20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

download 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

of 55

Transcript of 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    1/55

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    2/55

    METAL KAYNAININ TANIMI

    Metalik malzemeleri, s, basn ya da ikisi birden kullanlarak ERGTME gerekletirilip,ounlukla kaynak edilecek metalik malzeme ile ayn ya da ok yakn scaklkta eriyebilenilave metal katarak veya katmadan yaplan BRLETRME veya DOLGU ilemine metalkayna denir.

    KAYNAIN TARHSEL GELM

    Amerika ve Rusyada doup uygulama alan bulan kaynak fikri, 1880-1885 yllarndaAmerikada Coffin, Rusyada ise Bernardo tarafndan karbon elektrodlar kullanlarakoluturulan ark sayesinde gerekletirilmitir.

    Resim 1: Karbon ark ile yaplan birletirme amal kaynak uygulamalar Resim 2: plak tel (elektrod) ark ileyaplan birletirme amal kaynakuygulamalar

    1890 1892 yllar arasnda yine Amerikada Coffin ve Rusyada da Slavianoff plak TelliMetal Ark yntemini buldular.

    Ancak erimi metal banyosunun, havann olumsuz etkilerinden korunamyor olmas,oluturulan kaynak metalinin fiziksel ve yapsal zelliklerinin kt olmasna neden

    olmaktayd.Bugnk anlamda rtl elektrod kaynann kefi sveli Oscar Kjellberg tarafndan 1907ylnda rtl elektrod yapmas ile mmkn oldu. 1909 ylnda da kimyager ArthurStrohmenger tarafndan mavi asbestin kaynak teli zerine sarmas ile yar ark elektroduretmesi, gelimeleri hzlandrd.

    Resim 3 : rtl Elektrod ark ile yaplan birletirme amal kaynak uygulamalar

    Kaynan gelimesinde nemli rol olan sava yllarnda, gerek stnlk kurma, gerekyokluklar iine dme nedeni ile eitli lkeler metal kaynaklar konusunda olduka ciddiaratrma ve uygulamalar yaptlar. rnek olarak, 1918 ylna rastlayan dnemde yar-arkelektrodunun bulunamamas nedeni ile, elik tel etrafna sodyum silikata batrlm kat sarpilk sellozik elektrodu reten A. O. Smith gsterilebilir. Ancak Metal Kaynaklarnda aslgelime ikinci dnya sava dneminde olmutur. Bu dnemde zellikle hafif metallerinkullanlmaya balanmasyla (uaklar vb.) TIG (Tungsten Inert Gas) ve MIG (Metal Inert Gas)

    kaynaklarnn temelleri atlmtr. En nemli uygulamalar ve aratrmalar ise gemi, zelliklede sava gemilerinin retilmesinde olmutur.

    (( -- )) UU

    (( ++ )) UU

    (( ++ )) UU (( -- )) UU

    !

    (( -- )) UU

    (( ++ )) UU

    (( ++ ))

    (( -- ))"##

    !$%$&

    !&

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    3/55

    '

    lkemizde ilk metal kaynaklar 1920 ylnda stinye ve Glck tersanelerinde kullanlmolmakla birlikte, ciddi ve planl ilk balang o zamanki ad ile Eskiehir Vagon Fabrikalar,bugnk adyla Tlomsa olan iletmede 1936 ylnda makina mhendisi olarak grev yapanNvit Osmayn, grevli olarak Almanyaya gitmesi ve dnnde beraberinde jenaratr tipkaynak makinas ile usta retici sfatyla bir teknisyen getirip eitim ve uygulamalarabalamas ile olmutur.

    KAYNAIN SINIFLANDIRILMASI

    Amaca Gre Metal Kaynaklar

    - Birletirme kaynaklar - Dolgu kaynaklar

    Uygulama ekline Gre Metal Kaynaklar

    - El (manuel) kayna - Yar mekanize kaynaklar

    - Tam mekanize kaynaklar - Otomatik kaynaklar (robot)

    lem Cinsine Gre Metal Kaynaklar

    oBasn Kaynaklar

    Souk basn kaynaklar

    Ultrasonik kaynaklar

    Srtnme kayna

    Ocak kayna

    Dkm basn kayna

    Gaz basn kayna

    Elektrik diren kayna

    Elektrik ark basn kayna Difzyon kayna

    oErgitme Kaynaklar

    Dkm eritme kayna

    Elektrik diren eritme kaynaklar

    Gaz eritme kaynaklar

    Elektrik ark kaynaklar

    Karbon ark ile kaynak

    Metal ark ile kaynak

    Koruyucu gaz altnda kaynak

    o TIG kaynaklaro MIG/MAG kaynaklar

    Tozalt kaynaklar

    Elektron bombardman ile kaynak

    Laser n kaynaklar

    TEMEL ELEKTRK BLGS

    Elektrik akm grlmez ve dorudan hissedilemez. Ancak etkileri ile kendini belli eder. Buetkiler: ISI, IIK, MANYETK ve KMYASAL etkilerdir.

    AKIM: Bir iletkenden, birim zaman iinde geen elektrik miktarna Elektrik Akm denir. BirimiAMPERdir. Simge olarak (A) veya (I) ile gsterilir.Doru Akm (DC) ve Alternatif Akm (AC) olarak iki tip akm vardr.

    Doru Akm: Bir elektrik devresinde yn ve iddeti zamana gre deimeyen akm tipi olupDC harfleri ile ifade edilir ve emalarda =ekli ile gsterilir. Piller, akmlatrler, redresr tipkaynak makinalar doru akm trnde akm veren elektrik gereleridir.

    nemli not:DC devrelerde elektron bombardman her zaman negatif (-) utan , pozitif (+)uca doru olmaktadr.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    4/55

    (

    Resim 4: DC Akm rnekleri (Ama lambay yakmak m? Yoksa, lambay EN UZUN ve EN PARLAK yakmak m?).(Ayn dnce ile ama; ark oluturmak m? Yoksa, kararl uygun bir ark elde edebilmek mi ?)

    Alternatif Akm: Dalgal akm olarak da ifade edilen bu akm trnde elektrik akmnn yn

    ve iddeti zamana gre deiir. AC ile ksaltlarak gsterildii gibi izimlerde

    ekli ilegsterilir. ehir ebekesindeki elektrik akm, transformatr tip kaynak makinalarnn verdiikaynak akm bu trdr.

    GERLM: Bir elektrik devresinde herhangi iki nokta arasnda akm geebilmesi iin bunoktalar arasnda bir elektrik seviye farknn yani potansiyel farknn olmas gerekir. Bu farkaGerilim denir. VOLT olarak ifade edilir. (V) veya (U) harfleri ile gsterilir.

    Resim 5: Gerilimin su rnei ile aklanmas

    DREN: Bir iletkenin, zerinden geen akma kar gsterdii zorlua Diren denir. BirimiOhm olup (R) ile ifade edilir ve () ile sembolize edilir.

    G: Birim zamanda yaplan i G ile ifade edilir. Birimi Watt olup (W) ile gsterilir.ELEKTRK ARK KAYNAK MAKNALARI LE LGL BAZI TERMLER

    Bota alma Gerilimi (BG): Ak devre voltaj olarak da ifade edilen bu terim, makinann

    alr durumda ancak kaynak yaplmad zamandaki pense ve ase arasndaki gerilimibelirtir.

    Bota alma gerilimi ynnden kaynak makinalar ana gruba ayrlrlar.

    Yksek Bota alma Gerilimine sahip makinalar (70 90 Volt).*!* Dikkat; bu tip makinalarda alrken kaynaknn ok bilinli olup, ekipman ve kendisiasndan (eldiven, lastik altl ayakkab vb) elektriksel izolasyona dikkat ediyor olmasgerekmektedir.

    Dk Bota alma Gerilimine sahip makinalar (40 65 Volt).

    Normal Bota alma Gerilimine sahip makinalar (65 70 Volt).

    Tututurma Gerilimi: Kaynaa balarken arkn oluturulmas anndaki gerilime verilenaddr. Pratikte bota alma gerilimi ile ayndr.

