1812

ARO GARAIKIDEA

MALEN GUTIERREZ MARRODANLUCIA OLAZABAL ABARRATEGIJON LARRAAGA CUARTEROJON ZAPIRAIN LULUAGAEGOITZ OLAIZOLA LOINAZ

XVIII-XIX

CARLOS IV1748/11/11an jaio zen, Porticin, Napolesen.Bere gurasoak Carlos III eta Maria Amalia de Sajona ziren.Bereerregealdia1788/12/14tik 1808/3/19ra izan zen.Maria Luisa de Borbon-Parmarekin ezkondu zen.7 seme-alaba izan zituzten. - Carlota Joaquina - Maria Amalia - Maria Luisa Josefina - Fernando VII - Carlos Maria Isidro - Maria Isabel - Francisco de Paula Antonio

NAPOLEON BONAPARTEJaio: 1769 eko abuztuaren 15ean, Ajaccio Korsika (Frantzia)Bera eta bere anaiak zortzi ziren eta bere amak hamalau urterekin eduki zuen lehen umea. Josefina eta Maria Luisarekin ezkondu zen eta seme alaba bakarra izan zuten Napoleon II.Senideak: aita Charles Bonaparte eta ama Maria Leatizia Ramolino.Napoleon Frantziako enperadorea eta Italiako erregea izan zen. Frantziako enperadore (1804-1814) Italiako erregea (1805-1815).Hil: 1812eko maiatzaren 5ean, santa Helena, Britaniar Inperioa.

NAPOLEONEN ARGAZKIAK

NAPOLEON BERE SEME-EMAZTEAREKIN

NAPOLEON GUDUETAN

1812Independentzia gerraren garaian gertatu zen. Frantiak Espania inbaditu zuen eta hauek inbasioaren aurka agertu ziren.Bestalde iraultza liberala zegoen. Espaniako populazio guztieek ez zuten errege berria onartu Josef Bonaparte, boterea berrentolatu zuten aurkako populazioek junten bitartez. Bere omenez La Pepa zubia egin zuten Cadizen.

FERNANDO VII1784ren urriaren 14an San Lorenzo Escorialen (Madril) jaio zen eta 1833ren irailaren 29an hil zen. Karlos IV.a eta Maria Luisa Parmakoaren semea zen. Lau aldiz ezkondu zen eta alaba bakarra izan zuen, Elisabet, Maria Kristina Borboikoa bere laugarren emaztearengandik. 1808ko martxoaren 17an, Karlos IV.a erregetzatik bota eta haren ordez jarri zuen Fernando VII.a Aranjuezko matxinadak. Fernando VII.a Valenayko gazteluan atxilotuta egon zen 1814a arte.Espainiara itzuli zenean, 1812ko Cadizeko konstituzio liberala baliogabetu zuen, eta absolutismoa ezarririk, liberalen aurkako neurriak hartu zituen.

Amerikaren independentziarenborrokak1808tik 1833ra, Felipe VII. erregealdianHego-Amerikako koloniek indepentziari gogor ekin zioten erregeari aurre eginez.

PERUKO INDEPENDENTZIAXIX. Mendearen hasierako askapen-mugimenduak, Espainiako Koroak Hego Ameriketan izan zituen babesgune bihurtu zen Peru.1821 ean San Martin jeneralak Peruren burujabetasuna aldarrikatu zuen.Peruko gobernua oligarkia batean geratu zen urte askotan . 1837an Andres Santa Cruzeko jeneralak Peru eta Bolivia konferedazio batean biltzen saiatu ziren. Baina Argentiak eta Txilek ez zuten begi onez ikusu eta Txileko gudarosteak zapuztu zuen ahalegina Yungay-ko guduan 1839an.

LEHENENGO TRENBIDE LINEAUrolako trena Zumarraga eta Zumaia udaleri gipuzkoarrak Urola errekaren haranetatik lotzen zituen trenbide estuko burdinbidea izan zen. Estatu osoko lehen linea elektrikoa izan zen eta Euskal Yko zatiak baino lehen Euskal Autonomi Erkidegoan eraiki zen azken trenbide linea.Trenbidea 1926ko otsailaren 22an inauguratu zuen Alfontso XII.a errege espainiarrak eta 1986ko udazkenean bukatu zen haren ustapena,behin betiko 1988ko otsailaren 2an itxi zelarik. Orduan trenbideak eta katenaria desmuntatu zituzten, ondoren 5km-tako zati batean (Azpeitia eta Lasao artean) berriz jarriko zirenak, trenbidearen Euskal Museoko Lurrinezko trena bertan erabiltzeko.Lineako kotxera eta tailerrak museoaren egoitza izatera pasa ziren.

ISABEL II

Elisabet II.a Borboikoa[ Jaio: Madrilen,1830eko urriaren 10an.Il: Parisen 1904ko apirilaren 7an. Espainiako erregina izan zen 1833tik 1868 arte, 1830ean ezarritako Berrespen Pragmatikoak Lege salikoa indargabetu zuelako. Elisabeten jaiotzak eta tronuratzeak Lehen Karlistaldia abiarazi zuen, haren osaba Karlos Maria Isidoro Borboikoak koroari uko egin behar izan ziolako. Euskal Herria aukeratu zuen udaleku, oporrak Donostian, Zarautzen nahiz Lekeition maiz ematen baitzituen.La Gloriosa edo Loriatsua izenaz ezaguna den estatu kolpeak tronutik bota zuen, eta Parisera alde egin zuen. 1870ean, bere seme Alfontso XII.aren alde abdikatu behar izan zuen.

