AMERIKAREN AURKIKUNTZA

1.- Errege- erregina Katolikoen erregealdia

Errege- erregina Katolikoek elkarrekin gobernatzen zuten Errege- erregina Katolikoek elkarrekin gobernatzen zuten Gaztelako eta Aragoiko koroetan. 1492an, Granadako Erresuma Gaztelako eta Aragoiko koroetan. 1492an, Granadako Erresuma konkistatu zuten. Napoliko Erresuma (Italia) ere mendean hartu konkistatu zuten. Napoliko Erresuma (Italia) ere mendean hartu zuten; eta Afrikako eta iparraldean lurralde txiki batzuk konkistatu zuten; eta Afrikako eta iparraldean lurralde txiki batzuk konkistatu zituzten. Horrez gain, 1512an, Gaztelako Koroak Nafarroako zituzten. Horrez gain, 1512an, Gaztelako Koroak Nafarroako Erresuma anexionatu zuen. 1492an, Errege- erregina Katolikoek Erresuma anexionatu zuen. 1492an, Errege- erregina Katolikoek Kristobal Kolonen espedizio finantzatu zuten. Kolonek Amerika Kristobal Kolonen espedizio finantzatu zuten. Kolonek Amerika aurkitu zuen.aurkitu zuen.

Amerikaren konkistaXV.mendean, jende askok uste zuen Lurra laua zela, baina Kristobal Kolon ziur zegoen biribila zela. Horregatik, Asiara iristea bere asmoa zen. 1492Ko abustuaren 3an Huelvatik irten ziren, eta urriaren 12an Japoniara iritsi zirela uzte zuten, baina konturatu ziren kontinente berri bat zela eta Amerika izendatu zuten. Ondoren espainiarrek Karibe itsasoko uharteak konkiskatu zuten. Hauek izan ziren espediziorik garrantzitzuenak: Hernan Cortesek, Mexiko eta Francisco Pizarrok Peru konkistatu zuten.

Amerikaren konkista

Kolonaurreko herriak

Espainiarrak iritsi zirenean, Amerikar herria batzuk zeuden, hauei Kolonaurreko herriak deritze. Herri asko oso txikiak ziren, baina ere bazeuden inperio oso handiak. Inkak gaur egun Peru, Ekuador eta Boliviaren zati batean bizi ziren; aztekak Mexikoko haran osoan bizi ziren eta maiak gaur egun Mexikoko hegoaldean, Guatemalan eta Hondurasen. Herri horiek gauza asko lantzen zuten, maiak, batez ere, oso adituak ziren matematikan eta astronomian.

Lurraldearen antolamendua

1492tik aurrera, erregeek botere asko zuten. Horrez gain, auzitegiak sortu ziren. Espainiarrek Amerikako baliabide guztiak baliatu zituzten. Adibidez: Abeltzaintza-estantziak, nekazaritza- etxaldeak, zilar- meatzeak... Horregatik, lapur askok lapurtzera joaten ziren.

GizarteaHau da Amerikaren gizartearen datuak:- Espainiarrak: Gobernu-karguak eta jabetza handiak.- Mestizoak: Gizon espainiarren eta emakume indiarren seme- alabak. Kargu garrantzitsuak edo pobrezian bizi ziren.- Indiarrak: Oro har, gehiegikeria ugari pairatu zuten, nahiz eta haiek babesteko legeak egon.- Beltzak: Afrikatik ekartzen zituzten esklaboak. Lanik gogorrenak egiten zituzten.

INPERIO HISPANIKOAXVl. mendean, Espainia oso

inperio handia bihurtu zen, inoiz izandako handiena. Geroago,

ordea, hurrengo mendean, inperio handi hori zatitu egin zen. Espainiak Europan zuen

nagusitasuna galdu zuen, eta Europako beste herrialde batzuek

jazarri egin zuten.

Inperioaren lurraldeak

Inperio hispanikoak lurralde mota asko zituen bere barnean. Lurralde bakoitzak bere legeak eta erakundeak zituzten, baina guztiek zuten errege bera. Erabaki batzuk hartzeko beharrezkoa zen Parlamentuek edo lurralde bakoitzeko batzardeek onespena ematea. Gainera erresuma batzuek beren erakundeak zituzten.

Karlos I.aren erregealdia

1520an Komunitateen Matxinada izan zen Gaztelako hiri nagusietan. Espainiatik kanpo Frantzia bihurtu zen arerio nagusia, Europako boterea lortzeko. Horrez gain, turkiarren aurka borrokatu zuten. Gainera, Europako erdialdean luteranoei egin zien aurre, ez baitzuten Aita Santuaren autoritatea onartzen.

Filipe II.aren erregealdia

1556an Felipe II.ak inperio handienaren buruzagitza hartu zuen. Hasieran, Frantzia garaitu zuen. Geroago, 1571an, turkiarrak garaitu zituen, Lepantoko Guduan. Herbeherak oso eremu gatazkatsua izan ziren; izan ere, 1576an, Espainiaren menderakuntzaren aurkako altxamendua egin zuten. Ingalaterrak matxinoen alde egin zuen, eta Felipe II.ak Itsas Armada Garaitezina bidali zuen haien aurka egiteko. Gerra horiek guztiek gastu izugarriak sortu zituzten. Horren ondorioz, herritarrak pobretu egin ziren.

