións físicas do medio, por exemplo, a deforestación dun bosque ou un
incendio teñen consecuencias directas sobre a fertilidade do chan e afectan a cadea
alimentaria. Pódese dicir que na Terra se distinguen oito grandes ecosistemas. Estes son:
195
bosque morno
bosque chuvioso tropical
deserto
A pradaría
A tundra
A taiga
chaparral
océano
Os oito ecosistemas anteriormente mencionados son moi diferentes os uns dos outros,
diferéncianse principalmente, en que as cantidades de luz solar e chuvia que reciben ao
longo do ano son moi diversas. Esta variabilidade nas condicións climáticas que
presentan os ecosistemas provoca o feito de que se poida realizar unha nova
clasificación destes.
Figura 6.2. Clases de ecosistemas
Fonte: Elaboración propia
6.2.3. Límites dun ecosistema
Un concepto esencial para poder intentar falar sobre os límites dun ecosistema é o
Ecotón. Así pois, defínese como ecotón a unha transición entre dous ou máis
comunidades bióticas ou tipos de vexetación. É unha zona de unión ou cinto de
transición que pode ter unha extensión lineal considerable, pero normalmente é máis
estreito que as áreas das comunidades inmediatas.
A comunidade ecotónica normalmente contén algúns dos organismos de cada unha das
comunidades adxacentes e ademais organismos que son característicos e a miúdo están
restrinxidos ao ecotón mesmo, de modo que o número de especies e a densidade de
poboación dalgunhas das especies son maiores no ecotón que nas comunidades que o
flanquean.
Os organismos que aparecen de forma principal ou actúan a maior parte do tempo
enlazando comunidades, son chamadas "especies de bordo". A tendencia dos organismos
a aparecer en diferentes variedades e densidades nas comunidades de enlace é coñecido
como "efecto de bordo". Así pois, o devandito efecto é a influencia de dúas
comunidades sobre a súa zona fronteiriza. Debido a isto, calquera ecosistema en estudo
debe delimitarse arbitrariamente e en función do obxectivo do investigador, pero
sempre tendo en conta que estes límites son abertos e que o tipo de interacción que se
estableza nas súas fronteiras dependerá das características dos subsistemas a cada lado da
fronteira. Nestas zonas de intersección de comunidades existe un intercambio de enerxía
e información.
O ecotón colabora ao aumento da biodiversidade; non obstante, non sempre se dá esta
situación no límite entre ecosistemas. Cando unha mancha está rodeado por unha
matriz que é hostil para os hábitats que nela se conteñen, prodúcese o xa nomeado
efecto de bordo, pero que neste caso ten consecuencias negativas. Dedúcese deste efecto
de bordo (negativo) que en manchas de mesma superficie, se sosteñen mellor as
poboacións, aumentando a súa supervivencia, naquelas nas que o cociente da área entre
o perímetro é menor. Formas máis redondeadas, poden acoller especies que se teñen
que manter afastadas daqueles ambientes que as rodean e que son agresivos para elas.
Pódese dicir que un ecosistema máis que unha unidade concreta é un nivel de
organización, coa súa estrutura e o seu funcionamento concreto.
197
6.2.4. Estrutura e funcionamento dun ecosistema
A estrutura dun ecosistema refírese á forma na que están dispostos os seus compoñentes
(o número de especies, a súa abundancia relativa, a súa distribución espacial, os seus
compoñentes inertes asociados a esta distribución, etc.) e as condicións que o
caracterizan nun momento dado. Para perfilar a estrutura dun ecosistema é necesario
falar de parámetros macroscópicos, como:
A diversidade de especies.
A biomasa.
A arquitectura do conxunto.
A relación numérica que existe entre os distintos organismos, por exemplo
depredadores e presas.
Factores abióticos dun ecosistema (factores físicos)
Entre os numerosos factores físicos que se poderían considerar, destácanse, pola súa
relevancia, os seguintes:
O Sol reactor termonuclear. Luz e calor.
A terra quéntase e envía calor cara ao aire. A inclinación e cantidade dos raios
solares inflúen na temperatura dunha zona xeográfica determinada. A rotación e
a forma da superficie terrestre determinan a forza e dirección dos ventos e en
consecuencia a cantidade de chuvias. No ecuador o aire quéntase e ascende; nos
polos arrefríase e descende e ao rotar a terra move estas masas de aire frío ou
quente.
A temperatura na terra diminúe ao aumentar a latitude e a altitude.
Diferéncianse debido a isto, unha zona tropical quente, zonas mornas menos
quentes porque os raios solares chegan inclinados e os polos, cuxa temperatura
tan baixa, se debe a que os raios de Sol inciden moi de evito.
O aire ten nitróxeno (N) asimilado polas plantas, osíxeno (O) utilizado por
todas as células na respiración e dióxido de carbono (CO2) utilizado polas
plantas na fotosíntese.
A auga é o 73% da superficie da terra. É utilizada por todos os organismos
porque se necesita nas células para que alí acontezan as reaccións químicas.
Ademais, serve para que nos ouriños se expulsen os refugallos celulares.
O chan é de onde as plantas toman os minerais. As plantas son comidas polos
animais, para que cheguen os mesmos minerais ás súas células. Os minerais máis
importantes son: fósforo (P), nitróxeno (N), calcio (Ca), Ferro (Fe) e magnesio
(Mg).
Factores bióticos (seres vivos)
Son todas as poboacións do Ecosistema e, polo tanto, todos os seres vivos do presentes
neste.
Nun ecosistema distínguense un compoñente autótrofo e outro heterótrofo: no
primeiro teñen lugar a fixación da enerxía luminosa, o consumo de substancias
inorgánicas de estrutura simple e a constitución de moléculas cada vez máis complexas;
no segundo prevalecen a utilización, a reestruturación e o consumo de materiais
complexos.
Os factores bióticos e abióticos funcionan xuntos. Por exemplo, a auga (factor abiótico)
é succionada pola raíz das plantas (factor biótico) para logo ascender polo talo, chegar
ás ramas e, finalmente chegar ás células da follas, onde se necesita para que o
cloroplasto poida utilizala na fabricación do azucre glicosa.
Niveis tróficos
Un proceso moi importante que acontece entre os factores bióticos e abióticos, é o
fluxo de enerxía. A enerxía vai pasando dun ser vivo a outro.
Figura 6.3. Factores Bióticos
Fonte: Elaboración propia
199
Nivel trófico 1: É ocupado polos produtores que capturan a enerxía solar cos
cloroplastos das células situadas principalmente nas follas. Os organismos
produtores ou os autótrofos (plantas verdes) son capaces de transformar
substancias inorgánicas (auga, bióxido de carbono e minerais do chan) en
compostos orgánicos (glicosa), mediante procesos fotosintéticos.
Nivel trófico 2: Son os organismos consumidores primarios, protistas e animais
que comen algas e plantas, por exemplo, a vaca que come pasto. Os
consumidores deste nivel e dos demais consumen parte da enerxía almacenada
nas súas reaccións químicas. As reaccións químicas garanten que os animais
poidan comer, ver, oír, sentir, respirar, reproducirse, etc.
Nivel trófico 3: Os consumidores secundarios son os animais e protistas que se
alimenta devorando os consumidores primarios. Por exemplo o tigre que come a
cebra que á súa vez come pasto.
Nivel trófico 4: Consumidores terciarios, que se alimentan dos secundarios. Por
exemplo, a serpe que come unha ra, a cal consumiu insectos.
Nivel trófico 5: Os organismos "descompoñedores" (bacterias e fungos), que
descompoñen os protoplasmas dos produtores e consumidores mortos en
substancias máis simples.
Os animais preeiros (que comen animais mortos) como o voitre, se sitúa nun nivel
trófico determinado dependendo de que animal se está a comer. Por exemplo, se un
voitre come dos restos dun tigre enfermo que morreu, situaríase no Nivel 4.
Pódese considerar que o fluxo de materia nun ecosistema constitúe un ciclo pechado, o
cal non acontece coa enerxía, cuxo fluxo é aberto e unidireccional, xa que esta procede
practicamente na súa totalidade do sol e, non obstante, non retorna a el. O ciclo de
enerxía é aberto; parte dela cáptase en cada nivel trófico, utilízase nos procesos vitais e
despréndese en forma de calor, por isto expúlsase como residuo e parte consúmese ao
crecer os seres vivos, podendo ser utilizada no nivel trófico seguinte.
Non pode entenderse a estrutura dun ecosistema se non se coñecen as relacións casuais e
interaccións que teñen lugar no seu interior. A función dun ecosistema fai referencia aos
vínculos e afinidades que existen entre os seus compoñentes.
O funcionamento dun ecosistema baséase no intercambio de materia e circulación de
enerxía co exterior e entre os seus compoñentes. Un ecosistema tende sobre todo a
maximizar a permanencia da enerxía dentro das estruturas biolóxicas para así acopiar o
máximo de biomasa posible.
A seguinte figura representa o diagrama funcional dun ecosistema. Os catro
compoñentes principais son o fluxo de enerxía, ciclos materiais, a comunidade en si e as
vías de control por retroalimentación. A comunidade represéntase cunha rede ou trama
alimenticia de autótrofos A e heterótrofos H. As zonas de almacenamento indícanse
cunha S.
Figura 6.4. Diagrama funcional dun ecosistema
Fonte: Elaboración propia
Outro exemplo de funcionamento pode ser o seguinte:
201
Figura 6.5. Diagrama funcional dun ecosistema (2)
Fonte: Elaboración propia
A enerxía entra directamente en forma de radiación solar e sae desta cadea de
transformación en forma de calor. O tempo de permanencia da enerxía no interior do
ecosistema varía duns casos a outros, pero sempre acontece un fluxo dunha fonte (O
Sol) cara a un sumidoiro (O Espazo), verificándose os principios da termodinámica e
participando como elos os propios organismos vivos.
O fluxo de enerxía e o ciclo de materia conducen ao ecosistema por un proceso de
autoorganización que pode considerarse como unha progresiva evolución. Este proceso,
denominado sucesión ecolóxica, desenvólvese dende que os organismos vivos comezan
a colonizar un espazo baleiro de vida ata que co tempo alcanza un estado superior
chamado clímax nel, os cambios prodúcense xa moi lentamente.
A biomasa dun ecosistema constitúe un parámetro macroscópico de referencia obrigada
no estudo da estrutura e funcionamento dun ecosistema. Este termo representa a
cantidade de enerxía fixada como material biolóxico a partir da fotosíntese das plantas.
A biomasa presente no proceso de circulación dos elementos químicos do ecosistema
indica a eficacia con que estes elementos foron retidos dentro das estruturas biolóxicas.
Isto podería servir para caracterizar a madureza dun ecosistema. Ademais, a cantidade
que o ecosistema é capaz de acumular por unidade de superficie e tempo representa a
produción do ecosistema.
A taxa de renovación é o cociente entre a produción e a biomasa mantida por unidade
de superficie, xeralmente represéntase por "r".
Na sucesión ecolóxica a medida que transcorre o tempo o cociente P/B vai decrecendo,
isto é debido a que nos inicios da colonización dos espazos baleiros a produción supera
a respiración, que aínda é mínima. A medida que as comunidades aumentan en número
e tamaño, a respiración faise máis intensa, de modo que na evolución natural dun
ecosistema estes dous parámetros, respiración e produción, tenden a alcanzar un
equilibrio, mentres que a biomasa intenta alcanzar o máximo valor que o ambiente
permita (dispoñibilidade de auga, nutrientes, temperatura, etc.).
A biomasa pode ser extraida do ecosistema, así pois hai ecosistemas continuamente
explotados polo home, de forma que unha parte, ou a totalidade da produción, é
extraida directamente por recolección dos produtos primarios como son: plantas,
alimentos, fibras vexetais, madeira, etc., como é o caso das explotacións agrícolas.
Outras veces a explotación céntrase nos produtores secundarios, animais herbívoros
(consumidores primarios) ou carnívoros (consumidores secundarios), que é o que
acontece, coa pesca, a caza ou as actividades gandeiras. En ambos os dous casos a
extracción de materia animal ou vexetal rexuvenece e simplifica a estrutura do sistema
aumentando a taxa de renovación e diminuíndo a respiración provocando unha
simplificación do sistema.
Para manter un ecosistema explotado, é necesario que a subministración de auga e
nutrientes estea asegurada para repoñer a produción que se extrae, isto último equivale
a aumentar a taxa de renovación.
6.2.5. Clasificación dos ecosistemas
Os ecosistemas clasifícanse en:
Macroecosistema: É un sistema ecolóxico formado por un bioma que ocupa
unha rexión natural. Exemplo deste tipo de ecosistema poden ser as Sabanas
Africanas.
203
Mesoecosistema ou ecosistema propiamente dito: É aquel que ten dimensións
intermedias, un bosque, unha pradaría ou un río son os exemplos máis
característicos.
Microecosistema: É un sistema ecolóxico formado por un merotopo e a
merocenosis que nel habita. Un exemplo claro deste tipo de ecosistemas é un
madeiro caído dunha árbore morta ou unha fisura nunha rocha, onde vive certa
comunidade.
6.3. Funcionamento das poboacións na paisaxe
A paisaxe ten un funcionamento dinámico e evoluciona no tempo, debido á
importancia, dentro deste, dos elementos vivos que o configuran. Para estudar este
dinamismo desenvolvéronse diversas teorías que intentan explicalo, e poder, coñecido
isto, realizar predicións. O manexo axeitado da información previa e dos modelos
apropiados, permite unha mellor planificación da xestión e conservación das paisaxes.
6.3.1 Bioxeografía de illas
A bioxeografía de illas estuda a capacidade para soportar especies dunha mancha de
terreo, separada doutras manchas con características similares. Esta desunión entre
ecosistemas iguais, pode ser debida á interposición do mar, como nas illas oceánicas, ou
estar rodeada por ecosistemas doutro tipo, como nas illas continentais.
A teoría biogeográfica de illas emprégase para a determinación do tamaño mínimo que
debe ter un ecosistema para que se manteñan, viables no tempo, as poboacións que se
pretenden conservar. Especies que necesitan espazos amplos para cubrir as necesidades
do mínimo de individuos que aseguren a súa continuidade, necesitarán illas grandes;
acontece o contrario con especies que precisen de áreas pequenas.
Esta teoría, que no pasado recente deu lugar a arduos debates á hora da toma de
decisións sobre os tamaños que debían ter as áreas protexidas, presentándose dúas liñas
ben distintas: unha partidaria da creación de varias reservas pequenas; e a outra,
defensora da delimitación de menos reservas e pero máis grandes. Esta polémica pouco
a pouco foi perdendo forza debido a que a teoría de illas se foi substituíndo pouco a
pouco polos modelos metapoboacionais.
6.3.2 Metapoboacións
As metapoboacións, son pequenas poboacións dunha mesma especie, que se encontran
en manchas separadas entre si, e que están sometidas a eventos de extinción e
recolonización locais, así como a migracións entre elas. Asimílase a un comportamento
contaxioso na distribución dos individuos, que depende da localización dos nichos
ecolóxicos.
A dinámica do comportamento das metapoboacións está determinada por tres aspectos
principais:
1. Procesos de extinción local.
2. Movementos entre manchas.
3. Procesos de colonización.
Cando aumentan as poboacións nunha mancha determinada, os individuos poden ir a
colonizar manchas desocupadas ou a reforzar outras con poboacións pequenas. Tanto
os movementos dos individuos coma a súa supervivencia dependen en boa medida da
estrutura e dinámica da paisaxe.
A separación entre manchas e o seu tamaño determinan os procesos de migración e
extinción. Deste xeito, o comportamento das metapoboacións ten similitudes coa teoría
biogeográfica de illas, segundo a cal, a taxa de migración depende da separación entre
"illa" e "continente", e o número de especies (individuos coespecíficos no caso das
metapoboacións) acogibles, pola súa parte, do tamaño da superficie.
A diferenza, entón, entre estas dúas teorías radica en que a de illas se centra nas
comunidades en espazos dados, mentres que a metapoboacional, estuda as especies por
separado.
Os estudos das metapoboacións céntranse entón nas distancias máximas e tamaños
mínimos de manchas que sustentan unha poboación.
En ocasións, os plans de conservación fracasan porque non teñen en conta o
funcionamento e dinámica das poboacións naturais. O seu coñecemento tamén é
205
importante, porque moitas veces se deseñan plans e reservas sobredimensionar e en
lugares inapropiados, que poderían dedicarse a outras actividades máis produtivas ou
necesarias.
6.3.3. Corredores
Un papel importante no funcionamento dos ecosistemas xógano os corredores. Estes
son elementos lineais que unen distintos fragmentos da paisaxe, permitindo o mellor
intercambio de individuos e especies entre manchas.
Moitas especies realizan movementos, tanto diarios, coma estacionais, entre distintas
zonas da paisaxe. A supervivencia ligada á necesidade de realizar eses desprazamentos,
fai necesario que se teñan en conta á hora de avaliar e valorar os efectos das accións
sobre a paisaxe, debendo conservarse a conectividade ou a permeabilidade entre as
distintas áreas.
Cando nunha paisaxe se produce unha modificación que desencadee a desaparición de
corredores (incendios, concentración parceira, construcións, eliminación de vexetación,
etc.), as poboacións locais non se extinguen inmediatamente; este feito pode propiciar
que se menosprecen as consecuencias reais. Un mellor coñecemento do comportamento
e dinámica poboacional, permite mitigar e previr danos sobre aquelas especies, ou
conxunto de especies interesantes, susceptibles de diminuír a súa viabilidade tras a
afección sobre territorios presuntamente non ocupados por eles, pero que ao ser
empregados como zonas de transito e comunicación, permite que sobrevivan
poboacións, que non poderían facelo por separado.
6.3.4 Modelos poboacionais
Os modelos poboacionais foron amplamente utilizados nos estudos demográficos
durante o século XX, axustándose algúns deles con gran precisión aos patróns de
variación das poboacións.
Os modelos empregados en ecoloxía da paisaxe desenvólvense a partir da información
obtida en diversos estudos previos sobre a dinámica e o funcionamento das poboacións.
Permiten realizar predicións nas flutuacións demográficas, para ser empregados como
ferramentas para unha mellor xestión do territorio. Diferéncianse tres tipos de modelos
en función dos datos que se obteñen deles:
Modelos especializados de dinámica de poboacións.
Modelos de distribución espacial de poboacións ou individuos.
Modelos baseados nas propiedades funcionais da paisaxe.
6.3.4.1 Modelos especializados de dinámica de poboacións
Con este tipo de traballos, obtéñense datos demográficos. Son pouco habituais, xa que
se necesita gran cantidade información previa, obtida, en ocasións, ao longo de
períodos de moitos anos, e tal información non adoita estar dispoñible.
A partir dos antecedentes coñecidos de distribución, dinámica e variacións da
poboación, predise o comportamento das distintas especies no futuro, segundo se altere
o medio no que se desenvolven.
6.3.4.2 Modelos de distribución espacial de poboacións e individuos
A información que se obtén deste tipo de modelos, son densidades relativas ou datos de
presenza-ausencia. Teñen dous obxectivos primordiais:
Identificar as propiedades emerxentes das poboacións.
Identificar as estruturas ou conformacións que favorecen o desprazamento das
especies, entendendo este factor de desprazamento como esencial para a
supervivencia destas.
Adóitase traballar con individuos, estudándose a súa resposta e adaptabilidade a
distintos cambios no ámbito, para a partir de aí poder obter xeneralizacións que sirvan
de guía á hora de tomar decisións.
6.3.4.3 Modelos basados nas propiedades funcionais da paisaxe
Obtéñense estimas de conectividade e permeabilidade. Este tipo de modelos aseméllase
moito ao anterior, coa diferenza de que estes estudan a adaptabilidade das especies a
207
unhas circunstancias dadas, mentres que os anteriores estudan a variación na resposta
segundo varían as condicións.
6.4. Relacións interespecíficas e biodiversidade na paisaxe
Debido a que os individuos non viven illados na paisaxe, é necesaria a súa
contextualización dentro do ecosistema no que se desenvolven. Aparecen entón
diferentes relacións tanto entre coespecíficos, coma entre membros de distintas especies.
6.4.1 Relacións interespecíficas
As interaccións entre individuos de diferentes especies, clasifícanse en función de se o
efecto é positivo ou negativo para cada unha das especies indicadas.
Táboa 6.1 Tipos de relacións interespecíficas
Fonte: Elaboración propia
Cando varias especies teñen que disputarse a explotación dun recurso, aparece unha
interferencia por competencia. Esta é máis intensa segundo sexa maior a escaseza do
recurso e se asemellen máis as necesidades dos individuos. Unha maior dispoñibilidade
de recursos, e un aumento na heteroxeneidade do medio, posibilita a supervivencia de
maior cantidade de especies con requirimentos similares. Cando isto non é así, os
mellores competidores pode arrastrar aos máis débiles á súa desaparición por exclusión
competitiva.
Algúns das consecuencias da omisión dos efectos da competencia na estrutura da paisaxe
obsérvase nas plantacións monoespecíficas. Estas, ademais de posuír pouca riqueza
paisaxística, impiden a creación de nichos diferentes, co que a competencia se intensifica,
ata a exclusión competitiva por parte dos que mellor empregan os recursos, diminuíndo
grandemente a biodiversidade.
A depredación refírese ao consumo dun organismo vivo (presa) por parte doutro
(depredador). Clasifícanse en catro clases funcionais:
Depredadores. Matan as súas presas case inmediatamente despois da súa captura
e aliméntanse de varias ao longo da súa vida. Por exemplo os grandes
carnívoros, aves rapaces, as arañas, insectos cazadores como as libélula ou as
barbantesas, etc.
Apacentadores. Aliméntanse tamén de varias presas ao longo da súa vida pero
consumen tan só pequenas partes delas, e non acostuman a provocar a súa
morte. Son os herbívoros ramoneadores, os mosquitos, etc.
Parasitos. Consumen tamén parte da presa, chamada hospedador, e non adoitan
ser mortais, pero atacan unha ou moi poucas presas, e existe unha relación moi
estreita entre parasito e hospedador.
Parasitoides. A esta categoría pertencen as etapas larvarias dun grupo de dípteros
e himenópteros. Desenvólvense no interior dos seus hóspedes, causándolles a
morte finalmente, co comezo da súa seguinte fase do ciclo vital. Estas moscas e
mosquitos supoñen preto do 25% das especies animais existentes.
Denomínase co termo de mutualismo ao vínculo que se establece entre dous ou máis
especies no que ambas as dúas obteñen un beneficio. Máis do noventa por cento dos
seres vivos establecen relacións mutualistas. Sen ir máis lonxe, as persoas mantemos
poboacións bacterianas na flora intestinal que nos axudan a realizar a dixestión.
Por último, enténdese por comensalismo, unha interacción na que un dos implicados
obtén un beneficio, mentres que o outro permanece inalterado. Por exemplo, as aves
que empregan as árbores como refuxio e para situar os seus niños sen producir ningún
tipo de ganancia nin prexuízo.
As alteracións sobre a paisaxe poden modificar as interaccións que se establecen nel
entre as distintas especies. Isto pode propiciar a aparición de efectos non esperados nin
desexados, como a eliminación de individuos que cumpran funcións importantes para o
mantemento do ecosistema.
Por exemplo, o uso indiscriminado de insecticidas para rematar con certas pragas,
diminúe ostensiblemente as poboacións doutros hexápodos, entre eles algúns que
cumpren funcións fundamentais, como a que realizan os polinizadores.
209
Tamén xorden problemas derivados da fragmentación de hábitats. A fragmentación,
ademais de dificultar a supervivencia daquelas especies que precisan de maiores
extensións, aumenta o efecto de bordo. O bordo refírese á zona de transición entre
ecosistemas adxacentes. O seu efecto alude á maior presión depredadora que se dá
nestas zonas. Auméntase a incidencia de ramoneadores sobre a vexetación, e dos
carnívoros sobre as súas presas. Isto comporta a regresión das manchas e a súa
deterioración.
6.4.2. Biodiversidade
A biodiversidade é un termo bastante popular e de notable relevancia dende hai un
tempo, concretamente dende os preparativos da Conferencia de Río de Janeiro de
1992. Por biodiversidade enténdese a todos os organismos que viven nun determinado
ecosistema con todas as súas formas e niveis de organización.
Refírese polo tanto, non só ás especies animais e vexetais, coa súa abundancia relativa,
senón a todos os organismos vivos e aos seus distintos graos de organización, dende a
súa variabilidade xenética ata a riqueza para diferentes niveis taxonómicos.
Pódese estudar, entón, segundo diversos chanzos xerárquicos, dende o xene ata a
paisaxe. Isto significa, que a conservación da riqueza e calidade paisaxística implica a
conservación da biodiversidade.
A presión exercida nas últimas décadas sobre o medio por parte do ser humano,
transformou profundamente as paisaxes, deteriorándoos, coa conseguinte diminución de
riqueza biolóxica. Por iso, faise necesaria a xestión axeitada dos ámbitos con elevados
valores naturais, para evitar que se siga producindo a depauperación dos ecosistemas.
Con iso non se debe obviar a importancia, dentro da valoración das paisaxes, de
aspectos culturais, históricos e sociais.
Distintos mecanismos xenéticos, baixo a presión dos axentes evolutivos (interaccións
inter e intraespecíficas, condicións xeográficas e climáticas, etc.), rexeron a evolución e
diferenciación das especies, coa conseguinte aparición de diversidade biolóxica. Ao
observar as especies presentes en cada momento e lugar determinado, pode encontrarse
distinto número de especies presentes, así como, determinadas proporcións na
abundancia dos seus espécimes. A diversidade, entón, como case todos os procesos
naturais, evoluciona e varía no tempo.
É de vital importancia a biodiversidade para o home dende moitos puntos de vista,
tanto no ámbito económico, xa que proporciona recursos para a industria e outras
actividades humanas, como no ecolóxico, ao desempeñar un papel moi importante no
mantemento de moitos procesos vitais para os ecosistemas como a produción e o ciclo
de nutrientes.
O 29 de Decembro de 1993 entrou en vigor en España o Convenio sobre Diversidade
Biolóxica cuxa finalidade é a conservación da biodiversidade ou variedade de formas de
vida que existen sobre a terra, velando polo uso racional dos recursos biolóxicos, en
beneficio das xeracións presentes e futuras. Ademais, a conservación da biodiversidade
converteuse, tamén, nun dos principios básicos do desenvolvemento sostible debido a
que moitas sociedades chegaron a un nivel de desenvolvemento e explotación dos
recursos naturais que ameaza a súa viabilidade e supervivencia.
Actualmente, España elaborou unha estratexia nacional, materializada nun programa ou
plan de conservación e uso sostible que establece un marco xeral para a política nacional
de conservación e uso sostible da diversidade biolóxica, na que identifica os seus
compoñentes máis relevantes, diagnostica a súa situación e indica as actuacións e
medidas necesarias para o seu uso e conservación. Esta estratexia nacional analízase en
plans sectoriais e programas específicos, a cargo da Secretaría de Medio e Vivenda como
responsable da coordinación ambiental en colaboración co Ministerio de Agricultura,
Pesca e Alimentación.
Esta estratexia recoñece os seguintes puntos:
A conservación da diversidade biolóxica xera importantes beneficios ambientais,
económicos, culturais, sociais e científicos.
É necesario un maior coñecemento e unha mellor comprensión da diversidade
biolóxica en España.
É preciso reforzar actuacións e mellorar políticas, prácticas e actitudes para
garantir a conservación e o uso sostible da diversidade biolóxica.
A estratexia española considera os seguintes principios:
1. A prioridade básica é conservar a diversidade biolóxica no seu medio natural,
sendo a conservación ex-situ complementaria e nunca substitutoria.
211
2. A falta de coñecemento na materia, lonxe de ser unha escusa para pospoñer
accións en aspectos de conservación e uso sostible da diversidade biolóxica,
constitúe un estímulo para emprender accións a través da execución dos plans
sectoriais, e para afondar na investigación, sistematización e divulgación de
novos coñecementos.
3. Para evitar a redución significativa ou perda da diversidade biolóxica débese
actuar abordando as causas na súa orixe. Non obstante, a corrección das
alteracións existentes no medio natural e a recuperación dos compoñentes
degradados, forman parte consubstancial desta acción.
4. A acción e o compromiso da sociedade en xeral é imprescindible para lograr
unha conservación eficaz da nosa diversidade biolóxica. As Administracións
públicas teñen unha clara responsabilidade nesta materia, que ha de ser
complementada mediante a cooperación e participación activa de todos os
sectores sociais.
5. Os beneficios xerados polo uso dos recursos biolóxicos deben ser distribuídos de
forma equitativa e transparente entre todos os axentes implicados.
6. Os plans e programas de acción en materia de conservación e uso sostible da
diversidade biolóxica do territorio español, deberán considerar as accións
emprendidas a nivel internacional, en particular as dos países do noso ámbito
xeográfico e político inmediato.
7. É primordial para a conservación da diversidade biolóxica o establecemento dun
sistema adecuado de áreas protexidas coherente e representativo da riqueza
biolóxica e sociocultural. Iso non ha de restar importancia ao mantemento da
biodiversidade fóra do sistema de áreas protexidas.
8. A utilización dunha determinada especie non debe reducir o uso potencial desta
a longo prazo. Así mesmo, este uso debe ser compatible co mantemento dos
ecosistemas dos que forma parte e non debe reducir a viabilidade das outras
especies coas que convive.
Para acadar a finalidade que se propón na estratexia, a cal non é outra que “a
conservación e o uso sostible da diversidade biolóxica e o mantemento dos procesos
ecolóxicos”, perfilaronse primeiro os seguintes obxectivos:
Incorporar os principios de conservación e uso sostible da biodiversidade ás
actividades e procesos económicos sectoriais e intersectoriais.
Integrar dun modo eficaz a conservación de diversidade biolóxica na
planificación e a xestión dos recursos naturais, creando as condicións e os
mecanismos necesarios para iso.
Lograr o compromiso das institucións públicas e dos axentes sociais na
consecución do fin último desta Estratexia, mediante unha cooperación activa
entre todas as partes implicadas.
Fomentar o coñecemento e conciencia cidadá para fortalecer o compromiso
social dirixido a conservar a biodiversidade e promover o seu uso sostible.
Impulsar unha activa cooperación internacional neste ámbito mediante
programas bilaterais e multilaterais.
Os principios e obxectivos enumerados anteriormente encóntranse presentes en "a
Estratexia Nacional para a Conservación e o Uso Sostible da Diversidade Biolóxica"
publicado polo Ministerio de Obras Públicas, Transportes e Medio.
6.4.2.1. Perda de biodiversidade
As accións que supuxeron unha maior degradación das paisaxes, coa conseguinte
redución de biodiversidade, son as seguintes:
A sobreexplotación dos recursos naturais.
A destrución de hábitats.
Introdución de especies exóticas.
A contaminación.
Cando non se produce un manexo racional dos recursos naturais, extraéndoos nun grao
superior á súa taxa de renovación, provócase unha rápida redución da diversidade, ao
extraerse as fontes que tamén empregan outros seres vivos.
Un exemplo desta sobreexplotación podería ser a extracción agresiva de madeira dos
montes. Cando esta se leva a cabo sobre extensións demasiado amplas, moitas especies
que se alimentaban e se refuxiaban baixo as árbores retiradas, ven minguadas
drasticamente as súas posibilidades de supervivencia. Isto poderíase evitar planificando
dun modo racional a saca de madeira dos montes; de paso diminúense as perdas de
calidade visual derivadas da talla masiva.
213
Por outra parte, o aumento da poboación, unido ao desenvolvemento industrial,
demanda o emprego de maiores superficies de terra. Estas serán utilizadas como chan
agrícola, urbanístico e industrial. A destrución de hábitats é unha consecuencia directa
desta expansión das actividades humanas.
Moitas veces, esta redución da biodiversidade, non se debe tanto ao emprego de
espazos naturais para outras actividades, senón a un cambio no xeito de explotación do
territorio.
Obsérvase isto, por exemplo, na intensificación das explotacións agrícolas. As parcelas
agrarias tradicionais posúen valores maiores de biodiversidade e de variedade de
hábitats, ademais de deter un maior valor cultural e tradicional, que os cultivos
intensivos. A plantación sobre grandes superficies do mesmo tipo de vexetais, comporta
unha homoxeneización do medio, non posibilitando a presenza de nichos ecolóxicos
distintos, nin a riqueza específica asociada a estes. O mesmo acontece cando se realizan
grandes repoboacións de montes, con cultivos monoespecíficos.
Tamén se empobrece a biodiversidade cando se fonden parcelas agrícolas. Nos bordos
das hortas, mantéñense remanentes de gran cantidade de plantas. Cando se xuntan as
terras, como consecuencia da concentración parceira, elimínanse estes microhábitats, que
son sustento de gran cantidade de especies distintas, adaptadas a este tipo de
configuración do territorio.
A introdución de especies exóticas provoca a exclusión competitiva de especies locais.
Ao ter evolucionado o ecosistema en presenza das formas autóctonas, moitas especies
non son capaces de sobrevivir baixo as novas condicións que impoñen os novos
individuos.
Normalmente estas especies exóticas introdúcense para a súa explotación ou uso, pero,
en ocasións, escapan ao control e esténdense máis alá da superficie na cal se estaban a
xestionar.
Un claro exemplo é a Cortaderia selloana, máis coñecida como herba da Pampa ou cola
de raposo; esta é unha gramínea con aspecto de plumeiro que se introduciu con función
ornamental. Nos últimos tempos, as súas poboacións, ausentes de competidores
naturais, disparáronse e comeza a crear serios problemas por invasión de nichos
ocupados por outras especies vexetais.
A contaminación pola súa banda, cando non produce a morte directa dos individuos
por intoxicación, ou pola intoxicación doutras especies indispensables para cumprir o
seu ciclo vital, provoca a diminución da fitness e un grande estrés. Isto leva consigo que
os organismos sexan moito máis vulnerables fronte a outros axentes agresivos.
O declive de gran parte dos bosques europeos, débese á chuvia ácida derivada das
actividades industriais que emiten sulfuros ou óxidos de nitróxeno. Este evento diminúe
a súa fortaleza en tal medida, que diminúe a súa resistencia fronte a condicións que
anteriormente non se supoñían graves, como secas estivais, pragas, enfermidades, etc.
Outro exemplo aparece na virulencia e dano que provocan algunhas especies de fungos,
como a Armillaria sp, sobre especies arbóreas que non eran anteriormente afectadas
pola súa presenza. A causa está na contaminación atmosférica e dos chans que volve ás
árbores máis vulnerables.
Outros factores que afectan á biodiversidade son o abandono de terras e os incendios.
O abandono de terras prodúcese cando diminúe a presión agrícola sobre o territorio.
Pode ser un abandono total, parcial, ou unha diminución na intensidade. As
consecuencias dependerán das condicións iniciais da paisaxe e da sucesión vexetal (vide
infra).
Poderíase pensar que o cesamento das actividades agropecuarias nunha zona dada,
provoca o aumento da diversidade e da riqueza nese terreo, pero non sempre é así.
Moitas especies evolucionaron durante séculos coa presenza do home e as súas
actividades actuando como un factor máis. A remisión na presión antrópica, significa
moitas veces, a desaparición de fontes de alimentación indispensables. Isto é ben sabido
para algunhas aves cinexéticas, que viron minguadas as súas poboacións ao desaparecer
sementeiras de gramíneas na súa área de dispersión, que constituían un elemento de
grande importancia na súa dieta.
As parcelas agrícolas, en moitos casos, supoñen tamén un freo á propagación dos
incendios. Cando son abandonadas, cárganse de maleza e combustible, favorecendo a
rápida expansión das chamas.
Os incendios modifican o mosaico da paisaxe. Asolan espazos vegetados, provocando o
comezo de novas sucesións vexetais. Os incendios, son, en moitas rexións, debido á súa
intensidade e frecuencia, un axente máis de presión evolutiva. Nestas zonas, as
comunidades vivas están fortemente adaptadas ao medio no que viven, despois de
215
desenvolver estratexias vinculadas á presenza das chamas. Así moitas especies de
pináceas, precisan temperaturas superiores aos 50ºC para a apertura das súas piñas e a
súa posterior xerminación.
As pequenas perturbacións fragmentan a paisaxe, para seguidamente ser absorbidas,
aumentándose a heteroxeneidade espacial. Cando estas perturbacións son persistentes
ou graves, este efecto produce un empobrecemento, que nalgúns casos é dificilmente
recuperable. Isto obsérvase tras grandes lumes, que adoitan ir acompañados de fortes
procesos erosivos, debido á falta de cuberta vexetal impedindo o arrastre de chan pola
chuvia ou o vento.
A Propagación do lume está condicionada pola heteroxeneidade e a xeometría da
paisaxe. O abandono de terras agrarias, ou o mal estado de limpeza dos montes,
acumulan maleza e outros combustibles que impulsan a difusión dos incendios.
Concretando un pouco, pódense dividir as distintas actuacións que derivan nunha perda
de biodiversidade en función dos diferentes sectores, segundo o seguinte listado:
1. Comportamentos humanos.
Cultura social excluínte dos valores naturais.
Hábitos de consumo non respectuosos coa conservación dos recursos vivos.
Pautas de comportamento non compatibles ou insolidarias co Medio.
2. Planificación Territorial.
Cambios irreversibles do uso do chan.
Fragmentación, modificación e destrución de ecosistemas.
Fenómenos de concentración ou aglomeración humana.
Construción de infraestruturas de impacto negativo.
3. Sector Industrial.
Sobreexplotación dos recursos biolóxicos.
Contaminación de chans, auga e atmosfera.
Modificación e destrución de ecosistemas.
Fenómenos de construción industrial e aglomeración humana.
Sobreexplotación de recursos abióticos.
Instalación de infraestruturas de impacto negativo.
4. Sector Agrario.
Sobreexplotación de recursos biolóxicos.
Contaminación de chans, auga e atmosfera.
Modificación de usos do chan e prácticas agrícolas.
Despoboamento rural.
Modificación e destrución de ecosistemas.
Erosión de chans.
Intensificación dos procesos de produción agrícola.
5. Sector Pesqueiro.
Destrución e modificación de ambientes litorais.
Contaminación de augas costeiras.
Sobreexplotación de recursos pesqueiros e captura accidental de especies
ameazadas.
Introdución de especies accidental ou intencionalmente de especies exóticas na
Acuicultura.
6. Sector Comercial.
Desequilibrios entre a produción e demanda de recursos naturais.
Comercio de especies ameazadas.
Importación de variedades foráneas.
7. Sector Cinexético.
Sobreexplotación de recursos venatorios.
Subexplotación dos recursos venatorios.
Furtivismo.
Lazos, cepos, velenos, trampas non selectivas, barreiras artificiais.
Introdución de especies exóticas.
8. Sector Turístico.
Contaminación de chans, auga e atmosfera.
Creación de barreiras artificiais.
Urbanización sobre espazos naturais.
Non respectar as tradicións culturais.
Utilización desmesurada de produtos de limpeza.
217
Non facer separación selectiva.
Os procesos e actividades sectoriais están interrelacionadas de modo que os efectos de
cada un se suman aos dos demais; isto é o que se coñece como efectos sinérxicos, de aí a
necesidade de incluír principios de conservación e uso sostible nos plans sectoriais, así
como, a coordinación entre eles para minimizar os impactos negativos. Xeralmente, os
devanditos efectos son de difícil avaliación e cuantificación económica, polo que xorde
unha ciencia encargada disto utilizando outros medios.
A cuantificación numérica da biodiversidade nun ecosistema pódese realizar mediante
cuantificación total do número de especies, referíndoo á súa superficie ou á área de
mostraxe. Na maior parte dos ecosistemas terrestres a relación entre o número de
especies presentes e a superficie mostrada presenta un patrón característico.
Normalmente, esta medición lévase cabo mediante o estudo de parcelas dun tamaño
determinado, en función do grupo taxonómico estudado. Precédese ao conteo das
especies presentes en sucesivas parcelas, ata que non se encontran novas especies aínda
que se aumente a área mostrada. Mediante procedementos matemáticos, extrapólase a
toda a poboación o número total de especies estimada e determínase a área mínima de
mostraxe.
Unha segunda forma de considerar a diversidade dun ecosistema é, tendo en conta
ademais do número de especies, o número de individuos presentes en cada unha delas.
Para unha maior exactitude adóitanse utilizar índices de diversidade que definan a
estrutura específica da fitocenose e/ou de zoocenosis. Os índices de diversidade máis
utilizados son:
6.5. Sucesión vexetal
Co termo sucesión vexetal referímonos ao proceso de cambio progresivo que se dá nun
ámbito natural, no cal, as distintas comunidades vexetais, animais e microbianas, son
substituídas por outras consecutivamente. É un dos eventos acontecidos nos ámbitos
naturais de maior importancia. O seu coñecemento permite diminuír os erros posibles á
hora de decidir que especies plantar nunha zona e momento dado, aumentando o
rendemento e viabilidade dos repoboacións.
Cando se intervén sobre a paisaxe, débese considerar a evolución das comunidades que
o conforman. Os estudos elaborados para a determinación do impacto producido por
unha acción, non se deben formular segundo o cambio respecto a un momento dado,
senón entendendo o dinamismo do ámbito. Por iso, débense comparar as situacións
derivadas de cada unha das posibles solucións a un problema, coa situación esperada
unha vez o terreo estudado tivese progresado sen intervención antrópica. O
coñecemento dos mecanismos de sucesión vexetal preséntase entón indispensable para
poder realizar predicións sobre ámbitos naturais, e minimizar así, os efectos negativos
producidos por actuacións indebidas.
Así mesmo, débense considerar os patróns sucesionais para cada rexión cando se
pretenda formular correctamente as accións a realizar para a recuperación dunha
paisaxe. Con isto evítase incorrer en erros á hora de deseñar plantacións, que poden ser
inviables segundo as circunstancias presentes nese momento, aínda sendo a vexetación
típica da zona.
Existen diversas teorías que intentan explicar os distintos procesos que provocan este
evento de substitución entre si das comunidades vivas. Independentemente da teoría
consultada, existen unha serie de nocións e procesos aceptados xenericamente, que
permiten explicar o concepto de sucesión vexetal, que serán os aquí referidos.
Débese diferenciar entre dous tipos de sucesións, a primaria e a secundaria:
A sucesión primaria prodúcese en ambientes carentes de materia orgánica e que
non foron alterados previamente por organismos vivos. Nesta etapa prodúcese a
degradación da rocha nai e a conseguinte formación de chan. É de moi longa
duración, necesitándose séculos para poder ser apreciada.
219
A sucesión secundaria desenvólvese sobre superficies xa modificadas con
anterioridade por seres vivos, e con presenza dun substrato edáfico sobre o que
asentarse as distintas comunidades.
Este tipo de sucesión (a secundaria) é a que resulta de maior interese e a que non se
debe omitir no momento de tomar decisións sobre como levar a cabo as diversas
actividades. Pola súa banda, a sucesión primaria é omisible xa que sobre un substrato
rochoso, se deberá ter en conta, dende o punto de vista paisaxístico, a calidade deste
per se, e non polas posibilidades que ofrece para acoller poboacións de organismos que
o alteren, xa que se necesitan períodos moi longos para observar os cambios
producidos.
6.5.1. Liñas sucesionais
As liñas sucesionais refírense aos patróns de evolución temporal que se producen nun
lugar determinado. A partir dunha situación inicial, van superpoñéndose e
suplantándose as distintas agrupacións vexetais e animais, aproximándose a un patrón
establecido para cada zona. Coñecendo o pasado natural dunha rexión dada, e as
condicións climáticas e edáficas, pódese determinar a liña sucesional que se dará nela, a
partir dunha situación inicial.
As agrupacións de especies que determinan un tipo de formación vexetal e que se van
suplantando progresivamente, denomínanse series ou seres. Así, unha sere é cada un dos
estados que aparecen dentro da secuencia sucesional. A sere final, á cal tende todo o
proceso denomínase vexetación climácico ou vexetación clímax.
Unha liña sucesional típica contén as seguintes seres:
Rocha máis ou menos consistente.
Líquenes e mofos.
Herbáceas anuais.
Herbáceas vivaces.
Matogueira heliófila.
Arbustos.
Formacións arbóreas con especies heliófilas.
Formacións arbóreas climácico sustentadas sobre un chan maduro.
As dúas primeiras etapas indicadas, correspóndense coa sucesión primaria. O resto,
configuran a secuencia que se adoita dar en chans que foron alterados por unha
perturbación que eliminou a vexetación, ou sobre terreos agrícolas abandonados.
6.5.2. Mecanismos de sucesión
Os mecanismos de sucesión son procesos ou interaccións que se establecen entre os
distintos conxuntos de individuos e que provocan a eliminación total ou parcial de un
deles, para o asentamento do outro.
Entre os máis importantes destacan:
Colonización: Consta de dous compoñentes: invasión, e colonización
propiamente dita. A invasión refírese á chegada ata a zona estudada dos
distintos individuos. A colonización depende da supervivencia e instalación no
lugar destas especies invasoras. Para dous terreos cunha taxa de invasión similar,
a colonización será maior naquel que sexa máis fértil, pois posibilitará que se
asenten un maior número de individuos. Plantas especializadas na colonización,
adoitan producir gran cantidade de sementes para favorecer a súa dispersión, e
crecen rapidamente, pero non acostuman a ser boas competidoras, co que son
desprazadas nun breve espazo de tempo por outros vexetais da seguinte serie.
Tras a colonización vanse producindo unha serie de alteracións das características
físicas do ecosistema. Estas alteracións inclúen a formación e retención de chan,
aumento da presenza de materia orgánica sobre o mesmo, acumulación de
nutrientes e variación das características do chan (pH, cor, granulometría,
textura, etc.), diminución da insolación debido á sombra producida polas
plantas, aumento da protección fronte ao vento, etc. Deste modo, xa sexa tras o
proceso de sucesión primaria, ou tras unha recolonización dun espazo, do cal se
eliminou a vexetación; a modificación das condicións do medio, propicia a
aparición de novas especies favorecidas pola nova situación, que desprazan ás
presentes ata ese momento.
Este proceso de desprazamento lévase a cabo por medio de mecanismos de
exclusión que inclúen a antibiose, a autotoxicidade e a competencia. A antibiose
refírese á produción, por parte dunha especie, de substancias químicas que son
tóxicas ou prexudiciais para outras especies; no caso de vexetais fálase de
221
fototoxicidad. A autotoxicidade é o efecto negativo que xorde tras a
acumulación do exceso de substancias fitotóxicas, que acaban por impedir a
proliferación da propia especie que as produce.
É moi importante o coñecemento destes mecanismos de sucesión. Débese comprender,
que no proceso de sucesión vexetal, se dan unha serie de pasos que non se deben
obviar, cando se quere levar a cabo accións que modifiquen a paisaxe. Por iso, cando se
pretende realizar unha recuperación dunha paisaxe mediante un repoboación, é
necesario respectar todo o proceso de desprazamento de especies e, sobre todo, de
modificación das condicións físicas e microclimáticas. Se isto non se ten en conta, é moi
probable que a plantación non teña éxito.
Por exemplo, cando se pretende a recuperación dun terreo degradado, é importante ter
en consideración as distintas etapas serales que se dan nesa rexión. Por iso, en ocasións
preténdese implantar directamente a vexetación climácico, cando as condicións non son
propicias, avocando a plantación ao seu fracaso. Isto débese a que a vexetación
climácico, para o seu desenvolvemento, precisa dunhas condicións específicas, que
veñen proporcionadas polas etapas serales previas, como son a formación e retención
de chan, a protección fronte ao vento ou ao exceso de insolación, etc.
6.6. Fluxos bioxeoquímicos da paisaxe
A análise dos fluxos de minerais e nutrientes non se adoitan incluír nos estudos de
paisaxe, aínda que o coñecemento das súas pautas de distribución e de reciclado pode
ser moi importante á hora de tomar decisións sobre cal é a mellor solución, de entre as
posibles, a un problema.
Resultan de grande importancia, tanto as transferencias de nutrientes e os seus ciclos a
través do medio, coma os problemas que poden derivarse desta mobilidade. Unha
modificación nos fluxos dalgúns elementos, poden producir alteracións nocivas, como
os procesos de eutrofización, provocados polas achegas excesivas de nutrientes,
especialmente de fósforo e nitróxeno, ás augas.
O ciclo de nutrientes na paisaxe consta de distintas etapas, a primeira delas é a entrada
dos nutrientes no ecosistema. Este ingreso débese a distintos acontecementos, como son
a meteorización da rocha nai, a fixación biolóxica de nitróxeno, as achegas atmosféricas,
a entrada de materia orgánica alóctona (M.O.A.), etc. Posteriormente circulan polo
medio a través da absorción radicular por parte das plantas, a retranslocación, o
desfronde, a descomposición, e outros procesos edáficos. Finalmente, os procesos nos
que se produce unha perda de nutrientes do ecosistema, inclúen a lixiviación, a
escorrentía, a emisión de gases e aerosois, a extracción e explotación de recursos, etc.
Pódese dividir todo o ciclo en dous, diferenciándose entre ciclo externo, que comprende
as entradas e saídas do ecosistema e ciclo interno que se refire aos movementos entre as
plantas e o chan. O ciclo interno supón a maior parte do transito nas paisaxes naturais e
seminaturais, constituíndo sistemas relativamente pechados. En paisaxes rurais e forestais,
dáse unha maior achega e retirada de materiais, sendo, as emendas en sistemas agrícolas,
de grande importancia, polas implicacións que teñen en procesos ulteriores como a
eutrofización. Pola súa banda as explotacións forestais mal xestionadas, con sacas de
madeira desmedidas, sitúan a perda de nutrientes por enriba das achegas.
Así, cando se realizan extraccións de madeira, a eliminación de nutrientes pode
aumentar en máis dun 160% se se retiran tamén as raíces, mentres que a achega en
madeira é moito menor desa cantidade.
A época do ano en que se realiza a curta tamén é clave, pois se se realiza na etapa de
dormancia das árbores, a maioría dos minerais foron recirculados cara ás raíces e
almacenados nelas, diminuíndose ostensiblemente as perdas.
A maior parte dos estudos sobre entradas e saídas de nutrientes en sistemas naturais,
semi-naturais e rurais, indican que hai unha maior entrada de nutrientes que de saídas,
non sendo así para outros elementos que non están implicados na nutrición das plantas,
como pode ser o cloro, cuxas saídas e entradas coinciden.
Isto supón que hai rexións implicadas na retención, denominadas zonas tampón. O
mantemento destes elementos encargados da acumulación, resulta de vital importancia
para a conservación, o vigor, e a capacidade de rexeneración a longo prazo dos
ecosistemas, e con iso, das paisaxes que configuran; ademais de contribuír a diminuír a
eutrofización das augas próximas.
223
6.6.1 Eutrofización
O proceso de eutrofización aparece cando as augas se enriquecen en nutrientes. Isto,
que podería parecer beneficioso á primeira vista, ten consecuencias negativas. Acontece,
que aumentan considerablemente a abundancia de plantas e outros organismos, sobre
todo algas e fitoplancto, que poden proliferar en tal cantidade, que impidan o paso da
luz, imposibilitando o crecemento de individuos fotosintéticos de zonas máis profundas.
Así mesmo, tras morrer, enchen a auga de materia orgánica. Esta materia podrécese,
provocando un crecemento desmesurado das poboacións bacterianas, consumíndose no
proceso de descomposición, gran cantidade de osíxeno. Os peixes e outros seres vivos
acuáticos, non poden respirar e falecen, ademais de xerarse malos olores, e coloracións
impropias.
Os compostos de maior incidencia na eutrofización son os nitratos e os fosfatos. Na
maioría das ocasións son substancias limitantes para o crecemento e desenvolvemento
dos seres vivos en ecosistemas acuáticos, pero, nas últimas décadas, as súas
concentracións, en moitas partes, disparáronse.
6.6.1.1 Fontes de eutrofización
A eutrofización é un proceso natural que se vai producindo lentamente en todos os
lagos do mundo. A súa incidencia negativa débese á súa aceleración desmedida debido a
actividades antrópicas.
Calcúlase que no medio natural, en torno ao 30% do Nitróxeno que chega ás augas
procede da chuvia, mentres que a maioría do Fósforo provén dos terreos inmediatos a
lagos e ríos. Ademais os nitratos poden converterse en NOx, que son fontes de chuvia
ácida.
As verteduras humanas, converten un proceso natural, nun grave problema de
contaminación. As principais fontes de orixe antrópica son:
As verteduras urbanas, que levan deterxentes e refugallos orgánicos nas augas
fecais.
As verteduras gandeiras e agrícolas, sobre todo os procedentes da fertilización.
Tamén por refugallos orgánicos e outros residuos ricos en fosfatos e nitratos.
6.6.1.2 Redución da eutrofización
O máis eficaz para loitar contra este tipo de contaminación é diminuír a cantidade de
fosfatos e nitratos. Isto conséguese mediante a actuación conxunta sobre distintos
procesos:
Emprego de deterxentes con baixa proporción de fosfatos, e racionalización do
seu uso.
Reducir o emprego de aboamentos nos campos, usando os refugallos agrícolas e
gandeiros como fertilizantes, realizando as verteduras de forma controlada e dun
modo máis eficiente, de maneira que non se estendan máis alá da superficie que
se desexa aboar, etc.
Tratar as augas residuais en EDAR (Estación Depuradora de Augas Residuais) que
inclúan tratamentos biolóxicos e químicos que eliminen fosfatos, nitratos e
materia orgánica.
Almacenar axeitadamente o esterco que se usa en agricultura.
Cambiar as prácticas de cultivo a outras menos contaminantes. Así, por exemplo,
atrasar o arado e a preparación dos campos para o cultivo ata a primavera e
plantar os cultivos de cereal en outono asegura ter cubertas as terras con
vexetación durante o inverno co que se reduce a erosión.
Reducir as emisións de NOx e amoníaco.
6.6.1.3 Zonas tampón
A natureza existen estruturas que realizan funcións de filtrado da contaminación que se
dirixe cara aos cursos dá auga. Os nutrientes que producirían a eutrofización son retidos
por barreiras vexetais, absorbéndoos polo seu sistema radical, actuando como
impedimento físico ao paso de materia orgánica en forma de litter.
As formacións vexetais que levan a cabo esta función tamponadora adoitan ser sebes,
vexetación de bordos de terreos, e, sobre todo, os bosques de ribeira.
Os bosques de ribeira son formacións típicas das marxes dos cursos de auga. Son especies
con grandes esixencias hídricas e que adoitan crear ecosistemas distintos aos do ámbito
no que se desenvolven. Cando a auga circulante, cargada de nitróxeno, circula a través
225
deles, as concentracións de nitratos diminúen ostensiblemente. Tamén actúan como
barreiras físicas retendo sedimentos e dificultando o seu paso.
Cando se realizan accións sobre a paisaxe en zonas próximas a ríos, regatos, lagos, etc.,
non se debe esquecer que a degradación da calidade da auga é un dos maiores
problemas a nivel planetario. Faise necesario, entón, respectar as formacións ribeirás e
regular as actividades de tal forma que se eviten problemas por contaminación ou de
eutrofización.
7 Estudo da paisaxe 7.1. Introdución 7.2 Percepción da paisaxe 7.2.1. Visibilidade 7.2.2. Concas visuais e intervisibilidade 7.2.3. Características visuais básicas 7.3. Calidade visual e fraxilidade da paisaxe 7.3.1. Calidade visual 7.3.2. Métodos de valoración da calidade visual 7.3.3. Fraxilidade visual 7.4. Metodoloxía xeral dos estudos de paisaxe 7.4.1. Introdución. O método científico 7.4.2. Metodoloxía xeral para os estudos de paisaxe 7.4.3. Condicións xerais para a realización dos estudos de paisaxe
227
7.1. Introdución
Cando se estuda unha paisaxe, débese entender que nos estamos a referir a unha área
xeográfica tal e como é percibida polo home.
Entón, trátase primeiro de delimitar a área percibida e, reciprocamente, a visibilidade da
área. É dicir, por unha parte, definir que zona é a observada dende un punto
determinado, para, a partir de aí, poder saber se as accións realizadas nalgún lugar dese
territorio van ser vistas ou non, dende esa posición. E por outra parte, precisar dende
que partes do ámbito é visualizado un elemento ou sección.
Establécense así os límites xeográficos para o estudo da paisaxe. Dentro desta
demarcación, débense determinar as calidades e características visuais básicas que o
definen, para, posteriormente, poder analizar a súa calidade visual e a súa fraxilidade.
7.2 Percepción da paisaxe
Todo o proceso de percepción se pode entender como un evento de comunicación
entre a paisaxe, que actuaría como emisor, e o observador que sería o receptor; e
dependente do medio de transmisión, que está limitado pola visibilidade.
229
Posteriormente prodúcese, por parte do espectador a interpretación da mensaxe, a cal
depende de diversos factores socioculturais.
Figura 7.1. Esquema percepción e interpretación da paisaxe
Fonte: Elaboración propia
7.2.1 Visibilidade
A visibilidade é a capacidade de ver obxectos a unha determinada distancia. Depende de
varios factores que a afectan e modifican:
Distancia
A calidade da percepción visual diminúe cando aumenta a distancia, isto débese a:
As cores vólvense máis pálidas e menos brillantes tendendo a tons azulados, e
destacando as cores claras sobre os escuros.
As liñas da paisaxe esváense.
A textura perde contraste e o gran faise máis fino.
Sabendo isto, estúdase a calidade da percepción da paisaxe en función da distancia,
determinándose cual é a que marca o límite, a partir do cal, a análise de visibilidade non
achega información útil.
Esta distancia depende das condicións particulares de cada lugar e en cada momento.
Non é igual para un lugar dado, dependendo das condicións atmosféricas e da claridade
segundo a hora do día, ademais de influír as características texturales, de tamaño, e de
coloración dos obxectos.
Os límites arbitrarios que se utilizan para definir a distancia, varían amplamente,
establecéndose para España en torno aos 1000 e 1300 metros o albor a partir do cal os
obxectos non son percibidos; e os 500 metros como raio dentro do cal os obxectos son
advertidos con detalle, espazo coñecido tamén como ámbito inmediato.
Curvatura da terra e refracción da luz
Nun terreo chairo, como por exemplo o mar, se aprecia doadamente unha liña de
horizonte a partir da cal non se pode continuar a observación, porque toda a extensión
tras ela non está visible. Isto é debido á curvatura da terra.
Os elementos da paisaxe redúcense en altura segundo a seguinte fórmula:
h =C² / 2R
Sendo:
h= é a redución de altura de obxecto,
C= a distancia entre o obxecto e o observador,
R= é o radio medio da terra, que toma o valor de 6368 Km.
A refracción dos raios da luz na atmosfera, pola súa banda, inflúe directamente sobre os
elementos da paisaxe dando unha sensación de aumento en altura. A refracción
depende da distancia entre observador e obxecto e das condicións atmosféricas.
A variación en altura do obxecto obtense mediante a fórmula seguinte:
h1 = K C² / R
Sendo:
h1= o aumento aparente en altura,
C= a distancia entre o obxecto e o observador,
K= o coeficiente de refracción que é función das condicións locais atmosféricas e
é adimensional. Soe aceptarse como K=0.07 para España.
231
Se xuntamos as dúas ecuacións, podemos obter un valor aproximado da redución
efectiva en altura:
h- h1 = C² / 2R (1-2k)
Esta redución, que pode parecer irrelevante, cobra gran valor cando se traballa a gran
escala, como soe suceder nos estudios de paisaxismo.
Ángulo sólido e factor de posición
Estes dous conceptos estúdanse para caracterizar a ocultación que fai da paisaxe un
obxecto situado no campo de visión.
Se se situase o observador no centro dunha esfera, o ángulo sólido alude ao cono visual
que un elemento apantallar. Este ángulo será maior para un mesmo obxecto, canto máis
próximo estea, empregándose, para referirse a este evento, o termo de factor de
posición.
En ocasións, emprégase a área de intrusión en lugar dos vocábulos anteriores,
estudándose a paisaxe como unha representación plana entorno ao punto de
observación, en vez de como unha circunferencia.
Condicións atmosféricas
As condicións atmosféricas, inflúen directamente sobre a luz, provocando a súa
difracción, e modificando a súa incidencia sobre os elementos. Condiciona así, o grao de
visibilidade dos obxectos e a súa nitidez.
A nebulosidade reduce a intensidade das tonalidades, predominando as cores escuras e
diminuíndo o brillo. Debido a isto, as liñas e contornos perden definición, o cal,
provoca á súa vez, a redución do contraste dentro dos obxectos e entre eles.
Tamén a presenza de neve ou xeo alteran a percepción, xa que agudizan a xeometría
das formas. As liñas e arestas gañan forza, aumenta a luminosidade debido á reflexión
da luz sobre os obxectos cubertos, e a textura adquire unha maior regularidade,
focalizando se a atención sobre os elementos da paisaxe que non foron ocultos pola
neve.
Pola súa banda, a néboa, dependendo da súa espesura, pode chegar a imposibilitar por
completo a visualización das distintas paraxes.
Posición e mobilidade do observador
Segundo varíe a posición do observador, varían tamén as zonas do ámbito visibles.
Tamén inflúe na percepción, a posición respecto da paisaxe e dos obxectos. A
apreciación que se teña destes, depende en boa medida da situación segundo o plano
vertical.
Así, unha posición ínfera fai que as formas semellen maiores e se tende a acrecentar o
grao de dominancia dos obxectos, ademais de diminuír a amplitude escénica.
Posicións elevadas, pola súa parte, aumentan o campo e a profundidade da visión, e
permiten discriminar mellor os elementos da paisaxe, tanto individualmente, coma pola
súa situación relativa.
A mobilidade, pola súa banda, posibilita que o observador escolla o lugar dende o cal
considerar a paisaxe, ademais de permitirlle facelo dende distintos puntos e perspectivas.
Iluminación
Tanto a intensidade da luz solar, coma o seu ángulo de incidencia sobre a superficie
terrestre, varían diaria e estacionalmente. A distribución de luces e sombras inflúe
directamente sobre a apreciación que da paisaxe se ten, coa conseguinte modificación na
percepción de cores, formas e tamaños.
A iluminación modifica a visibilidade e percepción dos elementos da paisaxe, segundo o
ángulo de incidencia respecto da posición do observador:
Luz frontal (de fronte ao obxecto observado): Apenas aprécianse as sombras.
Isto produce un aparente achatado dos elementos presentes, ademais dunha
perda de perspectiva; aínda que permite apreciar nitidamente as cores que
aparecen máis claros e brillantes.
Luz lateral: Provoca contrastes de luz e sombra, realzando as liñas e a textura.
Advírtese mellor o relevo e as formas.
Luz posterior (detrás do obxecto): Salvo que sexan superficies chairas, vese a cara
sombría do obxecto, o que leva consigo que non se aprecien ben as cores e unha
gran perda de contraste interno. Por outra parte, acentúanse as siluetas.
233
7.2.2 Concas visuais e intervisibilidade
7.2.2.1 Conca visual
Defínese conca visual como o conxunto de puntos da paisaxe que son visibles dende un
lugar determinado. Por extensión enténdese como a sección visible do territorio dende
un conxunto de puntos que constitúen unha unidade, ou o que é o mesmo, dende onde
é visible ese elemento. Ás veces emprégase a voz "territorio visual" co mesmo
significado.
É moi importante a determinación das concas visuais nos estudos de impacto ambiental
en escenarios agrícolas e forestais, para o coñecemento dos puntos do ámbito dende
onde vai ser visualizada unha determinada acción.
A conca visual pódese determinar mediante distintos métodos:
Observación directa in situ. Sitúase o observador sobre o terreo, este determina os
límites da conca visual para o punto no que se sitúa, e traslada a información obtida a
un mapa.
O máis común é traballar con mapas de escala 1:25000, aínda que dependerá das
características orográficas da zona, podendo ser necesario empregar mapas de escala
menor se se traballa sobre espazos moi abertos e de gran visibilidade, e viceversa, se se
estudan paraxes pechadas, podendo alcanzarse unha maior precisión.
Posúe a vantaxe de que é un método moi rápido, pero á vez é demasiado subxectivo,
co que está condicionado por aspectos parciais de apreciación do individuo. Tamén
depende das características da zona observada no momento da definición da conca,
podendo variar esta ao longo do tempo segundo varían as condicións.
Débese traballar, de preferencia, en días despexados e nas horas do mediodía, para ter
luz vertical, minimizándose deste xeito as sombras. Cando hai posibilidade de realizar
máis dunha visita ao lugar, é preferible realizalas a distintas horas, determinándose a
conca en cada ocasión para a zona sobre a que a luz lateral incide directamente.
Outro erro que se adoita cometer nestas determinacións, dáse cando se delimita a
visibilidade dos cumios. Sobreestímase esta sobre o mapa, aceptando que son visibles os
cumes dos terreos escarpados, cando o límite de visión se adoita encontrar moito antes,
cando se observa dende un punto inferior ao territorio en cuestión.
Métodos manuais. É un método moi laborioso e que está bastante en desuso, ao ser
substituído por procedementos equivalentes automatizados, tanto ou máis eficaces, e
realizables nun tempo moi inferior.
Sobre un mapa, a escala conveniente, trázanse raios visuais que partan do punto do cal
se quere determinar a súa conca visual. Determínase o perfil do terreo para cada un dos
raios, e estúdase como intercede a paisaxe na visualización de zonas ulteriores do terreo.
Sitúanse no mapa os puntos que separan a zona visible da non visible.
Figura 7.2. Perfil transversal
Fonte: Elaboración propia
Comézase de novo o proceso para un raio próximo ao anterior. Cando se perfilaron o
número conveniente de raios, únense os puntos que limitan as zonas visibles para cada
raio, obténdose así a conca visual.
Métodos automáticos. Determínanse as concas visuais coa axuda de programas
informáticos axeitados. Diferéncianse dous procedementos básicos:
1. Por raios
2. Por cuadrículas
235
O primeiro aseméllase moito á metodoloxía manual anterior, coa salvidade de que se
manexan moitos máis datos en menos tempo, co que se obteñen respostas precisas máis
rapidamente. Evidentemente, os computadores traballan cos datos de altitudes e
coordenadas provenientes de mapas en soporte informático.
No sistema por cuadrículas segméntase o mapa en pequenas divisións regulares e
estúdase a perceptibilidade entre o punto de orixe e o centro da cuadrícula. Obtense un
mosaico coas casas visibles e as non visibles.
Tanto os métodos automáticos coma os manuais, precisan dunha verificación posterior
no terreo, xa que non consideran os elementos presentes na paisaxe que se omiten á
hora de debuxar os mapas do terreo.
7.2.2.2 Características da conca visual
Tamaño. O parámetro máis utilizado para referenciar as dimensións da conca é a
súa área.
A cantidade de superficie observable emprégase tamén como medida para a
determinación da intervisibilidade. Xorde entón o problema derivado dos límites do
territorio observado; así, zonas próximas ás marxes ostentarán unha conca de menor
tamaño que as situadas en posición centrada. Para solucionar este nesgo, recórrese á
conca visual relativa, calculándose como o cociente entre a superficie visible real, e a
potencial se o terreo fose completamente chairo.
Altura relativa. É a media ponderada das alturas das áreas visibles respecto do punto de
observación.
Altura relativa = (Σ( H1-H0)•S1)/ Σ S1)
Sendo:
H1 = altura do punto visible
H0 = altura do punto de observación
S1 = Superficie asignada ó punto visible
Dános unha medida da posición do observador respecto da conca. Isto inflúe na
percepción da paisaxe, e a sensación de dominancia.
Forma. A caracterización das propiedades visuais da paisaxe está moi vinculada á
forma en planta da conca, co que resulta axeitado determinala.
A forma será máis ou menos alongada e de bordos máis suaves ou abruptos en función
da orografía do terreo. Concas con tendencia á esfericidade, suxiren que o observador
se sitúa nun pico ou nun chairo. Cando son máis alongadas, inducen a pensar en fondos
de vales ou similares.
A clasificación segundo isto, sepáranse as concas visuais en pechadas, limitadas e abertas,
en grao crecente de profundidade.
Compacidade. Refírese á presenza, e en que medida, de sombras ou zonas non vistas
dentro da conca. Ao igual que a forma, a compactidade está condicionada polo relevo.
Estímase en porcentaxe de ocos respecto da superficie visible, ou tamén respecto á
superficie total dentro do contorno da conca visual
A forma será máis ou menos alongada e de bordos máis suaves ou abruptos en función
da orografía do terreo. Concas con tendencia á esfericidade, suxiren que o observador
se sitúa nun pico ou nun chairo. Cando son máis alongadas, inducen a pensar en fondos
de vales ou similares.
A clasificación segundo isto, sepáranse as concas visuais en pechadas, limitadas e abertas,
en grao crecente de profundidade.
7.2.2.3 Intervisibilidade
É unha medida da reciprocidade de visión entre as distintas unidades da paisaxe. O grao
de exhaustividade co que se determina, é variable, e dependerá do custo admisible e do
tempo estipulado para a súa obtención.
O concepto de intervisibilidade é relativamente simple, pero complexo á hora da súa
definición e da súa obtención.
Pódese determinar a intervisibilidade de varias maneiras:
Explorando unicamente unha parte das unidades susceptibles de ser visibles.
Reducindo a distancia máxima de visibilidade. Este tipo de estudos adóitanse
realizar coa axuda de maias hexagonais e non con cuadrículas, como na
determinación da conca visual. Para cada cela estúdase a posibilidade de ser
237
observada, segundo o raio estipulado como distancia de visibilidade máxima,
polas celas inmediatas.
Realizando visuais só dende algúns puntos da paisaxe. Estes pódense seleccionar
aleatoriamente, ou ben, segundo a súa importancia relativa no ámbito. É o
método máis usual.
Para a presentación dos datos, adóitase proceder ofrecéndoos en función do número de
veces que cada unidade é observable dende os distintos puntos empregados no estudo.
Isto serve para escoller, dentro dunha paisaxe, cuales son as súas rexións menos visibles
dende o seu ámbito, sendo por iso, idóneos para situar actividades ou instalacións
susceptibles de diminuír a calidade visual dunha área.
Algúns erros metodolóxicos que poden aparecer na determinación da intervisibilidade,
xorden nas zonas próximas aos límites da superficie estudada. Isto soluciónase
ampliando o perímetro unha distancia igual á de visibilidade máxima, todo ao longo do
perímetro.
7.2.3 Características visuais básicas
Englóbase aquí ao conxunto de trazos que determinan as propiedades visuais da paisaxe
e dos seus elementos. Destas características, individualmente, e en función da súa
relación, pódense explicar outros conceptos, como son o contraste visual, a dominancia,
a importancia relativa dos aspectos visuais, etc. As características visuais básicas son:
Cor
Escala
Forma
Liña
Textura e
Espazo.
Cor. Esta é unha característica derivada da diferente capacidade dos corpos para
absorber os tirafondas lumínicos que sobre eles inciden, reflectindo o resto do espectro.
É esta luz rebotada, con certa lonxitude de tirafonda e intensidade, a que determina a
cor de cada elemento.
As cores clasifícanse en función da súa "calidez" (chamamos cores cálidas ás que van do
amarelo ao violeta pasando polo vermello, e cores frías ás que van do amarelo a violeta
pasando polo azul), o seu ton (claro ou escuro) e o seu brillo (brillante ou mate). A
calidade da paisaxe depende da distribución e a combinación das cores presentes.
A dominancia das cores dentro da paisaxe e a relación entre eles en canto a contraste e
complementariedade é de grande importancia no estudo da paisaxe.
O contraste prodúcese segundo difira o brillo, ton e calidez dos elementos. En xeral,
pódese afirmar, que dominan as cores claras sobre os escuros, os brillantes sobre os
mates, e os cálidos sobre os fríos.
Débese intentar respectar o máximo posible, as cores, e os seus patróns de distribución,
presentes, na paisaxe cando se realiza algunha actividade que poida modificalos.
Escala. Cando se fala de escala é para referirse ás dimensións dos elementos presentes na
área de estudo. Na observación da paisaxe, o espectador establece vínculos, dun modo
máis ou menos consciente, entre os seus compoñentes. Tómanse como referencias nestas
relacións, obxectos de dimensións coñecidas. Obxectos dun mesmo tamaño parecerán
máis ou menos grandes en función do tamaño relativo dos outros presentes nas súas
proximidades.
É de interese, entón, o estudo do tamaño dos constituíntes da paisaxe, en comparación
coa envergadura do ámbito, e dos corpos entre si. Pódese abordar dende un enfoque
relativista, comparando o tamaño do elemento en cuestión coa paisaxe global; e real,
atendendo ás súas dimensións, independentemente do ámbito.
A capacidade dun elemento para chamar a atención do observador depende en boa
medida do tamaño relativo respecto aos compoñentes que se encontran próximos a el.
Para a situación dentro dun mesmo encadre, dun elemento dado, a posición relativa
respecto a outros elementos e as súas diferentes dimensións, é moi importante. Débese
evitar a introdución de elementos que rompan a harmonía da paisaxe, debido ao
contraste derivado dos seus volumes, xa que se poderían establecer como centro focal
da visión.
Forma. Refírese ao perfil e volume das figuras, tanto individualmente, coma cando se
presentan constituíndo un conxunto. Pódese falar de dous tipos de forma: a
bidimensional, para referirse a superficies, e a tridimensional, para referirse a volumes.
239
As formas caracterízanse sobre todo pola súa xeometría e complexidade, ademais de
pola súa posición relativa dentro da panorámica en relación cos planos principais, e da
súa distribución. Cando falamos de distribución estámonos a referir á regularidade desa
distribución, á orientación respecto dos planos principais, ao contraste entre os distintos
perfís das superficies e á dominancia dalgúns tipos de deseños. A harmonización ou
contraste dos elementos está relacionada con esta disposición dos diferentes constituíntes
dentro da paisaxe.
Resulta conveniente atender á xeometría e perfil dos elementos introducidos na paisaxe,
para que se adapten ás formas presentes no ámbito, antes de comezar o
desenvolvemento das accións que se concibisen. Os obxectos de formas xeométricas
regulares e compactas chaman a atención en ambientes naturais, que adoitan ser de
configuracións máis orgánicas e irregulares.
Tamén é importante o posicionamento das dimensións en relación aos planos principais.
Sobre un mesmo obxecto, non se carga a mesma atención, se a súa dirección maior se
encontra en posición vertical ou horizontal. Por iso é conveniente respectar os planos
dominantes e as direccións principais dunha paisaxe á hora de distribuír os obxectos. Así,
non produce o mesmo contraste, un elemento de forma alongada se se encontra
paralelo a un río, que se se encontra perpendicular a este. O impacto visual no segundo
caso será maior.
As formas móbiles tamén captan con gran forza a atención do observador, máxime
tendo en conta que a longas distancias, onde a vista xa apenas ten capacidade para
definir contornos, si é capaz de detectar movemento.
Liña. Refírese ao camiño que traza a vista do observador ao longo dunha paisaxe. Os
cambios nesa dirección que segue a mirada, pode proceder da presenza de varios
elementos diferentes xuntos, que determinan un límite ou bordo entre eles, de siluetas
recortadas sobre un fondo ulterior co que contrastan, ou de formas lineais que sucan ou
dividen superficies.
Caracterízanse as liñas pola súa complexidade, a súa forza e a súa orientación. A
complexidade é función das diferentes direccións que vaian tomando e o número e
natureza de bifurcacións que presenten. A súa forza, depende da súa nitidez, lonxitude
(tanto real, coma relativa ao conxunto da paisaxe), continuidade, e do contraste cos
elementos que delimita ou que a determinan. A orientación mírase respecto ás
direccións principais dominantes na paisaxe.
As actividades que levan asociadas a aparición de liñas ou elementos lineais deben ter en
consideración as propiedades que as caracterizan para minimizar o impacto producido
por estas. Para iso débense intentar respectar, no posible, as direccións principais que
configuran a estrutura da paisaxe, evitándose con iso o efecto de chamada sobre a visión
de trazos en direccións estrañas. A presenza de longas rectas son focos de atención en
paisaxes irregulares, mentres que traxectorias seseantes, destacan máis en paisaxes de
poucos elementos e de formas xeométricas máis simples e definidas.
Por outra parte débese diminuír a súa forza. Para iso recoméndase o aproveitamento de
franxas presentes xa no terreo, propias da súa estrutura natural. Tamén se debe
minimizar o efecto de chamada debido á claridade e evidencia coa se que presenten.
Os impactos por presenza de liñas non se deben unicamente á introdución de estruturas
alongadas, senón tamén por cambios en usos de chan, que contrastan con parcelas ou
zonas adxacentes, ou por elementos cuxo perfil destaca dentro da paraxe onde se
sitúan.
Textura. Este termo en paisaxismo refírese á manifestación visual da relación entre luz e
sombra provocada polas irregularidades presentes na superficie da paisaxe. Depende da
maior ou menor rugosidade das superficies dos diferentes compoñentes que configuran
o ámbito.
As texturas diferéncianse entre si en función de aspectos distintos, como o gran, é dicir,
segundo o tamaño relativo das irregularidades superficiais; a densidade, referida á maior
ou menor separación entre os elementos que provocan as variacións texturales; a
regularidade da ordenación e distribución das estruturas que determinan a textura; e o
contraste interno, dependente do colorido e do brillo dos elementos.