    ++--

    ++--

    ++--

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    5/55

    )

    alma Gerilimi: Ark varken, yani kaynak ilemi devam ederken kaynak kablolar (penseve ase) arasnda llen gerilimdir. alma gerilimi ile kaynak akm (amper) arasnda ubalant vardr.

    alma Gerilimi Kaynak Akm iddeti

    25 V................................................... 250 Ampere kadar

    30 V................................................... 250-400 Amper aras

    35 V................................................... 400 Amper st

    ALIMA VERM

    Kaynak makinalar gnmzde ounlukla 10 dakikalk test srelerindeki verimlerine greretilir ve ifade edilirler. Bu 10 dakikalk zaman faktrnn yannda alma ortamndakiscakln da nemi byktr, standartlar erevesinde +40Clik ortam scakl standardou firmann retiminde baz alnmaktadr. Buna gre; bir makina iin %35te XXX Amperifadesi, bu akm iddetinin makinadan 3,5 dakika sre ile ekilebilecei anlamndadr. Aynekilde %60 ifadesi 6 dakikay, %100 ise aralksz olarak alabilmeyi ifade eder.

    ELEKTRK ARK KAYNAK MAKNALARIElektirk ark kaynak makinalar verdikleri akm cinslerine gre ikiye ayrlrlar.

    AC (Alternatif Akm) kaynak makinalar: Bu makinalar kaynak trafolar (transformatr)olarak da adlandrlan makinalar olup, sadece AC kaynak akmnda da kullanlabilenelektrodlar yakabilmektedirler (rutil rtl elektrodlar gibi). Bu makinalarn pense kablosuve ase kablosu blmleri sabittir, dolays ile kutup seenekleri yoktur.

    Resim 6: AC tip Kaynak Makinas alma prensibi (ematik)

    DC (Doru Akm) kaynak makinalar: k akm olan kaynak akmlarn DC (doru akm)cinsinden veren bu tip makinalarn klarnda pozitif (+) ve negatif (-) kutup seeneklerivardr. Bu nedenle tm elektrod eitleri, makinann gcne bal olarak bu makinalardakullanlabilmektedir. Redresr ve invertr kaynak makinalar olarak adlandrlmaktadrlar.Artk retimleri yaplmayan ok eski tarihli retilmi elektrik ile alan kaynak jeneratrleri debu tip (DC) kaynak akm veren makinalardr.

    Resim 7: DC tip Kaynak Makinas rnekleri (invertrler ve redresrler)

    *+,--..''''//%%((00//####

    1!--,&--..####11##

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    6/55

    2

    Teknolojik olarak gelimi DC kaynak makinalarnn baz modellerinde, konum anahtar ileher iki tip kaynak akm alnabilen AC/DC kaynak makinalar da mevcuttur. rneinalminyum malzemeleri TIG kayna bu tip AC makinalarla mmkndr.

    Elektrik ark kaynak makinalar, elektrik karakteristiklerine gre de ikiye ayrlrlar.

    Sabit akml (CC) elektrik ark kaynak makinalar : Dier bir tanmlama ile deykarakteristikli elektrik ark kaynak makinalar da denilen bu makinalarda, rtl kaynakelektrodu ve TIG kaynak uygulamalar yaplabilir.

    Resim 8: CC Kaynak Makinas; dey karakteristikli kaynak makinas diyagram

    Sabit gerilimli (CV) elektrik ark kaynak makinalar: Yatay karakteristikli bu elektrik arkkaynak makinalar, MIG/MAG (gazalt) ve tozalt kaynak makinalar olarakkullanlmaktadrlar. Genellikle dk bota alma gerilimine sahip bu kaynakmakinalarnda direkt olarak kaynak alma gerilimi (alma voltaj) ayar yaplmakta,bununla birlikte tel srme ayar, gazalt kayna ise koruyucu gaz, tozalt kayna ise toz akayarlar da yaplmaktadr. Tel srme ayar dolayl olarak kaynak akmn ayarlama anlamnagelmektedir. Yeni nesil sinerjik kaynak makinalarnda tel srme ayarnn kaynak tarafndanyaplmasna gerek kalmayp, ayarlanan kaynak voltajna ve seilen malzeme ile tel apkonumuna bal olarak tel srme otomatik olarak makina tarafndan ayarlanmaktadr.

    3

    Resim 9: CV Kaynak Makinas; yatay karakteristikli kaynak makinas diyagram

    METALLER

    Kaynak gzl ile metalleri iki ana grup iinde drt balk altnda incelemekte yarar vardr.

    Demir D Metaller

    Alminyum ve alamlar

    Bakr ve alamlar

    Demir erikli Metaller

    Dkme demirler

    elikler

    ELK: Temelde Demir (Fe) ve Karbon (C) alam olan bu metalin bnyesinde dier alamelementleri farkl cins ve oranlarda bulunabilir. Bu da eliin farkl zelliklere sahip olmasnsalar. rnein en az %12 Krom (Cr) elementinin katlm olmas eliin paslanmaz elik

    V0

    V1

    V2

    A0

    A 1 A 2

    Ark alan3+$+34

    15+34

    565+34

    "+782

    15+34

    V0V1

    V2

    A0A 1 A 2

    Arkalan

    565+34

    "+7(2

    3+$+34

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    7/55

    8

    grubunda yer almasna, %12-14 orannda Mangan (Mn) elementi iermesi eliin almaaltnda darbeler nedeni ile sertlik kazanmasna olanak salar. Bu rnekler ok eitlidir.

    Alamsz elikler: Demir ve Karbon dndaki elementlerinin toplam %5in altnda kalanelik grubudur. Kendi aralarnda snflandrmada bnyesindeki Karbon (C) oranna greayrm yaplr. Karbon oran arttka eliklerin mukavemetleri (sertlikleri) artar, kaynak

    edilebilme kabiliyetleri ise der.Dk Karbonlu elikler: %0,05 - %0,3 orannda karbon ieren elikler olup, (*) St.37-St.42aras eliklerdir.

    Orta Karbonlu elikler: %0,3 - % 0,6 orannda karbon ieren elikler olup, St.42 St.60 araseliklerdir.

    Yksek Karbonlu elikler: %0,6 - %1,7 aras karbon ieren elikler olup St.60dan sonrasolan eliklerdir.

    Alaml elikler: Demir ve Karbon dnda bnyesinde dier alam elementleri %5 vedaha st seviyede bulunan eliklerdir.

    Dk Alaml eliker: Dier alam elementleri toplam %5 seviyesinde olan elikler olup,

    alam cins ve oranlarna gre seilmek kayd ile bazik ve dk alaml elektrodlar ilekaynak ilemleri gerekletirilir.

    Yksek Alaml elikler: Demir (Fe) ve karbon (C) dndaki dier alam elementlerinintoplam % 5in olduka stnde olan eliklerdir. Kaynaklarnda mutlaka alamelementlerinin cins ve miktarlarna bal olarak kaynak rnleri seimi yaplmal, ayrcakaynak ilemi uygulamasnda metalin kaynak kabiliyetine gre prosedr izlenmelidir.

    (*)St.: ngilizce elik anlamna gelen Steel ve Almanca Stahlden gelmektedir.

    Kaynak ilemi safhada incelenmeli ve deerlendirilip, sorunsuz bir kaynak ileminingerekletirilmesi iin bu safhada da alnmas gereken nlemler ve ayarlanmas gerekenparametreler gz ard edilmemelidir. Her gz ard edilecek veya hata yaplacak nokta,sonuta kaynakl i parasnda mutlaka hata olumasna neden olacaktr. Bu safha;

    Kaynak ilemi ncesi yaplacaklar.

    Kaynak ilemi srasnda yaplacaklar.

    Kaynak ilemi sonras yaplacaklar.

    Bu safha, kaynak edilecek malzemenin karakterine, yaplacak ilemin zelliine veistenilen dayanmn zellii ile ilem sonras parann alaca ortamn artlarna grefarkllklar gstermektedir.

    Ksacas ortaya konulan kaynak metalinin (dikiinin) sten gzlemlenmesi ile, yaplan kaynakileminin doru ve mkemmel olduu tam olarak sylenemez. Ancak doru ve mkemmelikyukarda belirtilen safhalarda istenilen ve doru ilemler ile parametrelerin doru ayarlanmas

    ile mmkndr. Ayn bir buz dana suyun stndeki blmne bakp sadece suyunstndeki blmnn tm buzdann kendisi olduunu sylemeye benzer.

