6.- LANDAREAK ETA ONDDOAK

1. LANDARE-ERREINUAADIBIDEAK:

Goroldioak, garoak, bitxiloreak, izeiakEZAUGARRIAK:

Izaki zelulanitzak Zelula eukariotoak

Zelulosazko zelula-pareta Nutrizio autotrofoa, fotosintesi bidez

Kloroplastoak dituzte (klorofila) Finkoak

LANDAREEN SAILKAPENA: Lorerik gabeko landareak: (ez lorerik, ez hazirik)

Goroldioak eta hepatikoak: garraio-hodirik gabe, txikiak Iratzeak: garraio-hodiak dituzte, handiagoak

Landare loredunak: (konplexduagoak: loreak eta haziak dituzte) Gimnospermoak: hazia ez dago fruitu baten barruan Angiospermoak: hazia fruitu baten barruan dago

2. LORERIK GABEKO LANDAREAK Ez dute lorerik ez fruiturik Esporaz ugaltzen dira (zelula berezi gogorrak)

GOROLDIOAK ETA HEPATIKOAK Oso txikiak Ura ezinbestekoa dute ugaltzeko

Gereizpeko leku hezeetan hazten dira Ez dute garraio-hodirik Ez dute egiazko sustrairik, ez zurtoinik, ez hostorik

Errizoideak: lurzoruari lotzeko iletxo meheak Kauloideak: errizoidetatik irteten diren harizpiak Filoideak: kauloidetako orri mehe ugari

Esporaz ugaltzen dira Kauloidetik ateratzen den harizpi baten bukaerako kapsuletan Haizeak sakabanatzen ditu

IRATZEAK Goroldioak baino handiagoak Ura ezinbestekoa dute ugaltzeko

Leku fresko eta hezeetan bizi dira (basoetan, ur-lasterretatik hurbil) Badituzte garraio-hodiak

Substantziak banatzen dituzte Sustraiak, zurtoina eta hostoak dituzte

Errizoma: lurrazpiko zurtoin horizontala Sustraiak irteten dira,

ura xurgatzeko eta lurzoruari lotzeko Fronde: hosto handi-handiak, zatikatuak

Esporaz ugaltzen dira Frondeen atzekaldeko soroetan (esporangioak)

1/5

3. LANDARE LOREDUNAK Landare motarik nagusiena, denetako tamainukoak Hazien bidez ugaltzen dira

GIMNOSPERMOAK Adibideak: pinua, izeia, altzifrea, sekuoia, zedroa

Zuhaitz handiak dira, baso zabalak osatzen dituzte Ipar hemisaferioan Hosto iraunkorrekoak (urte osoan izaten dituzte)

Gogorrak eta sendoak (orratz itxurakoak edo eskata itxurakoak) Haziak ez daude fruitu baten barruan babestuta Lore txikiak, ez oso deigarriak

Multzokatuta: infloreszentziak edo konoak Banako bakoitzak bi lore mota: arrak eta emeak

KONIFEROAK: Ugarienak Kono arrak: polenez betetako zakuak dituzte Kono emeak: handiagoak, pinaburuak (barruan pinaziak)

ANGIOSPERMOAK Adibideak: olibondoa, artea, tulipa, garia Tamaina askotakoak, ingurune guztietan Hosto erorkorrekoak :

Neguan hosto guztiak galtzen dituzte, hotza hobeto jasotzeko Era guztietako hostoak (itxurak, neurriak)

Haziak fruitu baten barruan babestuta, errazago sakabanatzeko Kolore biziko loreak

Animaliak erakartzen dituenez, polinizazioa errazagoa Gehienetan loreak hermofroditak dira

4. HOSTOAK, ZURTOINA ETA SUSTRAIA Zelulak ehunetan, eta ehunak organuetan elkartzen dira. Hiru atal:

HOSTOAK Berdeak, lamina itxura 3 prozesu:

Fotosintesia Arnasketa (gas trukaketa) Izerditzea (gehiegizko ura, lurrun eran kanporatu)

Hostoaren zatiak: Orria: Zabalena (gainaldea eta azpialdea)

Estomak: azpialdeko poro txikiak, gas trukaketarako Txortena: orria eta zurtoina lotzen duena

ZURTOINA Aireko atala (lurpekoak ere badaude) Funtzioak:

Landareari tente eustea Gainerako egituren euskarri izatea Substantziak garraiatzea Batzutan, ura eta elikagai-gordekinak biltzea (patatak)

Zatiak: Adabegiak, konkor txikiak, hostoak eta adarrak irteten dira Adabetartea: 2 adabegien arteko zurtoin zatia Punta-begia: luzetara hazteko Galtzarbeko begiak: zurtoinean zehar, adarrak irteten dira

SUSTRAIA Lurpean

2/5

Funtzioak: Lurzoruari lotzea Ura eta gatz mineralak xurgatzea Batzuetan, substantziak metatzea (azenarioak, erremolatxa)

Egitura adarkatua Sustrai nagusi batetik 2. mailako hainbat ateratzen dira

Muturrean, sustria-txanoa, nondik hasten diren Ile xurgatzaile ugari (ura eta gatz mineralak sartzeko)

5. LANDAREEN NUTRIZIOA Autotrofoak: materia organikoa sortzen dute

PROZESUAK: Xurgatzea: ura eta gatz mineralak (izerdi landugabea)

Lurzorutik, sustraien ile xurgatzaileen bidez Garraiatzea: izerdi landugabea, sustritik hostoetaraino

garraio-hodien bidez Izerditzea (gehiegizko ura lurruntzea): estometan zehar

Izerdi landugabea hostoetaraino igotzen da Fotosintesia:

Izerdi landugabea (ura eta gatz mineralak) erabiltzen da Estometan zehar hartutako karbono dioxidoa ere Hostoetako klorofilaren bidez hartutako argi energiari esker Izerdi landua (materia organikoa: glukosa) sortzen da Garraio-hodien zehar zelula guztietara banatzen da

Arnasketa: Izaki bizidun guztiek bezala Zeluletako mitokondrioetan gertatzen da Substantzia organikoak degardatzen dira energia askatuz Estometan zehar Oxigenoa hartzen da eta karbono dioxidoa kanporatzen da

6. LANDAREEN HARREMANA Ingurunetik informazioa hartzeko eta hari erantzuteko gai dira

Ezin dira lekualdatu Erantzun motak:

Aldi baterakoak: Inguruneko aldaketa amaitutakoan, hasierako jarrerara itzultzen da

ad. Landare intsektujaleak Behin betikoak: Hazkuntzari dagozkie

Zurtoinak argirantz hazten da Sustraiak lurraren barnealderantz

LANDAREAK MOLDATU EGITEN DIRA Landareak, bizidun guztiek bezala, inguruneko baldintzetara moldatzen dira

Zuhaitz asko hosto erorkorrekoak dira (ad. Pagoa): garai gogorrenetan ere bizirik irauten dute

Leku hezeetako landareak puntan amitutako hosto handiak dituzte: Errazaga kanporatzen dute gehiegizko ura

Olibondoak hosto txikiak, gogorrak eta argiak ditu Ez du urik galtzen, ez da gehiegi berotzen

Kaktusak leku lehor eta beroetan bici dira: Zurtoinetan ura pilatzen dute Hostoak arantzak dira, urik ez galtzeko

3/5

Igebelarra ur gainean egoten da: Egitura iragazkaitzak Sustraia eta zurtoina atrofiatuta, ez dira eusteko gai

Posidonia itsas hondoan bizi da: Ez du zurtoinik, hosto luze-luzeak

7. LANDAREEN UGALKETA Landareak ugaltzeko bi moduak :

Ugalketa sexuala: banako bakar batek hartzen du parte landare baten zati batetik landare osoa, berria eta berdina sortzen da

Sexu bidezko ugalketa: bi banako hartzen dute parte Gameto izeneko ugaltze-zelula berezien bidez Bien karaktereak dituen landareak sorteen dira

LOREA Landare batzuen ugal-organoa (espermafitak); Atalak:

Pedunkulua: lorea eta zurtoina lotzen duena Kaliza: oinarrian

hosto beredez osatua (sepaloak) Zabaltzen den arte babestailea

Korola Kolorezko hostoz osatua (petaloak) Intsektuak erakartzeko

Lorezila: ugaltze-organo arrak; 2 atal: Harizpia: mehea, luzanga Antera: muturrean, zakuak

barruan polen pikorrak (gameto arrak sortzen dira) Lore-orratza: ugaltze-organo emea, botila forma; 3 zati:

Lorexakia: goikoa (ahoa) Estiloa: erdikoa (lepoa) Obarioa: behekoa (barunbea)

barruan obuluak (gameto emeak)

UGALKETAREN FASEAK: POLINIZAZIOA:

Polen pikorra eramatea: lore baten anteratik, beste lore baten lorexakira

2 modutan egin daiteke: Haizearen bidez:

loreak ez deigarriak (pinuak)polen pikor ugari (baten bat iritsiko dela bermatzeko)

Animalien bidez:usain atsegineko lore ikusgarriak (arrosak)polen gutxiago (ziurragoa)

ERNALKETA : Gameto arrak eta emeak batzea

Gameto arra, polen hoditik, obulu bateraino heltzen da Hazia sortzen da; 2 zati:

Ernamuina (enbrioia) Elikagai-gordekinak (fotosintesia egin baino lehen)

Fruitua sortzen da (obarioa eraldatua) Hazia babesteko eta errazago sakabanatzeko

4/5

SAKABANATZEA: Landaretik bereizi eta urrundu

Espazio, elikagaiak eta argia lortzeko Animaliek edo urak egiten dute

ERNATZEA Hazia puztu eta hautsi, ernamuina hazi, landare bihurtu arte Hezetasun eta tenperatura balditzak aldekoak direnean

8. ONDDO-ERREINUA Gehienak lehortarrak

Eguzkiaren argitik ezkututako leku hezeetan Izaki zelulabakarrak edo zelulaniztunak (ehunik gabe) Zelula eukariotoak (nukleoa dute)

zelula pareta (landareek bezala, baina zelulosarik gabe) Nutrizio heterotrofoa; bi mota:

Saprofitoak: deskonposizioan dagoen materiaz elikatu Parasitoak: bizidun baten bizkar bizi dira (gaitzak sortuz)

Gorputza HIFAz osatuta dute Harizpi mikroskopikoak, oso adarkatuak Hifa multzoari MIZELIO deritzo, lurpekoa

Esporaz ugaltzen dira Esporetatik hifak sortzen dira, beste banakoak sortuz

ONDDOEN SAILKAPENA LEGAMIAK :

Zelulabakarrak ; gizakiarentzako : Parasitoak : gaitzak sortzen dituzte Garrantzitsuak : elikagaiak egiteko (ogia, ardoa)

LIZUNAK : Zelulanitzak

Parasitoak Deskonposatzialeak (izaki bizidunen hondarretan) Elikagaien azaletan (ogian)

PERRETXIKOAK SORTZEN DITUZTEN ONDDOAK : Zelulaniztunak Eguzkiaren argitik ezkutuan, leku heze-hezetan Deskonposizioan den materia ugari izan behar dute Jateko onak (barrengorriak) edo pozoitsuak (lanpernak) Perretxikoak esporak sortzeko egiturak dira

Geheinak airekoak, baina lurpekoak ere

5/5