Respecto á textura, ao igual que para as demais características, débese ter en conta os
seus tipos e distribucións presentes para, deste modo, diminuír o impacto provocado
polos novos elementos inseridos na paisaxe.
A textura está moi relacionada coa forma. Cando o predominio é de elementos
pequenos, a textura será fina, mentres que se son elementos de gran tamaño, a textura
será grosa.
Pequenas modificacións poden colaborar ao respecto das texturas propias do lugar. Así,
ante a necesidade de construír edificios ou instalacións similares, a textura varía en
241
función dos materiais de construción e de revestimento, da súa rugosidade ou lisura.
Estes débense seleccionar para favorecer a súa integración na paisaxe.
Espazo. Con este termo trátase o conxunto de calidades da paisaxe determinadas pola
distribución dos seus elementos, tanto para as distancias no plano, coma dende un
punto de vista tridimensional, cos espazos libres e baleiros que se sitúan entre eles.
Con espazo, ou composición espacial, referímonos á disposición dos constituíntes do
ámbito que determinará os distintos tipos de paisaxes. Clasifícanse, segundo isto, as
paisaxes en:
Panorámicos: Non parecen existir estruturas que actúen como límites á visión,
aparecendo amplos escenarios dominados polas direccións horizontais.
Paisaxes dominadas pola presenza dun elemento: Existe nestes, algún accidente
ou estrutura que focaliza case toda a atención, como pode ser unha árbore
solitaria, unha edificación ou obra rechamante, unha catarata, etc.
Paisaxes pechadas: A súa amplitude está limitada por barreiras á visión, que
acoutan o campo de visión.
Paisaxes focalizados: Presentan o que en pintura se denomina un punto de fuga,
que é un punto, que pode estar contido no campo de visión ou non, ao cal
parecen converxer as liñas trazadas sobre a paisaxe, como estradas, un ríos,
marcos, sebes, etc. Este lugar no que conflúen os trazos que debuxan a paraxe,
actúa como centro focal.
Paisaxes filtradas: Dáse neles a presenza dalgún tipo de barreira ou
configuración, como pode ser unha pantalla arbórea, que dificulta, pero aínda
permite, a visión da paisaxe que haxa tras dela.
Respecto ao espazo, tamén é importante a posición topográfica dos elementos,
podendo ser nun chairo, no fondo dun val, en aba, nunha crista, etc. Así como o fondo
ante o cal se debuxan: o ceo, auga, terreo, vexetación, etc. A importancia disto último
débese a que a preponderancia dun obxecto é diferente en función de cal sexa o fondo
sobre lle que se recortan, chamando, normalmente, máis a atención cando enmarcados
polo ceo ou a auga, que polo terreo.
Tendo en conta todo isto, con espazo referirémonos á estrutura da escena sobre a que
se asentan os elementos e se estudan o resto de características.
O espazo é unha característica que vén determinada pola estrutura da escena e a
diferente posición dos elementos e con el a súa relación entre si. Por isto inflúe e en
parte determina a visibilidade, así como a fraxilidade da paisaxe.
A maior ou menor apertura do espazo e a súa profundidade, modifican a capacidade de
percepción dos distintos obxectos, limitando as posibles actividades, ao determinar a súa
visibilidade.
7.3. Calidade visual e fraxilidade da paisaxe
7.3.1 Calidade visual
O crecente aumento da importancia asignada á paisaxe, e as liñas trazadas de cara á súa
conservación, protección e restauración, reclaman o desenvolvemento dunha
metodoloxía que permita realizar valoracións da súa situación e calidade dun modo
independente e obxectivo. Isto resulta moi complicado debido ás características propias
da paisaxe, e da diferente apreciación que se ten deste, segundo aspectos de carácter
cultural, social, histórico, estético, etc.
Podería pensarse, que para a correcta valoración da paisaxe, sen incorrer en resgos
subxectivos, debesen obviarse os aspectos socioculturais que envolven á rexión
analizada, pero isto supoñería un grave erro, pois son un elemento de caracterización
fundamental dos ámbitos e de grande importancia para a súa avaliación.
Ademais, débese procurar, para mellorar as perspectivas de conservación e protección,
implicar, nos plans e programas proxectados para iso, a poboación do lugar, co que se
deben respectar as súas tradicións de uso e emprego dos recursos paisaxísticos, así como
outros factores culturais. A omisión da importancia da poboación autóctona, pode
provocar o seu rexeitamento, destinando, en moitas ocasións, ás obras ou actuacións ao
fracaso.
A calidade dunha paisaxe tamén está determinada polo seu pasado, que xerou a
estrutura e o aspecto presente. A presenza humana tivo na maioría deles unha
importancia crucial, sendo un axente modelador que non se debe omitir.
As metodoloxías propostas co fin de determinar o valor da paisaxe, pódense dividir en
dous grandes grupos:
243
O primeiro contén aqueles métodos que analizan o estado da paisaxe. Baséanse
para iso na fase sucesional na que haxa a vexetación, nas características da
comunidade clímax, e na estabilidade rexional das distintas poboacións vexetais.
O segundo grupo, que comprende os métodos referidos neste capítulo, analiza a
calidade sensible da paisaxe, centrándose na percepción visual e omitíndose os
demais órganos sensitivos; é dicir, realiza unha valoración da calidade visual. Isto
non significa que non sexan importantes outros aspectos como o ruído ou o olor
cando se avalía unha paisaxe, nin que sexan factores irrelevantes sobre os que
non se debe exercer ningún tipo de control; xa que, poden ser decisivos á hora
de disuadir posibles visitantes e espectadores.
En ocasións, determínase tamén o valor económico da paisaxe; é dicir, o custo que
supoñería a reintrodución dunha unidade, ou a configuración completa dunha paisaxe,
tras a súa perda ou ausencia.
Para a valoración da calidade visual, resulta interesante caracterizar os
condicionamentos que provocan interferencias por subxectividade. Entón establécense
tres tipos de factores que limitan a obxectividade:
Condicións sensibles e perceptivas propias do observador. Estado anímico, forma
de mirar, capacidade imaxinativa e de asociación de elementos, memoria de
observacións anteriores, etc.
Factores educativos e socioculturais. É función do ámbito social e próximo no
que se desenvolve o individuo. Este, determina en gran parte as preferencias de
estéticas.
Relación do observador co obxectivo observado. Un coñecemento máis
profundo, permite unha máis completa e detallada avaliación. Por outra parte, a
importancia asignada, vén condicionada polos vínculos emocionais do individuo
co escenario.
Xunto con estes problemas, de falta de obxectividade na percepción e apreciación,
preséntanse as dificultades de asignación dun valor concreto aos elementos ou
características analizadas que poida ser repetible ao cambiarse a persoa que leve a cabo
a examinación. Descríbense tres tipos de compoñentes que xeran estes problemas de
falta de repetibilidade: O compoñente cognoscitivo, que depende da experiencia previa
con respecto á paisaxe do observador; o compoñente afectivo e emotivo; e o
compoñente de tendencias á actuación, como resposta ao observado.
7.3.2 Métodos de valoración da calidade visual
Os métodos de valoración da calidade visual divídense en tres grupos principais: Os
directos, os indirectos e os mixtos.
7.3.2.1 Métodos directos
Desenvólvense por simple observación directa. Están en desuso debido ao
desenvolvemento de métodos infográficos, que facilitan a obtención de diagnósticos cun
esforzo menor e diminuíndo as interferencias subxectivas.
Este conxunto de procedementos realizan a análise da totalidade da panorámica
abarcable. Para iso non se procede á fragmentación da paisaxe en compoñentes que se
valoren independentemente, para realizar unha computación final de todos eles, e
concluír cunha apreciación conxunta.
Posúen estes sistemas, problemas derivados da subxectividade propia do individuo que
os efectúa. Por iso, clasifícanse en función do xeito que teñan de aceptar e/ou evitar este
tipo de interferencias.
Métodos directos de subxectividade aceptada
Son os máis simples. Admítense os criterios individuais achegados polo suxeito que
realiza a determinación. Adóitase inserir, entón, a paisaxe en niveis de categorización do
tipo: Excelente, ben, regular, malo; ou similares.
É fundamental, para que posúan algún tipo de credibilidade, que sexan realizados por
profesionais de experiencia contrastada, podendo proporcionar a práctica, unha
precisión próxima á dos sistemas máis complexos.
Métodos directos de subxectividade controlada
Este método é similar ao anterior. A diferenza clave, radica en que o persoal que realiza
as valoracións está sometido a unha preparación previa que ten como finalidade,
diminuír as interferencias subxectivas, normalizándose os aspectos importantes, de cara á
puntuación final que se lle dá a cada unha das categorías incluídas no estudo.
245
Métodos directos de subxectividade compartida
Este procedemento non difire demasiado do de subxectividade aceptada, coa salvidade,
de que agora a valoración a realiza un grupo de persoas, procedéndose posteriormente
á determinación da media aritmética de entre todas as valoracións.
Métodos directos de subxectividade representativa
Este procedemento non difire demasiado do de subxectividade aceptada, coa salvidade,
de que agora a valoración a realiza un grupo de persoas, procedéndose posteriormente
á determinación da media aritmética de entre todas as valoracións:
Diferenzas semánticas. Repórtanselle unha relación de adxectivos cos que
caracterizar ás paisaxes. Os adxectivos veñen separados en listas segundo se
cualifiquen aspectos xerais ou estéticos. Sitúanse os termos gradualmente, e os
enquisados, outorgarán unha categoría a cada imaxe para cada lista.
Lista de adxectivos. Ás persoas escollidas para a determinación da calidade
visual, achégaselles unha lista con numerosos adxectivos. Márcanse cunha cruz
aqueles que se consideran aplicables á paisaxe analizada.
Asignación de valor. Asígnaselle un valor numérico, entre un e dez, a cada
paisaxe observada. É bastante simple e fiable; ten o inconveniente de que a
xente adoita decantarse por valores extremos.
Ordenación por pares. As fotografías ou diapositivas preséntanse por parellas, e
cada un dos individuos preguntados, responde a cual parécelle mellor.
Establécense todas as parellas posibles, para, a partir de aí, poder ordenalos en
orde crecente de estimación. En ocasións, en vez de presentarse as imaxes por
parellas, ofrécenselle ao enquisado en grupos maiores, aínda que a partir de
catro, pode resultar demasiadas.
7.3.2.2 Métodos indirectos
Inclúense gran cantidade de métodos, algún deles, dos máis antigos que se empregaron.
Engloban sistemas orientados á observación de aspectos cuantitativos e cualitativos. Para
iso estúdanse e describen os compoñentes, tanto factores físicos coma características
estéticas, e a combinación de ambos os dous.
En xeral, todos estes métodos teñen uns pasos para a súa elaboración comúns, ou moi
similares, que se poderían resumir como segue:
Identificación e elección dos constituíntes a considerar.
Medición e/ou caracterización dos constituíntes electos, para cada unidade da
paisaxe a estudar; xa sexa sobre o terreo, ou a partir de fotografías ou
diapositivas.
Asignación do peso específico ou de coeficientes para a ponderación de cada
elemento coa súa importancia na determinación da calidade paisaxística.
Procesado dos datos obtidos para o establecemento da calidade visual global.
Presentan dificultades debidas á parcialidade á hora de valorar cada unha das
categorías establecidas, e tamén no momento de determinar a importancia
relativa suposta asignada a cada elemento e unidade.
Métodos indirectos de valoración a través de compoñentes da paisaxe
Disgrégase a paisaxe segundo categorías físicas, como pode ser o uso do chan ou a
topografía. As unidades obtidas estúdanse separadamente. Existen innúmeros métodos
que se asemellan e que están englobados baixo esta categoría, cada un co seu xeito de
fragmentar a paisaxe e de valoración posterior de cada entidade obtida.
Pódense xeneralizar características comúns estudadas por estes métodos:
Características intrínsecas do punto no que haxa o observador.
Calidade do ámbito inmediato.
Calidade do fondo escénico.
Métodos de valoración a través de categorías estéticas
A determinación de categorías estéticas para a caracterización dos escenarios, leva
implícita a dificultade de alcanzar o consenso para o seu establecemento e definición. A
lista de métodos e autores é moi ampla, así como a súa variedade, o que complica
grandemente a posibilidade de establecer trazos comúns a todos eles. A diversidade
aparece xa non só con respecto á valoración das categorías estéticas, senón tamén no
momento de establecer estas.
Así mesmo, o abano de métodos aumenta tendo en conta que moitos deles foron
desenvolvidos para tipoloxías específicas, non podendo ser aplicables directamente a
outro territorio cunha morfoloxía diferente, ou con formacións vexetais distintas.
247
En xeral, primeiro establécense as categorías estéticas interesantes para o estudo,
posteriormente valóranse en función de varémolos preestablecer, e finalmente
aglutínase a información obtida para obter un resultado único co que categorizar a
paisaxe. As categorías estéticas adoitan corresponderse, con omisión dalgunhas delas,
normalmente, coas características visuais básicas xa expostas.
7.3.2.3 Métodos mixtos
Este tipo de métodos intenta combinar as vantaxes achegadas polos distintos grupos
anteriores, asumindo que a determinación da calidade visual non se pode levar a cabo
sen a observación in situ da paraxe, pero que os métodos directos conteñen demasiado
nesgo e unha carga subxectiva non sempre aceptable.
Unha vantaxe que teñen estes métodos é que permiten obter información relevante
sobre o territorio que permite adiantarse a posibles actuacións, e vaticinar as alteracións
que poderían producir. Existen tamén gran número de metodoloxías e autores. A
maioría deles seguen procesos similares.
O ideal sería traballar cun equipo suficiente de individuos e cunha formación axeitada.
Cada un puntúa a paisaxe no seu conxunto para centrarse posteriormente nas unidades
individuais dun modo máis pormenorizado.
Unha vez conclúense as unidades relevantes, en cada unha analízanse as categorías
estéticas interesantes, sendo conveniente, incluír aquí, as características visuais básicas,
ademais das distintos usos do chan, a diversidade e variabilidade presente, a integración
antrópica, a naturalidade, as singularidades (entendidas, como aqueles elementos que
reportan un valor engadido pola súa rareza), e as peculiaridades da paisaxe en función
das estruturas presentes (sebes, cursos de auga, obras públicas, construcións, tendidos
eléctricos, etc.). Tamén é importante o estudo das concas visuais e da intervisibilidade.
Evítanse así os resgos teóricos dos métodos indirectos, e o exceso de simplicidade e
subxectividade dos métodos directos.
7.3.3 Fraxilidade visual
A fraxilidade refírese á susceptibilidade dunha paisaxe a variar o seu aspecto e estrutura
cando se modifican as condicións deste, é dicir, é a expresión do grao de deterioración
que a paisaxe experimentaría ante a incidencia de determinadas actuacións. Tamén se
emprega en ocasións o termo de capacidade de absorción visual, aínda que con
significado contrario.
A calidade visual é unha calidade intrínseca do ámbito, vén dada polas características do
lugar. Non pasa así coa fraxilidade, que depende en gran parte do tipo de actividade
que se vaia levar a cabo. Un mesmo territorio non presenta a mesma capacidade de
absorción de actividades distintas. Como exemplo extremo, pódese comprender sen
problemas, que a fraxilidade dun ámbito natural, será moito maior fronte á construción
de edificacións de gran tamaño, que a repoboacións de áreas despoboadas. Sendo
ambas as dúas accións que modifican a paisaxe, independentemente do seu signo e
intensidade.
Para a súa determinación, establécense tres tipos de factores a estudar:
Factores biofísicos. Estes son os que comprenden os elementos tanto físicos
(topografía, rochedos, cursos de auga, etc.) como á vexetación, que definen a
paisaxe.
Factores de visualización. Aquí introdúcese a importancia do tamaño da conca
visual e da intervisibilidade. Unha mesma alteración non afectará igual á
visibilidade dunha paisaxe, se se leva a cabo nun punto oculto ao resto do
ámbito, que nun lugar moi visible.
Factores histórico-culturais. Compoñentes da paisaxe que poderían non ter un
valor importante dentro deste, poden posuír unha carga histórica considerable,
non debendo ser alterados, aumentando a fraxilidade da paisaxe. Nunca se debe
obviar, que a presenza humana é patente en practicamente toda a superficie
terrestre, e o pasado evolutivo de formación das paisaxes e a presenza humana,
son indisociables.
A maioría dos estudos, céntranse, sobre todo, na avaliación da fraxilidade a partir da
capacidade de ser visualizado que presenta cada punto. Divídese o estudo na
visibilidade do punto, a visibilidade do ámbito, a accesibilidade, e finalmente analízanse
os aspectos históricos e tradicionais da rexión.
249
Visibilidade do punto. Contémplanse los factores biofísicos:
Solo e cuberta vexetal. Estúdase aquí:
Densidade da vexetación. Está en relación coa presenza de cuberta
vexetal. Cando estas cobren maior superficie na proxección horizontal,
menor será a fraxilidade visual.
Contraste cromático entresollado e vexetación. Canto maior sexa este,
maior será a fraxilidade.
Altura da vexetación. A capacidade de apantallamento das masas
arbóreas, é función da súa altura e da súa espesura.
Contraste cromático interno da vexetación. Canta maior sexa a
variedade colorística, maior é a capacidade para camuflar elementos
distintos.
Estacionalidade da vexetación. A vexetación caduca, non presenta a
mesma capacidade de ocultación ao longo do ano. A fraxilidade visual
dunha área con este tipo de vexetación, débese estudar para a época do
ano na que non presentan as follas, sempre que se proxecten accións
permanentes.
Pendente. Suponse unha maior capacidade de absorción visual ás zonas
con menor pendente.
Orientación. Isto contémplase debido a que se supón menor a
visibilidade naquelas caras que estean orientadas de maneira que a
incidencia da luz sexa menor ao longo do día. Tamén inflúe a posición
do observador, pois para unha mesma área, será maior a visibilidade se
o observador está a contraluz, que coa luz de costas.
Visibilidade do entorno. Interesa aquí o seguinte:
Tamaño da conca visual. Refírese á superficie ocupada por esta.
Compactidade da conca. A falta de "ocos" aumenta a fraxilidade, e
diminúe a capacidade da conca para absorber actividades.
Formas da conca visual. Canto máis alongadas son máis fráxiles, debido
á dirección que se impón á vista e a facilidade para ser interrompida
esta liña que trazan os ollos.
Altura relativa do punto respecto á conca. Canto máis por enriba
estean, máis visible serán.
Accesibilidade. É función da presenza de redes de transportes que cheguen ata lle rexión,
así como da proximidade de núcleos poboados, o que aumentaría o número de
visitantes que accederían ao territorio.
7.4 Metodoloxía xeral dos estudos da paisaxe
7.4.1 Introdución. O método científico
A obtención dunha metodoloxía adecuada para desenvolver o estudo das diferentes
paisaxes, ten como obxectivo a consecución e determinación dos procedementos que
permitan a caracterización dos distintos ámbitos, así como poder determinar cales son os
puntos ou aspectos en mellor estado de conservación e cales encóntranse máis
deteriorados ou en perigo de ser alterados dada a súa fraxilidade e/ou exposición.
Esta metodoloxía debe ter unhas certas características para poder ser aceptada como
científica dende un punto de vista epistemolóxico, é dicir, deben cumprir os pasos
propios dun proceso científico.
Existen fundamentalmente dous métodos de investigación para a exposición das teorías
científicas: O método indutivo, e o hipotético-dedutivo.
O primeiro deles, o método indutivo, busca a obtención de xeneralizacións a partir
dunha serie limitada de observacións. Supón que tras a observación e a posterior
reflexión sobre esta, se poden obter respostas sobre porqué e como se ocasionan os
eventos analizados. Na actualidade, salvo en campos concretos como en distintas ramas
das matemáticas, en moi poucas ocasións acéptase o inductivismo como válido para a
solución de problemas; e ao longo da historia da ciencia, deu lugar á aceptación de
multitude de teorías erróneas, que o desenvolvemento científico posterior, permitiu
denegar e substituír por outras correctas ou máis aceptables.
O outro método, o hipotético-dedutivo, cuxa orixe se pode buscar nas teorías
epistemolóxicas do falsacionismo de Karl Popper, é o máis usado e aceptado polos
científicos na actualidade.
A súa premisa básica é que as teorías científicas deben ser falsables. Para iso deben ser o
máis simples e concretas posibles. Unha vez proposta unha hipótese que se formula
como resposta a un problema concreto, sométese esta teoría ás probas máis estritas
251
intentando a súa negación. Deste modo vanse eliminando posibles solucións ata que se
acepta aquela, que sobrevive aos exames máis severos.
A corrente falsacionista sufriu variacións e modificacións ao longo do século pasado,
sobre todo grazas ás achegas do filósofo húngaro Imre Lakatos, pero sen modificacións
excesivas. As súas achegas debéronse basicamente á adopción e asunción doutros
aspectos omitidos, como a propia inercia da historia da ciencia, ou derívalas no
pensamento científico a partir de feitos aceptados como irrefutables.
A lóxica do método hipotético-dedutivo é a seguinte:
1. primeiro paso é a delimitación do problema a estudar.
Realízanse simplificacións, descártase a información redundante e irrelevante.
Finalmente formúlase o problema.
2. Construción do modelo teórico.
Selecciónanse os aspectos máis importantes para o estudo. Enúncianse as
hipótese-solución centrais. Modelízanse as hipóteses para poder proceder ao seu
estudo.
3. Dedución lóxica de consecuencias.
Procédese a eliminar as hipóteses que por simple aplicación da lóxica sexan
insostibles.
4. Proba da hipótese.
Deséñanse as probas para a aceptación ou negación das hipóteses. Execútanse as
probas. Obtéñense e procesan os datos. Analízanse os datos e obtéñense
conclusións.
5. Revisión.
Compáranse as solucións coas predicións. Reanalízase o problema a partir da
información obtida. Enúncianse novas hipóteses.
Neste método, hai unha serie de consideracións importantes. Os experimentos ou
análises levadas a cabo para a comprobación das hipóteses, deben estar explicadas e
realizadas co rigor suficiente de maneira que poden ser reproducibles en calquera
laboratorio, nas condicións e co material identificado. Si non son contrastables, non son
aceptables.
As hipóteses, adoitan formularse do seguinte xeito:
A hipótese contrastable denomínase hipótese nula, que adoita ter unha estrutura
do tipo: non hai diferenza entre a variable x entre os tratamentos 1 e 2. A
hipótese alternativa, pola súa banda, é a que afirma que si existen diferenzas.
Os tests de contraste de hipótese dependen dunha distribución de probabilidade,
a partir da cal, se decide aceptar unha das hipóteses e rexeitar a outra, segundo a
probabilidade de que sexa certa unha delas. Existe entón, unha posibilidade
estatística de cometer erros á hora de adoptar unha ou outra solución. Débese
ter coidado á hora de tomar decisións cando os resultados non son moi claros e
intentar actuar sempre dun modo conservativo. En moitas ocasións, en caso de
dúbida, é mellor non actuar e esperar á obtención de respostas máis concretas e
seguras.
7.4.2 Metodoloxía xeral para os estudos da paisaxe
A non existencia dun proceso de estudo científico infalible, acentúase cando o elemento
de traballo é tan amplo e diverso como a paisaxe. Por iso, débese ser moi coidadoso á
hora de tomar decisións sobre as actuacións a realizar sobre a paisaxe.
Unha metodoloxía xeral proposta consta das seguintes fases:
Análise
Diagnóstico
Prognose e
Sintéresis.
En ocasións tamén se inclúe unha fase de corrección de impactos, que se adoita situar
anteriormente á etapa de diagnóstico, ou posterior á de sintéresis, para proceder, tras a
inclusión desincre correccións, a realizar un novo estudo dá paisaxe, para coñecer a
situación derivada.
Análise. Este primeiro paso é primordial para unha correcta comprensión da situación da
paisaxe, e das interaccións e interrelacións dos seus constituíntes. Os elementos a
identificar e considerar, dependerán en boa medida do tipo de análise que se queira
levar a cabo, así como o nivel de detalle e de información requirida.
253
É importante ter en conta, que a cantidade de información obtida, debe gardar unha
relación, non só co tipo de estudo que se desexe realizar, senón que tamén cos recursos
dispoñibles tanto económicos coma humanos e de infraestruturas dispoñibles, ademais
de non esquecer a importancia do tempo para a súa consecución.
Para realizar a análise, débense estudar os factores que determinan as características da
paisaxe. Estes son os factores físicos, bióticos, antrópicos, e os axentes modeladores;
todos eles xa detallados no capítulo V.
Débense considerar tamén os datos que acheguen información sobre demografía,
socioeconomía e outras cuestións culturais e tradicionais, para poder determinar a súa
influencia sobre a conformación do ámbito.
Diagnose a partir dos datos obtidos da análise, procédese á categorización daqueles que
relacionen os compoñentes da paisaxe entre si, facendo fincapé nas interaccións entre
elementos antrópicos e naturais. É importante incidir naquela información que nos
permite definir o tipo e funcionamento da paisaxe.
A diagnose divídese en dous grandes tipos, a descritiva e a de potencialidade:
Na diagnose descritiva realízase unha enumeración das características distintivas
da paisaxe e dos seus elementos. Para iso adóitanse xerarquizar as estruturas
presentes, para valorar aquelas que se consideran máis importantes de cara á
categorización do territorio obxecto de estudo.
Este tipo de diagnósticos adoitan estar soportados sobre representacións
cartográficas, xa sexa, axudándose delas para o estudo, ou como finalidade
mesma do traballo.
A diagnose de potencialidade busca obter unha base sobre a cal posteriormente
poder formular hipótese sobre a evolución do terreo ante distintas actuacións ou
actividades.
Preténdese en moitas ocasións determinar a capacidade de carga da paisaxe para as
accións previstas, para iso débese coñecer a fraxilidade do terreo. Entón, pódese
fragmentar a diagnose da potencialidade no estudo da resiliencia, da estabilidade, e da
produtividade.
Así mesmo, o estudo depende do tipo de actividades que se vaian realizar, pois segundo
sexan estas, a resposta será distinta (ao igual que pasaba coa fraxilidade). Clasifícanse as
actividades en tres grandes grupos, segundo a semellanza da súa incidencia:
Actividades extensivas ligadas á explotación da terra. Dependen do tipo de chan
e da súa capacidade para acoller este tipo de usos. Comprenden a agricultura
extensiva, as explotacións selvícolas ademais doutras de recreación e
conservación da natureza.
Actividades de localización. Refírese a aquelas que cambian os usos do chan para
desenvolver nel diversas actividades antrópicas. Inclúense aquí os usos industriais
do chan, os usos urbanos, a construción de infraestruturas, etc.
Actividades extractivas. Tales como a minaría a ceo aberto.
Para determinar a capacidade de acollida dun ámbito dado, dalgunha actividade
recollida nos grupos anteriores, lévase a cabo unha diagnose dos tipos de elementos
presentes e da súa vulnerabilidade. É importante tamén ter en conta a calidade visual da
paisaxe, para poder establecer, as perdas producidas polas accións. En ocasións valórase
a paisaxe comparando os beneficios obtidos dunha actividade proxectada, e o gasto que
supoñería recuperar a paisaxe deteriorada.
Entre as técnicas para obter diagnose de potencialidade, pódense diferenciar dous
grandes grupos:
O primeiro comprende o que emprega a cartografía, xa sexa esta obtida
manualmente, ou mediante técnicas informáticas. Sobre os mapas obtidos e coa
información derivada da análise da paisaxe, estúdase a compatibilidade entre as
actuacións previstas ou proxectadas, e a situación actual da área. É necesario ter
en conta, para este tipo de traballos, as concas visuais e a intervisibilidade do
territorio, co fin de determinar cales son as zonas menos visibles e por iso
mellores para acoller os elementos a introducir.
O segundo grupo de técnicas, recolle aquelas que determinan a importancia dun
escenario, e a súa receptividade, mediante a puntuación de distintos parámetros
considerados importantes para esa paisaxe. A valoración da paisaxe realizada,
compárase coa deterioración que o desenvolvemento das actuacións previstas
produciría.
Como se pode observar, nos estudos de diagnose, teñen un papel fundamental algúns
aspectos estudados anteriormente neste capítulo, como son a calidade visual, a
intervisibilidade, as concas visuais, a fraxilidade, etc. Se non se comprenden estes
conceptos, nin se coñece como se determinan, é posible realizar axeitadamente un
estudo de paisaxe.
255
Prognose. Nesta etapa preténdese realizar predicións sobre cales van ser os efectos
posteriores provocados polas actividades na paisaxe.
É fundamental a concepción da paisaxe como unha entidade dinámica que evoluciona
no tempo, tanto pola incidencia económica e social dependentes das actividades
humanas, como polos seus propios procesos naturais. As paisaxes non son elementos
estáticos que permaneceron inmutables ao longo das eras, senón que varían
constantemente, co que non se pode pretender que permanezan inmutables no tempo,
pois a súa propia natureza se opón a iso.
A prognose deriva directamente dos estudos de diagnose. Unha vez se ditamine a
situación da paisaxe, tanto potencialmente, coma dun modo descritivo, pódese
proceder á previsión de cal será a avaliación deste, segundo se manteñan as condicións,
ou en función de como estas varíen.
Para iso adóitanse separar en dous grupos os posibles axentes modificadores,
agrupándose por un lado aqueles de orixe antrópica, e por outro, os que provocan un
cambio natural.
Para a etapa de diagnose é crucial, ter realizado previamente, con certa precisión, tanto
a análise, coma a posterior diagnose.
A partir de aí, para unha correcta prognose, débese contemplar o tempo para o cal se
considera válida a predición. Non son asumibles normalmente tempos moi longos, xa
que a evolución da paisaxe segue procesos caóticos, que con pequenas modificacións
das condicións iniciais, varían amplamente o seu resultado final, e mesmo, en situacións
moi diferentes, se obteñen a longo prazo condicións similares debido á actuación DOS
chamados atractores estraños.
Na prognose, como na maioría dos traballos científicos, é indispensable a información
bibliográfica. Resulta vital a consulta de estudos realizados en situacións similares que
permitan aproximarse a solucións posibles por analoxía.
A consulta con expertos tamén é indispensable, pois é necesario un coñecemento moi
detallado sobre o comportamento dos sistemas naturais para poder tomar decisións.
Tamén son interesantes as posibilidades de simplificación, partindo do emprego de
indicadores que concentran información relevante, pois a súa situación depende da
interacción de gran cantidade de factores. Por exemplo, coñecendo a situación de
poboacións que son moi sensibles ás variacións do seu hábitat, pódese obter moita
información sobre cal é a situación real do ecosistema, para poder predicir a incidencia
de certas actividades que o alteren, que será maior canto peor sexa a súa saúde.
Sintéresis. Esta é a última etapa. Nela planifícanse as correccións e prevencións a ter en
conta para a conservación de cada paisaxe ou dos aspectos interesantes de cada un.
Parte das indicacións obtidas durante a prognose sobre a dirección da paisaxe, segundo
as modificacións esperadas. Búscase minimizalas no posible.
Sempre debe haber un equilibrio entre os esforzos que supoñen as correccións e os
beneficios obtidos destas. Isto vén asumido dentro do concepto de desenvolvemento
sostible, que conta entre os seus requisitos, non poñer en risco a capacidade das
xeracións futuras para cubrir as súas necesidades, pero sen obviar que tamén se deben
satisfacer as necesidades das xeracións presentes.
Nos estudos sobre paisaxe, é moi importante entón, ter en conta, tanto os aspectos
naturais dos ecosistemas, coma as características culturais das poboacións do territorio, e
as súas necesidades sociais e económicas. Trátase de buscar solucións que sexan
compatibles o máximo posible con todos estes aspectos.
A conservación dunha paisaxe, nunca debería provocar a incapacidade das comunidades
que viven nel para subsistir. Moitas veces viuse como plans de mellora e conservación
de paraxes naturais se volvían inviables pola oposición das persoas do lugar, é dicir, por
unha mala formulación das actividades de mellora e/ou conservación debido á omisión
de aspectos sociais cruciais.
7.4.3 Condicións xeral para a realización de estudos do paisaxe
Para a elaboración dos estudos de paisaxe, é importante ter en consideración as
necesidades de cinguirse a un tempo concreto para a súa elaboración e a un presuposto
económico determinado. Co fin de conseguir alcanzar os obxectivos fixados para o
estudo no menor tempo posible e co menor custo, propóñense os seguintes puntos a ter
en conta:
Precisar con exactitude os obxectivos do estudo. É dicir, formular as hipóteses
que se pretenden contrastar, ou delimitar claramente cales son os puntos clave
que se queren analizar, para non dedicar demasiados esforzos á obtención de
257
información e conclusións de pouca relevancia. Segundo sexan as demandas, a
simplificación da formulación da análise, achegará uns obxectivos e pautas de
traballo distintas. Non se pode pretender realizar un estudo exhaustivo de toda a
paisaxe para posteriormente, aplicar o coñecemento obtido ao problema
presentado.
Delimitar claramente el área de estudo, e planificar os tempos para cada fase.
Obtención da información. Os datos obtidos deben referirse aos aspectos
indispensables para o traballo. Débese evitar recoller información irrelevante
e/ou redundante. Ademais, os datos deben presentarse de xeito conciso,
manexable e entendible.
Conclusións. Deben presentarse dun modo claro e entendible. Deben ser
alcanzables para as persoas que encargan o estudo, así como para as persoas
implicadas nas tomas de decisións posteriores. O formato e a claridade de
presentación son moi importantes, debendo axudarse dos recursos informáticos
e audiovisuais necesarios para iso, sendo fundamental neste tipo de traballos, o
emprego de planos, e en ocasións. As técnicas de simulación informática.
8 Aplicacións dos
estudos da paisaxe 8.1. Paisaxe e educación ambiental 8.2 Os espazos naturais 8.2.1. Introdución 8.2.2. Plan de ordeación dos recursos naturais (PORN) 8.2.3. Plan reitor de uso e xestión (PRUX) 8.2.4. Conservación da natureza 8.2.5. Os espazos naturais e os estudios da paisaxe 8.3. A planificación da paisaxe urbana 8.4. A paisaxe rural 8.4.1. Tipos de agresións á paisaxe rural 8.5. Minimización dos impactos sobre a paisaxe 8.5.1. Introdución 8.5.2. Espazos públicos 8.5.3. Mineiría 8.5.4. Sector forestal 8.5.5. Ríos e inundacións 8.5.6. Transporte
259
8.1. Paisaxe e educación ambiental
Os problemas de degradación ambiental, e a velocidade, cada vez maior, coa que se
procede á destrución dos hábitats e recursos naturais, debería ser unha das maiores
preocupacións da sociedade actual, xa que é un dos problemas máis importantes a que
se enfronta. O feito de que non sexa así, débese en boa medida a que a información
que chega á cidadanía non é suficiente, ou faino dun modo nesgado.
Unha das solucións ante esta falta de preocupación pasa por unha maior formación da
poboación en materia ambiental.
Cando se fala de conservación da paisaxe, o coñecemento necesario para a comprensión
de cales son os verdadeiros danos que causan sobre el as diferentes actividades humanas,
antóllase moi amplo. Isto dificulta en demasía os intentos de concienciación da
sociedade ante os problemas de degradación dos ámbitos, xa sexa naturais, rurais, ou
urbanos. Máis tendo en conta, que son as propias entidades públicas, en demasiadas
ocasións, as que non cumpren co seu labor de conservación do patrimonio natural e
cultural.
Os medios de comunicación, teñen, case sempre, tendencia ao catastrofismo á hora de
informar sobre temas ambientais, ou tenden á sobrevaloración das posibilidades de
recuperación dos espazos alterados, co que favorecen a asepsia pública fronte a temas
261
de gran relevancia, dificultando a asunción de cada cidadán das súas responsabilidades
cívicas.
O grao de concienciación da sociedade creceu notoriamente nos últimos tempos, en boa
medida, debido á necesidade inminente de asunción de decisións ao respecto de moitos
problemas ambientais. A pesar disto, segue parecendo indispensable unha mellora na
formación da poboación respecto á conservación do medio natural, para poder alcanzar
o tan ansiado desenvolvemento sostible.
A inclusión do coñecemento do medio natural na educación regulada, é unha primeira e
indispensable vía para a mellora do comportamento dos individuos. Buscando a
conservación da paisaxe, semella necesaria a incorporación, dentro das materias
encargadas do coñecemento de medio, de temas específicos que permitan o seu
coñecemento e estudo, así como unha concienciación da importancia da súa
preservación e axeitada xestión.
Tamén cobra cada vez máis importancia, con resultados relativamente satisfactorios, os
cursos e actividades de formación non regulada, que se ofertan, a distintos grupos de
idades, dende escolares ata idades adultas. Este tipo de iniciativas, entre as que se
inclúen os cursos de formación a profesionais e manuais como o presente, móstranse
como moi bos complementos de formación e de sensibilización.
Nesta dirección, leváronse a cabo nas últimas décadas, diversas conferencias e
convencións nas que se abordou a importancia da formación educativa de cada goberno
para o correcto uso dos recursos naturais, e por ende, da paisaxe. Así, pódese citar entre
as máis importante, a Conferencia das Nacións Unidas sobre Medio Humano celebrada
en Estocolmo (1972) e que tivo as súas réplicas posteriores en Tblisi (1977) e Moscú
(1987). Tamén é importante a acción de diferentes organismos internacionais como
UNESCO, FAO, UICN, OMS, que posibilitou a creación de programas como o MaB
(1971), o PNUMA (1973), ou o proxecto BIODEPTH. A propia Convención Europea da
Paisaxe, celebrada en outubro do ano 2000 na cidade italiana de Florencia, asume entre
as súas medidas específicas básicas, para a correcta xestión e conservación da paisaxe, a
sensibilización, a formación e a educación.
Os obxectivos básicos en educación respecto da paisaxe, deberían incluír, a concepción
da paisaxe como recurso natural e a concienciación da importancia da súa conservación,
intentando buscar a adquisición, por parte das persoas receptoras das distintas
actividades formativas, de actitudes e valores respectuosos co Medio en xeral, e coa
paisaxe en particular.
8.2. Os espazos naturais
8.2.1. Introdución
Os Espazos Naturais Protexidos son zonas do medio rural e natural, cunhas
demarcacións administrativas establecidas, que posúen unha alta calidade paisaxística e
ambiental, ademais, neles destácanse uns trazos ecolóxicos e xeomorfolóxicos singulares,
así pois, pódese falar dun enclave singular ou unha porción da natureza privilexiada
debido a que a súa estrutura e configuración non está transformada pola man do home
ou, como moito, existe sobre eles unha actuación humana débil ou pouco significativa.
Por outra parte, tamén se consideran Espazos Naturais Protexidos as augas continentais e
os espazos marítimos:
que se encontren suxeitos á xurisdición nacional,
que conteña elementos e sistemas naturais de especial interese ou valores
naturais sobresaíntes,
que fose declarado protexido de acordo coa lexislación vixente.
Xeralmente, os Espazos Naturais son herdados e cunha gran diversidade, que manteñen
o seu equilibrio inestable co medio actual, sendo, particularmente sensibles e fráxiles a
calquera impacto ou alteración. Deste modo, faise necesaria a creación dun marco que o
protexa, polo que xorde a figura, por parte da Administración competente, de Espazo
Natural Protexido, cuxa finalidade prioritaria é a de garantir e favorecer a súa
conservación e as súas peculiaridades naturais, aínda que, tamén se pretende manter
certas actividades humanas finamente axustadas ás condicións naturais.
É fundamental a inclusión, dentro da caracterización do Espazo Natural, das actividades
tradicionais que se levaron a cabo nese lugar, pois forman parte da historia anterior da
rexión, e contribuíron á configuración actual do ámbito. Ao igual que acontece cos plans
e programas para conservación da paisaxe, non se deben excluír as poboacións humanas
á hora de planificar a xestión dos espazos protexidos, pois, son un elemento formador
destes. Ademais, a súa omisión, así como a de aspectos tradicionais e culturais.
263
O concepto de espazo natural protexido foi evolucionando ao longo do tempo, de
forma que os primeiros Espazos Naturais Protexidos pretendían preservar unha natureza
idílica en estado primixenio.
O primeiro rexistro de Espazo Natural Protexido data de 1872 e é o Parque Nacional de
Yellowstone en Estados Unidos, mentres que os primeiros parques naturais españois
datan de 1918 e son os Parques Nacionais de Covadonga, Ordesa e Monte Perdido.
Ao longo do século, a presenza de problemas como a desaparición de especies, a perda
de enclaves ou paisaxes, a destrución dos procesos ecolóxicos ou a extinción de culturas,
provocaron a declaración de espazos cun sen fin de obxectivos, como poden ser os
seguintes: un mellor coñecemento da natureza, das funcións de moitos dos seus seres e
fenómenos e das posibilidades que encerran.
Un dos principais resultados do Cumio da Terra, celebrada en Río de Janeiro en 1992,
foi o Convenio de Biodiversidade, apoiado por gran número de países. Este Convenio
reformula os obxectivos da conservación da natureza, establecendo principios reitores
de carácter universal.
Inspirándose en Río, a Comisión de Parques Nacionais e Áreas Protexidas da UICN, en
colaboración coa Federación EUROPARC, o WWF e outras organizacións europeas,
elaboraron un documento que contiña unha estratexia e numerosas recomendacións
prácticas para os responsables das áreas protexidas. Dentro desta idea, xorde o proxecto
MaB (Home e Bioesfera) dentro da UNESCO. Entre os seus obxectivos encóntrase a
creación dunha rede de reservas naturais ao longo de todo o planeta, que integre os
principais biomas existentes, garantíndose a conservación para as xeracións seguintes da
diversidade biolóxica e paisaxística presentes. Estas reservas deberían ser exemplos de
compatibilización da conservación e o desenvolvemento económico e social.
Os espazos naturais protexidos que seguen un modelo de xestión avanzado traballan,
actualmente, para manter a diversidade de especies, as súas variedades e xenotipos
silvestres e domésticos, asegurando o correcto funcionamento dos ecosistemas.
A declaración de Espazos Naturais Protexidos adoita ter asociados algúns problemas,
entre os que destacan dous:
Os Espazos Naturais Protexidos atraen o turismo, sobre todo aqueles próximos a
grandes núcleos urbanos, provocando a súa masificación, o que en moitas
ocasións vai en contra da súa propia conservación.
A declaración dun Espazo Natural Protexido implica a limitación de certos
aproveitamentos tradicionais dos recursos naturais levados a cabo pola
poboación local, o que habitualmente provoca un rexeitamento inicial á
declaración. Non obstante, demostrouse suficientemente que os beneficios
económicos dun Espazo Natural Protexido, compensa estas limitacións. Ademais,
en moitos Plans de Ordenación dos Recursos Naturais (P.O.R.N.), xa se
considera o mantemento das actividades tradicionais como un elemento
fundamental para a conservación da natureza.
Nesta introdución é necesario mencionar que é A Rede de Parques Nacionais,
consistente nun sistema integrado de protección e xestión dunha selección das mellores
mostras do patrimonio natural español. Está conformada polos Parques Nacionais que a
integran, o marco normativo, os medios materiais e humanos, as instrucións e o sistema
de relacións necesario para o seu funcionamento. A súa finalidade é asegurar a
conservación dos Parques Nacionais e posibilitar o seu uso público e a mellora do
coñecemento científico dos seus valores naturais e culturais, así como, fomentar unha
conciencia social conservacionista, o intercambio de coñecementos e experiencias en
materia de desenvolvemento sostible, a formación e cualificación dos profesionais que
traballan nela e na súa incorporación e participación en redes e programas
internacionais.
Características dos Parques Naturais
Para que un espazo poida ser declarado Parque Nacional deberá reunir as seguintes
características:
1. Representatividade. Debe ser altamente representativo do sistema natural ao que
pertence.
2. Extensión. Debe ter unha superficie axeitada como para permitir a súa evolución
natural de modo que manteña as súas características e asegure o funcionamento
dos procesos ecolóxicos no presente.
3. Estado de conservación. Deben predominar amplamente as condicións de
naturalidade e funcionalidade ecolóxica. A intervención humana sobre os seus
valores debe ser escasa.
4. Continuidade territorial. Salvo excepcións, debidamente xustificadas, o territorio
debe ser continuo, sen encravados e non deben existir elementos de
fragmentación.
265
5. Asentamentos humanos. Non se deben incluír núcleos urbanos habitados no seu
interior, salvo casos excepcionais debidamente xustificados.
6. Protección exterior. Debe estar rodeado por un territorio susceptible de ser
declarado como zona periférica de protección.
Zonificación dos Parques Naturais
A zonificación é a organización do territorio en función de valor dos seus recursos e da
súa capacidade de acollida para distintos usos, co fin de minimizar os impactos negativos
e asegurar un uso do espazo compatible coa conservación dos seus recursos naturais. No
deseño ideal proposto polo proxecto MaB establécense as seguintes zonas, ordenadas de
maior a menor grao de protección:
Zona de reserva. Son aquelas áreas contiguas ou dispersas que requiren o máximo nivel
de protección ou nas que, por determinadas razóns, non se pode autorizar ningún tipo
de uso público. Xeralmente, posúen as seguintes características:
Conteñen valores naturais de primeira magnitude de acordo á súa rareza,
fraxilidade, biodiversidade e interese científico.
Engloban procesos de rexeneración ou de estudo de recursos naturais.
Poden clasificarse como perigosas para o uso público.
Zona de uso restrinxido. Son áreas que presentan un elevado grao de naturalidade e que
poden soportar certo nivel de uso público. Aínda que puidesen sufrir certo grao de
intervención humana, manteñen os seus valores naturais en bo estado ou encóntranse
en fase de rexeneración.
Zona de uso moderado. Constituída por áreas dominadas por un ambiente natural con
maior capacidade para acoller visitantes que nos casos anteriores. Inclúe, tamén, as áreas
transformadas pola actividade agraria que albergan recursos definidos como valores do
parque.
Zona de uso especial. É unha zona constituída por áreas de reducida extensión nas que
se sitúan as construcións e instalacións maiores cuxa localización no interior do parque
se considera necesaria. Tamén alberga, con criterios de mínimo impacto e de
concentración de servizos, as instalacións que sexan necesarias establecer para o uso
público e para as actividades de xestión e administración. Inclúe as instalacións
preexistentes que sexa necesario manter, así como, aquelas outras que vaian albergar
servizos de interese xeral conformes coa finalidade do parque. Nestas zonas o acceso é
libre ao público.
Zona de asentamentos tradicionais. Só nos casos en que así se requira. Son zonas de
asentamentos tradicionais que inclúen aqueles núcleos e áreas habitadas non dispersas,
incluíndo as súas zonas de servizos e áreas de cultivo estremeiras.
Parece demostrado que o deseño dos parques, con estas distintas áreas en torno á zona
de reserva, diminúe o estrés ao que están sometidas as especies a protexer, mellorando
as condicións de conservación.
Deseño das reservas naturais
O deseño das reservas naturais ten como finalidades básicas a conservación da
biodiversidade, dos ecosistemas naturais ou de especies concretas interesantes. A isto
debe unirse a preservación de paisaxes de elevado valor e gran fraxilidade.
Existen problemas normalmente derivados da falta de dispoñibilidade de superficie
abondo para o mantemento a longo prazo de poboacións viables de grandes
mamíferos, así como outras especies cuxa área de dispersión é demasiado ampla. Tendo
en conta isto, á hora de decidir as zonas a protexer, débese ter en conta cuales de entre
as posibles conteñen un maior número de poboacións e metapoboacións das distintas
especies que se desexan conservar.
Estas superficies, onde se encontran un maior número de grupos taxonómicos, así como
unha maior cantidade de especies endémicas ou de área máis estreito, son os chamados
hotspots ou puntos quentes. Sobre estes débese priorizar á hora de delimitar as zonas a
protexer, sempre tendo en conta as condicións socioculturais da rexión. Ademais, é
indispensable ter en conta, durante a toma de decisións, a calidade paisaxística dos
distintos ámbitos, como un importante factor máis, en prol de compatibilizar a
conservación da biodiversidade coa protección paisaxística.
É importante, tamén a conexión, mediante corredores e redes, entre os ecosistemas
seleccionados e outros de bo estado de conservación próximos, permitíndose, así, o
intercambio de individuos entre poboacións coespecíficas afastadas, o que aumenta as
súas posibilidades de supervivencia.
Que dúbida cabe, que a decisión de manter no tempo unha paisaxe, supón a
continuación no tempo dos ecosistemas que o configuran, e das especies que os habitan.
O mantemento das paisaxes naturais e rurais implica, entón, o mantemento da
biodiversidade.
267
Á hora de definir a forma das áreas protexidas, a teoría biogeográfica de illas expón as
preferencias en caso de existir varias posibilidades. Estas preferencias xorden tras as
conclusións do prolongado debate SLOSS, no que se discutía a idoneidade de crear
varias reservas pequenas ou poucas pero grandes. A discusión entre os expertos decaeu
do lado da segunda opción. Non se debe esquecer, que estas decisións deben ir
secundadas pola compatibilidade con outros aspectos importantes de tipo social,
económico, cultural, paisaxístico, etc.
Figura 8.1. Debate SLOSS.
8.2.2. Plan de ordenación dos recursos naturais (P.O.R.N.)
Un plan de ordenación dos recursos naturais é o instrumento básico de planificación de
todo Espazo Natural Protexido, o cal ten como finalidade o establecemento das
medidas necesarias para asegurar a protección, conservación, mellora e utilización
racional de cada Espazo Natural. Os Plans de Ordenación establecen as directrices
básicas que conformarán o modelo de Espazo que se prevé, deberá reunir unha serie de
características como poden ser: flexibilidade, integración no contexto rexional,
participación, sinxeleza, concisión, claridade, etc. Sendo capaz de afrontar os cambios
que se produzan no medio natural e socio-económico.
O P.O.R.N. está definido pola Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos
Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres, na que se expón como unha figura
moderna con respecto á lexislación anterior e presenta un marco normativo para a
organización do espazo natural.
O contido básico dun Plan de Ordenación debe ser o seguinte:
Ten que delimitar o ámbito territorial obxecto de ordenación, así como, a
descrición e interpretación das súas características físicas e biolóxicas.
O estado de conservación dos recursos naturais, os ecosistemas e as paisaxes que
integran o ámbito territorial debe estar definido.
Determinación das limitacións xerais e específicas que respecto dos usos e
actividades haxan de establecerse en función da conservación do espazo, con
especificación das distintas zonas.
Aplicación, se procede, dalgunha das figuras de protección establecidas na Lei de
Espazos Naturais da Comunidade de Galicia, con expresión dos seus límites
territoriais.
Sinalar aquelas actividades, obras e instalacións que deben ser sometidas a
Avaliación de Impacto Ambiental.
Ten que establecer os criterios de referencia orientadores na conservación,
restauración e mellora dos recursos naturais.
Establecemento de plans e programas destinados ao progreso socioeconómico
da poboación vinculada ao Espazo.
Os obxectivos principais son:
Definir e sinalar o estado de conservación dos recursos e ecosistemas da área.
Avaliar a situación socioeconómica e as perspectivas de futuro da súa poboación.
Determinar as limitacións que deban establecerse á vista do estado de
conservación.
Sinalar os réximes de protección que procedan.
Promover a aplicación de medidas de conservación, restauración e mellora dos
recursos naturais que o precisen.
Formular os criterios orientadores das políticas sectoriais e ordenadores das
actividades económicas e sociais, públicas e privadas para que sexan compatibles
coa conservación do espazo.
Determinar a potencialidade das actividades económicas e sociais compatibles
coa conservación do espazo e fomentar o progreso socioeconómico das
poboacións nel asentadas.
269
8.2.3. Plan reitor de uso e xestión (P.R.U.X.)
O plan de ordenación dos recursos naturais marca as directrices xerais do espazo, para o
cal é necesaria outra ferramenta máis concreta que permita a xestión, protección e
conservación dos valores do territorio, a devandita ferramenta é o Plan Reitor de Uso e
Xestión (P.R.U.G.) que se establece como instrumento básico de xestión dos Parque
Rexionais e Naturais. Ademais, a través del determínase un uso axeitado e unha xestión
dos recursos, coa finalidade de garantir un aproveitamento sostido en sintonía co
desenvolvemento das poboacións que o habitan.
A función principal do P.R.U.X. é a de regular as actividades do espazo natural
protexido, unificando os obxectivos de investigación, uso público e conservación,
protección e mellora dos valores ambientais.
O P.R.U.G. ten a súa orixe no Real Decreto 2676/1977 do 4 de Marzo, polo que se
aproba o regulamento para a aplicación da Lei 15/1975 do 2 de Maio de Espazos
Naturais Protexidos.
O contido mínimo que debe incluír este documento é:
As normas, directrices e criterios necesarios para xestionar o espazo natural, co
fin de lograr os obxectivos que xustificaron a súa declaración.
A zonificación do Espazo para os efectos de actuacións.
A normativa encamiñada a regular as actividades económicas e recreativas que se
desenvolvan dentro do Espazo.
As directrices para a elaboración dos programas que desenvolvan os obxectivos
concretos do Espazo, en relación con:
A protección e conservación.
O proceso socioeconómico das comunidades que viven no espazo.
A investigación, a interpretación e a educación ambiental.
O uso público e o desfrute dos visitantes.
A relación de axudas técnicas e económicas destinadas a compensar as
limitacións que supón a protección e conservación dunha zona da comunidade.
En definitiva, mentres o P.O.R.N. é un documento de ordenación dos usos e utilización
dos recursos naturais, o P.R.U.X. determina como ha de asegurarse a protección deses
mesmos recursos.
8.2.4. Conservación da natureza
As reservas nacionais teñen nos plans de conservación as súas ferramentas específicas de
xestión. Neles ten que establecerse a zonificación, a regulación de usos, o destino e usos
das instalacións preexistentes, as normas de xestión e actuación necesarias para a
conservación dos seus valores, mesmo se fose necesario as medidas para a súa utilización
con fins científicos, usos públicos, programas de manexo da vida silvestre, saneamento
biolóxico, etc., modo que os Espazos Naturais Protexidos xogan un papel fundamental
na conservación da natureza.
Ás veces, serven como instrumento preventivo da ordenación do territorio impedindo a
dispersión urbanística na área en cuestión, ou investindo para manter a singularidade
dunha paisaxe. Noutras ocasións promove o mantemento de actividades económicas
beneficiosas para o territorio. A miúdo, concentran os seus esforzos na comunicación co
público e a presentación de servizos recreativos e turísticos. Tamén, con certa frecuencia,
concéntranse na vixilancia e no control das actividades daniñas para certas especies.
A Unión Internacional para a Conservación da Natureza (UICN) na súa Asemblea Xeral
do ano 1994, define área protexida como "Unha superficie de terra e/ou mar
especialmente dedicado á protección e mantemento da diversidade biolóxica, e dos
recursos naturais e culturais asociados, e xestionado a través de eficaces instrumentos
legais ou doutro tipo".
Así mesmo, estableceu as seguintes Categorías Internacionais de Conservación da
Natureza:
Categoría I: Reserva Natural Estrita ou Área Natural Silvestre: Espazo protexido
xestionado, principalmente, con fins científicos ou con fins de protección da
natureza.
Categoría II: Parque Nacional: Espazo protexido xestionado principalmente para
a conservación de ecosistemas e o recreo. Implica ser zonas terrestres e/ou
mariñas naturais designadas para:
271
Protexer a integridade ecolóxica dun ou máis ecosistemas para as xeracións
actuais e futuras.
Excluír os tipos de explotación ou ocupación que sexan nocivos ao propósito co
cal foi designada a área.
Proporcionar un marco para actividades científicas, educativas, recreativas,
turísticas e todo tipo de actividades que sexan compatibles dende o punto de
vista ecolóxico e cultural.
Categoría III: Monumento Natural: Espazo protexido xestionado, fundamentalmente,
para a conservación de características naturais específicas. Supoñen zonas que conteñen
unha ou máis características naturais, culturais ou mixtas de valor destacado, así como,
de excepcional rareza implícita.
Categoría IV: Área de Xestión de Hábitat/Especie: Espazo protexido,
principalmente, para a conservación e con intervención a nivel xestión. Aplícase
a zonas terrestres e/ou mariñas suxeitas a intervención activa con fins de xestión,
para garantir o mantemento dos hábitats e/ou satisfacer as necesidades de
determinadas especies.
Categoría V: Paisaxe Terrestre e Mariña Protexida: Área protexida
principalmente para a conservación de paisaxes terrestres e mariñas con fins
recreativos. Trátase de zonas cun carácter definido por importantes valores
estéticos, culturais e que a miúdo albergan unha rica biodiversidade.
Categoría VI: Área Protexida con Recursos Xestionados: Espazo protexido dedicado,
principalmente, á utilización sostible dos recursos naturais. O espazo debe conter
sistemas naturais non modificados, obxecto de actividades de manexo para garantir a
protección e o mantemento da biodiversidade a longo prazo e proporcionar ao mesmo
tempo un fluxo sostible de produtos naturais para satisfacer as necesidades da
comunidade.
Existen diversas institucións internacionais que outorgan títulos a algunhas áreas
protexidas que cumpran con certas condicións ou características especiais. Así, por
exemplo, a UNESCO outorga os seguintes títulos:
Reserva da Biosfera: Cada reserva conserva modelos de ecosistemas
característicos de cada unha das rexións naturais do mundo. Nas Reservas da
Biosfera ten grande importancia a integración da conservación da natureza coas
actividades humanas. Así se ten en Biscaia La Reserva de la Biosfera de Urdabai.
Sitio Natural do Patrimonio Mundial: Estes son áreas representativas da
evolución biolóxica ou por albergar hábitats naturais de especies ameazadas.
Por outra parte, acolléndose a convenios, acordos ou leis internacionais os países
asinantes comprométense a conservar áreas naturais de acordo coas condicións
establecidas nestas leis ou convenios, entre os que cabe destacar:
Convenio Ramsar, convenio sobre as Zonas Húmidas de Importancia Internacional,
especialmente como hábitats das aves acuáticas.
ZEPA ´ s, zonas de Especial Protección para as Aves, creadas ao abeiro da Directiva Aves
da Unión Europea.
ZEC ´ s, zonas de Especial Protección definidas ao abeiro da Directiva Hábitats da Unión
Europea. As ZEC ´ s integran o futuro da Rede Natura 2000.
LIC ´ s, Lugar de Importancia Comunitaria que contribúe a manter un tipo de hábitat ou
especie dos anexos da Directiva Hábitat.
Rede Natura 2000
No ano 1998, a Comisión Europea propuxo, no marco do IV Programa de Acción en
materia de Medio (1987-1992), a creación dunha gran rede comunitaria de zonas de
especial conservación, a Rede Natura 2000. A proposta tivo unha grande acollida e,
catro anos despois, aprobouse unha Directiva dirixida a posibilitar tal proxecto, a
Directiva 92/43/CE.
A finalidade da intervención comunitaria é garantir a biodiversidade mediante a
conservación de hábitats naturais e da flora e fauna silvestres nos Estados membros.
Unha das estratexias baséase na creación dunha "Rede Ecolóxica europea coherente de
zonas especiais de conservación", para manter nun estado de conservación favorable
con representacións de todos os tipos de hábitats naturais (Anexo I da Directiva) e das
especies (Anexo II da Directiva), onde tamén se especifican os considerados prioritarios.
A partir desta clasificación de referencia, cada Estado membro deberá elaborar unha lista
nacional de lugares, representativa no seu territorio dos distintos tipos de hábitats
naturais e dos hábitats de especies que figuran nos Anexos; unha vez que a comisión
aprobe tales propostas pasarán a ser Lugares de Importancia Comunitaria (LIC ´ s) e, por
273
último, os Estados haberán de declarar tales lugares como Zonas de Especial
Conservación (ZEC ´ s).
En consecuencia, a Rede Natura 2000 quedará conformada polo conxunto de Zonas
Especiais de Conservación declaradas polos Estados membros, máis as Zonas de Especial
Protección para as Aves (ZEPA ´ s) reguladas pola Directiva 79/409/CEE (Directiva de
Aves), que xa foron declaradas como tales, ou o sexan nun futuro.
A proposta galega de lugares de importancia comunitaria está composta por 59 espazos,
dos cales 26 se sitúan na zona Sur de Galicia, os cales foron declarados como zonas de
especial protección dos valores naturais polo Decreto 72/2004, do 2 de Abril e 55 están
incluídos na lista de lugares de importancia comunitaria (LIC) da rexión biogeográfica
atlántica aprobada pola Decisión da Comisión do 7 de Decembro de 2004 ( DOCE
L387 de 29/12/2004).
Táboa 8.1. Listado de LIC ´ s existentes en Galicia Sur.
Fonte: Consellería de Medio Ambiente, Xunta de Galicia
Por outra parte a Rede de ZEPA ´ s en Galicia esta composta por 14 zonas cunha
superficie total de 71.579 Has. Todos estes lugares foron declarados como zonas de
especial protección dos valores naturais polo Decreto 72/2004, do 2 de Abril.
Táboa 8.2. Listado de ZEPA ´ s existentes en Galicia Sur.
Fonte: Consellería de Medio Ambiente. Xunta de Galicia
8.2.5. Os espazos naturais e os estudos da paisaxe
Os estudos previos para a creación ou delimitación de espazos protexidos, deben
realizarse coordinadamente cos estudos de paisaxe, isto posibilita unha mellor
capacidade para a toma de decisións acertadas sobre cal ou cales deben ser as áreas a
conservar.
Un dos puntos nos que as análises paisaxísticas supoñen unha maior melloría, é na
decisión de cales van ser as zonas de reserva, e cales van ter un uso moderado,
restrinxido ou especial. A outra achega máis clara, débese á capacidade para cartografar
e caracterizar as amplas superficies coas que se traballa neste tipo de análises previas.
A realización paralela destes estudos de paisaxe, posibilita a coordinación e cooperación
de cara á consecución de obxectivos comúns, é dicir, permite a non sobredimensión dos
parques ou áreas a resgardar, xestionándose mal, deste xeito, terreos que
potencialmente poderían ter usos beneficiosos para a sociedade. Así, resultaría grave
unha descoordinación que provocase a delimitación de espazos naturais protexidos que
non tivesen en conta as características e calidades paisaxísticas, se existisen zonas igual de
interesantes respecto á súa biodiversidade e peculiaridade, e que contivesen unha
calidade visual maior e máis interesante. A conservación da paisaxe, recurso natural a
conservar e xestionar axeitadamente, debe ser un elemento importante cando se
deciden cuales son os ámbitos naturais obxectivos a protexer.
275
8.3. A planificación da paisaxe urbana
O obxectivo básico das urbes é o de proporcionar vivenda en condicións óptimas á
poboación. Para que estas condicións sexan adecuadas, non se necesita unicamente a
construción de edificios para o aloxamento das persoas, senón tamén infraestruturas que
permitan a súa comunicación e abastecemento de servizos básicos, como alimento,
auga, enerxía, etc. A isto debe engadirse, a asistencia sanitaria, a seguridade, educación,
servizos administrativos, etc.
Todo isto debe desenvolvese dun xeito que se consiga un equilibrio entre o
cumprimento dos requisitos básicos coas premisas básicas que marca a sostibilidade. Por
iso, é importante a consecución de ámbitos urbanos aceptables dende un punto de vista
estético, cultural e social, o que se consegue mediante unha coidada formulación das
obras e actividades a realizar, nunca omitindo a importancia do compoñente
psicolóxico da paisaxe, en prol dunha convivencia respectuosa e harmónica a todos os
niveis, social, ambiental, cultural, económico, etc.
Entón, débese incidir na importancia que ten no desenvolvemento das cidades e na
estruturación das paisaxes urbanas, a elección correcta de materiais que sexan
respectuosos co ámbito, tanto esteticamente, como pola súa orixe e as súas
características, é dicir, os seus métodos e lugares de extracción, e o seu renovabilidade e
reutilizabilidade.
Tamén é moi importante o control e eliminación dos focos de contaminación
procedentes das actividades desenvolvidas nas cidades. Así mesmo, outro aspecto clave
preséntase na necesidade de minimizar os efectos negativos derivados dos impactos por
difusión que van asociados indefectiblemente a este tipo de ámbitos.
A continuación, expóñense unha serie de consideracións recomendables, á hora de
formular o crecemento e desenvolvemento de áreas ou infraestruturas urbanas,
pretendendo facilitar un deseño de calidade e mellorar o proxecto de obra.
1. Declaración do valor e a importancia da paisaxe. As infraestruturas como
intervención sobre a paisaxe.
2. Principio de arraigamento. As infraestruturas deben interactuar co contexto
territorial. O nivel funcional ha de depender da paisaxe polo que pasa.
3. A Avaliación de Impacto Ambiental non inclúe normalmente a paisaxe cando se
realizan obras en terreo urbano. Existen directivas que non permiten certos tipos
de alteracións da harmonía urbana (tipos de formas, cores, alturas, etc.) pero
deberían realizarse estudos máis detallados que permitisen unha concepción máis
precisa dos posibles impactos, minimizándose estes, cun mellor deseño e
planificación.
4. Necesidade de mellorar a calidade do proxecto de obras en canto á sensibilidade
sobre a paisaxe, condición imprescindible para alcanzar a calidade. Tamén
indispensable para a aceptación social do proxecto. Equilibrando esta
consideración co custo económico.
5. Nova estética das infraestruturas. É indubidable que o concepto de beleza
paralelo á calidade estética visual dos ámbitos, tanto naturais, coma rurais e
urbanos, foi variando ao longo da historia. As estruturas deben adaptarse ás
respectivas épocas construtivas, así como acomodarse aos condicionantes sociais
e históricos do lugar en que se sitúan.
6. Ter en conta o espazo público. As infraestruturas son consideradas o espazo
público por excelencia nas áreas urbanas. O individuo proxecta así todo o que a
súa posición no ámbito lle permite percibir. Fálase así das cidades como espazos
habitables, con grande incidencia sobre o ánimo, e en consecuencia, sobre o
comportamento dos individuos que viven na metrópole.
7. Toda infraestrutura se converte nun nó de comunicacións, que compoñen o
territorio-cidade. Nodos como espazo público. Os estudos da paisaxe aplicados a
estes territorios interconectados, permiten unha suavización e integración das
infraestruturas.
8. Ampla participación de todos os axentes, dende a planificación. Hanse de ter
claro os problemas que despois se van encontrar. Os estudos da paisaxe en
ámbitos urbanos, reclaman unha maior interdisciplinariedade dos seus
redactores, ao ser dominios moi complexos, con gran cantidade de elementos e
interconexións.
9. Necesidade de innovación. O ritmo de evolución das comunidades urbanas,
esixe a renovación constante da caracterización dos espazos públicos, a
recaracterización mediante estudos de paisaxe e o redeseñar continuo dos seus
ámbitos.
277
8.4. A paisaxe rural
O desenvolvemento histórico da agricultura ao longo da humanidade, derivou na
aparición de paisaxes rurais características, estruturadas a partir do tipo de explotacións
agrícolas e gandeiras desenvolvidas.
Como xa se comentou no capítulo 5 deste manual, a incidencia da presenza antrópica
nas paisaxes rurais non é tan acusada como nos urbanos. Estes, diciamos, están
condicionados pola actividade humana pero neles seguen tendo unha predominancia de
elementos naturais. Poderíanse simplificar dicindo que son aqueles nos que se
desenvolven actividades rurais, que inclúen as gandeiras, agrícolas e forestais. Este tipo
de labores leva consigo a presenza de persoas que as leven a cabo, co que a pegada
humana será maior que nos escenarios naturais.
8.4.1. Tipos de agresións á paisaxe rural
As novas accións que se leven a cabo en espazos rurais, deben considerar as condicións
previas da paraxe, así como o tipo de distribución e usos do chan, e de infraestruturas e
edificios tradicionais.
Os cultivos extensivos, sobre todo baixo plástico, adoitan ter un efecto moi negativo
sobre as características das panorámicas. Débense realizar sempre estudos previos sobre
calidade e fraxilidade visual cando se pretenda implantar este tipo de explotacións
agrícolas.
A concentración parceira, pode provocar, a destrución de formas de paisaxe
tradicionais, co que pode ser preferible evitala cando se traballe en zonas moi
características e de alta peculiaridade.
É importante tamén o respecto dos cursos de auga. Por iso, débese ser coidadoso no
manexo de pesticidas, herbicidas, aboamentos, etc. Cando estes chegan a ríos, lagos, e
similares, poden ter efectos desvastadores. Isto, ademais das implicacións ambientais que
xa leva consigo de por si, provoca a desestabilización dos ecosistemas circundantes, coa
conseguinte deterioración, e perda de calidade visual.
Estas consideracións a ter en conta para a integración dos elementos da paisaxe nas
actividades agrícolas, deben estar sempre sopesadas, tendo en conta as necesidades de
produción de alimentos das poboacións do lugar, e as de xeración de recursos
económicos que aseguren a súa subsistencia.
A agresión máis acusada e frecuente neste tipo de ámbitos, xorde das edificacións
descontroladas e mal integradas na paisaxe. As construcións son cada vez máis
numerosas e habituais nos medios agrarios. Para unha correcta integración, débense
realizar estudos previos co obxectivo de determinar cal é a situación idónea dentro da
parcela na que se desexe construír así como cales son as características visuais do lugar
onde se pretende situar, para adaptar, na medida do posible, o deseño do edificio, e
axudar á elección das cores e texturas externas do edificio.
O coñecemento do tipo de construcións típicas da zona permite unha inserción das
novas construcións na paisaxe, respectando as características culturais da zona.
Enténdase disto, que un deseño que se integre perfectamente na paisaxe, pasando case
desapercibido, pode ser rexeitable a favor doutra estrutura que respecte a tipoloxía dos
inmobles tradicionais do lugar.
Outra agresión típica é a construción de vías de comunicación como estradas ou
ferrocarrís, ou outras estruturas lineais como tendidos eléctricos. Estas obras, sobre todo
as grandes obras como autoestradas, autovías ou vías férreas adoitan necesitar grandes
movementos de terra para a creación de desmontes e terrapléns. Na actualidade, este
tipo de infraestruturas necesita por lei a elaboración previa dun estudo de impacto
ambiental, dentro do cal se deben incluír os danos sobre a paisaxe que producen, para
poder deseñar as medidas correctoras co fin de eliminalos ou minimizalos.
Unha das maneiras de diminuír en boa medida a deterioración que estas operacións
provocan é o control minucioso sobre o trazado, buscando aquel que sexa compatible
coas necesidades para as que se proxecta, e que sexa á vez o máis respectuoso co ámbito
polo que transcorre, ou o que é o mesmo, presentar as posibles solucións alternativas co
fin de escoller a máis idónea tras unha análise multicriterio que combine a avaliación
económica, as características e necesidades socioculturais, co respecto e conservación dos
recursos naturais. En moitas ocasións, o respecto do medio resulta incompatible coas
accións que se pretenden levar a cabo, co que entón se debe valorar a necesidade ou
non de levar a cabo as actividades.
Un cálculo correcto das terras de desmonte e terraplén, posibilita que non se necesiten
terreos para verter as terras sobrantes, así como canteiras onde obter o material para
realizar as emendas. Ademais, durante as fases de desenvolvemento das obras,
279
necesítanse gran cantidade de vías adxacentes para o transporte dos materiais e o paso
das maquinarias. É indispensable que dentro do proxecto se inclúan os labores de
corrección destas alteracións paralelas, así como a revexetación dos desmontes e
terrapléns con especies cuxas características de cor, forma e textura permitan unha total
integración coas formacións naturais adxacentes.
8.5. Minimización dos impactos sobre a paisaxe
8.5.1 Introdución
Algúns puntos básicos para o correcto desenvolvemento dos distintos proxectos, plans
ou programas que poidan alterar a paisaxe, poden ser afrontados con maior seguridade
e cunha mellor planificación, de cara á diminución dos efectos negativos que estas
accións previstas poidan provocar, mediante o desenvolvemento dos estudos de
caracterización e categorización paisaxística de espázoos que vaian acoller as diferentes
actividades. Estes estudos colaboran a mellorar nos seguintes aspectos:
Cando e canto tempo intervir.
A consideración principal a ter en conta no momento de formularse a anterior cuestión,
é moi simple, tanto como sexa necesario, pero o menos posible.
Esta é unha premisa básica para alcanzar o desenvolvemento sostible, xa se estea a falar
da paisaxe, ou trátese outro recurso natural. A sobreexplotación, e a malversación
descontrolada dos bens naturais, é un dos maiores problemas aos que se enfronta a
sociedade. En relación ao tempo, é un punto que en principio non ten tanta relevancia
como os seguintes, sempre que os prazos estipulados para a realización das distintas
tarefas, e a rehabilitación dos espazos alterados, se cumpran, e teñan unha duración
aceptable.
Como intervir.
A regulación do control do desenvolvemento respecto do medioambiente, pódese levar
a cabo dende tres posicións diferentes:
1. Mediante a zonación. É dicir, mediante a ordenación do territorio,
establecéndose categorías para usos e tipos de chans, limitándose ou
permitíndose actuacións en función das características de cada categoría, que
derivan das peculiaridades do territorio.
2. Avaliación ambiental. Determínase a viabilidade de cada proxecto tras
determinar os posibles danos e impactos que sobre o ámbito poidan producir. É
un método recomendable en terreos moi heteroxéneos, onde a delimitación dos
distintos usos de chan se complica. Así mesmo, resulta interesante cando, en
áreas ordenadas, se proxectan accións próximas aos límites que separan os
espazos destinados a distintos usos, para poder predicir se as accións alterarán o
funcionamento normal das superficies próximas.
3. último método é a combinación dos dous sistemas anteriores, é dicir, mediante a
ordenación do territorio coordinada con estudos de avaliación ambiental.
Tanto os procedementos cuxo obxectivo sexa a clasificación dos distintos ámbitos para a
súa ordenación, coma os traballos de avaliación ambiental, deben asumir a importancia
da paisaxe como recurso natural, sendo isto integrado á hora de determinar o valor e
características dos diferentes territorios.
Que se pretende lograr.
Débense en ter en conta os distintos aspectos que determinan as características das
paisaxes co obxectivo de favorecer unha mellor integración das actividades ou estruturas
previstas. Os estudos de paisaxe son entón, unha ferramenta indispensable, para poder
determinar a calidade visual deste, así como a súa fraxilidade e a súa intervisibilidade.
Unha vez obtida esta información necesaria, estase capacitado para deseñar os distintos
traballos, enfocados a unha mellor integración e un maior respecto dos ámbitos
presentes.
As pretensións, serán moi distintas dependendo do tipo de ámbito no que se vaian
realizar as intervencións.
Así, en paisaxes urbanas, os problemas máis grandes que se poden presentar, son os do
respecto das estruturas históricas e tradicionais, sen por iso ter que renunciar ao deseño
moderno, como reflexo da época en que se desenvolve cada actividade. Outro aspecto
importante, moi en voga, é a de creación de espazos urbanos habitables, con ámbitos
máis harmónicos abertos e luminosos.
Nas paisaxes rurais, segue tendo grande importancia o respecto das características das
panorámicas, determinadas polos métodos tradicionais de explotación dos recursos
281
naturais, e polos diferentes aproveitamentos agrícolas e gandeiros, que constitúen en
gran parte a identidade das comunidades do lugar. Resulta interesante tamén a
conservación das características visuais, e a heteroxeneidade e textura propia deste tipo
de ámbitos.
As actuacións sobre os ámbitos naturais deben ter sempre en conta as determinacións da
súa calidade e fraxilidade, obtidas dos estudos de paisaxe previos. Isto permitirá
delimitar o tipo, intensidade, e duración das accións ou estruturas acollibles.
Ademais de para a minimización de impactos derivados das actividades desenvolvidas
en ámbitos rurais ou urbanos, relatadas en anteriores apartados, os estudos de paisaxe
teñen aplicación á hora de colaborar a solucionar diferentes problemas que xorden
durante a elaboración de proxectos, plans e programas con outras finalidades. Acódese
á clasificación segundo o tipo de actividades que se desenvolvan, para poder realizar
unha exposición máis clara. As distintas categorías analizadas a continuación son as
seguintes:
Espazos públicos.
Minaría.
Sector forestal.
Ríos e inundacións.
Transporte.
8.5.2 Espazos públicos
Baixo este termo inclúense instalacións e áreas con distintas características, como poden
ser os parques públicos, xardíns, bulevares, prazas, etc. Moitas das zonas verdes, que se
inclúen nesta categoría pódense establecer a partir da modificación de terreos destinados
a outros usos. En ocasións tamén se deseñan estas instalacións, como engadido a
construcións tipo teatros, auditorios, escolas, etc.
Non adoitan presentar problemas por impactos, aínda que si poden aparecer
incompatibilidades co uso do chan, ou con actividades adxacentes que dificulten a súa
implantación ou funcionamento normal, como proximidade de industrias, centros de
comunicación, por exemplo aeroportos, etc. Tamén se debe determinar a súa validez e
necesidade cando se pretenden levar a cabo en lugares de alta calidade paisaxística, e
sobre todo de elevada fraxilidade, como supoñen en moitas ocasións os sendeiros
ecolóxicos. Nestes casos, a integración dos elementos (carteis, casetas, iluminación, etc.),
debe realizarse tendo sempre presentes as condicións do ámbito, e a necesidade de
incluílas no medio sen provocar a alteración das características visuais básicas.