    Resim 10: Bir buzdann nemli bir blmgrnmemekte ve suyun altnda kalmaktadr. Birkaynak dikiinin de nemli olan ksm altta kalmaktaplak gzle grlememektedir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    8/55

    9

    Kaynak ilemi ncesi; Malzeme cinsi seimi, kaynak malzemesi ve ekipmannn seimi,kaynak ilemi ve pozisyonlarn planlama, temizlik, kaynak az seimi ve almas, seilenkaynak malzemesinin kurutulmas vb ilemleri, kaynak edilecek parann n tav ileminintespiti, varsa uygulanmasna ynelik hazrlklar ve uygulanmas, kaynak personelininyeterliliinin gzden geirilmesi, kaynak srasnda uygulanacak parametrelerin seimi, vb.konular kapsamaktadr.

    Kaynak ilemi srasnda; Seilen plana gre kaynak ilem srasn ve pzisyonlar uygulama,kaynak akm (amper) ve/veya kaynak gerilimi (volt) ayarlama, elektrod veya tor almaasn ayarlama, ark veya serbest tel boyu ayar, ilerleme hz, elektrod veya tor hareketleri,pasolar aras scaklklarn ayarlanmas, gerekli durumlarda metod kaynak uygulamalar, yinegerekli durumlarda kaynak dikilerinin ekilenmesi, kaynak balang ve kaynak sonu(krater) hatalarnn olumamas iin tekniklerin uygulanmas, ark flemesi gibi sorunlargzlemlemek ve tedbirlerini almak vb. gibi konular kapsamaktadr.

    Kaynak ilemi sonunda; Kaynak edilen ana malzemeye ve i parasnn alaca ortamdakizelliklerine gre bazen kaynakl parann yava, bazen de hzl soutulmas, gereklidurumlarda kaynak dikilerinin uygun ekipman ve yntemle ekilenmeleri gerekir. rtl

    elektrod kaynaklar uygulamalarnda kaynak dikii zerinde oluacak crufun soumadankrlmamas, gazalt kaynaklarnda (TIG, MIG/MAG) kaynan tor zerindeki tetik marifeti ilesonlandrlp, tordaki gazn bir sre daha scak kaynak metalini korumas amac ile hemenparadan uzaklatrlmamas vb. gibi konular kapsamaktadr.

    Unutulmamaldr ki, metrelerce ve tonlarca metal malzeme kullanlarak ina edilen kaynaklbir konstrksiyon, rnein bir gemi, hatal olan kk bir kaynak hatas nedeni ile derindenizlerin tabannda yatyor olabilir. Tpk 2. Dnya Sava dneminde tamam kaynaklolarak ina edilen Liberty tipi gemilerin 232 adedinin okyanusun derinliklerinde kaynaklilemin hatasndan dolay yatyor olmas gibi.

    Resim 11: lk defa tamam rtl kaynak elektrodlar kullanlarak Elektrik Ark Kaynak yntemi ile imal edilen Liberty tipigemilerden toplamda 4700 adet retilmi, 233 adeti ayn noktadan krlmtr.

    KAYNAK AZI

    Ark kayna bir ergitme ve devamnda katlatrma srecidir, bir baka anlamyla da birdkm ilemidir. Dolays ile dkmn yaplaca bir boluk (kalp) gereksinimi vardr. BunaKaynak Az denir.

    Kaynak az, kaynak edilecek parann et kalnl, cinsi, kaynak yntemi ve kaynakpozisyonuna gre deimektedir. Genellikle konstrksiyonlarn imalat projelerinde veyaeklerinde uygulanacak kaynak az ekil ve lleri verilmektedir. ok geni bir literatrieren bu kavramn basit ve genel anlam ile rneklenmesi gerekirse aadaki gibi bir tabloverilebilir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    9/55

    0

    Resim 12: rnek kaynak az seim tablosu.

    Bu uygulamada en nemli konu; mekanik yntemlerle alan (flex ta, karbon, oluk amaelektrodlar, torna, freze, planya vb.) bir kaynak az blgesinde keskin u, ke ve kenaroluturacak noktalar braklmamas ve kesme sonucu oluacak apakl blmlerin mutlaka

    kaynak ncesi alnmas ve pah ya da radisleme yaplmasdr. Aksi taktirde, bu keskin vesivri blmler yksek ark scaklnda ergime yerine yanmaya urayacak ve burada oluankaynak metali iinde yanma sonucu oluan oksit kalntlar kaynaktan beklenen mukavemetialamamamza neden olacaktr.

    Resim 13: Kaynak aznda sivri ularn zarar ve uygulanmas gereken metod.

    Not: nemli projelerde, kaynak az seimi projenin gerekliliklerine veya mhendislikbirimlerinin isteklerine gre yaplmaldr.

    Kk Ykseklii

    Kk Aral

    KAYNAK AZI SEM TABLOSURTL ELEKTROD ARK KAYNAI YNTEMNDE MIG - MAG KAYNAK YNTEMNDE

    TEK TARAFTAN KAYNAK FT TARAFTAN KAYNAK

    MALZEMEKALINLII ALTLIK KULLANARAK ALIN " V " ALIN " X " " T "

    (mm) BRLETRME BRLETRME BRLETRME BRLETRME BRLETRME BRLETRME

    0,5

    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    Malzeme Kalnl 15mm = > ise :

    ta

    60

    1,5 mmKK

    ARALII

    0 mmKK

    ARALII

    0 mmKK

    ARALII

    2 - 3 mmKK

    ARALIIve

    2 mmKK

    YKSEKL

    2 - 4 mmKK

    ARALII

    2 - 3,5 mmKK ARALII

    ve2 mm KK

    YKSEKL

    a = > t / 2

    2 - 3 mmKK ARALII

    0 mmKK ARALII

    1 - 3 mmKK ARALII

    Kk AralKk Ykseklii

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    10/55

    :

    KAYNAK POZSYONLARI

    Levha kaynaklarnda, yatay, korni, dik, tavan pozisyonunda kaynakl balantlar szkonusudur. Ayn pozisyonlarda, i ve d ke kaynaklar da yaplmaktadr. Standartlarda bupozisyonlarn rakam ve harfsel tanmlamalar vardr. Buna gre;

    Resim 14: Levha kaynak pozisyonlar.

    Boru kaynaklar iin de pozisyonlar ve benzer snflamalar sz konusudur.

    Resim 15: Boru kaynaklar pozisyonlar.

    Yatay Aadan yukar dik

    Ke Yukardan aa dik

    Yan Tavan

    Resim 16: Pozisyonlarn Askaynak katalog gsterimi.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    11/55

    /

    KAYNAK HATALARI

    Elektrik ark kaynaklarnda yaplan hatalarn byk ksm kaynak balangcnda ve kaynaksonunda olmaktadr.

    Kaynak balangcnda, genellikle i parasnn delinmesi veya u noktann yanmaskorkusuyla kaynaklar ark oluur olumaz ilerlemeye balarlar. Bu durumda oluanyetersiz dolgu kalnl, buna bal olarak yetersiz ergime ve nfuziyet eksiklii problemleriortaya kacaktr. Pratikte, rtl elektrodlar ile yaplan kaynaklarda, kullanlan elektrodapnn kat byklnde ergiyik metal banyosunu grnceye kadar kaynakbalangcnda beklenilmesi nerilir. Bu son derece nemli olan blmdeki hatann, dier arkkaynak yntemlerinde de olumas mmkndr. Bu nedenle tam mekanize olaraksnflandrlan toz alt kaynaklarnda, kaynak balangc ve altta deineceimiz kaynak sonuhatalarn nlemek zere buralara daha sonra kesilip atlmak zere ilave paralar puntalanrve kaynak bu hurda olacak para zerinden balatlr ve yine bu hurda para zerinde bitirilir.Dolays ile ilem sonunda bu paralar kesilip atldnda kaynan balang ve bitiblgeleri ve olas hatalar atlm olur.

    Resim 17: Kaynak balang hatas ve balangtaki aamalarn aklanmas.

    Kaynak sonunda yaplan (krater) hatalar ise kaynak banda yaplan hatalar gibi yeterlidolgu metali ylmamasndan kaynaklanan mukavemet eksikliidir. Ancak bununla birliktekaynak sonu -ki bu terim aslnda arkn sonlandrld nokta olarak alglanmaldr- arksndrldnde scaktr. Dolays ile dier noktalara gre daha ince kesite sahip bu blgedaha hzl souyarak klcal atlaklarn olumasna neden olacaktr. Daha sonra bindirilenykler altnda yrtlma buradan balayp tm kaynak balants boyunca ilerleyecektir.

