A novela no século XX

Os profundos cambios que tiveron lugar durante o século XX van a exercer influencia sobre a concepción das artes e, por suposto, tamén da literatura.

Continuando unha tendencia que xa viña do século XIX, a novela converteuse na xénero literario de máis difusión…

…pero experimentou grandes innovacións, tanto na temática como nas técnicas literarias.

As correntes de pensamento do século XX –procedentes case todas do XIX- tiveron bastante que ver con estas innovacións.

Psicoanálise

En moitas novelas, a análise psicolóxica dos personaxes é máis importante que a intriga ou a descripción.

A técnica do monólogo interior axudará a profundizar na psique do individuo.

Os narradores austríacos da primeira metade do XX –Arthur Schnitzler, Hermann Broch, Stephan Zweig- manifestaron un gran interés pola psicoloxía

Na literatura en lingua alemana de principios do XX predominan as inquietudes filosóficas. O estudio en profundidade do individuo combínase coa análise da sociedade.

Thomas Mann(1875-1955)

Hermann Hesse(1877-1962)

Estos dous autores foron galardoados no seu día co premio Nobel de literatura

Existencialismo

A angustia vital, a soedade, a dúbida, o medo, son sentimentos que abruman aos protagonistas das novelas do XX.

Sören Kierkegaard(1813-1855)

Este filósofo danés foi un precursor do existencialismo. O sentido da existencia converteuse na súa principal preocupación. O ser humano é libre e responsable das súas propias decisións; ao mesmo tempo é consciente da brevedade da súa existencia.

Franz Kafka(1883-1924)

Non é un existencialista stricto sensu, aínda que a súa obra reflicte o ángulo absurdo e angustioso da vida humana.

O home está condeado a ser libre. Condeado, porque non se creou a si mesmo; porén libre, porque unha vez que o tiran no mundo é responsable de todo o que fai. (Jean Paul Sartre)

Jean Paul Sartre1905-1980

Na concepción de Sartre, o ser humano é responsable do sentido da súa vida, xa que é el mesmo quen o constrúe. O seu pensamento está tamén influido polo marxismo.

Simone de Beauvoir(1908-1986)

Novelista e filósofa, abordou o existencialismo desde o punto de vista feminista. Foi compañeira de Jean Paul Sartre

Albert Camus(1913-1960)

O marxismo

A literatura non foi allea aos movementos sociais de base marxista que tiveron lugar durante todo o século XX. A novela de influencia marxista caracterízase por plantexar os problemas dos desfavorecidos e polo concepto de “protagonista colectivo” .

George Orwell(1903-1950)

George Orwell criticou na súa obra todo tipo de totalitarismos.

Marguerite Duras(1914-1996)

Marguerite Duras militou no partido comunista ata 1955, ano no que expulsada. Durante a Segunda Guerra Mundial formou parte da resistencia francesa, que combatía aos nazis no territorio ocupado.

Unha nova forma de escribir na novela

A partir da primeira década do século XX, a novela, como o resto das artes, experimentou grandes cambios desde o punto de vista técnico e formal.

Ruptura cronolóxica, espacial e argumentativa

Novedades en canto ao “punto de vista”, á modalización

Liberdade no emprego da persoa gramatical

Monólogo interior

Contrapunto

Experimentación lingüística de todo tipo: gráfica, sintáctica, fonética

O significado da trama adquire moitas veces carácter simbólico

O narrador non soe ser omniscente

Céntrase máis nos personaxes que nos feitos

Tendo en conta todas estas novidades, boa parte da novela do XX é herdeira da do XIX, xa que amosa un profundo interés polo individuo e a sociedade que o rodea.

Marcel Proust(1871-1922)

“Á procura do tempo perdido”, obra basicamente autobiográfica, está construida sobre unha estrutura pouco tradicional, na que acción avanza a saltos temporais, baséandose no fluir da memoria.

Virginia Woolf(1882-1941)

Nas súas novelas, a trama practicamente desaparece; hai un profundo análise da conciencia dos personaxes.

Xogos temporais, monólogos interiores e outro tipo de experimentos narrativos fan dela unha das grandes renovadoras da novela

James Joyce(1882-1941)

O máis característico da súa súa obra son os novedosos recursos formais: saltos temporais, mestura entre realidade e ensoñación, experimentación lingüística, monólogo interior.

A obra que lle deu fama universal foi o Ulysses. Nela, tomando como referencia remota a Odisea de Homero, traza un retrato do mediocre home contemporáneo. O libro conta unha única xornada (16 de xuño) na vida de varios dublineses.

O nacemento do heroe contemporáneo

O heroe tradicional caracterízabase por posuir unhas virtudes extraordinarias que lle permitían realizar fazañas relacionadas coa xustiza, a vinganza, a liberdade…

Estos heroes soen combinar a forza, a beleza física, a intelixencia, a bondade…

Este tipo de heroe segue aparecendo nas narracións contemporáneas, de xeito moi destacado na banda deseñada ou novela gráfica, onde aparece o concepto de super-heroe.