AMADEO DE SABOYAPiemonte-Sardiniako errege Viktor Emanuel II.aren eta Adelaida Austriakoaren bigarren semea zen.. 1876ko azaroaren 8an, Mara Victoria emaztea hil zen. 1888ko irailaren 11n bigarren aldiz ezkondu zen, Leticia Bonaparterekin. Turinen hil zen, 1890eko urtarrilaren 18an, bronkopneumoniak jota, eta bertako Supergako basilikan ehortzi zuten. Heziketa militarra izan zuen eta Custozzako guduan (1866)aritu zen. 1867an Mara Victoria dal Pozzo della Cisternarekin ezkondu zen.1868ko Iraultzaren ostean Elisabet II.a erreginak Espainiatik ihes egin behar izan zuen. 1870eko azaroaren 16an Espainiako Gorteek Amadeo Savoiakoa aukeratu zuten errege, 191 botorekin. Erabaki honetan, funtsezkoa izan zuen Joan Prim jeneralaren babesa. Baina, abenduaren 30ean, artean Amadeo Espainiara iritsi gabe zela, Prim erail zuten Madrilen.Hasieratik errepublikanoak, karlistak, borboizaleak eta eliza bera aurka izan zituen. Bere alde bozkatu zuen koalizioa, berriz, zatikatu zen, eta Serrano, Ruiz Zorrilla eta Sagastaren goranahi politikoak gobernuaren lana galerazi zuen. Hori gutxi balitz, 1872ko udaberrian Hirugarren Karlistaldia piztu zen.Kuban, berriz, Hamar Urteko Gerra gaiztotuz joan zen. Azkenik, 1873ko otsailaren 11n, uko egin zion koroari.Erabat desengainatua, Italiara itzuli eta Turinen kokatu zen.

14

Lehenengo errepublika1873/2/11an hasi zen.1874/12/29an bukatu zen.Espainiako Historiako lehen errepublika saio laburra izan zen oso, ezegonkortasun politikoa eta bortizkeriaizan zituen ezaugarri. Errepublikak lau presidente izan zituen.Pavia jeneralak handik hamaika hilabetera estatu kolpea egin eta errepublika unitarioa ezarri zuen.

Alfonso xiiIzen osoa: Alfonso Francisco Fernando Po Juan de Maria de la Concepcion Gregorio Pelayo de Borbon y Borbon.Jaio: 1857 eko azaroaren 28an, Madrilgo Errege Jauregia.Senideak: Aita Frantzisko Asiskoa Borboikoa. Ama Elisabet II. Espainiakoa.Erregealdia: 1874 eko abenduaren 29 tik 1885 eko azaroaren 25 arte Espainiako Errege. Ezkontideak: Maria de las mercedes Orleansekoa (1878). Maria Kristina Habsburgo-Loreneakoa (1879-1885). Seme alabak : Maria de las Mercedes, Maria Teresa eta Alfonso.Hil: 1885eko azaroaren 25ean El Pardoko jauregia Madril Espainia. Tuberkulosiagatik hil zen.

ALFONSOREN EMAZTEAK

Maria de las Mercedes Maria Kristina

ALFONTSO XIII1886ko maiatzaren 17 Madrilen, Espainian jaio zen.1941eko otsailaren 28an hil zen Erroman, Italiako erresuman.Emakume batekin ezkondu zen: Viktoria Eugenia Battenbergerkoa.Bere aita Alfontso XII.a Espainiakoa eta bere ama Maria kristina Austriakoa.Bere erlijioa katolikoa zen.

lehenengo kotxea

karl benz Karl Benzek asmatu zuen 1886eko urtarrilaren 29an eta fabrikatzen hasi ziren 1880an.

LEHENENGO GERRA MUNDIALALehen Mundu Gerra 1914ko abuztuaren 4an hasi zen eta 1918ko azaroaren 11an amaitu zen gerra. Batik bat Europan garatu zena, munduko beste eskualde zenbaitetara hedatu bazen ere. Gatazka hau potentzia inperialisten arteko lehiarengatik sortu zen Europan.Euskal Herriari ere sekulako hondamendia eragin zion: Lapurdin Nafarroa Beherean eta Zuberoan belaunaldi oso bat desagertu zen, Iaki Egaa historialariak dioenez.Herrialde ugari aritu ziren borrokan, baina nagusiak hauek izan ziren:Lehen Mundu Gerrako Aliatuak: Frantzia, Britainiar Inperioa eta Errusiar Inperioa. Entente Hirukoitza osatu zuten. Geroago Estatu Batuak, Italia (1915etik aurrera) eta Serbia elkartu zitzaizkien.Erdialdeko Potentziak: Alemaniar Inperioa, Austria-Hungariako Inperioa eta Italia. 1882an sortutako "Aliantza Hirukoitza" osatzen zuten. Hala ere, Italiak neutraltasuna atxikitzea erabaki zuen. Gerran zehar, Turkiar Inperioa eta Bulgaria bildu zitzaizkien. Italiak, bestalde, Aliantza Hirukoitza utzita, Entente Hirukoitzari atxiki zitzaion 1915. urtean.

ERRUSIAR IRAULTZABi garai bereizi ziren Errusiar Iraultza.1917ko otsaileko iraultza: Nikolas II nagusitu zen eta errepublika liberal bat ezartzeko xedea zuen.1917ko urriko iraultza: Sobietak eta Alderdi Boltxebikea izan ziren protagonista.