    Bu durumumun nlenmesi iin rtl elektrod kaynaklarnda arkn sndrlmesinden nce,kaynak geldii yne doru yaklak bir santimetre kadar geri gidip, tekrar biti noktasnadnmeli ve elektrodunu geldii yne doru kaldrmaldr. Bir baka hareket tarz ise, sonnoktada kaynak diki genilii kadar bir apta iki defa daire izip yine geldii yne doruelektrod kaldrlmaldr.

    Resim 18: Kaynak sonu (krater) yaplmas gereken rnek elektrod hareketi.

    7,;$

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    12/55

    Ayn durum klasik (krater dolduma seenei olmayan) gazalt kaynaklarnda da yaplmaldr.Kald ki gerek TIG gerek MIG/MAG kaynaklarnda, kaynak ilemini sonlandrma, direkt torcunkaldrlmas ile yaplmayp, tetiin kapatlmas ile yaplmal ve tor kaynak yaplmad haldebir mddet daha scak kaynak metali (kraterde) zerinde tutulmaldr.

    rtl kaynak elektrodlar ile yaplan Elektrik Ark Kaynak uygulamalarnda, kaynak ncesi,

    kaynak srasnda ve kaynak sonunda bir veya birka dikkat edilmeyip atlanan husus, eitlihatalar dourmaktadr.

    Kaynak Hatalar ve Nedenleri:Sramalar

    Ark flemesi

    Akmn (amper) yksek oluu

    Ark boyunun yksek tutulmas

    Rutubetli, pasl, krk veya atlak rtl elektrod kullanlmas

    Kaynak yaplan yzeyin kirli olmas

    Yetersiz ergime ve/veya yetersiz nufuziyet

    Kaynak ilerleme hznn fazla olmas

    Akmn (amper) dk olmas

    Dar al kaynak az kullanlmas

    Kk aralnn uygun aklkta olmamas

    Elektrod apnn byk seilmesi

    Gzenekler

    Ksa ark boyu ile alma

    Kaynak metalini hzl soutma

    Kaynak edilen ana metalde fiziksel ve yapsal kirlilik (boya, ya, pas vb.) (kkrt, fosforvb. fazlalklar)

    Eski, rutubetli, ekirdei pasl kalitesiz kaynak elektrodu kullanlmas

    apakl, keskin kenarl veya sivri kesitli yzeye kaynak yaplmas.

    Kenar yanklar (yanma oluu)

    Yanl elektrod hareketiByk apl elektrod kullanlmas

    Yksek akm (amper) iddeti ile alma

    Kaynak metali ve ana metalin kaynakta ar snmasna neden olacak dier etkenler

    Bklmeler, arplmalar ve gerginlikler

    Paralarn yanl balanmas veya puntalanmas

    Hatal (konstrksiyona uymayan) kaynak az seimi

    Kaynak blgesinin, parann dier blgelerine gre arsnmas

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    13/55

    '

    Hatal kaynak sralar

    paralarnn ok sk olarak balanarak kaynaklanmas

    Gereksiz ok pasolu kaynak uygulamas

    Boyuna atlaklar

    Para kalnl ile kaynak dikiinin kalnlnn dengesizliiHatal (kk) kaynak az seilmesi

    Hatal kaynak sras uygulamas

    Kaynak elektrodunun, ana metal ile uyumsuzluu veya alacak ortamdakimukavemetleri karlayamamas

    parasnn ok sk olarak balanarak kaynak yaplmasEnine atlaklar/ krlmalar

    Kaynak elektrodunun, ana metal ile uyumsuzluu veyaalacak ortamdaki mukavemetleri karlayamamas

    parasnn dengesiz snmas (homojen s dalmsalayamama)

    Kaynak metali ve kaynaa komu olan blgelerin (ITAB) scakken hava ile anidensoumas ve sertlemesi

    Konstrksiyonun gerektirdiinden daha ince veya az pasolu kaynak uygulamasyaplmas

    ARK FLEMES

    Kaynak yaparken, yani ark varken, kaynak akmnn dolat tm iletkenlerin zerinde birmanyetik alan olumas sz konusudur. Bunlar, kaynak kablolar, i paras ve mevcut ise iparasnn zerine konulduu metal alma tezgah, elektrod en nemlisi ise ARKnkendisidir. Manyetik alann varlnn en iyi gstergelerinden biri, tm kaynaklarn da teyitettii gibi, kaynak srasnda talama nedeni ile oluan metal tozlarnn kaynak kablolarnnzerine yapmasdr.

    Resim 19:Kaynak ilemi srasnda manyetik alan oluumu (ematik).

    Bu olaan manyetik alan bir ekilde bozulacak olursa, bundan etkilenen arkn kendisiolacaktr.

    ELEKTRODMANYETK ALANLAR

    ARK

    TOPRAKLAMA ( AE)

    KAYNAK DK

    PARASI

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    14/55

    (

    Ark flemesinin Zararl etkileri:

    Cruf metalin altna dnmeye balar,

    Sramalar artmaya balar,

    Kenar yanklar gerekleir,

    Dikite dalgalanmalar oluarak, muntazamlk kaybedilir, Nfuziyette azalma olur,

    Kaynak ilemi kaynakya sknt vermeye balar, konsantrasyon bozukluu verimliliidrr.

    Ark flemesinin Nedenleri:

    Akm balantya girmekten kaar. Topraklama uygun yerden yaplmadysa, veyatopraklamaya yaklalmsa ark flemesi ortaya kar. Topraklamann yeri deitirilmelidir.

    Resim 20:Ark flemesi (topraklama yeri yanll).

    Akm, kaln kesiti sever. Bu nedenle kaln kesit oluturan blme ynlenir. parasnnkenarlarna yaklaldka kesit incelir, i paras zerinde daha nceden atlm kaynakdikilerinin oluturduu kaln kesitler ve i paras ile btnleik metal kalnlklar kesitlerikalnlatrdndan ark (akm) buraya doru ynlenir. Bu durumda, kenardan ie dorukaynak yapmak, kaln kesitin aksi istikametine baka metal kalnlklar geici olarak koyup,arasnda kaynak ilemini tamamlamak zm olabilir.

    Resim 21:Ark flemesi (kesit kalnl nedeni ile).

    Ayn i paras zerinde iki veya daha fazla kaynaknn ayn anda alyor olmalar, arkflemesinin en ok grld durumdur. Genellikle, rtl elektrodlar ile yaplan arkkaynaklarnda, kaynak makinalar kaynak yaplan noktadan uzakta kalmakta, pensekablolar mecburen uzun tutulmakta, ancak topraklama kablolar ksa tutulup allannoktaya uzakta topraklama yaplma durumu ortaya kmaktadr. Dolays ile i parasnnok geni bir blmnde kaynak akm dng yapmaktadr. Arada alan dierkaynaklarda da durum byle olup akmlar birbirini etkilemekte, zellikle daha dk akmile veya daha ince apl elektrod ile alan kaynaklarda ark flemesi olay ortayakmaktadr. zm, her kaynaknn ark yapt noktaya en yakn yerden topraklamasnyapmasdr. Ya kaynak kablolar eit uzunlukta olup, kaynaknn her iki kabloyu da taypark blgesine gtrmesi, ya da kaynak makinalarnn ark blgesine yaklatrlmasgerekmektedir. Bu ikinci seenei destekleyen teknolojik gelime ise gl ve verimli

    invertr kaynak makinalardr.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    15/55

    )

    Resim 22:Ark flemesi (akm dzensizlii nedeni).

    Zayf balantlar (puntalar) nedeni ile iki ayr manyetik alana sahip metal malzemeler, buzayf balantlar nedeni ile tek manyetik alan ortaya koyamamakta, dolays ile kaynaksrasnda akm gl manyetik alana sahip metal tarafndan etkilenmektedir. Kaynakncesi bu balantlar (punta) gl yaplmaldrlar.

    Resim 23:Ark flemesi (zayf puntalama nedeni).

    Eksantirik, yani tam merkezde olmayan elektrod ekirdei nedeni ile, rt bir tarafta kalnkesit verirken, dier tarafta ince kesit vermekte, bu durum ise kaynak srasnda arknsapmasna (yan yanma) neden olmaktadr. Bu ekildeki elektrodlar ile kaynaa devamedilmez. retici firmaya bilgi verilmesi ve retici firmann kabul snrlarnn zerindekimiktarlarda ortaya kyor ise elektrodlar deitirilmelidir.