É importante, a consideración dos aspectos socioculturais do ámbito que se pretende
adaptar, para patentizar no deseño, as peculiaridades tradicionais da zona. Pola súa
banda, a iluminación, cando se adecúan ámbitos onde predominen elementos naturais,
debe estar controlada de xeito que, afecte o menos posible aos ritmos circadianos das
comunidades vivas do lugar, e que produza a menor contaminación lumínica posible.
Tamén se debe considerar, a necesidade deste tipo de espazos, de accesos a estes, e, en
moitos casos, a necesidade de terreo adxacente para acoller ao parque móbil. Nas
etapas de deseño, deben estar considerados, os impactos subsecuentes de difusión, tras a
instauración dos espazos públicos.
8.5.3 Minería
É clave neste tipo de explotacións, as consideracións previas á instalación, de se os
beneficios obtidos destas, son suficientes para paliar as deterioracións que provocan.
Unha vez tómase a decisión de realizar as extraccións nunha zona dada, é moi
importante o deseño e a planificación no tempo das actividades, en prol de minimizar o
impacto sobre a paisaxe.
Previo aos inicios da actividade extractiva, é aconsellable a implantación, nos arredores
da superficie que vai ser alterada, de vexetación arbórea que actúe, unha vez
desenvolvida, como pantalla de ocultación da futura mina ou canteira.
A planificación dos labores, debe realizarse de maneira que se diminúan o máximo
posible as emisións de contaminantes, sobre todo de pos, pois resultan daniñas para a
vexetación circundante, provocándoo un grande estrés ás plantas, deteriorándoas, coa
conseguinte diminución da calidade da paisaxe.
Un momento fundamental, dáse cando remata a vida útil da mina. A rehabilitación dos
terreos ocupados é un traballo moi complexo e que debe ser realizado por expertos na
materia. As dúas opcións que se adoitan manexar, son a de encher o burato practicado
no chan con terra, para a posterior implantación de vexetación. A outra opción, única
283
viable en moitas ocasións, sobre todo cando se trata de minas grandes, é a de creación
de lagoas artificiais. En ambas as dúas posibilidades, débese levar a cabo un selado
hermético do terreo explotado, para evitar a contaminación do chan adxacente. Tamén
é de interese, a ordenación cronolóxica das áreas aproveitadas, de xeito, que as
actividades, pasen o máis desapercibidas posibles durante os comezos dos traballos.
8.5.4 Sector forestal
Un dos maiores prexuízos que provocan as actividades forestais sobre a paisaxe, procede
das plantacións monoespecíficas extensas. Ademais de supoñer unha perda de
biodiversidade considerable, constitúen paisaxes monocromas, carentes de valor
estético. A diversificación de especies, vexetais depende do tipo de actividades
proxectadas na superficie forestal estudada. Débense compaxinar as accións previstas,
coas características da paisaxe, atendendo á fraxilidade e calidade visual deste, coa
intención de sopesar as posibilidades do territorio.
A forma das parcelas nas que se determinan diferentes usos, ten unha grande influencia
sobre a visión panorámica do ámbito, as formas naturais tenden a ser irregulares, co que
as formas xeométricas destacan moito máis, diminuíndo a harmonía e a apreciación
estética. Convén, entón, aproveitar as formas do terreo, e evitar as direccións
dominantes á hora de delimitar as parcelas.
Todo isto debe coordinarse coa necesidade de protección dos aspectos históricos e
tradicionais da zona, tendo en conta, tamén a categoría na que se englobe o chan
forestal que se desexa repoboar, segundo a ordenación territorial, ou as indicacións dos
estamentos públicos dependentes.
Non se debe esquecer, as afeccións que producen as instalacións e infraestruturas
adxacentes, así como os dispositivos indicados para prevención de incendios. Estes
deben deseñarse axeitadamente para minimizar o impacto visual, buscando a situación
idónea, na que se diminúa a visibilidade dos obxectos, e empregando aqueles materiais
que permitan unha maior mimetización dos elementos no marco no que se insiran.
Por outra parte, plantacións inadecuadas, poden provocar a diminución da viabilidade
das poboacións locais, coa conseguinte perda de diversidade específica, o cal pode
derivar nunha diminución da calidade paisaxística, por deterioración das peculiaridades
do ecosistema.
8.5.5 Ríos e inundacións
Cando se modifican os cursos naturais de auga, ou se alteran as condicións de
escorrentía e de infiltración dos chans, pode provocarse a aparición de inundacións. O
modo de impedir a aparición destes eventos tan indesexados, radica no deseño axeitado
das accións que poidan levalos consigo. Considerar as características do chan en canto a
súa drenaxe e infiltración, para mantelas tras a realización das obras, e evitar tamén a
aparición de lugares de acumulación de augas.
As actividades que se desenvolven preto de cursos de auga, deben considerar sempre os
posibles efectos negativos que poidan ter sobre estes, aínda que non se leven a cabo en
zonas inmediatas a ríos, lagoas, lagos, etc. Así, debe manterse un control estrito sobre
posibles contaminantes procedentes de actividades agrícolas, forestais, industriais, etc.
A vexetación de ribeira cumpre un papel fundamental no mantemento da calidade das
augas, e na detoxificación daquelas que se infiltran cara aos cursos acuáticos. Tamén
retén sólidos en suspensión, ou reduce a velocidade de escorrentía, diminuíndo en boa
medida, as probabilidades de producirse aluvións, ou, en caso de que se dean,
mitigando os seus efectos. A súa alteración entón pode ter graves consecuencias. Do seu
estado de conservación, ademais depende a calidade estética dos ecosistemas ribeiráns.
Estes hábitats riparios, por todo iso, non deben ser modificados nin deteriorados,
ademais de estar protexidos pola lexislación española.
Cando se produce algún tipo de modificación sobre as ribeiras dos ríos ou lagoas,
débense levar a cabo as actuacións pertinentes para a rehabilitación destas. Considéranse
dúas posibilidades para a restauración de ribeiras, o emprego de materiais inertes, ou o
replantado de especies propias deses hábitats. A continuación expóñense as vantaxes e
desvantaxes do emprego de cada unha destas alternativas:
285
Plantas como material de construción:
Vantaxes:
Non se ven afectadas por procesos de degradación, proporcionando unha
estabilización crecente, debido á súa capacidade rexenerativa crecente.
Protexen a canle de xeito elástico, absorbendo os elementos e accións agresivas
diminuíndo a súa intensidade.
Son bioloxicamente e ecoloxicamente activas.
Posibilitan unha valoración estética da paisaxe.
Desvantaxes:
Non provén de todas as esixencias de consolidación e seguridade requiridas
nalgúns casos.
Esixen unha determinada época do ano para a súa implementación.
Alcanzan a súa plena eficacia despois dun intervalo de tempo.
Esixen espazo.
Materiais de construción inertes:
Vantaxes:
Son máis estables ante determinadas situacións.
Son independentes das características do sitio e a súa aplicación está menos
limitada temporalmente.
Son funcionais inmediatamente.
Esixen normalmente menos espazo.
Desvantaxes:
Tenden a perder a súa eficacia debido á corrosión e degradación e non posúen
capacidade de rexeneración.
Non se deforman fronte a esforzos agresivos da natureza.
Constitúen elementos estraños á paisaxe.
Como xa se indicou, entón, o emprego de plantas como material de construción
permite a mellora da calidade estética da paisaxe. Por outra parte, tamén deben
considerarse aspectos socioeconómicos, sendo en xeral, moito maiores os gastos
monetarios no caso de empregar materiais inertes.
Tampouco se debe esquecer, a biodiversidade asociada aos bosques ribeiráns, que
poden acoller a gran cantidade de especies que non se encontran nos ecosistemas
adxacentes.
8.5.6 Transporte
O primeiro aspecto sobre o que se debe incidir, é o momento de construción das vías de
transporte. É necesario ter un grande control sobre as vías accesorias que se crean para a
circulación de camións e outros vehículos durante esta etapa, así como diminuír a
incidencia derivada das actividades, como produción de ruídos, emisión de pos, e
fumes, contaminación, vertedura de aceites, etc. A superficie alterada durante esta fase,
xeralmente é moito máis ampla que a que ocupa finalmente a vía de comunicación.
Deben estudarse minuciosamente Las posibles afeccións que se presentarán durante este
proceso construtivo co obxectivo de diminuír os efectos indesexados. Todas as
alteracións producidas neste período deben estar deseñadas para ser corrixidas.
Para un correcto deseño das vías, de modo que a deterioración do ambiente polo que
transcorren sexa mínima, é importante unha realización exhaustiva dos cálculos de
desmontes e terrapléns, para con iso diminuír o volume de terras a emendar, ou a
depositar. Tamén se deben aproveitar as condicións orográficas do terreo, para
aumentar a integración na paisaxe e a diminuír a visibilidade.
As marxes das vías, sobre todo en desmontes e terrapléns, deben ser revegetados con
plantas cuxas características de cor e texturas, formen un continuo coas comunidades
adxacentes. Isto permite diminuír o ancho visible da liña que debuxan as estradas.
A seguinte táboa ofrece un esquema resumo coas cuestións a formularse, previas á posta
en marcha de accións que poidan alterar os ámbitos onde se inscriben.
287
Táboa 8.3. Cuestións previas ao desenvolvemento de proxectos plans ou programas para a
integración dos elementos da paisaxe
Fonte: Elaboración propia
9 O Impacto Ambiental
9.1. Introdución 9.2. Impacto ambiental. conceptos e tipos 9.3. Estudos de impacto ambiental
9.3.1. Xustificación 9.3.2. Descrición de accións 9.3.3. Exame de alternativas 9.3.4. Cronograma 9.3.5. Inventario ambiental 9.3.6. Identificación e valoración de impactos
9.4. Indicadores 9.4.1. Tipos de categorías usadas como indicadores ambientais 9.4.2. Características dos indicadores 9.4.3. Clasificación dos indicadores por niveis 9.4.4. Fundamentos ecolóxicos 9.4.5. Tipos de indicadores
9.5. Indices ambientais 9.5.1. Indices físico-químicos 9.5.2. Indices bióticos 9.5.3. Indices edafolóxicos 9.5.4. Construción de índices ambientais
9.6. Modelos ambientais 9.7. Avaliación ambiental 9.8. Códigos de conduta
9.8.1. Estándares sociais 9.8.2. Selos de calidade social e etiquetas sociais 9.8.3. Reporting 9.8.4. Auditorías 9.8.5. Certificación 9.8.6. Rede mundial de etiquetaxe ecolóxica
9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de avaliación ambiental
289
9.1. Introdución
A Avaliación de Impacto Ambiental é un dos instrumentos máis axeitados para a
preservación do Medio. Sen ser un freo para o desenvolvemento e o progreso, garante
a acción preventiva e de corrección antes de producirse as alteracións no medio. Neste
capítulo abórdase a Avaliación de Impacto Ambiental dun modo xenérico, non
exclusivamente para estudos dos incendios forestais. A metodoloxía para a realización
destas avaliacións, debe ser adaptada ás esixencias particulares de cada caso, xa sexan
análises sobre os incendios forestais, ou sobre outros aspectos do Medio.
Os instrumentos de xestión ambiental poden ser:
Preventivos, se se poñen en práctica ao abordar novos plans ou proxectos.
Correctivos, se se aplican a actividades en funcionamento.
As Avaliacións de Impacto Ambiental son instrumentos de carácter preventivo. A súa
finalidade é identificar, predicir, interpretar, previr e comunicar os efectos ambientais
dunha determinada actuación en fase de proxecto.
291
A experiencia demostrou que a corrección dos problemas ambientais é moito máis
complicada e custosa que a súa prevención. Por este motivo, nos últimos anos,
potenciouse o desenvolvemento dunha política ambiental de carácter preventivo. Neste
punto destaca a Avaliación de Impacto Ambiental como ferramenta máis completa.
Convén distinguir dous aspectos importantes con detemento, antes de abordar este
tema. A Avaliación de Impacto Ambiental é un procedemento xurídico-administrativo,
mentres que o Estudo de Impacto Ambiental é un estudo técnico-científico encamiñado
a identificar os impactos ambientais derivados dunha actuación concreta.
9.2. Impacto ambiental. Conceptos e tipos
Xenericamente defínese Impacto como "o efecto que as actuacións presentes ou
potenciais producen ou producirían no medio". Os efectos poden ser tanto prexudiciais
coma beneficiosos, é dicir, os impactos poden ser tanto positivos coma negativos.
A consideración do impacto negativo das actuacións sobre o medio, contraponse cos
conceptos de fraxilidade, singularidade, etc. Por outro lado a consideración do impacto
positivo realza a capacidade territorial para acoller as actuacións, con matices derivados
das posibles orientacións favorables, que poidan inducir sobre os elementos espaciais e
os procesos actuantes pola implantación das actividades.
As transformacións e consecuencias que poden observarse sobre o medio poden ser
analizadas dende distintos puntos de vista:
Impactos ecolóxicos ambientais: Producen modificacións dos sistemas naturais. A
identificación e análise deste tipo de impactos presupón unha avaliación dos
cambios operados cuxa incidencia sexa importante no funcionamento dos
sistemas.
Impactos sociais: Estes afectan directamente ao individuo ou grupo social,
afástanse da concepción máis pura de impacto ecolóxico, pero son claro obxecto
de estudo da chamada ecoloxía humana.
Esta clasificación do impacto fai referencia basicamente ao medio onde se produce o
efecto. O impacto ambiental constitúe pois, o efecto das actividades humanas e a súa
transcendencia deriva da vulnerabilidade do territorio.
Os impactos, especificamente causados polos incendios forestais, son moi numerosos, e
pódense citar, por exemplo, os seguintes:
Incremento da erosión do chan
Diminución da produtividade do chan
Perda de vexetación forestal
Diminución da capacidade da vexetación para recolonizar o terreo.
Aumento da probabilidade de avenidas e inundacións
Destrución da fauna
Destrución dos ciclos da auga
Aumento da contaminación atmosférica
Destrución dos ciclos do nitróxeno
Destrución da beleza da paisaxe
A relación entre fraxilidade, vulnerabilidade ou risco con impacto, patentiza se á hora
de avaliar a importancia, o nivel ou o grao de impacto. Unha mesma actividade pode
producir un impacto máis importante sobre a vexetación se se sitúa nunha zona de
vexetación máis fráxil ou vulnerable. Cando a vulnerabilidade é múltiple, un
determinado territorio pode resultar fráxil con respecto á erosión e non en canto ao
risco de contaminación de acuíferos.
A vulnerabilidade presenta múltiples facetas que sempre deberían poñerse de manifesto.
Calquera Impacto Ambiental correspondente a calquera desas facetas da fraxilidade do
territorio, individualízase por unha serie de características que han de avaliarse.
293
Táboa 9.1. Características relativas dos Impactos Ambientais.
Fonte: Elaboración propia
O carácter do impacto fai referencia á súa consideración positiva ou negativa respecto
ao estado previo da actuación, é dicir, indica se a actuación é beneficiosa ou prexudicial
para o medio no cal se desenvolve.
A magnitude do impacto informa da extensión ou o grao do efecto producido (número
de hectáreas afectadas, número de especies, etc.).
O significado do impacto alude á importancia relativa (se as especies eliminadas son moi
importantes económica ou ecoloxicamente, etc.).
O tipo de acción do impacto describe o modo de producirse o efecto da acción sobre os
elementos ou características ambientais:
Impacto directo.
Impacto indirecto.
Impacto sinérxico con outros.
A duración ou conca temporal do impacto refírese ás súas características temporais, se o
efecto é a curto prazo e logo cesa, se aparece rapidamente e a súa acumulación é a
longo prazo, se existe un efecto intermitente, etc.
A reversibilidade do impacto ten en conta a sensibilidade, dificultade ou imposibilidade
de retornar á situación anterior, á actuación. Falarase así de impactos reversibles e de
impactos terminais ou irreversibles.
O risco do impacto mide a probabilidade de ocorrencia, sobre todo naquelas
circunstancias non periódicas pero de excepcional gravidade.
A conca espacial do impacto informa sobre a disolución da súa intensidade no mosaico
espacial, debido á existencia deste mosaico non sempre, ou case nunca, esta disolución
terá relación lineal coa distancia á fonte de impacto. Alá onde as características
ambientais sexan máis proclives aumentará a gravidade do efecto (acumulación de
toxinas en chans impermeables, etc.).
A posibilidade de recuperación indica se a perda ocasionada pode ser recuperable,
substituíble ou irrecuperable.
Coa singularidade do recurso afectado quérese significar a incidencia sobre calquera tipo
de recurso ou monumento protexido por algunha disposición legal (espazos naturais
protexidos, monumentos históricos, etc.). A súa introdución nos informes pode ser útil
para simplificalos, xa que aforra calquera outra descrición.
295
Nalgúns casos, os efectos, son pouco importantes se se consideran individualmente, pero
estes, poden combinarse e dar lugar a outros de maior entidade, isto é o que se
denomina sinerxía dos efectos. Esta nota pode atribuírse tamén á posible xeración de
impactos acumulados.
Algúns elementos do medio non son susceptibles de recibir impactos por parte das
actividades, como é obvio, por exemplo, para a altitude ou outros parámetros
fisiográficos. Non obstante, pode ser necesario telos en conta porque actúen como
modificadores dos impactos causados a outros elementos. Esta consideración é
particularmente importante no caso dos impactos sobre a paisaxe. Así, un determinado
impacto visual, derivado dunha actuación correcta no medio, terá unha gravidade
maior ou menor en función da superficie ocupada pola súa conca visual e da forma e
orientación que esta teña; a situación xeográfica do lugar concreto que determina estas
características é, polo tanto, unha circunstancia a ter en conta. En calquera caso o
significado do impacto pode e debe conectarse coa reversibilidade, xa comentada, dos
efectos causados polas actuacións.
O que supón ante o futuro unha deterioración irreversible, o esgotamento dun recurso,
a iniciación de procesos negativos que se aceleran a si mesmos, etc. conduciron ao
concepto de impactos críticos, aqueles que marcan os límites a partir dos cales a
deterioración se considera inadmisible. Estes impactos que superan o albor do
admitido, incompatibilizan a localización da actividade coa produción sostida do
territorio.
Todas estas circunstancias e características definen a maior ou menor gravidade, ou o
maior ou menor beneficio, que se deriva das actuacións sobre o territorio, polo que
todas elas deben intervir na correcta avaliación dos Impactos Ambientais. A expresión
desta avaliación, para cada faceta da vulnerabilidade que se contemple, concrétase
normalmente coa utilización dunha escala de niveis de impacto que facilite a utilización
da información adquirida na toma de decisións.
Un exemplo de escala de niveis de impacto pode ser:
Impacto compatible: carencia de impacto ou recuperación inmediata tras o
cesamento da actividade. Non se necesitarán prácticas protectoras.
Impacto moderado: a recuperación das condicións iniciais require certo tempo.
Non se necesitarán prácticas protectoras.
Impacto severo: a magnitude do impacto esixe, para a recuperación das
condicións do medio, a adecuación de prácticas protectoras. A recuperación,
aínda con estas prácticas, esixe un período de tempo dilatado.
Impacto crítico: a magnitude do impacto é superior ao albor aceptable.
Prodúcese unha perda permanente da calidade das condicións ambientais, sen
posible recuperación mesmo coa adopción de prácticas correctoras.
9.3. Estudos de impacto ambiental (EsIA)
Os estudos de Impacto Ambiental son análise de investigación prospectiva e sistemática,
que se recollen nun documento técnico que acompaña ao proxecto sometido á
Avaliación do Impacto Ambiental, cuxo obxectivo é identificar, interpretar, predicir e
previr as consecuencias das actuacións xeradas pola execución do proxecto sobre a
saúde e benestar humanos, os ecosistemas e os bens de interese cultural e patrimonial.
Como xa se indicou anteriormente, nesta parte do manual abórdase o desenvolvemento
de Estudos de Impacto Ambiental en sentido amplo. Cando se afronta un traballo deste
tipo, é importante cinguirse a aqueles aspectos importantes e que acheguen información
útil de cara á obtención de solucións aos problemas formulados. É importante que o
labor sexa desenvolvido por profesionais expertos, para asegurar que o traballo se
realiza axeitadamente, e cun emprego de tempo e de recursos óptimo.
Os estudos de Impacto Ambiental deben conter unha análise completa do proxecto e
unha análise profunda do medio físico, dos que se deduzan todos os elementos sensibles
a calquera tipo de perturbación, se identifiquen os impactos previsibles e se avalíen as
alteracións derivadas destes.
9.3.1. Xustificación
É a parte correspondente á introdución do estudo, na que se formula a necesidade de
desenvolvelo para cumprir uns requisitos determinados. Tamén convén nesta fase
introdutoria, elaborar listados da lexislación aplicable, ademais da propia lexislación de
Avaliación do Impacto Ambiental, como por exemplo a regulamentación de augas,
actividades clasificadas, protección do Medio atmosférico, costas, residuos, patrimonio,
espazos naturais e vida silvestre, etc., de tal forma que quede perfectamente claro o
297
marco legal administrativo no que se inscriben o proxecto e o estudo de Impacto
Ambiental.
9.3.2. Descrición de accións
Trátase de resumir o contido do proxecto mostrando as partes deste que máis interesan
dende o punto de vista ambiental.
Este apartado debe conter a seguinte información: A localización, a relación entre
accións susceptibles de producir impacto, descrición dos recursos utilizados e dos
refugallos.
9.3.3. Exame de alternativas
Estúdanse as alternativas técnicas e economicamente viables, e xustifícase a solución
proposta, tendo en consideración a alternativa cero ou de non-intervención, tendo en
conta a dinámica dos ecosistemas. Isto quere dicir, que a alternativa cero non debe
considerar o estado nun momento dado, senón como evolucionaría sen intervención
antrópica.
Nestes casos utilízanse análises «multicriterio», estudando conxuntamente aspectos de
índole económica como a rendibilidade e as necesidades de investimento, xunto con
outros de viabilidade técnica, oportunidade, etc., o cal resulta moi conveniente para
ordenar e seleccionar alternativas. Esta análise consiste, esencialmente, en agregar ou
combinar elementos de análise de por si heteroxéneos, nun todo homoxéneo,
admitindo a existencia de obxectivos múltiples que poden ser contraditorios. Por iso,
descártase de antemán a consecución da solución óptima, tratando de racionalizar o
proceso en prol da consecución dunha solución o máis próxima posible á óptima.
9.3.4. Cronograma
A descrición das esixencias temporais de recursos naturais consiste na elaboración dunha
gráfica na que se enfrontan as accións do proxecto cunha escala dividida en meses. Esta
matriz proporciona unha información moi útil para observar os impactos previstos, en
relación cos períodos fenoloxía do ecosistema e os ritmos de actividade humana.
9.3.5. Inventario ambiental
Este é o apartado máis ligado aos estudos do medio físico, que incorpora aspectos
sociais, económicos e culturais.
Nos estudos de Impacto Ambiental utilízanse técnicas complexas de tratamento da
información, similares ás que se usan nos estudos do medio físico. A diferenza
fundamental é que naquelas se persegue un obxectivo moi concreto, apoiar
racionalmente a toma de decisións, mentres que os estudos do medio físico, teñen como
obxectivo fundamental servir de soporte documental e informativo para cuestións como
poden ser as investigacións científicas, a ordenación do territorio, plan urbanístico, etc.
Definición do estadio Preoperacional:
Consiste en estudar o estado do lugar, as súas condicións ambientais e as actividades e
elementos preexistentes na zona.
Inventario ambiental:
Neste apartado identifícanse todos os aspectos ambientais que poden ser afectados pola
actuación proxectada.
No inventario ambiental recóllense unha serie de aspectos representativos da realidade
física, económica e social do ámbito do proxecto, partindo dunhas condicións previas
establecidas sobre o nivel de detalle que se pretende alcanzar, o proceso de toma de
datos e a elección das variables ou aspectos que máis interesen no resto do Estudo de
Impacto Ambiental. O lóxico é establecer categorías que agrupan as diferentes variables
ou factores do medio estudado: Poboación humana, Gea (Clima, Xeoloxía e
Xeomorfoloxía, Hidroloxía e Hidroxeoloxía, Edafoloxía, etc.), Flora e Vexetación,
Fauna, Paisaxe (visibilidade, calidade e fraxilidade visual), recursos culturais, etc.
299
Figura 9.1. Liñas de definición de obxectivos e recompilación de información.
Fonte: Elaboración propia
Interaccións ecolóxicas claves:
Non todas as incidencias sobre os diferentes aspectos ambientais teñen a mesma
importancia, iso depende das características do territorio e do tipo de actividade
proxectada. Nesta fase do estudo, o equipo avaliador debe cribar a información obtida
no inventario ambiental, seleccionado os aspectos que poden resultar máis afectados
polas diferentes accións do proxecto.
Anexos cartográficos:
Para que os aspectos máis sobresaíntes do inventario ambiental queden ben definidos
faise necesaria a súa representación en planos e mapas, achegando un elevado número
de información gráfica dos diferentes aspectos ambientais.
Comparación da situación ambiental actual e futura:
Consiste en facer un estudo comparativo entre o estado inicial do territorio afectado e a
súa situación futura con e sen a actividade proxectada. É, polo tanto, un contraste de
tendencias, que esixe certa capacidade de simulación ambiental, que se adoita efectuar
mediante a utilización de indicadores ou factores significativos. O coñecemento do
comportamento e variación no pasado destes indicadores ata o momento actual,
permite prognosticar as tendencias dun modo máis fiable, segundo se estuden en series
temporais máis longas.
9.3.6. Identificación e valoración de impactos
Esta é a fase do estudo máis discutida e sobre a que se trata con máis detemento a
bibliografía existente. É obxecto da valoración integral da información contida nas
anteriores fases do estudo, empregándose para tal fin, unha serie de programas
matemáticos e informáticos.
Identificación:
Para identificar os Impactos Ambientais producidos por un proxecto é preciso cruzar a
información contida no apartado de descrición do proxecto e as súas accións, así como
o inventario ambiental. O devandito cruzamento adóitase efectuar mediante
procedementos matemáticos (Matriz, etc.).
Os métodos habituais de identificación de impactos agrúpanse nas seguintes categorías:
listas de revisión, matrices de causa e efecto, matrices de interacción, diagramas de redes,
etc.
Valoración:
Unha vez identificados os impactos, o procedemento seguinte é a súa valoración. Esta
pode ser cualitativa, ou ben cuantitativa (métodos valorativos de alto nivel). É esta unha
etapa do tratamento da información orientada a establecer a calidade ambiental do
medio.
Moitas das técnicas recollidas utilízanse indistintamente na Avaliación do Impacto
Ambiental. As metodoloxías para realizar avaliacións do impacto son numerosas, e a súa
elección levarase a cabo en función de distintos factores, como poden ser a situación
industrial ou, simplemente, as preferencias do equipo técnico que realice a avaliación.
Estas metodoloxías poden ser técnicas gráficas (cartografía, transparencias, teledetección,
fotografía, fotografía aérea, etc.), métodos numéricos, matrices causa-efecto, sistemas
cuantitativos, listas de revisión (CHECK-LIST), táboas sinópticas, análises económicas,
análise DAFO, etc. Aínda que, na maioría dos casos, poden combinarse varias das
técnicas citadas, adaptándose ás necesidades do proxecto.
301
Figura 9.2. Estrutura Xeral dunha Avaliación de Impacto Ambiental.
Fonte: Elaboración propia a partir de Duarte (2000).
Medidas correctoras:
Sinálanse todas as medidas de corrección necesarias para minimizar ou eliminar os
impactos derivados da acción ou proxecto, indicando as solucións alternativas
existentes. Han de ser establecidas tras:
Valorar cual é a situación do medio antes da execución do proxecto.
Prever a evolución das alteracións que a execución do proxecto pode xerar.
O promotor debe tratar de valorar as medidas que é preciso establecer para minimizar
as perdas de calidade do medio tras a posta en marcha da actividade, ademais, é
necesario recordar, que a Administración tras valorar as medidas protectoras e
correctoras formuladas polo promotor, poderá esixir a maiores outras que considere
necesarias para asegurar o mantemento da calidade do medio.
As medidas correctoras deberán permitir a redución, eliminación ou compensación dos
efectos negativos xerados por un determinado proxecto e/ou actividade, mentres que as
medidas protectoras axudarán a preservar os valores presentes no medio. É preciso
describir e xustificar as medidas correctoras propostas para as diferentes fases do
proxecto, que deberán aplicarse como mínimo sobre: augas superficiais e subterráneas,
chan, atmosfera (medidas correctoras contra po, olores e ruído), vexetación e fauna,
morfoloxía da paisaxe e patrimonio cultural.
Ademais, ha de incluírse a restauración da zona procedendo a:
Definición e xustificación ecolóxica, económica e social dos usos futuros da área
explotada.
Descrición e definición dos labores necesarios para a recuperación do espazo
afectado.
Xustificación da selección de especies vexetais, técnicas, materiais e equipos a
empregar.
Cronograma dos traballos de execución.
Presuposto das medidas correctoras e/ou protectoras.
De forma paralela, débese planificar e establecer un programa eficaz de seguimento e
vixilancia ambiental que verifique e garanta o cumprimento das medidas de protección
do medio. Esta medida ten como obxecto:
Comprobar e analizar se as medidas ambientais correctoras e protectoras
previstas son viables e suficientes.
303
Valorar a incidencia do proxecto sobre cada unha das compoñentes do medio
que poidan verse afectadas.
Comprobar se a fase de explotación se realiza segundo o previsto no proxecto e
na declaración ambiental.
Para iso é preciso que esta parte do estudo recolla toda a información que seguidamente
se detalla:
Accións a desenvolver en cada unha das fases do proxecto, indicando a súa
periodicidade e establecendo un calendario de actuacións.
Realización de controis analíticos, sendo preciso detallar e xustificar aspectos
claves como: parámetros a analizar, periodicidade, puntos de mostraxe en plano
e outros que se consideren relevantes.
Desenvolver un programa de avaliación de vibracións, niveis de emisión de
contaminantes atmosféricos e vertidos.
Reportaxe fotográfica que permita avaliar o estado do medio e mostrar as
accións levadas a cabo en cada momento.
As novas medidas correctoras que se consideren precisas en función da evolución
observada.
Cronograma das obras, indicando as fases críticas (aquelas que han de finalizar
antes de comezar a seguinte) e as actuacións ambientais correctoras e protectoras
previstas.
Presuposto do programa de vixilancia e seguimento ambiental. Este presuposto
deberá estar suficientemente detallado, especificando, prezos unitarios
descompostos, cadro de prezos auxiliares, presupostos parciais por capítulos,
presuposto xeral de execución material e presuposto de execución por contrata.
A posta en marcha do plan de vixilancia para cada fase producirase dende o inicio desta
e prolongarase durante o tempo que se considerase conveniente na avaliación das
diferentes accións. Ademais, hase de presentar un documento de síntese co obxecto de
dar unha visión precisa, comprensible, integrada e sintética do estudo da avaliación.
9.4. Indicadores
Os indicadores son parámetros (por exemplo, unha medida ou propiedade observada),
ou valores derivados dos devanditos parámetros (modelos), que proporcionan
información sobre o estado dos ecosistemas, así como patróns ou tendencias (cambios)
no estado do Medio, nas actividades humanas que afectan ou están afectadas polo
ambiente, ou sobre as relacións entre tales variables. Dito doutro xeito, son
simplificacións manexables que dependen de gran cantidade de datos, permitindo unha
rápida caracterización de diversos aspectos do Medio.
O Medio está formado por 5 compoñentes ambientais:
Chan.
Auga.
Aire.
Flora e Fauna.
Socioeconómico.
Cada compoñente divídese á súa vez en diferentes factores ambientais, por exemplo:
litoloxía, procesos dinámicos, calidade da auga, calidade do aire, nivel de vida. As
características ou condicións de tales factores son os indicadores ambientais.
Un factor pode presentar un indicador ou varios indicadores, por exemplo: condicións
xeomecánicas, grao de erosión, temperatura, niveis de NOx, salarios básicos.
Establecendo os indicadores para cada factor e para cada compoñente, as unidades de
medida quedan automaticamente definidas e delimitadas en virtude da definición do
propio indicador.
Son parámetros que sinalan o estado actual dos elementos dun ecosistema. Deben
corresponderse cunha serie de estatísticos para a súa valoración e uso. Son de carácter
cuantitativo e cualitativo e expresan algunha forma de variable requirida, representando
características de calidade, fraxilidade e importancia dun elemento ou compoñente
ambiental. Deben ser modelos empíricos da realidade ambiental, cuxos valores e
obxectivos póidanse verificar.
305
Utilizáronse nas avaliacións ambientais con tres propósitos:
Definición de variables físico-bióticas e socioeconómicas que constitúen a liña
base ambiental.
Medición de impactos.
Aplicados ao seguimento e monitorización, avaliando a calidade do PMA.
9.4.1. Tipos de categorías usadas como indicadores ambientais
Tensores: calquera entidade física, química ou biolóxica que poden inducir un efecto
adverso nos ecosistemas ou a saúde humana (adaptado de RAF1992).
Presións: son as actividades humanas, os procesos naturais, e os tensores biofísicos
derivados destas actividades e procesos, que poden contribuír á hora de premer a saúde
e benestar humana, así como os compoñentes e funcións dos ecosistemas.
Estado do ambiente: son as condicións e cambios en ecosistemas, saúde e benestar
humano relacionados co ambiente, incluíndo, unha serie de condicións de factores
ambientais valorados.
Respostas: son as accións humanas dirixidas á observación e predición do equilibrio
ambiental, a saúde humana e o manexo dos impactos que son considerados
indesexables. Sirva de exemplo as respostas sociais.
Indicadores de política ambiental: Estes indicadores pertencen a procesos políticos, os
cales non poden ser avaliados de xeito ambiguo, sobre bases xeralmente aceptadas.
Naqueles casos, onde non obstante se desexa alcanzar un modelo de avaliación
empírico, desenvólvense indicadores asumindo que reflicten a realidade.
Índices: É unha agregación de estatísticas e/ou indicadores, os cales resumen a miúdo
unha gran cantidade de información relacionada, usando algún procedemento
sistemático de ponderación, escala e agregado de variables múltiples nun único resumo.
Punto de vista da valoración: Expresa a pregunta específica ou hipótese a avaliar nunha
valoración ambiental, e é a base para a selección e medida de indicadores. Unha
valoración ecolóxica completamente definida especifica a magnitude do efecto sobre
unha variable ambiental valorada que debe detectarse, así como a área afectada e o
tempo transcorrido, antes de detectarse os efectos, e o nivel aceptable de incerteza
(adaptado de Suter, 1993).
Atributos ambientais valorados: Aspectos (compoñentes ou procesos/funcións) dos
ecosistemas, saúde humana e Medio relacionados ao benestar humano considerados
importantes e potencialmente sometidos a risco, por actividades humanas ou riscos
naturais. Similar ao termo, "compoñentes ambientais valorados, " usados na valoración
de Impacto Ambiental, inclúe tanto os procesos ambientais, como os da saúde e o
benestar.
9.4.2. Características dos indicadores
Os indicadores ambientais deben ter un conxunto de características significativas
desexables, como por exemplo:
Aplicabilidade sobre un rango de diferentes ecosistemas e ambientes sociais e
culturais.
A recolección dos datos non debe ser difícil nin custosa.
Deben ser os axeitados para o nivel de agregación requirido.
As medicións deben ter temporalidade.
Deben representar os sistemas analizados.
Deben ser sensibles aos cambios, manifestando tendencias.
Deben incluír patróns biolóxicos.
Deben permitir a comparación con valores patróns ou condicións extremas.
Deben facilitar a análise entre os procesos de avaliación e a asignación dos
pesos.
Debe relacionarse para cada efecto.
Debe sinalar os cambios debidos aos efectos ambientais.
Deben ser de baixa variabilidade natural.
Debe ter experiencia como indicador en estudos similares.
Contar con validez conceptual.
Ter un grao de correlación con outros indicadores.
Debe permitir a toma de decisións rápidas, técnicas e idóneas.
Permite controlar aspectos estratéxicos e non de todo o sistema.
307
Non obstante tamén queda claro que:
Non son perfectos
Non son medicións totais e directas da realidade
9.4.3. Clasificación dos indicadores por niveis
Un dos principais problemas na avaliación ambiental consiste na selección das variables
ambientais e a síntese e integración destas para que poidan axudar a cuantificar o
impacto dunha acción.
O concepto de resiliencia axuda a comprender o criterio de selección das variables
ambientais que serán utilizadas como indicadores, así como o grao de dependencia e
influencia entre estes mesmos parámetros. Debido ás múltiples interrelacións entre os
elementos ambientais, débese abordar o problema a partir da utilización de indicadores
individuais, que permitan detectar cambios na calidade dun sistema e que a súa
agregación facilite a súa comparación e interacción para avaliar os niveis de cambio no
seu conxunto.
O instituto de recursos internacionais (WRI), propón para a elección dos indicadores,
dividilos en tres tipos:
Os que analizan a oferta ambiental: permiten detectar a existencia de recursos.
Os que analizan a sensibilidade ou vulnerabilidade ambiental: detectan procesos
de degradación ambiental.
Os que analizan a produción: establecen os problemas de rendemento cando se
analizan os procesos naturais con base en recursos naturais.
Non existen indicadores universais, posto que as características ecosistémicas e antrópicas
son diferentes dentro dunha rexión ou dentro dun país.
De acordo ás características dos indicadores, establécese unha orde xerárquica, no cal, as
relacións entre as categorías establecidas permite determinar a tipoloxía do ecosistema,
manifestada pola interacción de indicadores a diferentes niveis.
Indicadores de Terceiro Nivel:
Son os indicadores macros: Abióticos, Bióticos e Socioeconómicos; son coñecidos como
subcompoñentes do sistema ambiental.
Indicadores de Segundo Nivel:
Son indicadores que definen patróns de importancia na área estudada e agrupan
indicadores específicos de primeiro nivel. Os indicadores de segundo nivel son: medio
xeolóxico, medio xeomorfolóxico, medio climatolóxico, medio hidrolóxico, medio
edáfico, vexetación, fauna, medio social, medio económico, medio cultural, medio
demográfico, medio paisaxístico.
Indicadores de Primeiro Nivel ou Específicos:
Son cuantificables e calificables, e caracterízanse porque determinan patróns espaciais e
funcionais dos ecosistemas, definindo unidades ecolóxicas e de paisaxe. A estes
indicadores débeselles realizar a análise de influencia-dependencia, co obxecto de
identificar cales son os máis importantes e cales son os máis vulnerables dentro do
ecosistema.
A análise de vulnerabilidade e importancia dun indicador nun ecosistema realízase
mediante unha Matriz de Ecosistema na cal se comparan os distintos indicadores, e
obtéñense aqueles que posúen un maior grao de vulnerabilidade e/ou importancia, en
función do seu grao de dependencia ou influencia.
Ecosistemas con elevado número de indicadores, pero con pouca influencia e
dependencia, son moi resistentes ao cambio, polo tanto posúen unha elevada
resiliencia ambiental.
Ecosistemas con indicadores de elevada influencia e dependencia, son moi
vulnerables aos tensores ambientais.
Ecosistemas con indicadores de moita influencia e pouca dependencia, son
resistentes, aínda que se chegan a ser afectados, inflúen dun xeito alto en todo o
ecosistema.
Para seleccionar os indicadores clave na análise ambiental calcúlase un Grao de
Dependencia, como a relación existente entre o total de dependencia e de influencia de
todos os indicadores. Aqueles que presenten valores máis elevados de GD, serán claves
nas avaliacións ambientais.
309
Outra forma de clasificar os indicadores é reflectindo os usos que o home lle deu ao
medio natural:
Fonte: medio como abastecedor de bens e servizos.
Sumidoiro: medio como sitio ou lugar de descarga de contaminantes.
Soporte ou acollida: medio como lugar onde se realizan as actividades mineiras,
agropecuarias e industriais.
Exemplos de indicadores "Fonte": reservas de bosques, reservas de auga, taxas de
extracción, reservas mineiras.
Exemplos de indicadores "Sumidoiro": emisións de contaminantes, cantidades de
residuos sólidos, eutrofización, carga de DBO(Demanda Bioquímica de Osíxeno).
Ejemplos de indicadores "Acogida": capacidad de renovación, uso potencial del suelo,
biodiversidad.
9.4.4. Fundamentos ecolóxicos
Resiliencia: A resiliencia é a medida da habilidade ou capacidade que ten un ecosistema
de absorber estrés ambiental sen cambiar os seus patróns ecolóxicos característicos. Isto
implica a habilidade do ecosistema para reorganizarse baixo as tensións ambientais e
establecer fluxos de enerxía alternativos para permanecer estable sen perturbacións
severas, ou só con algunhas modificacións menores na súa estrutura.
Factores limitativos: Os organismos dependen para poder sobrevivir de certos elementos
ou condicións mínimas, sen as cales non se poderían desenvolver con normalidade.
Entre os elementos téñense certas cantidades mínimas de compostos traza como Boro,
Ferro, Cinc, Iodo, así como certas condicións ambientais mínimas como osíxeno,
temperatura, humidade.
A Lei do Mínimo de Liebig fai referencia ás mínimas cantidades de elementos ou
condicións ambientais necesarios para o desenvolvemento fisiolóxico e de reprodución
dos organismos.
A Lei de Tolerancia de Shelford refírese a que a existencia e prosperidade dun
organismo (incluíndo o home), dependen do carácter completo dun conxunto de
condicións. A ausencia dun organismo ou dun grupo de organismos pode ser debido á
deficiencia ou ao exceso cualitativo e cuantitativo dun factor ambiental, levándoo aos
límites de tolerancia, estabilidade ou equilibrio dun organismo. A marxe entre o mínimo
e o máximo denomínase rango de tolerancia.
Non só a escaseza de algo pode constituír un factor limitativo, senón tamén o exceso
(luz, auga, etc.). De maneira que os organismos teñen un máximo e un mínimo
ecolóxico, cunha marxe entre un e outro que representan os límites de tolerancia.
Os organismos poden ter un amplo rango de tolerancia para un factor e un rango
estreito para outro. Os organismos con amplas marxes de tolerancia para todos os
factores son os que teñen maior probabilidade de estar extensamente distribuídos e
unha maior probabilidade de supervivencia.
Resistencia ambiental: Fai referencia a certas condicións ambientais limitativas que teñen
como función manter certa cantidade de individuos dunha poboación determinada, e
evitar que o ecosistema abandone o equilibrio existente. Algúns destes elementos de
resistencia ambiental, relaciónanse a condicións ambientais mínimas e máximas, así
como as relacións simbióticas entre poboacións: depredación, parasitismo, etc.
9.4.5. Tipos de indicadores
Diversos organismos e institucións ambientais utilizaron os indicadores con varios
propósitos, entre eles o mapeo, a avaliación ambiental, a monitorización do estado do
Medio con relación ao desenvolvemento sostible, etc. Considéranse dispoñibles para
medir a calidade ambiental dunha zona con respecto á calidade ambiental óptima, así
como para a avaliación de políticas ambientais sectoriais.
O sistema de clasificación de indicadores, baséase no concepto de que un indicador é
unha única característica ou unha manipulación matemática dunha serie de variables
ambientais.
Indicadores xeolóxicos e xeomorfolóxicos
As condicións ambientais en calquera momento reflicten non só as influencias humanas,
senón tamén os procesos e fenómenos naturais, os cales poden estar a causar cambios,
existan ou non accións antropoxénicas. A longa historia evolutiva da Terra e da biosfera
está marcada por cambios ambientais que diminuíron ou aumentaron a capacidade de
paisaxes terrestres. Máis non obstante, ademais das fontes obvias de afectación humana
(cidades, sitios de disposición de residuos, minas, áreas deforestadas), pode ser moi
311
difícil separar os efectos de accións humanas daqueles debido aos procesos naturais
básicos.
Os indicadores xeolóxicos e xeomorfolóxicos agrúpanse baixo o termo
de: Geoindicadores, e defínense como magnitudes, parámetros e tendencias dos
procesos xeolóxicos e fenómenos que acontecen en períodos de tempo de 100 anos, ou
menos, preto da superficie terrestre, suxeitos a variacións de importancia (magnitude,
dirección ou extensión) para entender os rápidos cambios ambientais (UIGS, 1.994).
Clasifícanse en:
Xeolóxicos.
Xeomorfolóxicos ou xeodinámicos.
Xeotécnicos.
Hidroxeolóxicos.
Os xeoindicadores describen procesos e parámetros ambientais capaces de cambiar sen
interferencia humana, aínda que as actividades humanas poden acelerar, atrasar ou
desviar os cambios naturais; son usados na monitorización ambiental e ecolóxica, noticia
do estado do Medio e avaliación xeral da sustentabilidade ambiental a escalas local,
nacional e internacional. Considéranse os seguintes:
Posición dos niveis
piezométricos
Morfoloxía da canle fluvial
Posición da liña de costas
Flutuacións nos glaciares
Caracterización de brañas
Valor do gradiente xeotérmico
Codias e gretas en medios
desérticos
Calidade da auga subterránea
Composición de sedimentos
Escorrentía superficial
canalizada
Calidade da auga superficial
Deslizamentos superficiais
Formación e reactivación de
dunas
Transporte e sedimentación en
ríos
Deslizamentos de noiros
Erosión eólica
Actividade volcánica
Erosión do chan
Actividade kárstica
Actividade sísmica
Crecemento de corais
Calidade do chan
Estado do permafrost
Hidroxeoquímica
Tormentas de po
Variacións no nivel relativo do
mar
Lagos: nivel e composición das
augas
Indicadores físico – químicos
Son indicadores das condicións físico-químicas da auga, e tamén se inclúen algúns para
medición de condicións do chan e do aire. Os indicadores físico-químicos son:
Ions
Nutrintes
Gases disoltos
DBO
DQO
Materia Orgánica
Temperatura
Color
Turbidez
Sólidos Disoltos
Sólidos Suspendidos
Sólidos Totales
Conductividade
Salinidade
Transparencia
pH
Oxígeno disuelto
Metais (Fe, Hg, Mg, Cu, Al, Pb)
Nutrintes
Materia orgánica
Fenoles
Aceites e grasas
Deterxentes
Acido sulfhídrico
Metano
Transparencia
Pesticidas
A selección dos indicadores debe basearse na natureza do proxecto, así como tamén nas
características locais e rexionais do medio onde se inserirá, entre outros aspectos.
Indicadores hídricos
Variable abiótica que sinala un proceso ou estado do ecosistema acuático. Caracterizan
o ecosistema afectado a través das variables físico-químicas e as súas variacións espazo-
temporais.
Os indicadores hídricos son:
Correntes
Nivel de auga
Oxígeno
Temperatura
Profundidades
Sistema de cuncas
Corpos de auga
Usos do recurso hídrico
Calidade do río
Tratamento de desefeito
313
Indicadores climáticos
Son variables das condicións atmosféricas en canto a composición e presenza de certos
elementos contaminantes, e tamén inclúen as variables de tipo meteorolóxico.
Precipitacións
Temperatura
Humidade relativa
Ventos
Evapotranspiración
Balance hídrico
Clasificación climática
Emisiones atmosféricas
Calidade do aire
Variación en el nivel de ruidos
Emisiones de CO2
Emisiones de SOx
Emisiones de NOx
Bioindicadores
Son variables biolóxicas, ecolóxicas, especies ou poboacións que ao responder ás
variacións dun gradiente físico-químico, mostra un grao de tolerancia (T), fóra do cal
entra en condicións de Resistencia (R), Estrés (E) ou morte:
Áreas protexidas
Fauna
Usos do recurso fauna
Especies en perigo de extinción
Zonas de vida
Aproveitamentos forestais
Macroinvertebrados litorais
Fitoplancto
Perifiton
Bentos
Macrófitas acuáticas
Peixes
Parámetros poboacionais: Taxas
de reprodución, mortalidade,
supervivencia.
Parámetros comunitarios:
Diversidade, Afinidade, Riqueza,
Equitabilidad,
Dominancia
Biomasa
Biodiversidade
Funcións dos ecosistemas
Indicadores de deforestación
Composición de especies
Especies en perigo de extinción
Especies vulnerables
Especies raras
Especies endémicas
Os indicadores bióticos tipifican a biota do ecosistema afectado mediante a observación
dos cambios estruturais no tempo e no espazo, e avalían a vulnerabilidade do sistema
mediante a tolerancia das especies ás flutuacións naturais ou ocasionadas polo proxecto
(Resistencia), e a súa capacidade de recolonización (elasticidade).
Relacionado para os efectos da contaminación, un organismo indicador é unha especie
seleccionada pola súa sensibilidade ou tolerancia a varias clases de contaminantes ou os
seus efectos. Por exemplo a calidade da auga pode ser medida a través de diferentes
tipos de organismos como as bacterias, os protozoos, algas, macroinvertebrados,
macrófitas e peixes.
Indicadores bacteriolóxicos
Coliformes fecais
Coliformes totais
Estreptococos fecais
Mesófilos aerobios
Mesófilos anaerobios
Indicadores edafolóxicos
Aptitude de uso
Clasificación agroedafolóxica
Características físico-químicas
Cobertura vexetal
Superficies afectadas por
calidade
Erosión
Uso de fertilizantes
Indicadores sociais
Núcleos poboacionais urbanos
Núcleos poboacionais rurais
Distribucións da poboación por
idade, sexo, conflitos sociais
Educación
Saúde
Vivenda
Asociacións
Organización comunal
Xeración de residuos
Accidentes industriais
Crecemento económico
Intensidade e abastecemento
enerxético
Produción industrial
Poboación
Rede vial
Servizos básicos
Tenza de terra
Formas de explotación da terra
Actividades agrícolas
Actividades pecuarias
Actividades Mineras
315
Indicadores paisaxísticos
Contrastes cromáticos
Cuenca visual
Angulo de incidencia visual
9.5. Índices ambientais
Un índice ambiental é unha categorización numérica ou descritiva dunha gran cantidade de
información ambiental (indicadores observados ou preditos), co propósito de simplificar tales
datos e facer máis doado o labor de decisión ambiental; deste modo, a información contida
nos indicadores pódese resumir, de forma simplificada, nuns poucos índices. Os índices
proporcionan unha imaxe sinóptica do medio ou do grao de sustentabilidad.
En termos dunha avaliación ambiental, os índices ambientais úsanse para:
Resumir os datos ambientais existentes.
Comunicar esta información sobre a calidade do Medio afectado.
Avaliar a vulnerabilidade ou susceptibilidade dunha categoría ou elemento ambiental.
Servir de base para expresar os impactos das diferenzas do índice avaliado, entre o
valor do índice co proxecto e o valor do índice sen proxecto.
Auditar os impactos de proxectos.
Avaliar os impactos integrados, expresados como cambios de índices de calidade
ambiental (ICA).
Seleccionar alternativas de uso.
É claro que un índice ambiental non é o mesmo que un indicador ambiental, xa que os
indicadores se refiren a simples medidas de factores ambientais ou especies, indicativos do
sistema biofísico e socioeconómico.
Mentres algúns índices son moi complexos dende unha perspectiva matemática, pódense
analizar índices a través de simples comparacións de datos. Por exemplo as seguintes relacións
poden ser utilizadas nos diversos tipos de avaliacións ambientais:
Calidade Existente.
Norma de Calidade Ambiental.
Calidade ou cantidade de Emisións.
Emisión estándar.
Calidade Existente.
Media Temporal.
Media Espacial.
9.5.1. Índices físico-químicos
Índice medio de Calidade do Aire
Delineáronse 10 criterios para o Índice Medio de Calidade do Aire:
Que sexa doadamente entendible polo público
Inclúe contaminantes principais
Relaciona as calidades do aire estándar
Relaciona a contaminación do aire
Pode ser calculada dun xeito simple
Baséase en premisas científicas
É consistente cos niveis de contaminación percibidos
Pódeselle dar manexo espacial
Exhiben variación día a día
Dispoñible para estudos posteriores
Considéranse cinco contaminantes para o índice: Partículas suspendidas totais, SO2, CO,
oxidantes e NO2, os cales son analizados individualmente no índice. O valor do índice vai de
1 a 100.
O procedemento para calcular un subíndice para cada contaminante é:
Subíndice Xi = (Concentración do contaminante/Norma nacional ou local) * 100
Entre os índices de Calidade do Aire están:
CAIRE (Índice de Calidad del AIRE)
ORAQI (Oak Ridge Air Quality Index)
317
Índice Medio de Calidade da Auga
A pesar de que existen varios índices para avaliar a calidade da auga, un dos máis utilizados é
o: "Índice de Calidade da Auga" (ICA), desenvolvido en 1970 pola Fundación de Sanidade
Nacional de EUA Os indicadores utilizados son:
Osíxeno disolto
Coliformes Fecales
pH
Demanda bioquímica de Osíxeno
Nitratos
Fosfatos
Desviación da temperatura
Turbidez
Sólidos Totais
9.5.2. Índices bióticos
Cooper e Zedler (1980), describen un índice para avaliar a sensibilidade relativa a
perturbacións dun ecosistema dunha rexión. A sensibilidade ecolóxica de cada área dun
ecosistema está dada por:
A importancia do ecosistema
A rareza ou abundancia dun ecosistema comparado a outros ecosistemas dunha
rexión.
A resiliencia do ecosistema.
Con este índice pódense deseñar mapas de sensibilidade ambiental e ecolóxica.
O índice ecolóxico define 4 niveis de sensibilidade:
Áreas de sensibilidade mínimas: áreas resistentes aos tensores ambientais.
Áreas de sensibilidade moderada.
Áreas de sensibilidade alta.
Áreas de sensibilidade máxima: áreas con mínima resistencia aos tensores ambientais.
Outros índices que se determinaron para o compoñente biótico son:
Sistema sapróbico:
zonas polisapróbica,
zona alfamesosapróbica,betamesosa
próbica e oligosapróbica.
Índice de Pantle e Buck.
Índice de Pálmer para fitoplancto
Sistema de Patrick
Índice de Margalef
Índice de Shannon
Índice de Nygaard para fitoplancto
Índice de Diversidade
Índice de Afinidade
Índice de riqueza
Índice de Equitabilidad
Índice de Dominancia
Biomasa
Produtividade
Índice de Polución Potencial
319
9.5.3. Índices edafológicos
Dependendo do obxectivo do estudo ambiental, pódense obter diversos índices edafológicos.
Entre eles téñense:
Índice de Calidade agrolóxica.
Índice de Erosión (FAO).
9.5.4. Construción de índices ambientais
Para o deseño e construción de índices ambientais, requírese seguir o seguinte procedemento:
1. Construción dunha escala de valores de 0 a 100. (ICA entre 1 e 100).
2. Ponderación dos valores de calidade dos indicadores (Wi entre 0 e 100%), xa que
non todos teñen a mesma importancia para a análise (Método Delphy).
3. Determinación da Calidade Ambiental por indicador (Vin entre 0 e 1).
4. Integración dos valores das ponderacións a través de sistemas de agregación como
as medias aritméticas, medias xeométricas, sumas simples dos valores ponderados
(Exemplo: ICA = S (Wi * Vi)).
5. Análise Evaluativo, consistente en determinar se o índice deseñado mostra
realmente o que se desexa avaliar.
As características esixidas para os índices son:
Debe ser doado de usar.
Debe representar a información dos indicadores.
Debe ser aceptado polos expertos na avaliación.
Non debe ser ambiguo.
Debe reflectir cambios nos indicadores claves ou de máis valor de ponderación.
Debe permitir a determinación de tendencias de cambio a nivel espacial e temporal.
9.6. Modelos ambientais
Un modelo é unha representación do Medio utilizado para simular as condicións ambientais e
a súa resposta ante estímulos ou impactos determinados. Unha vez que o modelo foi
seleccionado ou construído poden ser avaliados os efectos da acción ou proxecto proposto e
as súas alternativas.
Os modelos máis comunmente utilizados son os modelos matemáticos de diferentes graos de
complexidade, aínda que tamén se utilizan os modelos físicos cando as situacións son
demasiado complexas para ser analizadas matematicamente. Tanto os modelos matemáticos
como físicos requiren de datos ambientais obtidos cos indicadores e índices ambientais.
Algúns tipos de Modelos Ambientais son:
A. Modelos de calidade da auga.
Modelos Unidimensionais ou de Fluxo de auga.
Modelos Bidimensionais ou de ancho de correntes de auga.
Modelos Tridimensionais aplicados a augas subterráneas ou sistemas complexos de
augas superficiais.
Exemplos de Modelos de Calidade da Auga: Modelos De Zona De Mezcla, Modelo De
Oxígeno Disuelto, Modelo Para Descargas Térmicas, Modelo De Escorrentía, Modelos De
Aguas Subterráneas, Modelos De Calidad Da Auga: Qual II, WASP, SWMM, HEC-1 e HEC-
B. Modelos de calidade do aire.
Divídense en dous tipos:
Modelos Físicos: reproducen fisicamente o fenómeno a estudar na escala
apropiada.
Modelos Numéricos: simuladores en ordenador do fenómeno a estudar.
Exemplos de Modelos de Calidade do Aire: Modelos Gaussianos, Modelos Puff, Modelos
de Liña, Modelos de difusión para fontes móbiles en cidades, Modelos Estatísticos para
difusión das partículas.
C. Modelos de calidade de chans.
Analizan a erosión, as características edafológicas, a contaminación, e a salinización e
degradación dos chans.
Exemplos de Modelos de Calidade de Chans:
Métodos paramétricos: infiren a susceptibilidade á degradación dos chans.
Modelos matemáticos: estudan procesos degradativos como a erosión.
321
A complexidade da análise dos modelos sáese do obxectivo deste documento, polo que
se deben remitir á literatura especializada no tema.
9.7. Avaliación ambiental
Toda avaliación ambiental ha de entenderse como un proceso de análise no que, a través da
aplicación de diferentes técnicas de traballo, é posible valorar as repercusións que sobre o
medio pode ter o desenvolvemento, e a ampliación ou modificación dun determinado
proxecto ou actividade. Deste xeito, pódese garantir a elección da alternativa o máis
respectuosa posible co medio no que se desenvolve unha actividade, dando sentido á
realización da avaliación e cumprindo con iso o fin de protección que ten esta
A avaliación ambiental realizarase con posterioridade ao anteproxecto e paralelamente ao
proxecto básico, deste xeito pódese asegurar que o valorado no estudo se integra o antes
posible no proceso de toma de decisións.
Un estudo de avaliación ambiental está motivado por razón da instalación e/ou actividade
que se vai desenvolver, ou porque as accións previstas se levarán a cabo en áreas
ambientalmente sensibles ou de alto valor ecolóxico, como por exemplo zonas catalogadas de
interese ou conservación especial.
A Avaliación do Impacto Ambiental (EIA) constitúe un proceso administrativo especial que
consiste en identificar, confirmar e valorar os impactos xerados pola actividade proxectada,
para cada alternativa proposta. Trátase dunha serie de pasos moi concretos nuns prazos
temporais establecidos. Do seu cumprimento debe velar a Administración como responsable
de Medio (órgano ambiental competente).
O proceso administrativo de avaliación ambiental resúmese na seguinte figura:
Figura 9.3. Proceso Administrativo de Avaliación Ambiental.
Fonte: Elaboración propia
Pasos a seguir no proceso administrativo:
1. Iniciación mediante a presentación dunha memoria resumida da actividade.
2. Consultas.
3. Contestación ás consultas.
4. Información ao titular do proxecto.
5. Presentación da documentación definitiva.
6. Sometemento da documentación ao trámite de información pública.
7. Presentación de alegacións.
8. Remisión do expediente (Proxecto + Estudo de Impacto + Alegacións).
9. Declaración de Impacto Ambiental.
10. Resolución de autorización ou desautorización do proxecto.
323
A raíz da realización dos estudos ambientais e dos plans de ordenamento territorial, existen
unha ampla gama de métodos de avaliación aplicados aos diagnósticos, os estudos de Impacto
Ambiental, os plans de manexo, os sistemas de xestión ambiental, as auditorias e os plans de
ordenamento; tales métodos utilizan os modelos xerais de avaliación de proxectos: listas de
revisión ou verificación, matrices simples e graduadas, redes de fluxo con rutas críticas e
sistemas semicuantitativos de avaliación.
Para a obtención da información requirida nas Avaliacións de Impacto Ambiental destaca a
utilización de metodoloxías e técnicas de medición de variables ambientais, xa que con elas é
posible realizar axeitadamente unha predición, identificación e interpretación do Impacto
Ambiental nos diferentes compoñentes do Medio. É por iso que dende hai uns anos se está a
aplicar a utilización de certos factores ou parámetros ambientais, os cales teñen como
característica presentar un rango de comportamentos en función das súas propiedades
intrínsecas, ou en función das presións exercidas polas actividades humanas. Estes factores e
parámetros ambientais son os coñecidos como indicadores ambientais, e as súas análises
conxuntas son os denominados como índices ambientais.
Tanto os indicadores coma os índices utilízanse para avaliar:
Diagnósticos ambientais e ecolóxicos.
Estudos de impacto ambiental.
Plans de manexo ambiental.
Seguimento e monitorización ambiental.
Sistemas de xestión ambiental.
Auditorías ambientais.
Risco ecolóxico.
Plans de ordenamento ambiental.
O desenvolvemento a nivel mundial dos indicadores dirixiuse cara á consecución de tres
obxectivos ambientais para lograr o desenvolvemento sostible:
Garantir o aproveitamento sostible dos recursos.
Conservar a integridade dos ecosistemas.
Protexer a saúde humana e o benestar da poboación.
Ao promotor dun proxecto ou actividade pódelle resultar complicado determinar que tipo de
avaliación ambiental debe levar á práctica para cumprir cos requisitos establecidos pola
lexislación vixente. Neste sentido é interesante aclarar que:
Os Estudos de Impacto Ambiental hanse de realizar no caso de proxectos ou actividades con
gran repercusión ambiental e/ou que afectan a espazos e hábitats sensibles. Tal e como se
indica no Anexo do Decreto 442/1990, de Avaliación de Impacto Ambiental para Galicia, no
Anexo I da Lei 6/2001, de 8 l de Maio, de modificación do Real Decreto Lexislativo
1302/1986, do 28 de Xuño, de Avaliación de Impacto Ambiental, e das comprendidas no
Anexo II desta cando así o decida o órgano ambiental en cada caso.
Esta decisión, que debe ser motivada e pública, axustarase aos criterios establecidos no Anexo
III desta Lei e encóntrase avalada pola Directiva 85/337/CEE, do 27 de Xuño, relativa á
avaliación das repercusións de determinados proxectos públicos e privados sobre o Medio e
pola Directiva 97/11/CE, do 3 de Marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE, que
consideran a posibilidade de decidir mediante o estudo caso por caso, ou mediante a
aplicación de albores ou criterios establecidos polo organismo competente.
Tamén se han de realizar Estudos de Impacto Ambiental cando así o indique especificamente a
lexislación de tipo sectorial.
Os estudos de efectos ambientais en Galicia, hanse de realizar nos casos definidos no Decreto
327/91, de Avaliación de Efectos Ambientais para Galicia, que obriga a someter a un
procedemento de avaliación aquelas actividades e proxectos que, sen quedar recollidos na
lexislación de Impacto Ambiental, as súas lexislacións sectoriais precisen ou que prevexan a
necesidade de realización dun estudo ambiental. Ademais, deben ser sometidas a este tipo de
avaliación as modificacións ou ampliacións de proxectos que estean suxeitas a Avaliación de
Impacto Ambiental, e cuxo proxecto inicial fose obxecto de declaración.
325
Figura 9.4. Proceso de Avaliación de Impacto Ambiental.
Fonte: Elaboración propia a partir de datos da Consellería de Medio.
9.8. Códigos de conduta
No sentido orixinario, o termo 'Código de Conduta' refírese en primeiro lugar a obrigas
internas adoptadas por empresas transnacionais en sectores con longas cadeas de produción,
cuxos provedores operan maioritariamente en países en vía de desenvolvemento.
Os Códigos de Conduta tamén expresan o efecto externo de operacións económicas, tales
como o impacto ambiental, sociocultural e ás comunidades estremeiras. Neste sentido, os
Códigos de Conduta son principios éticos, nos cales poden estar definidos principios de
xestión empresarial, pautas de conduta ambiental e social. A diferenza das obrigas legais, os
Códigos de Conduta son voluntarios, como parte do cumprimento da responsabilidade social
corporativa das empresas. ONG ´ s e sindicatos de países consumidores intentan participar na
formulación, como tamén, na aplicación e na monitorización de Códigos de Conduta.
Paralelamente desenvolven os seus propios catálogos de normas e sistemas de monitorización
e certificación.
En casos onde empresas, os seus gremios ou outros sectores acordaron sobre estándares, fálase
de Códigos de multi-interese ou de Códigos multilaterais. Estes códigos e sistemas de
certificación de multi-interese gañaron maior importancia nos últimos 5 anos.
9.8.1. Estándares sociais
Dende hai máis de 10 anos, os estándares sociais (É) son o principal punto do debate
internacional sobre Códigos de Conduta. Acerca de ÉOS existe unha confusión terminolóxica
dentro dos proxectos da cooperación externa e promoción para a exportación. Describen a
situación local (ou nacional) das normas socio-laborais legalmente establecidas nos Códigos
Laborais de cada país.
A partir do ano 1998 (onde a OIT publicou o seu 'Declaration on fundamental Rights at
Work') se nota que un gran número dos Códigos de Conduta de empresas transnacionais xa
conteñen as principais normas da OIT. Principalmente as empresas transnacionais e as
empresas provedoras, temían que un control da aplicación desas normas aumentase os custos
da ensamblaxe. Polo tanto, os compradores transnacionais comezan a integrar ÉOS nos
sistemas de xestión de calidade. Exemplos de boas prácticas demostran que un sistema integral
con menos horas extras e unha boa xestión dos recursos humanos a través de É aumentan a
produtividade e mellora a imaxe dunha empresa.
327
9.8.2. Selos da calidade social e etiquetas sociais
Os selos ou as etiquetas sociais son certificados asociados, mediante os cales se describen as
consecuencias do proceso e prácticas empresariais utilizadas na produción. Coa presión dos
consumidores e das súas redes, aumentouse a competencia por unha produción socialmente
sa, polo que existe unha gran cantidade de exemplos de boas prácticas. Boas prácticas de É en
aplicación, aumentan a competitividade nos principais mercados meta (como EUA e UE.),
polo que se considera, que a longo prazo, un sistema de xestión empresarial, ten que integrar
ÉOS para poder competir en calquera mercado internacional.
As etiquetas poden proporcionar información, e poden actuar como incentivo para mellorar
as repercusións ambientais e sociais do comercio e a produción.
As etiquetas sociais existentes centráronse especialmente nas normas laborais das cadeas de
subministración mundial, ocupándose ás veces dun problema específico, como o traballo
infantil, desenvolvemento sostible, etc.
9.8.3. Reporting
Os 'Reporting Systems' ou 'sistemas de noticia' foron implementar tamén por empresas
multinacionais dende os anos oitenta. Trátanse de informes públicos sobre todas as actividades
de empresas transnacionais dirixidos aos seus empregados, aos seus accionistas e ao público en
xeral, e deste modo demostrar ao público o seu cumprimento de normas (sirva de exemplo
un Código de Conduta). Os temas principais do Reporting son transparencia e
comportamento ético, e este, pode basearse nun Código de Conduta, pero non é unha
monitorización nun sentido estrito.
En empresas transnacionais que usan un Reporting System, establecéronse departamentos
específicos para o Reporting. Estes departamentos levan a cabo entrevistas xerais con persoal a
todos os niveis das actividades económicas para identificar nós problemáticos.
9.8.4. Auditorías
No contexto dos Códigos de Conduta aplícanse auditorias do mesmo xeito que na xestión de
calidade ou ambiental. A tendencia actual é que nas auditorias se integren aspectos de
calidade, de saúde ocupacional, de estándares ambientais e de estándares sociais.
As auditorias lévanse a cabo a través de departamentos internos dunha empresa ou empresas
privadas especializadas no tema. Os métodos de auditorias están estandarizados segundo listas
de verificación, as cales están definidas en manuais de cumprimento. Trátase dunha
sistematización da observación laboral. Poden ser parte dunha monitorización, e os seus
resultados son a base máis obxectiva dunha certificación ou valoración xeral dunha empresa.
AsAuditorias estandarizadas realízanse xeralmente con visitas anunciadas: A parte destas
auditorias regulares, tamén as visitas non anunciadas poden ser parte dun acordo sobre unha
monitorización ou unha certificación.
9.8.5. Certificación
A monitorización en xeral, e as auditorias en concreto, teñen como obxectivo a verificación
da aplicación e o cumprimento dun Código de Conduta. O fin deste proceso pode ser unha
certificación formal segundo o modelo da certificación de calidade como o definen os
estándares ISO.
Posteriormente á avaliación dunha auditoria, segue unha certificación segundo un código ou
un selo, sempre e cando, a empresa auditar cumpra cos indicadores definidos. Pola contra,
acórdase co auditar un plan para solucionar os reclamos e, posteriormente, defínese unha
nova axenda onde ten lugar unha nova auditoria despois dun período definido, ao longo do
cal o auditar ten tempo para axustar as súas instalacións ou a súa xestión do persoal.
A 'Monitorización' é principalmente o termo xeral para unha observación ou supervisión, non
dunha serie de auditorias, senón da observación dinámica dun proceso enteiro. Polo tanto, as
empresas que implementar códigos de conduta e que queren deixar supervisar a súa aplicación
e o seu cumprimento, falan dunha 'Monitorización Institucionalizada'. Neste sentido, describe
o conxunto de auditorias internas e externas, re-auditorias internas e externas, avaliacións
(informes) de auditorias, entrevistas internas e externas, información pública e a súa imaxe
pública, e nalgúns casos, verificación externa de terceiras partes como ONG ´ s locais,
asociacións de consumidores ou sindicatos. Todo iso no seu conxunto pode ser unha
monitorización.
Cando un departamento interno dunha empresa leva a cabo auditorias estandarizadas fálase
dunha 'Monitorización Interna'; cando unha empresa de consultoría leva a cabo auditorias
estandarizadas fálase dunha 'Monitorización Externa'. Tamén a verificación de terceiras partes
como ONG ´ s pode ser definido como 'Monitorización Externa'. Organizacións de Dereitos
329
Humanos ou de mulleres, ecoloxistas e outras, definen ás veces as súas actividades como a
'Monitorización da Monitorización'. Trátase de actividades de supervisión non
institucionalizada, que toman en conta impactos á situación sociolaboral e ambiental.
A certificación é a acción levada a cabo por unha entidade recoñecida como independente das
partes interesadas, mediante a que se manifesta que se dispón da confianza axeitada nun
produto ou proceso, baixo un sistema de total imparcialidade, transparencia e obxectividade,
dispoñendo dos mecanismos precisos para a certificación.
Entidade Nacional de Acreditación
A crecente globalización dos mercados deu lugar ao aumento da competencia de produtos e
servizos, o cal require a utilización de todos aqueles factores que, como a calidade, contribúen
á mellora da competitividade das nosas empresas. Motivado por isto, a actividade de
certificación desenvolveuse enormemente nos últimos anos, sendo un instrumento
imprescindible para elevar o nivel de calidade dos produtos, os servizos e as empresas dun
país. Non é, polo tanto, unha casualidade que os países máis industrializados sexan os que
teñen máis desenvolvida a devandita actividade.
A Entidade Nacional de Acreditación ENAC é unha entidade privada, independente e sen
ánimo de lucro que coordina e dirixe no ámbito nacional un Sistema de Acreditación
conforme a criterios e normas internacionais. Acredita organismos que realizan actividades de
avaliación da conformidade, sexa cual sexa o sector en que desenvolva a súa actividade, o seu
tamaño, o seu carácter público ou privado, ou a súa pertenza a asociacións ou empresas,
universidades ou organizacións de investigación.
9.8.6. Rede mundial de etiquetaxe ecolóxica (XENE)
A Rede Mundial de Etiquetaxe Ecolóxica, ou Global Ecolabelling Network (XENE), cuxa
presidencia ocupa AENOR, trátase dunha organización non lucrativa que agrupa na
actualidade a 26 organismos relacionados coa etiquetaxe ecolóxica de 22 países diferentes e
que representan a 21 programas de etiquetaxe ecolóxica distintos.
Os países representados no XENE son: Australia, Alemaña, Brasil, Canadá, Corea, Croacia,
Chequia, Dinamarca, España, Estados Unidos, Grecia, Hong- Kong, Hungría, India, Israel,
Xapón, Luxemburgo, Noruega, Nova Zelandia, Reino Unido, Suecia (3 organizacións),
Thailandia, Taiwán e Unión Europea.
Crear un marco de traballo continuo de intercambio de información entre organismos
que dispoñen e conceden etiquetas ecolóxicas, incluíndo a constitución dunha base de
datos de criterios ecolóxicos.
Proporcionar información sobre programas de etiquetaxe ecolóxica esencialmente a
empresas, ecoloxistas e consumidores.
Tender á harmonización de programas ecolóxicos.
Ofrecer información a programas en desenvolvemento.
A Etiqueta Ecolóxica Europea (EEE) ten como obxectivos principais promover que os produtos
se fabriquen co menor prexuízo posible para o Medio (a partir do establecemento de criterios
ecolóxicos) e informar os consumidores sobre as repercusións ambientais dos produtos que
consumen. Regulada polo Regulamento (CEE) n.º 1980/2000, que revisa o anterior
Regulamento (CEE) n.º 880/92, é de carácter voluntario e abarca toda a Unión Europea,
sendo recoñecida, polo tanto, en calquera dos Estados membros, independentemente do país
onde se obtivese.
O desenvolvemento deste esquema voluntario fomenta a adopción de métodos de produción
máis eficaces, evitando verteduras e emisións, minimizando residuos e facilitando a reciclaxe.
De igual modo, axuda ao consumidor na súa decisión de compra, pois ao dispoñer de maior
información, pode optar por aqueles produtos cun menor impacto sobre o Medio.
A Comisión publicou diversas decisións en relación coa EEE:
Decisión da Comisión do 22 de maio de 2003 que modifica a Decisión
2000/728/CE pola que se establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta
ecolóxica (DOCE L 135/31, 2003-06-03) (2003/393/CE)
Decisión da Comisión de 10 de novembro de 2000 pola que se establecen os canons
de solicitude e anuais da etiqueta ecolóxica (Doce L 193/18, 2000-11-22)
(2000/728/CE)
Decisión da Comisión do 13 de Maio de 1993 pola que se establecen directrices
indicativas sobre o establecemento dos canons relativos á etiqueta ecolóxica
comunitaria. (DOCE L129,1993-05-27).
Decisión da Comisión do 15 de Setembro de 1993 relativa a un contrato tipo sobre as
condicións de utilización da etiqueta ecolóxica comunitaria. (DOCE L 243, 1993 - 09 -
29).
331
AENOR é organismo competente para a concesión da EEE no noso país, segundo
Comunicación da Comisión Europea do 25 de Abril de 1994. (DOCE C 39, 1995 -
02-16).
Está facultada para tramitar as solicitudes e avaliar o cumprimento dos criterios
ecolóxicos por parte do produto, tal e como regula o Regulamento (CEE) n.º 880/92.
En principio, calquera tipo de produto pode estar suxeito a esta etiquetaxe ecolóxica, salvo
alimentos, bebidas e produtos farmacéuticos. Existen gran cantidade de decisións da Comisión
sobre as condicións específicas para a concesión das etiquetas ecolóxicas para cada tipo de
produto.
9.9. Procedementos administrativos segundo o tipo de
avaliación ambiental
A lexislación galega a través dos Decretos 442/90 e 327/91 establece procedementos
administrativos diferentes para os Estudos de Impacto Ambiental e de efectos ambientais, que
a continuación se intentan aclarar. En ambos os dous casos, o promotor do proxecto deberá
presentar un mínimo de cinco exemplares do estudo de avaliación e unha copia do proxecto
de execución ante a Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental.
A axilidade do proceso administrativo, que afecta a un expediente sometido a avaliación
ambiental, está claramente condicionada coa calidade en fondo e forma da documentación
presentada polo promotor, que ha de conter, segundo o tipo de estudo, toda a información
sinalada nos apartados anteriores.
Para a solicitude de informes complementarios no caso dos Estudos de Impacto Ambiental, a
Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental remitirá a documentación entregada ao
órgano que, en función da materia, se estime competente para outorgar a autorización ao
proxecto (órgano substantivo), indicando, ademais, as Consellerías, Organismos e Institucións
ás que se deberán solicitar informes.
No que se refire aos estudos de efectos ambientais, a mencionada Dirección Xeral realizará, en
caso de consideralo necesario, consultas aos departamentos das diferentes Consellerías que
teñan competencias sobre os contidos do estudo ambiental presentado.
Os Estudos de Impacto Ambiental expoñeranse ao público nas oficinas do órgano responsable
de emitir a autorización, tras previo anuncio no Diario Oficial de Galicia. Os estudos de
efectos ambientais logo de anuncio no Diario Oficial de Galicia serán expostos nas oficinas das
Delegacións de Medio, nos concellos afectados pola actividade proxectada, e nas
dependencias centrais do órgano que tramita a información pública.