FRANCISCO DE GOYAIzen osoa: Francisco Jose de Goya y Lucientes Jaio: 1746eko martxoaren 30an,Fuendetodos Espainia.Senideak: Aita, Jose euskal jatorriko margolaria. Ama, Gracia Lucientes Aragoikoa.Aitaren dekorazio eskolan joan ondoren, Jose Luzaren lantegian sartu zen 1760an. 1766an San Fernandoko Arte Ederretako Akademiaren lehiaketan sartu zen beka bat lortzeko asmoz eta ez zuen lortu.Francisco Bayauren lantegian sartu zen, eta eragin handia eduki zuen bere hasierako heziketa artistikoan.Hil: 1828eko apirilaren 16an, Bardele, Frantzia.

LA MAJA DESNUDA LA MAJA VESTIDA

EL FUSILAMIENTO LA FAMILIA REAL

PRIMO RIVERAREN DIKTADURAJaio: 1870eko urtarrilaren 8an, Jerez de la Frontera. Militar politikari eta diktadore espainiarra izan zen.14urterekin Migel militar akademian sartu zen, instrikizioa bukatzean , Melillara destinatu zuten . Berehala hasi zen karguz igotzen, Maroko Kuba (1895-1897)eta Filipinetan (bere osaba Fernandorekin).

1902an Casilda Saenz de Herediarekin ezkondu eta sei seme-alaba izan zituzten.1908an koronel egin zuten eta handik gutxira alargun gelditu zen, bere emazteak seigarren umea erdiratzekoan alegia.Hil: 1930eko martxoaren 16an, Parisen

KRISI EKONOMIKO MUNDIALAKrisi ekonmikoa egoera ekonomiko orokorraren okertze nabarmena da, langabezia, BPG, errenta infazio eta beste aldagai makro ekonomikoaren bilakera eta beste aldagai makro ekonomikoaren bilakera negatiboen bitartez azalerazten dena. krisi ekonomikoek eragin nabarmena dute gizartean, pobrezia areagotuz eta pertsona eta familien errenta eta kontsumo-ahalmena murriztuz; ald berean, aldaketa politikoak eta, muturrean, sistema sozio ekonomikoaren suntsiapena ere elkar ditzakete. Krisi ekonomikoen kausak anitzak izan daitezke: hondamendiak, gerrak, finantzia-sistemaren desegokitasuna, espekulizazioa edo sistema sozio politikoaren jasanezintasun bera krisi ekonomikoak antzinatik gertatu dira, baina kapitalismoaren garapenarekin batera hartzen dute izaera errepikakor eta ziklikoa;Ildo horregatik, maximotik krisi ekonomikoak kapitalismoaren berezko ezaugarria direla baieztatzen da.

bigarren errepublikaEspaniako bigarren errepublika 1931tik 1936arte iraun zuen erregimen politikoa izan zen, errepublikan oinarrituta. Espaniako gerra zibilak markatu zuen Espaniako bigarren errepublikaren amaiera eta Francisco Francoren hasiera.

GERRA ZIBILAEspainiako Gerra Zibila 1936 eta 1939 urteen artean izan zen. Espainian, Hego Euskal Herria barne, jazotako gerra izan zen.Espainiako armadako militar batzuek Bigarren Errepublikako gobernu demokratikoaren aurka eginiko estatu kolpe batez hasi zen. Gerra hartako aldeek Altxamendu Nazionala, matxinada faxista, Gerra Nazional-Iraultzailea eta abar ere deitu izan diote. Haren sorburua izan zen Espainiako eskuindarrek ez zutela onartu ezker alderdien Fronte Popularrak, 1936ko otsailaren 16ko hauteskunde orokorren bidez, Espainiako agintea eskuratu izana. Uztailaren 17an eta 18an, Espainiako armadaren zati handi batek estatu kolpea jo zuen Errepublikaren gobernuaren aurka eta, porrot egin zuenez, herrialdea bitan zatitu zen. Hurrengo hiru urtean, milioi erdi bat gizabanako hil ziren: guda zelaian 300.000 eta errepresioaren ondorioz, 200.000. Errepublikako agintariek, beren kontrolpeko eremuan, hilketa horiek gerarazteko ahalegin handiak egin zituzten; agintari frankisten aldetik, berriz, aurkariak eta balizko aurkariak hiltzea beren gobernua sendotzeko erabilitako estrategia izan zen. Gerraren ondoren, Francisco Franco jeneralak bereganatu zituen estatuko aginpide guztiak, Caudillo titulua hartuta.Gerra hark Hego Euskal Herria ere zatitu zuen. Alde batetik, eusko abertzaleak eta ezkerreko alderdiak errepublikaren alde agertu ziren. Bestetik, Alderdi Karlistak, Euskal Herriko zenbait gunetan oso indartsua zenak, eskuindarren alde jo eta berehala Nafarroa eta Arabaren gehiena eskuindarren ondoan lerrokatu ziren. Bizkaian, Gipuzkoan eta Arabako zati txiki batean, EAJk gidatuta, Eusko Jaurlaritza eratu zen. Urtebete geroago, Mola jeneralaren indarrek militarki okupatu zuten Hegoalde osoa. Euskal Herrian, gerra hartako gertaera ezagunena Gernikako bonbardaketa izan zen. Gernika foruen ikur garrantzitsua izateak eta Picassoren Gernika margolanak eman diote ospea bonbardaketa hari.Gerraren ondoren Bizkaia eta Gipuzkoa "probintzia traidoreak" (provincias traidoras) izendatu zituen Francok eta ordu arte izan zuten ekonomia ituna ezeztatu zien (Arabak eta Nafarroak atxiki zuten).