    Resim 24:Ark flemesi (eksantirik elektrod).

    Uzun kaynak kablolar kullanlp, kaynak srasnda bunlarn kullanlmayan blmnnkaynaa yakn alanlarda rulo eklinde tutulmas durumunda oluan gl manyetik alannyaknndaki ark etkilemesi olasdr.

    ounlukla demir-elik tesislerinde kullanlan ark ocaklarnn yaknlarnda zellikle arkoca faaliyetteyken kaynak yapmak neredeyse olanakszdr. Hatta ocan almassrasnda oluan manyetik alandan etkilenen ok yaknlarndaki metal malzemeler, ocakdurdurulduktan sonra dahi manyetikliklerini kaybetmezler, dolays ile bu durumdaki

    paralarn kaynaklar da ou zaman sknt yaratmaktadr. zm bu alanlarda veya buekilde manyetiklenmi paralarn kaynaklarnda DC akm veren kaynak makinalar yerine

    Hatasz Hatal

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    16/55

    2

    AC akm veren kaynak makinalar ve bu akmda kullanlabilen kaynak elektrodlarkullanlmaldr. rnein AS B 248 gibi bir bazik elektrod ile yaplmas gereken i, ACakmda alabilen ve ayn mukavemet zelliklerini veren AS B 204 ile yaplmaldr.

    Metod kaynak uygulamalar:

    Kaynakl konstrksiyonlarn en byk skntlarndan biri de, kaynak sonrasnda hedeflenenllerin tutturulamamas ve ou zaman arplma olarak ifade edilen ekil bozukluklardr.Bu durum, genellikle retim kaynaklarnda pek sorun olmamaktadr. nk ouimalatlarda, bu arplmalar nceden ngrlr ya da sorun yaandktan sonra nlemler alnpkaynak bir plan dahilinde uygulanr ve imalat sonunda da istenilen llere ve eklekavuulmu olur.

    Bu konuda, en fazla sknt onarm kaynaklarnda ortaya kmaktadr. zellikle de yuvarlakkesitli (ekilli) kaynakl uygulamalarda skntlar ok fazla olmaktadr. rnein, millerinkaynatlmas, falan kaynaklar vb. gibi.

    Kaynak srasnda uygulanan snn i parasnn tmne eit miktarda, uygun yer ve ynden

    datlmas, yaanacak skntlar en az dzeye ekecektir. Bunun iin uygulanacak yntemeMetod Kaynak Uygulamas ad verilir. Uygulamann gzard edilmeyecek ana kuralvardr. Bunlar;

    EitlikHer seferinde yaplacak kaynak diki boylar ayn uzunlukta olmaldr. Eer boluklarbraklarak kaynak yaplacak ise, her kaynak boyu kendi arasnda ve her braklan boukuzunluu da kendi arasnda eit olmaldr. Bunu salayabilmek iin ise kaynak ncesimarkalama yapmak nemlidir.

    KarlkllkGerek dairesel, gerek boyuna kaynak yaplacak paralarda, her bir kaynak uzak blgelerde

    ve birbirlerinin karsna gelecek srada atlmaldr. ZtlkKarlkl olarak atlan kaynaklarn ynleri birbirlerine zt ynlerde atlmaldr.

    rnek:

    Resim 25: rnek metot kaynak uygulamas.

    1 nolu diki saat istikameti ynnde ve ilk olarak ekilirken, tam karsnda 2 nolu diki ikinci olarak, saatistikametinin tersi ynnde ve 1 nolu diki ile ayn boyda olacaktr. 3 nolu diki son atlan 2 nolu dikie uzak,dier dikiler ile eit boyda ve 2 nolu dikie gre ters olan saat istikametinde ekilmektedir. Tm ilem budzende devam edecek, sonunda arplma ve gerilimler yok ya da en az dzeyde olacaktr. (Takip eden

    dzende 7 nolu ve 8 nolu dikilerde ynler asndan dzen bozulmu gibi grlmekle birlikte, 7 ve 8ninncesi ve sonrasndaki diki ynlerine gre hareket edilmi ve saat istikametinin tersi yn uygulanmtr.)

    Burada aklanan sistem dz veya girift (karmak ekilli) paralar iin uygulanabilir.

    16

    7

    3

    52

    8

    4

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    17/55

    8

    ELEKTROD

    Kaynak ilemi srasnda;Yksek kaynak akmnn zerinden gemesini salayan, i parasna bakan ucu ile kaynakarkn oluturabilen, gerektiinde kendisi de eriyerek kaynak metalinin olumasna katksalayan kaynak malzemesine Kaynak Elektrodu denir.

    Elektrodlarn Snflandrlmas:

    Erimeyen elekrodlar

    - Karbon elektrodlar- Tungsten elektrodlar

    Eriyen Elektrodlar

    - rtsz elektrodlar (tel elektrod) plak (solid) gazalt ve tozalt kaynak telleri zl teller

    - rtl elektrodlar (ubuk elektrod)

    rt tipine gre Rutil karakterli elektrodlar Bazik karakterli elektrodlar Sellozik karakterli elektrodlar Asit rtl elektrodlar Demir tozlu elektrodlar

    Resim 26: Elektrodlara rnekler.

    Karbon Elektrodlar:

    Gnmzde karbon elektrodlar, daha ok karbon eliklerden yaplan ilerde, hatal kaynakdikilerini temizleme, kesim ve kaynak az ama proseslerinde kullanlmaktadr. Kullanmlariin ounlukla DC akm kaynak makinas ve kompresrden alnan hava balanan zeltorlar gerekmektedir. Eriyerek kaynak metali oluturmazlar, ancak ypranma nedeni iletkenirler. Bu nedenle erimeyen elektrodlar snfndadrlar.

    Tungsten (Wolfram) Elektrodlar:

    Yaygn olarak argon kayna olarak adlandrlan TIG (Tungsten Inert Gas) kaynakynteminde kullanlan bu elektrodlar, 17 cm boylarnda olup genelde 1,60 2,00 2,40 -3,20 mm aplarnda bulunurlar. lkemizde krmz (elik, paslanmaz elik, bakr vb. metalleriin) ve yeil (alminyum, magnezyum vb. hafif metaller iin) renk kodlar ile yaygn olaraksatlan tungsten elektrodlar, kaynak srasnda karbon elektrodlar gibi eriyerek kaynak

    metaline karmaz sadece ark oluturma grevi yaparlar. Bunlar da bu nedenle erimeyenelektrodlar snfnfdaa yer almaktadrlar.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    18/55

    9

    Gazalt ve Tozalt Tel Kaynak Elektrodlar:

    Elektrodluk filmainden deiik aplarda (gazalt iin: 0,80 1,00 1,20 - 1,60 mm gibi;tozalt iin: 2,00 2,40 3,20 4,00 mm gibi) ve kilogram baznda tel makaralara sarlmveya bidon ambalajlarda sat yaplan bu elektrodlar, dolu kesitlerde olup, yzeyleri mikronlsnde bakr (Cu) kapldrlar.

    zl Teller:

    Ayn gazalt kaynak telleri gibi kilogram olarak tel veya plastik makaralarda genelde 1,20 1,60 2,40 3,20 mm aplarnda sat yaplan bu tellerin, d boru eklinde ve kenetlibalantl metal olup, ii rtl elektrodun dndaki rt malzemesine benzer zelliklerdekirt ile doludurlar. Birletirme ve dolgu kaynaklar iin farkl eitleri, koruyucu gaz veyagazsz kullanlan eitleri mevcuttur.

    RTL KAYNAK ELEKTRODLARI

    Bu elektrodlar orta blmde metal ubuk olan ekirdek ve d ksmdaki rt olarakadlandrlan iki blmden olumaktadrlar.

    retim sreci:

    ncelikle elektrodluk filmain tel olarak tanmlanan ve 5,5 mm apnda kangal halindehammadde olarak girii yaplan tel, souk ekme sisteminde birka kademeli (r. 4 - 6 - 9kademe vb.) sistemde ekilerek ap inceltilmesi ilemi yaplr. Burada retilecek elektrodapna (rnein 2,50 mm, 3,25 mm, 4,00 mm gibi) indirilen tel sistemin son noktasndaistenilen boy uzunluunda kesime tabi tutularak pres arj kasalarna alnrlar.