Os Estudos de Impacto Ambiental permanecerán expostos durante 30 días hábiles, mentres
que este período de exposición se reduce a 20 días no caso dos estudos de efectos ambientais.
Toda a información que configura o expediente do Estudo de Impactos Ambientais é
transmitida polo órgano ao que lle corresponde a autorización, á Dirección Xeral de Calidade
e Avaliación Ambiental, quen, á vista da documentación e estando esta completa, no prazo de
60 días emitirá a Declaración de Impacto Ambiental (D.I.A). No caso dos estudos de efectos
ambientais, este proceso administrativo acúrtase, realizándose a Declaración de Efectos
Ambientais (D.E.A) no prazo de 30 días.
333
10 Auditorías e sistemas
de xestión medioambiental
10.1. Introdución
10.2. A empresa e a xestión medioambiental
10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental
10.4. Política ambiental
10.5. Planificación
10.5.1. Requisitos legais
10.5.2. Obxectivos e metas medioambientais
10.5.3. Programas de xestión ambiental
10.6. Implantación dun sistema de xestión ambiental
10.7. Avaliación ambiental
10.7.1. Preauditoría
10.8. Auditorías ambientais
10.8.1. Definicións e conceptos
335
10.1. Introdución
Un Sistema de Xestión Ambiental é o marco ou o método de traballo que segue unha
organización co obxecto de conseguir, nunha primeira fase, e de manter posteriormente, un
determinado comportamento de acordo coas metas que se fixasen e como resposta a unhas
normas, uns riscos ambientais, e unhas presións tanto sociais, coma financeiras, económicas e
competitivas, en permanente cambio.
O obxectivo primordial dun SGMA (Sistema de Xestión Ambiental) é a integración das
actividades que se desenvolven no Medio Ambiente, é dicir, entre os diversos factores e
procesos que forman o sistema socio-físico e deste co home a través das actividades humanas.
Estes principios pódense resumir do seguinte modo:
Utilización de recursos, atendendo a taxas asumibles polo medio.
Situar as actividades en territorios e ecosistemas cunha alta capacidade de acollida
destas.
Evitar que a emisión de efluentes dunha actividade supere a capacidade de recepción
ou asimilación do Medio.
Segundo o Regulamento UE 1836/93 relativo a un Sistema Comunitario de Xestión e
Auditorías Ambientais, defínese o Sistema de Xestión Ambiental, como aquela parte do
sistema xeral de xestión que comprende a estrutura organizativa, as responsabilidades, as
prácticas, os procedementos, os procesos e os recursos para determinar e levar a cabo a
política ambiental.
10.2. A empresa e a xestión medioambiental
O aumento da conciencia social respecto ao Medio Ambiente nos últimos anos demanda unha
actitude empresarial respectuosa co ámbito natural. O desenvolvemento da investigación
ambiental e a súa difusión obrigará as empresas a dispoñer de mecanismos de regulación, ao
cumprimento de medidas referidas ao control de contaminantes e a unha optimización dos
recursos naturais empregados.
"Os aspectos ambientais estanse a converter nunha das maiores presións ás que está sometida a
empresa, habendo de formar parte da planificación estratéxica e do esquema de traballo desta
como requisito básico para a supervivencia; tendo en conta, ademais, a súa situación dentro
dun ámbito de competitividade avivada, entre outros factores, pola redución ou supresión de
barreiras comerciais. "
A pesar de todo, moitas empresas, sobre todo PEME, aínda teñen a sensación de que as
cuestións ambientais son un conxunto de obrigas a cumprir. Esta perspectiva tradúcese nunha
serie de custos engadidos e unha perda de competitividade.
É necesario conseguir que a empresa enfoque as cuestións ambientais adoptando unha
actitude activa, previsora e prevencionista, anticipándose a posibles presións externas, como
sancións administrativas.
"Cada vez parece máis claro que ningunha compañía que se preocupe polo seu éxito futuro
poida permitirse ignorar o Medio, aínda que outras cuestións parezan máis relevantes a curto
prazo. "
Unha vez avaliada a necesidade da inclusión dunha xestión ambiental dentro da xestión
global da empresa desenvolvéronse instrumentos encamiñados á materialización deste fin,
xurdindo os Sistemas de Xestión Ambiental e as Ecoauditorías. Deste xeito "os S.G.M.A. son
unha ferramenta que posúen as empresas como axuda nas actividades de xestión ambiental,
independentemente da estrutura normativa ou regulamentaria con que se arroupen".
337
10.3. Instrumentos dos sistemas de xestión ambiental
A xestión ambiental consiste en conducir e manexar o Medio en relación cos elementos e
procesos que o forman e coas actividades que lle afectan.
A xestión ambiental opera en dúas direccións non excluíntes entre si: preventiva e correctiva,
existindo instrumentos técnicos de ambas as dúas clases para dar resposta aos problemas que
unha boa xestión formula.
Os instrumentos preventivos póñense en práctica cando se abordan novos plans, proxectos ou
actividades.
Figura 10.1. Instrumentos preventivos
Fonte: Elaboración propia
Os sistemas correctivos aplícanse a actividades en funcionamento.
Figura 10.2. Sistemas correctivos
Fonte: Elaboración propia
A etiquetaxe ecolóxica concíbese como unha ferramenta que permite mellorar os procesos
produtivos ou ampliar o sector do mercado ecolóxico.
Os instrumentos auxiliares desempeñan o papel de ferramentas ou recursos técnicos para que
os dous primeiros grupos poidan desenvolverse de xeito eficaz.
Figura 10.3. Instrumentos auxiliares
339
Fonte: Elaboración propia
10.4. Política medioambiental
Un Sistema de Xestión Ambiental comeza por un compromiso da empresa por querer realizar
as súas actividades respectando o Medio. Evidentemente este compromiso ten a súa orixe
nalgunhas ou todas nas seguintes causas:
Maior sensibilización ambiental.
Lexislacións máis esixentes.
Mellora da imaxe das empresas.
Mellora da eficiencia produtiva.
Redución dos custos por contaminación.
O compromiso formúlase a través dunha política ambiental que constitúe o punto de
referencia do Sistema de Xestión Ambiental.
A Política Ambiental constitúe unha declaración pública e formal por parte da alta Dirección
da empresa, esta expresa as súas intencións e principios de acción en relación coa protección
do Medio, tamén constitúe o documento base sobre o que se han de establecer os obxectivos
e metas ambientais, por iso debe ser suficientemente clara e capaz de ser entendida polas
partes interesadas tanto internas coma externas.
Como todo documento programático, ha de ser revisado periodicamente para reflectir as
condicións e información cambiantes.
A política referirase frecuentemente a aspectos moi amplos das actividades dunha empresa,
podendo incluír compromisos tales como:
Cumprir coa lexislación e regulamentación ambiental.
Reducir ao mínimo as emisións contaminantes e a produción de residuos e conservar
os recursos.
Controlar o impacto ambiental da explotación de materias primas.
Reducir ao mínimo o impacto ambiental dos novos desenvolvementos.
Deseñar os produtos de forma que se reduza ao mínimo o seu impacto ambiental na
produción, utilización e refugallo.
Avaliar por anticipado o impacto ambiental das novas actividades, produtos e
servizos.
Fomentar nos empregados o sentido da responsabilidade en relación co Medio.
Impedir as emisións accidentais de substancias ou enerxía.
Colaboración coas autoridades públicas no establecemento e actualización de
procedementos de emerxencia.
Proporcionar aos clientes información sobre aspectos ambientais en relación coa
manipulación, uso e eliminación do produto.
Fomentar que os contratistas e provedores da empresa apliquen normas de xestión
ambiental.
Diálogo e comunicación coas partes interesadas.
341
10.5. Planificación
Un Sistema de Xestión Ambiental concíbese para reducir os impactos no Medio Ambiente. É
pois necesario identificar e avaliar a importancia dos devanditos impactos para definir os
puntos de actuación e as medidas de mellora. Entón, defínese:
Un Aspecto Ambiental como un elemento ou característica dunha actividade, produto
ou servizo da organización susceptible de interactuar co Medio.
Un Impacto Ambiental como a transformación ou cambio que se produce no medio a
causa dun aspecto ambiental.
A identificación dos Aspectos Ambientais e a Avaliación dos Impactos é un proceso que pode
realizarse en catro fases:
FASE 1: Identificación da actividade, produto ou servizo.
FASE II: Identificación dos Aspectos Medioambientais.
FASE III: Identificación dos Impactos Medioambientais.
FASE IV: Avaliación da importancia dos Impactos.
Os Aspectos Ambientais han de ser todos aqueles asociados á actividade, produto ou servizo,
distinguindo entre aqueles que a empresa pode controlar, e aqueles sobre os que poida ter
influencia.
Pero non todos teñen a mesma importancia, polo que habemos de dispoñer dunha
metodoloxía que nos permita valorar os Impactos significativos. Desta forma, poderanse
valorar aspectos tales como:
Emisións controladas e incontroladas á atmosfera.
Verteduras controlados e incontrolados ás augas.
Residuos sólidos e pastosos.
Contaminación do chan.
Utilización da auga, combustibles, enerxía e outros recursos naturais.
Ruído, olor, po, vibración e radiación.
Ecosistemas e impacto visual.
Extracción de materias primas subministradas.
Investimentos financeiros noutras empresas.
Utilización, posible mal uso e transformación en lixo dos produtos e envases da
empresa.
Para avaliar os Impactos Ambientais débense ter en conta, tanto consideracións ambientais,
coma económicas. Á hora de sinalalos, entre os criterios que se deben considerar encóntranse:
A existencia de estándares lexislativos.
A existencia de compromisos ambientais da empresa.
A evidencia científica de deterioración do hábitat flora ou fauna.
O perigo para a saúde que poida ocasionar.
O escape de substancias perigosas ao aire.
As queixas e reclamacións das partes interesadas.
Os requisitos ambientais de clientes, entre outros.
Tamén se deben valorar os impactos que se poden ocasionar ou se ocasionaron, en caso de
accidentes. Para iso, identificásense, en primeiro lugar, os accidentes potenciais que se poden
producir. Posteriormente procederase á avaliación dos posibles Impactos Ambientais, para
poder tomar as medidas preventivas necesarias co fin de minimizar o efecto e evitar que se
volva producir o accidente á vez que se elaborarán plans de emerxencia axeitados
complementados coas aperturas procedementos de actuación.
Unha vez identificados, avaliados e clasificados os distintos aspectos e impactos ambientais,
estes quedarán rexistrados nos documentos elaborados para tal efecto.
10.5.1. Requisitos legais
Un dos compromisos máis importantes da política ambiental é o cumprimento das leis e
regulamentacións ambientais.
O Sistema de Xestión Ambiental debe garantir o cumprimento coa lexislación e, ademais nas
situacións de funcionamento da planta, funcionamento normal anormal e accidental.
343
A lexislación ambiental constitúe pois o obxectivo básico de cumprimento que unha empresa
debe garantir ante as partes interesadas. Ademais polo seu carácter lexislativo leva asociados
uns riscos de responsabilidade administrativa, civil e mesmo penal que evidentemente poden
ocasionar problemas moi graves á empresa e aos seus accionistas.
Para estar seguro de cumprir coa lexislación aplicable, ou primeiro paso consiste en identificar
e comprender cales son estes requisitos. Existe diversos tipos de leis e regulamentos:
Específicos para unha actividade.
Específicos para un grupo de produtos ou servizos.
Específicos para un sector industrial.
Leis ambientais xerais.
Autorizacións, licenzas e permisos.
Entre as áreas ambientais cubertas pola lexislación vixente, encóntranse a atmosfera, as augas,
a flora, a fauna, os hábitats, os recursos, os residuos, os chans, a enerxía, entre outros. Para
coñecer a regulamentación que lles aplica as empresas poidan utilizar os seguintes servizos:
Subscrición a:
Diario oficial das comunidades europeas (DOCE).
Boletín Oficial do estado (BOE).
Boletíns autonómicos.
Boletíns locais.
Subscrición a un servizo externo especializado:
Envío periódico de toda a lexislación que lle aplica á empresa.
Envío de boletíns explicando a lexislación que lle aplica á empresa e de que forma.
Conexión a unha base de datos de lexislación.
Subscrición a publicacións sobre lexislación ambiental.
A través de asociacións, federacións e cámaras de comercio.
Dado que un dos obxectivos dunha xestión ambiental é anticiparse á lexislación de próxima
aplicación a través de obxectivos de mellora, é importante que as empresas, a través das súas
Asociacións, Cámaras de Comercio, etc., estean representadas durante a fase de elaboración
dos proxectos de lei para que a Administración teña en conta as características de cada sector
ao que vai dirixido e as aplicacións técnicas e económicas na aplicación das leis.
10.5.2. Obxectivos e metas medioambientais
Un Sistema de Xestión Ambiental ademais de asegurar o cumprimento coa lexislación, debe
ser eficaz para avanzar nun proceso de mellora continua baseado na política ambiental
definida pola empresa. Este avance continuo concrétase nuns obxectivos e metas ambientais
que nos permitan medir e avaliar o rendemento ambiental da empresa.
Enténdese por obxectivo ambiental aos fins globais que unha empresa se propón alcanzar
derivados, como dixemos, da súa política ambiental. Estes obxectivos han de programarse
cronoloxicamente e cuantificarse na medida do posible, procurando, á vez, que sexan
alcanzables. Á hora de definir os obxectivos terase en conta a política ambiental adoptada
pola empresa, os requisitos legais e financeiros e os impactos significativos detectados, sen
esquecer as opinións das partes interesadas. Para conseguir estes obxectivos globais
establécense uns obxectivos parciais (metas) que se poidan medir e avaliar.
Enténdese por meta ambiental, os requisitos detallados de actuación, sempre que sexa posible
cuantificalos, aplicables á organización ou a parte desta, que teñen a súa orixe nos obxectivos
ambientais e que se deben cumprir para alcanzar os devanditos obxectivos.
Para avaliar a eficacia destas medidas hanse de establecer indicadores de eficiencia ambiental
que sirvan para medir, por exemplo, o nivel de redución que se vai conseguindo.
Os obxectivos ambientais han de formularse baixo unha análise custo-beneficio na que
avaliaremos os investimentos que supoñen a adopción das medidas fronte aos beneficios que
nos reporta a mellora da calidade ambiental e de imaxe da empresa valorada a través dos
gastos que aforramos. Esta análise permitiranos seleccionar o tipo de obxectivo, a súa
cuantificación e o seu desenvolvemento no tempo.
A eficiencia ambiental dunha empresa avalíase en función dos obxectivos ambientais
alcanzados. Para valorar esta eficiencia é necesario definir un Índice de Rendemento
ambiental. O devandito índice pondera e avalía os datos obxectivos e medibles en relación
coas metas ambientais e compara os obxectivos iniciais. Cos resultados conseguidos,
valorando os progresos de mellora ambiental realizados pola empresa.
345
Este índice sérvenos ademais para contrastar rendementos ambientais con outras empresas do
mesmo sector, utilizando técnicas de benchmarking (proceso continuo de mellora de
produtos, servizos e métodos con respecto ao competidor máis forte ou aquelas compañías
consideradas líderes).
Os indicadores ambientais no seu sentido máis amplo pódense definir como elementos de
información que permiten monitorizar o estado do Medio, detectar as condicións cambiantes
e as súas tendencias, avaliar os resultados da política de xestión ambiental, así como o grao de
cumprimento dos compromisos adquiridos, servindo todo iso de referencia para contrastar o
comportamento ambiental dunha empresa, co comportamento ambiental doutras empresas
do sector.
Segundo a norma ISO-l4001, estes indicadores pódense definir en función dos obxectivos a
cumprir, do ámbito de aplicación e as persoas ás que vai dirixida a información. Os
devanditos indicadores débense expresar en unidades coñecidas nacional e internacionalmente
en valor absoluto, ou en relación a parámetros de contraste habitual no sector a nivel
económico ou a nivel macroeconómico.
A continuación móstranse uns exemplos de indicadores ambientais:
Cantidade de materias primas utilizadas por unidade de produto.
Custo do material utilizado por unidade de produto.
Unidades enerxéticas utilizadas por ano.
Cantidade de auga utilizada por unidade de produto.
Proporción de produtos con contido non tóxico.
Cantidade de constituíntes tóxicos por unidade de residuo.
10.5.3. Programas de xestión medioambiental
Os programas de xestión ambiental constitúen unha descrición documentada dos medios que
a empresa destina a lograr os obxectivos e metas ambientais definidas. Os devanditos
programas materializan obxectivos de xestión a curto prazo derivados dun plan ambiental
establecido a medio e longo prazo.
Xeralmente serán as áreas da empresa que compitan con outras empresas as que en primeiro
lugar detecten o valor engadido da xestión ambiental, para os efectos dunha diferenciación da
competencia ante os potenciais clientes.
Na medida que as diversas áreas da empresa constitúen unha rede de relacións
cliente/subministrador, outras áreas da empresa non directamente afectadas polo devandito
factor de competencia definirán os seus propios obxectivos e metas ao obxecto de servir de
apoio ao resto da organización que de feito, procederá a demandarllas.
Os programas de xestión han de ser dinámicos e deben revisarse periodicamente para integrar
os cambios dos obxectivos e metas ambientais establecidos pola empresa.
10.6. Implantación dun sistema de xestión medioambiental
A ISO-14001 é unha norma de xestión ambiental aplicable a todo tipo de actividades e
empresas. Dende este punto de vista, a primeira decisión estratéxica da empresa é definir o
ámbito da súa aplicación.
O máis práctico no caso dunha industria é establecer como unidade funcional o centro,
entendendo por centro a localización na cal se realizan as actividades baixo o control dunha
empresa, incluíndo calquera almacenamento, conexo ou asociado de materias primas,
subprodutos, produtos intermedios, produtos finais e residuos, así como toda infraestrutura e
equipamento envolvido nas devanditas actividades, tanto se son fixos coma se non o son.
Baixo este concepto entendemos por empresa a organización na que a Dirección exerce un
control das actividades realizadas nun centro determinado. Deste modo o Sistema de Xestión
Ambiental pódese aplicar tanto a un centro coma a unha empresa.
Agora ben, en función da importancia dos efectos ambientais e da estrutura empresarial,
condicións do mercado, etc., pode ser interesante deseñar a implantación dun SGMA, non
para todo o centro ou a totalidade da empresa, senón para certas actividades ou unidades de
negocio, ben independentes, ben operando no mesmo centro, ou ben operando en diversos
centros da empresa.
Unha vez decidido o ámbito de aplicación, é preciso deseñar a estratexia para o seu
desenvolvemento e implantación. O proxecto de desenvolvemento e implantación dun
SGMA realízase nas seguintes etapas:
347
ETAPA 1. - Compromiso da Dirección.
ETAPA 2. - Avaliación inicial.
ETAPA 3. - Elaboración da política ambiental.
ETAPA 4. - Deseño e elaboración do SGMA.
ETAPA 5. - Definición de obxectivos e metas ambientais.
ETAPA 6. - Posta en marcha do sistema.
ETAPA 7 - Avaliación da súa implantación e efectividade.
O compromiso da Dirección co Medio ten que ser forte e debe ser demostrado sempre que
haxa oportunidade para iso. Este compromiso debe ser coñecido por todo o persoal a través
dunha campaña de difusión da política ambiental subscrita pola empresa.
Para a súa correcta elaboración, a política ambiental debe recoller os criterios expostos pola
Norma ISO-14001, de xeito comprensible e expresando claramente a problemática ambiental
detectada na avaliación inicial realizada.
Todos os demais documentos do SGMA na súa versión inicial serán asinados polas persoas
encargadas da súa elaboración, revisados polo Responsable de Medio e aprobados polo
Director do Departamento, Área ou Organización responsable da súa aplicación. Para aprobar
a documentación do SGMA, hase de comprobar que:
Asegura o cumprimento dos requisitos da Norma ISO-14000.
Establece referencias cruzadas con documentos doutro sistema de xestión.
Define as responsabilidades, forma de actuar e criterios de validez.
Se se requiren documentos complementados, estes tamén se elaborarán, revisarán e
aprobarán.
Débese elaborar un plan de implantación do Sistema de Xestión Ambiental. Un sistema de
xestión funciona se os recursos son os axeitados e as persoas involucradas na súa implantación
teñen claramente asignadas as súas responsabilidades. Nun Sistema de Xestión Ambiental, estes
principios son se cabe, máis importantes que noutros sistemas de xestión, debido a:
Complexidade e custo dos investimentos ambientais.
Responsabilidades administrativas, civís e mesmo penais.
A información que demanda o público e en xeral as partes interesadas, é cada vez
maior e máis rigorosa.
A Dirección da empresa debe polo tanto definir documentalmente a responsabilidade,
autoridade e interrelacións das persoas que xestionan, realizan e verifican traballos que afectan
ao Medio Ambiente.
Para conseguir que o Sistema de Xestión Ambiental se desenvolva, débese transmitir toda a
información pertinente, a través dunha comunicación a nivel interno da empresa,
sensibilizando e motivando o persoal desta, e por medio dunha comunicación externa ás
partes e organizacións interesadas.
A motivación é fundamental para avanzar nun proceso de mellora continua, e pódese
conseguir a través de:
Programas de divulgación.
Recoñecemento ao alcanzar os obxectivos e metas ambientais.
Suxestións para mellorar os resultados ambientais.
Participación en iniciativas ambientais.
As actividades poden clasificarse en:
Actividades destinadas a reducir a contaminación e preservar os recursos naturais.
Actividades periódicas de xestión destinadas a asegurar a conformidade cos requisitos
internos e externos.
Actividades estratéxicas de xestión destinadas a anticiparse e responder ás novas
esixencias en materia de Medio.
O tipo e ámbito dos controis han de ser conmensurables á natureza, complexidade e
importancia ambiental da actividade, produto ou servizo. Por exemplo nun departamento de
investimentos o control será moi diferente ao control de efluentes do departamento de
produción.
349
O control dos efectos indirectos debe realizarse naqueles casos en que as empresas poden
exercer a súa influencia. Por exemplo, se na política dunha empresa existe un compromiso de
adquirir materiais a subministradores cuxa actuación ambiental cumpra as normas
especificadas, a empresa debe realizar controis que permitan obter a información necesaria
dos subministradores.
É imprescindible controlar os impactos ambientais que non corresponden a un funcionamento
da instalación. Neste sentido, débense elaborar e poñer en funcionamento plans para actuar
correctamente en situacións de emerxencia. Para iso, consideraranse os seguintes aspectos:
Identificación de accidentes potenciais.
Resposta a situacións de emerxencia.
Prevención do impacto ambiental resultante.
Revisión periódica e outras situacións reais de emerxencia.
Todo Sistema de Xestión Ambiental debe estar documentado axeitadamente. A
documentación adóitase articular xerarquicamente do seguinte xeito:
Manual de Xestión Ambiental (directrices).
Instrucións técnicas (actividades).
Outros documentos como son plans de auditorías, plans de formación, programas,
normativa, etc. (programas específicos).
Rexistros de incidentes, queixas, efectos, etc.
O Manual de xestión ambiental (que non é un requisito imprescindible de acordo coa norma
ISO 14001) é unha descrición documentada dos medios para levar a cabo a política ambiental.
O obxectivo do devandito Manual, pódese resumir nos seguintes apartados:
Documentar a política, obxectivos e programa ambiental.
Definir as funcións e responsabilidades do persoal cuxas actividades inciden no
medioambiente.
Describir inseríselas dos elementos do sistema.
O principal propósito da documentación de xestión ambiental é proporcionar unha descrición
apropiada do Sistema de Xestión Ambiental, mentres que o Manual serve como referencia
permanente para a implantación e mantemento do sistema.
Os rexistros constitúen a demostración do funcionamento do Sistema de Xestión Ambiental, o
seu deseño será capaz de demostrar o cumprimento da política ambiental e ata que punto se
alcanzaron os obxectivos e metas ambientais. Os rexistros relativos ao Medio Ambiente deben
incluír entre outros:
Disposicións legais e regulamentadas.
Permisos e licenzas.
Aspectos ambientais e os impactos significativos.
Actividades de formación e cualificación.
Actividades de control documental e operacional.
Actividades de verificación e medida.
Non conformidades.
Queixas, reclamacións e denuncias.
Accións correctoras e o seu seguimento.
Información sobre os produtos.
Información dos subministradores e contratistas.
Situacións de emerxencia.
Informes de incidentes.
Resultados das auditorías do SGMA.
Resultados das revisións do SGMA.
10.7. Avaliación medioambiental
Á hora de implantar un Sistema de Xestión Ambiental, inicialmente débese realizar unha
avaliación ambiental previa, co fin de diagnosticar a situación da empresa con respecto á
lexislación vixente e ás preocupacións e inquietudes da sociedade.
351
Un Sistema de Xestión Ambiental de acordo coa Norma UNE-NISO 14001 articúlase a través
dunha serie de etapas:
1. Política ambiental.
2. Planificación.
3. Aspectos ambientais.
4. Requisitos legais e outros requisitos.
5. Obxectivos e metas ambientais.
6. Programa e xestión ambiental.
7. Execución.
8. Estrutura e responsabilidades.
9. Formación e sensibilización.
10. Comunicación.
11. Documentación do Sistema de Xestión Ambiental.
12. Control da documentación.
13. Control operacional.
14. Plans de emerxencia.
15. Avaliación.
16. Seguimento e medición.
17. Non conformidades, accións correctoras e accións preventivas.
18. Rexistros.
19. Auditoría do Sistema de Xestión Ambiental.
20. Revisión e mellora continua.
Comezarase considerando un elemento que, non formando parte das especificacións da
norma, constitúe un punto de partida básico no desenvolvemento do sistema: A avaliación
ambiental.
Un Sistema de Xestión Ambiental comeza por un compromiso da empresa por querer realizar
as súas actividades respectando o Medio. Este compromiso formúlase a través dunha política
ambiental, é conveniente que vaia precedido dunha avaliación inicial que nos diagnostique a
situación da empresa con respecto á lexislación en vigor, ás tendencias lexislativas e ás
preocupacións das partes interesadas.
O obxectivo desta avaliación é poder considerar todos os aspectos ambientais á hora de
formular a política ambiental máis axeitada ás características e complexidade da empresa. A
avaliación inicial (que ten carácter recomendatorio) debe ter en conta polo menos os
seguintes aspectos:
Requisitos lexislativos e regulamentarios en vigor e as súas tendencias.
Efectos/impactos ambientais.
Prácticas e procedementos de xestión da contaminación.
Incidentes e sancións habidas na planta.
Puntos de vista das partes interesadas.
Utilización e consumos de recursos naturais e materias primas.
As investigacións deben acordarse baixo condicións de funcionamento normal, anormal e en
situación de emerxencia. A avaliación inicial para comezar a elaboración dun Sistema de
Xestión Ambiental e proceder á súa implantación posterior, é un dos traballos que requiren
maior atención e coñecemento da actividade industrial e efectos ambientais asociados.
A avaliación ambiental como xa se indicou con anterioridade é unha análise preliminar global
dos problemas, efectos e resultados en materia de Medio das actividades realizadas pola
empresa nun ou varios centros, cuxo obxectivo se resume, en poder diagnosticar a situación
ambiental da devandita empresa con respecto á lexislación vixente, e a súa capacidade para
reducir os impactos ambientais da súa actividade industrial. As vantaxes de realizar a
devandita avaliación ambiental son:
Contactar coa problemática ambiental existente.
Coñecer a situación ambiental de partida.
Coñecer os riscos potenciais.
Anticiparse a futuras normativas.
353
É fundamental que sexa realizada por persoas que coñezan a fondo a actividade, procesos e
servizos da empresa e que teñan experiencia para avaliar os efectos ambientais e propoñer as
melloras axeitadas. Este proceso require as seguintes etapas:
Selección do equipo de avaliación.
Recollida de información.
Clasificación dos datos.
Avaliación dos datos e información.
Propostas de mellora.
10.7.1. Preauditoría
A preauditoría son as actividades desenvolvidas con anterioridade á visita da planta.
Comprende as tarefas de planificación da auditoría, a definición do alcance da análise, a
identificación das fontes de información e a asignación de tarefas e responsabilidades.
A avaliación e revisión inicial pode ser realizada por persoal da propia empresa ou ben
mediante unha empresa externa especializada. As funcións deste equipo avaliador consisten
en:
Entrevistar a todo o persoal da empresa que considere necesario e na orde que
considere conveniente, para conseguir determinar a situación ambiental da empresa e,
se é posible, as opinións sobre posibles cambios e melloras.
Recoller todo tipo de evidencias: informes, imprimidos, probas, actas, protocolos, etc.
Inspeccionar mediante observación os procesos principais e auxiliares, equipos,
instalacións e prácticas de traballo.
Identificar e avaliar os aspectos ambientais da actividade.
Preparar o informe de avaliación mostrando os resultados desta.
A fase de recollida de datos desenvólvese baixo a forma de entrevistas cos encargados de
realizar cada unha das operacións do ciclo da actividade industrial e, fundamentalmente, cos
responsables de cada unha das áreas ou sectores. Os obxectivos que debe ter en conta o
responsable da recollida de datos son:
Detectar os problemas ambientais que se producen con maior frecuencia e o grao de
eficacia na xestión actual.
Tratar de discernir cales son as disposicións de Medio con frecuencia non escritas.
Determinar a circulación de información referente ao Medio Ambiente e a
coordinación cos restantes servizos da empresa.
Recoller as distintas responsabilidades e xerarquías no traballo, a través das delegacións
de autoridade, a maioría das veces non escritas.
Determinar a lexislación ambiental que aplica á empresa e o grao de coñecemento
polos empregados.
Coleccionar os distintos impresos e rexistros que se utilizan na xestión ambiental e
coñecer a xestión destes.
Determinar se os impactos ambientais da actividade, produtos e servizos da empresa,
son coñecidos e están rexistrados.
Identificar as prácticas de xestión ambiental que se realizan.
Determinar a percepción que ten cada empregado da empresa dos temas ambientais
que afectan no seu traballo.
Identificar as opinións e queixas das partes interesadas.
En cada caso debe anotarse tanto aquilo que parece que se está a realizar ben, como aquelas
actuacións que deberían mellorarse, así como a falta de documentos e accións necesarias a
incorporar o Sistema de Xestión Ambiental.
O resultado final desta fase será un conxunto de información que debe reflectir o estado
actual da empresa en relación coa protección do Medio. Para clasificar a documentación do
Sistema de Xestión Ambiental utilizaremos como guía a propia norma ISO-14001.
Para realizar a clasificación dos datos pódese seguir a seguinte orde:
Requisitos lexislativos e regulamentados.
Aspectos ambientais significativos.
Documentación da xestión ambiental segundo ISO-14001.
Rexistros das operacións.
355
Rexistro dos incidentes acontecidos.
A análise dos datos é unha tarefa difícil e delicada da avaliación e revisión inicial xa que para
iso hai que ter en conta:
tipo de empresa.
tamaño da empresa.
mercado ao que se dirixe.
obxectivo que persegue a dirección.
A análise dos datos que se completou sobre a empresa, debe poñer de relevo os puntos
débiles e fortes da xestión ambiental.
10.8. Auditorías ambientais
10.8.1. Definición e conceptos
A introdución de parámetros e esixencias ambientais na xestión das empresas españolas é un
fenómeno relativamente recente, fundamentalmente impulsado pola incorporación de España
á Unión Europea, a conseguinte transposición de directivas comunitarias ao Dereito Español, e
a adaptación de Regulamentos Comunitarios en materia de Medio. Ademais, o feito de que a
sociedade española está a aumentar o seu nivel de concienciación ambiental e se achega a
posicións que se dan xa nos países máis desenvolvidos, está a propiciar un clima socio-
económico no que as empresas comezan a integrar a variable ambiental como un ingrediente
máis da súa xestión estratéxica e como un factor eventualmente importante no
desenvolvemento dos mercados.
As empresas dispoñen das auditorías como instrumento para asegurar que os efectos das súas
actividades sexan acordes coa súa política ambiental e cos seus correspondentes obxectivos e
metas. Dispoñer deste instrumento, pode chegar a ser transcendental para estas, xa que deles
poden, eventualmente, derivarse responsabilidades xurídicas, custos significativos e alteracións
notables do seu posicionamento no mercado.
Deste xeito, as auditorías ambientais serven para proporcionar a un conxunto amplo de
axentes (aseguradoras, entidades financeiras, investidores, accionistas) un indicador do
rendemento da actividade empresarial. Para a Administración Pública e o público en xeral, as
auditorías ambientais proporcionan un indicador, tanto do rendemento coma do
cumprimento normativo, o cal axudará a aumentar o nivel de confianza da poboación
respecto ao comportamento ambiental dos distintos axentes.
Unha auditoría ambiental é: "Unha ferramenta de xestión que comprende unha avaliación
sistemática, documentada, periódica e obxectiva de como a organización e xestión de bens de
equipo ambientais están a cumprir co propósito de salvagardar o Medio"... Facilita o control
da xestión dos aspectos ambientais e avalía o cumprimento das políticas da empresa e dos
requisitos legais. É dicir, que dalgún xeito o que fai a auditoría é dicir onde está a empresa, os
problemas que vai ter, ver como funcionan os sistemas internos de control ambientais que
poida ter e a partir de aí deseñar as estratexias de actuación e os plans de acción que tería que
seguirse para melloralas.
Hoxe pode dicirse que a auditoría ambiental está implantada en todo o mundo, aínda de
forma especial en grandes Compañías, aínda que vai en aumento e a propia Unión Europea
está a alentar a súa implantación.
En canto ás razóns para a expansión da utilización das auditorías ambientais, son múltiples, e
de entre elas podemos sinalar que; diminúen o risco de accidentes industriais porque ao ter
información é posible reaccionar a priori; tamén indica se se cumpre ou non a lexislación
ambiental, e isto leva consigo a que haxa unha diminución ou que, polo menos, poidan
preverse as sancións que se poden impoñer e actuar en consecuencia.
Tamén permite axudar a responder a unha maior conciencia popular das comunidades locais e
dos propios consumidores, ademais de ser moi importante para a imaxe da empresa poder
dar información cara ao exterior.
Cada vez con máis forza vénse insistindo en que un dos problemas que teñen determinadas
empresas é o da comunicación, porque o que deben facer é comunicar cara ao exterior o que
fan, da forma que o fan e as medidas que adoptan fronte ao risco, co obxecto de que a
poboación sexa capaz de medir por si mesma ata que punto hai riscos ou non.
Cunha auditoría pódese ter esa información e tamén na mesma liña, permiten facer fronte a
litixios e reclamacións de responsabilidade, cada vez máis frecuentes, e, polo menos, ter unha
información obxectiva e evidente de como está a situación e se nalgún momento existe
responsabilidade por parte da empresa.
357
Os principais obxectivos da auditoría ambiental son os seguintes:
Asegura o cumprimento da normativa e os estándares e políticas de Medioambiente.
Aumenta a conciencia ambiental dos directivos e empregados.
Proporciona información útil para minimizar problemas actuais e futuros.
Identifica aforros potenciais (uso de tecnoloxías eficientes, minimización de residuos).
Facilita poder acollerse a axudas e subvencións.
Proporciona información útil para ser utilizadas en situacións de emerxencia.
Proporciona información útil para organizar programas de formación do persoal.
Proporciona unha base de datos ambientais útil para planificación, xestión e toma de
decisións.
Axuda a mellorar a imaxe da empresa e reduce o risco de publicidade adversa.
Axuda a mellorar a comunicación interna e externa.
Diminúe os riscos de demandas e aumenta a cobertura dos seguros.
Outros obxectivos importantes son:
Determinar o comportamento da organización.
Xestión e bens de equipo de Medio.
Vixiar o cumprimento da lexislación ambiental.
Verificar o cumprimento das políticas e estándares ambientais da empresa.
Identificar deficiencias nos sistemas ambientais.
Minimizar os riscos correspondentes.
Segundo o Regulamento 761/2001 do 19 de marzo de 2001 polo que se permite que as
organizacións se adhiran con carácter voluntario a un sistema comunitario de xestión e
auditoría ambientais (EMAS), as empresas que libremente decidan participar no sistema de
Eco-auditoría para un centro determinado, deberán realizar unha previa avaliación ambiental
deste, redactar unha declaración ambiental e presentarlle ao organismo competente unha
primeira declaración ambiental, validada por un inspector ambiental acreditado.
O número de tipos de auditorías ambientais pode ser moi extenso. Por exemplo, as auditorías
do Sistema de Xestión Ambiental é a avaliación sistemática, documentada, periódica e
obxectiva que serve para determinar se o sistema de xestión e o comportamento ambiental
satisfán as disposicións previamente establecidas, se o sistema se implantou de forma efectiva e
se é adecuado para alcanzar a política e obxectivos ambientais da organización.
Outro tipo de auditorías ambientais son as de auditorías de cumprimento da lexislación
ambiental. Neste caso, a auditoría ambiental consiste no exame das prácticas operativas e
controis implantados nas instalacións en relación coas disposicións legais vixentes, que dará
lugar a un informe sobre a situación do cumprimento ambiental.
Así, podemos dicir que as auditorías poden ser:
Xenerais ou integrais: Cando auditar todos os aspectos que interveñen na problemática
ou situación ambiental dun centro.
Sectoriais: Cando se auditar só un aspecto (augas, residuos, etc.).
De xestión: Cando se auditar o Sistema de Xestión Ambiental.
De cumprimento: Cando se auditar o grao de cumprimento dos requisitos da
lexislación ou da normativa interna do centro.
En canto á súa execución adoitan distinguirse dous tipos de auditorías:
A auditoría interna: Cando se realiza por técnicos propios da empresa.
A auditoría externa: Cando se realiza por auditores externos á empresa.
10.8.2. Proceso dunha auditoría
A preparación do plan de auditoría é o primeiro paso para desenvolver unha auditoría dun
SGMA. Esencialmente, este plan describe como se levará a cabo a mesma, é dicir, que e a quen
auditar, e cando e como auditar. Ao planificar a auditoría do SGMA, deberiamos definir o
ámbito, os obxectivos e os recursos necesarios para realizar a auditoría.
Unha auditoría típica realízase baixo a responsabilidade dun auditor xefe, en consulta co
equipo auditor. O auditor xefe asigna os labores de auditoría dos distintos membros do
equipo, tales como elementos ou actividades específicas do SGMA, e lles dá instrucións
(segundo o plan de auditoría definido) sobre os procedementos apropiados que han de seguir.
359
Durante a auditoría, é responsabilidade do auditor xefe organizar e recompilar os documentos
que xera o equipo. Estes documentos son:
Formularios para documentar e avalar as probas e as conclusións da auditoría.
Procedementos e listas de comprobación empregadas para avaliar os elementos do
SGMA.
Rexistros de reunións e entrevistas.
Unha auditoría normalmente componse dos seguinte cinco pasos:
1. Reunión de apertura: O propósito desta é discutir o plan de auditoría e dar instrucións
ás persoas implicadas.
2. Recompilación de probas: É labor do auditor recompilar as probas suficientes para
poder avaliar se o SGMA cumpre ou non cos criterios da auditoría. Estas probas
reúnense mediante entrevistas, examinando documentación e observando as
actividades in situ, listas de comprobación e rastrexo de documentos.
3. Conclusións da auditoría: Identificadas as áreas de non conformidade unha vez feitas
as entrevistas, observadas as actividades da instalación e recompilada a información
relevante, elabóranse as conclusións. Algunhas non conformidades poden ser triviais,
tal como o uso dunha linguaxe defectuosa nos procedementos, e tamén serias, como a
falta de procedementos operativos cruciais.
4. Reunión de peche: A reunión final proporciona un foro sobre conclusións que dan que
pensar, resolvendo os desacordos e desenvolvendo os plans de acción correctora
necesarios.
5. Preparación do informe: O auditor xefe é o responsable de coordinar a preparación
do informe e da súa precisión e finalización. Os asuntos que se han de tratar no
informe normalmente descríbense no plan de auditoría.
Figura 10.4. Diagrama da realización da auditoría do Sistema de Xestión Medioambiental.
Fonte: Elaboración propia
10.9. A certificación do sistema de xestión medioambiental
O obxectivo da certificación dun SGMA é demostrar a súa conformidade a terceiros. Para que
este proceso sexa transparente, obxectivo e polo tanto crible, debe ser realizado por un
organismo de certificación acreditado para a certificación dos sistemas de xestión ambiental.
361
10.9.1. Certificación medioambiental sobre normas ISO 14001
A norma ISO 14001 contén aqueles requisitos que poden ser auditar obxectivamente con
propósitos de certificación e/ou autodeclaración. A finalidade desta norma, aceptada
internacionalmente, é proporcionar un Sistema de Xestión Ambiental, é dicir, incluír
consideracións ambientais dentro da estratexia global da empresa. O alcance da certificación
pode cubrir:
Un Centro industrial.
Actividades independentes do centro.
Empresas.
Os organismos de certificación establecen que para certificar un SGMA nunha empresa se
deben cumprir os seguintes requisitos:
SGMA operativo polo menos 3 meses.
Auditoría do SGMA.
Revisión do SGMA.
Para que unha empresa poida certificar o seu SGMA deberá seguir os seguintes pasos:
Implantación do Sistema de Xestión Ambiental segundo a Norma ISO-14001 por parte
da empresa.
Solicitude da empresa para obter a certificación do seu Sistema de Xestión Ambiental, a
cal será remitida ao organismo de certificación acreditado.
Visita previa do organismo de certificación acreditado á empresa e o seu consecuente
exame da documentación pertinente.
Proceso de auditoría a cargo do organismo de certificación acreditado.
Concesión da certificación da empresa.
Pagamento de taxas por parte desta.
O organismo de certificación acreditado asignará un número de rexistro a 1 a empresa,
quedando ademais esta inscrita no devandito rexistro.
A empresa a este nivel, xa está en disposición de poder utilizar o logotipo indicativo
de certificación do seu Sistema de Xestión Ambiental.
A certificación do SGMA realízase por un período de 5 anos. Cada ano, dende a súa
concesión, o organismo de certificación realiza unha supervisión anual para verificar que o
Sistema de Xestión Ambiental mantén os requisitos establecidos no proceso de certificación.
Ante a maior atención prestada polo consumidor á calidade ambiental dos destinos turísticos,
aparecen xa reclamos publicitarios que canalizan un importante fluxo de clientes movidos
pola calidade do medio. É dicir, creouse novos segmentos de mercado cuxo acceso pasa por
obter unha boa actuación ambiental que é o obxectivo da norma ISO 14001.
As principais vantaxes que poden supoñer a norma ISO 14001 son as seguintes:
Facilita o cumprimento das normativas ambientais: detectar os novos requisitos
normativos é unha esixencia da ISO 14001.
O proceso de mellora ambiental continua detecta numerosas oportunidades de
minimización de residuos, verteduras e emisións que pode levar consigo un aforro de
custos.
A implantación da norma consta de varias etapas baseadas no concepto de mellora
continua (planificación, realización, comprobación e revisión):
Planificación do que se vai realizar;
Realización daquilo que se planificou;
Comprobación de que o que se realizou coincide co planificado, en primeiro termo;
Revisión para comprobar que a planificación é a axeitada.
10.9.2. Certificación medioambiental sobre o Reglamento (CE) 761/2001
(EMAS)
Seguindo a liña da prevención e concienciación empresarial e industrial, a Unión Europea
estableceu un sistema de xestión e auditoría ambiental, que se regula mediante o regulamento
EMAS, cuxo fin é promover os elementos dun sistema de xestión ambiental efectivo para
axudar ás organizacións a conseguir obxectivos ambientais.
363
O EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) permite a adhesión, de forma voluntaria, ás
compañías, sociedades, firmas, empresas, autoridades e institucións, ou parte ou combinación
delas, teñan ou non personalidade xurídica, sexan públicas ou privadas, sexa cal sexa o seu
tamaño, que teñan as súas propias funcións e administración. Para avaliar e mellorar o seu
comportamento ambiental e difundir ao público a información correspondente. Para poder
ser incluída no EMAS, a organización deberá:
Realizar unha análise ambiental das súas actividades, produtos e servizos, de
conformidade coas disposicións do Anexo VII.
Realizar auditorías ambientais de conformidade cos requisitos do Anexo II.
Preparar, de conformidade co punto 3.2 do Anexo III, unha declaración ambiental.
Facer examinar a análise ambiental, se procede, o sistema de xestión, o procedemento
de auditoría e a declaración ambiental para verificar se cumpren os requisitos
correspondentes do presente Regulamento e facer validar as declaracións ambientais
polo verificador ambiental para garantir que se cumpren os requisitos do Anexo III.
Presentar a declaración ambiental validada ao organismo competente do Estado para
rexistrarse e, tras o rexistro, poñela a disposición do público.
En consulta coa organización, o verificador ambiental elaborará un programa para garantir
que todos os elementos requiridos para o rexistro no EMAS se verifiquen nun período non
superior a 36 meses. Ademais, o verificador ambiental deberá validar a intervalos de doce
meses como máximo toda a información actualizada da declaración ambiental.
O Regulamento EMAS inclúe etapas similares á norma ISO 14001, pero presenta unha
diferenza. Anualmente débese elaborar unha declaración ambiental que inclúa,
principalmente, unha descrición dos elementos do sistema de xestión ambiental implantado,
os logros obtidos, e un resumo cuantitativo dos aspectos ambientais da organización. As
declaracións ambientais deben ser validadas por unha entidade externa que confirme a
veracidade dos datos reflectidos nela.
O obxectivo do EMAS é promover melloras continuas do comportamento ambiental dunha
empresa, para iso baséase en cinco elementos clave:
Integrar a xestión ambiental: Trátase de integrar na empresa aspectos relativos ao
medio, non só dende o punto de vista de cumprimento da lexislación, senón dunha
serie de melloras que se establecen voluntariamente, pero de forma continua.
Auditorías ambientais periódicas: Son un instrumento de xestión que comprende a
avaliación sistemática, obxectiva, documentada e periódica do funcionamento do
sistema de xestión ambiental.
Validación do sistema de xestión ambiental: Débese levar a cabo por parte de
verificadores ambientais independentes, imparciais e recoñecidos para actuar en todo
o ámbito comunitario. Esta validación é a que outorga validez oficial para toda a
Unión Europea da xestión ambiental que se segue na empresa.
Información ao público: A través da declaración de impacto ambiental lévase a cabo a
difusión de información ao público, operadores turísticos ou outras partes interesadas
do comportamento ambiental da empresa e dos logros que se van alcanzando.
Participación dos traballadores: O coñecemento dos obxectivos e os plans establecidos
por parte do persoal, a súa formación permanente e a súa implicación activa no
sistema de xestión ambiental, son un dos obxectivos que persegue o EMAS, como
garantía de mellora da xestión ambiental.
10.10. O auditor medioambiental
O auditor externo e o verificador ambiental constitúen dous axentes claves na aplicación e
certificación dos SGMA no contexto das normas e Regulamento 1836/93. Un auditor
ambiental débese caracterizar por:
Ser o suficientemente independente da empresa obxecto de auditoría.
Posuír unha axeitada competencia técnica.
Estar cualificado segundo norma ISO-14012.
A norma ISO-14012 establece os requisitos de cualificación para auditores e auditores
xefe ambientais.
Ser independente do auditor ambiental do centro.
Ser independente do centro industrial obxecto de verificación.
Posuír unha competencia técnica axeitada.
Estar acreditado por un organismo de acreditación.
365
As funcións dos auditores ambientais pódense resumir nas seguintes:
Establecer os requisitos da auditoría ambiental.
Preparar e realizar con eficacia a auditoría.
Seguir os procedementos definidos.
Reunir e analizar os feitos que sexan relevantes e suficientes que permitan obter
conclusións relativas á eficacia do SGMA.
Informar inmediatamente o auditar sobre as non conformidades críticas.
Comunicar claramente os resultados da auditoría de xeito concreta e definitiva e sen
atrasos.
As competencias seguintes constitúen os requisitos mínimos que debe cumprir todo verificador
ambiental, sexa unha persoa física ou unha organización, segundo o Regulamento 761/2001:
Coñecemento e comprensión do Regulamento, do funcionamento xeral dos sistemas
de xestión ambiental, das normas aplicables e das directrices establecidas pola
Comisión.
Coñecemento e comprensión dos requisitos legais, regulamentarios e administrativos
pertinentes á actividade obxecto da verificación.
Coñecemento e comprensión dos problemas ambientais, incluída a dimensión
ambiental do desenvolvemento sostible.
Coñecemento e comprensión dos aspectos técnicos, relativos aos problemas
ambientais, da actividade suxeita a verificación.
Comprensión do funcionamento xeral da actividade suxeita verificación, co fin de
avaliar a pertinencia do sistema de xestión.
Coñecemento e comprensión dos requisitos e métodos da auditoría ambiental.
Competencias en materia de verificación de informacións (declaración ambiental).
10.11. Mantemento da certificación medioambiental
As empresas ou centros industriais que conseguisen a certificación do Sistema de Xestión
Ambiental han de demostrar, no intervalo de validez da certificación (3 anos mínimo), que o
SGMA cumpre os requisitos que serviron de base para a certificación.
O organismo de certificación realizará auditorías de seguimento, normalmente anuais,
baseadas nas auditorías internas da empresa. No caso dunha empresa que fose certificada de
acordo co Regulamento de Ecoxestión e Ecoauditoría, haberá de realizar auditorías internas
para comprobar que o SGMA segue sendo apropiado para alcanzar os obxectivos xerais que
emanan da política ambiental.
A empresa deberá, sobre a base das devanditas auditorías, elaborar anualmente unha
declaración ambiental simplificada, que someterá ao proceso de validación ao finalizar a
auditoría ou o ciclo de auditorías do SGMA (3 anos).
367
11 Fundamentos de Derecho
11.1. Introdución 11.2. Fontes do dereito 11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico 11.4. Principios básicos no marco xurídico 11.5. Principios do dereito comunitario 11.6. Características fundamentais do dereito comunitario 11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes 11.8. Lexislación ambiental xeral
11.8.1. Ordenación do chan 11.8.2. Augas e costas 11.8.3. Conservación da natureza, flora e fauna 11.8.4. O impacto ambiental 11.8.5. Auditorías e sistemas de xestión ambiental
11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de problemas ambientais
11.9.1. Residuos 11.9.2. Verteduras 11.9.3. Emisións 11.9.4. Ruído
11.10. Lexislación ambiental relativa aos incendios forestais
369
11.1. Introdución
Nos distintos Estados membros da Unión Europea os problemas ambientais son semellantes.
Sirva de exemplo a xestión de residuos, a contaminación atmosférica ou a protección do
medio mariño, entre outros. Así mesmo, estes problemas ambientais ou as decisións tomadas a
nivel nacional ou rexional poden afectar a outros países ou rexións veciñas.
Un punto importante da política ambiental é que carrexa custos. A gran diversidade de
regulamentacións e instrumentos utilizados para integrar os custos, normas, canons, taxas, etc.,
crea diferenzas en canto ás condicións de competencia ou nas posibilidades de investimentos.
Este tipo de política, iniciada tras a Conferencia de Estocolmo de 1972, foi cobrando
importancia cos anos, tras o inicio dos estudos ambientais nas Administracións Públicas
europeas e unha serie de accións que foron experimentando un aumento en intensidade e
alcance coa ampliación da Acta Única e, posteriormente, do Tratado da UE.
O I programa de Acción de 1973, establece as liñas mestras da política ambiental comunitaria.
Posteriormente, xorde a Acta Única europea e así, ao longo dos anos, a UE foi desenvolvendo
distintos programas de acción ambiental que marcan o rumbo da lexislación e a acción política
na UE.
A Comisión Europea, composta por membros elixidos polos gobernos, elabora e presenta as
propostas de lexislación ambiental, que son aprobadas ou son rexeitadas polo Consello
composto polos ministros respectivos do ramo. O Parlamento Europeo non ten capacidade
lexislativa, aínda que pode facer propostas. Así mesmo, a Corte de Xustiza interpreta a
lexislación e decide os casos de incumprimento dos Estados. As fontes de dereito ambiental
son a comunidade, os estados e Rexións.
O estado, pola súa banda, limítase lexislativamente a reproducir as normas comunitarias. O
seu verdadeiro poder político é exercido de xeito diferente por cada Estado membro, e trata
de impulsar e canalizar a lexislación comunitaria. Non obstante, as rexións son, en último
termo, os órganos de xestión do dereito comunitario. A elas vai dirixida a lexislación
ambiental da UE.
En resumo, unha vontade ambiental combinada cun poder sancionador, un
autofinanciamento e unha xestión independente son imprescindibles para que sexa eficaz a
política comunitaria.
Regulamentos: Son de carácter obrigatorio e aplicable directamente nos estados
membros. Son empregados en cuestións financeiras e administrativas comunitarias,
aínda que moi pouco en temas ambientais.
Directivas: É o instrumento xurídico típico, a consecución dos fins e resultados
concretos que pretende é obrigatoria, aínda que os estados membros poden elixir a
forma lexislativa e os métodos de xestión que queiran.
Decisións: Ten como fin concreto aplicar un tratado ou cuestións procedementais.
Recomendacións: Non ten carácter obrigatorio.
Opinión: Son de carácter voluntario.
371
11.2. Fontes do dereito
Para falar das Fontes do Dereito é necesario definir, previamente, que se entende por dereito.
Así pois, defínese como dereito o conxunto de normas que unha sociedade adopta para
regular e resolver os conflitos.
O Dereito, tradicionalmente, divídese en:
Dereito Público: Regula a actividade do Estado e dos entes públicos entre si, así
como as súas relacións cando actúan de forma oficial cos particulares (cidadáns). O
dereito público á súa vez divídese en ramas: Dto. Administrativo, Dto. Político,
Dto. Internacional Público, Dto. Penal, Dto. Procesual, Dto. Fiscal, etc.
Dereito Privado: Regula as relacións entre particulares, ou entre particulares e o
Estado e organismos públicos cando actúan de forma privada. Á súa vez divídese
en: Dto. Civil, Dto. Mercantil, etc.
Denomínanse fontes do dereito ás orixes e ás formas de manifestarse as normas xurídicas que
integran o Dereito obxectivo, ao problema da procedencia e da forma de manifestarse as
normas, é dicir, refírese a quen o fai, de onde xorde e como se manifesta dito Dereito.
A principal clasificación das fontes do dereito é a que distingue entre as fontes directas (as que
encerran unha norma) e as fontes indirectas (que sen ser por si mesmas verdadeiras normas
xurídicas, axudan á súa produción e compresión).
O artigo 1 do Código Civil enumera claramente as fontes do dereito, e establece as seguintes:
1. As fontes do ordenamento xurídico español son a lei, o costume e os principios
xerais do dereito.
2. Carecerán de validez as disposicións que contradigan outra de rango superior.
3. O costume só rexerá en defecto de lei aplicable, sempre que non sexa contraria á
moral ou á orde pública e que resulte probada. Os usos xurídicos que non sexan
meramente interpretativos dunha declaración de vontade, terán a consideración de
costume.
4. Os principios xerais do dereito aplicaranse en defecto de lei ou costume, sen
prexuízo do seu carácter informador do ordenamento xurídico.
5. As normas xurídicas contidas nos tratados internacionais non serán de aplicación
directa en España en tanto non pasasen a formar parte do ordenamento interno
mediante a súa publicación integra no Boletín Oficial do Estado.
6. A xurisprudencia complementará o ordenamento xurídico coa doutrina que, de
modo reiterado, estableza o Tribunal Supremo ao interpretar e aplicar a lei, o costume
e os principios xerais do dereito.
7. Os Xuíces e Tribunais teñen o deber inescusable de resolver en todo caso os asuntos
que coñezan, aténdose ao sistema ao sistema de fontes establecido.
Do artigo anterior despréndese que as fontes do ordenamento xurídico son claramente a lei, o
costume e os principios xerais do dereito. Tamén di que se xerarquizan pola orde en que son
enumeradas (a lei é a fonte principal do Dereito) e que tanto o costume coma os principios
xerais son fontes non escritas e subsidiarias.
Figura 11.1. Clasificación de "Fontes do Dereito"
Fuente: Elaboración propia
373
11.3. Fontes do dereito estatal e autonómico
CONSTITUCIÓN: Apróbase en 1978, publicada o 29 de decembro de 1978 no .B.O.E.
É a norma xurídica fundamental do ordenamento español, ten carácter de supremacía sobre as
restantes normas. É unha Constitución escrita en forma de lei codificada e pechada, extensa e
ríxida.
Os principios fundamentais da orde xurídico-político son o principio de soberanía popular, os
principios do Estado de Dereito, o Estado democrático e do Estado social, o principio de
MonarquíaParlamentaría, o principio de autonomía e o Estado autonómico e o principio do
pluralismo.
O texto constitucional vai precedido dun Preámbulo Y consta de 169 artigos distribuídos en
once títulos, catro disposicións adicionais, nove transitorias, unha derrogatoria e outra final.
LEIS: "Norma de Dereito emana do Estado, de forma escrita e cun procedemento solemne,".
ESTATAIS:
Lei Orgánica: Son as leis que versan sobre os dereitos fundamentais e liberdades, as que
aproban os Estatutos de Autonomía, Réxime Electoral Xeral e as demais previstas na
Constitución. Para a súa aprobación, modificación ou derrogación é necesaria a
maioría absoluta do Congreso dos Deputados nunha votación final sobre o conxunto
do proxecto.
Lei Ordinaria: Son a expresión ordinaria do poder lexislativo (versan sobre o resto das
materias non incluídas nas orgánicas, nin en ningunha das outras modalidades
lexislativas), quedando suxeitas, como as restantes, á promulgación e publicación.
Pode nacer dun Proxecto de Lei (por proposta do Goberno), Proposición de lei (por
proposta de calquera grupo parlamentario) ou por iniciativa popular (avalada polo
menos por 500.000 firmas).
Disposicións do Goberno con Rango de lei:
Decreto lei: "Norma con rango de lei que emanan por vía de excepción
dun órgano que non ten constitucionalmente atribuído o poder lexislativo,
concretamente o Goberno" O artigo 86 da Constitución considera os
requisitos dun Decreto Lei:
- En caso de extraordinaria e urxente necesidade
- Limitación no relativo á materia, non poderán afectar ao
ordenamento das institucións básicas do Estado, aos dereitos, deberes e
liberdades dos cidadáns regulados no Título I, ao réxime das
Comunidades Autónomas, nin ao Dereito electoral Xeral.
- Deberán "inmediatamente" ser sometidos "a debate e votación da
totalidade ao Congreso dos Deputados, convocados no prazo de trinta
días seguintes á súa promulgación", co obxecto de que o Congreso se
pronuncie para a súa validación ou derrogación"
Decreto Lexislativo: "Normas con rango de lei ditadas polo Goberno sobre a
base dunha delegación das Cortes"
Decretos Lexislativos, as Cortes Xerais toman a iniciativa de habilitar o
Goberno para que dite disposicións con rango de Lei, esgotándose a
facultade delegada no uso desta.
Regulado moi parcamente no artigo 85 da Constitución. A delegación
lexislativa pode ser caracterizada polos seguintes rangos:
- Existe un límite infranqueable para a delegación, que son as materias
reservadas ás leis orgánicas.
- O suxeito habilitante só pode ser as Cortes Xerais e o suxeito
habilitado o Goberno.
E sen prexuízo da competencia propia dos Tribunais, as leis de delegación poderán establecer
en cada caso formulas adicionais de control. Existen dous tipos:
O desenvolvemento das Leis de Base (textos articulados): As leis de bases son
delegacións que realiza o Lexislativo sobre determinadas materias contendo
autorización para que o Goberno as desenvolva mediante un texto articulado. As leis
bases delimitarán con absoluta precisión o obxecto e alcance da delegación lexislativa e
os principios e criterios que han de seguirse no seu exercicio. A lei de bases non poderá
en ningún caso autorizar a modificación da propia lei de bases, nin facultar para ditar
normas con carácter retroactivo.
Refundicións legais (textos refundidos): Trátase de habilitar o Goberno para reunir nun
texto único disposicións diversas e, algunhas veces, de distinto rango sobre unha
determinada materia, tendo o refundición rango de lei ordinaria. As leis ordinarias que
autoricen o refundición deberán especificar se se circunscribe a unha mera formulación
375
dun texto único ou se se inclúe regularización, aclaración e harmonización dos textos
legais que han de ser refundidos.
Ambas as dúas deben axustarse a:
a) A delegación só pode ser outorgada ao Goberno, non está permitida a
Subdelegación;
b) Debe facerse de forma expresa;
c) Debe determinarse a materia concreta;
d) Debe fixarse o prazo para o seu exercicio;
e) Debe concederse para un só acto.
AUTONÓMICAS:
Regulamentos: Disposición xurídica de carácter xeral ditada pola administración publica
e con valor subordinado á Lei, pode ter forma de Decreto, Orde ou disposición de
autoridades inferiores.
Existen distintas clasificacións dependendo do criterio que se utilice. Polo órgano
pódense clasificar:
De la Administración del Estado
Autonómicas.
Pola súa relación coa Lei poden ser:
Regulamentos Executivos: os que ditan preceptos dunha lei anterior. O
desenvolvemento pode ser total ou parcial.
Regulamentos Independentes: son aqueles que regulan materias nas que non se
produciu unha regulación por lei que establecese unha reserva formal e que, ao propio
tempo non estean protexidas pola reserva material da lei.
Regulamento de Necesidade: son aqueles que dita a Administración para situacións
extraordinarias.
Polo seu contido en:
Xurídicos ou normativos: Son os que fan referencia a relacións de supremacía xeral,
tratan materias que afectan directa ou inmediatamente aos administrados tendo
carácter xeral.
Administrativos ou de Organización: son os que se dirixen a regular a organización
administrativa, esgotando a eficacia dentro da propia administración sen incidir sobre
os particulares
Os Regulamentos do Goberno terán forma Decretos, os Regulamentos das Comisións
Delegadas do Goberno terán forma de Decretos ou Ordes, os Regulamentos Ministeriais terán
forma de Ordes e os Regulamentos de Órganos e Autoridades de Inferior Categoría terán
forma de Circulares e Instrucións.
COSTUME: É unha norma que non emana da manifestación de vontade dun órgano
determinado, isto quere dicir, que ninguén o dita, senón que é o resultado dun simple
comportamento uniforme e constante, practicado con convicción que corresponde a
unha obriga xurídica. Ten que ser probada e sempre que non sexa contraria á moral e
á orde pública. Só se aplicará en defecto da lei.
PRINCIPIOS XERAIS DO DEREITO: Son as ideas fundamentais que informan o
ordenamento xurídico. Aplicaranse en defecto de lei ou costume, sen prexuízo do seu
carácter informador do ordenamento xurídico.
377
11.4. Principios básicos no marco xurídico español
A Constitución, no artigo 9.3, enumera os que poden considerarse como os principios
informadores do noso ordenamento xurídico:
1. Principio de legalidade
"Os poderes públicos só poden facer aquilo que lles permita as leis".
Este principio supón que todos e cada un dos poderes públicos se encontran suxeitos á
lei. A manifestación máis especifica deste principio é a submisión á lei da actividade
administrativa, que segundo Garrido Falla, supón dun lado, a submisión dos actos
administrativos concretos ás disposicións vixentes de carácter xeral, e doutro, a
submisión dos órganos que ditan disposicións xerais ao ordenamento xerárquico das
fontes do Dereito.
2. Principio de Xerarquía Normativa
Este principio supón que unha norma de rango inferior non pode opoñerse a outra de
superior rango, situando en ao cúspide á Constitución.
3. Publicidade das Normas
Este principio supón que para que unha norma teña eficacia é requisito ineludible a súa
publicación (BOE). Mediante a súa publicidade as normas son coñecidas por todos,
tanto os órganos de aplicación do dereito coma os cidadáns.
O artigo 6.1 do Código Civil di que "A ignorancia das leis non escusa do seu
cumprimento" e, para iso, para posibilitar o coñecemento das normas antes da súa
entrada en vigor "vacatio legis" no artigo 2.1 do código civil establécese que as leis
entrarán en vigor aos vinte días da súa completa publicación no Boletín Oficial do
Estado (BOE) se nelas non se dispón outra cousa.
4. Irretroactividade das Disposicións Sancionadoras No Favorables ou Restritivas de
Dereitos Individuais
Este principio supón que a lei se aplicará ao futuro e non ao pasado. Tamén recollido
no Código Civil, no seu artigo 2.3, pero admite excepcións. "As leis non terán efecto
retroactivo, se non dispuxeren o contrario,".
5. A seguridade xurídica
Este é un principio máis amplo e conceptualmente previo, é dicir, os outros principios
son manifestacións do de seguridade xurídica.
A seguridade xurídica é a suma da certeza e a legalidade, a xerarquía e a publicidade
normativa, a irretroactividade do non favorable e a interdición da arbitrariedade,
equilibrada de tal sorte que permite promover, na orde xurídica, a xustiza e a
igualdade en liberdade. É dicir, a seguridade xurídica ha de ser entendida como a
certeza sobre o ordenamento xurídico aplicable e os intereses xuridicamente tutelados,
como a expectativa razoablemente fundada do cidadán no cal ha de ser a actuación
do poder na aplicación do Dereito, como a claridade do lexislador e non a confusión
normativa.
6. A responsabilidade e a interdición da arbitrariedade dos poderes públicos
Este principio supón que os poderes públicos veñen obrigados a responder aos danos e
prexuízos causados ou ocasionados por unha actuación antixurídica. Os poderes
públicos poden ser discrecionais pero non arbitrarios, por iso deben existir unhas
normas ás que deben axustarse.
379
11.5. Principios do dereito comunitario
Os principios xerais do Dereito materialízanse a través da aplicación das normas, en particular
mediante xurisprudencia do TJCE no marco da misión que se lle encomendou. Consistente en
"garantir o respecto do Dereito na interpretación e aplicación do Tratado". Os puntos de
referencia para determinar os principios fundamentais son sobre todo os principios comúns
aos ordenamentos dos Estados membros. Estes proporcionan a base a partir da cal se
desenvolven as normas necesarias para resolver un problema a escala comunitaria.
Entre os principios xerais do Dereito encóntranse, á parte dos principios básicos de
independencia, aplicabilidade directa e primacía do dereito comunitario, a garantía de
dereitos fundamentais, o principio de proporcionalidade, o principio de protección da
confidencialidade, principio de audiencia xudicial ou o principio de responsabilidade dos
Estados membros polas violacións do Dereito Comunitario.
As características fundamentais do dereito comunitario foron definidas pola
xurisprudencia TJCE porque os Tratados comunitarios non prevén expresamente ningunha
solución para os conflitos entre dereitos nacionais e comunitarios. Así, o TJCE recoñeceu dous
principios básicos sen os cales non existiría o ordenamento xurídico comunitario. Estes son:
Aplicabilidade directa: O dereito comunitario confire directamente dereitos e
obrigas, non só a institucións comunitarias e aos Estados membros, senón
tamén aos cidadáns.
Primacia do dereito: O dereito comunitario, ao ser integrado nos dereitos
nacionais, pode entrar en conflito con estes. O principio de primacía ten como
obxectivo é solucionar os eventuais conflitos, concedendo ao dereito
comunitario a primacía sobre os dereitos internos.
Outros principios:
Principio de precaución: Non existe unha definición do principio de precaución no
Tratado ou noutros textos comunitarios. Se sabemos que o obxectivo, é propoñer
directrices para a aplicación do devandito principio, permitindo garantir un nivel
elevado de protección do medio e da saúde humana, animal ou vexetal nos casos en
que os datos científicos dispoñibles non permitan unha avaliación completa do risco.
Evitar que se utilice como pretexto para accións proteccionistas.
Pode invocarse o principio de precaución cando se detecten os efectos potencialmente
perigosos dun fenómeno, dun produto ou dun procedemento a través dunha
avaliación científica e obxectiva, pero esta avaliación non permite establecer o risco
con suficiente certeza. Tratado CE só contén unha referencia explicitar sobre este
principio "protección do medio", pero na práctica é moito máis amplo e esténdese á
política de consumidores e saúde humana, animal ou vexetal. Este principio foi
recoñecido no Acordo sobre Medidas Sanitarias e Fitosanitarias (SPS) celebrado no
marco da Organización Mundial do Comercio (OMC).
Principio de subsidiariedade: (principio básico do funcionamento da Unión).
Regulado no TCEE (1957) e no "Protocolo sobre a aplicación dos principios de
subsidiariedade e proporcionalidade " (1997) no artigo 5TCEE, cito textualmente:
"5. A Comunidade actuará dentro dos límites das competencias que lle atribúe
o presente Tratado e dos obxectivos que este lle asigna. Nos ámbitos que non
sexan da súa competencia exclusiva, a Comunidade intervirá ao ao principio de
subsidiariedade só na medida nos que os obxectivos da acción pretendida non
poden ser alcanzados de xeito abondo polos estados membros, e, por
conseguinte, poidan lograrse mellor, debido á dimensión ou para os efectos de
ao acción contemplada, a nivel comunitario. Ningunha acción da Comunidade
excederá o necesario para alcanzar os obxectivos do Tratado. "
O principio de subsidiariedade ten como función xeral garantir un grao de independencia a
unha autoridade inferior con respecto a unha instancia superior ou a un poder local respecto a
un poder central. Trátase, por conseguinte, dunha repartición de competencias entre varios
niveis de poder.
O principio de subsidiariedade implica que, salvo nos ámbitos en que dispón de competencia
exclusiva, a Unión actuará unicamente cando a súa actuación resulte máis eficaz do que sería
unha actuación efectuada no plano nacional, rexional ou local. Persegue dous obxectivos; por
un lado, permite á Comunidade actuar se os estados membros non conseguen solucionar
axeitadamente un problema coas medidas adoptadas por iso. Por outro lado, intenta manter
a autoridade dos estados membros naqueles sectores nos que a actuación comunitaria non é
capaz de conseguir resultados máis eficaces. O propósito de incluír este principio nos Tratados
europeos é aproximar, na medida do posible, ao cidadán o proceso de toma de decisións
dentro da Comunidade. Este principio diríxese a todos os órganos da Comunidade Europea.
381
11.6. Características fundamentais do dereito comunitario
A Unión Europea é unha organización supranacional con posesión de dereitos soberanos
propios, con independencia das súas institucións ante gobernos nacionais e con poder para a
adopción de decisións que non impliquen necesariamente a unanimidade. As fontes do
dereito Comunitario son:
1. Dereito Primario ou Orixinario:
O TRATADO regula aspectos estruturais e organizativos, e contén normas materiais aplicables
dentro dos Estados membros, constituíndo o seu dereito interno. Non ten vigor en España ata
a súa publicación no BOE.
As características fundamentais dos Tratados son: Autonomía (os Tratados son independentes
entre si) e Preeminencia (os Tratados constitutivos ocupan un lugar preeminente na orde
xurídica comunitaria).
O contido dos Tratados está composto por: Preámbulo e Disposicións Preliminares, Cláusulas
Institucionais, Cláusulas Materiais e Cláusulas Finais.
Distínguese entre:
Tratados Constitutivos: Os Tratados Constitutivos son tres: CECA ou Tratado de París
(Tratado Constitutivo da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro) asinado o 18
de abril de 1951, CEE (Tratado Constitutivo da Comunidade Económica Europea)
e CEEA (Tratado Constitutivo da Comunidade Europea da Enerxía Atómica) chamada
EURATOM ou Tratados de Roma, asinados o 25 de marzo de 1957.
Tratados Modificativos: Aqueles tratados que se basean en distintos tipos de
modificacións, ben por revisións formais, ampliación de poderes comunitarios. Son dez
e os dous máis importantes son a Acta Única Europea 1 de xullo de 1987 e o Tratado
Unión Europea 1 de novembro de 1993.
2. Dereito Secundario ou Derivado:
Formado polo conxunto de actos unilaterais adoptados polas institucións, o Consello de
Ministros, a Comisión e o Parlamento Europeo, co fin de cumprir os obxectivos dos Tratados
e en aplicación destes.
Directivas: É un instrumento de lexislación indirecta. Os seus destinatarios son os Estado
membros e o seu obxectivo é obrigar estes Estados a introducir o seu contido na súa
lexislación interna. A Directiva só pode producir efectos despois da súa transposición ao
dereito interno de cada Estado membro, realizada polas autoridades competentes e segundo
os procedementos correspondentes ás regras internas de execución (Lei, Decreto, etc.). As súas
características son:
Non ten alcance xeral, só obrigan ao Estado ou Estados membros destinatarios desta.
Son obrigatorios en canto ao seu resultado, non en canto a medios, polo tanto require
a intervención normativa dos Estados Membros (non directamente aplicable aos
Estados membros), e deben ser notificadas aos seus destinatarios. Ademais son
vinculantes.
Regulamentos: É o acto normativo de Dereito Comunitario máis completo e eficaz. As súas
características son:
Ten alcance xeral, é un acto obrigatorio en todos os seus elementos e directamente
aplicable aos Estados membros. Ao igual que no caso das Directivas, tamén son
vinculantes.
Decisións: É unha acto individual, obrigatorio unicamente para os seus destinatarios, que
poden ser un individuo, unha empresa ou un Estado. As súas características son:
Non son de alcance xeral, só obrigan aos Estado ou Estados membros destinatarios
desta, (carácter individual). Obrigatorio en todos os seus elementos (resultados e
medios). Son vinculantes.
Recomendacións e ditames: Deben estar fundamentados xuridicamente e ditaminados por
órganos consultivos. Non son vinculantes. A diferenza entre ambos os dous é difícil pero versa
en que os primeiros conteñen basicamente un convite a actuar e limitan a expresar unha
opinión.
383
A Recomendación caracterízase por deberse, en principio, á iniciativa da institución
comunitaria que a haxa formulado, e ten por obxecto aconsellar o destinatario nun
comportamento determinado sen vinculalo xuridicamente.
O Ditame é emitido como consecuencia dunha iniciativa externa e pode tratarse dunha
apreciación ou contribución de actos xurídicos posteriores.
11.7. Esquema ilustrativo do sistema de fontes
A pesar que no artigo 1 do Código Civil se enumeran especificamente as fontes do Dereito,
actualmente o sistema de fontes é un pouco máis complicado. Trataremos de explicalo por
medio dun esquema ilustrativo á vez que explicativo:
A)Fontes Directas Primarias:
- A Constitución
- Dereito Comunitario (Unión Europea)
- As Leis:
i. Tratados Internacionais
ii. Estatais
1. Orgánicas
2.Ordinarias
3. Decreto lei
4. Decreto Lexislativo
iii. Autonómicas
- Os Regulamentos:
i. Estatais
1. Decreto
2. Orde
3. Disposición de autoridades inferiores: Circulares e instrucións.
ii. Autonómicos
iii. Locais
B) Fontes Directas Subsidiarias:
- O costume
- Os principios xerais do dereito
11.8. Lexislación ambiental xeral
11.8.1. Ordenación do chan
LEXISLACIÓN ESTATAL
Real Decreto Lexislativo 1/1992, do 26 de xuño, do texto refundido da lei sobre o
réxime do chan e ordenación urbana. (BOE n.º 156, de 30.06.92).
Observacións:
- Afectada por STC n.º 61/1997, do 20 de marzo (BOE n.º 99 de 25.04.97
e BOE n.º 159, de 04.07.97).
- Derrogados numerosos artigos pola Lei 6/1998.
385
Real Decreto 1818/1994, do 2 de setembro polo que se aproba o Regulamento Xeral
de Estradas. (BOE n.º 228, de 23.09.94).
Lei 6/1998, do 13 de abril, sobre réxime do chan e valoracións (BOE n.º 89, de
14.4.98).
Observacións:
- Derroga numerosos artigos do Real Decreto Lexislativo 1/1992.
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do Territorio de Galicia (DOG n.º
233, de 05.12.95).
Lei 1/1997, do 24 de marzo, de medidas reguladoras do chan. (DOG n.º 59,
de26.03.97).
Lei 9/2002, do 30 de decembro, de ordenación urbanística e protección do medio
rural de Galicia (DOG n.º 252, de 31.12.02).
Circular Informativa 1/2003, do 31 de Xullo, sobre as explotacións agrícolas e
gandeiras existentes antes da entrada en vigor da nova Lei de ordenación
urbanística e protección do medio rural de Galicia (DOG n.º 150, de
05.08.03).
Circular Informativa 2/2003, do 31 de Xullo, sobre o réxime de autorizacións
en chan rústico (DOG n.º 150, de 05.08.03).
Circular Informativa 3/2003, do 31 de Xullo, sobre o réxime de autorizacións
para edificar en núcleos rurais de municipios sen plan (DOG n.º 150, de
05.08.03).
Orde do 1 de agosto de 2003 pola que se define a explotación agropecuaria
familiar e tradicional para os efectos do indicado na Lei 9/2002, do 30 de
Decembro, de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia.
Resolución, de 22 xaneiro 1996. Convenio marco de colaboración eaddenda co
Ministerio de Obras Públicas, Transportes e Medio sobre actuacións de
descontaminación de chans do Plan Nacional de Recuperación de Chans
Contaminados para Galicia (1995-2005) (RCL1995 1437 e 2155). BOE 16 marzo
1996, núm. 66.
Lei 10/1995, do 23 de novembro, de ordenación do Territorio de Galicia (DOG n.º
233, de 05.12.95).