BIGARREN GERRA MUNDIALA1939/9/1ean hasi zen.Bereziki Europan, Afrikan, Asian, Ozeano Barean, Mediterraneoan eta Ekialde Hurbilan.Aliatuak izan ziren garaile. Mundu osoan hedatu zen gerra izan zen, gizateriaren historian hildako gehien eragin zituena (62 milioi pertsona inguru).Bi alderdi lehiatu ziren: Aliatuak: - Frantzia, Erresuma Batua, Polonia eta Danimarka. Ardatza: - Alemania, Italia, Japonia eta Eslovakia.

ONU-REN SORRERA Nazio Batuen Erakundea 1945urriaren 24an sortu zen. Nazioen Liga aurreko erakundea ordezkatzeko. Gaur Egun, Nazioarteko erakunde handiena da. Bere helburu garrantzitsuak hauek dira:Nazioarteko zuzenbidea.Ordenua.Garapen Sozialak .Giza eskubideak bermatzea.

FRANKOREN DIKTADURAFrancoren diktadura, diktadura frankista edo erregimen frankista 1939tik 1975ra Espainian ezarritako erregimen politiko diktariala izan zen, Francisco Franco Bahamonderen buruzagitzapean.Espainiako Gerra Zibiletik 1975ean hil zen arte iraun zuen.

CEE - REN SORRERA1957an Comunitate Ekonomiko Europearraren sorrera. Akordio komertzial bat izan zen hasieran. Handik dator horain ezagutzen dugun Europear batasuna.

NEIL ARMSTRONG ASTRONAUTAK ILARGIA ZAPALDU ZUEN1966ko martxoaren 16an beren lehenengo espazio-misioan Gemini VIII.ean hegan egin zuen komandante gisa, David Spotekin.Misio honetan, Armstrongek Gemini VIII.a gidatu zuen, eta lehendik orbitan zegoen Agena-rekin arrakasta osoz akoplatu zuen.Armstrong Apollo XI.ean, Ilargira pilotu batekin egindako lehenengo misioan, komandante joan zen eta ilargiratu eta oina haren azalaren gainean jarri zuen lehenengo pertsona izatearen ohorea irabazi zuen. 1969ko uztailaren 16an, Armstrongek, Michael Collinsek eta E. Buzz Aldrinek Ilargiko bidaia hasi zuten. Collins komando-moduluko pilotua izan zena. Apolo XI. eko komandante bezala, Armstrongek ilargi-modulua pilotatu zuen Ilargiaren azalean segurtasun osoz lur hartu zuelarik. 1969ko uztailaren 20an, 22:56:20an, Estatu Batuetako ekialdeko orduan, (uztailaren 21eko 3:56:20 UTC), Neil Armstrongek Ilargia zapaldu eta bere esaldi ospetsua esan zuen: Urrats txikia da gizon batentzat, baina jauzi handia gizateriarentzat. Aldrenek eta Armstrongek ia bi ordu eta erdi inguru pasa zituzten Ilargian ibiltzen, laginak biltzen, esperimentuak egiten eta argazkiak ateratzen.

Juan carlos I

1975-2014ra izan zen errege.1938/1/5an jaio zen, Erroman, Italian.Bere gurasoak Joan de Borbon eta Maria de las Mercedes Borboikoa ziren.1962/5/11an Sofia de Greciarekin ezkondu zen, Atenasen.Semeak: - Elena, Lugoko dukesa. - Cristina, Palmako dukesa. - Felipe VI. Asturiasko printzea.

TRANTSIZIOAEspainiako trantsizioa da Francoren diktaduraren amaieratik hasi eta Mendebaldeko herriek demokratikotzat onartutako estatua bihurtu zen arteko denbora. Hasiera, 1975eko azaroaren 20a bukaera, PSOEk irabazi zituenean hauteskundeak 1982eko urriaren 28.Espainiako Trantsizioak ez du ekarri diktadurarekiko etenik. Gerra Zibilean errepublika aurka matxinatutakoak eta erregimen frankistak egindako krimeneei amnistia eman zitzaien, artean guztiz Frankistak ziren Espainiako Armadako buruen mehatxupean, eta geroztik Espainiako gobernuak ez du oraindik frankismoa guztiz gaitzetsi.

HAUTOESKUNDE DEMOKRATAKHautoeskundeak demokratikoki boto emateko eskubidea dutenak artean, eurek nahi duten agintariak aukeratu ahal izaten den prozesu bat dira. Hautoeskundeak instituzio demokratikoetan ematen dira, hala nola, eskatu demokratikoak, sindikatuetako botazioak

Adolfo Suarez Jaio:1932ko irailaren 25an Cebrerosen.Hil:2014ko martsoaren 23an Madrilen.Politikoa, Espania Gobernuko presidentea 1976tik 1981arte eta abokatu Espainola izan zen. UCD partidokoa.

GAUR EGUNEKO KONSTITUZIONAREN ERREFENDUM Errefendum, batzuetan plebizitu ere deitua, bozketa zuzena da, non eta gizartearen talde batek erabaki behar duen proposamen zehatz bati buruz, bera onartzeko edo baztertzeko. Demokrazio zuzenaren tresnetako bat da.

Leopoldo calvo sotelo1926/4/14an jaio zen, Madrilen.Politikari espainiarra zen.Gobernu burua izan zen.1981/2/25etik 1982/12/1 arte izan zen gobernu buru.1954ean ezkondu zen Maria del Pilar Ibaez-Martin y Melladorekin.Semeak: - Leopoldo II - Juan - Maria del Pilar - Pedro - Victor Maria - Jose Maria - Andres - Pablo2008/5/3an hil zen, 82 urterekin.