    Dier bir noktada, rty oluturan maddeler, retilecek elektrodun formlne gre kurukartrma nitesinin kartrcsna arj edilir ve belirlenen sre kadar kartrlr. Bu nitedenkan kuru karm, ya kartrma blmne alnarak su (H2O) ve balayc maddelereklenerek yine formlnde belirlenen sre kadar kartrlr.

    nc aamada, elektrod presine, ap ve boy olarak hazrlanarak zel kasalara alnan

    ekirdek ve ya kartrmadan gelen rt malzemesi gelir. Burada ekirdek frlatma teknii ileii ya kartrmadan alnan rt malzemesi ile dolu olan nozuldan geirilir. ekirdek zerinenozulun snrlad miktarda rty alarak, bant zerine der. Bant zerinde ilerlemede,penseye taklacak blm tralanarak plak hale getirilir ve ark ucu da pah krlarak dzeltilir.Ayn bant zerinde elektrodun cinsi ile ilgili firmann kod numaras ve genelde retilenelektrod ile ilgili AWS (American Welding Society, rnein: E 6013 gibi) standart numarasbaslr.

    Drdnc aamada, ya olan elektrod tnel frnlarn kademeli scaklklarnda yaklak 4,5saat hareket halinde tutularak, bnyesindeki nemin (H2O) byk ksm alnr. Tnel frndankan elektrod, eer rutil, sellozik gibi bir rtye sahip ise, yeterli kurutma tamamlanm artkpaketlemeye gidebilir demektir, ancak kan elektrod bazik karakterli bir rtye sahip ise, bu

    elektrodlar buradan alnp alam cinslerine bal olarak 4-12 saat sreler ile 400Cscaklndaki elektrikli frnlarda tekrar kurutma ilemine tabi tutulup paketlemeye alnrlar.

    ekirdek: Kaynak akmnn iletilmesini salar,

    Kaynak arknn olumasn salar, Eriyerek, kaynak metalinin oluumunu salar.

    rt:

    Elektrod rtsn oluturan birok deiik madde vardr. Bunlar retici firmalar tarafndanbelirlenmi ve uluslararas satndartlara bal kalnarak (AWS= American Welding Society,EN=European Norm, TS=Trk Standartlar vb.) oluturulan formlasyonlar ile kuru ve yakartrma sreleri sonucu ekirdek zerine kaplanr. Genel olarak elektrod rtsnoluturan maddeleri u ekilde gruplamak mmkndr;

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    19/55

    0

    - Balayc maddeler (Algin asidi, bentonit, dekstrin vb.)- Cruf oluturucu maddeler (Demiroksit, ferrosilisyum, ferromanganez vb.)- rt mukavemetini arttrc maddeler (Grafit, tahta unu, selloz vb.)- Ark stabilize eden maddeler (Demiroksit vb.)- Koruyucu gaz atmosferi meydana getiren maddeler.

    - Oksidasyon maddeleri.- Redksiyon maddeleri.- Alam oluturan maddeler (Ferrokrom, ferrosilisyum, ferromanganez, grafit vb.)

    Elektrod rtsnn Grevleri:

    Arkn dzgn olumasn salar,

    Arkn kararl olmasn salar, Kaynak banyosunu havann olumsuz etkilerinden oluturduu gazlar (duman) sayesinde

    korur.

    Kaynak metalinin, oluturduu cruf sayesinde hzl soumasn engeller.

    Deiik ve zor pozisyonlarda, damla geiine olanak salar. Bnyesindeki nemdeki oksijen (O2) sayesinde dikie form kazandrr. (Dk O2 d

    bkey, yksek O2 ibkey, orta dereceli O2 dz grnml kaynak profilleri verir).

    Resim 27: Oksijenin kaynak profiline etkileri.

    (nemli :Bu kadar nemli grevleri olan elektrod rtsnn en byk dman nemdir, yaniH2O. Bunun dnda, rtnn atlamas, krlmas, kavrulmas vb. olumsuzluklar, yukardasaylan bir veya birka grevi yerine getirememesi, baka bir sylemle, kaynakta hataolumasna neden olacaktr.)

    rtl Elektrodlarda Genel Olarak Olmas Gereken zellikler:

    - Uygulama Asndan;

    - lk ve tekrar tututurulmalar kolay olmal,- Kaynak az araln (kk aral) iyi kprleyebilmeli,- Birok pozisyonda kaynak yapabilmeli,

    - Ark dzgn ve kararl olmal,- rts kk darbelere ve neme kar dayankl olmal.- Ekonomik Adan;

    - Verimi ve kaynak hz yksek olmal,- Srama kayplar az olmal,- Crufu kolay temizlenebilmeli,- Yksek akm iddetlerine (snr iinde) dayankl olmal.

    - Metalrjik Adan;

    - Yksek mekanik zelliklere sahip olmal,- Gzeneksiz kaynak dikii vermeli,- Fiziksel kirliliklere (pas, boya, ya vb) kar hassas olmamal,- rts nemden en az etkilenmeli,- Scak ve souk atlamalara dayankl olmal.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    20/55

    :

    Rutil, bazik, sellozik, asit karakterli ve demir tozlu olarak snflama yaplmakla birlikte, rutil-sellozik karm gibi elektrodlar da sz konusudur.

    Asit rtl elektrodlar, litaratrlerde yer almakla birlikte gnmzde neredeyse retmleridurdurulmutur. Asit rtl elektrodlarn diki grnmleri son derece dzgn olmaklabirlikte, mukavemet deerleri rutil ve bazik elektrodlara nazaran olduka dktr. nceleri

    grnmleri itibari ile dzgn diki vermeyen, ancak mukavemetleri iyi olan rutil veya bazikelektrodlar ile yaplan balantlarn stne kapak dikii kavram ile asit rtl elektrodlarkullanlarak kaynak yaplrd. Oysa ki gnmzde retilen gerek rutil gerek bazik elektrodlar,hem mukavemet hem de grnmleri asndan stn zelliklere sahip olduundan asitrtl elektrodlar ile uygulama yaplmasna gerek kalmamaktadr.

    Demir tozlu elektrodlar ise hala baz uzun boyutlu konstrksiyonlarda (tersanelerde kirikaynaklar vb. gibi) verimliliklerinden dolay kullanlmaktadr. nk bu elektrodlar birimzamanda daha ok ve hzl kaynak metali oluturmaktadrlar. Ancak gerek gazalt, gerektozalt kaynak sistemlerinin daha ok kullanlr hale gelmesi ve zl tellerin gelimesi ile okbyk olaslkla bu elektrodlarn da yakn bir tarihte retmleri duracaktr.

    RUTL RTL ELEKTRODLAR

    Genelde St.37-42 aras dk karbonlu elikler kullanlarak yaplan, basit demir doramaileri, basnsz tank ve kazanlar, ferforje ileri gibi dk mukavemet beklenen ilerdekullanlan kaynak elektrodrudur.

    Genel zellikleri:

    Elektrod rtsnn yaklak %50si rutil (TiO2) maddesinden olumutur. Arklar son derece kararldr. rtde bir miktar (standartlar iinde) nem bulunmasndan dolay orta derecede Oksijen

    (O2) iermektedirler. Dolays ile kaynak diki profilleri dzdr.

    Crufunun rengi siyah olup, kolay temizlenir, hatta souma sonucu kendiliinden der. Yksek mukametli elikler iin kullanlmalar uygun deilidir. Dk karbonlu elikler iin uygun dahi olsa, kaynatlacak para 20 mmden kaln veya

    kaynak sonras ok hzl soumaya neden olacak byklkte ise, para ortamscaklndayken rutil elektrodlar ile kaynak yaplmamaldr. Kaynaa komu blgelerde(ITAB) s etkisi ile tanelerin aras alr ve buralara elektroddaki bir miktar nemdenkaynaklanan hidrojen (H2) yerleir. Normalde kaynak ilerledike bu blgelerdenuzaklalr ve yava souma beklenir. Dolays ile havadan yaklak 1,5 kat daha hafifolan H2nin de bu yava souma srecinde, bu blgeleri terk etmesi beklenir. Ancak kalnkesitlerde bu souma hzl olacak (yani 200C nin altna sratle inecek) dolays ile H2buralara skp gzenek olumasna neden olacaktr. Byle durumlarda kayna, ya H2

    iermeyen (bazik gibi) elektrodlar ile yapmal, ya da i parasnn tamam kaynak ncesiyaklak 200Ce kadar stlmaldr.