Lei 1/1997, do 24 de marzo, de medidas reguladoras do chan. (DOG n.º 59,
de26.03.97).
11.8.2. Augas e costas
LEXISLACIÓN COMUNITARIA.
Decisión do Consello 77/795/CEE, do 12 de decembro, pola que se establece un
procedemento común de intercambio de informacións relativo á calidade das augas
continentais superficiais na comunidade (DOCE n.º L 334, de 24.12.77).
Decisión do Consello 84/132/CEE, da 1 de marzo, relativa á celebración do protocolo
sobre as zonas especialmente protexidas do Mediterráneo (DOCE n.º L 68, de
10.03.84).
Directiva do Consello 91/271/CEE, do 21 de maio, sobre o tratamento das augas
residuais urbanas (DOCE n.º L 135, de 30.05.91).
Directiva 97/34/CE, do 6 de xuño, pola que se modifica a Directiva 93/75/CEE, sobre
as condicións mínimas esixidas aos buques con destino aos portos marítimos da
Comunidade ou que saian destes e transporten mercadorías perigosas ou
contaminantes. (DOCE n.º L 158, de 17.06.97). Corrección de erros (DOCE n.º L 162,
de 19.06.97).
Decisión da Comisión do 29 de xullo de 1996, con arranxo, a petición de Francia, do
apartado 4 do Artigo 5 da Directiva 93/75/CEE do Consello relativa ás condicións
mínimas esixidas aos buques con destino aos portos marítimos da Comunidade ou que
saian destes e transporten mercadorías perigosas ou contaminantes. (DOCE n.º L 215,
de 24.08.96).
Regulamento (CE) 66/98 do Consello do 18 de decembro de 1997 polo que se
establecen determinadas medidas de conservación e de control aplicables ás
actividades de pesca no Antártico e polo que se derroga o Regulamento (CE) 2113/96.
(DOCE n.º L 6, de 10.01.98).
Regulamento (CE) 88/98 do Consello do 18 de decembro de 1997 polo que se fixan
determinadas medidas técnicas de conservación dos recursos da pesca nas augas do
mar Báltico, dos Belts e doSund. (DOCE n.º L 9, de 15.01.98).
387
Regulamento (CE) 45/98 do Consello do 19 de decembro de 1997 polo que se fixan
os totais admisibles de capturas de determinadas poboacións e grupos de poboacións
de peixes para 1998 e determinadas condicións en que poden pescarse. (DOCE n.º L
12, de 19.01.98
Directiva 98/15/CE da Comisión do 27 de febreiro de 1998 pola que se modifica a
Directiva 91/271/CEE, do 21 de maio, do Consello en relación con determinados
requisitos establecidos no seu anexo I, sobre o tratamento das augas residuais urbanas.
(DOCE n.º L 67, de 07.03.98).
Directiva 98/25/CE do Consello do 27 de abril de 1998 pola que se modifica a
Directiva 95/21/CE sobre o cumprimento das normas internacionais de seguridade
marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e de traballo a bordo,
por parte dos buques que utilicen os portos comunitarios ou as instalacións situadas en
augas baixo xurisdición dos Estados membros (control do Estado do porto). (DOCE n.º
L 133, de 07.05.98).
Observacións:
Trasposta no Real Decreto 768/1999, do 7 de marzo (BOE n.º 121, de 21.5.99).
Decisión do Consello do 23 de marzo de 1998 relativa á celebración pola
Comunidade Europea da Convención das Nacións Unidas sobre o Dereito do Mar de
10 de decembro de 1982 e do Acordo do 28 de xullo de 1994 relativo á aplicación da
parte XI da devandita Convención. (98/392/CE). (DOCE n.º L 179, de 23.06.98).
Directiva 98/42/CE da Comisión do 19 de xuño de 1998 pola que se modifica a
Directiva 95/21/CE do Consello sobre o cumprimento das normas internacionais de
seguridade marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e de traballo
a bordo, por parte dos buques que utilicen os portos comunitarios ou as instalacións
situadas en augas baixo xurisdición dos Estados membros (control do Estado do
porto). (DOCE n.º L 184, de 27.06.98).
Observacións:
Trasposta no Real Decreto 768/1999, do 7 de marzo (BOE n.º 121, de 21.5.99).
Directiva 98/83/CE, do Consello, do 3 de novembro de 1998, relativa á calidade das
augas destinadas ao consumo humano (DOCE n.º L 330, de 5.12.98).
Decisión 99/802/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación
das emendas ao Convenio para a protección do Mar Mediterráneo contra a
contaminación e ao Protocolo sobre a prevención da contaminación causada por
verteduras dende buques e aeronaves (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de
14.12.99).
Directiva 2000/60/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 23 de outubro de
2000, pola que se establece un marco comunitario de actuación no ámbito da política
de augas (DOCE n.º L 327, de 22.12.00).
Observacións:
Modificada pola Decisión 2455/2001/CE (DOCE n.º L 331, de 15.12.01).
Decisión 2001/720/CE da Comisión, do 8 de outubro de 2001, pola que se concede a
Portugal unha exención relativa ao tratamento das augas residuais urbanas para a
aglomeración da Costa de Estoril(Portugal) (DOCE n.º L 269, de 10.10.01).
Decisión 2850/2000/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de decembro
de 2000, pola que se establece un marco comunitario de cooperación no ámbito da
contaminación mariñar accidental ou deliberada (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).
Decisión 2455/2001/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de novembro
de 2001, pola que se aproba a lista de substancias prioritarias no ámbito da política de
augas, e pola que se modifica a Directiva 2000/60/CE (DOCE n.º L 331, de 15.12.01).
Directiva 2001/106/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de decembro de
2001, pola que se modifica a Directiva 95/21/CE do Consello sobre o cumprimento das
normas internacionais de seguridade marítima, prevención da contaminación e
condicións de vida e de traballo a bordo, por parte dos buques que utilicen os portos
comunitarios ou as instalacións situadas en augas baixo xurisdición dos Estados
membros (control do Estado do puerto)(DOCE n.º L19, de 22.01.02)
Observacións:
Trasposta mediante Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOEn.º 30, de
04.02.03)
Regulamento 2099/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de novembro
de 2002, polo que se crea o Comité de seguridade marítima e prevención da
contaminación polos buques (COSS) e se modifican os regulamentos relativos á
seguridade marítima e á prevención da contaminación polos buques (DOCE n.º L324
de 29.11.02).
Directiva 2002/84/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 5 de novembro de
2002, pola que se modifican as Directivas relativas á seguridade marítima e á
prevención da contaminación polos buques (DOCE n.º L324/53 de 29.11.02).
Decisión 2002/971/CE do Consello, do 18 de novembro de 2002, pola que se
autoriza aos Estados membros a adherirse ou a ratificar, en interese da Comunidade, o
Convenio internacional de 1996 sobre responsabilidade e indemnización de danos en
389
relación co transporte marítimo de substancias nocivas e potencialmente perigosas
(Convenio SNP) (DOCE n.º L337/55, de 13.12.02)
Regulamento 782/2003/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 14 de abril de
2003, relativo á prohibición dos compostosorganoestánicos nos buques (DOCE n.º
L115, de 09.05.03).
LEXISLACIÓN ESTATAL
Decreto Lei do 19 de xaneiro de 1928, que aproba a Lei de Portos (Gaceta de
20.01.28).
Observacións:
Derrogada por Lei 27/1992 de 24 de novembro, de Portos do Estado e da
Mariña Mercante (BOE n.º 283, de 25.11.1992) Corrección de erros (BOE n.º
298, de 12.12.92).
Lei do 20 de Febreiro de 1942, sobre Pesca Fluvial. (BOE n.º 67, de 08.03.42).
Observacións:
Desenvolvido Reglamentariamente por Decreto do 6 de abril de 1943
(BOE n.º 02.05.43).
Orde de 13 de xuño de 1962, pola que crea a Comisión Nacional para previr a
contaminación das augas do mar polo petróleo (BOEn.º 146, de 19.06.62)
Lei 60/1962, do 24 de decembro, pola que se regulan os auxilios, salvamentos,
remolques, achados e extraccións marítimas (BOE de 27.12.62).
Lei 93/1962, do 24 de decembro, de pesca mariña, sobre infraccións e sancións por
embarcacións estranxeiras. (BOE n.º 310, de 27.12.62).
Instrumento de ratificación do 29 de agosto de 1965 ao Convenio Internacional para
a exploración do mar do 12 de setembro de 1964 (BOE n.º 227, de 22.09.69).
Orde de 27 de maio de 1967, sobre prohibición de determinadas verteduras ao mar
(BOE n.º 130, de 01.06.67).
Lei 10/1977, do 4 de xaneiro, sobre mar territorial. (BOE n.º 7, de 08.01.77).
Lei 15/1978 do 20 de febreiro, de regulación da zona marítimo económica. (BOE n.º
46, de 23.2.78).
Orde Ministerial de 11 de maio de 1982, pola que se regula a actividade de
repoboación mariñar (BOE n.º 125, de 26.05.82).
Lei 23/1984, do 25 de xuño, sobre normas reguladoras de cultivos mariños. (BOE n.º
153, de 27.06.84).
Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas. (BOE n.º 189, de 8-8-85). Corrección de erros
(BOE n.º 243, de 10.10.85).
Observacións:
Os seus art.º 92 a 100 traspoñen as normas de emisión sinaladas pola Directiva
do Consello 76/464/CEE, do 4 de maio de 1976, relativa á contaminación
causada por determinadas substancias perigosas vertidas no medio acuático da
Comunidade.
O seu art.º 94 traspón as normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello
80/68/CEE, do 17 de decembro, relativa á protección das augas subterráneas
contra a contaminación causada por determinadas substancias perigosas.
Modificados o seu artigos 17 e 25 pola Lei 11/1999, do 21 de abril (BOE n.º 96,
de 22.4.99).
Modificada pola Lei 46/1999, do 13 de decembro (BOE n.º 298, de 14.12.99).
Derrogada polo Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo (BOE n.º 176,
de 24.07.01).
Real Decreto 849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do
Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os títulos Preliminar, I, IV, V, VI e VII da
Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas. (BOE n.º 103, de 30.04.86). Corrección de
erros: (BOEn.º 157, de 02.07.86).
Observacións:
Os seus art.º 245 a 273 traspoñen as normas de emisión sinaladas pola
Directiva do Consello 76/464/CEE, do 4 de maio de 1976, relativa á
contaminación causada por determinadas substancias perigosas vertidas no
medio acuático da Comunidade.
Os seus art.º 256 a 258 traspoñen as normas de emisión sinaladas na Directiva
do Consello 80/68/CEE, do 17 de decembro, relativa á protección das augas
subterráneas contra a contaminación causada por determinadas substancias
perigosas.
Engádese un último parágrafo ao apartado 4 do seu artigo 254, mediante o
Real Decreto 995/2000 (BOE n.º 147, de 20.6.00) ou Modificado polo Real
Decreto 606/2003, do 23 de maio (BOE n.º 135, de 06.06.03).
Orde de 23 de decembro de 1986 pola que se ditan normas complementarias en
relación coas autorizacións de verteduras de augas residuais (BOE n.º 312, de
30.12.86). Corrección de erros (BOE de 26.01.87).
Observacións:
391
Ditada en aplicación do Capítulo II do Título V da Lei de Augas e do Capítulo
II do Título III do Regulamento do Dominio Público Hidráulico.
Orde de 1 de xullo de 1987, aproba os métodos oficiais de análises físico-químicos
para augas potables de consumo público (BOE n.º 163, de 09.07.87). Corrección de
erros: (BOE n.º 223, de 17.09.87)
Observacións:
Traspón obxectivos de calidade sinalados na Directiva do Consello
80/778/CEE, do 15 de xullo, relativa á calidade das augas destinadas ao
consumo humano.
Orde de 12 de novembro de 1987, normas de emisión, obxectivo de calidade e
métodos de medición de referencia relativos a determinadas substancias nocivas ou
perigosas contidas nas verteduras de augas residuais (BOE n.º 280, de 23.11.87)
Observacións:
Ampliada no seu ámbito de aplicación por Orde do 13 de marzo de 1989,
pola que se traspoñen normas de emisión contidas na Directiva do Consello
88/347/CEE, do 16 de xuño, pola que se modifica o Anexo II da Directiva
86/280/CEE relativa aos valores límite e os obxectivos de calidade para
residuos de determinadas substancias perigosas comprendidas na lista I do
Anexo da Directiva76/464/CEE.
Modificada, no seu Anexo V, referente ao hexaclorocicloexano, pola Orde de
27 de febreiro de 1991, coa que traspón normas de emisión sinaladas na
Directiva do Consello 84/491/CEE, do 9 de outubro, relativa aos valores límite
e aos obxectivos de calidade para as verteduras de hexaclorociclohexano.
Ampliada no seu ámbito por Orde de 28 de xuño de 1991, coa que traspón
normas de emisión para o dicloroetano e outras substancias perigosas. (BOE n.º
162, de 08.07.91). Normas de emisión contidas na Directiva do Consello
84/491/CEE.
Modificada por Orde 25 de maio de 1992 (BOE n.º 129, de 29.05.92)
Traspón normas de emisión sinaladas nas Directivas do Consello 82/176/CEE,
do 22 de marzo, e 84/156/CEE, de 8 de marzo, relativas aos valores límite e
aos obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio do sector da
electrólise e outros.
Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 83/513/CEE, do
26 de setembro, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade para as
verteduras de cadmio.
Traspón normas de emisión sinalases na Directiva do Consello 86/280/CEE, do
12 de xuño, relativa aos valores límite e aos obxectivos de calidade para os
residuos de determinadas substancias perigosas comprendidas na listas I do
Anexo da Directiva 76/464/CEE.
Orde de 8 de febreiro de 1988, relativa aos métodos de medición e á frecuencia de
mostraxes e análise de augas superficiais que se destinen á produción de auga potable
(BOE n.º 53, de 02.03.88)
Observacións:
Traspón obxectivos de calidade da Directiva do Consello 79/869/CEE, do 9 de
outubro, relativa aos métodos de medición e á frecuencia das mostraxes e da
análise das augas superficiais destinadas á produción de auga potable.
Orde de 11 de maio de 1988, características básicas de calidade en correntes de augas
superficiais destinadas á produción de auga potable (BOE n.º 124, de 24.05.88).
Observacións:
Modificada por Orde de 15 de outubro de 1990 (BOE n.º 254, de 23.10.90) e
Orde 30 de novembro de 1994 (BOE n.º 298, de 14.12.94).
Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello
75/440/CEE, do 16 de xuño, relativa á calidade requirida para as augas
superficiais destinadas á produción de auga potable nos Estados Membros.
Real Decreto 734/1988, da 1 de xullo, establece normas de calidade das augas de
baño (BOE n.º 167, de 13.07.88). Corrección de erros: (BOE n.º 169, de 15.07.88)
Observacións:
Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello
76/160/CEE, do 8 de decembro de 1975, relativa á calidade de augas de baño.
Real Decreto 927/1988, do 29 de xullo, polo que se aproba o Regulamento da
Administración Pública da Auga e da Planificación Hidrolóxica, en desenvolvemento
dos títulos II e III da Lei de Augas. (BOE n.º 209, de 31.08.88).
Observacións:
Modificado por Real Decreto 1541/1994, do 8 de xullo, polo que se modifica
o anexo n.º 1 do Regulamento (BOE n.º 179, de 28.07.94)
O seu Anexo I traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do
Consello 75/440/CEE, do 16 de xuño, relativa á calidade requirida para as
augas superficiais destinadas á produción de auga potable nos Estados
Membros.
393
O seu Anexo II traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do
Consello 76/160/CEE, do 8 de decembro de 1975, relativa á calidade de augas
de baño.
O seu Anexo III traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do
Consello 78/659/CEE, do 18 de xullo, relativa á calidade das augas continentais
que requiren protección ou mellora para ser aptas para a vida dos peixes.
O seu Anexo IV traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do
Consello 79/923/CEE, do 30 de outubro, relativa á calidade esixida ás augas
para a cría de moluscos.
Lei 22/1988, do 28 de xullo, de Costas. (BOE n.º 181, de 29.07.88).
Observacións:
Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,
Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02). Introdúcese un
novo parágrafo no apartado 1 do artigo12.Se introduce un novo apartado, o 4,
no artigo 74. Introdúcese un novo apartado, o 3, no artigo 78. Introdúcese un
segundo apartado no artigo 102. Modifícase o artigo 111. Engádese un segundo
parágrafo ao artigo 114. Modifícase o apartado 3 da disposición transitoria
terceira.
Orde de 16 de decembro de 1988, métodos e frecuencias de análise ou de inspección
das augas continentais que requiran protección ou mellora para o desenvolvemento da
vida piscícola (BOE n.º 306, de 22.12.88).
Observacións:
Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello
78/659/CEE, do 18 de xullo, relativa á calidade das augas continentais que
requiren protección ou mellora para ser aptas para a vida dos peixes.
Real Decreto 38/1989, do 13 de xaneiro, polo que se establecen normas sobre a
calidade das augas para a cría de moluscos (BOE n.º 17, de 20.01.89)
Observacións:
Traspón obxectivos de calidade establecidos na Directiva do Consello
79/923/CEE, do 30 de outubro.
Real Decreto 1471/1989 da 1 de decembro, aprobando Regulamento Xeral para
desenvolvemento e execución da Lei 22/88, do 28 de xullo, de Costas. (BOE n.º 297,
de 12.12.89).
Orde de 28 de xullo de 1989, prevención da contaminación producida polos residuos
procedentes da industria de dióxido de titanio (BOE n.º 191, de 11.08.89)
Observacións:
Traspón as Directivas do Consello 78/176/CEE, do 20 de febreiro;
82/883/CEE, do 3 de decembro e 83/29/CEE, do 24 de xaneiro.
Orde de 19 de decembro de 1989 pola que se ditan normas para a fixación en certos
supostos de valores intermedios e reducidos do coeficiente K, que determina a carga
contaminante do canon de vertedura de augas residuais (BOE n.º 307, de 23.12.89).
Real Decreto 1138/1990, do 14 de setembro, aproba a Regulamentación Técnico
Sanitaria para abastecemento e control da calidade das augas potables (BOE n.º 226,
de 20.09.90)
Observacións:
Traspón obxectivos de calidade sinalados na Directiva do Consello
80/778/CEE, do 15 de xullo, relativa á calidade das augas destinadas ao
consumo humano.
Real Decreto 1315/1992, do 30 de outubro, polo que se modifica parcialmente o
Regulamento do Dominio Público Hidráulico, que desenvolve os Títulos Preliminar I,
IV, V, VI e VII da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Aguas, aprobado polo Real Decreto
849/1986, do 11 de abril. (BOE n.º 288, de 01.12.92).
Observacións:
Traspón as normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 80/68/CEE,
do 17 de decembro, relativa á protección das augas subterráneas contra a
contaminación causada por determinadas substancias perigosas.
Lei 27/1992, do 24 de novembro, de Portos do Estado e da Mariña Mercante.
(BOE n.º 283, de 25.11.92). Corrección de erros (BOE n.º 298, de 12.12.92).
Observacións:
Derroga o Decreto Lei do 19 de xaneiro de 1928, que aproba a Lei de Portos
(Gaceta de 20.01.28) ou Modificada pola Lei 62/1997, do 26 de decembro.
Engadida a disposición adicional vixésima segunda mediante a disposición
adicional sexta da Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais,
administrativas e da orde social (BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631]
[46700]).
Real Decreto 438/1994, do 11 de marzo, polo que se regulan as instalacións de
recepción de residuos oleosos procedentes dos buques en cumprimento do Convenio
Internacional "MARPOL 73/78" (BOE n.º 84, de 08.04.94).
395
Instrumento de adhesión de España ao Protocolo relativo á intervención en alta mar
en casos de contaminación por substancias distintas dos hidrocarburos, 1973, feito en
Londres o 2 de novembro de 1973, Emendas de 1991 ao Anexo do Protocolo relativo
á intervención en alta mar en caso de contaminación do mar por substancias distintas
dos hidrocarburos, 1973, aprobadas o 4 de xullo de 1991. (BOE n.º 112, de 11.05.94)
Resolución de 28 de abril de 1995 da Secretaría de Estado de Medio e Vivenda, pola
que se dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 17 de febreiro de
1995, polo que se aproba o Plan Nacional de Saneamento e Depuración de Augas
Residuais. (BOE n.º 113, de 12.05.95).
Real Decreto 484/1995, do 7 de abril, sobre medidas de regularización e control de
verteduras. (BOE n.º 95, de 21.04.95).
Real Decreto-Lei 11/1995, do 28 de decembro, polo que se establecen as normas
aplicables ao tratamento das augas residuais urbanas. (BOE n.º 312, de 30.12.95).
Observacións:
Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 91/271/CEE, do
21 de maio, sobre tratamento de augas residuais urbanas.
Real Decreto 261/1996, do 16 de febreiro, sobre protección das augas contra a
contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes agrarias. (BOE n.º 61,
de 11.3.96).
Observacións:
Traspón normas de emisión contidas na Directiva do Consello 91/676/CEE, do
12 de decembro, relativa á protección das augas contra a contaminación
producida por nitratos utilizados en agricultura.
Real Decreto 393/1996, do 1 de marzo, polo que se aproba o Regulamento Xeral de
Practicaxe, de conformidade co establecido na Lei de Portos do Estado e da Mariña
Mercante. (BOE n.º 66, de 16.03.96).
Orde de 12 de marzo de 1996, pola que se aproba o Regulamento Técnico sobre
Seguridade de Presas e Encoros. (BOE n.º 78, de 30.03.96).
Orde de 14 de marzo de 1996 pola que se dispón a publicación do acordo do
Consello de Ministros do 9 de febreiro de 1996, que aproba o Plan Nacional de
Regadíos Horizonte 2005. (BOE n.º 68, de 19.03.96).
Real Decreto 509/1996, do 15 de marzo, de desenvolvemento do Real Decreto-Lei
11/1995, do 28 de decembro, polo que se establecen as normas aplicables ao
tratamento das augas residuais urbanas. (BOE n.º 77, de 29.03.96).
Observacións:
Traspón normas de emisión sinaladas na Directiva do Consello 91/271/CEE, do
21 de maio, sobre tratamento de augas residuais urbanas.
Código Marítimo Internacional de Mercadorías Perigosas (CódigoIMDG), conforme ao
capítulo VII do Convenio Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar,
1974 (SOAS), feito en Londres o 1 de novembro de 1974, ratificado por España o 8 de
setembro de 1978 (BOE de 16,17 e 18 de xuño de 1980) e segundo as emendas dos
capítulos II-1, II-2, III, IV e VII, do 17 de xuño de 1983 (BOEde 11.06.86), emendas á
edición refundida de 1986 (BOE de 27.0.88), emenda 24/86 (BOE de 03.10.89),
edición refundida de 1994 que incorpora todas as emendas ata a emenda 27/94
aplicable a partir de 1 de xaneiro de 1995 (BOE n.º 92,de 16.04.96).
Emendas do anexo ao Convenio Internacional para a Regulación da pesca da Balea,
emendado na 46º Reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada do 23 ao 27
de maio de 1994 (publicado noBOE de 19.10.95). (BOE n.º 158, de 01.07.96).
Real Decreto 1947/1996, do 23 de agosto, sobre traspaso de funcións da
Administración do Estado á Comunidade Autónoma do País Vasco en materia de
medio e verteduras. (BOE n.º 211, de 31.08.96).
Real Decreto 2068/1996, do 13 de setembro, polo que se modifica a composición do
Consello Nacional da Auga e do Consello da Auga dos organismos de conca. (BOE n.º
237, de 01.10.96).
Resolución do 9 de novembro de 1996, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,
sobre delegación de atribucións. (BOE n.º 276, de 15.11.96).
Emendas de 1994 ao anexo do Protocolo de 1978, relativo ao Convenio Internacional
para Previr a Contaminación polos Buques 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984).
Resolucións 1,2 e 3 da Conferencia das Partes no Convenio Internacional para Previr a
Contaminación polos Buques, 1973, modificada polo Protocolo de 1978, aprobadas o
2 de novembro de 1994. (BOE n.º 312, de 27.12.96).
Instrumento de ratificación da Parte XI da Convención de Nacións Unidas sobre o
dereito do Mar do 10 de decembro de 1982, feito en Nova York o 28 de xullo de
1994. (BOE n.º 38, de 13.02.97).
Instrumento de ratificación da Convención de Nacións Unidas sobre o Dereito do
Mar. Feito en Montego Bay o 10 de decembro de 1922. (BOE n.º 39, de 14.02.97).
Emendas ao anexo do Protocolo de 1978, relativo ao Convenio Internacional para
previr a contaminación por buques, 1973, feito en Londres o 17 de febreiro de 1978
(BOE n.º 249, de 17.10.94 e BOEn.º 250, de 18.10.94). Resolución MPEC 51 (32), do 6
de marzo de 1992 (BOE n.º 137, de 09.07.93). (BOE n.º 74, de 27.03.97).
397
Emendas ao art.º 5.3 do Convenio Internacional sobre constitución dun fondo
internacional de indemnización de danos debidos a contaminación por hidrocarburos
(BOE de 11.03.82) adoptada en Londres o 20 de outubro de 1995. (BOE n.º 115, de
14.05.97 e BOEn.º 255, de 24.10.97).
Emendas do Anexo ao Convenio Internacional para a regulación da pesca da balea,
adoptadas na 48ª Reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada en Aberdeen,
Reino Unido, do 24 ao 28 de xuño de 1996. (BOE n.º 147, de 20.06.97).
Emendas de 1995 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio
Internacional para previr a contaminación polos buques, 1973. Emendas da regra 2 e
da nova regra 9 do anexo V, aprobadas polo Comité de Protección do Medio Mariño
da Organización Marítima Internacional no seu 37º período de sesións o 14 de
setembro de 1995, mediante resolución MEPC. 65(37). (BOE n.º 178, de 26.07.97).
Real Decreto 1253/1997, do 24 de xuño, sobre condicións mínimas esixidas aos buques
que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino en
portos marítimos nacionais (BOE n.º 198, de 19.08.97).
Real Decreto 1315/1997, da 1 de agosto, polo que se establece unha zona de
protección pesqueira no mar Mediterráneo (BOE n.º 204, de 26.08.97).
Resolución 19 de setembro de 1997, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, sobre
delegación de atribucións nos Presidentes e Directores de Organismos Autónomos,
adscritos á Secretaria de Estado. (BOE n.º 235, de 01.10.97).
Acordos Internacionais. Instrumento de Adhesión de España ao Protocolo de 1992
que emenda o Convenio Internacional sobre a constitución dun fondo internacional
de indemnización de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1971, feito en
Londres o 27 de novembro de 1992. (BOE n.º 244, de 11.10.97).
Real Decreto 1621/1997, do 24 de outubro, polo que se aproba o Regulamento para
o control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade marítima,
prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques estranxeiros
que utilicen portos ou instalacións situadas en augas xurisdicionais españolas. (BOE n.º
264, de 04.11.97).
Observacións:
Derrogado polo Real Decreto 768/1999, do 7 de maio (BOE n.º 121, de
21.5.99).
Emendas de 1994 ao Anexo I (novos capítulos X e XI) do Convenio Internacional
para a Seguridade da Vida Humana no Mar, 1974 (BOEnºs 16 a 18 de xuño 1980).
Resolución 1 adoptada pola Conferencia de Gobernos Contratantes do Convenio
Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar o 24 de maio de 1997.
(BOE n.º 295, de 10.12.97).
Instrumento de Ratificación do Convenio para a protección do Medio Mariño do
Atlántico do Nordés, feito en Paris o 22 de setembro de 1992 (BOE n.º 150, de
24.6.98).
Resolución de 25 de maio de 1998 da Secretaria de Estado de Augas e Costas, pola
que se declaran "zonas sensibles" nas concas hidrográficas intercomunitarias (BOE n.º
155, de 30.6.98).
Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo, polo que se aproban os Plans Hidrolóxicos
de conca. (BOE n.º 191, de 11.8.98).
Observacións:
Desenvolvido mediante diversas Ordenes do 13 de agosto e 6 de setembro de
1999.
Real Decreto-Lei 9/1998, do 28 de agosto, polo que se aproban e declaran de interese
xeral determinadas obras hidráulicas (BOE n.º 207, de 29.8.98).
Real Decreto 2116/1998, do 2 de outubro, polo que se modifica o Real Decreto
509/1996, do 15 de marzo, de desenvolvemento do Real Decreto-Lei 11/1995, do 28
de decembro, polo que se establecen as normas aplicables ao tratamento das augas
residuais (BOE n.º 251, de 20.10.98).
Observacións:
Traspón a Directiva 98/15/CE, pola que se modifica a Directiva 91/271/CEE.
Lei 11/1999, do 21 de abril, de modificación da Lei 7/1985, do 2 de abril, Reguladora
das Bases do Réxime Local, e outras medidas para o desenvolvemento do Goberno
Local, en materia de tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade vial e en
materia de augas (BOE n.º 96, de 22.04.99).
Observacións:
Modifica os artigos 17 e 25 da Lei 29/1985, de Augas (BOE n.º 189, de 8.8.85)
Real Decreto-Lei 7/1999, do 23 de abril, polo que se aproban e declaran de interese
xeral as obras de rexeneración hídrica incluídas no conxunto de actuacións
«Doñana 2005» (BOE n.º 98, de 24.04.99).
Observacións:
Acordo de validación do Congreso dos Deputados (BOE n.º 119, de 19.5.99).
Real Decreto-Lei 8/1999, do 7 de maio, polo que se modifica o artigo 10 da Lei
52/1980, do 16 de outubro, de Regulación do Réxime Económico da Explotación do
Acueduto Texo-Segura (BOEn.º 112, de 11.05.99).
399
Observacións:
Acordo de validación do Congreso dos Deputados (BOE n.º 126, de 27.5.99).
Resolución do 13 de maio de 1999, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena
a publicación do Acordo de validación do Real Decreto-Lei 7/1999. (BOE n.º 119, de
19.5.99).
Real Decreto 768/1999, do 7 de maio, polo que se aproba o Regulamento para o
control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade marítima,
prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques estranxeiros
que utilicen portos ou instalacións situadas en augas xurisdicionais españolas (BOE n.º
121, de 21.5.99).
Observacións:
Derroga o Real Decreto 1621/1997, do 24 de outubro (BOE n.º 264, de
04.11.97).
Traspón as Directivas 98/25/CE e 98/42/CE.
Modificado polo Real Decreto 1828/2000 (BOE n.º 265, de 04.11.00).
Derrogado por Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOE n.º 30, de
04.02.03).
Resolución do 29 de abril de 1999, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades
nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes
de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 124, de 25.05.99).
Resolución do 20 de maio de 1999, do Congreso dos Deputados, pola que se ordena
a publicación do Acordo de validación do Real Decreto-Lei 8/1999, do 7 de maio,
polo que se modifica o artigo 10 da Lei 52/1980, do 16 de outubro, de Regulación do
Réxime Económico da Explotación do Acueduto Texo-Segura (BOE n.º 126, de
27.05.99).
Emendas de 1997 ao anexo do protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional
para previr a contaminación polos buques, 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984).
Emendas á regra 10 e nova regra 25 A do anexo I do MARPOL 73/78, aprobados por
Resolución MEPC. 75 (40), adoptadas o 25 de setembro de 1997. (BOE n.º 164, de
10.07.99).
Emendas de 1996 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional
para previr a contaminación polos buques, 1973 («Boletín Oficial do Estado» de 17 e 18
de outubro de 1984). Emendas ao Protocolo I, aprobadas por Resolución MEPC.68
(38), adoptadas o 10 de xullo de 1996 (BOE n.º 168, de 15.07.99 páxinas: [26785]
[26786]).
Resolución do 9 de agosto de 1999, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, pola
que se delegan nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas determinadas
competencias relativas a obras incluídas nos programas de actuación das sociedades
estatais constituídas ao abeiro do artigo 158.5 da Lei 13/1996, de Medidas Fiscais,
Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 204, de 26.8.99, páxina: [31756] [31757]).
Corrección de erros: (BOE n.º 221, de 15.9.99, páxinas: [33344]).
Resolución do 12 de agosto de 1999, da Subdirección Xeral de Proxectos e Obras,
pola que se delegan nos Directores técnicos das Confederacións Hidrográficas
competencias da Subdirección (BOEn.º 204, de 26.8.99, páxina: [31756] [31757]).
Corrección de erros: (BOE n.º 221, de 15.9.99, páxinas: [33344] [33345]).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Guadalquivir, aprobado
polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas:
[31813 a 31838]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Xúquer, aprobado polo Real
Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas: [31838 a
31860]).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións de
contido normativo dos Plans Hidrolóxicos de Cuenca do Norte I, Norte II e Norte III,
aprobados polo Real Decreto 1664/1998 do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99,
páxinas: [31861 a 31891]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Segura, aprobado polo Real
Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 205, de 27.8.99, páxinas: [31891 a
31898]).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Douro, aprobado polo Real
Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 206, de 28.8.99, páxinas: [31937 a
31948]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico de conca do Texo, aprobado polo Real
Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 207, de 30.8.99, páxinas: [31958 a
31994]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
401
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo dos Plans Hidrolóxicos de Cuenca do Guadiana I e Guadiana II,
aprobados polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 208, de 31.8.99,
páxinas: [32076 a 32115]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
Orde de 13 de agosto de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico da conca do Ebro, aprobado polo Real
Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 222, de 16.9.99, páxinas: [33386 a
33452]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
Observacións:
Modificado polo Real Decreto 201/2002, do 18 de febreiro (BOE n.º 50, de
27.02.02).
Modificada pola Orde MAM/638/2002, do 7 de marzo (BOE n.º 72, de
25.03.02, páxina: 11972).
Orde de 6 de setembro de 1999 pola que se dispón a publicación das determinacións
de contido normativo do Plan Hidrolóxico de Cuenca do Sur, aprobado polo Real
Decreto 1664/1998, do 24 de xullo (BOE n.º 223, de 17.9.99, páxinas: [33528 a
33545]). Corrección de erros (BOE n.º 23, de 27.01.00).
Emendas de 1990 ao Anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio Internacional
para previr a contaminación por buques, 1973 (BOE de 17 e 18 de outubro de 1984)
(introdución do sistema harmonizado de recoñecementos e certificación nos anexos I e
II do MARPOL 73/78), adoptadas por Resolución MEPC. 39 (29), aprobada o 16 de
marzo de 1990. (BOE n.º 231, de 27.09.99).
Acordo de cooperación en materia de loita contra a contaminación e salvamento
marítimo entre o Reino de España e o Reino de Marrocos, feito "ad referendum" en
Rabat o 6 de febreiro de 1996. (BOE n.º 253, de 22.10.99).
Lei 46/1999, do 13 de decembro, de modificación da Lei 29/1985, do 2 de agosto, de
Augas (BOE n.º 298, de 14.12.99, páxinas: [43100 a 43113]).
Observacións:
Derrogada polo Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo (BOE n.º 176,
de 24.07.01).
Convenio sobre cooperación para a protección e o aproveitamento sostible das augas
das concas hidrográficas hispano-portuguesas, feito "ad referendum" en Albufeira o 30
de novembro de 1998 (BOEn.º 37, de 12.2.00).
Instrumento de ratificación do Convenio sobre a protección e utilización dos cursos
de auga transfronteirizos e dos lagos internacionais, feito en Helsinki o 17 de marzo de
1992 (BOE n.º 81, de 4.4.00).
Resolución do 3 de abril de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades
nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes
de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 99, de 25.4.00).
Real Decreto 995/2000, do 2 de xuño, polo que se fixan obxectivos de calidade para
determinadas substancias contaminantes e se modifica o Regulamento de Dominio
Público Hidráulico, aprobado polo Real Decreto 849/1986, do 11 de abril (BOE n.º
147, de 20.6.00).
Observacións:
Engádese un último parágrafo ao apartado 4 do artigo 254 do Regulamento
de Dominio Público Hidráulico.
Resolución do 19 de xuño de 2000, da Presidencia da Confederación Hidrográfica do
Ebro, sobre delegación de funcións no Comisario de Augas (BOE n.º 184, de 2.8.00).
Real Decreto 1828/2000, do 3 de novembro, polo que se modifica o Regulamento
para o control do cumprimento da normativa internacional sobre seguridade
marítima, prevención da contaminación e condicións de vida e traballo nos buques
estranxeiros que utilicen portos ou instalacións situados en augas xurisdicionais
españolas, aprobado polo Real Decreto 768/1999, do 7 de maio (BOE n.º 265, de
04.11.00).
Observacións:
Traspón a Directiva 99/97/CE.
Derrogado por Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro (BOE n.º 30, de
04.02.03).
Resolución do 20 de outubro de 2000, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,
pola que se modifica a Resolución do 23 de marzo de 1998, pola que se constitúe, con
carácter permanente, a Mesa de Contratación da Dirección Xeral de Costas (BOE n.º
266, de 06.11.00).
Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social
(BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631] [46700]).
Observacións:
A súa disposición adicional sexta engade a disposición adicional vixésima
segunda á Lei de Portos (páxina 46700).
403
Resolución do 7 de marzo de 2001, da Secretaría de Estado de Augas e Costas, pola
que se ordena a publicación do Acordo do Consello de Ministros, de data 23 de
febreiro de 2001, sobre aprobación das novas tarifas para o aproveitamento do
acueduto Texo-Segura (BOE n.º 68, de 21.03.01).
Real Decreto 312/2001, do 23 de marzo, polo que se modifica o Real Decreto
931/1989, do 21 de xullo, polo que se constitúe o Organismo de Cuenca
Confederación Hidrográfica do Ebro (BOE n.º 82, de 05.04.01).
Real Decreto 378/2001, do 6 de abril, polo que se aproba o Plan Hidrolóxico das Illas
Baleares (BOE n.º 96, de 21.04.01).
Resolución do 26 de abril de 2001, da Subsecretaría, por aquela pola que se delegan
facultades nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur
e en Xefes de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 114, de 12.05.01).
Lei 10/2001, do 5 de xullo, do Plan Hidrolóxico Nacional (BOE n.º 161, de 06.07.01).
- Corrección de erros (BOE n.º 184, de 02.08.01).
Real Decreto Lexislativo 1/2001, do 20 de xullo, polo que se aproba o texto
refundido da Lei de Augas (BOE n.º 176, de 24.07.01). - Corrección de erros (BOE n.º
287, de 30.11.01).
Observacións:
Derroga a Lei 29/1985, do 2 de agosto, de Augas e a Lei 46/1999 que
modificaba a anterior.
Resolución de 10 de xullo de 2001, da Dirección Xeneral de Obras Hidráulicas e
Calidade das Augas, pola que se dispón a publicación do Acordo de Consello de
Ministros de 8 de xuño de 2001, polo que se declara a urxente ocupación dos bens e
dereitos afectados polas obras de construción do encoro de Alqueva, no río Guadiana,
nos termos municipais de Alconchel, Badaxoz, Cheles, Olivenza eVillanueva del
Fresno (Badaxoz), para os efectos previstos no artigo 2 da Lei de Expropiación Forzosa
(BOE n.º 200, de 21.08.01).
Resolución do 2 de maio de 2001, da Confederación Hidrográfica doGuadiana, sobre
limitacións á navegación deportiva e de recreo nos ríos e encoros da conca
do Guadiana (BOE n.º 232, de 27.09.01).
Resolución do 11 de setembro de 2001, da Presidencia da Confederación Hidrográfica
do Ebro, sobre a clasificación de encoros da conca do Ebro, para os efectos de
navegación (BOE n.º 254, de 23.10.01).
Real Decreto 201/2002, do 18 de febreiro, polo que se aproba a modificación do Plan
Hidrolóxico da conca do Ebro (BOE n.º 50, de 27.02.02).
Orde MAM/638/2002, do 7 de marzo, de modificación da Orde de 13 de agosto de
1999 pola que se dispón a publicación das determinacións de contido normativo do
Plan hidrolóxico da conca do Ebro, aprobado polo Real Decreto 1664/1998, do 24 de
xullo (BOEn.º 72, de 25.03.02).
Resolución da 1 de xullo de 2002, da Confederación Hidrográfica do Douro, sobre a
clasificación de encoros da conca do Douro, para os efectos de navegación (BOE n.º
184, de 02.08.02).
Real Decreto 839/2002, do 2 de agosto, polo que se modifica o Real Decreto
929/1989, do 21 de xullo, polo que se constitúe o organismo de conca Confederación
Hidrográfica do Douro (BOE n.º 210, de 02.09.02).
Real Decreto-Lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación
co accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 281, 23.11.02).
Real Decreto-Lei 9/2002, do 13 de decembro, polo que se adoptan medidas para
buques tanque que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes (BOE n.º 299,
de 14.12.02).
Real Decreto 1381/2002, do 20 de decembro, sobre instalacións portuarias de
recepción de refugallos xerados polos buques e residuos de carga (BOE n.º 305, de
21.12.02).
Emendas de 2001 ao anexo do Protocolo de 1978 relativo ao Convenio internacional
para previr a contaminación polos buques, 1973 (publicado no "Boletín Oficial do
Estado" números 249 e 250, de 17 e 18 de outubro de 1984, e número 56, do 6 de
marzo de 1991) (emendas á regra 13 G do anexo I do MARPOL 73/78 e ao
suplemento do certificado IOPP), adoptadas o 27 de abril de 2001 mediante
Resolución MEPC.95(46) (BOE n.º 306, de 23.12.02).
Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais, Administrativas e da Orde
Social (BOE n.º 313, de 31.12.02).
Observacións:
Modifícanse os seguintes preceptos da Lei 22/1988, do 28 de xullo, de Costas:
Introdúcese un novo parágrafo no apartado 1 do artigo 12.Se introduce un
novo apartado, o 4, no artigo 74.Seintroduce un novo apartado, o 3, no
artigo 78.Se introduce un segundo apartado no artigo 102.Se modifica o
artigo 111.Se engade un segundo parágrafo ao artigo 114.Se modifica o
apartado 3 da disposición transitoria terceira.
405
Real Decreto 90/2003, do 24 de xaneiro, sobre regras e estándares comúns para as
organizacións de inspección e control de buques e para as actividades correspondentes
da Administración marítima (BOE n.º 30, de 04.02.03, páxinas: 4539 a 4551).
Real Decreto 91/2003, do 24 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento polo que
se regulan as inspeccións de buques estranxeiros en portos españois (BOE n.º 30, de
04.02.03).
Observacións:
Derroga integramente o Real Decreto 768/1999, de 7 de maio e o Real Decreto
1828/200, do 3 de novembro que modificaba o anterior.
Traspón a Directiva 2001/106/CE, do 19 de decembro.
Real Decreto 103/2003, do 24 de xaneiro, polo que se aproba o Plan Hidrolóxico de
Galicia-Costa (BOE n.º 32, de 06.02.03, páxinas: 4907 a 4908).
Real Decreto 606/2003, do 23 de maio, polo que se modifica o Real Decreto
849/1986, do 11 de abril, polo que se aproba o Regulamento do Dominio Público
Hidráulico, que desenvolve os Títulos preliminar,I, IV, V, VI e VIII da Lei 29/1985, do
2 de agosto, de Aguas (BOEn.º 135, de 06.06.03).
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Lei 6/1991, do 15 de maio, sobre infraccións en materia de protección de recursos
marítimo - pesqueiros (BOE n.º 21, de 30.09.91).
Lei 7/1992, do 24 de xullo, de Pesca Fluvial (DOG n.º 151, de 05.08.92 e n.º 176, de
09.09.92).
Lei 6/1993, do 11 de maio, de pesca de Galicia (DOG n.º 101, de 31.05.93).
Lei 8/1993, do 23 de xuño, reguladora da administración hidráulica de Galicia
(DOG n.º 125, de 02.07.93).
Observacións:
Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro, aproba o Regulamento de
desenvolvemento do capítulo IV da citada lei.
Decreto 108/1996, do 29 de febreiro. Augas de Galicia. Regulamento. (DOG n.º 55,
de 18.03.96)
Decreto 98/1997, do 14 de marzo, polo que se modifica o Decreto 116/95, do 31 de
marzo, polo que se regula o control de biotoxinasen moluscos bivalvos e outros
organismos procedentes de pesca,marisqueo ou acuicultura. (DOG n.º 82, de
30.04.97).
Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenación
da pesca fluvial e dos sistemas acuáticos continentais. (DOG n.º 106, de 04.05.97).
Corrección de erros (DOG n.º 130, de 08.07.97).
Decreto 241/1997, do 10 de setembro, polo que se regula o procedemento para a
renovación de licenzas de caza e pesca fluvial. (DOG n.º 176, de 12.09.97).
Orde de 17 de setembro de 1998 pola que se regula o procedemento para o
outorgamento de autorizacións temporais de carácter experimental en polígonos de
viveiros de cultivos mariños. (DOG n.º 188, de 28.09.98).
Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de
desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/1993, reguladora da
Administración hidráulica, relativo ao canon de saneamento. (DOG n.º 20, de
01.02.99).Corrección de erros (DOG n.º 35, de 20.02.99).
Observacións:
Modificado polo Decreto 265/2000, do 26 de outubro. (DOG n.º 218, de
10.11.00).
Decreto 54/1999, do 18 de febreiro, polo que se regula o procedemento de revisión
das autorizacións marisqueiras en zonas marítimas e marítimo-terrestres da
Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 50, de 12-03.99).
Lei 7/1999, do 29 de decembro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de
Galicia para o ano 2000, na que se modifica a Lei 8/1993, de 23.06.93, da
Administración hidráulica. (DOG n.º 252, de 31.12.99).
Orde de 20 de xaneiro de 2000 pola que se fixan as normas xerais de pesca nas augas
continentais da Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 21, de 01.02.00).
Resolución do 12 de abril de 2000 sobre a declaración de zonas vulnerables na
Comunidade Autónoma de Galicia. (DOG n.º 74, de 14.04.00).
Decreto 265/2000, do 26 de outubro, polo que se modifica o Decreto 8/1999, do 21
de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento lexislativo do
capitulo IV da Lei 8/1993, reguladora da Administración hidráulica de Galicia, relativo
ao canon de saneamento. (DOG n.º 218, de 10.11.00).
Orde de 6 de agosto de 2001, pola que se regulan as comisións de desencoro de
augas de Galicia. (DOG n.º 158, de 16.08.01).
Lei 8/2001, do 2 de agosto, de Protección da Calidade das Augas das Rías de Galicia e
de Ordenación do Servizo Público de Depuración de Augas Residuais Urbanas.
407
(DOG n.º 161, de 21.08.01).Corrección de erros (DOG n.º 186, de 25.09.01). (BOE n.º
230, de 25.09.01).
Decreto 146/2003, do 6 de febreiro, polo que se modifica o Decreto 108/1996, do 29
de febreiro, polo que se aproba o Regulamento do organismo autónomo Aguas de
Galicia. (DOG n.º 29, de 11.02.03).Corrección de erros (DOG n.º 45, de 05.03.03).
Orde de 13 de xuño de 2003, pola que se aproba o Programa de Actuación aplicable
nas zonas vulnerables á contaminación por nitratos procedentes de fontes agrarias
en Extremadura. (DOE n.º 74, de 26.06.03).
11.8.3. Conservación da natureza, flora e fauna
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Regulamento (CEE) 348/81, do Consello, do 20 de xaneiro, relativo ao réxime común
aplicable ás importacións de produtos derivados dos cetáceos (DOCE n.º L 39, de
12.02.81).
Regulamento (CEE) 3626/82, do Consello, do 3 de decembro, relativo á aplicación
na Comunidade do Convenio sobre o comercio internacional de especies ameazadas
de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 384, de 31.12.82).
Observacións:
Afectado por Regulamento (CE) 3418/83, do 28 de novembro, relativo á
documentación requirida para aplicar na Comunidade o Convenio (DOCE n.º
L 344, de 07.12.83).
Modificado por Regulamento (CE) 1970/92, do 30 de xuño (DOCE n.º L 201,
de 20.07.92).
Regulamento (CEE) 3418/83, da Comisión, do 28 de novembro, sobre as disposicións
relativas á exposición e á utilización uniformes dos documentos requiridos para a
aplicación na Comunidade do Convenio sobre o comercio internacional de especies
ameazadas de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 344, de 07.12.83).
Regulamento (CEE) 3529/86, do Consello, do 17 de novembro, relativo á protección
dos bosques na Comunidade contra os incendios (DOCE n.º L 326, de 21.11.86).
Observacións:
Establécense determinadas modalidades de aplicación mediante Regulamento
(CEE) 525/87, do 20 de febreiro (DOCE n.º L 53, de 21.02.87).
Regulamento (CEE) 2496/89, da Comisión, do 2 de agosto, relativo á prohibición de
importar na Comunidade Marfil en bruto e elaborado, procedente do elefante
africano (DOCE n.º L 240, de 17.08.89).
Regulamento (CEE) 1970/92, da Comisión, do 30 de xuño, polo que se modifica o
Regulamento (CEE) 3626/82, do Consello, relativo á aplicación na Comunidade do
Convenio sobre o comercio internacional de especies ameazadas de fauna e flora
silvestres (DOCE n.º L 201, de 20.07.92).
Regulamento (CEE) 2158/92, do 23 de xullo, relativo á protección dos bosques
comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 217, de 31.07.92).
Observacións:
Afectado por Regulamento (CEE) 1170/93, do 13 de maio, polo que se
establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento (CEE)
2158/92 (DOCE n.º L 118, de 14.05.93).
Modificado por Regulamento (CE) 308/97, do 17 de febreiro (DOCE n.º L 51,
de 21.02.97).
Modificado por Regulamento (CE) 1485/2001, do 27 de xuño (DOCE n.º L
196, de 20.07.01).
Regulamento (CE) 746/96, da Comisión, do 24 de abril de 1996, polo que se
establecen disposicións de aplicación do Regulamento (CEE) 2078/92, do Consello
sobre métodos de produción agraria compatibles coas esixencias da protección do
medio e a conservación do espazo natural. (DOCE n.º L 102, de 25.04.96).
Observacións:
Modificado por Regulamento (CE) 435/97, do 6 de marzo. (DOCE n.º L 67,
de 07.03.97)
Decisión da Comisión 226/97/CE, do 18 de decembro, relativa aínda formulario de
información sobre un espazo proposto para a súa inclusión na Rede Natura 2000.
(DOCE n.º L 107, de 24.04.97).
Regulamento (CE) 308/97, do 17 de febreiro, polo que se modifica o Regulamento
(CEE) 2158/92 relativo á protección dos bosques comunitarios contra incendios (DOCE
n.º L 51, de 21.02.97).
Regulamento (CE) 338/97, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de
especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L
61, de 03.03.97), (Corrección de erros: DOCE n.º L 73, de 14.03.97).
409
Observacións:
Modificado por Regulamento (CE) 938/97, do 26 de maio. (DOCE n.º L 140,
de 30.05.97).
Afectado por Regulamento (CE) 939/97, do 26 de maio, polo que se
establecen disposicións de aplicación de Regulamento (CE) 338/97. (DOCE n.º
L 140, de 30.05.97).
Modificado por Regulamento (CE) 2307/97, do 18 de novembro. (DOCE n.º
325, de 27.11.97).
Modificado por Regulamento (CE) 2724/2000, do 30 de novembro de 2000
(DOCE n.º L 320, de 18.12.00).
Modificado por Regulamento (CE) 1497/2003, do 18 de agosto de 2003
(DOCE n.º L215, de 27.08.03).
Directiva da Comisión 49/97/CE, do 29 de xullo, pola que se modifica a Directiva
79/409/CEE, do Consello, relativa á conservación das aves silvestres (DOCE n.º L 223,
de 13.08.97).
Directiva 97/62/CE, do 27 de outubro, pola que se adapta ao progreso científico e
técnico a Directiva 92/43/CEE, relativa á conservación dos hábitats naturais e da fauna
e flora silvestres. (DOCE n.º L 305, de 08.11.97).
Regulamento (CE) 2307/97, do 18 de novembro, polo que se modifica o
Regulamento (CE) 338/97, relativo á protección deespecimenes da fauna e flora
silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 325, de 27.11.97).
Decisión do Consello do 12 de febreiro de 1998 sobre a aprobación en nome da
Comunidade Europea das emendas aos anexos I e II do Convenio de Bonn sobre a
conservación das especies migratorias da fauna silvestre decididas na Quinta
Conferencia das Partes noConvenio. (DOCE n.º L 46, de 17.02.98).
Directiva 97/68/CE do Parlamento Europeo e do Consello do 16 de decembro de
1997 relativa á aproximación de lexislacións dos Estados membros sobre medidas
contra a emisión de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de
combustión interna que se instalan nas máquinas móbiles non de estrada. (DOCE n.º L
59, de 27.02.98).
Decisión do Consello, do 9 de marzo de 1998 relativa á celebración, en nome da
Comunidade Europea, da Convención das Nacións Unidas de loita contra a
desertización nos países afectados por seca grave ou desertización, en particular en
África. (DOCE n.º L 83, de 19.03.98).
Decisión do Consello do 7 de outubro de 1997 relativa á firma en nome da
Comunidade do Convenio sobre protección do medio mariño do Nordés Atlántico
(98/249/CE). (DOCE n.º L 104, de 03.04.98).
Regulamento (CE) n.º 767/98 da Comisión do 7 de abril de 1998 que modifica o
Regulamento (CE) n.º 939/97 polo que se establecen disposicións de aplicación do
Regulamento (CE) n.º 338/97 do Consello relativo á protección de especies da fauna e
flora silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 109, de 08.04.98).
Regulamento (CE) n.º 1006/98 da Comisión do 14 de maio de 1998 que modifica o
Regulamento (CE) n.º 939/97 polo que se establecen disposicións de aplicación do
Regulamento (CE) n.º 338/97 do Consello relativo á protección de especies da fauna e
flora silvestres mediante o control do seu comercio. (DOCE n.º L 145, de 15.05.98).
Regulamento (CE) n.º 1460/98 da Comisión do 8 de xullo de 1998 que modifica o
Regulamento (CEE) n.º 2158/92 do Consello, relativo á protección dos bosques
comunitarios contra os incendios. (DOCE n.º L 193, de 09.07.98).
Regulamento (CE) 2214/98, da Comisión, do 15 de outubro de 1998, polo que se
modifica o Regulamento (CE) 338/97, do Consello, relativo á protección de especies
da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 279, de
16.10.98).
Regulamento (CE) 2473/98, da Comisión, do 16 de novembro de 1998, polo que se
suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de
fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 308, de 18.11.98).
Observacións:
Rectificado no DOCE n.º L 59, de 6.3.99
Decisión 98/746/CE, do Consello, do 21 de decembro de 1998, relativa á aprobación
en nome da Comunidade da modificación dos Anexos II e III do Convenio de Berna
relativo á conservación da vida silvestre e do medio natural de Europa, adoptada
durante a décimo sétima reunión do Comité Permanente do Convenio (DOCE n.º L
358, de 21.12.98).
Resolución 99/C 56/01 do Consello, do 15 de decembro de 1998, sobre unha
estratexia forestal para a Unión Europea (DOCE n.º C 56, de 26.2.99).
Rectificación ao Regulamento (CE) 2473/98 da Comisión, do 16 de novembro de
1998 polo que se suspende a introdución na Comunidade de especimenes de
determinadas especies de fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 59, de 6.3.99)
Decisión do Consello do 25 de xaneiro de 1999, pola que se aproba un programa
especifico de investigación, demostración e desenvolvemento tecnolóxicos sobre
411
"Enerxía medio e desenvolvemento sostible" (1998-2002) (1999/ 170/CE 9 (DOCE n.º L
64, DE 12.3.99)
Regulamento (CE) 250/1999, da Comisión, do 2 de febreiro de 1999, que modifica o
Regulamento (CE) 2473/98, polo que se suspende a introdución na Comunidade
de especimenes de determinadas especies de fauna e flora (DOCE n.º L 29, de 3.2.99).
Directiva 1999/22/CE, do Consello, do 29 de marzo de 1999, relativa ao mantemento
de animais salvaxes en parques zoolóxicos (DOCE n.º L 94, de 9.4.99).
Decisión 1999/257/CE, do Consello, do 29 de marzo de 1999, sobre o Acordo
relativo á Comisión internacional para a protección do Oder(DOCE n.º L 100, de
15.4.99).
Decisión do Consello do 26 de abril de 1999 sobre a firma da Comunidade Europea
do Acordo relativo ao programa internacional para a conservación dos delfíns
(1999/337/CE). (DOCE n.º L 132, 27.5.99).
Regulamento (CE) 1476/1999 da Comisión, do 6 de xullo de 1999, polo que se
modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especies da
fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 171, de
7.7.99).
Regulamento 1727/1999, da Comisión, do 28 de xullo de 1999, polo que se
establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento (CEE) n.º 2158/92
do Consello relativo á protección dos bosques comunitarios contra os incendios
(DOCE n.º L 203, de 3.8.99).
Regulamento (CE) 1968/1999 da Comisión, do 10 de setembro de 1999, polo que se
suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de
fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 244, de 16.9.99).
Comunicación 1999/C 356/01, relativa aos nomes e direccións dos órganos de xestión
e das autoridades científicas designados polos Estados membros conforme ao apartado
1 do artigo IX da Convención sobre o comercio internacional de especies ameazadas
de fauna e flora silvestres e mencionadas no apartado 1 do artigo 13 do Regulamento
(CE) 338/97 do Consello, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de
especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º C
356, de 8.12.99).
Comunicación 1999/C 356/02, relativa aos lugares de introdución e de exportación
designados polos Estados membros para o comercio con terceiros países conforme ao
apartado 3 do artigo VIII da Convención sobre o comercio internacional de especies
ameazadas de fauna e flora silvestres e mencionadas no artigo 12 do Regulamento (CE)
338/97 do Consello, do 9 de decembro de 1996, relativo á protección de especies da
fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º C 356, de
8.12.99).
Decisión 99/800/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á conclusión do
Protocolo sobre as zonas especialmente protexidas e a diversidade biolóxica no
Mediterráneo, así como á aceptación dos correspondentes anexos (Convenio de
Barcelona) (DOCE n.º L 322, de 14.12.99).
Decisión 99/801/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación das
emendas ao Protocolo revisado sobre protección do Mediterráneo contra a
contaminación de orixe terrestre (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de
14.12.99).
Decisión 99/802/CE do Consello, do 22 de outubro de 1999, relativa á aceptación
das emendas ao Convenio para a protección do Mar Mediterráneo contra a
contaminación e ao Protocolo sobre a prevención da contaminación causada por
verteduras dende buques e aeronaves (Convenio de Barcelona) (DOCE n.º L 322, de
14.12.99).
Decisión 2000/340/CE do Consello, do 8 de maio de 2000, relativa á aprobación en
nome da Comunidade do novo anexo V do Convenio sobre a protección do medio
mariño do Nordés Atlántico, relativo á protección e conservación dos ecosistemas e a
diversidade biolóxica da zona marítima e o apéndice 3 correspondente (DOCE n.º L
118, de 19.5.00).
Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289, de 16.11.00).
Regulamento (CE) 1988/2000 da Comisión, do 20 de setembro de 2000, polo que se
suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de
fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 237, de 21.9.00).
Regulamento (CE) 2494/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de
novembro de 2000, polo que se establecen medidas destinadas a promover a
conservación e a xestión sostible dos bosques tropicais e doutro tipo nos países en
desenvolvemento (DOCE n.º L 288, de 15.11.00).
Decisión 2000/706/CE do Consello, do 7 de novembro de 2000, sobre a conclusión
en nome da Comunidade do Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289,
de 16.11.00).
Convenio sobre a protección do Rin (DOCE n.º L 289, de 16.11.00).
Regulamento (CE) 2724/2000 da Comisión, do 30 de novembro de 2000, que
modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección
413
de especimenes da fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE
n.º L 320, de 18.12.00).
Regulamento (CE) 1484/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño
de 2001, polo que se modifica o Regulamento (CEE) 3528/86 do Consello relativo á
protección dos bosques na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE
n.º L 196, de 20.07.01).
Regulamento (CE) 1485/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño
de 2001, polo que se modifica o Regulamento (CEE) 2158/92 do Consello relativo á
protección dos bosques comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 196, de
20.07.01).
Regulamento (CE) 1579/2001 da Comisión, da 1 de agosto de 2001, que modifica o
Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especimenes da fauna
e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 209, de 02.08.01).
Regulamento (CE) 1808/2001 da Comisión, do 30 de agosto de 2001, polo que se
establecen disposicións de aplicación do Regulamento (CE) 338/97 do Consello
relativo á protección de especies da fauna e flora silvestres mediante o control do seu
comercio (DOCE n.º L 250, de 19.09.01).
Regulamento (CE) 2087/2001 da Comisión, do 24 de outubro de 2001, polo que se
suspende a introdución na Comunidade deespecimenes de determinadas especies de
fauna e flora silvestres (DOCE n.º L 282, de 26.10.01).
Observacións:
Derrogado polo Regulamento 349/2003/CE da Comisión, do 25 de febreiro
(DOCE n.º L 51, de 26.02.03).
Decisión 2001/765/CE da Comisión, do 18 de outubro de 2001, pola que se autoriza
aos Estados membros para permitir temporalmente a comercialización de material
forestal de reprodución que non cumpra os requisitos establecidos nas Directivas
66/404/CEE e 71/161/CEEdo Consello (DOCE n.º L 288, de 01.11.01).
Regulamento (CE) 2476/2001 da Comisión, do 17 de decembro de 2001, polo que se
modifica o Regulamento (CE) 338/97 do Consello relativo á protección de especies da
fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L 334, de
18.12.01).
Decisión 2002/11/CE da Comisión, do 28 de decembro de 2001, pola que se aproba a
lista de lugares de importancia comunitaria con respecto á, en aplicación da Directiva
92/43/CEE do Consello (DOCE n.º L 5, de 09.01.02).
Decisión 2003/322/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, sobre a aplicación das
disposicións do Regulamento 1774/2002 do rexión biogeográfica macaronésica
Parlamento Europeo e do Consello relativas á alimentación das especies de aves
necrófagas con determinados materiais da categoría 1 (DOCE n.º L117, de 13.05.03).
Regulamento 805/2002 do Parlamento Europeo e do Consello, do 15 de abril de
2002, polo que se modifica o Regulamento (CEE) n.º 2158/92 do Consello relativo á
protección dos bosques comunitarios contra os incendios (DOCE n.º L 132, de
17.05.02).
Regulamento 349/2003/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2003, polo que se
suspende a introdución na Comunidade de especimenesde determinadas especies de
fauna e flora silvestres (DOCE n.º L51, de 26.02.03).
Regulamento 1497/2003/CE da Comisión, do 18 de agosto de 2003, que modifica o
Regulamento 338/97/CE do Consello relativo á protección de especimenes da fauna e
flora silvestres mediante o control do seu comercio (DOCE n.º L215, de 27.08.03).
LEXISLACIÓN ESTATAL
Lei do 8 de xuño de 1957, de montes (BOE n.º 151, de 10.06.57)
Observacións:
Desenvolvido regulamentariamente por Decreto 485/62, do 22 de febreiro
(BOE n.º 69, de 12.03.62).
Lei 81/1968, do 5 de decembro, sobre incendios forestais (BOE n.º 294, de 07.12.68).
Observacións:
Desenvolvido regulamentariamente por Decreto 3769/1972, do 23 de
decembro (BOE de 13.02.73) (Corrección de erros en BOE de 21.03.73).
Lei 1/1970, do 4 de abril de Caza. (BOE n.º 82 de 06.04.70).
Instrumento de adhesión, do 18 de marzo de 1982, ao Tratado do Antártico de
Washington, da 1 de decembro de 1959. (BOE n.º 152, de 26.06.87).
415
Instrumento de ratificación, do 18 de marzo de 1982, do Convenio do 2 de febreiro
de 1971 sobre brañas de importancia internacional, especialmente como hábitat de
aves acuáticas. (BOE n.º 199, de 20.08.82).
Orde de 17 de xuño de 1982, pola que se aproba o Plan Básico de loita contra
incendios forestais e normas complementarias (BOE n.º 147, de 21.06.82).
Real Decreto 2994/1982, do 15 de outubro, sobre restauración do espazo natural
afectado por actividades mineiras (BOE n.º 274, de 15.11.82).
Observacións:
Desenvolvido por Orde de 20 de novembro de 1984 (BOE n.º 285, de
28.11.84).
Real Decreto 3091/1982, do 15 de outubro, sobre protección de especies ameazadas
da flora silvestre. (BOE n.º 280, de 22.11.82).
Real Decreto 1116/1984, do 9 de maio, sobre restauración do espazo natural afectado
polas explotacións de carbón a ceo aberto e o aproveitamento racional destes recursos
enerxéticos (BOE n.º 141, de 13.06.84).
Observacións:
Complementado mediante Orde de 13 de xuño de 1984, pola que se ditan
normas para a elaboración dos plans de explotación e restauración (BOE n.º
143, de 15.06.84).
Instrumento de ratificación, do 22 de xaneiro de 1985, da Convención do 23 de xuño
de 1979 sobre conservación de especies migratorias. (BOE n.º 259, de 29.10.85).
Real Decreto 1270/1985, do 25 de maio, polo que se controlan polos centros de
inspección de comercio exterior de produtos afectados pola Convención sobre o
Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora Silvestres. (BOE n.º
180, de 29.07.85).
Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos Espazos Naturais e da Flora e
Fauna Silvestres. (BOE n.º 74, de 28.03.89).
Observacións:
Modificada polas Leis 40 e 41/1997, do 5 de novembro, de reforma e pola
que se modifica a Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación de Espazos
Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de 06.11.97).
Afecta ao Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación
de Impacto Ambiental. (BOE n.º 155, de 30-6-86).
Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,
Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02).
Real Decreto 1095/1989, do 8 de setembro, polo que se declaran as especies obxecto
de caza e pesca e se establecen normas para a súa protección. (BOE n.º 218, de 12-9-
89).
Real Decreto 1118/1989, do 15 de setembro, polo que se determinan as especies
comerciables de caza e pesca e se ditan normas ao respecto. (BOE n.º 224, de
19.09.89).
Real Decreto 439/1990, do 30 de marzo, polo que se regula o Catálogo Xeral de
Especies Ameazadas. (BOE n.º 82 de 05.04.92).
Observacións:
A Orde de 29 de agosto de 1996 inclúe no catálogo a Margaritifera
Auricularia e exclúe a especie Limonium Neocastellonense (BOE n.º 214, de
07.09.96).
Orde de 18 de febreiro de 1992, para o establecemento do II Plan de Accións
Prioritarias contra incendios forestais (BOE n.º 45, de 21.02.92).
Orde 2 de abril de 1993, pola que se publica o acordo do Consello de Ministros, que
aproba a directriz básica de planificación de protección civil de emerxencia por
incendios forestais (BOE n.º 90, de 15.04.93).
Real Decreto 1852/1993, do 22 de outubro, sobre produción agrícola ecolóxica e a
súa indicación nos produtos agrarios e alimenticios. (BOE n.º 283, de 26.11.93).
Observacións:
Orde de 26 de setembro de 1996, pola que se derrogan asOrdenes do 4 de
outubro de 1989, pola que se aproba o Consello Regulador da denominación
xenérica "Agricultura ecolóxica", e do 28 de decembro de 1993, pola que se
ditan normas de desenvolvemento do Real Decreto 1852/93, do 22 de
outubro. (BOEn.º 242, de 07.10.96).
Real Decreto 2488/1994, do 23 de decembro, polo que se determinan as funcións da
Comisión Nacional de Protección da Natureza dítanse as normas que regulan o seu
funcionamento e se establecen os Comités especializados adscritos a esta. (BOE n.º 15,
de 18.01.95).
Real Decreto 51/1995, do 20 de xaneiro, polo que se establece un réxime de medidas
horizontais para fomentar métodos de produción agrarias compatibles coas esixencias
da protección e a conservación do espazo natural (BOE n.º 33, de 08.02.95).
Observacións:
Modificado por Real Decreto 207/1996, do 9 de febreiro (BOE n.º 47, de
23.02.96).
417
Real Decreto 1997/1995, do 7 de decembro. Espazos Naturais. Establece medidas para
contribuír a garantir a biodiversidade mediante a conservación dos hábitats naturais e
da flora e fauna silvestres. (BOE n.º 310 de 28.12.95). (Corrección de erros: BOE n.º
129, de 28.05.96).
Real Decreto 207/1996, do 9 de febreiro, polo que se modifica parcialmente o
Decreto 51/95, do 20 de xaneiro, polo que se establece un réxime de medidas
horizontais para fomentar métodos de produción agraria compatibles coas esixencias
de protección da natureza (BOE n.º 47, de 23.02.96).
Orde de 29 de febreiro de 1996, pola que se prorroga a vixencia do Plan Reitor de
Uso e Xestión do Parque Nacional de Doñana. (BOEn.º 54 de 02.03.96).
Convenio relativo a brañas de importancia internacional, especialmente como hábitat
de aves acuáticas feito en RAMSAR o 2 de febreiro de 1971. Designación de novas
brañas por parte de España. (BOE n.º 59, de 08.03.96).
Corrección de erros do Convenio sobre Comercio Internacional de Especies
Ameazadas da Fauna e Flora Silvestre (CITES) feito en Washington o 3 de marzo de
1973 (publicado no BOE de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991) modificacións
aos apéndices I, II e III, aprobadas na novena reunión das partes en Fort
Lauderdale(EUA de América) do 7 ao 18 de novembro de 1994 e emenda ao apéndice
III. (BOE n.º 104, de 30.04.96).
Orde de 3 de abril de 1996 para o establecemento do III Plan de Accións Prioritarias
contra Incendios Forestais (PAPIF 3). (BOE n.º 87 de 10.04.96).
Convención das Nacións Unidas de loita contra a desertización nos países afectados
por seca grave ou desertización, en particular África, feita en París o 17 de xuño de
1994. (BOE n.º 36, de 11.02.97).
Convenio relativo á conservación da vida silvestre e do medio natural en Europa,
feito en Berna o 19 de setembro de 1970 (BOE da 1 de outubro de 1986 e do 7 de
xuño e 5 de decembro de 1988). Relación de especies. (BOE n.º 121, de 21.05.97).
Real Decreto 1216/1997, do 24 de xullo, polo que se establece o currículo do ciclo
formativo de grao medio correspondente ao título de Técnico en Traballos Forestais e
de Conservación do Medio Natural. (BOE n.º 218, de 11.09.97).
Lei 40/1997, do 5 de novembro, sobre reforma da Lei 4/1989, do 27 de marzo, de
Conservación dos Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de
06.11.97).
Lei 41/1997, do 5 de novembro, pola que se modifica a Lei 4/1989, do 27 de marzo,
de Conservación de Espazos Naturais e da Flora e Fauna Silvestres. (BOE n.º 266, de
06.11.97)
Real Decreto 1739/1997, do 20 de novembro, sobre medidas de aplicación do
Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora
Silvestres (CITES), feito en Washington o 3 de marzo de 1973 e do Regulamento (CE)
338/97, do consello, do 9 de decembro, de 1996, relativo á protección de especies da
fauna e flora silvestres mediante o control do seu comercio. (BOE n.º 258, de
28.11.97).
Instrumento de Ratificación do Protocolo ao Tratado Antártico sobre Protección do
Medio e os seus Anexos, feito en Madrid o 4 de outubro de 1991 (BOE n.º 42, de
18.2.98).
Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora
Silvestre (CITES), feito en Washington, o 3 de marzo de 1973 (BOE de 20.6.86 e
10.8.91), modificacións aos apéndices I, II e III aprobadas na décima reunión da
Conferencia das Prates enHarabe (Zimbabwe), do 9 de xuño de 1997 (BOE n.º 88, de
13.4.98).
Lei 14/1998, da 1 de xuño, pola que se establece o réxime de control para a
protección dos recursos pesqueiros (BOE n.º 131, de 2.6.98).
Real Decreto 1193/1998, do 12 de xuño, polo que se modifica o Real Decreto
1997/1995, do 7 de decembro, polo que se establecen mediadas para contribuír a
garantir a biodiversidade mediante a conservación dos hábitats naturais e da flora ou
fauna silvestres. (BOE n.º 151, de 25.6.98).
Orde de 9 de xullo de 1998, pola que se inclúen determinadas especies no Catálogo
Nacional de Especies Ameazadas e cambian de categoría outras especies que xa están
incluídas neste (BOE n.º 172, de 20.7.98) Corrección de erros (BOE n.º 191, de
11.8.98).
Real Decreto 1760/1998, do 31 de xullo, polo que se determina a composición e
funcionamento do Consello da Rede de Parques Nacionais, das Comisións Mixtas de
Xestión dos devanditos Parques e dos seus Padroados (BOE n.º 209, de 1.9.98).
Lei 3/1999, do 11 de xaneiro, pola que crea o Parque Nacional de Serra Nevada
(BOE n.º 11, de 13.1.99).
Real Decreto 940/1999, do 4 de xuño, polo que se aproba o Regulamento sobre a
determinación e concesión de subvencións públicas estatais nas áreas de influencia
419
socioeconómica dos Parques Nacionais (BOE n.º 145, de 18.6.99, páxinas: [23390]
[23391] [23392] [23393] [23394].
Orde de 9 de xuño de 1999 pola que se inclúen no Catálogo Nacional de Especies
Ameazadas determinadas especies de cetáceos, de invertebrados mariños e de flora e
pola que outras especies se exclúen ou cambian de categoría (BOE n.º 148, de 22.6.99,
páxinas: [23921] [23922].
Resolución do 12 de xullo de 1999, da Secretaría Xeral Técnica, relativa aos apéndices
I e II da Convención sobre a conservación das especies migratorias de animais
silvestres, feita en Bonn o 23 de xuño de 1979 (publicado no «Boletín Oficial do
Estado» do 29 de outubro e 11 de decembro de 1985), na súa forma emendada pola
Conferencia das partes en 1994 (BOE n.º 174, de 22.7.99, páxinas: [27333] [27334]
[27335] [27336]).
Instrumento de Ratificación do Protocolo sobre as zonas especialmente protexidas e a
diversidade biolóxica no Mediterráneo e anexos, adoptado en Barcelona o 10 de xuño
de 1995 e enMontecarlo o 24 de novembro de 1996, respectivamente (BOE n.º 302,
de 18.12.99, páxinas: [44534] [44535] [44536] [44537] [44538] [44539] [44540]
[44541] [44542] [44543] [44544] [44545]).
Resolución do 14 de outubro de 1999, da Secretaria Xeral de Medio, pola que se
publica o Acordo polo que se amplían os límites do Parque Nacional do Teide por
incorporación de terreos lindantes a este (BOE n.º 310, de 28.12.99, páxinas: [45768]
[45769] [45770]). Corrección de erros (BOE n.º 238, de 4.10.00).
Real Decreto 1803/1999, do 26 de novembro, polo que se aproba o Plan Director da
Rede de Parques Nacionais (BOE n.º 297, de 13.12.99, páxinas: [42932] [42933]
[42934] [42935] [42936] [42937] [42938] [42939] [42940] [42941] [42942]
[42943]).- Corrección de erratas (BOE n.º 13, de 15.1.2000).
Orde de 21 de xaneiro de 2000 pola que se establece un réxime de colaboración
entre o Ministerio de Medio e o Ministerio de Defensa en materia de conservación,
restauración e mellora do medio e os recursos naturais (BOE n.º 24, de 28.1.00).
. Real Decreto 203/2000, do 11 de febreiro, polo que crea o Consello Nacional de
Bosques (BOE n.º 43, de 19.2.00).
Resolución do 23 de febreiro de 2000, da Secretaría Xeral Técnica do Ministerio de
Asuntos Exteriores, relativa aos apéndices I e II da Convención sobre a Conservación
das Especies Migratorias de Animais Silvestres, feita en Bonn o 23 de xuño de 1979
(publicada no "Boletín Oficial do Estado" de 29 de outubro e 11 de decembro de 1985)
na súa forma emendada pola Conferencia das Partes en 1985, 1988, 1991, 1994, 1997 e
1999 (BOE n.º 60, de 10.3.00).
Orde de 10 de marzo de 2000 pola que se inclúen no Catálogo Nacional de Especies
Ameazadas determinadas especies, subespecies e poboacións de flora e fauna e
cambian de categoría e exclúense outras especies xa incluídas neste (BOE n.º 72, de
24.3.00). Corrección de erros (BOE n.º 96, de 21.4.00).
Decisións adoptadas polas partes do Convenio para a Protección do medio Mariño
do Atlántico do Nordés (OSPAR), feito en Sintra(Portugal) o 24 de xullo de 1998
(BOE n.º 138, de 9.6.00).
Decisións adoptadas polas Partes do Convenio para a Protección do Medio Mariño
do Atlántico do Nordés (OSPAR), feito en Copenhaguen o 30 de xuño de 2000
(BOE n.º 304, de 20.12.00).
Instrumento de aceptación por parte de España do anexo V e apéndice 3 do
Convenio para a protección do medio mariño do Atlántico Nordés (feito en París o 22
de setembro de 1992, publicado no "Boletín Oficial do Estado" número 150, do 24 de
xuño de 1998), adoptado en Sintra (Portugal) o 23 de xullo de 1998 (BOEn.º 45, de
21.02.01).