INPERIOAREN KRISIAXVIII. mendean, beste dinastia batek hartu zuen Espainiako tronua: borboitarrek. Politika antolatzeko ideia berriak ekarri zituzten errege horiek.

Lermako Dukea

Inperioaren zatikatzeaFilipe II.ak hil ostean, Inperio Hispanikoa ahuldu eta zatitzen hasi zen. XVII. mendeko erregeek, balidoen esku utzi zuten gobernua. Haietako batzuek botere handia lortu zuten, hala nola Lermako dukeak eta Olivaresko konde-dukeak. 1640. urtearen inguruan, balidoek erregearen boterea areagotu nahi zutenez, gobernatzeko kontuan hartu beharreko erakundeena murrizten saiatu ziren. Horregatik, protesta-altxamenduak izan ziren katalunian, Italian eta Portugalen.

Ondorengotza Gerra

1700ean, Karlos II.a oinordekorik utzi gabe hil zen. Karlos Atxidukea eta Filipe Anjoukoa aurkeztu ziren hura ordezkatzeko. Egoera horretan, Ondorengotza Gerra sortu zen: nazioarteko gerra eta gerra zibila izan zen. Gerra 1713an amaitu zen, Utrechteko Itunen bidez. Espainiako tronoa Filipe Anjoukoak hartu zuen: Felipe V.a bihurtu zen.

Borboitarrek tronua hartu zuen

Filipe V.ak gobernu mota berri bat ezarri zuen: monarkia absolutua; sistema horretan, erregeak zituen estatuko botere guztiak. 1707tik eta 1716ra bitartean, Planta Berriko Dekretuak aldarrikatu zituen: haien bidez, Kataluniako, Aragoiko, Valentziako eta Mallorcako Gorteak desegin eta bertako foruak edo legeak bertan behera utzi zituen.

XVIII. mendeko erreformakXVIII. mendeko erregeek- Filipe V.a, Fernando VI.a, Karlos III.a eta Karlos IV.a- erreforma asko jarri zituzten abian:

Administrazioaren erreformak: Erregeari laguntzeko estatu-idazkariak edo ministroak izendatu zituzten.

Lan publikoak: Errepideak eta ubideak eraiki zituzten, eta komunikazio-bideak hobetu ziren.

Erreforma ekonomikoak: Ekonomia hobetzeko errege-manufakturak sortu ziren, baita merkataritzak-konpainiak ere.

Aro Modernoaren amaiera

XVIII. mendean zehar, erregeek gatazkak izan zituzten Britainia Handiarekin eta Portugalekin. Gerra horiek gastu izugarriak sortu zituzten, eta haiei haurre egiteko, erregeek zergak areagotu zituzten; horrek herritarrak pobretzea eragin zuen. 1808an Aranjuezko Matxinada izan zen, eta horren ondorioz, Karlos IV.ak abdikatu egin behar izan zuen, bere seme Fernando VII.aren alde.

GIZARTEA ETA KULTURA

XVI. mendearen erdialdetik XVII. mendearen amaierara bitartean, kalitate handiko literatura-lan eta

artelan ugari sortu ziren Espainian. Hori dela eta, aldi horri Urrezko Mendea

esaten zaio.

GizarteaGizartea, bi taldetan banatuta zegoen: pribilegiodunak eta pribilegio gabeak. Noblezia eta kleroa pribilegiodunak ziren, pribilegiogabeak, berriz, nekazariak eta burgesia ziren. Erlijioari dagokionez, Aro Modernoko gizartea ez zen batere tolerantea izan. 1492an juduak kanporatu zituzten, eta 1609an, moriskoak.

LiteraturaAro Modernoan, idazle bikainak izan ziren Espainian. Gainera inprimategiak – XV. mendean asmatua- haien lanak hedatzen lagundu zuen. XVI. mendean, idazle hauek nabarmendu ziren: Sante Teresa Jesusena eta San Joan Gurutzekoa, eduki espiritualeko lanen idazlea; eta Garcilaso de la Vega olerkaria. XVII. mendean, idazle nagusi ugari zeuden. XVIII. mendean, ilustratuak nabarmendu ziren.

Artea

Herreriar estiloko eraikinak egin zituzten. XVII. mendean, berriz, eraikin barrokoak nagusitu ziren. Geroago, eraikin neoklasikoak eraiki zituzten. Eskulturan, aldarea apaintzeko erretaulak eta zur polikromatuzko erlijio-irudiak nabarmentzen dira. Pinturan, Greco nabarmendu zen XVI. mendean: oso irudi luzangak marrazten zituen. XVII. mendean, errealismoa nagusitu zen pinturan.

ZIENTZIAREN GARAPENA XVIII. MENDEAN

XVIII. mendean, zientzia-erakunde asko sortu ziren, hala nola museoak, behatokiak eta lorategi botanikoak. Hezkuntzari ere garrantzi handia eman zioten. Horregatik, akademiak sortu zituzten, hala nola Hizkuntzaren Errege Akademia, bai eta elkarte ekonomikoak ere, adituek ekonomiaz hausnartzeko.

Egileak:

Aitor Endika M. Mariana Antonio Aida