    Katalog, kutu zeri veya baka bir dkmanda aksi belirtilmedike, rutil elektrodlar hemAC akm kaynak makinalar (trafo), hem de DC akm kaynak makinalarnda kullanlabilir.Yine aksi belirtilmediyse DC akmda, elektrod (pense) negatif (-) kutba balanmaldr.

    Kullanmlar kolay olan elektrodlardr. Ancak unutulmamalldr ki, retici firmalarn,rnleri ile ilgili nerdikleri parametreler ile allmas gerekir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    21/55

    '/

    Resim 28: Rutil elektrodlar ile almada dikkat edilecek konular.

    BAZK RTL ELEKTRODLAR

    Yksek mukavemet gerektiren iler, souk ortamlarda alacak paralarn kaynaklar,basnl kaplar, gemi inaa sanayi gibi alanlarda kullanlan bu elektrodlar, retim srecindetnel frnda kurutulmalarndan sonra 400Clik frnlarda ayrca kurutulmalarndan dolaynem yoktur. Bu nedenle hidrojen kontroll elektrodlar olarak da adlandrlabilir.

    Kalsiyum bileiklerinden oluan bir rtye sahiptirler. 400Cte kurutulmu bazik elektrodun H2 ierii (normal olarak en fazla) 10 ml/100grdr.

    Bu zelliinden dolay HDROJEN KONTROLL ELEKTROD olarak adlandrlrlar.

    Genellikle DC akm pozitif (+) kutupta kullanlrlar.

    Kaln rtl olduklarndan damla geileri kk ve orta byklktedir. Dolays ile dikigrnmleri ok dzgndr.

    Neme kar ok hassas olduklarndan, orjinal paketlerinden karlarak akta bekletilmielektrodlar kurutarak kullanlmaldrlar.

    Soukta kaynaa olanak verirler.

    Kaynak dikilerinin darbe dayanmlar yksek, snek-gevrek gei scakl dktr. yi bir el becerisine sahip kaynakya gereksinim vardr. nk kaynak srasnda ark boyu

    dier elektrodlara gre daha ksa tutulmaldr. (1/2xd)

    Cruflar rutil rtl elektrodlar kadar kolay kalkmaz ve ak kahverengi bir renktedir. O2 ierikleri dktr (bu nedenle diki profilleri dbkey grnmdedir.)

    Resim 29: Bazik elektrodlar ile almada dikkat edilecek konular.

    $$++$$;;4444,,66----4444,,44++,,$$ ++AA3344

    1

    23

    45

    0

    750

    $+3;46+;6@-;+!

    !!&

    $+3;46+;6@--+--;+!!!!!

    !!""##&

    850

    4444,,44++,,$$ $$++$$;;4444,,66---- ++AA3344

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    22/55

    '

    Bazik Elektrodlar, kullanlmadan nce mutlaka kurutma ilemine tabi tutulmaldr. Kurutmailemi sonras, hemen kullanlacak rnler sahada termoslar iinde muhafaza edilerekkullanm buradan yaplmaldr. Kurutma ilemi sonras hemen kullanlmayacak rnler ise,elektrod saklama scaklklarnda (100-150C gibi) ve ortamlarnda muhafaza edilmelidir.Kullanm iin buralardan alnan elektrodlar, yine sahaya termoslar iinde gtrlp, buradankullanlmaldr. Temel olarak, alamsz elikler iin kullanlan bazik elektrodlar, drt saattenfazla atmosfere ak braklmlarsa, nem alm (hidrojen emmi) olarak kabul edilirler veyeniden kurutulmalar tavsiye olunur. Bu sre alaml ve dk alaml elikler iinkullanlan bazik elektrodlar iin iki saat ile snrldr.

    SELLOZK RTL ELEKTRODLAR

    Karbon elik boularn zellikle kk ve scak paso kaynaklarnda kullanlan sellozik rtlelektrodlar, ark atmosferlerindeki yksek H2 (hidrojen) dolays ile nfuziyetleri dierelektrodlara gre %70 daha fazladr. Bu zelliklerinden dolay, ierisinde hava bulunanboru konstrksiyonlarnda, kaynak srasndaki bu havann snmas ve erimi kaynakbanyosunun arka tarafndan gzeneklendirmesi riskini ortadan kaldrmak iin kullanlrlar.

    Bunun yansra, boru kaynaklarnda daha hzl kaynak ilemi gerekletirebilmek iin,borunun yuvarlak formundan dolay aadan yukarya kaynak yerine yukardan aayakaynak uygulamas yaplmas daha dorudur. Bu tip kaynak ilemine ise sellozik rtlelektrodlar ve baz rutil-sellozik ya da bazik-sellozik karm elektrodlar uygundurlar.

    rtleri selloz ierirler (adlar da buradan gelmektedir),

    Diki profilleri dbkey grnmdedirler,

    Yksek alaml ve mukavemetli eliklerin kaynaklar iin uygun deildirler,

    retici firma tarafndan aksi belirtilmedike DC akmda kullanlrlar. Bu durumda da yineaksi belirtilmediyse pozitif (+) kutba balanrlar. Ancak baz uygulamalarda kkpasolarda daha derin nfuziyet iin negatif (-) kutba balanmas nerilmektedir.

    Bazik rtl elektrodlarda olduu gibi dik aya yakn (85o gibi) ilerleme askullanlmaldr.

    ELEKTRODLARIN SAKLANMASI

    Kaynakta en iyi sonucun alnabilmesi, elektrodlarn nem iermeyen ortamlarda depolanmasve korunmas ile mmkndr.

    Kaynak arknda rutubet bulunmas kaynak kalitesini olumsuz ynde etkiler. Su, yksek arkscaklklarnda Hidrojen (H2) ve Oksijene (O2) ayrr. Yksek miktardaki hidrojen kaynakmetalinde poroziteye (gzenek) neden olduu gibi ana metal ile kaynak metali arasndakigei blgesinde (ITAB = Is Tesiri Altnda Kalan Blge) atlaklara yol aabilir. Yapdakioksijenin varl da kaynak dikii iin yine olumsuz etki yapar.

    Elektrodlarn saklanmas srasnda aadaki kurallara uyulmaldr:

    - Elektrodlar mmkn olduunca orijinal ve almam kutularnda saklanmal,- Elektrod kutular raf veya paletler zerinde tutulmal. Bu raf veya paletlerin bina duvarlar

    ve zemine dorudan temas etmeleri nlenmeli (yaklak 10-15 santimetre uzak tutulmal).- Depo, nem kaynaklarndan uzak ve kuru olmaldr (en fazla nem oran %60).- Depo ss sabit ve 15oCnin zerinde olmaldr.

    NOT: zellikle elektrodlarn hava szdrmayan kutulara konulmamas durumunda bu drtmaddeye dikkat edilmelidir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    23/55

    ''

    Genellikle elektrodlarn uygun artlarda depolanmas ve ambalajlar aldktan sonra hemenkullanlmalar yeterlidir. Ancak btn nlemlere karn tama ve depolama srasnda nemkapm elektrodlar, kullanlmadan nce kurutulmaldrlar.

    Deiik tip elektrodlarn rtlerinde farkl oranlarda nem bulunur. Elektrodlarn kurutulmassrasnda bu duruma zellikle dikkat edilmeli ve bu ilem (kurutma) belirli kurallara uygun

    olarak yaplmaldr. rnein sellozik, rutil ve asit karakterli rtye sahip alamszelektrodlar kaynak zelliklerini olumsuz ynde etkiledii iin ok fazla kurutulmazlar. Bazikve yksek verimli rutil elektrodlarla tm alaml elektrodlarn iyi kaynak zellikleri ve dahanemlisi hatasz kaynak dikileri salamalar iin mutlaka kuru olmalar gerekmektedir.

    Rutil Elektrodlarn Kurutulmas:

    Kurutma ilemi genelikle gerekli deildir. Ancak elektroddaki nem oran tehlikeli seviyeyeulam ise (zerine yamur, kar yam, suya dm vb. durumlar) 100 150oCta - 2saat aras kurutma ilemi uygulanr. Scakln dk seviyede tutulmas durumunda,frnlama sresi uzatlmaldr. Kurutma sresince elektrodlarn durumunu kontrol etmek iinzaman zaman kaynak denemeleri yaplmaldr.