Emendas ao anexo do Convenio Internacional para a regulación da pesca da balea,
adoptada na 49.a reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada en Mónaco
do 20 ao 24 de outubro de 1997; a 50.a reunión da Comisión Baleeira Internacional,
celebrada en Muscat (Omán), do 16 ao 20 de maio de 1998; a 51.a reunión da
Comisión Baleeira Internacional, celebrada en St. George's(Granada), do 24 ao 28 de
maio de 1999; a 52.a reunión da Comisión Baleeira Internacional, celebrada
en Adelaida (Australia), do 3 ao 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 71, de 23.03.01).
Corrección de erratas (BOE n.º 83, de 06.04.01).
Resolución do 25 de abril de 2001, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza,
pola que se constitúe a Mesa de Contratación deste centro directivo e se establece a
súa composición (BOE n.º 118, de 17.05.01).
Orde de 28 de maio de 2001 pola que se inclúe no Catálogo Nacional de Especies
Ameazadas a subespecie Urogallo pirenaico e se reclasifica, dentro deste, a especie
Picanzo pequeno (BOE n.º 134, de 05.06.01).
Real Decreto 581/2001, da 1 de xuño, polo que en determinadas zonas húmidas se
prohibe a tenza e o uso de municións que conteñan chumbo para o exercicio da caza e
o tiro deportivo (BOEn.º 143, de 15.06.01).
421
Instrumento de Ratificación do Acordo sobre a Conservación dos Cetáceos do Mar
Negro, o Mar Mediterráneo e a Zona Atlántica Contigua, feito en Mónaco o 24 de
novembro de 1996 (BOE n.º 150, de 23.06.01).
Protocolos de 1992, que emendan o Convenio Internacional sobre responsabilidade
civil nacida de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1969, e o Convenio
internacional sobre a constitución dun Fondo Internacional de indemnización de
danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1971 (publicados no "Boletín
Oficial do Estado" número 225, do 20 de setembro de 1995, e número 244, do 11 de
outubro de 1997, respectivamente). Declaración efectuada o día 27 de setembro de
2000 por España, Francia e Italia, feita de conformidade co previsto no artigo 3.a).ii)
do Protocolo de 1992, que emenda o Convenio internacional sobre responsabilidade
civil, nacida de danos debidos a contaminación por hidrocarburos, 1969, e no
artigo 4.a).ii) do Protocolo de 1992, que emenda o Convenio internacional sobre a
constitución dun Fondo Internacional de indemnización de danos debidos a
contaminación por hidrocarburos, 1971 (BOE n.º 150, de 23.06.01).
Orde de 12 de xullo de 2001 pola que crea o Comité Científico especializado de
Parques Nacionais (BOE n.º 173, de 20.07.01).
Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora
Silvestres (CITES), feito en Washington o 3 de marzo de 1973 (publicado no "Boletín
Oficial do Estado" de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991), modificacións aos
apéndices I, II e III aprobadas na undécima reunión da Conferencia das Partes,
celebrada en Gigiri (Kenya), o 20 de abril de 2000 (BOE n.º 179, de 27.07.01).
Real Decreto 942/2001, do 3 de agosto, polo que se establece o programa de
seguimento e verificación do atún capturado na Área do Acordo relativo ao Programa
Internacional para a Conservación dos Delfíns (APICD) (BOE n.º 188, de 07.08.01).
Real Decreto 941/2001, do 3 de agosto, polo que se establece o réxime de protección
dos recursos pesqueiros do Parque Nacional Marítimo-Terrestre do Arquipélago de
Cabreira (BOE n.º 214, de 06.09.01).
Anexo V (de aplicación rexional para Europa Central e Oriental) da Convención das
Nacións Unidas de loita contra a desertización nos países afectados pola seca grave ou
desertización en particular en África (feita en París o 17 de xuño de 1994 e publicada
no "Boletín Oficial do Estado" número 36, do 11 de febreiro de 1997), feito enBonn o
22 de decembro de 2000 (BOE n.º 258, de 26.10.01, páxinas: [39249] [39250 y
39251]).
Instrumento de Ratificación do Acordo sobre a conservación das Aves Acuáticas
Migratorias Afroeuroasiáticas, feito Na haia o 15 de agosto de 1996 (BOE n.º 296, de
11.12.01).
Real Decreto 384/2002, do 26 de abril, polo que se aproba o Plan Reitor de uso e
xestión do Parque Nacional dos Picos de Europa (BOE n.º 119, de 18.05.02).
Lei 15/2002, da 1 de xullo, pola que se declara o Parque Nacional marítimo-terrestre
das Illas Atlánticas de Galicia (BOE n.º 157, de 02.07.02)
Observacións:
Modificada pola Lei 53/2002, do 30 de decembro, de Medidas Fiscais,
Administrativas e da Orde Social (BOE n.º 313, de 31.12.02). - Modifícase o
apartado 2, do Anexo –
Instrumento de aprobación por parte de España do anexo V do Protocolo ao
Tratado Antártico sobre Protección do Medio (Protección e Xestión de Zonas),
feito en Bonn o 18 de outubro de 1991 (BOE n.º 248, de 16.10.02).
Real Decreto 1098/2002, do 25 de outubro, polo que se regula a alimentación de
aves rapaces necrófagas con determinados animais mortos e os seus produtos (BOE n.º
262, de 01.11.02).
Orde MAM/2734/2002, do 21 de outubro, pola que se inclúen determinadas
especies, subespecies e poboacións no Catálogo Nacional de Especies Ameazadas e
cambian de categoría e se exclúen outras incluídas neste (BOE n.º 265, de 05.11.02).
Resolución do 17 de outubro de 2002, da Dirección Xeral de Conservación da
Natureza, pola que se dispón a publicación do Acordo de Consello de Ministros do 27
de setembro de 2002, polo que se autoriza a inclusión na lista do Convenio
de Ramsar, do 2 de febreiro de 1971, relativo a brañas de importancia internacional
especialmente como hábitat de aves acuáticas, das seguintes zonas húmidas
españolas: Txingudi, Salburua, colas do Encoro de Ullibarri, lago de Caicedo-Yuso e
salinas de Añana, salgal de Jandía, lagoa deLa Nava de Fuentes e baía de Cádiz, e a
ampliación das lagoas deLaguardia (BOE n.º 278, de 20.11.02).
Lei 43/2002, do 20 de novembro, de sanidade vexetal (BOE n.º 279, de 21.11.02).
Orde APA/781/2003, do 21 de marzo, pola que se establecen a zonificación da
reserva mariña das illas Columbretes e os usos permitidos en cada zona (BOE n.º 82,
de 05.04.03).
Lei 8/2003, do 24 de abril, de sanidade animal (BOE n.º 99, de 25.04.03).
Convenio sobre Comercio Internacional de Especies Ameazadas da Fauna e Flora
Silvestres (CITES), Washington 3 de marzo de 1973 (publicado no "Boletín Oficial do
423
Estado" de 30 de xullo de 1986 e 10 de agosto de 1991), modificacións aos Apéndices I
e II, aprobadas na 12.a reunión da Conferencia das Partes celebrada en Santiago de
Chile, o 15 de novembro de 2002 (BOE n.º 111, de 09.05.03).
Orde MAM/1653/2003, do 10 de xuño, pola que se inclúe ao cangrexo de río no
Catálogo Nacional de especies ameazadas e se reclasifica e exclúe do devandito
Catálogo, respectivamente, ao miñato real das Illas Baleares e á cobra viperina destas
mesmas illas (BOE n.º 149, de 23.06.03, páxina: 24098).
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Decreto 82/1989, do 11 de maio, polo que se regula a figura do Espazo Natural en
réxime de protección xeral (DOG n.º 104, de 01.06.89)
Lei 7/1992, do 24 de xullo, de Pesca Fluvial (DOG n.º 151, de 05.08.92 e n.º 176, de
09.09.92).
Lei 6/1993, do 11 de maio, de pesca de Galicia (DOG n.º 101, de 31.05.93).
Decreto 130/1997, do 14 de maio, polo que se aproba o Regulamento de ordenación
da pesca fluvial e dos ecosistemas acuáticos continentais. (DOG n.º 106, de 04.06.97).
(Corrección de erros DOG n.º 130, de 08.07.97)
Decreto 155/1997, do 5 de xuño, polo que se declara o parque natural
do Invernadeiro (DOG n.º 123, de 27.06.97).
Lei 4/1997, do 25 de xuño, de caza de Galicia. (DOG n.º 133, de 11.07.97).
Decreto 218/1997, do 30 de xullo, polo que se declara o Parque Natural de Fragas de
Eume. (DOG n.º 153, de 11.08.97).
Decreto 241/1997, do 10 de setembro, polo que se regula o procedemento para a
renovación de licenzas de caza e pesca fluvial. (DOG n.º 176, de 12.09.97).
Decreto 293/1997, do 1 de outubro, polo que se aproba o Regulamento da escala de
axentes forestais. (DOG n.º 203, de 21.10.97).
Resolución do 12 de decembro de 1997 sobre medidas para a prevención de incendios
forestais durante o ano 1998. (DOG n.º 1, de 02.01.98).
Orde de 14 de xaneiro de 1998 pola que se fixan os períodos de pesca e normas
relacionadas con ela nas augas continentais da Comunidade Autónoma de Galicia
durante a tempada de 1998. (DOGn.º 22, de 03.02.98).
Decreto 51/1998, do 30 de xaneiro, polo que se modifica o Decreto 426/93, do 17 de
decembro, polo que se refunde a normativa vixente de desenvolvemento de
determinados preceptos da Lei 6/91, do 15 de maio, de infraccións en materia de
protección de recursos marítimo-pesqueiros. (DOG n.º 36, de 23.02.98).
Decreto 155/1998, do 28 de maio, polo que se aproba o plan reitor de uso e xestión
do parque natural Baixa Limia-Serra do Xurés.(DOG n.º 107, de 05.06.98).
Decreto 156/1998, do 28 de maio, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos
Recursos naturais do Parque Natural das "Illas Cies" (DOG n.º 107, de 05.06.98).
Decreto 165/1999, do 20 de maio, polo que se declara definitivamente o encoro
de Abegondo-Cecebre espazo natural en réxime de protección xeral. (DOG n.º 106, de
04.06.99).
Decreto 166/1999, do 27 de maio, polo que se aproba o Plan Reitor de Uso e Xestión
do Parque Natural de "O Invernadeiro". (DOG n.º 109, de 04.06.99).
Decreto 274/1999, do 21 de outubro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos
Recursos Naturais das Illas Atlánticas. (DOG n.º 209, de 28.10.99).
Orde de 28 de outubro de 1999 pola que se declaran provisionalmente as zonas
propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natura 2000, como espazos naturais
en réxime de protección xeral. (DOG n.º 216, de 09.11.99). (Corrección de
errosDOG n.º 242, de 17.12.99).
Decreto 101/2000, do 31 de marzo, polo que se declara monumento natural a Costa
de Dexo. (DOG n.º 89, de 10.05.00).
Decreto 219/2000, do 21 de xullo, polo que se declara definitivamente
a Lagoa do Rei espazo natural en réxime de protección xeral. (DOG n.º 187, de
26.09.00).
Resolución do 3 de outubro do 2000 pola que se publica a Estratexia Galega de
Educación ambiental. (DOG n.º 205, de 23.10.00).
Decreto 32/2001, do 25 de xaneiro, polo que se crea o Rexistro Xeral de Entidades e
Centros de Educación Ambiental de Galicia e se regulan as condicións de inscrición.
(DOG n.º 32, de 14.02.01).
Resolución do 23 de xaneiro de 2001, da Dirección Xeral de Montes e Medio
Natural, sobre medidas para a prevención de incendios forestais durante o ano 2001.
(DOG n.º 36, de 20.02.01).
Orde de 26 de marzo de 2001 pola que se derroga a do 3 de agosto de 1994, pola
que se regula a comercialización de materiais forestais de reprodución en Galicia.
(DOG n.º 69, de 06.04.01).
Orde de 28 de marzo de 2001 pola que se aproba a Carta Galega de Calidad dos
centros de educación ambiental. (DOG n.º 70, de 09.04.01).
425
Decreto 78/2001, do 22 de marzo, polo que crea o Observatorio Galego de
Educación Ambiental. (DOG n.º 76, de 19.04.01).
Orde de 28 de maio de 2001 de fomento da selvicultura e da ordenación de montes
arborados. (DOG n.º 110, de 07.06.01).
Orde de 7 de xuño de 2001 pola que se declaran provisionalmente as zonas
propostas para a súa inclusión na Rede europea Natura2000, como espazos naturais
en réxime de protección xeral. (DOGn.º 118, de 19.06.01).
Lei 9/2001, do 21 de agosto, de Conservación da Natureza (BOEn.º 230, de
25.09.01).
Decreto 274/2001, do 27 de setembro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos
Recursos Naturais do Parque Natural do MonteAloia. (DOG n.º 205, de 23.10.01).
Decreto 284/2001, do 11 de outubro, polo que se aproba o Regulamento de caza de
Galicia. (DOG n.º 214, de 6.11.01).
Decreto 77/2002, do 28 de febreiro, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos
Recursos Naturais da Serra da Enciña dá Lastra. (DOG n.º 55, de 18.03.02).
Decreto 88/2002, do 7 de marzo, polo que se aproba o Plan de Ordenación dos
Recursos Naturais do Espazo Natural da Isla de Cortegada e o seu ámbito. (DOG n.º
62, de 01.04.02).
Decreto 157/2002, do 4 de abril, polo que se declara o parque natural
da Serra dá Enciña dá Lastra. (DOG n.º 85, de 03.05.02).
Orde de 13 de xuño de 2002 pola que se prorroga a declaración provisional das
seguintes zonas propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natural 2000, como
espazos naturais en réxime de protección xeral. (DOG n.º 116, de 18.06.02).
Orde de 17 de outubro de 2002 pola que ese inicia o procedemento de elaboración
do plan de ordenación de recursos naturais do complexo Ons-O Grove. (DOG n.º
206, de 24.10.02).
Resolución do 11 de febreiro de 2003, da Dirección Xeral de Montes e Industrias
Forestais, sobre medidas para a prevención de incendios forestais durante o ano 2003.
(DOG n.º 39, de 25.02.03).
Orde de 9 de xuño de 2003 pola que se declaran provisionalmente as zonas
propostas para a súa inclusión na Rede Europea Natura2000, como espazos naturais
en réxime de protección xeral. (DOGn.º 115, de 16.06.03).Corrección de
erros DOG n.º 128, de 03.07.03.
11.8.4. O impacto ambiental
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Directiva 85/337/CEE, do 27 de xuño, relativa á avaliación das repercusións de
determinados proxectos públicos e privados sobre o medio.
Directiva 97/11/CE, do 3 de marzo, pola que se modifica a Directiva 85/337/CEE,
relativa á avaliación das repercusións de determinados proxectos públicos e privados
sobre o medio. (DOCE n.º L 73, de 14.03.97).
Observacións:
Trasposta na Lei 6/2001, do 8 de maio (BOE n.º 111, de 09.05.01).
Directiva 2001/42/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xuño de 2001,
relativa á avaliación dos efectos de determinados plans e programas no medio (DOCE
n.º L 197, de 21.07.01).
Directiva 2004/35/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 21 de abril de 2004,
sobre responsabilidade ambiental en relación coa prevención e reparación de danos
ambientais (DOUE n.º L143, de 30.04.04).
LEXISLACIÓN ESTATAL
Real Decreto 2994/1982, do 15 de outubro, sobre restauración do espazo natural
afectado por actividades mineiras (BOE n.º 274, de 15.11.82).
Observacións:
Desenvolvido por Orde de 20 de novembro de 1984 (BOE n.º 285, de
28.11.84).
Real Decreto 1116/1984, do 9 de maio, sobre restauración do espazo natural afectado
polas explotacións de carbón a ceo aberto e o aproveitamento racional destes recursos
enerxéticos (BOE n.º 141, de 13.06.84).
Observacións:
427
Complementado mediante Orde de 13 de xuño de 1984, pola que se ditan
normas para a elaboración dos plans de explotación e restauración (BOE n.º
143, de 15.06.84).
Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de Impacto
Ambiental. (BOE n.º 155, de 30.06.86).
Observacións:
Traspón a Directiva Comunitaria 85/377/CEE, do 27 de xuño de 1985.
Modificado por:
Lei 4/1989, do 27 de marzo, de Conservación dos Espazos Naturais e da Flora
e Fauna Silvestres. (BOE n.º 74, de 28.3.89);
Lei 25/1988, do 29 de xullo, de Carreteras. (BOE n.º 182, de 30.07.88) e o seu
Regulamento de desenvolvemento aprobado polo Real Decreto 1818/1994, do
2 de setembro (BOE n.º 228, de 23.09.94); Lei 54/1997, do 27 de novembro,
de regulación do sector eléctrico -disposición adicional duodécima- (BOE n.º
285, de 28.11.97);
Lei 27/1992, do 4 de novembro, de Portos do Estado e da Mariña Mercante -
artigo 21.2- (BOE n.º 283, de 25.11.92).
Lei 6/2001, do 8 de maio (BOE n.º 111, de 09.05.01).
Real Decreto 1131/1988, do 30 de setembro, polo que se aproba o Regulamento para
a execución do Real Decreto Lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de
Impacto Ambiental. (BOE n.º 239, de 05.10.88).
Real Decreto-Lei 9/2000, do 6 de outubro, de modificación do Real Decreto
lexislativo 1302/1986, do 28 de xuño, de Avaliación de Impacto Ambiental (BOE n.º
241, de 07.10.00).
Instrumento de Ratificación do Convenio sobre avaliación do impacto no medio nun
contexto transfronteirizo, feito en Espoo(Finlandia) o 25 de febreiro de 1991. (BOE n.º
261, de 31.10.97).
Lei 6/2001, do 8 de maio, de modificación do Real Decreto lexislativo 1302/1986, do
28 de xuño, de avaliación de impacto ambiental (BOE n.º 111, de 09.05.01).
Observacións:
Modifica o Real Decreto lexislativo 1302/1986.
Traspón a Directiva 97/11/CE.
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Decreto 442/1990, do 13 de setembro, de Impacto Ambiental (DOGn.º 188, de
25.09.90)
Decreto 327/1991, do 4 de outubro, sometemento a declaración de efectos
ambientais de proxectos (DOG n.º 199, de 15.10.91)
Lei 1/1995, do 2 de xaneiro, de protección ambiental de Galicia (DOG n.º 29, de
10.02.95, (Corrección de erros DOG n.º 72, de 12.04.95).
Lei 2/1995, do 31 de marzo, pola que se dá nova redacción á disposición derrogatoria
única da Lei 1/1995, de Protección Ambiental de Galicia (DOGA n.º 72, 12/4/95).
11.8.5. Auditorías e sistemas de xestión ambiental
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Regulamento (CEE) n.º 1210/90 do Consello, do 7 de maio de 1990, polo que crea a
Axencia Europea de Medio e a rede europea de información e de observación sobre o
medio.
Regulamento (CEE) 880/1992 do Consello, do 23 de marzo de 1992, relativo a un
sistema comunitario de concesión de etiqueta ecolóxica. (DOCE n.º L 99, de 11 4.92)
Observacións:
Afectado por Decisión da Comisión, do 15 de setembro de 1993, relativa a un
contrato tipo sobre as condicións de utilización da Etiqueta Ecolóxica Comunitaria
(DOCE n.º 243, de 29.9.93).
Regulamento (CEE) 1973/92 do Consello do 21 de maio de 1992, polo que se crea un
instrumento financeiro para o medio (LIFE). (DOCE n.º L 206, de 22.7.92).
Regulamento (CEE) 1836/93 do Consello, do 29 de xuño de 1993, polo que se
permite que as empresas do sector industrial se adhiran con carácter voluntario a un
sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais. (DOCE n.º L 168, de 10.7.93).
Observacións: Afectado por:
429
Decisión 264/97/CE, do 16 de abril, sobre recoñecemento de procedementos
de certificación de conformidade co art.º 12 do regulamento. (DOCE 22.4.9 7).
Decisión 265/97, do 16 de abril, sobre recoñecemento da norma
internacional ISO 14001: 1996 e da norma europea EN 14001: 1996 que
establecen especificacións para sistemas de xestión ambiental de conformidade
co art.º 12 do regulamento. (DOCE 22.4.9 7).
Regulamento (CE) 1404/96 do Consello, do 15 de xullo de 1996, que modifica o
Regulamento (CEE) 1973/92 polo que crea un instrumento financeiro para o medio
(LIFE). (DOCE n.º L 181, de 20.7.96).
Decisión do Consello do 6 de decembro de 1996, relativa á aprobación das directrices
para os programas indicativos relativos ás medidas financeiras e técnicas de
acompañamento das reformas das estruturas económicas e sociais no marco da
colaboración euromediterránea (MEDO). (DOCE n.º L 325, de 14.12.96).
. Decisión do 16 de abril, sobre recoñecemento de procedementos de certificación de
conformidade co art.º 12 do Regulamento n.º 1836/93, do 29 de xuño de 1993, polo
que se permite que as empresas do sector industrial de adhiran, con carácter
voluntario, a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS). (DOCE
n.º L 104, de 224.97).
Decisión da Comisión do 16 de abril, sobre recoñecemento da norma
internacional ISO 14001: 1996 que establecen especificacións para sistemas de xestión
ambiental de conformidade co art.º 12 do Regulamento (CEE) 1836/93, do 29 de
xuño, polo que se permite que as empresas do sector industrial de adhiran, con
carácter voluntario, a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais
(EMAS). (DOCE n.º L 104, de 22.4.97).
Decisión 150/97/CE, do 24 de febreiro, relativa á creación dun foro consultivo
europeo en materia de medio e desenvolvemento sostible. (DOCE n.º L 58, de
27.2.97).
Observacións:
Derrogada pola Decisión 2001/704/CE (DOCE n.º L 258, de 27.09.01).
Decisión da Comisión do 7 de Xaneiro de 1998 pola que se establecen os criterios
ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos produtos de
papel tisú. (DOCE n.º L 19, de24.01.98).modifica a Directiva 93/38/CEE do Consello
sobre coordinación dos procedementos de adxudicación de contratos nos sectores da
auga, da enerxía, dos transportes e das telecomunicacións. (DOCE n.º L 101, de
01.04.98)
Decisión 1999/10/CE, da Comisión, do 18 de decembro de 1998, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás
pinturas e vernices (DOCE n.º L 5, de 9.1.99).
Decisión 99/178/CE da Comisión, do 17 de febreiro de 1999, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
produtos téxtiles [notificada co número C (1999) 339] (DOCE n.º L 57, de 5.3.99).
Decisión 99/179/CE da Comisión, do 17 de febreiro de 1999, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao calzado
[notificada co número C (1999) 340] (DOCE n.º L 57, de 5.3.99).
Decisión 1999/205/CE, da Comisión, do 26 de febreiro de 1999, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria
aos ordenadores
Regulamento (CE) 933/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999, que modifica o
Regulamento (CEE) 1210/90 por que se crea a Axencia Europea do Medio e a rede
europea de información e de observación sobre o medio (DOCE n.º L 117, de 5.5.99).
Regulamento (CE) 1260/1999, do Consello, do 21 de xuño de 1999, polo que se
establecen disposicións xerais sobre os Fondos Estruturais (DOCE n.º L 161, de
26.6.99).
Regulamento (CE) 1264/1999, do Consello, do 21 de xuño de 1-999, que modifica o
Regulamento (CE) 1164/94 polo que crea o Fondo de Cohesión. (DOCE n.º L 161, de
26.06.99).
Decisión 1999/427/CE da Comisión, do 28 de maio de 1999, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
deterxentes para lavalouza [notificada co número C (1999) 1377] (DOCE n.º L 167, de
2.7.99).
Decisión 1999/476/CE, da Comisión, do 10 de xuño de 1999, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
deterxentes para roupa [notificada co número C (1999) 1522] (DOCE n.º L 186, de
20.7.99).
Decisión 1999/554/CE da Comisión, do 19 de xullo de 1999, pola que se establecen os
criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao papel para
copias [notificada co número C (1999) 2144] (DOCE n.º L 210, de 10.8.99).
Decisión 1999/568/CE da Comisión, do 27 de xullo de 1999, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lámpadas
eléctricas [notificada co número C (1999) 2439] (DOCE n.º L 216, de 14.8.99).
431
Comunicación 1 999/C 273/01 da Comisión pola que se aproba a lista de verificadores
ambientais acreditados para o sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais
[Regulamento (CEE) 1836/93 do Consello] (DOCE n.º C 273, de 25.9.99).
Observacións:
Rectificación 1999/C 327/08 a esta Lista (DOCE n.º c 327, de 16 11.99).
Comunicación 1999/C 273/02 da Comisión, pola que se aproba a lista de centros
rexistrados no sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais [Regulamento
(CEE) 1836/93 do consello] (DOCE n.º C 273, de 25.9.99)
Observacións:
Rectificación 1999/C 327/09 a esta Lista (DOCE n.º C 327, de 16.11.99).
Resolución 1999/C 3 04/07 do Comité Consultivo do EEE sobre política de medio:
problemas e prioridades (DOCE n.º c 304, de 21.10.99)
Decisión 1999/698/CE, da Comisión, do 13 de outubro de 1999, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria
aos ordenadores portátiles (DOCE n.º L 276, de 27.10.99).
Regulamento (CE) 49/2000 da Comisión, do 10 de xaneiro de 2000, polo que se
modifica o Regulamento (CE) 1139/98 do Consello relativo á indicación obrigatoria,
na etiquetaxe de determinados produtos alimenticios fabricados a partir de organismos
modificados xeneticamente, de información distinta da prevista na Directiva
79/112/CEE (DOCE n.º L 6. de 11.1.00).
Observacións:
Rectificación deste Regulamento (DOCE n.º 54. de 26.2.00).
Regulamento (CE) 50/2000 da Comisión, do 10 de xaneiro de 2000, relativo á
etiquetaxe dos produtos alimenticios e ingredientes alimentarios que conteñen aditivos
e aromas modificados xeneticamente ou producidos a partir de organismos
modificados xeneticamente ( DOCE n.º 6, de 11.1.00)
Decisión 2000/40/CE da Comisión, do 16 de decembro de 1999, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria
aos frigoríficos (PPCE n.º 13. de 19.1.00).
Decisión 2000/45/CE da Comisión, do 17 de decembro de 1999, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás
lavadoras (DOCE n.º 16. de 21.1.00).
Decisión 2000/413/CE da Comisión, do 15 de xuño de 2000, que modifica a Decisión
98/94/CE pola que se establecen os criterios para a concesión da etiqueta ecolóxica
comunitaria aos produtos de papel tisú (DOCE 28.6.00).
Regulamento (CE) 1655/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de xullo
de 2000 relativo ao instrumento financeiro para o medio (LIFE) (DOCE n.º L 192. de
28.7.00).
Regulamento (CE) 1980/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de xullo
de 2000, relativo a un sistema comunitario revisado de concesión de etiqueta
ecolóxica (DOCE n L 237. dc21.9.00)
Decisión 2000/608/CE da Comisión, do 27 de setembro de 2000, referente ás notas
de orientación para a avaliación do risco descrita no anexo III da Directiva
90/219/CEE relativa á utilización confinada de microorganismos modificados
xeneticamente (DOCE n.º L 258. de 12.10.00)
Regulamento (CE) 2493/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de
novembro de 2000, polo que se establecen medidas destinadas a promover a plena
integración da dimensión ambiental no proceso de desenvolvemento dos países en
desenvolvemento (DOCE n.º L 288, de 15.11.00).
Decisión 2000/728/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se
establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta ecolóxica (DOCE n.º L 293, de
22.11.00).
Observacións:
Modificada pola Decisión 2003/393/CE da Comisión, do 22 de maio (DOCE
n.º L 135, de 03.06.03).
Decisión 2000/729/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, relativa a un
contrato tipo sobre as condicións de utilización da etiqueta ecolóxica comunitaria
(DOCE n.º L 293, de 22.11.00).
. Decisión 2000/730/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se crea
o Comité de etiqueta ecolóxica da Unión Europea e o regulamento interno deste
(DOCE n.º L 293, de 22.11.00).
Decisión 2000/731/CE da Comisión, do 10 de novembro de 2000, pola que se
establece o regulamento interno do Foro de consulta do sistema revisado de concesión
da etiqueta ecolóxica (DOCE n.º L 293, de 22.11.00).
. Decisión 2001/157/CE da Comisión, do 12 de febreiro de 2001, que modifica a
Decisión 98/488/CE pola que se establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da
etiqueta ecolóxica comunitaria ás emendas do chan (DOCE n.º L57, de 27.02.01).
Decisión 2001/204/CE do Consello, do 8 de marzo de 2001, pola que se completa a
Directiva 90/219/CEE con respecto aos criterios polos que se establece a inocuidade
433
dos microorganismos modificados xeneticamente para a saúde humana e o medio
(DOCE n.º L 73, de 15.03.01)
Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de marzo de
2001, sobre a liberación intencional no medio de organismos modificados
xeneticamente e pola que se derroga a Directiva 90/220/CEE do Consello (DOCE n.º L
106, de 17.04.01). Declaración da Comisión.
Observacións:
Decisión 2002/623/CE da Comisión, do 24 de xullo de 2002, pola que se
establecen unhas notas de orientación complementarias ao anexo II da
Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello sobre a liberación
intencional no medio de organismos modificados xeneticamente e pola que se
derroga a Directiva 90/220/CEE do Consello (DOCE n.º 200, de 30.07.02)
Decisión 2002/812/CE do Consello, do 3 de outubro de 2002, pola que se
establece, de conformidade coa Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo
e do Consello, o modelo de resumo da notificación da posta no mercado de
organismos modificados xeneticamente como produto ou compoñente de
produtos (DOCE n.º L280/37 de 28.10.02).
Regulamento (CE) 761/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de marzo
de 2001, polo que se permite que as organizacións se adhiran con carácter voluntario a
un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS) (DOCE n.º L 114, de
24.04.01).
Recomendación 2001/331/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de abril de
2001, sobre criterios mínimos das inspeccións ambientais nos Estados membros (DOCE
n.º L 118, de 27.04.01).
Recomendación da Comisión do 30 de maio de 2001 relativa ao recoñecemento, a
mediación e a publicación das cuestións ambientais nas contas anuais e os informes
anuais das empresas (DOCE n.º L 156, de 13.06.01).
Decisión 2001/397/CE da Comisión, do 7 de maio de 2001, que modifica a Decisión
98/483/CE pola que se establecen os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta
ecolóxica comunitaria ás lavalouzas (DOCE n.º L 139, de 23.05.01).
. Decisión 2001/607/CE da Comisión, do 19 de xullo de 2001, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
deterxentes lavalouzas a man (DOCE n.º L 214, de 08.08.01).
Decisión 2001/608/CE da Comisión, do 19 de xullo de 2001, pola que se prorroga o
período de vixencia da Decisión 1999/10/CE pola que se establecen os criterios
ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás pinturas e vernices
(DOCE n.º L 214, de 08.08.01).
Decisión 2001/686/CE da Comisión, do 22 de agosto de 2001, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
ordenadores persoais (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).
Decisión 2001/687/CE da Comisión, do 28 de agosto de 2001, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
ordenadores portátiles (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).
Decisión 2001/688/CE da Comisión, do 28 de agosto de 2001, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás emendas
do chan e os substratos de cultivo (DOCE n.º L 242, de 12.09.01).
Decisión 2001/689/CE da Comisión, do 28 de agosto de 2001, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lavalouzas
(DOCE n.º L 242, de 12.09.01).
Recomendación 2001/680/CE da Comisión, do 7 de setembro de 2001, pola que se
determinan unhas Directrices para a aplicación do Regulamento (CE) 761/2001 do
Parlamento Europeo e do Consello polo que se permite que as organizacións se
adhiran con carácter voluntario a un sistema comunitario de xestión e auditoria
ambientais (EMAS) (DOCE n.º L 247, de 17.09.01).
Decisión 2001/681/CE da Comisión, do 7 de setembro de 2001, que determina unhas
Directrices para a aplicación do Regulamento (CE) 761/2001 do Parlamento Europeo e
do Consello polo que se permite que as organizacións se adhiran con carácter
voluntario a un sistema comunitario de xestión e auditoria ambientais (EMAS) (DOCE
n.º L 247, de 17.09.01).
Decisión 2001/704/CE da Comisión, do 26 de setembro de 2001, pola que se derroga
a Decisión 97/150/CE relativa á creación dun foro consultivo europeo en materia de
medio e desenvolvemento sostible (DOCE n.º L 258, de 27.09.01).
Directiva 2001/77/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de setembro de
2001, relativa á promoción da electricidade xerada a partir de fontes de enerxía
renovables no mercado interior da electricidade (DOCE n.º L 283, de 27.10.01).
Decisión 2001/831/CE da Comisión, do 27 de novembro de 2001, que prorroga o
período de vixencia da Decisión 1999/178/CE pola que se establecen os criterios
ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos produtos téxtiles
(DOCE n.º L 310, de 28.11.01).
435
Decisión 2001/832/CE da Comisión, do 27 de novembro de 2001, que prorroga o
período de vixencia da Decisión 1999/179/CE pola que se establecen os criterios
ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao calzado (DOCE n.º L
310, de 28.11.01).
Regulamento (CE) 2422/2001 do Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de
novembro de 2001, relativo a un programa comunitario de etiquetaxe da eficiencia
enerxética para os equipos ofimáticos (DOCE n.º L 332, de 15.12.01).
Decisión 2002/18/CE da Comisión, do 21 de decembro de 2001, pola que se establece
o plan de traballo relativo á etiqueta ecolóxica comunitaria (DOCE n.º L 7, de
11.01.02).
Decisión 2002/172/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2002, pola que se prorroga
o período de validez da Decisión 1999/476/CE pola que se establecen os criterios
ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos deterxentes para
roupa (DOCE n.º L 56, de 27.02.02).
Decisión 2002/173/CE da Comisión, do 25 de febreiro de 2002, pola que se prorroga
o período de vixencia da Decisión 1999/427/CE pola que se establecen os criterios
ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos deterxentes para
lavalouza (DOCE n.º L 56, de 27.02.02).
Decisión 466/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, da 1 de marzo de
2002, pola que se aproba un Programa de acción comunitario de fomento das
organizacións no dedicadas principalmente á protección do medio (DOCE n.º L 75, de
16.03.02).
Decisión 2002/231/CE da Comisión, do 18 de marzo de 2002, pola que se establecen
criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ao
calzado e se modifica a Decisión 1999/179/CE (DOCE n.º L 77, de 20.03.02).
Directiva 2002/31/CE da Comisión, do 22 de marzo de 2002, pola que se establecen
disposicións de aplicación da Directiva 92/75/CEEdo Consello no que respecta á
etiquetaxe enerxética dos acondicionadores de aire de uso doméstico (DOCE n.º L 86,
de 03.04.02). - Corrección de erros (DOCE n.º L34/30, de 11.02.03)
Decisión 2002/255/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2002, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
televisores (DOCE n.º L 87, de 04.04.02).
Decisión 2002/272/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2002, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás baldosas
ríxidas para chans ( DOCE n.º L 94, de 11.04.02).
Decisión 2002/371/CE da Comisión, do 15 de maio de 2002, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
produtos téxtiles e se modifica a Decisión 1999/178/CE (DOCE n.º L 133, de 18.05.02).
Decisión 2002/623/CE da Comisión, do 24 de xullo de 2002, pola que se establecen
unhas notas de orientación complementarias ao anexo II da Directiva 2001/18/CE do
Parlamento Europeo e do Consello sobre a liberación intencional no medio de
organismos modificados xeneticamente e pola que se derroga a Directiva
90/220/CEE do Consello ( DOCE n.º 200, de 30.07.02)
Decisión 2002/628/CE do Consello, do 25 de xuño de 2002, relativa á celebración,
en nome da Comunidade Europea, do Protocolo deCartagena sobre a bioseguridade
(DOCE n.º L201, de 31.07.02)
Decisión 2002/739/CE da Comisión, do 3 de setembro de 2002, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica
comunitaria ás pinturas e vernices de interior e pola que se modifica a Decisión
1999/10/CE (DOCE n.º L236, de 04.09.02).
Decisión 2002/740/CE da Comisión, do 3 de setembro de 2002, pola que se
establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica
comunitaria aos colchóns e se modifica a Decisión 98/634/CE (DOCE n.º L236, de
04.09.02).
Decisión 2002/741/CE da Comisión, do 4 de setembro de 2002, pola que se
establecen os criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica ao
papel para copias e ao papel gráfico e pola que se modifica a Decisión 1999/554/CE (
DOCE n.º L237, de 05.09.02)
Decisión 1600/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de xullo de
2002, pola que se establece o Sexto Programa de Acción Comunitario en materia de
Medio ( DOCE n.º L242, de 10.09.02).
Regulamento 1602/2002 da Comisión, do 9 de setembro de 2002, polo que se
establecen disposicións de aplicación da Directiva 1999/105/CE do Consello con
respecto á autorización a un Estado membro para prohibir a comercialización ao
usuario final de determinados materiais forestais de reprodución (DOCE n.º L242, de
10.09.02).
Decisión 2002/747/CE da Comisión, do 9 de setembro de 2002, pola que se
establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica
comunitaria ás lámpadas eléctricas e se modifica a Decisión 1999/568/CE (DOCE n.º
L242, de 10.09.02).
437
Decisión 2002/812/CE do Consello, do 3 de outubro de 2002, pola que se establece,
de conformidade coa Directiva 2001/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, o
modelo de resumo da notificación da posta no mercado de organismos modificados
xeneticamente como produto ou compoñente de productos( DOCE n.º L280/37 de
28.10.02).
Decisión 2003/31/CE da Comisión, do 29 de novembro de 2002, pola que se
establecen criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica
comunitaria aos deterxentes para lavalouza e se modifica a Decisión
1999/427/CE (DOCE n.º L 9, de 15.01.03).
Directiva 2003/4/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de xaneiro de
2003, relativa ao acceso do público á información ambiental e pola que se derroga a
Directiva 90/313/CEE do Consello (DOCE n.º L41, de 14.02.03).
Decisión 2003/121/CE da Comisión, do 11 de febreiro de 2003, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás
aspiradoras (DOCE n.º L47, de 21.02.03).
Decisión 2003/200, da Comisión, do 14 de febreiro de 2003, pola que se establecen
criterios ecolóxicos revisados para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos
deterxentes para roupa e se modifica a Decisión 1999/476/CE (DOCE n.º L 76, de
22.03.03)
Decisión 2003/240 da Comisión, do 24 de marzo de 2003, pola que se modifica a
Decisión 2000/45/CE no que se refire á validez dos criterios ecolóxicos para a
concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria ás lavadoras (DOCE n.º L 89 de
05.04.03).
Decisión 2003/241 da Comisión, do 26 de marzo de 2003, pola que se modifica a
Decisión 1999/391/CE da Comisión, do 31 de maio de 1999, sobre o cuestionario
referente á Directiva 96/61/CE do Consello relativa á prevención e ao control
integrados da contaminación (aplicación da Directiva 91/692/CEE do Consello) (DOCE
n.º L 89, de 05.04.03).
Decisión 2003/287/CE da Comisión, do 14 de abril de 2003, pola que se establecen
os criterios ecolóxicos para a concesión da etiqueta ecolóxica comunitaria aos servizos
de aloxamento turístico (DOCE n.º L102, de 24.04.03).
Decisión 2003/393/CE da Comisión, do 22 de maio de 2003, que modifica a Decisión
2000/728/CE pola que se establecen os canons de solicitude e anuais da etiqueta
ecolóxica (DOCE n.º L135, de 03.06.03).
Directiva 2003/35/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 26 de maio de
2003, pola que se establecen medidas para a participación do público na elaboración
de determinados plans e programas relacionados co medio e pola que se modifican,
no que se refire á participación do público e o acceso á xustiza, as Directivas
85/337/CEE e 96/61/CE do Consello (DOCE n.º L156, de 25.06.03).
LEXISLACIÓN ESTATAL
Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre Protección Civil. (BOE n.º 22, de 25.01.85).
Observacións:
Ver Real Decreto 886/88, do 15 de Xullo (BOE n.º 187, de 05.08.88).
Desenvolvido por Real Decreto 407/92, do 24 de abril, polo que se aproba a
Norma Básica de Protección Civil (BOE n.º 105, de 01.05.92).
Real Decreto 598/1994, do 8 de abril. Etiquetas Comunidade Europea. Normas para a
aplicación do Regulamento (CEE) 880/1992, do 23 de marzo (LCEur 1992.1102),
relativo a un sistema comunitario de concesión de etiqueta ecolóxica. (BOE n.º 119, de
19.05.94) Real Decreto 2200/1995, do 28 de decembro, polo que se aproba o
Regulamento da Infraestrutura para a Calidade e a Seguridade Industrial.
(BOE 06.02.96).
Observacións:
Modificado por Real Decreto 411/1997 do 21 de marzo. (BOE n.º 100, de
26.04.9 7)
Real Decreto 85/1996, do 26 de xaneiro, polo que se establecen normas para a
aplicación do Regulamento (CEE) 1836/93, do Consello, do 29 de xuño, polo que se
permite que as empresas do sector industrial se adhiran con carácter voluntario a un
sistema de xestión e auditoria ambientais. (BOE n.º 45 de 21.02.96).
Real Decreto 839/1996, do de maio, polo que se establece a estrutura orgánica básica
dos Ministerios de Asuntos Exteriores, -de Xustiza, de Defensa, de Fomento, de
Educación e Cultura, de Traballo e Asuntos Sociais, de Industria e Enerxía, de
Agricultura, Pesca e Alimentación, de Administracións Públicas, de Sanidade e
Consumo e de Medio. (BOE u0 115, de 11.05.96).
Orde de 30 de maio de 1996, sobre delegación de atribucións. (BOE n.º 133, de
01.06.96).
Observacións:
439
Modifica as Ordes de 12 de abril de 1993, de 5 de abril de 1993 e do 24 de
abril de 1992.
Modificada polas Ordenes de 30 de agosto de 1996 e 31 de marzo de 1997.
Real Decreto 1720/1996, do 12 de Xullo, polo que se modifica o Real Decreto
224/1994, do 14 de febreiro, polo que crea o Consello Asesor de Medio. (BOE n.º
192, de 09.08.96).
Observacións:
Modificado por Real Decreto 255/1997, do 21 de febreiro, polo que se
modifica o Real Decreto 244/1994, do 14 de febreiro, polo que se crea o
Consello Asesor de Medio. (BOE n.º 46, de 22.02.97).
Real Decreto 284/1999, do 22 de febreiro, polo que se regula a etiquetaxe enerxética
das lámpadas de uso doméstico. (BOE non 53, de 03.03.99).
Emendas á lista do anexo 1 da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o
Cambio Climático, feita en Nova York o 9 de maio de 1992, publicada no «Boletín
Oficial do Estado» da 1 de febreiro de 1994, adoptadas en Kyoto o 11 de decembro de
1997 (BOE n.º 88, de 13.4.99).
Lei 48/1999, do 20 de decembro, pola que se autoriza a participación de España na
segunda reposición de recursos do Fondo para o Medio Mundial Reestruturado.
(BOE n.º 21.12.99).
Lei 55/1999, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social
(BOE n.º 312, de 30.12.99, páxinas: [46095] [46136] [46137]).
Observacións:
No seu artigo 81, modifica os artigos 3. Le), 4 y 5.2 da Lei 36/1995, do 12 de
decembro, sobre Dereito de acceso á información en materia de medio.
Orde de 18 de febreiro de 2000 pola que se regulan as prestacións do Instituto
Nacional de Meteoroloxía suxeitas ao réxime de prezos públicos (BOE n.º 53, de
2.3.00). Corrección de erros (BOE n.º 69, de 21.3.00). Corrección de erratas da
corrección de erros (BOE n.º 72, de 24.3.00). Corrección de erratas da corrección de
erros: (BOEn.º 79, de 1.4.00).
Instrumento de ratificación do Convenio sobre os efectos transfronteirizos dos
accidentes industriais, feito en Helsinki o 17 de marzo de 1992 (BOE n.º 61, de
11.3.00).
Resolución do 3 de abril de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades
nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur e en Xefes
de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 99, de 25.4.00).
Real Decreto 511/2000, do 14 de abril, sobre ampliación de medios traspasados á
Xeneralidade de Cataluña polo Real Decreto 1950/1980, do 31 de xullo, en materia de
conservación da natureza. (BOE n.º 111, de 9.5.00).
Resolución do 25 de maio de 2000, da Subsecretaría, pola que se delegan facultades
nos Xefes das Demarcacións de Costas de Las Palmas e de Tenerife (BOE n.º 138, de
9.6.00).
Real Decreto Lexislativo 2/2000, do 16 de xuño, polo que se aproba o texto
refundido da Lei de Contratos das Administracións Públicas (BOE n.º 148, de 21.6.00,
páxinas: [21775 a 21800] [21801 a 21822] [21823]).
Real Decreto-Lei 8/2000, do 4 de agosto, de adopción de medidas de carácter
urxente para paliar os efectos producidos pola seca e outras adversidades climáticas
(BOE n.º 194, de 14.8.00).
Resolución do 19 de setembro de 2000, da Subsecretaría, sobre delegación de
atribucións (BOE n.º 238, de 4.10.00).
Resolución do 20 de outubro de 2000, da Secretaría de Estado de Augas e Costas,
pola que se modifica a Resolución do 23 de marzo de 1998, pola que se constitúe, con
carácter permanente, a Mesa de Contratación da Dirección Xeral de Costas (BOE n.º
266, de 06.11.00).
Resolución do 3 de novembro de 2000, da Subsecretaría do Ministerio de Medio,
pola que se modifica a do 19 de setembro de 2000, sobre delegación de atribucións
(BOE n.º 287, de 30.11.00).
Orde do Ministerio de Medio do 6 de febreiro de 2001 pola que se delegan
atribucións (BOE n.º 39, de 14.02.01).
Real Decreto 283/2001, do 16 de marzo, polo que se modifican determinados artigos
do Regulamento do Imposto sobre Sociedades en materia de dedución por
investimentos destinados á protección do medio (BOE n.º 66, de 17.03.01).
Resolución do 16 de febreiro de 2001, do organismo autónomoParques Nacionais,
pola que se constitúe a Mesa de Contratación Permanente do citado organismo e se
establece a súa composición (BOE n.º 84, de 10.04.01).
Observacións:
Modificada a súa composición pola Resolución do 20 de setembro de 2001
(BOE n.º 252, de 20.10.01).
Resolución do 26 de abril de 2001, da Subsecretaría, por aquela pola que se delegan
facultades nos Presidentes das Confederacións Hidrográficas do Guadalquivir e do Sur
e en Xefes de Demarcacións e Servizos de Costas (BOE n.º 114, de 12.05.01).
441
Resolución do 25 de abril de 2001, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza,
pola que se constitúe a Mesa de Contratación deste centro directivo e se establece a
súa composición (BOE n.º 118, de 17.05.01).
Lei 7/2001, do 23 de abril, do Imposto sobre as Estanzas en Empresas Turísticas de
Aloxamento, destinado á dotación do Fondo para a Mellora da Actividade Turística e
a Preservación do Medio (BOE n.º 125, de 25.05.01).
Resolución do 20 de setembro de 2001, do organismo autónomo Parques Nacionais
pola que se modifica a composición da Mesa de contratación permanente do citado
organismo (BOE n.º 252, de 20.10.01).
Real Decreto 1098/2001, do 12 de outubro, polo que se aproba o Regulamento xeral
da Lei de Contratos das Administracións Públicas (BOE n.º 258, de 26.10.01, páxinas
[39252 a 39291] [39292 a 39331] [39332 a 39372]).
Resolución do 21 de novembro de 2001, da Subsecretaría, pola que se converten a
euros as contías correspondentes ás sancións impostas no ámbito do Ministerio de
Medio (BOE n.º 297, de 12.12.01).
Resolución do 21 de novembro de 2001, da Subsecretaría, pola que se converten a
euros as contías correspondentes a determinados prezos privados cobrados no ámbito
do Ministerio de Medio (BOE n.º 297, de 12.12.01).
Orde MAM/53/2002, do 10 de xaneiro, pola que se delegan atribucións (BOE n.º 13,
de 15.01.02). Corrección de erros (BOE n.º 32, de 06.02.02).
Lei 10/2002, do 29 de abril, pola que se modifica a Lei 11/1986, do 20 de marzo,
de Patentes, para a incorporación ao Dereito español da Directiva 98/44/CE, do
Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de xullo, relativa á protección xurídica das
invencións biotecnolóxicas (BOE n.º 103, de 30.04.02).
Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación
(BOE n.º 157, de 02.07.02).
Observacións:
Incorpora ao ordenamento interno español, con carácter básico, a Directiva
96/61/CE.
Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao
consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á
venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,
de 03.08.02).
Real Decreto-Lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación
co accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 281, 23.11.02).
Observacións:
Real Decreto 1220/2002, do 22 de novembro, polo que crea a Comisión
interministerial para o seguimento dos danos ocasionados polo buque
"Prestige" (BOE n.º 281, de 23.11.02)
Orde PRE/3108/2002, do 9 de decembro, pola que se amplían os termos municipais e
núcleos de poboación onde resultan de aplicación as medidas previstas no Real
Decreto-lei 7/2002, do 22 de novembro, sobre medidas reparadoras en relación co
accidente do buque "Prestige" (BOE n.º 296, de 11.12.02).
Real Decreto-Lei 8/2002, do 13 de decembro, polo que se amplían as medidas
reparadoras en relación co accidente do buque "Prestige" ás Comunidades Autónomas
do Principado de Asturias, Cantabria e País Vasco, e modifícase o Real Decreto-lei
7/2002, do 22 de novembro (BOE n.º 299, de 14.12.02).
Orde MAM/304/2003, do 11 de febreiro, pola que se regulan os ficheiros
automatizados de datos de carácter persoal do Ministerio de Medio (BOE n.º 42, de
18.02.03).
Real Decreto-Lei 1/2003, do 21 de febreiro, polo que se adoptan medidas urxentes
para reparar os danos causados polas inundacións producidas por desbordamentos na
conca do río Ebro durante os días 4 ao 10 de febreiro de 2003 (BOE n.º 46, de
22.02.03)
Observacións:
Orde APU/982/2003, do 4 de abril, sobre procedemento de concesión de
subvencións (BOE n.º 98, de 24.04.03).
Real Decreto 289/2003, do 7 de marzo, sobre comercialización dos materiais forestais
de reprodución (BOE n.º 58, de 08.03.03).
Lei 9/2003, do 25 de abril, pola que se establece o réxime xurídico da utilización
confinada, liberación voluntaria e comercialización de organismos modificados
xeneticamente (BOE n.º 100, de 26.04.03).
Instrumento de Ratificación do Protocolo de Cartagena sobre Seguridade da
Biotecnoloxía do Convenio sobre a Diversidade Biolóxica, feito en Montreal o 29 de
xaneiro de 2000 (BOE n.º 181, de 30.07.03).
Lei 9/2006, do 28 de abril, sobre avaliación dos efectos de determinados plans e
programas no medio.
Lei 27/2006, do 18 de xullo, pola que se regulan os dereitos de acceso á información,
de participación pública e de acceso á xustiza en materia de medio (incorpora as
Directivas 2003/4/CE e 2003/35/CE).
443
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Lei Orgánica 1/1981, do 6 de abril, Estatuto de Autonomía para Galicia
(BOE 28.04.81)
Lei 12/1993, do 29 de xuño, de fomento de investigación e desenvolvemento
tecnolóxico de Galicia DOG n.º 161, de 23.08.93).
Decreto 63/1997, do 14 de marzo, polo que se regula o exercicio de determinadas
funcións en relación coa tramitación de aproveitamentos hidroeléctricos con potencia
nominal non superior a 5000 quilovatios. (DOG n.º 62, de 02.04.97)
Lei 5/1997, do 22 de xullo, de Administración Local de Galicia (DOG5.08.97)
Decreto 219/1997, do 24 de xullo, polo que se modifica a composición da Comisión
Galega de Medio e do Comité de Traballo da Comisión Galega de Medio. (DOG n.º
154, de 12.08.97). (Corrección de erros DOG n.º 169, de 03.09.97).
Observacións:
(Comisión creada por Decreto 185/84, do 27 de decembro)
Modifica os Decretos 179/91, do 30 de maio; 156/87, do 24 de xuño e a Orde
de 23 de novembro de 1987.
Decreto 293/1997, do 1 de outubro, polo que se aproba o Regulamento da escala de
axentes forestais. (DOG n.º 203, de 21.10.97).
Decreto 72/1998, do 30 de xaneiro, polo que se crean os Comités de Integración e
Coordinación Ambiental. (DOG 11.03.98)
Decreto 164/1999, do 27 de maio, polo que se establecen as competencias e funcións
do Laboratorio de Medioambiente de Galicia. DOG 04.06.99)
Decreto 185/1999, do 17 de xuño, polo que se establece o procedemento para a
aplicación, na Comunidade Autónoma galega, dun sistema voluntario de xestión e
auditoria ambiental. (DOG02.07.99)
Orde 15 de novembro de 1999, pola que se modifica a Orde de 30 de maio de 1996
que regula o exercicio e a tramitación de denuncias ambientais. (DOG 19.11.99)
Orde de 13 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo da Orde de 15 de
novembro de 1999 para incluír novos datos nos modelos de actas de inspección co fin
de solicitar maior información nas inspeccións ambientais. (DOG 20.03.00)
Decreto 32/2001, do 25 de xaneiro, por que crea o Rexistro Xeral de Entidades e
Centros de Educación Ambiental de Galicia.
Resolución do 15 de marzo de 2002 pola que se fai público o Plan galego de
investigación, desenvolvemento e innovación tecnolóxica (2002-2005). (DOG n.º 65,
de 04.04.02).
11.9. Lexislación ambiental específica dos principais grupos de
problemas ambientais
11.9.1. Residuos
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Regulamento (CEE) 2455/92, do Consello, do 23 de xullo, relativo á importación e
exportación de determinados produtos químicos perigosos. (DOCE n.º L 251, de
29.08.92).
Observacións:
Modificado no seu Anexo II por Regulamentos (CEE) 41/94, do 11 de xaneiro
(DOCE n.º L 8, de 12.01.94) e 1237/97, do 27 de xuño. (DOCE n.º L 173, de
01.07.97).
Decisión do Consello 93/98/CEE, de 1 de febreiro de 1993, pola que se ratifica
o Convenio de Basilea do 22 de maio de 1989, sobre o control dos
movementos transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación
(DOCE n.º L 39, de 16.02.93)
Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, de 1 de febreiro de 1993 relativo á vixilancia
e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade
Europea. (DOCE n.º L 30, de 06.02.93).
Observacións:
Modificado por:
Decisión 94/721/CE, do 21 de outubro de 1994, polo que se modifican os
Anexos II, III e IV (DOCE n.º L 288, de 09.11.94).
445
Decisión 96/660/CE, da Comisión do 14 de novembro, pola que se adapta o
Anexo II (DOCE n.º L 304, de 27.11.96)
Regulamento (CE) 120/97, do Consello, do 20 de xaneiro de 1997 (DOCE n.º
L 22, de 24.01.97).
Decisión 98/368/CE, da Comisión, do 18 de maio de 1998, pola que se
adaptan os anexos II e III do Regulamento (CEE) 259/93, en virtude do
apartado 3 do seu artigo 42 (DOCE n.º L 165, de 10.06.98).
Regulamento (CE) 2408/98, da Comisión, do 6 de novembro (DOCE n.º L 298, de
07.11.98).
Regulamento (CE) 1420/1999, do Consello, do 29 de abril (DOCE n.º L 166, de
01.07.99).
Regulamento (CE) 1547/1999, da Comisión, do 12 de xullo (DOCE n.º L 185, de
17.7.99).
Observacións:
Rectificado (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).
Rectificado (DOCE n.º L 323, de 15.12.99).
Decisión 1999/816/CE, da Comisión, do 24 de novembro de 1999, pola que se
adaptan os anexos II, III, IV e V do Regulamento (CEE) 259/93 (DOCE n.º L 316, de
10.12.99).
Comunicación 1999/C 126/01 relativa á Lista de autoridades competentes para os
efectos do Regulamento (CEE) 259/93 (DOCE n.º C 126, de 06.05.99).
Decisión da Comisión 94/3/CE, do 20 de decembro de 1993, pola que se establece
unha lista de residuos de conformidade coa letra a) do artigo 1º da Directiva
75/442/CEE do consello, relativa aos residuos. (DOCE n.º L 5, de 07.01.94).
Observacións:
Substituída pola Decisión 2000/532/CE (DOCE n.º L 226, de 06.09.00).
Regulamento (CEE) 793/93, do Consello, do 23 de marzo de 1993, sobre avaliación e
control do risco das substancias existentes. (DOCE n.º L 84, de 05.04.93)
Observacións:
Afectado polos Regulamentos (CE) 142/97 da Comisión do 27 de xaneiro
(DOCE n.º L 25, de 28.01.97), e 143/97 do 27 de xaneiro (DOCE n.º L 25, de
28.01.97).
Decisión da Comisión do 20 de decembro de 1993, pola que se establece unha lista de
residuos de conformidade coa letra a) do Artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do
Consello relativa aos residuos. (DOCE n.º L 5, de 07.01.94).
Decisión 94/904/CEE, do Consello, do 22 de decembro de 1994, pola que se
establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado 4 do Artigo 1 da
Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos. (DOCE n.º L 356, de
31.12.94).
Observacións:
Substituída pola Decisión 2000/532/CE (DOCE n.º L 226, de 06.09.00).
Decisión da Comisión do 17 de abril de 1996, pola que se establece un formulario
para a presentación de información conforme ao apartado 3 do artigo 8 da Directiva
91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos. (DOCE n.º L 116 de 11.05.96).
Decisión da Comisión do 24 de maio de 1996, pola que se adaptan os Anexos II A e
II B da Directiva 75/442/CEE do Consello relativa os residuos. (DOCE n.º L 135, de
06.06.96).
Regulamento (CEE) 1492/96 da Comisión do 26 de xullo de 1996, polo que se
modifican os Anexos II e III do Regulamento (CEE) 2455/92 do Consello relativo á
exportación e importación de determinados produtos químicos perigosos. (DOCE n.º L
189, de 30.07.96).
Decisión da Comisión do 14 de novembro de 1996, pola que se adapta o Anexo II do
Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, relativo á vixilancia e ao control dos
traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade Europea, en
virtude do apartado 3 do seu Artigo 42. (DOCE n.º L 304, de 27.11.96).
Directiva 96/82/CE, do 9 de decembro, relativa ao control dos riscos inherentes aos
accidentes graves nos que interveñan substancias perigosas. (DOCE n.º L 10, de
14.01.97).
Observacións:
Trasposta no Real Decreto 1254/1999, do 16 de xullo (BOE n.º 172, de
20.07.99).
Directiva 97/10/CE, do 26 de febreiro, pola que se adapta ao progreso técnico por
terceira vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE, relativa á aproximación das
disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados Membros que limitan
a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE
n.º L 68, de 08.03.97)
Observacións:
Rectificación (DOCE n.º L 216, de 14.08.99).
447
Regulamento (CE) 120/97 do Consello, do 20 de xaneiro, polo que se modifica o
Regulamento CEE 259/93 relativo á vixilancia e control dos residuos no interior, á
entrada e á saída da Comunidade Europea (DOCE n.º L 22, de 24.01.97).
Regulamento (CE) 142/97 da Comisión, do 27 de xaneiro de 1997, relativo á
comunicación de información sobre determinadas substancias existentes segundo o
previsto no Regulamento (CEE) 793/93. (DOCE n.º L 25, de 28.01.97).
Regulamento (CE) 143/97 da Comisión, do 27 de xaneiro de 1997, relativo á terceira
lista de substancias prioritarias previstas no Regulamento (CEE) 793/93 (DOCE n.º L
25, de 28.01.97).
Decisión da Comisión 97/129/CE, do 28 de xaneiro, pola que se establece o sistema
de identificación de materiais de envase de conformidade coa Directiva 94/62/CE,
relativa a envases e residuos de envases (DOCE n.º L 50, de 20.02.97)
Decisión da Comisión 97/138/CE, do 3 de febreiro, pola que se establecen os modelos
relativos ao sistema de bases de datos, de conformidade coa Directiva 94/62/CE,
relativa a envases e residuos de envases (DOCE n.º L 52, de 22.02.97).
Directiva 97/16/CE, do 10 de abril de 1997, pola que se modifica por décimo quinta
vez a Directiva 76/769/CEE, relativa á limitación da comercialización e o uso de
determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE n.º L 116, de 06.05.97).
(Corrección de erros DOCE n.º L 268, de 01.10.97).
Decisión da Comisión 27 de maio de 1997, sobre cuestionarios para informes dos
Estados membros relativos á aplicación de determinadas directivas referentes ao sector
de residuos (aplicación da Directiva 91/692). (DOCE n.º L 256, de 19.09.97).
Regulamento (CE) 1237/97, do 27 de xuño, polo que se modifica o Anexo II do
Regulamento (CEE) 2455/92 relativo á exportación e importación de determinados
produtos químicos perigosos (DOCE n.º L 173, de 01.07.97).
Decisión do Consello do 27 de setembro de 1997, pola que se aproba, en nome da
Comunidade, a emenda ao Convenio sobre o control dos movementos
transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación (Convenio de Basilea),
como se establece na Decisión III/1 da Conferencia das Partes. (DOCE n.º L 272,
04.10.97).
Directiva 97/56/CE, do 20 de outubro, pola que se modifica por décimo sexta vez a
Directiva 76/769/CEE, relativa á aproximación de disposicións legais, regulamentarias e
administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de
determinadas substancias e preparados perigosos. (DOCE n.º L 333, de 04.12.97).
Directiva 97/73/CE, do 15 de decembro, pola que se inclúe unha substancia activa
(o imazalil) no anexo I da Directiva 91/414/CEE, relativa á comercialización de
produtos fitosanitarios. (DOCE n.º L 353, de 24.12.97).
Observacións:
Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00).
Decisión 98/368/CE, da Comisión, do 18 de maio de 1998, pola que se adaptan os
anexos II e III do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello relativo á vixilancia e
control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade
Europea, en virtude do apartado 3 do seu artigo 42 (DOCE n.º L 165, de 10.06.98).
Directiva 98/74/CE, da Comisión, da 1 de outubro de 1998, pola que se modifica a
directiva 93/75/CEE, do Consello, sobre as condicións mínimas esixidas aos buques con
destino aos portos marítimos da Comunidade ou que saian destes e transportes
mercadorías perigosas ou contaminantes (DOCE n.º L 276, de 13.10.98).
Anexo á Directiva 96/49/CE, do Consello, citado na Directiva 96/87/CE, da
Comisión, do 13 de decembro de 1996, para a adaptación ao progreso técnico da
Directiva 96/49/CE, do Consello, sobre a aproximación das lexislacións dos Estados
membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas por ferrocarril (DOCE n.º L
294, de 31.10.98).
Regulamento (CE) 2408/98, da Comisión, do 6 de novembro de 1998, polo que se
modifica o anexo V do Regulamento (CE) 259/93, do Consello, relativo á vixilancia e
ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade
Europea (DOCE n.º L 298, de 07.11.98).
Directiva 98/73/CE, da Comisión, do 18 de setembro de 1998, pola que se adapta por
vixésimo cuarta vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE, do consello, relativa
á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en materia de
clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L 305, de
16.11.98).
Observacións:
Trasposta mediante a Orde de 16 de xullo de 1999 (BOE n.º 178, de 27.07.99)
Rectificación desta Directiva (DOCE n.º L 285, de 08.11.99)
Directiva 98/98/CE, da Comisión, do 15 de decembro de 1998, pola que se adapta
por vixésimo quinta vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE, do consello,
relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en
materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L
355, de 30.12.98).
449
Observacións:
Rectificación desta Directiva (DOCE n.º L 293, de 15.11.99).
Corrección mediante Decisión da Comisión do 18 de maio 2000 (DOCE n.º L
136, de 08.06.00).
Decisión 1999/42/CE, da Comisión, do 22 de decembro de 1998, pola que se
confirman medidas notificadas por Austria conforme ao apartado 6 do artigo 6 da
Directiva 94/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos envases e
residuos de envases (DOCE n.º L 14, de 19.01.99).
Directiva 98/97/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de decembro de
1998, pola que se modifica a Directiva 76/116/CEErelativa á aproximación das
lexislacións dos Estados membros sobre os aboamentos, no referente á
comercialización en Austria, Finlandia e Suecia de aboamentos que conteñen cadmio
(DOCE n.º L 18, de 23.01.99).
Directiva 1999/1/CE da Comisión, do 21 de xaneiro de 1999, pola que se inclúe unha
substancia activa (cresoxim metilo) no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello
relativa á comercialización de produtos fitosanitarios. (DOCE n.º L 21, de 28.01.999).
Decisión da Comisión do 17 de febreiro de 1999, relativa á non inclusión
do DNOC como substancia activa no anexo I da Directiva 91/414/CEE e á retirada das
autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa
(1999/164/CE). (DOCE n.º 54, de 02.03.99).
Decisión 99/177/CE da Comisión, do 8 de febreiro de 1999, pola que se establecen as
condicións para a non aplicación ás caixas de plástico e ás paletas de plástico dos niveis
de concentración de metais pesados fixados na Directiva 94/62/CE relativa aos envases
e residuos de envases [notificada co número C (1999) 246] (DOCE n.º L 56, de
04.03.99).
Comunicación 1999/C 126/01 relativa á Lista de autoridades competentes para os
efectos do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, da 1 de febreiro de 1993, relativo
á vixilancia e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da
Comunidade Europea (DOCE n.º C 126, de 06.05.99).
Directiva 1999/51/CE da Comisión, do 26 de maio de 1999, pola que se adapta ao
progreso técnico por quinta vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello
relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos
Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e
preparados perigosos (estaño, PCF e cadmio) (DOCE n.º L 142, de 05.06.99).
Decisión 1999/412/CE da Comisión do 3 de xuño de 1999 relativa a un cuestionario
ao que deben responder os Estados membros en cumprimento da obriga en materia de
información imposta polo apartado 2 do artigo 41 do Regulamento (CEE) 259/93 do
Consello da 1 de febreiro, relativo á vixilancia e ao control dos traslados de residuos
no interior, á entrada e á saída da Comunidade Europea. (DOCE n.º L 156, de
23.06.99).
Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999, polo que se
establecen normas e procedementos comúns aplicables aos traslados de certos tipos de
residuos a determinados países non membros da OCDE (DOCE n.º L 166, de
01.07.99).
Observacións:
Rectificación do Regulamento (DOCE n.º L 21, de 26.01.00).
Directiva 1999/43/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 25 de maio de 1999,
pola que se modifica por décimo sétima vez a Directiva 76/769/CEE do Consello
relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos
Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e
preparados perigosos (DOCE n.º L 166, de 01.07.99).
Observacións:
Trasposta mediante a Orde de 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 165, de 11.07.00).
Directiva 1999/31/CE do Consello do 26 de abril de 1999 relativa á vertedura de
residuos (DOCE n.º L 182, de 16.07.99).
Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999, polo que se
determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os procedementos
de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a determinados países
aos que non é aplicable a Decisión C (92) 39 final da OCDE (DOCE n.º L 185, de
17.07.99).
Observacións:
Rectificación ao Regulamento (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).
Rectificación ao Regulamento (DOCE n.º L 323, de 15.12.99).
Modificado polo Regulamento (CE) 1552/2000 da Comisión, do 14 de xullo
(DOCE n.º L 176, de 15.07.00).
Comunicación 1999/C 205/05 da Comisión no marco da aplicación da Directiva
94/27/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 30 de xuño de 1994, pola que se
modifica por duodécima vez a Directiva 76/769/CEE relativa á aproximación das
disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados membros que limitan
451
a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos (DOCE
n.º C 205, de 20.07.99).
Directiva 1999/33/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 10 de maio de 1999,
pola que se modifica a Directiva 67/548/CEE do Consello polo que se refire á
etiquetaxe de certas substancias perigosas en Austria e Suecia (DOCE L n.º 199, de
30.07.99).
Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 31 de maio de 1999,
sobre a aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos
Estados membros relativas á clasificación, o envasado e a etiquetaxe de preparados
perigosos (DOCE n.º L 200, de 30.07.99).
Directiva 1999/73/CE da Comisión, do 19 de xullo de 1999, pola que se inclúe unha
substancia activa (espiroxamina) no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello
relativa á comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 206, de 05.08.99)
Observacións:
Rectificación da devandita Directiva (DOCE n.º L 221, de 21.08.99)
Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00).
Directiva 1999/77/CE da Comisión, do 26 de xullo de 1999, pola que se adapta ao
progreso técnico por sexta vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello relativa
á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados
membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e
preparados perigosos (amianto) (DOCE n.º L 207, de 06.08.99).
Rectificación ao Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999,
polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os
procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a
determinados países aos que non é aplicable a Decisión C (92) 39 final
da OCDE(DOMINGO L 185 de 17.07.1999) (DOCE n.º L 209, de 07.08.99).
Directiva 1999/80/CE da Comisión, do 28 de xullo de 1999, pola que se inclúe unha
substancia activa (azimsulfurón) no anexo I da Directiva 91/414/CEE relativa á
comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 210, de 10.08.99).
Observacións:
Trasposta na Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54, de 03.03.00)
Rectificación á Directiva 97/10/CE da Comisión, do 26 de febreiro de 1997, pola que
se adapta ao progreso técnico por terceira vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do
Consello, relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e
administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de
determinadas substancias e preparados perigosos (CMR: substancias carcinoxénico,
mutaxénicas e tóxicas para a reprodución) (DOMINGO L 68 de 8.3.1997) (DOCE n.º L
216, de 14.08.99).
Rectificación á Directiva 89/677/CEE do Consello, do 21 de decembro de 1989, pola
que se modifica por oitava vez a Directiva 76/769/CEE relativa á aproximación das
disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados membros que limitan
a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos
(DOMINGO L 398 de 30.12.1989) (DOCE n.º L 250, de 23.09.99).
Rectificación da Directiva 98/73/CE da Comisión, do 18 de setembro de 1998, pola
que se adapta, por vixésima cuarta vez, ao progreso técnico a Directiva
67/548/CEE do Consello relativa á aproximación das disposicións legais,
regulamentarias e administrativas en materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe
das substancias perigosas (DOCE n.º L 285, de 08.11.99)
Recomendación da Comisión de 12 de outubro de 1999, sobre os resultados da
avaliación do risco e sobre a estratexia de limitación do risco para as substancias 2- (2-
butoxietoxi) etanol 2- (2-metoxietoxi) etanol alcanos, C10-13 -, cloro benceno, C10-
13 -alquilderivados (1999/721/CE). (DOCE n.º L 292, de 13.11.99)
Rectificación da Directiva 98/98/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1998, pola
que se adapta, por vixésimo quinta vez, ao progreso técnico a Directiva
67/548/CEE do Consello relativa á aproximación das disposicións legais,
regulamentarias e administrativas en materia de clasificación, embalaxe e etiquetaxe
das substancias perigosas (DOCE n.º L 355, de 30.12.98) (DOCE n.º L 293, de
15.11.99).
Decisión 1999/816/CE, da Comisión, do 24 de novembro de 1999, pola que se
adaptan, de conformidade co apartado 1 do artigo 16 e o apartado 3 do artigo 42, os
anexos II, III, IV e V do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello relativo á vixilancia e
ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada e á saída da Comunidade
Europea (DOCE n.º L 316, de 10.12.99).
Decisión 1999/823/CE, da Comisión, do 22 de novembro de 1999, pola que se
confirman as medidas notificadas polo Países Baixos conforme ao apartado 6 do artigo
6 da Directiva 94/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos envases e
residuos de envases (DOCE n.º L 321, de 14.12.99).
Rectificación ao Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de 1999,
polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, os
procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a
453
determinados países aos que non é aplicable a Decisión C(92)39 final da OCDE(DOCE
n.º L 323, de 15.12.99)
Rectificación ao Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello, do 29 de abril de 1999,
polo que se establecen normas e procedementos comúns aplicables aos traslados de
certos tipos de residuos a determinados países non membros da OCDE (DOMINGO L
166 de 1.7.1999) (DOCE n.º L 21, de 26.01.00).
Regulamento (CE) 334/2000 da Comisión, do 14 de febreiro de 2000, polo que se
modifica o Regulamento (CE) 1547/1999 no relativo aos traslados dalgúns tipos de
residuos a Malaisia (DOCE n.º L 41, de 15.02.00).
Regulamento (CE) 354/2000 da Comisión, do 16 de febreiro de 2000, polo que se
modifica o Regulamento (CE) 1547/1999 polo que respecta aos procedementos de
control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns tipos de residuos a China (DOCE
n.º L 45, de 17.02.00).
Decisión 2000/166/CE da Comisión, do 23 de febreiro de 2000, pola que se amplía o
prazo para as autorizacións provisionais da nova substancia quinoxifeno (DOCE L n.º
52, de 25.02.00).
Directiva 2000/10/CE da Comisión, da 1 de marzo de 2000, relativa á inclusión dunha
substancia activa (fluroxipir) no anexo I da Directiva 91/414/CEE relativa á
comercialización de produtos fitosanitarios (DOCE n.º L 57, de 02.03.00).
Observacións:
Trasposta mediante a Orde de 19 de decembro de 2000 (BOE n.º 308, de
25.12.00).
Decisión 2000/180/CE da Comisión, do 23 de febreiro de 2000, pola que se amplía o
prazo das autorizacións provisionais da nova substancia activa
Pseudomonas chlororaphis (DOCE n.º L 57, de 02.03.00).
Directiva 2000/18/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 17 de abril de 2000,
relativa aos requisitos mínimos aplicables ao exame dos conselleiros de seguridade para
o transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por vía
navegable (DOCE n.º L 118, de 19.05.00)
Regulamento (CE) 1208/2000 da Comisión do 8 de xuño de 2000, polo que se
modifican, no que respecta ao traslado de certos tipos de residuos a Bulgaria e Nixeria,
o Regulamento (CE) 1420/1999 polo que se establecen normas e procedementos
comúns aplicables aos traslados de certos tipos de residuos a determinados países non
membros da OCDE, e o Regulamento (CE) 1547/1999 da Comisión, do 12 de xullo de
1999, polo que se determinan, conforme ao Regulamento (CEE) 259/93 do Consello,
os procedementos de control que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a
determinados países aos que non é aplicable a Decisión C(92)39 final da OCDE (DOCE
n.º L 138, de 09.06.00).
Regulamento (CE) 1552/2000 da Comisión, de 14 de xullo de 2000, que modifica o
Regulamento (CE) 1547/1999 polo que se determinan os procedementos de control
que deberán aplicarse aos traslados dalgúns residuos a Estonia, Hong Kong, Hungría,
Indonesia, Lituania, San Marino e Thailandia (DOCE n.º L 176, de 15.07.00).
Decisión 2000/532/CE da Comisión, do 3 de maio de 2000, que substitúe á Decisión
94/3/CE pola que se establece unha lista de residuos de conformidade coa letra a) do
artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do Consello relativa aos residuos e á 94/904/CE do
Consello pola que se establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado
4 do artigo 1 da Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos
(DOCE n.º L 226, de 06.09.00).
Observacións:
Modificada polas Decisións 2001/118/CE da Comisión, de 16 de xaneiro
(DOCE n.º L 47, de 16.02.01) e 2001/119/CE da Comisión, do 22 de xaneiro de
2001 (DOCE n.º L 47, de 16.02.01).
Directiva 2000/61/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 10 de outubro de
2000, pola que se modifica a Directiva 94/55/CE do Consello sobre a aproximación
das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de mercadorías
perigosas por estrada (DOCE n.º L 279, de 01.11.00).
Directiva 2000/62/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 10 de outubro de
2000, pola que se modifica a Directiva 96/49/CE do Consello sobre a aproximación
das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas
por ferrocarril (DOCE n.º L 279, de 01.11.00).
Decisión 2000/738/CE da Comisión, do 17 de novembro de 2000, sobre o
cuestionario para os Estados membros acerca da aplicación da Directiva
1999/31/CE relativa á vertedura de residuos (DOCE n.º L 298, de 25.11.00).
Directiva 2000/76/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de decembro de
2000, relativa á incineración de residuos (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).
Decisión 2001/31/CE da Comisión, do 20 de decembro de 2000, que modifica a
Decisión 2000/159/CE pola que se aproban provisionalmente os plans de eliminación
de residuos de terceiros países de conformidade coa Directiva 96/23/CE do Consello
(DOCE n.º L 8, de 12.01.01).
455
Regulamento (CE) 77/2001 da Comisión, de 5 de xaneiro 2001, polo que se
modifican os anexos do Regulamento (CE) 1547/1999 e do Regulamento (CE)
1420/1999 do Consello no relativo aos traslados de certos tipos de residuos da
Comunidade Europea a Albania, Brasil, Bulgaria, Burundi, Xamaica, Marrocos, Nixeria,
Perú, Romanía, Túnez e Zimbabwe (DOCE n.º L 11, de 16.01.01).