Pero a partir do século XIX aparece outro tipo de heroe / heroína, con características que o apartan do tradicional

É un home / muller común, sen virtudes extraordinarias, en moitas ocasións con defectos importantes.

A súa heroicidade pode consistir simplemente en enfrontarse á vida na procura da súa propia identidade, enfróntandose ás convencións sociais.

Podemos considerar a Hamlet como un antecedente do heroe moderno.

A heroe contemporáneo plantéxanselle dúbida. Os seus valores non están claramente definidos como no heroe antigo

Tamén é característico da novela contemporánea que o protagonista sexa un antiheroe; o antiheroe esperta sentimentos contrarios aos de admiración: lástima, desprezo e mesmo odio.

Leopold Bloom (Ulysses) ou Raskolnikov (Crime e castigo), poderían responder ao prototipo de antiheroe.

A trama policíaca

A argumento baseado no crime e na súa resolución é moi antigo na literatura

Pero ata o século XIX non se pode falar propiamente de xénero policíaco

Aglomeracións urbanas

Nacemento da prensa sensacionalista

Aparición da policía científica

Edgard Allan Poe(1809-1849)

Coa publicación en 1841 de Os crimes da rúa Morgue, Allan Poe sentou as bases da novela policíaca, cun argumento articulado en torno a un detective protagonista.

Arthur Conan Doyle(1859-1930)

Sherlock Holmes encarna ao detective privado que a través do seu método deductivo e quen de deixar en ridículo aos inspectores de Scotland Yard.

Agatha Christhie(1890-1976)

Moi influida por Conan Doyle, creou aos “universalmente coñecidos” detectives Hercules Poirot e Miss Marple

Xunto con Shakespeare, é a escritora inglesa máis lida no mundo

Dashiel Hammet(1894-1961)

É un dos creadores da novela negra, caracterizada polo seu realismo na descripción dos crimes e no proceso de investigación que os rodea.

Patricia Highsmith(1921-1995)

Nas obras desta autora americana, os criminais soen ser enfermos mentais.

Henning Mankell(1948)

Nas novelas de Mankell, a trama policíaca serve para dar unha visión crítica da sociedade contemporánea.

O inspector Kurt Wallander é o protagonista da serie negra deste autor sueco

Primeira novela policíaca en galego

A novela negra en español alcanzou un alto nivel coa obra de Montalbán e o seu detective Pepe Carvalho.

A xeración perdida da literatura norteamericana

Chámase así a un grupo de escritores norteamericanos que, despois de vivir a Gran Guerra, e desencantados do novo rumbo da sociedade estadounidense, buscaron na bohemia de París unha saída ás súas inquetudes culturais e políticas

O término acuñouno a norteamericana Gertrude Stein; a súa casa parisina servía de punto de encontro destes autores, así como de moitos outros artistas e intelectuais europeos.

Gertrude Stein(1874-1946)

Rose is a rose is a rose is a rose

A librería Shakespeare & Company, da estadounidense Sylvia Beach, servía tamén como punto de encontro dos escritores anglosaxóns en París

Características da “xeración perdida”

Participaron ou foron testemuñas da Gran Guerra

Visión crítica da guerra e do capitalismo consumista

Desprezo da sociedade burguesa e dos valores tradicionais

A vida é a súa principal fonte de inspiración

Mantiveron unha estreita relación co cine: algúns deles mesmo foron guionistas de Hollywood.

Xeración perdida

Stricto sensu

Hemingway

Scott Fitzgerald

John dos Passos

Lato sensu

William Faulkner

John Steinbeck

Ernst Hemingway(1899-1961)

Boa parte da súa obra é a plasmación literaria das súas intensas experiencias vitais

As súas obras foron levadas ao cine en multitude de ocasións.

Scott Fitzgerald(1896-1940)

Scott Fitzerald retratou o lado obscuro da alta sociedade estadounidense.

John dos Passos(1896-1970)

Nas súas obras máis coñecidas fai un retrato da sociedade neoiorkina. Empregou as técnicas literarias máis innovadoras.

William Faulker(1897-1962)

Foi o gran innovador da prosa norteamericana e un dos grandes novelistas do século XX. A súa obra exerceu moita influencia en autores do boom hispanoamericano como García Márquez ou Mario Vargas Llosa.

Faulkner foi o guionista da adaptación cinematográfica da novela de Hemingway Tener y no tener

John Steinbeck(1902-1968)

É algo máis novo que os anteriores, e non tomou parte na Gran Guerra, pero o espíritu que anima a súa literatura é semellante ao dos da Xeración perdida.

Algunhas escenas da última película de Woody Allen recrean o París da Xeración perdida