Tema 10 (II). A Función de relación1.Os seres vivos relaciónanse.

Ningún ser vivo pode vivir alleo ao que ocorre no medio no que vive. Necesita capturar o alimento, fabricalo, buscar parella, defenderse dos depredadores, elixir as condicións ambientais máis favorables para a súa vida... en definitiva necesita relacionarse.

Así pois, a función de relación, permite ao ser vivo coñecer mellor o medio que lle rodea para asegurar así a súa supervivencia, respondendo o mellor posible ante posibles cambios.

A relación é a función pola cal os seres vivos intercambian información, tanto co seu medio interno, como co seu medio externo.

A función de relación ten lugar a nivel celular e nivel orgánico. Nos organismo unicelulares, o nivel orgánico, xa que están formados por unha única célula. Nos organismos pluricelulares, a función de relación prodúcese no nivel celular e no nivel orgánico.

Os animais pódense comunicar de diversas formas: de forma visual, sonora, olfativa ou táctil, estes sinais son emitidas por uns animais e recibidas por outros. As informacións emitidas son estímulos que poden ser captadas polos outros animais mediante unha serie de receptores sensoriais. Esta información é cedida ao sistema nervioso que non só rexistrará o sinal senón que emitirá unha resposta adecuada elaborada polos seus músculos, glándulas ou vísceras que actúan como órganos efectores.

Relación a nivel celular:As células dun organismo recoñécense entre sí, grazas a isto poden reaccionar contra células estrañas. Ex: os bugallos dos carballos. Ex2:Nos vertebrados os glóbulos brancos atacan ás substancias alleas ao corpo.

As células dos animais e das plantas tamén responden a estímulos químicos. As hormonas son substancias químicas producidas por determinadas células do organismo que estimulan outras células do mesmo organismo para que respondan dunha determinada maneira. Por ex a prolactina é a hormona que estimula a produción de leite despois do parto

Relación a nivel orgánico.As plantas responden aos cambios que teñen lugar no medio que habitan: poden desprazar as súas follas para poder captar máis luz, abrir as flores polo día ou noite (en funcións da especie)

Algúns animais desprázanse para buscar o alimento, fuxir dun depredador ou buscar unha parella reprodutora. Poden cambiar de cor par se camuflar e non ser vistos. Outros son capaces de pasar o inverno durmindo para reducir o gasto enerxético.

2. A Coordinación. Calquera variación que o individuo detecte no seu interior ou no lugar onde vive, provoca unha reacción respecto diso. Vexamos algúns exemplos: un individuo pode detectar que lle falta glicosa, que os seus niveis de CO2 son demasiado altos, que non hai nutrientes no lugar onde está, que falta luz, que hai outro individuo da súa especie, que chega un predador, etc.; todas estas variacións afectan ao ser vivo e provocarán que inxira azucres, que expulse o CO2, que se vaia a outro lugar onde haxa máis nutrientes,

que busque luz, que se achegue cara ao individuo da súa especie, que fuxa do predador, etc.Calquera variación do medio interno ou externo que pode detectar un ser vivo denomínase estímulo, que pode ser positivo ou negativo.

Ademáis os estimulos poden ser:

Externos: cambios no medio no que viven os seres vivos que son captados polos receptores dos sentidos: gusto, olfacto, tacto, vista e oído.

Internos: variacións dentro do propio organismo captadas por receptores situados nos diferentes órganos internos. Ex os músculos ou as articulacións.

Coordinación nerviosa.Unha vez que o ser vivo recibiu os estímulos, o seu sistema nervioso integra e analiza a información. Este sistema é diferente segundo o grupo animal que se analice. Así o sistema nervioso de invertebrados pode ser:

Unha rede difusa: rede de células nerviosas distribuídas polo organismo, onde os estímulos que chegan transmítense por todo o corpo do animal (celentéreos).

Sistema ganglionar: onde as células nerviosas acumúlanse en ganglios, teñen un cordón nervioso onde se comunican os ganglios a modo de escaleira e unha concentración de células nerviosas na cabeza formando unha masa cerebral. Este tipo de sistema nervioso é propio de animais de vida activa, onde as respostas aos estímulos deben ser rápidas (anélidos e artrópodos).

O sistema nervioso de vertebrados caracterízase por ter:o Sistema nervioso central: cun cordón nervioso que percorre o corpo e ensánchase na

cabeza para formar un encéfaloo Sistema nervioso periférico: formado por prolongación das células nerviosas e que

unen o sistema central coas vísceras, músculos e superficie do corpo.o Sistema nervioso autónomo: que regula as funcións involuntarias do corpo como o

latexado cardíaco, a dixestión e a respiración.

Existen ademais actos reflexos: prodúcense de forma automática e sempre igual. Os estímulos non chegan ao cerebro, só chegan á medula espinal (Ex.: cando o médico tócanos o xeonllo co martelo de analizar reflexos).