Decisión 2001/68/CE da Comisión, do 16 de xaneiro de 2001, pola que se establecen
dous métodos de medición de referencia en virtude da letra a) do artigo 10 da
Directiva 96/59/CE do Consello relativa á eliminación dos policlorobifenilos e
dos policloroterfenilos(PCB/PCT) (DOCE n.º L 23, de 25.01.01).
Directiva 2001/6/CE da Comisión, do 29 de xaneiro de 2001, pola que se adapta por
terceira vez ao progreso técnico a Directiva 96/49/CE do Consello sobre a
aproximación das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de
mercadorías perigosas por ferrocarril (DOCE n.º L 30, de 01.02.01).
Directiva 2001/7/CE da Comisión, do 29 de xaneiro de 2001, pola que se adapta por
terceira vez ao progreso técnico a Directiva 94/55/CE do Consello sobre a
aproximación das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de
mercadorías perigosas por estrada (DOCE n.º L 30, de 01.02.01).
Decisión 2001/118/CE da Comisión, do 16 de xaneiro de 2001, pola que se modifica a
Decisión 2000/532/CE no que se refire á lista de residuos (DOCE n.º L 47, de
16.02.01).Corrección de erros (DOCE n.º L 112, de 27.04.02).
Decisión 2001/119/CE da Comisión, do 22 de xaneiro de 2001, que modifica a
Decisión 2000/532/CE que substitúe á Decisión 94/3/CEpola que se establece unha
lista de residuos de conformidade coa letra a) do artigo 1 da Directiva 75/442/CEE do
Consello relativa aos residuos e á Decisión 94/904/CE do Consello pola que se
establece unha lista de residuos perigosos en virtude do apartado 4 do artigo 1 da
Directiva 91/689/CEE do Consello relativa aos residuos perigosos (DOCE n.º L 47, de
16.02.01).
Decisión 2001/171/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2001, pola que se establecen
as condicións para a non aplicación aos envases de vidro dos niveis de concentración
de metais pesados establecidos na Directiva 94/62/CE relativa aos envases e residuos
de envases (DOCE n.º L 62, de 02.03.01).
Decisión 2001/487/CE da Comisión, do 18 de xuño de 2001, que modifica a Decisión
2000/159/CE pola que se aproban provisionalmente os plans de eliminación de
residuos de terceiros países de conformidade coa Directiva 96/23/CE do Consello
(DOCE n.º L 176, de 29.06.01).
Decisión 2001/573/CE do Consello, do 23 de xullo de 2001, pola que se modifica a
Decisión 2000/532/CE da Comisión no relativo á lista de residuos (DOCE n.º L 203,
de 28.07.01).
Directiva 2001/58/CE da Comisión, do 27 de xullo de 2001, que modifica por
segunda vez a Directiva 91/155/CEE da Comisión, pola que se definen e fixan as
modalidades do sistema de información específica respecto aos preparados perigosos
en aplicación do artigo 14 da Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do
Consello e respecto ás substancias perigosas en aplicación do artigo 27 da Directiva
67/548/CEE do Consello (fichas de datos de seguridade) (DOCE n.º L 212, de
07.08.01).
Directiva 2001/59/CE da Comisión, do 6 de agosto de 2001, pola que se adapta, por
vixésima oitava vez, ao progreso técnico a Directiva 67/548/CEE do Consello relativa
á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas en materia de
clasificación, embalaxe e etiquetaxe das substancias perigosas (DOCE n.º L 225, de
21.08.01).
Directiva 2001/60/CE da Comisión, do 7 de agosto de 2001, pola que se adapta ao
progreso técnico a Directiva 1999/45/CE do Parlamento Europeo e do Consello, sobre
a aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos Estados
membros relativas á clasificación, o envasado e a etiquetaxe de preparados perigosos
(DOCE n.º L 226, de 22.08.01).
Directiva 2001/90/CE da Comisión, do 26 de outubro de 2001, pola que se adapta ao
progreso técnico por sétima vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello
relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos
Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e
preparados perigosos (creosota) (DOCE n.º L 283, de 27.10.01).
Directiva 2001/91/CE da Comisión, do 29 de outubro de 2001, pola que se adapta ao
progreso técnico por oitava vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello
relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos
Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e
preparados perigosos (hexacloroetano) (DOCE n.º L 286, de 30.10.01).
Regulamento (CE) 2243/2001 da Comisión, do 16 de novembro de 2001, polo que se
modifican o Regulamento (CE) 1420/1999 do Consello e o Regulamento (CE)
1547/1999 da Comisión no que respecta aos traslados de certos tipos de residuos a
Camerún, Paraguai e Singapore (DOCE n.º 303, de 20.11.01).
457
Regulamento da Comisión (CE) 2557/2001, do 28 de decembro de 2001, polo que se
modifica o anexo V do Regulamento (CEE) 259/93 do Consello, da 1 de febreiro de
1993, relativo á vixilancia e ao control dos traslados de residuos no interior, á entrada
e á saída da Comunidade Europea (DOCE n.º L 349, de 31.12.01).
Decisión 2002/151/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2002, sobre os requisitos
mínimos do certificado de destrución expedido conforme ao apartado 3 do artigo 5
da Directiva 2000/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos vehículos
ao final da súa vida útil (DOCE n.º L 50, de 21.02.02).
Regulamento (CE) 300/2002 da Comisión, da 1 de febreiro de 2002, polo que se
modifica o anexo II do Regulamento (CEE) 2455/92 do Consello relativo á
exportación e importación de determinados produtos químicos perigosos (DOCE n.º L
52, de 22.02.02).
Directiva 2002/18/CE da Comisión, do 22 de febreiro de 2002, pola que se modifica
o anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello, relativa á comercialización de
produtos fitosanitarios, co fin de incluír nel a substancia activa isoproturón (DOCE n.º
L 55, de 26.02.02).
Directiva 2002/23/CE da Comisión, do 26 de febreiro de 2002, pola que se
modifican os anexos das Directivas 86/362/CEE, 86/363/CEEe 90/642/CEE do
Consello, no relativo á fixación dos límites máximos de residuos de praguicidas en
cereais, en produtos alimenticios de orixe animal e en determinados produtos de orixe
vexetal, incluídas as froitas e hortalizas, respectivamente (DOCE n.º L 64, de
07.03.02).
Afectado por:
Directiva 2002/79/CE da Comisión, do 2 de outubro de 2002, pola que se
modifican os anexos das Directivas 76/895/CEE, 86/362/CEE, 86/363/CEE e
90/642/CEE do Consello, no que respecta á fixación dos límites máximos de
determinados residuos de praguicidas en cereais, produtos alimenticios de orixe
animal e determinados produtos de orixe vexetal, incluídos as froitas e
hortalizas( DOCE n.º L291/1 de 28.10.02)
Directiva 2002/97/CE da Comisión, do 16 de decembro de 2002, pola que se
modifican os anexos das Directivas 86/362/CEE, 86/363/CEE e 90/642/CEE do
Consello, relativas á fixación dos contidos máximos de residuos de praguicidas
(2,4-D, triasulfurón etifensulfurón metilo) sobre e nos cereais, os produtos
alimenticios de orixe animal e determinados produtos de orixe vexetal,
incluídas as froitas e hortalizas (DOCE n.º L343, de 18.12.02).
Decisión 2002/204/CE da Comisión, do 30 de outubro de 2001, sobre o sistema de
despezamento de residuos de automóbil no Países Baixos (DOCE n.º L 68, de
12.03.02).
Directiva 2002/37/CE da Comisión, do 3 de maio de 2002, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír a substancia
activa etofumesato (DOCE n.º L 17, de 04.05.02).
Directiva 2002/48/CE da Comisión, do 30 de maio de 2002, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias
activas iprovalicarbo, prosulfurón e sulfosulfurón(DOCE n.º L148, de 06.06.02).
Decisión 2002/478/CE da Comisión, do 20 de xuño de 2002, relativa á non inclusión
do acetato de fentina no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das
autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE
n.º L164, de 22.06.02).
Decisión 2002/479/CE da Comisión, do 20 de xuño de 2002, relativa á non inclusión
do fentin-hidróxido no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das
autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE
n.º L164, de 22.06.02).
Directiva 2002/62/CE da Comisión, do 9 de xullo de 2002, pola que se adapta ao
progreso técnico por novena vez o anexo I da Directiva 76/769/CEE do Consello
relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e administrativas dos
Estados membros que limitan a comercialización e o uso de determinadas substancias e
preparados perigosos (compostos organoestánicos) (DOCE n.º L183, de 12.07.02).
Observacións:
Trasposta mediante Orde Pre/375/2003, do 24 de febreiro (BOE n.º 48, de
25.02.03).
Directiva 2002/64/CE da Comisión, do 15 de xullo de 2002, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias activas cinidón-
etilo, cihalofop-butilo, famoxadona,florasulam, metalaxilo-M e picolinafeno (DOCE
n.º L189, de 18.07.02).
Regulamento 1490/2002 da Comisión, do 14 de agosto de 2002, polo que se
establecen disposicións adicionais de aplicación da terceira fase do programa de
traballo contemplado no apartado 2 do artigo 8 da Directiva 91/414/CEE do Consello,
459
e polo que se modifica o Regulamento (CE) n.º 451/2000 (DOCE n.º L224, de
21.08.02)
Directiva 2002/61/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de xullo de 2002,
pola que se modifica por décimo novena vez a Directiva 76/769/CEE do Consello, que
limita a comercialización e o uso de determinadas substancias e preparados perigosos
(colorantes azoicos) ( DOCE n.º L243, de 11.09.02).
Decisión 2002/748/CE da Comisión, do 10 de setembro de 2002, pola que se
modifica a Decisión 98/676/CE no relativo ao fluazolato(DOCE n.º L243, de
11.09.02).
Recomendación 2002/755/CE da Comisión, do 16 de setembro de 2002, relativa aos
resultados da avaliación do risco e á estratexia de limitación do risco para a
substancia difenil éter, derivadooctabromado (DOCE n.º L249, de 17.09.02).
Regulamento 1774/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello do 3 de outubro
de 2002 polo que se establecen as normas sanitarias aplicables aos subprodutos
animais non destinados ao consumo humano (DOCE n.º L273, de 10.10.02).
Observacións:
Modificado polo Regulamento 808/2003/CE da Comisión, do 12 de maio
(DOCE n.º L117, de 13.05.03). - Afectado polo Regulamento 811/2003/CE da
Comisión, do 12 de maio (DOCE n.º L117, de 13.05.03). - A Decisión
2003/334/CE da Comisión, do 13 de maio, establece medidas transitorias
relativas ao material recollido ao depurar as augas residuais (DOCE n.º L118, de
14.05.03)
Regulamento 2076/2002/CE da Comisión, do 20 de novembro de 2002, polo que se
prolonga o período contemplado no apartado 2 do artigo 8 da Directiva
91/414/CEE do Consello e relativo á non inclusión de determinadas substancias activas
no anexo I da devandita Directiva, así como á retirada de autorizacións de produtos
fitosanitarios que conteñan estas substancias (DOCE n.º L319, de 23.11.02).
Observacións:
Modificado polo Regulamento 1336/2003/CE da Comisión, do 25 de xullo
(DOCE n.º L184, de 23.07.03).
Decisión 2002/949/CE da Comisión, do 4 de decembro de 2002, relativa á
non inclusión da azafenidina no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello
(DOCE n.º L328/23, de 05.12.02).
Directiva 2002/100/CE da Comisión, do 20 de decembro de 2002, pola que se
modifica a Directiva 90/642/CEE do Consello, no que respecta aos contidos máximos
de residuos de azoxistrobina (DOCE n.º L2, de 07.01.03).
Directiva 2003/5/CE da Comisión, do 10 de xaneiro de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír a substancia
activa deltametrina (DOCE n.º L8, de 14.01.03)
Decisión da Comisión, do 10 de xaneiro de 2003, mediante a que se modifica a
Decisión 2000/159/CE, pola que se aproban provisionalmente os plans de
investigación de residuos de terceiros países, de conformidade coa Directiva
96/23/CE do Consello ( DOCE n.º L7, de 11.01.03).
Decisión 2003/33/CE do Consello, do 19 de decembro de 2002, pola que se
establecen os criterios e procedementos de admisión de residuos nos vertedoiros
conforme ao artigo 16 e ao anexo II da Directiva 1999/31/CEE (DOCE n.º L11, de
16.01.03)
Directiva 2002/95/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xaneiro de
2003, sobre restricións á utilización de determinadas substancias perigosas en aparatos
eléctricos e electrónicos (DOCE n.º L37, de 13.02.03).
Directiva 2002/96/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 27 de xaneiro de
2003, sobre residuos de aparatos eléctricos e electrónicos (DOCE n.º L37, de 13.02.03)
Directiva 2003/11/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 6 de febreiro de
2003, pola que se modifica por vixésimo cuarta vez a Directiva 76/769/CEE do
Consello relativa á aproximación das disposicións legais, regulamentarias e
administrativas dos Estados membros que limitan a comercialización e o uso de
determinadas substancias e preparados perigosos (éter de pentabromodifenilo, éter
de octabromodifenilo) (DOCE n.º L42, de 15.02.03)- Corrección de erros ( DOCE n.º
L170, de 09.07.03).
Decisión 2003/138/CE, da Comisión, do 27 de febreiro de 2003, pola que se
establecen as normas de codificación dos compoñentes e materiais para vehículos en
aplicación da Directiva 2000/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa aos
vehículos ao final da súa vida útil (DOCE n.º L53, de 28.02.03)
Regulamento 304/2003/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de xaneiro
de 2003, relativo á exportación e importación de produtos químicos perigosos (DOCE
n.º L63, de 06.03.03).
Observacións:
461
Modificado polo Regulamento 1213/2003/CE da Comisión, do 7 de xullo de
2003 (DOCE n.º L169, de 08.07.03)
Decisión 2003/166/CE, da Comisión, do 10 de marzo de 2003, relativa á non
inclusión do paratión-metilo no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á
retirada das autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia
activa (DOCE n.º L67, de 12.03.03).
Decisión 2003/199, do Consello, do 18 de marzo de 2003, relativa á non inclusión
do aldicarb no anexo I da Directiva 91/414/CEE e á retirada das autorizacións dos
produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE n.º L 76, de
22.03.03).
Directiva 2003/23/CE da Comisión, do 25 de marzo de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias
activas imazamox, oxasulfurón, etoxisulfurón,foramsulfurón, oxadiargilo e ciazofamida
(DOCE n.º L81, de 28.03.03).
Directiva 2003/28/CE da Comisión, do 7 de abril de 2003, pola que se adapta por
cuarta vez ao progreso técnico a Directiva 94/55/CEdo Consello sobre a aproximación
das lexislacións dos Estados membros con respecto ao transporte de mercadorías
perigosas por estrada (DOCE n.º L 90, de 08.04.03).
Directiva 2003/29/CE da Comisión, do 7 de abril de 2003, pola que se adapta por
cuarta vez ao progreso técnico a Directiva 96/49/CEdo Consello sobre a aproximación
das lexislacións dos Estados membros relativas ao transporte de mercadorías perigosas
por ferrocarril (DOCE n.º L90, de 08.04.03).
Directiva 2003/31/CE da Comisión, do 11 de abril de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello, co fin de incluír nela as substancias activas 2,4-DB,
beta-ciflutrina, ciflutrina, iprodiona,linurón, hidrazida maleico e pendimetalina (DOCE
n.º L101, de 23.04.03).
Decisión 2003/308/CE da Comisión, do 2 de maio de 2003, relativa á non inclusión
do metalaxil no anexo I da Directiva 91/414/CEE do Consello e á retirada das
autorizacións dos produtos fitosanitarios que conteñan esta substancia activa (DOCE
n.º L113, de 07.05.03)
Regulamento 808/2003/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, polo que se
modifica o Regulamento 1774/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello polo
que se establecen as normas sanitarias aplicables aos subprodutos animais non
destinados ao consumo humano (DOCE n.º L117, de 13.05.03)
Regulamento 811/2003/CE da Comisión, do 12 de maio de 2003, polo que se aplican
as disposicións do Regulamento 1774/2002 do Parlamento Europeo e do Consello
relativas á prohibición do reciclado dentro da mesma especie no caso dos peixes, ao
enterramento e a incineración de subprodutos animais e a determinadas medidas
transitorias (DOCE n.º L117, de 13.05.03).
Regulamento 813/2003/CE da Comisión, de 12 de maio de 2003, sobre medidas
transitorias, conforme ao Regulamento 1774/2002, do Parlamento Europeo e do
Consello relativas á recollida, o transporte e a eliminación de antigos alimentos (DOCE
n.º L117, de 13.05.03).
Decisión 2003/334/CE da Comisión, do 13 de maio de 2003, sobre medidas
transitorias, conforme ao Regulamento 1774/2002 do Parlamento Europeo e do
Consello, relativas ao material recollido ao depurar as augas residuais (DOCE n.º L 118,
de 14.05.03).
Directiva 2003/39/CE da Comisión, do 15 de maio de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias
activas propineb e propizamida (DOCE n.º L124, de 20.05.03).
Decisión 2003/370/CE da Comisión, do 21 de maio de 2003, pola que se permite aos
Estados membros ampliar as autorizacións provisionais concedidas ás novas substancias
activas yodosulfurón-metilo-sodio, indoxacarbo, S-metolacloro, virus
da poliedrosisnuclear de Spodoptera exigua, tepraloxidim e dimetenamida-PÁX.
(DOCE n.º L127/58, de 23.05.03).
Directiva 2003/69/CE da Comisión, do 11 de xullo de 2003, pola que se modifica o
anexo da Directiva 90/642/CEE do Consello no que respecta aos límites máximos de
residuos de clormequat,lambda-cihalotrina, kresoxim-metilo, azoxistrobina e
eterminadosditiocarbamatos ( DOCE n.º L175, de 15.07.03).
Directiva 2003/68/CE da Comisión, do 11 de xullo de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias
activas trifloxistrobina, carfentrazona-
etilo,mesotriona, fenamidona e isoxaflutol (DOCE n.º L177, de 16.07.03).
Directiva 2003/53/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 18 de xuño de
2003, pola que se modifica por vixésimo sexta vez a Directiva 76/769/CEE do
Consello respecto á limitación da comercialización e o uso de determinadas substancias
e preparados perigosos (nonilfenol, etoxilatos de nonilfenol e cemento) (DOCE n.º
L178, de 17.07.03).
463
Directiva 2003/70/CE da Comisión, do 17 de xullo de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello co fin de incluír as substancias
activas mecoprop, mecoprop-PÁX. e propiconazol(DOCE n.º L184, de 23.07.03).
Regulamento 1336/2003/CE da Comisión, do 25 de xullo de 2003, polo que se
modifica o Regulamento 2076/2002 no que respecta á continuación do emprego das
substancias recollidas no anexo II (DOCE n.º L187, de 26.07.03).
Directiva 2003/79/CE da Comisión, do 13 de agosto de 2003, pola que se modifica a
Directiva 91/414/CEE do Consello para incluír a substancia
activa Coniothyrium minitans (DOCE n.º L205/16, de 14.08.03).
LEXISLACIÓN ESTATAL
Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre refugallos e residuos sólidos e urbanos.
(BOE n.º 280, de 21.11.75).
Observacións:
Modificado por Real Decreto Lexislativo 1163/1986, do 13 de xuño polo que
se modifica a Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre Residuos e Refugallos
Sólidos e Urbanos (BOE n.º 149, de 23.06.86)
Derrogada pola Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.
Orde de 30 de novembro de 1976 sobre métodos de análise dos produtos
fitosanitarios e fertilizantes. (BOE n.º 3, de 04.01.77).
Observacións:
As Ordenes ministeriais do 31 de xullo de 1979 (BOE n.º 213, de 05.09.79), 1
de decembro de 1981 (BOE n.º 246, de 14.10.81) e 18 de xullo de 1989
(BOE n.º 176, de 25.07.89) foron modificando a súa regulación, para
adaptalos á lexislación comunitaria.
Os Reais Decretos 1110/1991 (BOE n.º 170, de 17.07.91) e 1163/1991 (BOE n.º
178, de 26.07.91), axustaron a regulación ás sucesivas modificacións.
Real Decreto 2216/1985, do 28 de outubro, polo que se aproba o regulamento sobre
declaración de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias
perigosas. (BOE n.º 284, de 27.11.85).
Observacións:
Ditado sobre a base das normas da CE aplicables por razón da materia,
constituídas b280/1994ásicamente pola Directiva 67/548/CEE e posteriores
modificacións.
Anexos técnicos actualizados mediante Real Decreto 725/1988, do 3 de xuño,
(BOE n.º 164, de 09.07.88) que traspón a adaptación ao progreso técnico na
materia contida na Directiva 86/431/CEE, do 24 de xuño.
Anexos técnicos actualizados novamente por Orde 7 de setembro de 1988
(BOE n.º 220, de 13.09.88), que traspón a Directiva 87/432/CEE, do 3 de
agosto.
Anexos técnicos actualizados novamente por Orde 29 de novembro de 1990
(BOE n.º 290, de 04.12.90), que traspón a Directiva 88/490/CEE, do 22 de
xullo (DOCE n.º L 259, de 19.9.88).
Derrogado polo Real Decreto 363/1995.
Lei 20/1986, do 14 de maio, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 120, de
20.5.86).
Observacións:
Desenvolvida regulamentariamente por Real Decreto 833/1988 do 20 de xullo
polo que se aproba o Regulamento para a execución da Lei 20/1986, Básica de
Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 182, de 30.7.88).
Derrogada pola Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.
Real Decreto Lexislativo 1163/1986, do 13 de xuño polo que se modifica a Lei
42/1975, do 19 de novembro, sobre Residuos e Refugallos Sólidos e Urbanos (BOE n.º
149, de 23.06.86).
Real Decreto 833/1988 do 20 de xullo polo que se aproba o Regulamento para a
execución da Lei 20/1986, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos. (BOE n.º 182, de
30.07.88).
Observacións:
Modificado por Real Decreto 952/1997, do 20 de xuño, (BOE n.º 160, de
05.07.97). Aínda que a Lei 20/1986 está derrogada, este Real Decreto segue
vixente, segundo o disposto na Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos.
Real Decreto 145/1989, do 20 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento
Nacional de Admisión, Manipulación e Almacenamento de Mercadorías Perigosas nos
Portos. (BOE n.º 37, de 13.02.89).
465
Real Decreto 879/1989, do 2 de xuño, polo que se aproba o Regulamento Nacional
para o Transporte de Mercadorías Perigosas por Ferrocarril (TPF) (BOE n.º 170, de
18.07.89).
Observacións:
Por Orde de 31 de xaneiro de 1997 adáptase ás modificacións introducidas no
ámbito internacional (BOE n.º 37, de 12.02.97)
O seu Anexo foi derrogado polo Real Decreto 2225/1998.
Derrogado polo Real Decreto 412/2001, do 20 de abril (BOE n.º 110, de
08.05.00).
Resolución do 24 de xullo de 1989, pola que se dispón a publicación do Acordo do
Consello de Ministros polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Industriais e se
constitúe a Comisión de Seguimento deste. (BOE n.º 179, de 28.07.89).
Orde de 13 de outubro de 1989, sobre Residuos Tóxicos e Perigosos, métodos de
caracterización. (BOE n.º 270, de 10.10.89).
Observacións:
Desenvolve o Real Decreto 833/1988, do 20 de xullo, e traspón os métodos
de caracterización establecidos nas Directiva 84/449/CEE, do 25 de abril de
1984.
Real Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á
comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 278,
de 20.11.89).
Observacións:
Traspón a Directiva 76/769/CEE, de 27 de xullo, así como as directivas que a
amplían e modifican: 79/663/CEE, do 24 de xullo; 82/806/CEE, do 22 de
novembro; 83/264/CEE, do 16 de maio; 83/478/CEE, do 19 de setembro;
85/467/CEE, da 1 de outubro, e 85/610/CEE, do 20 de decembro.
Modificado por Orde Ministerial de 11 de decembro de 1990 (BOEn.º 299, de
14.12.90) que traspón a nova actualización contida na Directiva 89/677/CEE,
do 21 de decembro (DOCE n.º L 398/19, de 30.13.89).
Modificado novamente por Orde Ministerial de 31 de agosto de 1992
(BOE n.º 218, de 10.09.92) que traspón ao ordenamento español as novas
modificacións contidas nas Directivas do Consello 91/173/CEE, do 21 de marzo;
91/338/CEE, do 18 de xuño, e 91/339/CEE do 18 de xullo.
Modificado por Orde de 14 de maio de 1998 (BOE n.º 121, de 21.5.98); Orde
de 15 de xullo de 1998 (BOE n.º 173, de 21.7.98); Orde de 15 de decembro de
1998 (BOE n.º 305, de 22.12.98). Orde de 1 de marzo de 2000 (BOE n.º 54,
de 03.03.00). Orde de 24 de marzo de 2000 (BOE n.º 77, de
30.03.00).Orden do 6 de xullo de 2000 (BOE n.º 165, de 11.7.00). Orde de 25
de outubro de 2000 (BOE n.º 258, de 27.10.00).
Real Decreto 74/1992, do 31 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento Nacional
do Transporte de Mercadorías Perigosas porCarretera (TPC). (BOE n.º 46, de
22.02.92).
Observacións:
Anexos A e B modificados por Orde de 7 de febreiro de 1996 (BOEn.º 44, de
20.02.96).
Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro, polo que se establecen novas normas
sobre a limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes
procedentes de instalacións de incineración de residuos municipais. (BOE n.º 255, de
23.10.92).
Observacións:
Traspón as Directivas 89/369/CEE, do 8 de xuño de 1989, sobre prevención
da contaminación atmosférica procedente de novas instalacións de incineración
de residuos municipais (DOCE n.º L 163, de 14.06.89) e 89/429/CEE, do 21 de
xuño de 1989, de redución da contaminación atmosférica procedente de
instalacións existentes de incineración de residuos municipais (DOCE n.º L 203,
de 15.07.89).
Modificado por Real Decreto 1217/97, do 18 de xullo (BOE n.º 189, de
08.08.97).
Real Decreto 1078/1993, do 2 de xullo, sobre clasificación, envasado e etiquetaxe de
preparados perigosos (BOE n.º )
Real Decreto 2071/1993, do 26 de novembro, relativo ás medidas de protección
contra a introdución e difusión no territorio nacional e da Comunidade Económica
Europea de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais, así como para a
exportación e tránsito cara a países terceiros. (BOE n.º 300, de 16.12.93).
Observacións: Modificado por:
Real Decreto 55/1995, do 20 de xaneiro. (BOE n.º 34, de 09.02.95).
Orde de 23 de novembro de 1995 (BOE n.º 285, de 29.11.95).
Orde de 21 de febreiro de 1996 (BOE n.º 52, de 29.02.96).
Orde de 2 de maio de 1996 (BOE n.º 112, de 08.05.96).
Orde de 11 de marzo de 1997 (BOE n.º 63, de 14.03.97).
467
Orde de 3 de setembro de 1997. (BOE n.º 215, de 08.09.97).
Orde de 11 de marzo de 1999. (BOE n.º 64, de 16.03.99).
Orde de 31 de maio de 1999 (BOE n.º 133, de 04.06.99).
Orde de 26 de agosto de 1999 (BOE n.º 208, de 31.8.99,
página:[32003] Corrección de erros (BOE n.º 241, de 08.10.99, páxina:
[35931]).
Orde de 17 de novembro de 1999. (BOE n.º 278, de 20.11.99).
Real Decreto 363/1995, de 10 de marzo, polo que se aproba o Regulamento sobre
notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias
perigosas. (BOE n.º 133, de 05.06.95).
Observacións:
Derroga: o Real Decreto 2216/1985; a Orde de 14 de marzo de 1988; o Real
Decreto 725/1988; a Orde de 7 de setembro de 1988; a Orde de 13 de
novembro de 1989; a Orde de 29 de novembro de 1990; a Orde de 9 de
decembro de 1992.
Modifica o Real Decreto 1078/1993, do 2 de xullo de 1993.
Está modificado por: Orde de 13 de setembro de 1995; Orde de 21 de febreiro
de 1997; Orde de 30 de xuño de 1998 (BOE n.º 160, de 06.07.98); Orde de 11
de setembro de 1998 (BOE n.º 223, de 17.09.98); Orde de 16 de xullo de 1999
(BOE n.º 178, de 27.07.99), Orde de 5 de outubro de 2000 (BOE n.º 243, de
10.10.00). Orde de 5 de abril de 2001 (BOE n.º 94, de 19.04.01).
Modificado polo Real Decreto 700/1998, do 24 de abril (BOE n.º 110, de
08.05.98).
Modificado polo Real Decreto 507/2001, do 11 de maio (BOE n.º 114, de 12.
05.01).
Convenio de Basilea sobre control de movementos transfronteirizos dos refugallos
perigosos e a súa eliminación, feito en Basilea o 22 de marzo de 1989 (BOE n.º 227,
de 22.9.94).
Observacións:
Emenda ao anexo I e da adopción dos anexos VIII e IX do Convenio
de Basilea, adoptados en Kuching (Malaisia) o 27 de febreiro de 1998 (BOE n.º
120, de 20.05.99).
Resolución do 28 de abril de 1995, da Secretaría de Estado de Medio e Vivenda, pola
que se dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 17 de febreiro de
1995, polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Perigosos. (BOE n.º 114 de
13.05.95).
Real Decreto 45/1996, do 19 de xaneiro, polo que se regulan diversos aspectos
relacionados coas pilas e os acumuladores que conteñan determinadas materias
perigosas. (BOE n.º 48 de 24.02.96).
Observacións:
Traspón a Directiva do Consello 91/157/CEE, do 18 de marzo de 1991. (DOCE
n.º L 78, de 26.03.91)
Modificado o seu anexo I mediante a Orde de 25 de outubro de 2000
(BOE n.º 258, de 27.10.00).
Real Decreto 261/1996, do 16 de febreiro sobre protección das augas contra a
contaminación producida polos nitratos procedentes de fontes agrarias. (BOE n.º 61 de
11.03.96).
Real Decreto 387/1996, da 1 de marzo, polo que se aproba a Directriz Básica de
Planificación de Protección Civil ante o risco de accidentes nos transportes de
mercadorías perigosas por estrada e por ferrocarril. (BOE n.º 71, de 22.03.96).
Real Decreto 404/1996, do 1 de marzo, polo que se desenvolve a Lei 40/1994 do 30
de decembro, de Ordenación do Sistema Eléctrico Nacional, e se modifica o Real
Decreto 1522/1984, do 4 de xullo, polo que se autoriza a constitución da "Empresa
Nacional de Residuos Radioactivos, Sociedade Anónima (ENRESA). (BOE n.º 71 de
22.03.96).
Orde de 24 de setembro de 1996, pola que se introducen modificacións nas
Instrucións técnicas para o Transporte sen Riscos de Mercadorías Perigosas por Vía
Aérea. (BOE n.º 235 de 28.09.96).
Orde de 16 de outubro de 1996, pola que se modifica a Orde de 20 de setembro de
1985, sobre normas de construción, aprobación de tipo, ensaio e inspección de
cisternas para o transporte de mercadorías perigosas. (BOE n.º 267 de 05.11.96).
Resolución do 21 de novembro de 1996, da Dirección Xeral de Ferrocarrís e
Transportes por Estrada, sobre a inspección e control por riscos inherentes ao
transporte de mercadorías perigosas por estrada. (BOE n.º 303, de 17.12.96).
Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases (BOE n.º 99, de
25.04.97).
Observacións:
469
Traspón a Directiva do Parlamento e do Consello 94/62/CE, do 20 de
decembro, relativa aos Envases e Residuos de Envases (DOCE L n.º 365, de
31.12.94)
En materia de identificación de materiais de envase, véxase Decisión da
Comisión 97/129/CE, do 28 de xaneiro. (DOCE L n.º 50, de 20.02.97)
En materia de modelos relativos ao sistema de bases de datos, véxase Decisión
da Comisión 97/62/CE, do 3 de febreiro. (DOCE L n.º 52, de 22.02.97)
Desenvolvida regulamentariamente polo Real Decreto 782/1998, do 30 de
abril (BOE n.º 104, de 01.05.98) e pola Orde de 27 de abril de 1998 do
Ministerio de Medio (BOE n.º 104, de 01.05.98) (Corrección de erros: BOE n.º
120, de 20.5.98).
Modificada pola disposición adicional trixésimo oitava da Lei 66/1997, de 30
de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE n.º 313,
de 31.12.97).
Modificada pola disposición adicional sétima da Lei 10/1998, do 21 de abril,
de residuos (BOE n.º 96, de 22.04.98)
Modificada pola disposición adicional décimo novena da Lei 50/1998, de 30
de decembro, de medidas fiscais, administrativas e da orde social (BOE n.º 313,
de 31.12.97).
Afectada pola Resolución do 30 de setembro de 1998, da Dirección Xeral de
Tributos [aplicación do IVE a operacións dos SIG](BOE n.º 257, de 27.10.98).
Afectada pola Orde de 21 de outubro de 1999 pola que se establecen as
condicións para a non aplicación dos niveis de concentración de metais
pesados ás caixas e paletas de plástico reutilizables que se utilicen nunha cadea
pechada e controlada (BOEn.º 265, de 50.11.99).
Modificada a súa disposición adicional primeira polo artigo 82 da Lei 14/2000
(BOE n.º 313, de 30.12.00, páxinas [46631] [46695] [46696]).
Afectada pola Decisión 2001/171/CE da Comisión, do 19 de febreiro de 2001
(DOCE n.º L 62, de 02.03.01).
Afectada pola Orde de 12 xuño de 2001 (BOE n.º 146, de 19.06.01).
Acordo Europeo sobre Transporte internacional de mercadorías perigosas por estrada
(ADR), feito en Xenebra o 30 de setembro de 1957. Texto Refundido. (BOE n.º 138,
de 10.06.97).
Orde de 2 de xuño de 1997 pola que se aproban as fichas de intervención para a
actualización dos servizos operativos en situación de emerxencia provocadas por
accidentes no transporte de mercadorías perigosas por estrada. (BOE n.º 141, de
13.06.97).
Real Decreto 952/1997, do 20 de xuño, polo que se modifica o Regulamento para a
execución da Lei 20/198686, do 14 de maio, Básica de Residuos Tóxicos e Perigosos,
aprobado mediante Real Decreto 833/1988, do 20 de xullo. (BOE n.º 160, de
05.07.97).
Observacións:
Publícase a lista de residuos perigosos, aprobada mediante Decisión
94/904/CE.
Orde de 27 de xuño de 1997, pola que se actualizan as Instrucións técnicas para o
transporte sen Riscos de Mercadorías Perigosas por Vía Aérea. (BOE n.º 164, de
10.07.97).
Real Decreto 1217/1997, do 18 de xullo, sobre incineración de residuos perigosos e de
modificación do Real Decreto 1088/92, do 11 de setembro, relativo ás instalacións de
incineración de residuos municipais (BOE n.º 189, de 08.08.97). Corrección de erros
(BOE n.º 15, de 17.1.98).
Observacións:
Traspón a Directiva 94/67/CE.
Modifica o Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro.
Real Decreto 1253/1997, do 24 de xuño, sobre condicións mínimas esixidas aos
buques que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino
en portos marítimos nacionais (BOE n.º 198, de 19.08.97).
Lei 10/1998, do 21 de abril, de Residuos. (BOE n.º 96, de 22.04.98).
Observacións:
Traspón a Directiva 91/156/CEE, do Consello, do 18 de marzo de 1991, pola
que se modifica a Directiva 75/442/CEE, do Consello, do 15 de xullo de 1975.
Derroga: Lei 42/1975, do 19 de novembro, sobre refugallos e residuos sólidos
urbanos; Lei 20/1986, do 14 de maio, básica de residuos tóxicos e perigosos. -
Modifica a Lei 11/1997, do 24 de abril, de envases e residuos de envases.
Relaciónase con:
Real Decreto 2818/1998, do 23 de decembro, sobre produción de enerxía
eléctrica por instalacións abastecidas por recursos ou fontes de enerxía
renovables, residuos e coxeración [artigos 1.c) e 2.1.c) ed)] (BOE n.º 312, de
471
30.12.98), que regula a utilización de residuos urbanos na coxeración de
electricidade. Corrección de erros (BOEn.º 43, de 19.02.99).
Real Decreto 2822/1998, do 23 de decembro, polo que se aproba o
Regulamento Xeral de Vehículos. [Anexo 1, apartados 1 e 2] (BOEn.º 22, de
26.01.99), que fai referencia ás disposicións sobre a emisión de fumes e gases
contaminantes dos vehículos e a normativa sobre vehículos abandonados
contida actualmente na Orde de 14 de febreiro de 1974 (BOE n.º 48, de
25.02.74).
Lei 11/1999, do 21 de abril. O seu artigo segundo engade na letra a), apartado
1 do artigo 71 da Lei sobre Tráfico, Circulación de Vehículos a motor e
Seguridade Vial, aprobada polo Real Decreto lexislativo 339/1990, do 2 de
marzo, establecendo cando un vehículo abandonado poderá ser considerado
residuo sólido urbano).
Modificada polo Real Decreto-lei 4/2001, do 16 de febreiro (BOEn.º 42, de
17.02.01).
Real Decreto 700/1998, do 24 de abril, polo que se modifica o Regulamento sobre
notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias
perigosas, aprobado polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 110, de
8.05.98).
Orde de 29 de maio de 1998 do Ministerio de Fomento, pola que se introducen
modificacións nas Instrucións Técnicas para o Transporte sen Riscos de Mercadorías
Perigosas por Vía Aérea. (BOE n.º 141, de 13.06.98).
Real Decreto 1425/1998, do 3 de xullo, polo que se modifica o Real Decreto sobre
clasificación, envasado e etiquetaxe de preparados perigosos, aprobado polo Real
Decreto 1078/1993, do 2 de xullo (BOE n.º 159, de 04.07.98)
Real Decreto 2115/1998, do 2 de outubro, sobre transporte de mercadorías perigosas
por estrada (BOE n.º 248, de 16.10.98) Corrección de erros: (BOE n.º 73, de
26.03.99).
Real Decreto 2225/1998, do 19 de outubro, sobre transporte de mercadorías
perigosas por ferrocarril (BOE n.º 262, de 02.11.98).
Observacións:
Derroga o Anexo do Real Decreto 879/1989.
Derrogado polo Real Decreto 412/2001, do 20 de abril (BOE n.º 110, de
08.05.00).
Resolución de 17 de novembro de 1998 da Dirección Xeral de Calidade e Avaliación
Ambiental do Ministerio de Medio, pola que se publica o Catálogo Europeo de
Residuos (CER) aprobado mediante Decisión 94/3/CE, da Comisión, do 20 de
decembro de 1993 (BOE n.º 7, de 08.01.99)
Emendas de 1996 ao Código Internacional para a Construción e o Equipo de Buques
que Transporten Productos Químicos Peligrosos a Granel (Código CIQ), adoptadas
por Resolución MSC.58 (67), en Londres o 5 de decembro de 1996. (BOE n.º 86, de
10.04.99).
Real Decreto 701/1999, do 30 de abril, polo que se modifica o Real Decreto
1253/1997, do 24 de xullo, sobre condicións mínimas esixidas aos buques que
transporten mercadorías perigosas ou contaminantes con orixe ou destino en portos
marítimos nacionais (BOE n.º 115, de 14.05.99).
Emendas ao Regulamento relativo ao Transporte Internacional de Mercadorías
Perigosas por Ferrocarril (RID) («Boletín Oficial do Estado» do 20 ao 26 de agosto de
1986). Anexo ao Convenio relativo aos Transportes Internacionais por Ferrocarril
(COTIF) (Berna, 9 de maio de 1980, «Boletín Oficial do Estado» do 18 de xaneiro de
1986), adoptadas pola Comisión de expertos, celebrada en Berna do 24 ao 28 de
novembro de 1997 (BOE n.º 298, de 14.12.98) (suplemento). Corrección de erros
(BOE n.º 120, de 20.05.99).
Acordo Europeo sobre Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada
(ADR), feito en Xenebra o 30 de setembro de 1957. Emendas aos
Anexos A e B (BOE n.º 300, de 16.12.98 -suplemento-). Corrección de erros (BOE n.º
120, de 20.05.99).
Emenda ao anexo I e da adopción dos anexos VIII e IX do Convenio de Basilea sobre
control de movementos transfronteirizos dos refugallos perigosos e a súa eliminación,
feito en Basilea o 22 de marzo de 1989 (publicado no «Boletín Oficial do Estado»
número 227, do 22 de setembro de 1994), adoptados en Kuching (Malaisia) o 27 de
febreiro de 1998 (BOE n.º 120, de 20.05.99).
Código Marítimo Internacional de mercadorías Perigosas (CódigoIMDG), conforme ao
capítulo VII do Convenio Internacional para a Seguridade da Vida Humana no Mar,
1974 (BOE do 16 ao 18 de xuño de 1980). Emenda 29-98 aplicable a partir do 1 de
xaneiro de 1999, adoptada en Londres o 20 de maio de 1998. (BOE n.º 121, de
21.05.99).
Acordo Multilateral 4/98 relativo ao transporte de carbón 1361, que derroga
parcialmente o Regulamento sobre transporte internacional por ferrocarril de
473
mercadorías perigosas (RID) (publicado no "Boletín Oficial do Estado" de 14 de
decembro de 1998 e 20 de maio de 1999) (BOE n.º 178, de 27.07.99, páxina:
[27808])
Orde de 16 de xullo de 1999 pola que se modifican os anexos I e Vdo Regulamento
sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de
substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo
(BOE n.º 178, de 27.07.99).
Observacións:
Traspón a Directiva 98/73/CE (DOCE n.º L 305, de 16.11.98).
Real Decreto 1378/1999, do 27 de agosto, polo que se establecen medidas para a
eliminación e xestión dos policlorobifenilos,policloroterfenilos e aparatos que os
conteñan (PCBs/PCTs) (BOE n.º 206, de 28.08.99.
Observacións:
Traspón a Directiva 96/59/CE, do 16 de setembro.
Derroga a Orde de 14 de abril de 1989.
Orde de 15 de setembro de 1999, pola que se inclúe a substanciakresoxim-metilo no
anexo I do Real Decreto 2163/1994 (BOE n.º 226, de 21.09.99).
Observacións:
Traspón a Directiva 1999/1/CE, do 21 de xaneiro de 1999.
Emendas de 1990 ao Código Internacional para a construción e o equipo de
buques que transporten produtos químicos perigosos a granel (Código CIQ)
(sistema harmonizado de recoñecementos e certificación), adoptadas por
Resolución MSC. 16 (58), aprobadas o 24 de maio de 1990. (BOE n.º 232,
de 28.09.99).
Orde de 21 de setembro de 1999 pola que se aproban as fichas de intervención para a
actuación dos servizos operativos en situacións de emerxencia provocadas por
accidentes no transporte de mercadorías perigosas por estrada (BOE n.º 241, de
08.10.99, páxina: [35929].
Real Decreto 1566/1999, do 8 de outubro, sobre os conselleiros de seguridade para o
transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por vía navegable
(BOE n.º 251, de 20.10.99.
Observacións:
Traspón a directiva 96/35/CE, do Consello, do 3 de xuño relativa á
designación e cualificación profesional de conselleiros de seguridade para o
transporte por estrada, por ferrocarril ou por vía navegable de mercadorías
perigosas (DOCE n.º L 145, de 19.06.96).
Orde de 21 de outubro de 1999 pola que se establecen as condicións para a non
aplicación dos niveis de concentración de metais pesados establecidos no artigo 13 da
Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases, ás caixas e paletas de
plástico reutilizables que se utilicen nunha cadea pechada e controlada (BOE n.º 265,
de 5.11.99, páxinas: [38762] [38763]).
Observacións:
Afecta á Lei 11/1997 (BOE n.º 99, de 25.04.97)
Resolución do 25 de novembro de 1999, da Dirección Xeral de Calidade e Avaliación
Ambiental, pola que se dispón a publicación do acordo da Conferencia Sectorial de
Medio do 22 de novembro de 1999, polo que se dá conformidade ao Programa
Nacional de Pilas e Baterías Usadas. (BOE n.º 284, de 27.11.99).
Código para a construción e armamento dos buques que transporten produtos
químicos perigosos a granel (Código CGRQ), adoptado o 12 de outubro de 1971 por
Resolución A.212 (VII). (BOEn.º 295, de 10.12.99).
Orde de 23 de decembro de 1999 pola que se actualizan as Instrucións Técnicas para
o transporte sen riscos de mercadorías perigosas por vía aérea (BOE n.º 15, de
18.01.00).
Resolución do 13 de xaneiro de 2000, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se
dispón a publicación do Acordo de Consello de Ministros, do 7 de xaneiro de 2000,
polo que se aproba o Plan Nacional de Residuos Urbanos (BOE n.º 28, de 02.02.00).
Orde de 1 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto
1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e
ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 54, de 03.03.00).
Aplicación provisional do Acordo entre o Reino de España e o Principado de Andorra
sobre traslado e xestión de residuos, feito en Madrid o 27 de xaneiro de 2000
(BOE n.º 61, de 11.03.00).
Observacións:
Entrada en vigor deste Acordo (BOE n.º 178, de 26.07.00, páxina: [26619])
Orde de 24 de marzo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto
1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e
ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 77, de 30.03.00).
475
Orde de 6 de xullo de 2000 pola que se modifica o anexo I do Real Decreto
1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á comercialización e
ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 165, de 11.07.00).
Observacións:
Traspón a Directiva 1999/43/CE (DOCE n.º L 166, de 01.07.99).
Entrada en vigor do Acordo entre o Reino de España e o Principado de
Andorra sobre traslado e xestión de residuos, feito en Madrid o 27 de
xaneiro de 2000, cuxa aplicación provisional foi publicada no "Boletín
Oficial do Estado" número 61, de data 11 de marzo de 2000 (BOE n.º 178,
de 26.07.00).
Orde de 5 de outubro de 2000 pola que se modifican os anexos I, III, IV e VI do
Regulamento sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e
etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de
marzo (BOE n.º 243, de 10.10.00).
Orde de 25 de outubro de 2000 pola que se modifican o anexo 1 do Real Decreto
45/1996, do 19 de xaneiro, polo que se regulan diversos aspectos relacionados coas
pilas e os acumuladores que conteñan determinadas materias perigosas, e o anexo I do
Real Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á
comercialización e uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 258, de
27.10.00).
Observacións:
Traspón a Directiva 98/101/CE.
Lei 14/2000, do 29 de decembro, de Medidas fiscais, administrativas e da orde social
(BOE n.º 313, de 30.12.00.
Observacións:
O seu artigo 82 modifica a disposición adicional primeira da Lei 11/1997,
do 24 de abril, de envases e residuos de envases.
Orde de 11 de xaneiro de 2001 pola que se regula o contido mínimo do informe
anual para o transporte de mercadorías perigosas por estrada, por ferrocarril ou por
vía navegable (BOE n.º 23, de 26.01.01).
Resolución do 9 de abril de 2001, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se dispón a
publicación do Acordo de Consello de Ministros, de 6 de abril de 2001, polo que se
aproba o Plan Nacional de Descontaminación e Eliminación
de Policlorobifenilos (PCB), Policloroterfenilos (PCT) e Aparatos que os conteñan
(2001-2010) (BOE n.º 93, de 18.04.01). Corrección de erratas: (BOE n.º 107, de
04.05.01). Corrección de erros: (BOE n.º 111, de 09.05.01).
Orde de 5 de abril de 2001 pola que se modifican os anexos I, IV,V, VI e IX do
Regulamento sobre notificación de substancias novas e clasificación, envasado e
etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de
marzo (BOE n.º 94, de 19.04.01.
Real Decreto 412/2001, do 20 de abril, polo que se regulan diversos aspectos
relacionados co transporte de mercadorías perigosas por ferrocarril (BOE n.º 110, de
08.05.01.
Observacións:
Derroga o Real Decreto 2225/1998. do 19 de outubro.
Derroga o Real Decreto 879/1989, do 2 de xuño.
Real Decreto 507/2001, do 11 de maio, polo que se modifica o Regulamento sobre
notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias
perigosas, aprobado polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 114, de
12.05.01).
Orde de 12 xuño de 2001 pola que se establecen as condicións para a non aplicación
aos envases de vidro dos niveis de concentración de metais pesados establecidos no
artigo 13 da Lei 11/1997, do 24 de abril, de Envases e Residuos de Envases (BOE n.º
146, de 19.06.01).
Resolución do 8 de outubro de 2001, da Secretaría Xeral de Medio, pola que se
dispón a publicación do Acordo do Consello de Ministros do 5 de outubro de 2001,
polo que se aproba o Plan Nacional de Pneumáticos Fuera de Uso, 2001-2006
(BOE n.º 260, de 30.10.01).
Real Decreto 1481/2001, do 27 de decembro, polo que se regula a eliminación de
residuos mediante depósito en vertedoiro (BOE n.º 25, de 29.01.02).
Orde MAM/304/2002, do 8 de febreiro, pola que se publican as operacións de
valorización e eliminación de residuos e a lista europea de residuos (BOE n.º 43, de
19.02.02). Corrección de erros: (BOE n.º 60, de 12.03.02).
Emendas propostas por Portugal aos anexos A e B do Acordo Europeo sobre
Transporte Internacional de Mercadorías Perigosas por Estrada (ADR), feito en
Xenebra o 30 de setembro de 1957 (BOEn.º 70, de 22,03,02).
Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación
(BOE n.º 157, de 02.07.02, páxinas: 23910 a 23927).
477
Orde Pre/2317/2002, do 16 de setembro, pola que se modifican os anexos I, II, III,
IV, V, VI, VII e VIII do Regulamento sobre notificación de substancias novas e
clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias perigosas, aprobada polo Real
Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 229, de 24.09.02)
Real Decreto 1054/2002, do 11 de outubro, polo que se regula o proceso de
avaliación para o rexistro, autorización e comercialización de biocidas (BOE n.º 247,
de 15.10.02).
Observacións:
Traspón a Directiva 1998/8/CE.
Orde PRE/2556/2002, do 14 de outubro, pola que se inclúen as substancias activas
denominadas glifosato, tifensulfuron-metilo e o ácido 2,4-Diclorofenoxiacético (2,4-
D), no anexo I do Real Decreto 2163/1994, do 4 de novembro, polo que se implanta
o sistema harmonizado comunitario de autorización para comercializar e utilizar
produtos fitosanitarios (BOE n.º 249, de 17.10.02).
Orde PRE/2666/2002, do 25 de outubro, pola que se modifica o anexo I do Real
Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á
comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos (BOE n.º 261,
de 31.10.02).
Real Decreto 1323/2002, do 13 de decembro, polo que se modifica o Real Decreto
324/2000, do 3 de marzo, polo que se establecen normas básicas de ordenación das
explotacións porcinas(BOE n.º 299, de 14.12.02)
Observacións:
Modifica o Real Decreto 324/2000, do 3 de marzo.
Real Decreto-Lei 9/2002, do 13 de decembro, polo que se adoptan medidas para
buques tanque que transporten mercadorías perigosas ou contaminantes (BOE n.º 299,
de 14.12.02).
Orde PRE/3290/2002, de 23 de decembro, pola que se inclúen as substancias activas
denominadas isoproturon, etofumesato,iprovalicarb, prosulfuron, sulfosulfuron, cinido
n-etilo, cihalofop-butilo, famoxadona, florasulam, metalaxil-M e picolinafen no anexo
I do Real Decreto 2163/1994, de 4 de novembro, polo que se implanta o sistema
harmonizado comunitario de autorización para comercializar e utilizar produtos
fitosanitarios (BOE n.º 310, de 27.12.02).
Real Decreto 1383/2002, do 20 de decembro, sobre xestión de vehículos ao final da
súa vida útil (BOE n.º 3, de 03.01.03).
Observacións: incorpora ao dereito interno a Directiva 2000/53/CE.
Real Decreto 99/2003, do 24 de xaneiro, polo que se modifica o Regulamento sobre
notificación de substancias novas e clasificación, envasado e etiquetaxe de substancias
perigosas, aprobada polo Real Decreto 363/1995, do 10 de marzo (BOE n.º 30, de
04.02.03).Corrección de erros (BOE n.º 73, de 26.03.03).
Observacións: incorpora parcialmente a Directiva 2001/58, no referente ás substancias
perigosas.
Orde Pre/375/2003, do 24 de febreiro, pola que se modifica o anexo I do Real
Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á
comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos
(compostos organoestánnicos) (BOE n.º 48, de 25.02.03).
Observacións: Incorpora ao noso ordenamento xurídico a Directiva 2002/62/CE.
Orde Pre/470/2003, do 28 de febreiro, pola que se modifican os anexos II dos Reais
Decretos 280/1994, do 18 de febreiro, e 569/1990, do 27 de abril, polos que se
establecen os límites máximos de residuos de praguicidas e o seu control en
determinados produtos de orixe vexetal e animal (BOE n.º 56, de 06.03.03).
Orde Pre/730/2003, do 25 de marzo, pola que se modifica o anexo I do Real
Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á
comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos, parafinas
cloradas de cadea curta e colorantes azoicos (BOE n.º 79, de 02.04.03).
Orde Pre/1114/2003, do 30 de abril, pola que se modifican os anexos II dos Reais
Decretos 280/1994, do 18 de febreiro, e 569/1990, do 27 de abril, polos que se
establecen os límites máximos de residuos de praguicidas e o seu control en
determinados produtos de orixe vexetal e animal (BOE n.º 111, de 09.05.03).
Orde APA/1145/2003, do 30 de abril, pola que se modifican determinados anexos do
Real Decreto 2071/1993, do 26 de novembro, relativo ás medidas de protección
contra a introdución e difusión no territorio nacional e da Comunidade Económica
Europea de organismos nocivos para os vexetais ou produtos vexetais, así como para a
exportación e tránsito cara a países terceiros (BOE n.º 113, de 12.05.03).
Orde Pre/1447/2003, do 30 de maio, pola que se inclúen as substancias
activas flumioxazina e deltametrina no anexo I do Real Decreto 2163/1994, do 4 de
novembro, polo que se implanta o sistema harmonizado comunitario de autorización
para comercializar e utilizar produtos fitosanitarios (BOE n.º 134, de 05.06.03).
Real Decreto 653/2003, do 30 de maio, sobre incineración de residuos (BOE n.º 142,
de 14.06.03).
Observacións: Incorpora ao ordenamento xurídico interno a Directiva 2000/76/CE.
479
Orde PRE/2277/2003, do 4 de agosto, pola que se modifica o Anexo I do Real
Decreto 1406/1989, do 10 de novembro, polo que se impoñen limitacións á
comercialización e ao uso de certas substancias e preparados perigosos. Arsénico e
colorante azul (BOE n.º 190, de 09.08.03)
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Decreto 176/1988, do 23 de xuño, polo que se regula a planificación da xestión dos
residuos sólidos urbanos (DOG n.º 135, de 15.07.88).
Decreto 72/1989, do 27 de abril, polo que se aproba definitivamente o Plan de
Xestión e Tratamento de Residuos Sólidos Urbanos (DOG n.º 98, de 23.05.89).
Lei 10/1997, do 22 de agosto, de residuos sólidos urbanos de Galicia. (DOG n.º 168,
de 02.09.97).
Decreto 460/1997, do 21 de novembro, polo que se establece a normativa para a
xestión dos residuos dos establecementos sanitarios na Comunidade de Galicia.
(DOG n.º 245, de 19.12.97). Corrección de erros (DOG n.º 149, de 04.08.98).
Decreto 154/1998, do 28 de maio, sobre o Catálogo de residuos (DOG n.º 107, de
05.06.98).
Decreto 260/1998, do 10 de setembro, polo que se regula a autorización de xestión
de residuos sólidos urbanos e a inscrición no Rexistro Xeral de Xestores de Residuos
Sólidos Urbanos. (DOG n.º 189, de 29.09.98).
Decreto 263/1998, do 10 de setembro, polo que se regula a autorización e se crea o
Rexistro de Produtores e Xestores de Residuos Perigosos. (DOG n.º 190, de 30.09.98).
Resolución do 28 de outubro de 1998, pola que se adapta o Plan de Xestión de
Residuos Sólidos Urbanos (DOG n.º 225, de 19.11.98)
Resolución do 2 de xuño de 1999 pola que se ordena a publicación do acordo de
Consello da Xunta de Galicia, do 23 de abril de 1999, polo que se aproba
definitivamente como plan sectorial de incidencia supramunicipal o Plan de Xestión de
Residuos Sólidos Urbanos de Galicia. (DOG n.º 106, de 04.06.99).
Orde de 7 de setembro de 1999, pola que se aproba o Código Galego de Boas
Prácticas Agrarias. (DOG n.º 181, de 17.09.99).
Decreto 263/1999, do 30 de setembro, polo que se fixa a concentración límite en
chans afectados por verteduras de residuos de HCH. (DOG n.º 196, de 08.10.99).
Orde de 8 de outubro de 1999 pola que se declaran como chan contaminado os
terreos afectados do polígono de Torreiros, no concello do Porriño (Pontevedra).
(DOG n.º 197, de 11.10.99).
Decreto 277/2000, do 9 de novembro, polo que se designan os órganos autonómicos
competentes en materia de control de riscos inherentes aos accidentes graves nos que
interveñan substancias perigosas. (DOG n.º 229, de 27.11.00).
Resolución do 10 de novembro de 2000 pola que se acorda a publicación da
estratexia galega de xestión de residuos. (DOG n.º 236, de 05.12.00).
Orde de 26 de decembro de 2000 pola que se regula o réxime de autorización como
xestor de residuos das actividades transformadoras de desperdicios de orixe animal e
animais mortos. (DOG n.º 3, de 04.01.01).
Decreto 298/2000, do 7 de decembro, polo que se regula a autorización e
notificación de produtor e xestor de residuos de Galicia e se crea o Rexistro Xeral de
Produtores e Xestores de Residuos de Galicia. (DOG n.º 4, de 05.01.01). Corrección de
erros (DOG n.º 17, de 24.01.01).
Orde de 28 de febreiro de 2001 pola que se regula o destino de determinados
subprodutos animais. (DOG n.º 43, de 01.03.01).
Orde de 11 de maio de 2001 pola que se regula o contido básico dos estudos de
minimización da produción de residuos perigosos que deben presentar os produtores
autorizados de residuos. (DOG n.º 97, de 22.05.01).
Resolución do 6 de xullo de 2001 pola que se acorda a publicación de Xestión de
Residuos Agrarios de Galicia. (DOG n.º 140, de 19.07.01).
Orde de 20 de setembro de 2001 polo que se declaran como chan contaminado os
terreos afectados do polígono de Torneiros, no concello do Porriño (Pontevedra).
(DOG n.º 185, de 24.09.01).
Resolución do 21 de novembro de 2001 pola que se acorda facer público o Plan de
Xestión de Residuos Industriais e Chans Contaminados de Galicia. (DOG n.º 243, de
18.12.01).
Decreto 351/2002, 13 de decembro, polo que se declara a emerxencia das obras,
servizos e subministracións necesarias para facer fronte ao derramo de hidrocarburos
do buque Prestige e se dispón a urxente ocupación dos bens e dereitos para o depósito
dos devanditos residuos. (DOG n.º 248, 24.12.02).
Decreto 352/2002, do 5 de decembro, polo que se regula a produción dos residuos
da construción e demolición. (DOG n.º 250, de 27.12.02).
481
Orde de 4 de febreiro de 2003 pola que se convoca un concurso para o fomento da
recollida de pilas usadas en Galicia. (DOG n.º 34, de 18.02.03).
Decreto 221/2003, do 27 de marzo, polo que se establece un réxime simplificado no
control dos traslados de residuos perigosos producidos por pequenos produtores de
residuos. (DOG n.º 76, de 21.04.03).
11.9.2. Verteduras
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS E AUGAS MARIÑAS.
Directiva 76/464 do Consello, do 4 de maio, relativa á contaminación causada por
determinadas substancias perigosas vertidas no medio acuático da Comunidade. DOCE
L n.º 129, de 18/05/76.
Directiva 80/68 do Consello, do 17 de decembro de 1979, relativa á protección das
augas subterráneas da contaminación causada por determinadas substancias perigosas.
DOCE L n.º 20, de 26/01/80.
Directiva 82/176 do Consello, do 22 de marzo, relativa aos valores límite e aos
obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio do sector da electrólise dos
cloruros alcalinos. DOCE L n.º 81, de 27/03/82.
Directiva 83/513 do Consello, do 26 de setembro, relativa aos valores límite e aos
obxectivos de calidade para as verteduras de cadmio. DOCE L n.º 291, de 24/10/85.
Directiva 84/156 do Consello, do 8 de marzo, relativa aos valores límite e aos
obxectivos de calidade para as verteduras de mercurio dos sectores distintos da
electrólise dos cloruros alcalinos. DOCE L n.º 74, de 17/03/84.
Directiva 84/491 do Consello, do 8 de outubro, relativa aos valores límite e aos
obxectivos de calidade para as verteduras de hexaclorociclohexano. DOCE L n.º 274,
de 17/10/84.
Directiva 86/280 do Consello, do 12 de xuño, relativa aos valores límite e aos
obxectivos de calidade para os residuos de determinadas substancias perigosas
comprendidas na lista I do Anexo da D 76/464. DOCE L n.º 181, de 04/07/86.
corrección de erros no DOCE L n.º 191, de 15/07/86.
Directiva 88/374 do Consello, do 16 de xuño, pola que se modifica o Anexo II da
D86/280. DOCE L n.º 158, 25/06/88.
Directiva 90/415 do Consello, do 27 de xullo, pola que se modifica o Anexo II da D
86/280. DOCE L n.º 219, 14/06/90.
Directiva 91/217 do Consello, do 21 de maio, sobre o tratamento das augas residuais
urbanas. DOCE L n.º 135, 30/05/91.
Directiva 91/676 do Consello, do 8 de decembro, relativa a protección das augas
contra a contaminación producida por nitratos utilizados na agricultura. DOCE L n.º
375, de 31/12/91.
LEXISLACIÓN ESTATAL
REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS
Orde de 16 de xullo de 1987, pola que se regulan as empresas colaboradoras dos
Organismos de conca en materia de control de verteduras de augas residuais. BOE n.º
185, de 04/08/87.
Orde de 12 de novembro de 1987sobre normas de emisión, obxectivos de calidade e
métodos de medición de referencia relativos a determinadas substancias nocivas ou
perigosas contidas nas verteduras de augas residuais.. BOE n.º 280, de 23/11/87.
corrección de erros en BOE n.º 93, de 18/04/88.
Orde de 13 de marzo de 1989, pola que se inclúe na de 12-11-87, a normativa
aplicable a novas substancias nocivas e perigosas que poidan formar parte de
determinadas verteduras. BOE n.º 67, de 20/03/89.
Orde de 19 de decembro de 1989,por a que se fixan normas para a fixación de certos
supostos valores intermedios e reducidos do coeficiente K, que determina a carga
contaminante do canon de vertedura de augas residuais. BOE n.º 307, de 23/12/89.
483
Orde de 27 de febreiro de 1991, pola que se modifica o Anexo V da do 2 de
novembro de 1987, relativa ás normas de emisión, obxectivos de calidade e métodos
de medición de referencia para verteduras de determinadas substancias perigosas, en
especial as correspondentes ao hexaclorociclohexano. BOE n.º 53, de 02/03/91.
Orde de 28 de xuño de 1991, pola que se amplía o ámbito de aplicación da Orde de
12 de novembro de 1987 a catro substancias nocivas ou perigosas que poidan formar
parte de determinadas verteduras. BOE n.º 162, de 08/07/91.
Orde de 25 de maio de 1992, pola que se modifica a de 12 de novembro de 1987
sobre as normas de emisión, obxectivos de calidade e métodos de medición de
referencia relativos a determinadas substancias nocivas e perigosas contidas nas
verteduras de augas residuais. BOE n129, de 29/05/92.
Real Decreto 484/1995, do 7 de abril, sobre medidas de regularización e control de
verteduras. BOE n.º 95, de 21/04/95. corrección de erros BOE n.º 114, de 13/05/95.
REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS MARIÑAS
Orde de 26 de maio de 1976, sobre prevención da contaminación mariña pro
verteduras dende buques e aeronaves. BOE n.º 134 m de 04/06/76.
Lei 21/77, do 9 de abril, sobre aplicación de sancións en caso de contaminación
mariña, provocada por verteduras dende buques e aeronaves. BOE n.º 80, de
04/04/77.
Real Decreto 258/89, do 19 de marzo, polo que se establece a normativa xeral sobre
verteduras de substancias perigosas dende terra ao mar. BOE n.º 64, de 16/03/89.
Orde de 31 de outubro de 1989, pola que se establecen normas de emisión,
obxectivos de calidade, métodos de referencia e procedementos de control relativos a
determinadas substancias perigosas, contidas en verteduras dende terra ao
mar. BOE n.º 271, de 11/11/89.
Orde do 9 de maio de 1991 pola se modifica o Anexo V da Orde de 31 de outubro de
1989, pola que se establecen normas de emisión, obxectivos de calidade, métodos de
referencia e procedementos de control relativos a determinadas substancias perigosas,
contidas en verteduras dende terra ao mar. BOE n.º 116, de 15/05/91.
Orde de 28 de outubro de 1992, pola que se amplía o ámbito de aplicación da Orde
de 31 de outubro de 1989 a catro substancias nocivas ou perigosas que poidan formar
parte de determinadas verteduras ao mar. BOE n.º 267, de 06/11/92. corrección de
erros en BOE n.º 13, de 13/08/93.
Emenda de 1992 ao anexo do Protocolo 1.978 relativo ao Convenio Internacional
para previr a Contaminación polas Augas de 1973, aprobadas no 33 período de
sesións do Comité de Protección do Medio Mariño, o 30 de outubro de 1992,
mediante Resolución 57 (33), de conformidade co disposto no artigo 16 do Convenio
e VIN do Protocolo. BOE n.º 107, de 05/05/94.
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
REGULACIÓN DE VERTEDURAS EN AUGAS CONTINENTAIS E AUGAS MARIÑAS.
Decreto 27/96, do 25 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de
desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/93, reguladora da Administración
Hidráulica, relativa ao canon de saneamento. DOG n.º 23, de01/02/96. corrección de
erros, DOG n.º 38, de 22/02/96.
Decreto 8/99, do 21 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de
desenvolvemento lexislativo do capítulo IV da Lei 8/93, reguladora da Administración
Hidráulica, relativa ao canon de saneamento. DOG n.º 20, de 01/02/99.
Orde, de 4 outubro 2000. Apróbase a relación de aglomeracións urbanas suxeitas ao
canon de saneamento para usos domésticos, que figura como anexo a esta Orde.
Decreto 265/2000, de 26 outubro. Modifica o Decreto 8/1999, de 21-1-1999
(LG 1999 32), de Regulamento de desenvolvemento do Capítulo IV da Lei 8/1993, de
23-6-1993 (LG 1993 1982), que o crea. Engádese un novo apartado 7 ao artigo 4, e un
novo artigo 13 bis ao vixente texto do Decreto 8/1999, do 21 de xaneiro (LG 1999
32), polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento lexislativo do capítulo
IV da Lei 8/1993 (LG 1993 183), reguladora da Administración Hidráulica de Galicia,
relativo ao canon de saneamento.
Resolución, de 9 outubro 2001, Conversión a euros das tarifas vixentes do canon de
saneamento. DOG, n.º 207 outubro 2001.
485
11.9.3. Emisións
CONTAMINACIÓN ATMOSFÉRICA
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Decisión do Consello 82/459/CEE, do 24 de xuño de 1982, pola que se establece un
intercambio recíproco de informacións e de datos procedentes das Redes e das
Estacións illadas que miden a contaminación atmosférica nos Estados Membros (DOCE
n.º L 210, de 19.7.82).
Regulamento (CEE) 3528/86, do 17 de novembro, relativo á protección dos bosques
na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE n.º L 326, de 21.11.86).
Observacións:
Afectado polos Regulamentos (CEE) 1696/87 e 1697/87, do 10 de xuño, polos
que se establecen determinadas modalidades de aplicación do Regulamento
3528/86 (DOCE n.º L 161, de 22.06.87). [Regulamento 1696/87, á súa vez
modificado por Regulamento 29950/89 (DOCE n.º L 287, de 05.10.89).
Modificado por Regulamento (CEE) 1613/89, do 29 de maio, sobre bosques e
selvicultura (DOCE n.º L165, de 15.06.89).
Complementado por Regulamento (CEE) 1615/89, do 29 de maio, polo que se
crea un sistema europeo de información e comunicación forestal (EFICS).
(DOCE n.º L 165, de 15.06.89).
Modificado por Regulamento (CEE) 2157/92, (DOCE n.º L 217, de 31.07.92).
Afectado por Regulamento (CEE) 926/93, da 1 de abril, polo que se modifica
o Regulamento (CEE)1696/87 (DOCE n.º L 100, de 26.04.93).
Regulamento (CE) 836/94, do 13 de abril, polo que se establecen
determinadas modalidades de aplicación do Regulamento 3528/86 (DOCE n.º
L 97, de 15.05.94).
Regulamento (CE) 1091/94, do 20 de abril, polo que se establecen
determinadas modalidades de aplicación do Regulamento (CEE) 3528/86
(DOCE n.º L 125, de 18.05.94).
Modificado por Regulamento (CE) 307/97, do 17 de febreiro (DOCE n.º L 51,
de 21.02.97).
Regulamento (CE) 1390/97 da Comisión, do 18 de xullo, polo que se modifica
o Regulamento (CE) 1091/94 polo que se establecen determinadas modalidades
de normas para a aplicación do Regulamento (CEE) 3528/86 (DOCE n.º L 190,
de 19.08.97).
Regulamento (CE) 2278/1999 da Comisión, do 21 de outubro de 1999, polo
que se establecen determinadas disposicións de aplicación do Regulamento
(CEE) 3528/86 (DOCE n.º L 279, de 29.10.99).
Regulamento (CEE) 2047/93, da Comisión, do 27 de xullo, polo que se autoriza o
comercio de substancias que destrúen o ozono e produtos que conteñen as devanditas
substancias con países e organizacións que non sexan partes no protocolo de
Montreal, relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 185, de
28.07.93).
Decisión da Comisión do 16 de decembro de 1997 sobre a distribución das cantidades
das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1998
de conformidade co Regulamento (CE) n.º 3093/94 do Consello relativo ás substancias
que esgotan a capa de ozono. (DOCE n.º L 10, de 16.01.98).
Decisión da Comisión do 25 de febreiro de 1998 sobre un cuestionario destinado á
elaboración dos informes que deben presentar os Estados membros sobre a aplicación
da Directiva 94/67/CE do Consello relativa á incineración de residuos perigosos
(aplicación da Directiva 91/692/CEE do Consello). (DOCE n.º L 67, de 07.03.98).
Decisión da Comisión do 23 de febreiro de 1996, pola que se conceden continxentes
de importación dos clorofluorocarburos totalmente haloxenados, 11, 12, 113, 114 e 115,
outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns, tetyraclorurode carbono,
1,1,1 tricloroetano e hidrobromofluorocarburos durante o período do 1 de xaneiro ao
31 de decembro de 1996, e, por outra parte, pola que se conceden continxentes de
produción e importación do bromuro de metilo dura 31 de decembro de 1996.
(DOCE n.º L 89, de 10.04.96).
Directiva 96/62/CE, do 27 de setembro, sobre avaliación e xestión da calidade do aire
ambiente. (DOCE n.º L 296, do 21.11.1996).
Decisión 97/101/CE, do Consello, do 27 de xaneiro, polo que se establece un
intercambio recíproco de información e datos das redes e estacións illadas de medición
da contaminación atmosférica nos Estados Membros (DOCE n.º L 35, de 05.02.97).
Observacións:
Modificados os seus anexos pola Decisión 2001/752/CE da Comisión, do 17 de
outubro de 2001 (DOCE n.º L 282, de 26.10.01)
487
Regulamento (CE) 307/97, do 17 de febreiro, polo que se modifica o Regulamento
(CE) 3528/86, relativo á protección dos bosques na Comunidade contra a
contaminación atmosférica (DOCE n.º L 51, de 21.02.97).
Rectificación da Directiva 96/69/CE, do 8 de outubro, pola que se modifica a
Directiva 70/220/CEE, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros
en materia de medidas contra a contaminación atmosférica polas emisións dos
vehículos a motor. (DOCE n.º L 282, de 01.11.96). (DOCE n.º L 83, de 25.03.97).
Directiva 97/20/CE, do 18 de abril, pola que se adapta ao progreso técnico a
Directiva 72/306/CEE, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros
sobre medidas que deben adoptarse contra as emisións contaminantes procedentes dos
motores diesel destinados á propulsión de vehículos. (DOCE n.º L 125, de 16.05.97).
Decisión 283/97/CE, do 21 de abril, sobre métodos de medición harmonizados para
determinar a concentración en masa de dioxinas e furanos nas emisións atmosféricas
conforme ao apartado 2 do art.º 7 da Directiva 94/67/CE relativa á incineración de
residuos perigosos. (DOCE n.º L 113, de 30.04.97).
Decisión 414/97/CE, do 19 de xuño, sobre a distribución das cantidades das
substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1997 de
conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, relativo ás substancias que esgotan a
capa de ozono. (DOCE n.º L 175, de 03.07.97).
Regulamento (CE) 1390/97 da Comisión, do 18 de xullo, polo que se modifica o
Regulamento (CE) 1091/94 polo que se establecen determinadas modalidades de
normas para a aplicación do Regulamento (CE) 3528/86 do Consello para a aplicación
dos bosques da Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE n.º L 190, de
19.08.97).
Decisión da Comisión do 16 de decembro de 1997, sobre a distribución das cantidades
de substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na Comunidade en 1998,
de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, do Consello, relativo ás substancias
que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 19, de 16.1.98).
Directiva 97/68/CE, do parlamento Europeo e do Consello, do 16 de decembro de
1997, relativa á aproximación das lexislacións dos Estados membros sobre mediadas
contra a emisión de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de
combustión interna que se instalen nas máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L
59, de 27.2.98).
Decisión do Consello do 23 de marzo de 1998, relativa á celebración pola
Comunidade europea do protocolo do convenio de 1979, sobre contaminación
atmosférica transfronteiriza a gran distancia relativo a novas reducións das emisións de
xofre (DOCE n.º L 326, de 3.12.98).
Directiva 98/69/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, do 13 de outubro de
1998, relativa ás medidas que deben adoptarse contra a contaminación atmosférica
causada polas emisións dos vehículos de motor e pola que se modifica a Directiva
70/220/CEE do Consello (DOCE n.º L 350, de 28.12.98).
Observacións:
Rectificación a esta Directiva (DOCE n.º L 104, de 21.4.99).
Decisión 1999/58/CE, da Comisión, do 11 de xaneiro de 1999, pola que se conceden
cotas de importación dos clorofluorurocarburostotalmente haloxenados 11, 12, 113, 114
e 115, outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns, tetracloruro de
carbono, 1, 1, 1-tricloetano, hidrobromofluorocarburos e bromuro de metilo durante o
período da 1 de xaneiro ao 31 de decembro de 1999, e, por outra parte, pola que se
conceden cotas de comercialización de hidroclorofluorocarburos durante o período da
1 de xaneiro ao 31 de decembro de 1999. (DOCE n.º L 19, de 26.1.99).
Decisión 1999/59/CE, da Comisión, do 11 de xaneiro de 1999, sobre a distribución das
cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na
Comunidade en 1999 de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94, do Consello,
relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 19, de 26.1.99).
Recomendación 1999/125/CE, da Comisión, do 5 de febreiro de 1999, sobre redución
das emisións de CO2 producidas polos automóbiles (DOCE n.º L 40, de 13.2.99).
Directiva 1999/13/CE, do Consello, do 11 de marzo de 1999, relativa á limitación das
emisións de compostos orgánicos volátiles (COV) debidas ao uso de disolventes
orgánicos en determinadas actividades e instalacións (DOCE n.º L 85, de 29.3.99).
Observacións:
Rectificación a esta Directiva (DOCE n.º L 188, de 21.7.99).
Corrección de erros (DOCE n.º L 165, de 21.06.01)
Decisión 1999/296/CE do Consello, do 26 de abril de 1999, pola que se modifica a
Decisión 93/389/CEE relativa a un mecanismo de seguimento das emisións de CO2 e
doutros gases de efecto invernadoiro na Comunidade (DOCE n.º L 117, de 5.5.99).
Directiva 1999/32/CE do Consello, do 26 de abril de 1999, relativa á redución do
contido de xofre de determinados combustibles líquidos e pola que se modifica a
Directiva 93/12/CEE (DOCE n.º L 121, de 11.5.99).
Observacións:
489
Trasposta mediante o Real Decreto 287/2001, do 16 de marzo (BOE n.º 75,
de 28.03.01).
Directiva 1999/30/CE do Consello, do 22 de abril de 1999, relativa aos valores límite
de dióxido de xofre, dióxido de nitróxeno e óxidos de nitróxeno, partículas e chumbo
no aire ambiente. (DOCE n.º L 163, de 29.6.99).
Observacións:
Modificado o seu Anexo V, mediante a Decisión 2001/744/CE da Comisión,
do 17 de outubro de 2001 (DOCE n.º L 278, de 23.10.01).