FELIPE GOZALEZIzen osoa: Felipe Gonzalez Marquez.Jaio: Dos Hermanas Sevilla Espainia, 1942eko martxoaren 5ean Idazkari nagusia izan zen PSOEn sartu zen. Ikuspegi marxistak izatetik jarrera sozialdemokrata izatera igaro zen. Espainiako gobernu hautatu zuten: 1982,1986, 1989 eta 1993.1996an, hauteskundeak galdu eta gero, politikaguntza aktiboa utzi zuen.

CEE-N ESPAINIAN SARTZEN DAEuropako Ekonomia Erkidegoa 1957ko martxoaren 25en sortu zen, Alemaniako Errepublika Federalak, Frantziak, Belgikak, Luxenburgok, Herbehereek eta Italiak sinatu zuten Erromako Itunaren ondorioz. Gero, Danimarka, Britania Handia eta Irlanda gaineratu zitzaizkien 1973. urtean, Grezia 1981ean eta Espainia eta Portugal 1986an. Elkarteko estatuen arteko ekonomia harremanak sendotu eta elkarren laguntza teknikoa eta zientifikoa sustatzeko helburuaz jaio zen.Maastrichteko Itunaren ondoren (1992), Europako Erkidegoa deitu zen. Gaur egun Europako Batsunarenbarnean dago, bertako hiru oinarrietatik lehenengoa baita (Merkataritza eta Ekonomia batasuna). Beste bi oinarriak Atzerri eta Segurtasun Politika eta Kooperazio Polizial eta Judiziala dira.

Jos mara alfredo Aznar LpezJaio:1953ko otsaiak 25an Madrilen.Ppko politiko Espaola, horko alkatea izan zen 1996tik 2004arte. Trantsizioko autezkunde nagusiak 1900 urtetik geroztik laugarren presidentea izan zen.

BALKANEN GERRA JUGOSLAVIA osatzen zuten zenbait herrialde desberdinak independentzia lortu zuten.

ESLOVENIA, SERBIA, HERZEGOBINA, MONTE NEGRO, MAZEDONIA, BOSNIA, eta CROACIA.

CEE - TIK Eu - izatera 1992an Comunidad Economica EuropeaEuropar Batasuna izatera pasa zen. Europar Batasunak Bruselasen (Belgikan), daukate sede nagusia.

KUBAKO INDEPENDENTZIAKubako historia lehen gizakiak Karibe itsasoko uharte handienera iritsi zirenean hasi zen. Bertako historia jatorrizko Taino herria, Espainiar Imperioaren garaien, Afrikatik ekarritako esklabuak, Estau Batuen eragina eta iraultza ditu ardatz nagusi.Barrokoak 1868an hasi ziren eta 1998arte iraun zuten, Espainia eta Estau Batuen arteko Gerra arte. Maina itsasontzikoak hasi zuten gerr. AEBetako hedabideak presio handia egin zuten, leherketa Espainiarrei leporatu. Horrela, William Mc Kinley presidenteak Espainiari gerra deklaratu eta armada bidali zuten uhartera.1952an Fulgencio Batista militarrak estatu kolpe baten bidez herrialdeko agintari bilakatu zen bigarrenez, diktadura gogorra ezarriz.

ATENTATUAK NUEVA YORK-EN2001eko irailaren 11ko atentatua, 2001. urtean Al Kaidako 19 kideek burututako atentatu suizidak izan ziren.Atentatuak 4 talddeetan banatu ziren. Bakoitza piloto batekin. Hegazkina gidatutako zuena behin tripulazioa menderatu eta gero.

madrilgo atentatua

Madrilen Espaniako historian gertatu den atentaturik grabeena izan zen 2004eko martsoaren 11an. Yijadista batzuk trenetan eta tren geltokietan bonbak jarri zituzten. Guztira 191 ildako egon ziren.

2014 Juan Carlos I erregea izateaz utzi zuen eta Felipe VI igo zen errege bezela.

GOBERNUKO FORMAK

MONARkIA Definizioz, estatu gobernu era bat da, nongoi kargua biziartekoa den eta oinordekotasunagatik izendatuta izaten dena. Kargu honi monarkia deritzo: errege eta erregina. Monarka batek agindutako estatuari monarkia edota erreinua deritzo.

ERREPUBLIKA Errepublika estatu batean gobernu mota bat da eta bertan Erregea ez Estatu Burua. Orokorrean, Herriak demokratikoki aukeratzen du Estatu Burua, Presidente edo Lehendakari izena hartzen duena. Izenaren jatorria latinetikoa da: Re publika=Gauza publikoa.

DIKTADURA Pertsona edota ideologia bereko talde jakin baten eskuetan botere absolotua jartzen duen gobernu era bat da, estatuaren hiru legeak kontrolatuz. Diktadoreek ere lor dezakete boterea.Ohikoa da militarrek gauzatutako estatu kolpe baten bidez lortuz.

Industria iraultza

AURRERAPENAK MEDIZINANXVIII.mendean zehar ez titular medikuak profesional batek lan egiten du esklusiboki hiri, edo mediku ofizial gisa, herri gisa figura erregistro ofiziala da. Bere betebeharrak laguntzeko gaixo edo heri egoiliarren naturalki. Biztanleek egunez edo gauez deitu behar zuten izan ere txandaka joaten ziren hospitalera, kartzela eta erruki etxe bisita bakoitzeko dirua edo janaria eman behar zuten, pobreak izan ezik.

MIGRAZIO MUNDIALAMigrazioa, batzutan migrazio mugimendua, bat jaio edo bizi den herrialde edo lurraldea utzi eta beste leku batera aldi luze batetako joaten da han bere bizimodua hobetzeko asmarekin gehienetan. Bi migrazio mota berezi ohi dira, immigrazio eta emigrazioa.Joaten direnak emigrante hitzarekin izendatzen dira; etortzen direnak berriz, immigrante nahiz etorkin.

