ARRANO BELTZA

UNAI DUFURHAIZEA ROMEOERIKA URBELTZ

1

Aurkibidea:

Sarrera..................... 3

Ezaugarriak.......... ….. 4

Elikadura.................. 7

Ugalketa.................. 8

Bizitokia/Bizimodua..... 9

Bitxikeriak................. 11

2

SARRERA

Arrano beltza hegazti harrapakaria da, horrek esan nahi du, bere janaria lortzeko eraso egiten duela.

Animalia hau, falkoniformeen ordenakoa da eta bere izen zientifikoa “Aquila Crisaetos” da.

3

EZAUGARRIAK

Arrano beltzaren pisua 3,9 kilo eta 4,7 kilo artekoa da, eta bere garaiera 76-89 cmkoa. Hego- luzera190-227cm-koa izan daiteke.

Hegan egiterakoan 200km/h-ko abiadura hartu ahal du haragijale honek.

Animalia hauek hain dituzte ezberdinak lumajeak helduen eta gazteen artean hasiera batean espezie desberdinak zirela uste baitzuten. Helduen lumajea, marroi argia da. Garondoa eta hegalen aurrealdeko ertza urre kolorekoak, horregatik herrialde batzuetan urre -arranoa deitzen diote.

Mokoa beltza du eta 6 cm neurtzen ohi du, bere atzapar zorrotzak bezala, 6 cm luze izan ahal direla .

Arrano beltz gazteak laugarren urterako ia, ia helduak bezalakoak dira.

Animali honek ikusmena oso oso garatua du. Metro askotatik arratoi txiki txikiak ikusten ditu eta. Horrela oso ongi ehizatzen du.

4

5

Lumetan 3 geruza ezberdin dituzte, hots, 3 atal desberdinetan banatuak daudela esan nahi du. Kanpo aldean daudenak gogorrenak dira eta abiadura ematen diote hegaldiari. Barrualdekoak, airearen erresistentzia gutxitzen dute hegaldi ona izaten utziz. Eta barrukoak, lumaje leuna da, airea harrapatu eta beroa mantenduz arranoaren gorputzean.

Hegan egiten hasi diren arranoen lumen kolorea aldatzen eta aldatzen joaten da urteko mudan zehar .

6

ELIKADURA

Arranoa, animalia haragijalea da, hau da, animalien haragia jaten du.

Arrano beltzaren dieta harrapakin mota ugariz osaturik dago, eta gehienak lurrean harrapatzen dituzte, beren tamainako berberak badira ere harrapatzen dute. Gehien gustatzen zaien janaria : Hegaztiak,ugaztun txikiaketa narrastiak dira.

Batez ere neguan elikatzen dira.

Bikoteak elkarrekin aritzen dira ehizan, goizean goiz hasten dira altuera apalean hegan eginez eta lurraren gora-beherei gertutik jarraituz, bere harrapakinak ustekabeanharrapatzeko.

Ehiza-leku zehatza izaten dute. Beste arranoei leku hori adierazteko, hegan dabilela hegoak itxi eta beherantz amiltzen dira. Hegaldiak egiten dituzte harrapakinaren gainean,eta gertu-gertu dagoenean, amildu egiten da harrapakinaren gainera. Zorte ona izaten badute, atzaparrak beteta itzulikodira kabira.

7

UGALKETA

Arrano beltza monogamoa da, hots, bizitza osoa bikote berberarekin ematen du. Bainan bikotekidea hiltzen zaionean ,beste bat bilatzen ohi du.

Arrano beltzei neguan etortzen zaie araldia, Urtarrilaren amaiera aldean, bikoteek beren eztei -hegadak egiten dituzte eta habia egiteko leku bat aukeratzen dute.

Martxoaren hasieran estalketa egiten da eta apirila aldeanemeak bi arrautze jartzen ditu. Arrak eta emeak 43 egunezinkubatzen dituzte.

Lehengo kumea jaiotzen denean jana eskatzen dute beste edozein hegazti bezala. Bera jaiotzen denean bere anaia txikia kabitik botatzen du, edo bestela mokoka hiltzen du gurasoek hobeto zaintzeko.

Jaio eta 80 egunera hegan egiteko gauza da.

8

BIZITOKIA/BIZIMODUA

Arrano beltza habietan bizi ohi da, mota askotako adarraz osatuta dagoelarik. Urtean behin egiten dute habia handiagoa, eta bigarren urterako ,habia neur dezake 1,50 m altueraz eta 2 m diametroz. Habiak zuhaitz altuetan ,itsaso ondoko amildegietan edo harkaitzetan egiten ohi dituzte.

Arrano beltza monogamoa da, honek esan nahi du, beti bikote berberarekin dagoela. Ere sedentarioa da, hau da, beti leku berean egoten da. Ehizan bikotearekin joten da, harrapakinak harrapatzera. Hona hemen bere banaketa munduan:

Hibernatzeko tokiak Bizitzeko tokiak Kumeak izateko tokiak

9

Arrano beltza, Araban, Nafarroan, Nafarroa Beheran eta Zuberoko mugetan ,ere Euskal Herriko basoetan edo mendi altuetan.

Munduan, Iberiar penintsulan ,Europako iparraldetan daude kokatuak. Udan, Europako ekialdera eta Asiara joaten dira.

10

Iberiar Penintsulan dagoen banaketa

BITXIKERIAK

– Gaur egun Euskal Herrian bere kopurua 15 bikotekoaren artean daude. Animaliaren ehizaren ondorioz Arrano beltza desagertzeko zorian dago.

– Arrano beltza planeatzen du aire korronte bero beroetan.

– Bikote bakoitzak 150 km karratuko lurraldea kontrolatzen du.

– 4 umeetatik 1 edo 2 bakarrik bizirauten dute, lumak 3 hilabetetan lortzen dituztela .

– Alaskako arrano beltzak emigratzen duten arrano beltza bakarrak dira.

– Euskal Herriko arranoen artean ,arrano beltza handiena eta indartsuena da horregatik Euskal Herriko errege batek, Antso Azkarrak ikurtzat hartu zuen.

11

-Lehen pentsatzen zuten arrano beltza arra eta arrano beltza emea espezie ezberdinetakoak zirela, desberdinak

direlako.

-Ipar Amerikako indioek erabiltzen zituzten arrano beltzaren lumak penatxoak dekoratzeko, hots, buruan eramaten zituzten txanoak bezalakoak politago jartzeko.

-Gerrako mitologian arranoak esan nahi du hila eta borroka.

-Kanadan omen dago totem bat goian arrano beltz bat duena, argazkian ikusten den bezala.

12