Calquera acción realizada polo individuo e provocada polo estímulo denomínase resposta. Cada estímulo ten a súa resposta, aínda que todas as respostas posibles pódense resumir en:

Movemento: é unha resposta motora. O ser vivo produce un movemento como resposta a certos estímulos. Pode ser un movemento de todo o individuo, achegándose ou afastándose do estímulo, segundo sexa positivo ou negativo. Tamén pode ser o movemento dunha parte, unha extremidade, un órgano interno, etc. Nos vexetais reciben o nome de TAXIAS ou TROPISMOS.

SECRECIÓN: É unha resposta que consiste en que o ser vivo produce unha sustancia no seu interior que se move polo organismo producindo algún efecto. Esas sustancias adoitan ser hormonas.

ENQUISTAMIENTO: Os rotíferos forman quistes de resistencia cando as súas condicións ambientais vólvense desfavorables. Dáse en seres unicelulares e algún pluricelular sinxelo. As

células rodéanse dunha cuberta grosa e resistente que lles permite soportar cambios drásticos no medio que poderían provocar a morte celular, formando un quiste. Cando volven as condicións favorables, o quiste ábrese e o individuo segue a súa vida.

Nos animais a captación dos estímulos lévana a cabo os órganos dos sentidos controlados polo Sistema Nervioso, e as respostas prodúcenas os órganos efectores motores (Sistema Muscular e Óseo, extremidades) e humorais (Sistema Hormonal), que tamén son controlados polo Sistema Nervioso.

O Sistema Nervioso: É un sistema que só existe nos animais. Os vexetais non teñen nada comparable.O Sistema Nervioso está formado por unhas células moi especializadas chamadas neuronas. A súa función é a de captar estímulos que son convertidos en impulsos nerviosos e transportados ata os chamados centros de control. Alí é onde se interpretan os estímulos e elabóranse as respostas.Os centros de control son os ganglios, nos animais invertebrados, e a medula espiñal e o encéfalo nos animais vertebrados.O transporte faise de neurona a neurona nos animais máis primitivos, e polos nervios, nos animais máis complexos.Desde os animais máis primitivos, as esponxas, ata os máis evolucionados, os mamíferos, vaise producindo un progresivo aumento na complexidade do Sistema Nervioso, sobre todo dos centros de control. Este proceso culminará co desenvolvemento do noso encéfalo, capaz de realizar funcións únicas entre os seres vivos, como son a memoria, a intelixencia, a capacidade de razoar, a aprendizaxe, etc.

Nos animais vertebrados existen tres compoñentes diferentes no Sistema Nervioso: (este miniapartado é para sacar nota)

SISTEMA NERVIOSO CENTRAL: formado pola medula espiñal e o encéfalo, onde están os centros de control máis importantes que interpretan estímulos e elaboran respostas. Aquí tamén se producen as respostas voluntarias e contrólanse instintos, tales como o fame e a sede, a necesidade de aparearse, o coidado das crías, etc.

SISTEMA NERVIOSO PERIFÉRICO: formado polos nervios, que transportan estímulos e respostas, e os ganglios, que son centros secundarios de control.

SISTEMA NERVIOSO AUTÓNOMO: tamén formado por nervios e ganglios. A súa función é controlar o funcionamento do organismo, a circulación sanguínea, a respiración, a dixestión e excreción, o latexado cardíaco, etc. Está dividido en:

o Sistema Nervioso simpático, que activa o organismo, por exemplo, para a caza ou para a fuxida.o Sistema Nervioso parasimpático, que relaxa o organismo, por exemplo, para o soño.

Os sentidos animais:

Son órganos especializados en captar os estímulos do medio en que vive un individuo. Os estímulos que se poden captar son variadísimos. No entanto podémolos resumir nos seguintes:

1. Luz.

Detéctase mediante os fotorreceptores. Nos vexetais existen sistemas celulares capaces de detectar de onde procede a luz para así dirixir cara alí aos órganos fotosintéticos, por exemplo as follas. Pero é nos animais onde aparecen uns órganos especializados en captar a luz, que son os oolos. Aparecen xa en moluscos como os caracois terrestres (os coeniños) ou os cefalópodos, fanse máis eficaces nos insectos

(ollos compostos chamados tamén ocelos) e alcanzan o maior grao de complexidade nos vertebrados.Os estímulos luminosos interpretados orixinan o sentido da vista.

2. Ondas mecánicas.

Detectadas por mecanorreceptores. Só os animais cáptanas; os animais terrestres detectan sons a través dun órgano denominado oñido, que aparece xa nos insectos. Con todo, é nos vertebrados terrestres onde alcanza o seu máximo desenvolvemento. .

Os animais acuáticos detectan vibracións e movemento da auga, mediante órganos sensoriais como o neuromasto que pertencen ao sistema de liña lateral dos peixes.

3. Substancias químicas.

As bolboretas nocturnas (chamadas avelaíñas) son capaces de detectar moléculas illadas coas súas antenas, para atoparse ata a quilómetros de distancia.