ASMAKIZUNAK

JOSTEKO MAKINAJosteko makina ehuna eta haria beste material puntu erabilitako makina bat da. Lehenengo Industria Iraultzaren garaian ere asmatu ziren josteko lanaren zenbatekoa jaisteko ehungintza enpresetan. Lehen josteko makina, Santiago egotzitako 1790 asmakuntza geroztik, bere eraginkortasuna eta produktibitatea ehungintzan hobera egin du.

fonoautografoaEdouard Leon de Martinvillek asmatu zuen 1857/3/25an.Soinua grabatzeko lehen objektua izan zen.

fonoautografoaEDOUARD-LEON FONOAUTOGRAFOA

Hegazkina (Clement ader)CLEMENT ADERJaio: 1841eko apirilaren 2an edo otsailaren 8an Muret Francia.Ingeniari frantsesa, mikrofonoa eta telefonoa aurreratu zituen. Ospetsua da hegazkina asmatzeagatik.Ader ingeniaritza elektrikoa eta mekanika arlo askotan izan da berritzaile handia. HEGAZKINA Baina benetan pasio bat izan zen Aderrena, hainbeste diru eta denbora utzi dioLouis Pierre Mouillard hegaztien hegaldi buruzko ikasketeei esker i zuen 1886an.olu du bere lehen egan makinaeraik

ITSASPEKOAItsaspekoa ur azpian mugitu daitekeen ontzia da, hala gerrarako nola zibilean erabiliak. XVIII. Mendean hasi ziren erabiltzen militarki.Lehen Mundu Gerran oso modu zabalduan eraiki eta eraiki zituzten.Itsas azpian gainaldean ibil daiteken ibilgailua dugu. Itsaspekoa osatu duen sistema ez da oso konplexua; murgiltze tanke batzuez baliatzen da ur azpian sartu eta bertan mantendu ahal izateko.

BIZIKLETAKarl Drais alemaniarrak asmatu zuen 1813 oraingo bizikletaren lehen pausoa. Bi gurpil zituen baina ez zituen pedalik.

FOTOGRAFIAFotografia argiari sentikor den gainazal batean irudi finkoak grabatzeko prozesu eta arteari deritzo. Horretarako kamera ilun deritzan printzipioa erabiltzen da, zeinarekin gainazal batean egindako zulo txiki batekin jasotako irudia proiektatzea lortzen den, honen tamaina txikituz eta gardentasuna handituz. Irudi hauek gordetzeko pelikula sentikorrak erabiltzen ziren orain gutxi arte, baina gaur egun CCD eta CMOS sentsore digitalak erabiltzen dira.Ez da erraza teknikaren asmatzailea zein izan zen zehaztea, aurrekari asko izan baititu, baina orokorrean esan dezakegu argazkigintzak Joseph Nicephor Nipce zor diola bere garapena, eta Louis-Jacques-Mande Daguerrek egin zuela publiko aurkikuntza, teknika hau perfekzionatu ostean. Hasiera batean argazkigintzaren teknika daguerrotipia zen ezaguna.

Argikuntza publikoaLehenengo gasez egindako argikuntza publikoa 1807an asmatu zen, Frederick Albert Winsorek Londreseko kale bat argitzean. Philippe Lebonen teoria hobetuz.Lehen elektrizitatez egindako argikuntza publikoa1875ean asmatu zen, arku formakoa.

ARGIKUNTZA PUBLIKOA

TELEGRAFOA

Telegrafo elektrikoa zeinu elektrikoak erabilhtzen duen telegrafoa da. Urruti dagoen jendearekin komunikatzeko lehen gailu elektrikoa izan zen. Asmakuntza honden patentea Samuel Morseri eman zaion arren, Gaus eta Weber, 1882an, jada eurek asmatutako telegrafo baten bidez komuniktzen ziren.Hona hemen telegrafo batzuen izena:Morse telegrafoaHuygens telegrafoaBaudat telegrafoa

BESTE TELEGRAFO BATZUK

Morse telegrafoa Baudot telegrafoa

SAMUEL MORSESamuel Morse 1791eko apirilaren 27an jaio zen Boston, Massachusetts, Estau Batuetan.Asmalaria zen Telegrafo elektrikoa egitea okurritu zitzaion, bete zuen 1834an.Ezkontidea:Lucretia Pickering WalkerSarah Elizabeth Griswold

X IZPIAKX izpi izenarekin Wilhelm Rntgenek 1896an aurkitutako erradiazioa ezagutzen da.Erradiazio hau ikusezina da, gorputz opakoak zeharka ditzake eta argazkietako filmak inprimatu ahal ditu. X izpiek erabiliren artean medikuntzan hezurren diakonostikoa egitea da ohikoen. Era berean kristalografian asko erabiltzen da materialen egitura kristalinoa aztertzeko.