Decisión 1999/601/CE da Comisión, da 1 de setembro de 1999, pola que se modifica a
Decisión 1999/551/CE no que respecta á revisión das medidas de protección respecto
da contaminación por dioxinas [notificada co número C (1999) 2880] (DOCE n.º L
232, de 2.9.99).
Directiva 1999/100/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta
ao progreso técnico a Directiva 80/1268/CEE do Consello relativa ás emisións de
dióxido de carbono e ao consumo de combustible dos vehículos de motor (DOCE n.º
L 334, de 28.12.99).
Directiva 1999/102/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta
ao progreso técnico a Directiva 70/220/CEE do Consello relativa ás medidas contra a
contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE n.º
L 334, de 28.12.99).
Decisión 2000/22/CE da Comisión, do 16 de decembro de 1999, sobre a distribución
das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na
Comunidade en 2000 de conformidade co Regulamento (CE) 3093/94 do Consello
relativo ás substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 7, de 12.1.00).
Decisión 2000/379/CE da Comisión, do 14 de decembro de 1999, pola que se
conceden cotas de importación dos clorofluorocarburos totalmente haloxenados 11,
12, 113, 114 e 115, outros clorofluorocarburos totalmente haloxenados, halóns,
tetracloruro de carbono, 1,1,1-tricloroetano, hidrobromofluorocarburos e bromuro de
metilo durante o período do 1 de xaneiro ao 31 de decembro de 2000, e, por outra
parte, pola que se conceden cotas de comercialización
de hidroclorofluorocarburos durante o período do 1 de xaneiro ao 31de decembro de
2000 (DOCE n.º L 139, de 10.6.00).
Regulamento (CE) 2037/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 29 de xuño
de 2000, sobre as substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º L 244, de
29.9.00).
Regulamento (CE) 2038/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de
setembro de 2000, que modifica o Regulamento (CE) 2037/2000 sobre as substancias
que esgotan a capa de ozono, en canto aos inhaladores dosificadores e as bombas de
infusión (DOCE n.º L 244, de 29.9.00).
Regulamento (CE) 2039/2000 do Parlamento Europeo e do Consello, do 28 de
setembro de 2000, que modifica o Regulamento (CE) 2037/2000 sobre as substancias
que esgotan a capa de ozono, en canto ao ano de referencia para a asignación de
cotas dehidroclorofluorocarburos (DOCE n.º L 244, de 29.9.00).
Decisión 2000/646/CE do Consello, do 17 de outubro de 2000, sobre a aprobación
da emenda ao Protocolo de Montreal relativo ás substancias que esgotan a capa de
ozono (DOCE n.º L 272, de 25.10.00).
Directiva 2000/69/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 16 de novembro de
2000, sobre os valores límite para o benceno e o monóxido de carbono no aire
ambiente (DOCE n.º L 313, de 13.12.00).
Directiva 2000/76/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 4 de decembro de
2000, relativa á incineración de residuos (DOCE n.º L 332, de 28.12.00).
Decisión 2001/59/CE da Comisión, do 5 de xaneiro de 2001, pola que se autoriza ao
Reino do Países Baixos a gozar dunha exención temporal que permita o uso de
clorofluorocarburos (CFC) ata o 31 de decembro de 2002 en mecanismos de
liberación de substancias para dispositivos hermeticamente selados destinados a ser
implantados no corpo humano para liberar doses precisas de medicamento de
conformidade co apartado 1 do artigo 4 do Regulamento (CE) 2037/2000 do
Parlamento Europeo e do Consello sobre as substancias que esgotan a capa de ozono
(DOCE n.º L 21, de 23.01.01).
Directiva 2001/1/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 22 de xaneiro de
2001, pola que se modifica a Directiva 70/220/CEE do Consello, sobre medidas contra
a contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE
n.º L 35, de 06.02.01).
Directiva 2001/27/CE da Comisión, do 10 de abril de 2001, pola que se adapta ao
progreso técnico a Directiva 88/77/CEE do Consello relativa á aproximación das
lexislacións dos Estados membros sobre as medidas que deben adoptarse contra a
emisión de gases e partículas contaminantes procedentes de motores de arranque por
compresión destinados á propulsión de vehículos e a emisión de gases contaminantes
procedentes de motores de arranque por faísca alimentados con gas natural ou gas
491
licuado do petróleo destinados á propulsión de vehículos (DOCE n.º L 107, de
18.04.01).
Observacións:
Corrección de erros da Directiva 2001/27/CE (DOCE n.º L 266, de 06.10.01).
Decisión 2001/333/CE da Comisión, do 13 de febreiro de 2001, sobre a distribución
das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na
Comunidade en 2001 de conformidade co Regulamento (CE) 2037/2000 do
Parlamento Europeo e do Consello sobre as substancias que esgotan a capa de ozono
(DOCE n.º L 118, de 27.04.01).
Decisión 2001/379/CE do Consello, do 4 de abril de 2001, relativa á aprobación, en
nome da Comunidade Europea, do Protocolo ao Convenio de 1979 sobre
contaminación atmosférica transfronteiriza a gran distancia en materia de metais
pesados (DOCE n.º 134, de 17.05.01).
Directiva 2001/63/CE da Comisión, do 17 de agosto de 2001, pola que se adapta ao
progreso técnico a Directiva 97/68/CE do Parlamento Europeo e do Consello relativa
á aproximación das lexislacións dos Estados membros sobre medidas contra a emisión
de gases e partículas contaminantes procedentes dos motores de combustión interna
que se instalen nas máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L 227, de 23.08.01).
Decisión 2001/744/CE da Comisión, do 17 de outubro de 2001, pola que se modifica
o anexo V da Directiva 1999/30/CE do Consello relativa aos valores límite de dióxido
de xofre, dióxido de nitróxeno e óxidos de nitróxeno, partículas e chumbo no aire
ambiente (DOCE n.º L 278, de 23.10.01).
Decisión 2001/752/CE da Comisión, do 17 de outubro de 2001, que modifica os
anexos da Decisión 97/101/CE do Consello pola que se establece un intercambio
recíproco de información e datos das redes e estacións illadas de medición da
contaminación atmosférica nos Estados membros (DOCE n.º L 282, de 26.10.01).
Directiva 2001/80/CE do Parlamento Europeo e do Consello, 23 de outubro de 2001,
sobre limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes
procedentes de grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L 309, de 27.11.01).
Directiva 2001/81/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 23 de outubro de
2001, sobre teitos nacionais de emisión de determinados contaminantes atmosféricos
(DOCE n.º L 309, de 27.11.01).
Decisión 2001/839/CE da Comisión, do 8 de novembro de 2001, establecendo un
cuestionario que debe utilizarse para presentar información anual sobre a avaliación da
calidade do aire ambiente de conformidade coas Directivas 96/62/CE e 1990/30/CE do
Consello (DOCE n.º L 319, de 04.12.01).
Directiva 2001/100/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de decembro de
2001, pola que se modifica a Directiva 70/220/CEEdo Consello relativa á
aproximación das lexislacións dos Estados membros en materia de medidas contra a
contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos de motor (DOCE n.º
L 16, de 18.01.02).
Directiva 2002/3/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 12 de febreiro de
2002, relativa ao ozono no aire ambiente (DOCE n.º L 67, de 09.03.02).
Decisión 2002/215/CE do Consello, do 4 de marzo de 2002, sobre a aprobación
da Cuarta Enmienda ao Protocolo de Montreal relativo ás substancias que esgotan a
capa de ozono (DOCE n.º L 72, de 14.03.02).
Decisión do Consello, do 25 de abril de 2002, relativa á aprobación, en nome da
Comunidade Europea, do Protocolo de Kyoto de la Convención Marco das Nacións
Unidas sobre o Cambio Climático e ao cumprimento conxunto dos compromisos
contraídos conforme a este (DOCE n.º L 130, de 15.05.02).
Regulamento 804/2002/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 15 de abril de
2002, polo que se modifica o Regulamento (CEE) non 3528/86 do Consello relativo á
protección dos bosques na Comunidade contra a contaminación atmosférica (DOCE
n.º L 132, de 17.05.02).
Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao
consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á
venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,
de 03.08.02, páxinas: 28851 a 28856)
Directiva 2002/51/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 19 de xullo de 2002,
sobre a redución do nivel de emisións contaminantes dos vehículos de motor de dous
ou tres rodas, e pola que se modifica a Directiva 97/24/CE (DOCE n.º L252, de
20.09.02)
Recomendación da Comisión, do 15 de xaneiro de 2003, sobre orientacións para
asistir aos Estados membros na elaboración de plans nacionais de redución de emisións
en relación coas disposicións da Directiva 2001/80/CE do Parlamento Europeo e do
Consello sobre limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes
contaminantes procedentes de grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L16, de
22.01.03).
493
Directiva 2002/88/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 9 de decembro de
2002, pola que se modifica a Directiva 97/68/CErelativa á aproximación das
lexislacións dos Estados membros sobre medidas contra a emisión de gases e partículas
contaminantes procedentes dos motores de combustión interna que se instalen nas
máquinas móbiles non de estrada (DOCE n.º L 35, de 11.02.03)
Directiva 2003/17/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 3 de marzo de
2003, pola que se modifica a Directiva 98/70/CErelativa á calidade da gasolina e o
gasóleo (DOCE n.º L 76, de 22.03.03).
Directiva 2003/27/CE da Comisión, do 3 de abril de 2003, pola que se adapta ao
progreso técnico a Directiva 96/96/CE no que se refire á inspección das emisións de
gases de escape dos vehículos de motor (DOCE n.º L 90, de 08.04.03).
Decisión 2003/316/CE da Comisión, do 28 de marzo de 2003, sobre a distribución
das cantidades das substancias reguladas que se autorizan para usos esenciais na
Comunidade en 2003 de conformidade co Regulamento 2037/2000 do Parlamento
Europeo e do Consello, sobre as substancias que esgotan a capa de ozono (DOCE n.º
115, de 09.05.03).
Decisión 2003/507/CE do Consello, do 13 de xuño de 2003, relativa á adhesión da
Comunidade Europea ao Protocolo do Convenio de 1979 sobre a contaminación
atmosférica transfronteiriza a gran distancia para loitar contra a acidificación, a
eutrofización e o ozono troposférico (DOCE n.º L179, de 17.07.03)
Directiva 2003/76/CE da Comisión, do 11 de agosto de 2003, pola que se modifica a
Directiva 70/220/CEE do Consello relativa ás medidas que deben adoptarse contra a
contaminación atmosférica causada polas emisións dos vehículos a motor (DOCE n.º
L206/29, de 15.08.03).
LEXISLACIÓN ESTATAL
A Lei 38/1972, do 22 de decembro (RCL 1972 2400 e NDL 7074) de Protección do
Ambiente Atmosférico establecido no seu artigo 3. º.1, que os titulares de focos
emisores de contaminantes á atmosfera, calquera que fose a súa natureza, están
obrigados a respectar os niveis de emisión que o goberno estableza previamente con
carácter xeral. En aplicación da lei 38/1972 (RCL 1972 2400), o Decreto 833/1975, do
6 de febreiro (RCL 1975 820, 1157 e ApNDL 1975-85, 2952), establece os niveis de
emisión de contaminantes á atmosfera para as principais actividades industriais
potencialmente contaminadoras da atmosfera.
Orde de 18 de outubro de 1976 sobre prevención e corrección da contaminación
atmosférica de orixe industrial.
Real Decreto 547/1979, do 20 de febreiro, sobre modificación do Anexo IV do
Decreto 833/197, do 6 de febreiro, polo que se desenvolve a Lei 38/1972 de
protección do ambiente atmosférico.
Convenio de 13 novembro 1979, ratificado por Instrumento de 7 xuño 1982.
Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a gran distancia. BOE, 10 de marzo
1983, núm. 59.
Real Decreto 2512/1978, de 14 outubro. Beneficios para a posta en práctica de
medidas correctoras contra a contaminación atmosférica. BOE, 28 outubro 1978, núm.
258.
Resolución, de 10 xuño 1980. Procedementos para determinar o nivel de inspiración
dos óxidos de nitróxeno. BOE 13 outubro 1980,núm. 246.
Resolución, de 23 novembro 1981. Traballos e prioritarios da Comisión
Interministerial do Medio BOE, 3 decembro 1981, núm. 289.
Orde, de 25 xuño 1984. Instalación de equipos de medida e rexistro en centrais
térmicas. BOE, 4 xullo 1984, núm. 159.
Protocolo de 28 setembro 1984, ao que se adheriu España por Instrumento de 17
xullo 1987. Do Convenio de 1979 sobre a contaminación transfronteiriza a gran
distancia, relativo ao financiamento a longo prazo do programa concertado de
seguimento continuo e avaliación do transporte a gran distancia dos contaminantes
atmosféricos en Europa (EMEP) BOE 18 febreiro 1988, núm.
Real Decreto 1613/1985, de 1 agosto. Contaminación atmosférica por dióxido de
xofre e partículas en suspensión: normas de calidade do ambiente. BOE, 12 setembro
1985, núm. 219.
Protocolo de 31 outubro 1988, ratificado por Instrumento de 26 novembro 1990. Ao
Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 1975-85, 2963) sobre a contaminación
transfronteiriza a gran distancia, relativo á loita contra as emisións de óxido de
nitróxeno ou os seus fluxos transfronteirizos. BOE, 13 marzo 1991, núm. 62.
Real Decreto 646/1991, de 22 abril. Normas sobre limitación das emisións á atmosfera
de determinados axentes contaminantes procedentes de grandes instalacións de
combustión BOE, 25 abril 1991, núm. 99.
495
Protocolo de 18 novembro 1991, ratificado por Instrumento de 25 xaneiro 1994. Ao
Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a contaminación
transfronteiriza a longa distancia, relativo á loita contra as emisións de compostos
orgánicos volátiles ou os seus fluxos transfronteirizos. BOE, 19 setembro 1997, núm.
225.
Real Decreto 1088/1992, de 11 setembro. Normas sobre limitación de emisións á
atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de instalacións de
incineración de residuos municipais.BOE, 30 setembro 1992, núm. 235.
Protocolo de 14 xuño 1994, ratificado por Instrumento de 23 xullo 1994. Protocolo
ao Convenio de 1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a contaminación
transfronteiriza a longa distancia, relativo a reducións adicionais das emisións de xofre,
feito en Oslo o 14 de xuño de 1994. BOE, 24 xuño 1998, núm. 150.
Real Decreto 1494/1995, de 8 setembro. Establece un sistema de vixilancia e de
intercambio de información entre as Administracións públicas en relación coa
contaminación atmosférica causada polo ozono. BOE, 26 setembro 1995, núm. 230.
Anuncio, de 12 setembro 1995. Modificacións ao anexo técnico, partes I e II, ao
Protocolo 31-10-1988 (RCL 1991 663) ao Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e
ApNDL 2963) sobre a Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a Gran Distancia de
1979, relativo á loita contra as emisións de óxidos de nitróxeno ou os seus fluxos
transfronteirizos, adoptadas polo órgano executivo na 11 Reunión celebrada en
Xenebra do 30 de novembro ao 3 de decembro de 1993 e na 12 Reunión celebrada en
Xenebra do 28 de novembro ao 1 de decembro de 1994. BOE, 23 setembro
1995, núm. 228.
Real Decreto 1800/1995, de 3 novembro. Modifica o Real Decreto 646/1991, de 22-
4-1991 (RCL 1991 1092), polo que se establecen normas sobre limitación das emisións á
atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de grandes instalacións
de combustión, e fixa as condicións para o control dos límites de emisión de SO² na
actividade do refino de petróleo. BOE 8 decembro 1995, núm. 293.
Anuncio, de 9 xaneiro 1996. Texto revisado do anexo técnico ao Protocolo 31-10-
1988 (RCL 1991 663), ao Convenio 13-11-1979 (RCL 1983 460 e ApNDL 2963), sobre a
Contaminación Atmosférica Transfronteiriza a Gran Distancia de 1979, relativo á loita
contra as emisións de óxido de nitróxeno ou os seus fluxos transfronteirizos.BOE, 27
febreiro 1996, núm. 50.
Real Decreto 1217/1997, de 18 xullo. Establece normas sobre incineración de residuos
perigosos e modifica o Real Decreto 1088/1992, de 11-9-1992 (RCL 1992 2102),
relativo ás instalacións de incineración de residuos municipais. BOE, 8 agosto 1997,
núm.189. Rectificado BOE, 17 xaneiro 1998, núm. 15.
Resolución, de 23 xaneiro 2002. Medio publica a relación de autoridades competentes
e organismos encargados de realizar determinadas actividades e funcións para a
aplicación da Directiva 96/62/CE (LCEur 1996 3739), sobre avaliación e xestión da
calidade do aire ambiente. BOE, 1 febreiro 2002, núm. 28. Rectificado enBOE, 26
marzo 2002, núm. 73.
Lei 16/2002, de 1 xullo. Prevención e control integrados da contaminación. BOE, 2
xullo 2002, núm. 157.
Lei 38/1972, do 22 de decembro de Protección do Ambiente Atmosférico (BOE n.º
309, de 26.12.72).
Decreto 833/1975, do 6 de febreiro que desenvolve a Lei 38/1972 de Protección do
Ambiente Atmosférico (BOE n.º 96, de 22.4.75).
Orde de 18 de outubro de 1976, sobre prevención e corrección da Contaminación
Atmosférica Industrial (BOE n.º 290, de 03.12.76).
Real Decreto 1613/1985, do 1 de agosto polo que se modifica parcialmente o Decreto
833/1975, de 6 de febreiro e establécense novas normas de calidade do aire no
referente a contaminación por dióxido de xofre e partículas. (BOE n.º 219, de 12-
09.85).
Observacións:
Traspón a Directiva 80/779/CEE, do 15 de xullo de 1980, relativa aos valores
límite e aos valores guía de calidade atmosférica para o anhídrido sulfuroso e
as partículas en suspensión. (DOCE n.º L 229/30, de 30.08.80).
Real Decreto 2616/1985, do 9 de outubro, sobre homologación de vehículos
automóbiles de motor, no que se refire á súa emisión de gases contaminantes.
(BOE n.º 13, de 15-01-86) (Corrección de erros en BOE n.º 50, de 27.02.86).
Real Decreto 1154/1986, do 11 de abril, polo que se modifica o Real Decreto
1613/1985, do 1 de agosto, sobre normas de calidade do ambiente: Declaración polo
Goberno de zonas de atmosfera contaminada. (BOE n.º 146, de 14.06.86).
Real Decreto 717/1987, do 27 de maio, sobre contaminación atmosférica por dióxido
de nitróxeno e chumbo: Normas de calidade do ambiente. (BOE n.º 135, de
10.06.87).
Observacións:
Adecúa á nosa lexislación as Directivas Comunitarias: 85/203/CEE, do 7 de
marzo de 1985, e 82/884/CEE, do 3 de decembro de 1982, que conteñen
497
normas de calidade do aire para o dióxido de nitróxeno e o valor límite para o
chumbo contido na atmosfera.
Orde de 22 de marzo de 1990, pola que se modifica a Orde de 10 de agosto de 1976,
respecto ao método de referencia para fume normalizado. (BOE n.º 76, de 29.03.90)
Orde de 3 de setembro de 1990 sobre o cumprimento da Directiva 88/76/CEE sobre
emisións de gases de escape procedentes de vehículos automóbiles. (BOE n.º 213, de
05.09.90).
Real Decreto 646/1991, do 22 de abril, polo que se establecen novas normas sobre
limitación ás emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes
procedentes de grandes instalacións de combustión. (BOE n.º 99, de 25.04.91).
Observacións:
Traspón a directiva 88/609/CEE, do 24 de decembro de 1988, sobre limitación
de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes procedentes de
grandes instalacións de combustión (DOCE n.º L 336, de 07.12.88).
Real Decreto 1088/1992, do 11 de setembro, polo que se establecen novas normas
sobre a limitación de emisións á atmosfera de determinados axentes contaminantes
procedentes de instalacións de incineración de residuos municipais. (BOE n.º 255, de
23.10.92).
Observacións:
Traspón as Directivas 89/369/CEE, do 8 de xuño de 1989, sobre prevención da
contaminación atmosférica procedente de novas instalacións de incineración de
residuos municipais (DOCE n.º L 163, de 14.06.89) e 89/429/CEE, do 21 de xuño
de 1989, de redución da contaminación atmosférica procedente de instalacións
existentes de incineración de residuos municipais (DOCE n.º L 203, de 15.07.89).
Modificado por Real Decreto 1217/97, do 18 de xullo (BOE n.º 189, de
08.08.97).
Real Decreto 1321/1992, do 30 de outubro por que se modifica parcialmente o Real
Decreto 1613/1985, da 1 de agosto, e se establecen novas normas de calidade do aire
no referente á contaminación por dióxido de xofre e partículas. (BOE n.º 289, de
02.12.92).
Real Decreto 1494/1995, do 8 de setembro, sobre contaminación atmosférica por
ozono. (BOE n.º 230, de 26.9.95).
Observacións:
Traspón a Directiva 92/72/CEE, do 21 de setembro de 1992, sobre a
contaminación atmosférica por ozono. (DOCE n.º L 297/1, de 13.10.92)
Instrumento de Ratificación do Protocolo do Convenio sobre contaminación
atmosférica transfronteiriza a longa distancia de 1979 relativo á loita contra as
emisións de compostos orgánicos volátiles, ou os seus fluxos transfronteirizos, feito en
Xenebra o 18 de novembro de 1991. (BOE n.º 225, de 19.09.97).
Lei 4/1998, do 3 de marzo, pola que se establece o réxime sancionador previsto no
Regulamento (CE) 3093/1994, do Consello do 15 de decembro, relativo ás substancias
que esgotan a capa de ozono (BOE n.º 54, 4.3.98).
Observacións:
Desenvolve o artigo 19 do Regulamento (CE) 3093/1994
Instrumento de Ratificación do Protocolo do Convenio sobre contaminación
atmosférica transfronteiriza a longa distancia de 1979 relativo reducións adicionais das
emisións de xofre, feito en Oslo o 14 de xuño de 1994. (BOE n.º 150, de 24.6.98).
Resolución do 23 de xaneiro de 2002, da Secretaría Xeral Técnica, pola que se dispón
a publicación da relación de autoridades competentes e organismos encargados de
realizar determinadas actividades e funcións para a aplicación da Directiva
96/62/CE sobre avaliación e xestión da calidade do aire ambiente (BOE n.º 28, de
01.02.02). Corrección de erros (BOE n.º 73, de 26.03.02).
Instrumento de aceptación de España da Emenda ao Protocolo de Montreal relativo
ás substancias que esgotan a capa de Ozono do 16 de setembro de 1987 (publicado no
"Boletín Oficial do Estado" do 17 de marzo de 1989), aprobada pola undécima reunión
das Partes en Beijing o 3 de decembro de 1999 (BOE n.º 70, de 22, 03,02).
Lei 16/2002, da 1 de xullo, de prevención e control integrados da contaminación
(BOE n.º 157, de 02.07.02, páxinas: 23910 a 23927).
Real Decreto 837/2002, do 2 de agosto, polo que se regula a información relativa ao
consumo de combustible e ás emisións de CO2 dos turismos novos que se poñan á
venda ou se ofrezan en arrendamento financeiro en territorio español (BOE n.º 185,
de 03.08.02)
Real Decreto 1073/2002, de 18 de outubro, sobre avaliación e xestión da calidade do
aire ambiente en relación co dióxido de xofre, dióxido de nitróxeno, óxidos de
nitróxeno, partículas, chumbo, benceno e monóxido de carbono. (BOE n.º 260, de
30.10.02).
Orde CTE/3216/2002, do 12 de decembro, pola que se ditan normas para o
cumprimento da Decisión 1753/2000/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do
499
22 de xuño de 2000, que establece un plan de seguimento da media das emisións
específicas de CO2 dos turismos novos matriculados. (BOE n.º 302, de 18.12.02).
Real Decreto 1437/2002, do 27 de decembro, polo que se adecúan as cisternas de
gasolina ao Real Decreto 2102/1996, do 20 de setembro, sobre control de emisións de
compostos orgánicos volátiles (C.O.V.) (BOE n.º 20, de 23.01.03).
Real Decreto 117/2003, do 31 de xaneiro, sobre limitación de emisións de compostos
orgánicos volátiles debidas ao uso de disolventes en determinadas actividades (BOE n.º
33, de 07.02.03).Corrección de errata e erro (BOE n.º 79, de 02.04.03).
Observacións: Incorpora ao dereito interno a Directiva 1999/13/CE, do 11 de marzo.
Real Decreto 653/2003, do 30 de maio, sobre incineración de residuos (BOE n.º 142,
de 14.06.03).
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Lei 12/1995, de 29 decembro. Imposto sobre a contaminación atmosférica. Creación.
DOMINGO Galicia, 30 decembro 1995, núm. 249. BOE, 9 maio 1996, núm. 113.
Observacións:
Desenvolvido por Decreto 4/96, do 12 de xaneiro, polo que se aproba o
Regulamento do imposto sobre contaminación atmosférica (DOG n.º 19, de
26.01.96).
Decreto 29/2000, de 20 xaneiro. Imposto sobre contaminación atmosférica.
Regulamento. DOMINGO Galicia 18 febreiro 2000, núm. 34. Rectificado en
DOMINGO Galicia 5 abril 2000, núm. 67. DOMINGO Galicia 28 febreiro 2000, núm.
40.
Orde, de 27 novembro 2001. Imposto sobre contaminación atmosférica. Desenvolve
o Decreto 29/2000, de 20-1-2000 (LG 2000 67), de Regulamento, e aproba os
diferentes modelos de declaración e de declaración-liquidación, así como os
documentos de ingreso en euros a utilizar para a xestión de tributos propios e cedidos.
DOMINGO Galicia 17 decembro 2001, núm. 242.
Decreto 29/2000, do 20 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento do imposto
sobre a contaminación atmosférica. (DOGn.º 34, de 18.02.00).
Decreto 320/2002, do 7 de novembro, polo que se aproba o Regulamento que
establece as ordenanzas tipo sobre protección contra a contaminación acústica.
(DOG n.º 230, de 28.11.02).
Lei 8/2002, do 18 de decembro, de protección do ambiente atmosférico de Galicia.
(DOG n.º 252, de 31.12.02). (BOE n.º 18, de 21.01.03).
Real Decreto 1315/2005, do 4 de novembro, polo que se establecen as bases dos
sistemas de seguimento e verificación de emisións de gases de efecto invernadoiro nas
instalacións incluídas no ámbito de aplicación dá Lei 1/2005, do 9 de marzo, pola que
se regula o réxime do comercio de dereitos de emisión de gases de efecto
invernadoiro.
11.9.4. Ruído
CONTAMINACIÓN ACÚSTICA.
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Directiva 1999/101/CE da Comisión, do 15 de decembro de 1999, pola que se adapta
ao progreso técnico a Directiva 70/157/CEE do Consello relativa ao nivel sonoro
admisible e o dispositivo de escape dos vehículos de motor (DOCE n.º L 334, de
28.12.99).
Posición común (CE) n.º 25/2001, do 7 de xuño de 2001, aprobada polo Consello de
conformidade co procedemento establecido no artigo 251 do Tratado constitutivo da
Comunidade Europea, con vistas á adopción dunha Directiva do Parlamento Europeo
e do Consello sobre avaliación e xestión do ruído ambiental (DOCE n.º C 297, de
23.10.01).
Observacións:
Directiva 2002/49/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 25 de xuño
de 2002, sobre avaliación e xestión do ruído ambiental (DOCE n.º L189, de
18.07.02).
501
Directiva 2002/30/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 26 de marzo de
2002, sobre o establecemento de normas e procedementos para a introdución de
restricións operativas relacionadas co ruído nos aeroportos
LEXISLACIÓN ESTATAL
Real Decreto 212/2002, de 22 febreiro. Regula as emisións sonoras no ámbito debidas
a determinadas máquinas ao aire libre. BOE, 1 marzo 2002, núm. 52.
Real Decreto 873/1987, do 29 de maio, sobre limitación de emisións sonoras das
aeronaves subsónicas. (BOE n.º 158, de 03.07.89)
Observacións:
Traspón a Directiva 80/51/CEE, do 20 de decembro de 1979 (DOCE n.º L
18/26, de 24.01.80), así como a súa modificación mediante Directiva 83/206,
do 21 de abril de 1983 (DOCE n.º L 117, de 04.05.83), sobre limitación de
emisións sonoras de naves subsónicas.
Real Decreto 245/1989, do 27 de febreiro, sobre determinación e limitación da
potencia acústica admisible de determinado material e maquinaria de obra. (BOE n.º
60, de 11.03.89).
Observacións:
Traspón a Directivas 79/113/CEE, modificada por D. 81/105/CEE e adaptada
ao progreso técnico pola Directiva 85/405/CEE. Todas elas, así como as que as
desenvolven, caen dentro do ámbito da Directiva marco 84/532/CEE sobre
disposicións comúns de materiais e equipos para a construción.
Real Decreto 1256/1990, do 11 de outubro, sobre limitación de emisións sonoras dos
avións de reacción subsónicos civís. (BOE n.º 250, de 18.10.90)
Observacións:
Traspón a Directiva 89/629/CEE, do 4 de decembro de 1989 (DOCE n.º L 363,
de 13.12.89).
Real Decreto 213/1992, do 6 de marzo, polo que se regulan as especificacións sobre
ruído na etiquetaxe dos aparatos de uso doméstico. (BOE n.º 64, de 14.03.92)
Observacións:
Traspón a Directiva do Consello 86/594/CEE, do 1 de decembro, referente ao
ruído aéreo emitido polos aparatos domésticos. (DOCE n.º L 344, de 06.12.86).
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Lei 7/1997, do 11 de Agosto. Protección contra a contaminación acústica. DOMINGO
Galicia, 20 agosto 1997, núm. 159.
Decreto 150/1999, do 7 Maio. Regulamento de protección contra a contaminación
acústica. DOMINGO Galicia 27 maio 1999, núm. 100.
Lei 7/1997 de Protección contra a Contaminación Acústica (DOG159, 20/8/97)
Regulamento de protección contra a contaminación acústica (Decreto
150/99, DOG 100 de 27/5/99)
Decreto 320/2002: Ordenanzas tipo sobre protección contra a contaminación
acústica
11.10. Lexislación ambiental relativa aos incendios forestais
LEXISLACIÓN COMUNITARIA
Regulamento (CE) n.º 1698/2005 do Consello, do 20 de setembro de 2005, relativo á
axuda ao desenvolvemento rural a través do Fondo Europeo Agrícola de
Desenvolvemento Rural (FEADER)
LEXISLACIÓN ESTATAL
Lei 81/68, de 5 de decembro de incendios forestais e o seu regulamento
Decreto 3769/1972, do 23 de decembro, polo que se aproba o Regulamento da Lei
81/1968, do 5 de decembro, sobre Incendios Forestais.
Lei 2/1985, do 21 de xaneiro, sobre Protección Civil
Real Decreto 1373/1985, da 1 de agosto, sobre medidas provisionais para a actuación
en situacións de emerxencia nos casos de grave risco, catástrofe ou calamidade pública
503
Real Decreto 875/1988, do 29 de xullo, polo que se regula a compensación de gastos
derivados da extinción de incendios forestais.
Real Decreto 407/1992, do 24 de abril, polo que se aproba a Norma Básica de
Protección Civil
Orde de 2 de abril de 1993, pola que se publica o Acordo do Consello de Ministros
que aproba a Directriz Básica de Planificación de Protección Civil de Emerxencia por
Incendios Forestais
Orde de 3 de agosto de 2001 pola que se fixan as indemnizacións que correspondan ás
persoas que sufran accidentes ao colaborar nos traballos de extinción de incendios
forestais.
Corrección de erros da Orde de 3 de agosto de 2001 pola que se fixan as
indemnizacións que correspondan ás persoas que sofren accidentes ao colaborar nos
traballos de extinción de incendios forestais.
Lei 43/2003, do 21 de novembro, de Montes.
Real Decreto-Lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban medidas urxentes en
materia de incendios forestais.
Real Decreto 949/2005, do 29 de xullo, polo que se aproban medidas en relación
coas adoptadas no Real Decreto-lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban
medidas urxentes en materia de incendios forestais
Real Decreto 1123/2005, do 26 de setembro, polo que se declara, para incendios
acaecidos en diversas comunidades autónomas, a aplicación das disposicións contidas
no Real Decreto-lei 11/2005, do 22 de xullo, polo que se aproban medidas urxentes en
materia de incendios forestais
Lei 10/2006, do 28 de abril, pola que se modifica a Lei 43/2003, do 21 de novembro.
LEXISLACIÓN AUTONÓMICA
Lei 55/1980, do 11 de novembro, de montes veciñais en man común.
Resolución do 13 de xaneiro de 2004 sobre medidas para a prevención de incendios
forestais durante o ano 2004.
Decreto 21/2005, do 20 de xaneiro, Comunidade Autónoma de Galicia, de
prevención de incendios e regulación de aproveitamentos forestais
Resolución 114/2005, do 8 de xullo, da Subsecretaría do Ministerio de Defensa, pola
que se dá publicidade ao Convenio de aplicación para o ano 2005 do Acordo Marco
de Colaboración entre o Ministerio de Defensa e a Xunta de Galicia para o emprego
de recursos militares na prevención de incendios forestais
Orde de 12 de xullo de 2005, da Consellaría de Medio de Galicia, pola que se
declaran as zonas de especial risco de incendios forestais
Real Decreto-Lei 8/2006, do 28 de agosto, polo que se aproban medidas urxentes en
materia de incendios forestais na Comunidade Autónoma de Galicia.
Decreto 105/2006 do 22 de xuño, polo que se regulan medidas relativas á prevención
de incendios forestais, á protección dos asentamentos no medio rural e a regulación de
aproveitamentos e repoboacións forestais.
Decreto 105/2006, do 22 de xuño, polo que se regulan medidas relativas á prevención
de incendios forestais, á protección dos asentamentos no medio rural e á regulación de
aproveitamentos e repoboacións forestais.
Lei 3/2007, do 9 de abril, de prevención e defensa contra os incendios forestais de
Galicia.
Orde do 1 de marzo de 2007 pola que se establecen axudas para a prevención e
defensa contra os incendios forestais en montes veciñais en man común.
Orde do 18 de abril do 2007 pola que se zonifica o territorio con base no risco
espacial de incendio forestal.
505
Anexos
Anexo I. Glosario
Abrasión: É a acción mecánica de rozamento e desgaste que provoca a erosión dun material ou tecido. En xeoloxía, é o desgaste causado a unha rocha pola acción mecánica da auga cargada por partículas.
Alvéolo ou alvéolo: Cavidade xerada nunha superficie rochosa, normalmente vertical, por procesos de meteorización tales como a disolución nas calcarias, ou a disgregación granular nas pedras de gra, granitos ou outras rochas.
Antibiose: Termo oposto ás de simbiose. É unha interacción propia das plantas inferiores, consistente na produción de substancias tóxicas para outras plantas transportadas pola auga.
Atractor estraño: É unha imaxe ou gráfico resultado da representación dalgún concreto sistema caótico. Vén a representar o comportamento a longo prazo do devandito sistema, que sen debuxar claramente unha liña traxectoria, tende, co paso do tempo a aproximarse a ela, coma se esa forma actuase "atraendo" o sistema caótico. Dous procesos caóticos moi diferentes nas súas condicións iniciais, poden converxer ata formas similares pola acción destes atractores estraños.
Autotoxicidade: É un proceso polo cal, unha plantación vella impida, ou dificulta, a xerminación e desenvolvemento das novas plantacións. Xorde pola secreción de substancias tóxicas para a propia especie, que se acumulan ata alcanzar concentracións non tolerables.
BIODEPTH: Proxecto Europeo desenvolvido por 8 países, máis outros 9 países colaboradores, cuxo obxectivo era estudar as condicións de perda de biodiversidade, e a estabilidade dos ecosistemas.
Diáclase: Fractura das rochas que, xeralmente, non implica o desprazamento dos bloques en que se dividen.
Dípteros: Orde de insectos á que pertencen entre outros as moscas e mosquitos, que se caracterizan, porque o seu segundo para de ás se reduciu a unhas estruturas chamadas halterios que xa non colaboran ao desprazamento, senón ao mantemento do equilibrio durante o voo.
507
Dolinas: Son formacións rochosas con aspecto de embude, que xorden da acción erosiva da auga ao correr a través delas, ou pola derruba de covas por debaixo delas, ao final dos procesoskársticos.
Epistemoloxía: Teoría do coñecemento aplicada á produción e validación teorética dos estudos científicos.
Esteiro: Parte máis ancha e profunda da desembocadura dos ríos aos mares abertos ou océanos, naquelas áreas onde as mareas teñen maior amplitude ou oscilación.
Eutrofización: Excesiva acumulación de nutrientes nunha masa de auga. Se ben é certo que esta situación favorece altasproductividades, orixina cambios florísticos e faunísticos significativos.
Exclusión competitiva: Eliminación ou expulsión dunha especie por parte doutra, froito do a competencia por un recurso limitado.
Falsacionismo: Corrente epistemolóxica fundada por Karl Popper. Formula que se unha teoría non é posible refutala, queda corroborada, podendo ser aceptada provisionalmente, pero nunca verificada.
Fitness: termo sinónimo de eficacia biolóxica. Refírese á capacidade dun individuo para deixar descendencia viable entre as próximas xeracións, canto maior sexa esta, maior será o seu fitness.
Funxiforme: Con forma de cogomelo.
Glaciar: Enormes masas de xeo que se orixinan na superficie terrestre por compactación e recristalización da neve, e que flúen lentamente pola acción da gravidade.
Heliófilo: Dise daquelas plantas que necesitan unha gran cantidade de luz para desenvolver as súas funcións vitais.
Himenópteros: Orde de insectos que comprende a formigas abellas ou avespas, entre outros, e que se caracteriza pola delgada unión entre o tórax e o abdome, e por posuír dous pares de ás membranosas.
Lixiviación: Proceso de lavado por filtración ou escorrentía de auga.
Loess: Material xeolóxico sedimentario eólico. Fórmano depósitos de limo orixinados pola deposición de partículas moi finas transportadas polas tormentas de po ao longo de miles de anos.
Materia orgánica alóctona ( M.O.A): É a materia orgánica que procede de achegas alleas ao medio que se estude.
Moreas: Unha morea é unha cordilleira ou manto de till (barro glaciar) depositada preto dun glaciar.
Procesos kársticos: Este proceso está producido pola erosión química por disolución en rochas carbonatadas (calcarias) grazas á acción da auga. O mineral disolto na auga pode volver cristalizar en determinadas circunstancias, aparecendo as estalactitas e as estalagmitas, ou se se estanca nunha cavidade, as xeodas. A circulación subterránea de auga, debido a estes eventos, provoca a aparición de covas, que ao seguir avanzando o proceso de erosión, rematan por derrubarse o seu teito, dando lugar á aparición de dolinas.
Refacción: É o cambio de dirección da luz que se produce cando cambia dun medio a outro por onde circula a distintas velocidades.
Resiliencia: É a capacidade dun medio para sobre poñerse ás condicións adversas e retornar ao seu estado inicial. En ocasións tamén se emprega para referirse á capacidade de absorción dun medio dunha determinada perturbación, antes de que se manifesten cambios como consecuencia da devandita alteración.
509
Retranslocación: A translocación é o proceso polo cal os distintos elementos son absorbidos polas plantas e distribuídos polo seu organismo. A retranslocación refírese á devolución deses elementos ao medio no que eses vexetais se desenvolven.
Ritmo circadiano: Esta expresión refírese ao reloxo biolóxico diario que determina as pautas de comportamento dos seres vivos. É dicir, como afectan as horas de luz e escuridade á realización daactividades propias, como durmir, alimentarse, relacionarse, etc.
Silt: Partículas procedentes da meteorización das rochas de tamaño moi pequeno (0.002 -0.05 mm).
Vexetación climácico: Tipo de formación vexetal que se establece definitivamente nunha determinada rexión ou área, unha vez permítese ao ecosistema evolucionar sen a incidencia de perturbacións.
Xerófitas: Vexetación que crece en chans secos ou áridos e onde a precipitación é escasa.
Anexo II. Convenio europeo da paisaxe
Texto oficial asinado tras a Convención Europea da Paisaxe en Florencia o 20 de outubro de 2000
Preámbulo:
Os Estados Membros do Consello de Europa, signatarios do presente Convenio, Considerando que o obxectivo do Consello de Europa é alcanzar unha unión máis estreita entre os seus membros co fin de salvagardar e promover os ideais e principios que son o seu patrimonio común, e que este obxectivo se persegue en particular mediante a celebración de acordos nos campos económico e social.
Preocupados por alcanzar un desenvolvemento sostible baseado nunha relación equilibrada e harmoniosa entre as necesidades sociais, a economía e o medio.
Tomando nota de que a paisaxe desempeña un papel importante de interese xeral nos campos cultural, ecolóxico, ambiental e social, e que constitúe un recurso favorable para a actividade económica e que a súa protección, xestión e ordenación poden contribuír á creación de emprego.
Conscientes de que a paisaxe contribúe á formación das culturas locais e que é un compoñente fundamental do patrimonio natural e cultural europeo, que contribúe ao benestar dos seres humanos e á consolidación da identidade europea.
Recoñecendo que a paisaxe é un elemento importante da calidade de vida das poboacións en todas as partes: nos medios urbanos e rurais, nas zonas degradadas e de gran calidade, nos espazos de recoñecida beleza excepcional e nos máis cotiáns.
Tomando nota de que a evolución das técnicas de produción agrícola, forestal, industrial e mineira, así como en materia de ordenación rexional e urbanística, transporte,
infraestrutura, turismo e ocio e, a nivel máis xeral, os cambios na economía mundial están a acelerar en moitos casos a transformación das paisaxes.
Desexosos de responder á aspiración xeral de gozar de paisaxes de gran calidade e de participar activamente no desenvolvemento das paisaxes.
Convencidos de que a paisaxe é un elemento clave do benestar individual e social e de que a súa protección, xestión e ordenación implican dereitos e responsabilidades para todos;
Tendo en conta os textos xurídicos existentes a nivel internacional en materia de protección e xestión do patrimonio natural e cultural, de ordenación rexional e espacial, de autonomía local e de cooperación transfronteiriza, en particular, o Convenio relativo á conservación da
511
vida silvestre e do medio natural en Europa (Berna, 19 de setembro de 1979), o Convenio para a salvagarda do patrimonio arquitectónico de Europa (Granada, 3 de outubro de 1985), o Convenio Europeo para a protección do patrimonio arqueolóxico (revisado) (A Valetta, 16 de xaneiro de 1992), o Convenio Marco Europeo sobre cooperación transfronteiriza entre comunidades ou autoridades territoriais (Madrid, 21 de maio de 1980) e os seus protocolos adicionais, a Carta Europea de Autonomía Local (Estrasburgo, 15 de outubro de 1985), o Convenio sobre a diversidade biolóxica (Río de Janeiro, 5 de xuño de 1992), a Convención sobre a protección do patrimonio mundial, cultural e natural (París, 16 de novembro de 1972) e a Convención sobre o acceso á información, a participación do público na toma de decisións e o acceso á xustiza en asuntos ambientais (Aarhus, 25 de xuño de 1998).
Recoñecendo que a calidade e a diversidade das paisaxes europeas constitúen un recurso común e que é importante cooperar para a súa protección, xestión e ordenación.
Desexosos de establecer un novo instrumento consagrado exclusivamente á protección, xestión e ordenación de todas as paisaxes de Europa, conviñeron no seguinte:
CAPITULO I
DISPOSICIÓNS XERAIS
Artigo 1. º
Definicións
Para os efectos do presente Convenio:
a) por «paisaxe» entenderase calquera parte do territorio tal como a percibe a poboación, cuxo carácter sexa o resultado da acción e a interacción de factores naturais e/ou humanos;
b) por «política en materia de paisaxes» entenderase a formulación, por parte das autoridades públicas competentes, dos principios xerais, estratexias e directrices que permitan a adopción de medidas específicas con vistas á protección, xestión e ordenación da paisaxe;
c) por «obxectivo de calidade paisajístíca» entenderase, para unha paisaxe específica, a formulación, por parte das autoridades públicas competentes, das aspiracións das poboacións no que concirne ás características paisaxísticas do seu ámbito;
d) por «protección das paisaxes» entenderanse as accións encamiñadas a conservar e manter os aspectos significativos ou característicos dunha paisaxe, xustificados polo seu valor patrimonial derivado da súa configuración natural e/ou a acción do home;
e) por «xestión das paisaxes» entenderanse as accións encamiñadas, dende unha perspectiva de desenvolvemento sostible, a garantir o mantemento regular dunha paisaxe, co fin de guiar e harmonizar as transformacións inducidas polos procesos sociais, económicos e ambientais;
f) por «ordenación paisaxística» entenderase as accións que presenten un carácter prospectivo particularmente acentuado con vistas a mellorar, restaurar ou crear paisaxes.
Art.º 2. º
Ámbito de aplicación
Con suxeición ás disposicións contidas no artigo 15, o presente Convenio aplicarase a todo o territorio das Partes e abranguerá as áreas naturais, rurais, urbanas e periurbanas. Comprenderá así mesmo as zonas terrestre, marítima e as augas interiores. Refírese tanto ás paisaxes que poidan considerarse excepcionais coma ás paisaxes cotiás ou degradadas.
Art.º 3. º
Obxectivos
O presente Convenio ten por obxectivo promover a protección, xestión e ordenación das paisaxes, así como organizar a cooperación europea nese campo.
CAPITULO II
MEDIDAS NACIONAIS
Art.º 4. º
Repartición das competencias.
Cada Parte aplicará o presente Convenio, en particular os artigos 5 e 6, conforme á súa propia repartición de competencias, de conformidade cos seus principios constitucionais e a súa organización administrativa, e respectando o principio de subsidiariedade, tendo en conta a Carta Europea de Autonomía Local. Sen prexuízo das disposicións do presente Convenio, cada Parte harmonizará a aplicación do presente Convenio coas súas propias políticas.
Art.º 5. º
Medidas xerais
Cada Parte comprométese a:
a) recoñecer xuridicamente as paisaxes como elemento fundamental do ámbito humano, expresión da diversidade do seu patrimonio común cultural e natural e como fundamento da súa identidade;
b) definir e aplicar en materia de paisaxes políticas destinadas á protección, xestión e ordenación da paisaxe mediante a adopción das medidas específicas consideradas no artigo 6;
513
c) establecer procedementos para a participación do público, as autoridades locais e rexionais e outras partes interesadas na formulación e aplicación das políticas en materia de paisaxe mencionadas na anterior letra b);
d) integrar a paisaxe nas políticas de ordenación territorial e urbanística e nas súas políticas en materia cultural, ambiental, agrícola, social e económica, así como en calquera outras políticas que poidan ter un impacto directo ou indirecto sobre a paisaxe.
Art.º 6. º
Medidas específicas.
A. Sensibilización
Cada Parte comprométese a incrementar a sensibilización da sociedade civil, as organizacións privadas e as autoridades públicas respecto do valor das paisaxes, o seu papel e a súa transformación.
B. Formación e educación
Cada Parte comprométese a promover:
a) a formación de especialistas na valoración das paisaxes e intervención nestes;
b) programas pluridisciplinares de formación en política, protección, xestión e ordenación de paisaxes con destino aos profesionais dos sectores privado e público e ás asociacións interesadas;
c) cursos escolares e universitarios que, nas disciplinas correspondentes, aborden os valores relacionados coas paisaxes e as cuestións relativas á súa protección, xestión e ordenación;
C. Identificación e cualificación
Coa participación activa das Partes interesadas, de conformidade co artigo 5.c e con vistas a afondar no coñecemento das súas paisaxes, cada Parte comprométese:
a) i) identificar as súas propias paisaxes en todo o seu territorio;
ii) a analizar as súas características e as forzas e presións que os transforman;
iii) a tomar nota das transformacións;
b) cualificar as paisaxes así definidas, tendo en conta os valores particulares que lles atribúen as Partes e a poboación interesadas;
2. Os procedementos de identificación e cualificación estarán guiados polos intercambios de experiencia e metodoloxía, organizados entre as Partes a nivel europeo conforme ao artigo 8.
D. Obxectivos de calidade paisaxística
Cada Parte comprométese a definir os obxectivos de calidade paisaxística para as paisaxes identificadas e cualificados, logo de consulta ao público, de conformidade co artigo 5.c
E. Aplicación
Para aplicar as políticas en materia de paisaxes, cada Parte comprométese a establecer instrumentos de intervención destinados á protección, xestión e/ou ordenación da paisaxe.
CAPITULO III
COOPERACIÓN EUROPEA
Art.º 7. º
Políticas e programas internacionais
As Partes comprométense a cooperar no estudo da dimensión paisaxística das políticas e programas internacionais e a recomendar, en caso necesario, que se inclúan nestes, consideracións relativas á paisaxe.
Art.º 8. º
Asistencia mutua e intercambio de información
As Partes comprométense a cooperar con vistas a reforzar a efectividade das medidas adoptadas en virtude doutros artigos do presente Convenio, en particular:
a) a prestarse asistencia científica e técnica mutua en materia de paisaxes, mediante a posta en común e o intercambio de experiencias e de resultados dos proxectos de investigación;
b) a promover o intercambio de especialistas en materia de paisaxes, en particular con fins de formación e información;
c) a intercambiar información respecto de todas as cuestións consideradas nas disposicións do presente Convenio.
Art.º 9. º
Paisajes transfronterizos
515
Las Partes se comprometen a favorecer la cooperación transfronteriza a nivel local y regional y, en caso necesario, a elaborar y realizar programas comunes en materia de paisajes.
Art. 10.º
Seguimiento de la aplicación del Convenio
1. Os Comités de Expertos competentes existentes establecidos en virtude do artigo 17 do Estatuto do Consello de Europa serán designados polo Comité de Ministros do Consello de Europa como responsables do seguimento da aplicación do Convenio.
2. Despois de cada reunión dos Comités de Expertos, o Secretario Xeral do Consello de Europa transmitirá ao Comité de Ministros un informe sobre o traballo realizado e sobre o funcionamento do Convenio.
3. Os Comités de Expertos propoñerán ao Comité de Ministros os criterios para a concesión e o regulamento dun Premio da Paisaxe do Consello de Europa.
Art.º 11. º
Premio da Paisaxe do Consello de Europa
1. O Premio da Paisaxe do Consello de Europa é unha distinción que pode outorgarse ás autoridades locais e rexionais e ás súas agrupacións que, como parte da política paisaxística dunha Parte no presente Convenio, adoptasen unha política ou medidas para protexer, xestionar e/ou ordenar a súa paisaxe que resultasen dunha eficacia duradeira e poidan servir de exemplo a outras autoridades territoriais de Europa. Así mesmo poderá outorgarse a devandita distinción a organizacións no que realizasen achegas especialmente notables á protección, xestión ou ordenación da paisaxe.
2. As candidaturas ao Premio da Paisaxe do Consello de Europa serán presentadas polas Partes aos Comités de Expertos mencionados no artigo 10. As autoridades transfronteirizas locais e rexionais e as agrupacións de autoridades interesadas locais e rexionais poderán solicitalo, sempre que xestionen conxuntamente a paisaxe en cuestión.
3. Por proposta dos Comités de Expertos mencionados no artigo 10, o Comité de Ministros establecerá e publicará os criterios de concesión do Premio da Paisaxe do Consello de Europa, adoptará o regulamento correspondente e outorgará o Premio.
4. A finalidade da concesión do Premio da Paisaxe do Consello de Europa é animar os premiados a garantir unha protección, xestión e/ou ordenación sostible das paisaxes de que se trate.
CAPITULO IV
DISPOSICIÓNS FINAIS
Art.º 12. º
Relacións con outros instrumentos
As disposicións do presente Convenio non afectarán ás disposicións máis estritas en materia de protección, xestión e ordenación da paisaxe contidas noutros instrumentos nacionais ou internacionais vinculantes xa existentes ou futuros.
Art.º 13. º
Firma, ratificación e entrada en vigor
1. O presente Convenio estará aberto á firma dos Estados membros do Consello de Europa. Estará suxeito a ratificación, aceptación ou aprobación. Os instrumentos de ratificación, aceptación ou aprobación serán depositados en poder do Secretario Xeral do Consello de Europa.
2. O Convenio entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data na que dez Estados membros do Consello de Europa expresasen o seu consentimento en quedar vinculado polo Convenio de conformidade coas disposicións do apartado precedente.
3. Respecto de calquera Estado signatario que posteriormente exprese o seu consentimento en quedar vinculado polo Convenio, este entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de depósito do instrumento de ratificación, aceptación ou aprobación.
Art.º 14. º
Adhesión
Con posterioridade á entrada en vigor do presente Convenio, o Comité de Ministros do Consello de Europa poderá invitar á Comunidade Europea e a calquera Estado europeo que non sexa membro do Consello de Europa a adherirse ao Convenio mediante decisión adoptada coa maioría prevista no artigo 20.d do Estatuto do Consello de Europa e mediante votación unánime dos Estados Partes con dereito a pertencer ao Comité de Ministros.
2. Respecto de calquera Estado que se adhira, ou da Comunidade Europea en caso da súa adhesión, o presente Convenio entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de depósito do instrumento de adhesión en poder do Secretario Xeral do Consello de Europa.
517
Art.º 15. º
Aplicación territorial
1. No momento da firma ou do depósito do instrumento de ratificación, aceptación, aprobación ou adhesión, calquera Estado ou a Comunidade Europea poderá especificar o territorio ou territorios aos que se aplicará o presente Convenio.
2. Calquera Parte poderá, nunha data posterior, mediante declaración dirixida ao Secretario Xeral do Consello de Europa, facer extensiva a aplicación do presente Convenio a calquera outro territorio especificado na declaración. O Convenio fará efecto respecto do devandito territorio o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de recepción da declaración polo Secretario Xeral.
3. Calquera declaración formulada en virtude dos dous apartados anteriores poderá ser retirada, respecto de calquera territorio mencionado na devandita declaración, mediante notificación dirixida ao Secretario Xeral. A devandita retirada fará efecto o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de recepción da notificación polo Secretario Xeral.
Art.º 16. º
Denuncia
1. Calquera Parte poderá, en calquera momento, denunciar o presente Convenio mediante notificación dirixida ao Secretario Xeral do Consello de Europa.
2. A devandita denuncia fará efecto o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data de recepción da notificación polo Secretario Xeral.
Art.º 17. º
Emendas
1. Calquera Parte ou os Comités de Expertos mencionados no artigo 10 poderán propoñer emendas ao presente Convenio.
2. Calquera proposta de emenda se notificará ao Secretario Xeral do Consello de Europa que á súa vez a comunicará aos Estados membros do Consello de Europa, ás demais Partes e a calquera Estado europeo non membro que fose invitado a adherirse ao presente Convenio de conformidade co disposto no artigo 14.
3. Os Comités de Expertos mencionados no artigo 10 examinarán calquera proposta de emenda e presentarán ao Comité de Ministros para a súa aprobación o texto aprobado por unha maioría de tres cuartas partes dos representantes das Partes. Despois da súa aprobación polo Comité de Ministros coa maioría prevista no artigo 20 do Estatuto do Consello de
Europa e coa votación unánime dos Estados Partes con dereito a pertencer ao Comité de Ministros, o texto será remitido ás Partes para a súa aceptación.
4. Calquera emenda entrará en vigor respecto das Partes que a aceptasen o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data en que tres Estados membros do Consello de Europa informasen o Secretario Xeral da súa aceptación. Respecto de calquera Parte que a acepte posteriormente, a devandita emenda entrará en vigor o primeiro día do mes seguinte á expiración dun período de tres meses a partir da data en que a Parte mencionada informase o Secretario Xeral da súa aceptación.
Art.º 18. º
Notificacións
O Secretario Xeral do Consello de Europa notificará os Estados membros do Consello de Europa, a calquera Estado ou á Comunidade Europea que se adherise ao presente Convenio:
a) calquera firma;
b) o depósito de calquera instrumento de ratificación, aceptación, aprobación ou adhesión;
c) calquera data de entrada en vigor do presente Convenio de conformidade cos artigos 13, 14 e 15;
d) calquera declaración formulada en virtude do artigo 15;
e) calquera denuncia formulada en virtude do artigo 16;
f) calquera proposta de emenda, calquera emenda aprobada conforme ao artigo 17 e, a data da súa entrada en vigor;
g) calquera outra acción, notificación, información ou comunicación relativa ao presente Convenio.
En fe do cal, os abaixo asinantes, debidamente autorizados para iso, asinan o presente Convenio.
Feito en Florencia, o 20 de outubro de 2000, en inglés e francés, sendo ambos os dous textos igualmente, auténticos, nun único exemplar que se depositará nos arquivos do Consello de Europa. O Secretario Xeral do Consello de Europa remitirá copias certificadas a cada Estado membro do Consello de Europa e a calquera Estado ou á Comunidade Europea que fosen invitados a adherirse ao presente Convenio. "
519
Anexo III. Política e normativa de paisaxe noutros estados europeos
En Europa existen cinco nos que existen leis específicas sobre a paisaxe en vigor: Alemaña, Suíza, a República Checa, Francia, e a República Eslovaca. Ademais, noutros estados europeos, existen gran cantidade de leis que introducen conceptos sobre a paisaxe, aínda que sexan redactadas para outros aspectos. A continuación, coméntase a lexislación nesta materia nalgúns países europeos onde se optou claramente pola conservación da paisaxe.
1. Normativa alemá
A normativa alemá en materia de paisaxe é moi rigorosa e elaborada. Conta cunha lei marco federal que afronta nun mesmo texto a conservación da natureza e a xestión da paisaxe. Cada un dos dezaseis lands, posúe ademais leis análogas específicas adaptadas ás súas propias características. É o primeiro país da Unión Europea que desenvolveu unha lexislación específica para a protección e conservación da paisaxe.
O goberno federal aprobou en 1976 a Lei Federal de Protección da Natureza e Xestión da Paisaxe (Bundesnaturschutzgesetz; verSchmidt 1987), que foi reformada en 1987 e modificada por última vez en 1993. Esta Lei introduce o concepto de ordenación da paisaxe en Alemaña, que se presenta como unha ferramenta indispensable para a xestión e preservación da paisaxe.
O goberno federal aprobou en 1976 a Lei Federal de Protección da Natureza e Xestión da Paisaxe (Bundesnaturschutzgesetz; verSchmidt 1987), que foi reformada en 1987 e modificada por última vez en 1993. Esta Lei introduce o concepto de ordenación da paisaxe en Alemaña, que se presenta como unha ferramenta indispensable para a xestión e preservación da paisaxe. A partir desta Lei, cada lands desenvolve a súa propia lexislación.
Esta Lei Federal de Protección da Natureza e Xestión da Paisaxe describe os seus obxectivos xerais, centrados na protección de elementos bióticos e abióticos da paisaxe, buscando salvagardar a capacidade e características dos ecosistemas, necesitándose para iso a correcta xestión de recursos naturais como o chan, as augas, o clima, as especies animais e vexetais, así como os seus procesos físicos, químicos e biolóxicos.
Posteriormente desenvolve as metodoloxías e consideracións a ter en conta para lograr os obxectivos definidos.
2. Normativa suíza
O 1 de Xullo de 1966 aprobouse en Suíza a Lei Federal sobre a Protección da Natureza e a Paisaxe (Loi Fédérale du 1er juillet 1966 sur a Protection de la Nature et du Paysage (LPN); RS
451), e diversas Ordenanzas e Leis que tratan en maior ou menor medida sobre a paisaxe. Este é o primeiro país Europeo, en desenvolver unha lexislación sobre a paisaxe.
A Lei Federal de Ordenación do Territorio Rexional e Urbanismo do 22 de Xuño de 1979 (Loi Fédérale du 22 juin 1979 surl'Aménagement du Territoire (LAT); RS 700) vén a complementar a anterior e introduce a posibilidade da redacción dunha lexislación propia por parte de cada un dos cantóns, adaptando a presente ás súas características particulares.
O obxectivo principal a Lei Federal para a Protección da Natureza e a Paisaxe é protexer a paisaxe á vez que a flora e fauna autóctonas, ponderándose os intereses de conservación con outros posibles doutra índole, pero manténdose sempre un principiopreservacionista.
Outros Textos Legais que Tratan el Paisaje:
Ademais da Lei Federal para a Protección da Natureza e a Paisaxe, existen outras leis, ordenanzas e decretos que tratan sobre a paisaxe, como:
Ordenanza do 16 de Xaneiro de 1991 sobre a Protección da Natureza e a Paisaxe. Ordenanza do 10 de Agosto de 1977 sobre o Inventario Federal de Paisaxes, Lugares e
Monumentos Naturais; a Ordenanza do 21 de Xaneiro de 1991 sobre a Protección de Lagos de Altura e de Lagos de Transición de Importancia Nacional.
Ordenanza do 28 de Outubro de 1992 sobre a Protección de Zonas Aluviais de Importancia Nacional.
Decreto Federal do 3 de Maio de 1991 polo que se Concede unha Axuda Financeira en favor da Salvagarda e Xestión das Paisaxes Rurais Tradicionais.
Lei Federal do 4 de Outubro de 1991 para a Conservación dos Bosques e a Protección fronte a Catástrofes Naturais.
Lei Federal do 3 de Outubro de 1951 sobre a Mellora da Agricultura e o Mantemento da Poboación Rural.
Ordenanzas e Decretos Relativos aos Ferrocarrís; e as Ordenanzas Relativas a Telesquís e Teleféricos.
3. A Normativa británica
A normativa británica é posiblemente a máis elaborada e complexa de toda a Unión Europea, no que a paisaxe se refire. Existen moitas leis e ordenanzas que abranguen distintos aspectos relacionados coa ordenación e protección da paisaxe, algo que resulta en ocasións excesivamente complexo, dificultando unha xestión coordinada e efectiva.
A repartición de Competencias en materia de Paisaxe divídese entre o Countryside Commission (Comisión do Medio Rural), encargada de toda a paisaxe agás o forestal, e o Forestry Commission, que se encarga entón da paisaxe forestal.
521
A Lei de Ordenación Urbana de 1947 (Town and Country PlánningAct 1947) supón a primeira pedra de cara á protección e ordenación da paisaxe Posteriormente desenvolveuse a partir desta, a Lei de Parques Nacionais e Acceso ao Medio Rural de 1949 (National Parks and Access to the Countryside Act 1949. As funcións de control do respecto destas leis, exérceas a Countryside Comission.
Recollemos a continuación algunhas das figuras de protección de cobertura nacional máis notables, establecidas tanto pola Forestry Comisión coma pola Countryside Comission:
Cinto Verde (Green Belt). Establecidos a partir da Lei do GreenBelt de 1938 (Green Belt Act 1938).
Rexistro de Parques e Xardíns Históricos (Register of Historic Parksand Gardens). Derivan da Lei do Patrimonio de 1983 (Heritage Act1983). Parque Nacional (National Park) El concepto británico de Parque Nacional deriva da
Lei de Parques Nacionais e Acceso ao Medio Rural de 1949. Área de Beleza Natural Sobresaínte (Area of Outstanding Natural Beauty, AONB). As
AONBs tamén foron orixinadas pola Lei de Parques Nacionais e Acceso ao Medio Rural de 1949. A diferenza cos parque s nacionais, é as AONBs abranguen superficies menores e máis fráxiles, polo que pode soportar un número menor de visitantes.
Área de Conservación (Conservation Area). A súa orixe encóntrase na Lei de Servizos Públicos de 1967 (Civil Amenity Act1967) que foi revisada na Lei de Planificación (Edificios Catalogados e Áreas de Conservación) de 1990 (Plánning (Listed Buildings andConservation Areas) Act 1990).
Costa Patrimonial (Heritage Coast). Creadas en 1972 o goberno tan só como recomendación por parte do estado ás autoridades locais.
Reserva Natural Nacional (National Nature Reserve, NNR). Creadas a partir da Lei de Vida Silvestre e Medio Rural de 1981 (Wildlife andCountryside Act 1981) que foi modificada en 1985 (Amendment Act1985).
Lugar de Interese Científico Especial (Site of Scientific Special Interest, SSSI). Dependen, ao igual que as zonas de Costa Patrimonial da declaración das autoridades locais.
Lista de Bosques Semi-Naturais (List of Semi-Natural Woodlands). Emprégase esta lista para determinar as axudas á xestión destes bosques.
Existen ademais outras figuras de protección dependentes de institucións locais e rexionais.
Existen ademais programas específicos para a posta en marcha de plans para a conservación e xestión axeitada de distintos ámbitos naturais: os Programas Agroambientais e os Pro grama sobre a Identidade da Paisaxe Rural, ademais do National Trust, cuxa función é a de comprar terreos de costa para evitar a súa urbanización de man de promotores privados.
4. Normativa francesa
A Lei do 8 de Xaneiro de 1993 sobre a Protección e Posta en Valor da Paisaxe (Loi du 8 janvier 1993 sur a Protection et lle Mise enValeur deas Paysages), busca a integración da paisaxe nos textos legais ou instrumentos de protección do patrimonio histórico-cultural e natural preexistentes onde non estaban anteriormente incluídas, e que se considera que deberían estalo.
A Ordenación Territorial é unha das estratexias claves en Francia para a conservación da paisaxe. Para iso, entre outras normativas desenvolveuse un Código de Urbanismo (Code de l'Urbanisme), que establece tres ferramentas reguladoras para ámbitos locais e rexionais:
Esquema Director (Schéma Directeur) supramunicipal. De ámbito comarcal. Zona de Protección do Patrimonio Arquitectónico, Urbano e Paisaxístico (Zone de
Protection du Patrimoine Architectural, Urbainet Paysager, ZPPAUP). Plan de Ocupación de Chan (Plan d'Occupation deas Sols, POST). A nivel
municipalperimte un maior control das urbanizacións por parte das administracións locais.
O POST era preparado para un municipio pola Dirección Departamental de Equipamentos (Direction Départamental del'Equipement, DDE), que é unha institución estatal, ata a descentralización desenvolvida a partir de 1983, data a partir da cal os municipios teñen dereito a elaborar os seus propios POST. Basicamente o post diferenza entre chan urbanizable, e non urbanizable, e pode incluír sub-zonas adicionais.
As ZPPAUP son máis indicadas para áreas de importancia histórica especial.
En Francia xa moito antes existían diversas leis que máis directa ou indirectamente, comprendían a protección e preservación da paisaxe. Entre elas pódense citar as seguintes:
Lei de Protección de Lugares e Monumentos Naturais (Loi de Protection deas Sites et deas Monuments Naturels) de 1906.
Lei do 31 de Decembro de 1913 sobre os Monumentos Históricos (Loi du 31 décembre 1913 sur lles Monuments Historiques).
Lei de 2 de Maio de 1930 de Monumentos Naturais (Loi du 2 mai1930 Relative à a Protection deas Monuments Naturels et deasSites de Caractère Artistique, Historique, Scientifique, Légendaireou Pittoresque). Modificada en 1943.
Decreto do 26 de Xuño de 1959 sobre os Perímetros Sensibles (Décret du 26 juin 1959 sur lles Périmètres Sensibles), reforzado polas Leis do 31 de Decembro de 1976 e do 18 de Xullo de 1986.
Lei do 10 de Xullo de 1976 sobre a Protección da Natureza (Loi du10 julliet 1976 sur a Protection de la Nature)
Lei do 29 de Decembro de 1979 relativa á Publicidade e Letreiros (Loi du 29 décembre 1979 relative à a Publicité, aux Enseignes etPré-Enseignes)
Lei do 7 de Xaneiro de 1983 (Loi n.º 83-8 du 7 janvier 1983), Decreto do 25 de Abril de 1984 (Décret n.º 84-305 du 25 avril1985), e Circular da 1 de Xullo de 1985
523
(Circulaire n.º 85-45), relativas ás Zonas de Protección do Patrimonio Arquitectónico e Urbano (Zones de Protection du Patrimoine Architectural et Urbain,ZPPAU)
Tamén existen diversos organismos creados para o desempeño de funcións específicas relacionadas coa conservación dos ámbitos naturais:
Conservatorio do Espazo Litoral e as Beiras Lacustres (LeConservatoire de l'Espace Littoral et deas Rivages Lacustres,CELRL). Creado en 1975, ten a función de adquirir terreos das costas e beiras do mar e de grandes lagos, evitando que sexan urbanizados.
Parque Nacional (Parc National). Foron creados en 1960.
5. O Países Baixos
Leváronse a cabo diversos informes sobre a ordenación territorial (1960, 1966, 1973-86, 1988- 90) co obxectivo de desenvolver a figura de anel de cidades (Randstad) rodeando a un corazón verde no centro do país. Convocáronse e organizado tamén os Concursos Nacionais de Ordenación Territorial para achegar ideas sobre como ocuparse de temas como as paisaxes riparios do centro do país, as paisaxes transfronteirizas con Bélxica e Alemaña, e a transición entre o Randstad e o Corazón Verde.
Existen, ademais diversas figuras específicas de protección da paisaxe:
Paisaxes Nacionais. Áreas con importancia paisaxística pola súa peculiaridade e que actúan como reclamo turístico. Nelas os agricultores reciben compensacións en caso de ter limitar a súa produción;
Unidades Paisaxísticas Extensas. Nestas áreas búscase a coherencia entre as unidades de paisaxe, e a conservación dos valores históricos;
Paisaxes Agrarias Valiosas. Zonas pequenas de chan agrícola; Reservas Naturais. Permítense as actividades agrícolas con certas restricións.
O Memorando de Relación de 1975 permite ao goberno adquirir chan con fins conservacionistas, analogamente á función do National Trust en Reino Unido ou ao CELRL francés.
5. Italia
A Lei de Conservación de 1909 (Lei n.º 364 do 29 de Xuño de 1909) concibía a conservación de ámbitos e situacións naturais relacionadas coa historia e cultura italianas. Coa Lei n.º 688 do 23 de Xuño de 1912 ampliouse a protección aos parques e xardíns de interese histórico e artístico, e ás vistas panorámicas de gran beleza, aspectos reforzados pola Lei n.º 778 do 11 de Xuño de 1922.
A Lei do 29 de Xuño de 1939 para a Protección das Belezas Naturais (Legge 19 giugnio 1939, n.º 1497, per a Protezione delleBelleze Naturali), fai referencia por primeira vez, explicitamente á paisaxe.
Máis recentemente a Lei n.º 431, do 8 de Agosto de 1985, coñecida como Legge Galasso, determina cuales deben ser as Disposicións Urxentes para a Tutela das Zonas de Particular Interese Ambiental (Tutela delle Zone dei Particolare Inter é seAmbientale).
6. Outros países
Os Ministerios ou Departamentos con competencias en materia de paisaxe poden presentarse en diversas formas:
Ministerio de Cultura e Monumentos Históricos, como en Italia; Ministerio de Urbanismo e Ordenación do Territorio, en Chipre; Ministerio de Medio, en Francia, República Checa, Luxemburgo, Alemaña, República
Eslovaca, e Dinamarca; Ministerio de Agricultura, Pesca e Natureza, no Países Baixos.
O tipo de administración pública encargada do control da xestión das paisaxes, depende do enfoque que se lle dá en cada país á conservación dos seus ámbitos e do tipo de lexislación específica desenvolvida. Por exemplo, no Países Baixos, a conservación da paisaxe está moi ligada á agricultura, de aí que sexa o Ministerio de agricultura o que asume estas competencias.
525
Bibliografía
MILLARUELO ORDUÑA REBOLLO E. Ordenación del territorio y desarrollo sostenible. Ed.
Ciudad Argentina, 2004. ISBN: 84-95823-78-0
TURNER T. Landscape planning and environmental impact design. London: UCL Press, 1998.
ISBN: 1-85728-322-8
ESCUELA TÉCNICA SUPERIOR DE INGENIEROS DE MONTES: Curso monográfico sobre
restauración del paisaje: problemas, bases científicas y técnicas de recuperación. Fundación
Conde del Valle de Salazar, Madrid, 1986. ISBN: 84-600-4792-X
LUCAS OLIVER W. R. The Design of forest landscapes. Oxford University Press, 1991. ISBN: 0-
19-854280-1.
VV.AA. The Landscape below ground: proceedings of an [International Workshop on Tree
Root Development in Urban Soils, Sept. 30 and Oct. 1, 1993] Ed. International society of
Arboriculture, cop. 1994. ISBN: 1-881956-06-7
LICERAS RUIZ, A. Observar e interpretar el paisaje. Estrategias didácticas. Ed. Grupo Editorial
Universitario. 2003 ISBN: 84.8491-262-0
CONSEJERÍA DE OBRAS PÚBLICAS Y TRANSORTES. JUNTA DE ANDALUCÍA. Paisaje y
ordenación del territorio. Fundación Duques de Soria. 2002. ISBN: 84-8095-293-8.
FUNDACIÓN ALFONSO MARTÍNEZ ESCUDERO. Gestión sostenible de paisajes rurales.
Técnicas e ingeniería. Grupo mundi-Prensa 2001 ISBN: 84-7114-985-0. DL: M.16.667-2001
HILDENBRAND, A. Paisaje y Política de Ordenación del Territorio. Análisis de la Experiencia
Internacional Comparada, Vol. 1 El Tratamiento del Paisaje en la Legislación. 1993
KIMMINS J.P. Forest Ecology, A foundation for Sustainable Management. Prentice-Hall. 1997.
ISBN: 0-02-364071-5
WILSON, E. O. La diversidad de la vida. 1994. Ed. Grijalbo-Mondadori.
BUREL, F., BAUDRY, J. Ecología del paisaje. Conceptos, métodos y aplicaciones. Grupo
Mundi-Prensa. 2001. ISBN: 84-8476-012-6. DL: M. 3.578-014-6
DE BOLÓS, M. Manual de la ciencia del paisaje. Teoría, métodos y aplicaciones. Ed. Masson
S.A. 1992. ISBN: 84-311-0595-X, DL: B.4.727-1992
Popper K.R. La lógica de la investigación científica. Tecnos, Madrid. 1962
ESCRIBANO BOMBÍN M. El paisaje. Edita Secretaría General Técnica. 1991. ISBN: 84-7433-
774-7. D.L: M-41339-1991
MMA (MINISTERIO DE MEDIO AMBIENTE) Guía para la elaboración de estudios del medio
físico. Centro de publicaciones Secretaría General Técnica Ministerio de Medio Ambiente. 3ª
Reimpresión.1998. ISBN: 84-8320-054-6. DL: M-41-497-1998
MMA. Convenio Europeo de Paisaje. [En línea] 2000. [ref. de 12 de Marzo de 2007]
Disponible en la Web:
http://www.mma.es/secciones/biodiversidad/desarrollo_rural_paisaje/paisaje_rural/pdf/conve
nio_paisaje.pdf
SAUER C. O. La morfología del paisaje. [En línea] 1925 [ref. de 12 de Marzo de 2007]
Disponible en la Web:
http://www.mma.es/secciones/biodiversidad/desarrollo_rural_paisaje/paisaje_rural/pdf/conve
nio_paisaje.pdf
COUNCIL OF EUROPE. High-level Pan-European Conference on Agriculture and biodiversity:
towards integrating biological and landscape diversity for sustainable agriculture in Europe.
[En línea] 2002 [ref. del 12 de Febrero de 2007] Disponible en la Web:
http://www.coe.int/t/e/cultural_co-
operation/environment/Nature_and_biological_diversity/Publications/RE53-bil.pdf
PÉREZ GONZÁLEZ L., MARTÍ VARGAS J. R. Estudio de la fragilidad del paisaje como una
herramienta para el análisis de la ordenación ambiental del territorio. [En línea] 2001 [ref. del
12 de Febrero de 2007] Disponible en la Web: http://www.fundicot.org/grupo%202/021.pdf
CONSELLERÍA DE MEDIO AMBIENTE. Normativa Galega Sobre Medio Ambiente. Xunta de
Galicia. Consellería de medio Ambiente. 2004.
BOSQUE J., GÓMEZ M., RODRÍGUEZ A. E., RODRÍGUEZ V. M. , VELA A. Valoración de los
aspectos visuales del paisaje mediante la utilización de un SIG. Documents d’Analisi
527
Geogràfica, nº 30. [En línea] 1997 [ref. del 16 de Febrero de 2007] Disponible en la Web:
http://www.geogra.uah.es/~joaquin/pdf/calidad-visual-paisaje.pdf
KANDUS P. El concepto de sucesión vegetal y su aplicación en sistemas de humedales
deltaicos. [En línea] 1997 [ref. del 14 de Marzo de 2007] Disponible en la Web:
http://www.unesco.org.uy/mab/documentospdf/10.pdf
Webs de interese:
Órganos oficiais
- Unión Europea: http://europa.eu.int/index_es.htm
- Comisión Europea: http://europa.eu.int/comm/index_es.htm
- Axencia Europea de Medio Ambiente: www.eea.eu.int
- Ministerio de Medio Ambiente: www.mma.es
- Xunta de Galicia: www.xunta.es
Información lexislativa
- Boletín Oficial do Estado: www.boe.es
- Portal do dereito da Unión Europea: http://europa.eu.int/eur-
lex/es/search/search_lif.html