Detectadas por quimiorreceptores. A capacidade de captalas está máis desenvolvida nos vertebrados. Poden ser sustancias químicas volátiles, libres no medio, que son captadas polos receptores olfativos, producindo a sensación do cheiro. Tamén poden ser substancias introducidas na boca, disoltas na saliva e captadas polos receptores gustativos. En insectos é moi rechamante o caso das feromonas, que son substancias químicas producidas por uns individuos que son captadas por outros; así sucede, por exemplo, coas que producen moitos insectos femia para atraer aos machos.

Nos vertebrados o sentido do olfacto adoita estar no nariz, pero nos invertebrados adoita atoparse nas antenas.4. Posición no espazo.

Detectada tamén por mecanorreceptores. É moi importante en animais de vida activa ou naqueles que deben manter determinada posición no espazo. Nos vertebrados superiores atópase no órgano do oído e produce o sentido do equilibrio, como o labirinto dos mamíferos ou o otolito dos peixes, que lles permite colocarse nunha posición correcta para nadar.

5. Estado dos órganos e funcións orgánicas.

Esta información cáptana uns receptores internos que se achan distribuídos por todo o organismo e envían información do estado en que se atopan todos os órganos, como os propioceptores que recollen información sobre o ton muscular nos mamíferos.

6. Frío e calor

Captados por termorreceptores. Os animais detectan perdas e ganancias de calor, o cal forma parte do tacto. Existen animais como as carrachascapaces de detectar a calor doutros animais, ou as serpes que localizan as súas presas coa axuda da fosa loreal, órgano situado na cara capaz de detectar a calor emitida polos seus posibles presas.

7. Tacto.

Detéctase mediante mecanorreceptores. Permite identificar formas e texturas, tamaños, temperatura, orientación dun obxecto, etc. Na especie humana atópanse receptores por toda a pel e pola boca, noutros vertebrados atópase nos bigotes ou vibrisas, e en invertebrados existen os palpos dos

Artrópodos, que son auténticos dedos e tamén as antenas actúan como receptores táctiles, como sucede nas formigas.

8. Dor.

A dor cáptase por receptores internos que se atopan distribuídos por todo o organismo. Están asociados a outros órganos sensoriais e detectan situacións de perigo para o organismo, producindo un sinal de alarma que é a sensación de dor.

As funcións de relación nos vexetais:Os vexetais non se poden desprazar, con todo son capaces de detectar os cambios no ambiente no que viven e reaccionar ante el de forma adecuada. As respostas que emiten ante os estímulos son: tropismos, que son movementos por crecemento desigual dos órganos do vexetal e as nastias que son movementos sen dirección que se repiten cada certo tempo (apertura e peche das flores en 24 horas); movementos de contacto: cando os órganos dunha planta rozan cun obxecto e móvense (movemento de peche das follas das plantas carnívoras canto o insecto toca a folla) e fotoperiodicidade: movementos coincidentes con distintas épocas do ano en función da duración das horas de luz (floración, caída das follas...).

En vexetais non existe algo comparado ao Sistema Nervioso, aínda que se existen respostas moi características a determinados estímulos, chamadas tropismos :

Fototropismo: Se é positivo, a planta achégase cara á luz, como sucede coas follas; se é negativo, a planta afastarase da luz, como sucede coas raíces.

Xeotropismo: Se é negativo, a planta tende a afastarse do chan onde crece, como fan os talos, e se é positivo, a planta tende a crecer cara ao chan, como fan as raíces.

Hidrotropismo: orixinado como resposta á humidade.

Nastias: están provocados por estímulos externos que cumpren as seguintes condicións: non son movementos permanentes e a dirección na que se recibe o estímulo non inflúes no movemento da estrutura. Un exemplo sería o trevo que ten as follas estendidas polo día e pregadas pola noite. Algunhas plantas como a Drosera responden ao contacto, de xeito que se algo toca uns pelos sensitivos que ten nas follas, estas péchanse de súpeto atrapando o que desencadeou a resposta.

Actividades:

1. Podería existir algún organismo que carecese da capacidade de se relacionar co medio? 2. Que estruturas celulares serven para que a célula se desprace no medio no que viven?3. Saberías explicar por que as endosporas son formas de resistencia dalgunahs bacterias? (busca en

internet)4. Pon exemplo para xustificar a seguinte afirmación: “ A resposta é a capacidade que posúe un ser

vivo para reaccionar a un cambio que se produce no medio”.5. Que son os organos efectores?6. Que función desenvolven as hormonas?7. Investiga que é a insulina e cal é a súa función.8. Que é un acto reflexo?9. Que tiposd e stímulos poden captar os receptores?10. Onde se analiza a información que procede dos receptores?

11. Como podemos manter o equilibrio as persoas?12. Por que é esencial para os seres vivos a capacidade para responder aos estímulos do medio?13. Que diferencia hai entre un tropismo dunha nastia?14. En que se diferencia o movemento das plantas do dos animais?