Gizartea xixGoiko klasea: Erregeak, aristokatrak, dirudunakErdiko klasea: Merkatariak, funtzionarioak, maixuakHerri xehearen klasea: Nekazariak, arrantzaleak, meatzaileak

ARTEAarogarikidean

ARKITEKTURA:NEOKLASIZISMOA ETA MODERNISMOA

Antonio gaudi1852/6/25an jaio zen, Reusen, Espainian.Arkitekto kataluniarra zen, modernismo estilokoa.Ez zen ezkondu eta ez zuen semerik izan.1926/6/10ean hil zen, 74 urterekin.OBRAK: - Sagrada Familiako Basilika - El Born - Gran Cascada - Casa Mila - Parque Guell - Casa Batlo

Antonio gaudi : obrakParque guellSAGRADA FAMILIA

NEOKLASIZISMOA

Neoklasizismoa XVIII.mendearen bigarren erdialdean XIX. Mendearen hasieran Europan garatu zen mugimendu artistikoa izan zen. Aintzinate klasikoaren eta zibilizazio greko erromatarren oroimena izan zuen ardatz. Eredu klasikoak kopiatzen ziren, oso era zehatzean aztertuz.Neoklasizismo izen XIX.mendean eman zitzaion higikunde honden balioa gutxiestearren, izaera inpersonala eta hotza egozten baitzioten. XVII:mendean ordea garai neoklasikoen ziardutenek Egiazko Estilo izena eman zioten neoklasizismoari.Izan ere, Berpizkunde berri baten izaera eman nahi zioten, egia atenporalen baieztapen bezala.

NEOKLASIZISMOA

Neoklasizismoa XVIII.mendearen bigarren erdialdean XIX. Mendearen hasieran Europan garatu zen mugimendu artistikoa izan zen. Aintzinate klasikoaren eta zibilizazio greko erromatarren oroimena izan zuen ardatz. Eredu klasikoak kopiatzen ziren, oso era zehatzean aztertuz.Neoklasizismo izen XIX.mendean eman zitzaion higikunde honden balioa gutxiestearren, izaera inpersonala eta hotza egozten baitzioten. XVII:mendean ordea garai neoklasikoen ziardutenek Egiazko Estilo izena eman zioten neoklasizismoari.Izan ere, Berpizkunde berri baten izaera eman nahi zioten, egia atenporalen baieztapen bezala.

NEOKLASIZISMOKO OBRAK

MODERNISMOASufragio unibertsala adinez nagusiak diren gizon-emakume guztiei onartzeko zaien botoa emateko eskubidea da, honen bitartez parlamentuetan parte hartzen duten ordezkariak zein gobernuburuak aukeratzeko.

MODERNISMOA

80

MARGOLARIAK

Joaqun sorollaJaio:1863ko otsailaren 27an Valentzian.Il:1923ko abuztuaren 10an Cerdellan, Madrilgo pribintzia bat.Impresionismoaren garaikoa. 2.200 margolan baino gehio ditu katalogatuta bere izenean: Y aun dicen que el pescado es caro(1895), La vuelta de la pesca, La bendicin de la barca, Pescadores Valencianos, (1899), Nios jugando en la playa

nios jugando en la playa

La bendicin de la barcaPescadores Valencianos

sorollaren obrak

Y an dicen que el pescado es caroLa vuelta de la pesca

La bendicin de la barcaPescadores Valencianos

SALVADOR DALISalvador Domingo Felipe Jacinto Dal Domnech Figueres, Katalunia, 1904ko maiatzaren 11an jaio zen eta 1989ko urtarrilaren 23an hil zen. Margolaria, eskultorea, diseinatzailea, idazlea eta zinemagilea izan zen.Madrilen eta Parisen ikasi zuen, Luis Buuel, Federic Garca Lorca, Andr Breton eta Pablo Picasso moduko egileak ezagutu zituen.Surrealismoaren jenio handienetarikoa izan zen.

El gran masturbador

La persistencia de la memoria

Sueo causado por el vuelo de una abeja alrededor de una granada un segundo antes de despertarGalatea de las Esferas

PABLO RUIZ PICASSO

1881/10/25an jaio zen, Malagan.Bere gurasoak Jose Ruiz y Blasco eta Maria Picasso ziren.Margolaria zen, eta kubismo inguruan egiten zituen bere obrak.Lehen aldiz Olga Khoklovarekin ezkondu zen:Semeak: - Pablo Picasso IIBigarren ezkontza Jacqueline Roquerekin izan zen, eta ez zuten semerik izan.1973/4/8an hil zen, 91 urterekin.Obrak: - Guernica - Las Seoritas de Avignon - The Old Guitarist - The Weeping Woman - El Sueo - Garon la Pipe - The Blue Room

PICASSOREN OBRAKGUERNICATHE OLD GUITARIST

INPRESIONISMOAInpresionismoa XIX.mendearen herenean Frantzian, Parisen bereziki, sortu eta garatu zen pintura- joera eta estiloa da, arte modernoaren mugimendu nagusienetakoa. Artista inpresionistak 1860an hasi ziren publikoki agertzen.Margolari nagusienak hauek ziren:

douard ManetCloude ManetCamille PissarroPierre-Auguste Renoir Alfred SisleyEdgar Degas

92

KUBISMOAKubimoa arte modernoaren mugimendu abanojodista da, XX. Mendeko lehenengo bi hamarkadetan eta Frantzian garatutakoa. Pablo Picasso, Georges Brages Braque eta Juan Gris bultzatzaile nagusiak izan ziren margolaritza eta eskultura arloetan. Poetan artean, berriz, Guillaume Apollinaire eta Jean Coctean aipatzen dira, besteak beste. 1919 inguruan surrealismoak eztanda egin zuen eta kubismoa ordezkatu zuen.

INPRESIONISMOKO ARGAZKIAK

KUBISMOA

surrealismoaSurrealismoa 1920ko hamarkadan sortutako arte modernoaren mugimendua da.Kubismoa ordezkatu zuen.Surrealista batzuk: Salvador Dal, Joan Mir

ARTE ABSTRAKTUAArte abstraktua mundu naturaleko gauzakiak irudikatzen ez dituen artea da. Hortaz, kolorea eta itxura ez ditu modu figuratiboan erabiltzen. XX. Mende hasieran, abstraktu hitza arte mota zehatza adierazteko erabiltzen zen, batez ere kubismoa eta futurismoa, zeinetan agertzen ziren egiazko irudiak ere sinpletuan ala bere jatorrizko formak azaletik irudikatuta.

Gizarteaeta ekonomia

GIZARTEA ETA EKONOMIAN HAINBAT MUGIMENDU EGON ZIREN: - EMIGRAZIOA AMERIKETARA - INDUSTRIALIZAZIOA - SUFRAGIO UNIBERTSALA - ESKLABUTZA ABOLITZEA

INDUSTRIALIZAZIOAEspainian berandu hasi zen industrializazioa. XVIII. mendean Ingalaterran, mende bat beranduago, 1880an agertzen da Espainian.Nekazal gizarte tradizionalaren nagusitasuna; burgesia sendo eza; gatazkak XVIII. mendetik (guda karlistak, Amerikako hondamendia); kapital urritasuna inbertitzeko; industrializazioa sustatzen duen barne kapital eza; garraio azpiegitura txarra.Industria produkzioan sektore berriak sortu dira: Telematika, automatizazioa, doikuntza-tresnak...Egituraren inguruan deszentralizazioa izan da nagusi. Eta industrien ezarketan eta Industria politikan ere egon dira aldaketa nabarmenak estatuaren esku hartzea murriztu da ingurumen arazoei buruzko lehia handitu da...

SUFRAGIO UNIBERTSALASufragio unibertsala adinez nagusiak diren gizon-emakume guztiei onartzeko zaien botoa emateko eskubidea da, honen bitartez parlamentuetan parte hartzen duten ordezkariak zein gobernuburuak aukeratzeko.

esklabutzaProzesua hasi zen E.E.U.U Abraham Linkon lehendakari zenean,lege bat jarri zuen esklabutzaren aurka. Horren ondorioz gerre zibil bat sortu zen.

ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA

AURRERAPEN NABARMENAKAntzinako Erregimenean, Europako gizarteen hilkortasuna altua zen oso. Izan ere, teknikoki oso garatua ez zen nekazaritza zen ekonomiaren oinarria. Klimen gorabeherekin eta garraio egitura kaskarrarekin batera, nekazaritzak ezin zituen askotan biztanleriaren elikadura beharrak asebete. Umeen hilkortasun tasak dira nabarmentzekoak, hain dira eta altuak, lehenengo urteetan batik bat. Hala ere, Antzinako Erregimenaren demografiaren ezaugarri behinena bat-bateko populazio krisialdia da: hilabete batzuetan hildakoen kopuruak gora egiten zuen izugarri. Honek, halaber, migrazioak eragin eta ezkontzen zein jaiotzen kopurua murrizten zuen.

Pentsamendu zientifikoaren aldaketa XIX mendean Europa mundu industrial bat izatera pasatu zen. Oso aurreratua XIX. Mendean, industria berri bat sortu zen: Industria Kimikoa. - Gasetik argikuntza publikoa atera zen.

PENIZILINAAntibiotikobetalaktamiko hau,Alexander Fleming medikueskoziarrak aurkitu zuen1929an. Aurkitutako lehenantibiotikoa izan zen.Penicillium notatumizenekoonddoak sortzen du penizilina era naturalean.Mediku eskoziarraStaphylococcus aureusbakterioarekin lanean zebilen. Ustekabean,Penicillium notatumlizunaz bere kultibo bakteriarrak kutsatu zirenean,Staphylococcusez zela hazten ohartu zen. Ondorioz, onddoak bakterioaren hazkuntza galarazten zuen substantzia bat ekoiztu behar zuela ondorioztatu zuen Fleming-ek.

ALEXANDER FLEMINGJaio: 1881eko abuztuaren 6an, Kolmarnock Eskozia.Lanak:Penizilinaren aurkikuntzaLisozimaren aurkikuntza Hil: 1995eko martxoaren 11an Londres Ingalaterra

EUSKAL HERRIKO LEHENDAKARIAK

GARAIKOETXEA1938ko ekainaren 2an jaio zen eta 77 urte ditu Euskal Herrian.Eusko Jaurlartzako 3. Lehendakaria izan 1980tik 1985era: Eusko kontseilu Nagusiko 2. presidentea 1979tik 198ra.

ARDANZAJose Antonio Ardanza Garro (Elorrio, Bizkaia 1941ko ekainaren 10ean) politikari jeltzalea eta enpresa burua da. 1985tik 1999ra Eusko Jaurlaritzako lehendakaria izan zen. Gaur egun, Euskalteleko presidentea da.

IBARRETXE1957/5/15an jaio zen.E.A.E-ko Lehendakaria izan zen, 1999/1/2tik 2009/5/5 arte.Begoa Arreguirekin ezkondu zen.Semeak: - Eneritz Ibarretxe - Nekane ibarretxe

patxi lopezLehenengo lendakari sozialista Euskadin 2009tik 2013arte lehendakari izan zen.

URKULLUIzenkoia: Iigo Urkullu RenteriaJaio: 1961eko irailaren 18an, Alfontsotegi Bizkaia, Euskal Herria.Alderdi Politikoa: EAJEzkontiodea: luzia Arieta-Arauabena. Jaurlaritzako 2012eko abenduaren 13an bere alderdiaren bozeki Euskal Autonomi Erkidegoko eta Euskal lehendakari izendatua izan zen, eta 2012eko abenduaren 17an Gernikako Juntetxean bere kargUa zinpetu zuen.