    Sellozik Elektrodlarn Kurutulmas:

    Bu tip rtye sahip elektrodlarda, rtnn byk bir ksm organik maddelerdenolutuundan, ekirdek teli ile rtnn sl genleme katsaylar ok farkldr. rt kalnl dadier rtl elektrodlara oranla ok ince olduundan, yaplacak hatal bir kurutma ilemisonunda rtde atlaklar oluabilir ve elektrod kullanlamaz duruma gelir.

    Sellozik elektrodlarn rtlerinde kaynak srasnda enerji yutan maddelerin bulunmamas,aksine sellozun ok yksek enerji vermesi nedeniyle, rtdeki olas nem fazlasnn kaynakzelliklerine etkisi ok azdr. Ancak yanma srasnda oluan su buhar, enerjiyi yutup arktakesintiye neden oluyor ise, elektrodlarn yanma zellikleri dzelinceye kadar kurutulmalargerekir. Bu ilem dk scaklklarda (en fazla 75oC) yaplmaldr. Bunun dnda genellikle

    kurutulmayan elektrodlardr.

    Bazik ve Alaml Elektrodlarn Kurutulmas:

    Bazik ve alaml elektrodlar uygun koullarda stoklanmlar ise ounlukla kurutma ilemigerekli deildir. Nem kaynak srasnda problem oluturuyor ve poroziteye (gzenek) nedenoluyor ise; elektrodlar 250 400oC da 2 3 saat arasnda kurutma ilemine tabitutulmaldr. Hava szdrmayan kutulara konulmam veya kutudan karlm elektrodlarnormal koullar alnda;

    - alamsz elektrodlar 4 saatten fazla,- alaml elektrodlar 2 saatten fazla

    akta beklemilerse kurutulmalar nerilir.

    zellikle kritik kaynak ileri iin, dk alaml elektrodlar kullanldnda aadaki akemasnda krmz izgi (ortadaki yol) ile gsterilen yol takip edilmeli, koruma nitesindenalnan elektrodlar direkt olarak kullanlmamaldr.

    Not: Maksimum scaklk almamal! Ancak kurutma nitesinin bu scakla ulamasnnzaman alaca gz nnde tutulmaldr. Eer kurutma nitesi souksa ve tamamen elektrodile dolu ise; maksimum scakla ulamak, kurutma nitesinin boyutlarna da bal olarakzaman alacaktr. Bu durum da gz ard edilmemelidir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    24/55

    '(

    Resim 30: Elektrod kurutulmas.

    Elektrodlarn Standarlarda Gsterilileri

    AWS : American Welding Society(Amerikan Kaynak Dernei)

    EN : European Norm(Avrupa Normu)

    TS : Trk Standatlar

    DIN : Deutsches Institut fr Normung(Alman Standartlar Enstits)

    ok geni bir literatr ieren standartlardaki gsterimlerinde kaynak elektrodlar gnmzdeen yaygn ekli ile AWS ve EN standartlar ile ifade edilmektedirler. Bunun yansralkemizde TS standartlar da kullanlmakta ancak genelikle TSn EN ile birlikte grmekteyiz.Zaten TS ENu aynen kabul etmektedir. Baz rnler ve literatrlerde artk kullanlmamaklabirlikte DIN standartlar ile de almlar bulunmaktadr.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    25/55

    ')

    rnek:

    AWS A5.1 E 6013

    AWS A5.1 E 7018

    AWS A5.5 E 7024

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    26/55

    '2

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    27/55

    '8

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    28/55

    '9

    Elektrik Ark Kaynanda gvenlii:KAZALARA NEDEN OLAN FAKTRLER

    TEKNK FAKTRLER

    Makina ve tehizatn yeterli derecede koruyucu olmamas veya arzal altrlmas.

    yi olmayan iyeri artlar.

    NSANDAN KAYNAKLANAN FAKTRLER

    Teknik bilgi eksiklii.

    e uyumsuzluk.

    Yeteneksizlik.

    Ailevi sorunlar.

    DER FAKTRLER

    Ara ve gereleri hatal kullanmak.

    Gereksiz akalar yapmak.

    Tezgah koruyucularn kaldrmak veya bunlar yetersiz hale sokmak.

    Kiisel koruyucularn kullanmn ihmal etmek.

    YANLI:

    Resim 31: Kt alma ortam (ematik).

    YANLILAR ve ETKLER

    Yz maskesi yok.Yzde yanklar, gz alnmas.

    Kollar plak.plak ciltte yanklar.

    Yanc giysi giymek.Elbise nedeni ile tutuma ve yanma riskleri.

    Kaynak blgesinde yanc madde bulunmas.Yangn, patlama, zehirli gaz buharlar.

    Yaknda alanlarla kaynak blgesi arasndaparavan olmamas.

    Gz almas ve yanklar. Yangn sndrme kovasnda kum yerine su

    bulunmas.Yangn srasnda elektrik arpmas.

    Ortamdan atlamayan kaynak dumanlarMuhtemel zehirlenmeler, ba ars.

    Topraklamann salksz ve tehlikeli yaplmas.Elektrik arpmas, tututurma zorluu nedeniile dikkat dalm.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    29/55

    '0

    DORU:

    Resim 32: Uygun alma ortam (ematik).

    KAYNAKLI UYGULAMALARDA DKKAT EDLECEK GVENLK KONULARI

    evrende yanabilecek maddeleri gzlemle ve uzaklatr.

    220 veya 380 Volt besleme kablosu izolasyonunun salam olduundan emin ol. Bota alma gerilimi 65 Volttan yksek kaynak makinalarnda kaynak kablo vepenselerinin izolasyonlu olmasna, plak olarak pense ve topraklamaya dokunulmamasnadikkat et.

    Bakalarnn kaynak nlarna maruz kalmasn engeleyici nlemleri al (pano vb).

    Yksek yerlerde alma gerektiren durumlarda, refleksel tepki hareketlerini de dnerekemniyet kemeri tak.

    Kaynak nlarna kar, kol, boyun, el vb. plak vcut blgesini rtecek giysiler giy.

    Kaynak maskeni (tercihen ba maskesi) mutlaka kullan (punta dahi atyor olsan da).

    Ar paralarn birletirme kaynaklarnda yardmc personel ve/veya uygun makina veaparatlar kullan.

    oklu alma ortamnda kaynak nlarna kar kaynaa balamadan nce sesli olarakGzlerinizi koruyunuz ikaz yap.

    Kaynak cruflarn (apaklarn) krma srasnda kendine veya bakasna sramasnengeleyici ekilde krma yap.

    Topraklama ucunu (asi) mutlaka kaynak yaptn noktaya yakn tak.

    Kapal ortamlarda alma srasnda ortamn kaynak dumanndan temizlenmesini ve ortamataze hava gelmesini sala.

    Kaynaktan sonra scak braklacak paralara dokunulmasn engellemek iin mutlaka uyarlevhas koy.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    30/55

    ':

    Kaynak Inlar:

    Ark enerjisinin yaklak %15i k enerjisi olarak aa kar. Bu k enerjisi ayn gnenda olduu gibi tip ndan olumutur. Bunlar; s veren Enfraruj Inlar, parlak kveren Parlak Inlar ve yakan Ultraviole Inlardr.

    Resim 33: Gne ark nlarnn cins itibari benzerlii.

    Ark kaynaklarnn eitlerine gre bu nlarn hem gleri deimektedir (kulanlan rt,koruyucu gaz ya da toz (tozalt) kullanmna bal olarak). En etkili n TIG (argon)kaynaklarnda aa kmaktadr. MIG/MAG (gazalt) kaynak ynteminde TIGkaynaklarndaki k gcne yakn n aa kmaktadr. Bu iki sistemde de kullanlmasgereken kaynak maske camlar eski sistem DIN standartlarnda 787 numaral cam olarakbelirtilmektedir. Daha az nn aa kt rtl elektrod kaynaklarnda ise ayn standart777 numaral maske camlarn nermektedir.

    Enfraruj Inlar (Scaklk verirler)

    Parlak Inlar (Ik) verirler)

    Ultraviole Inlar (Yakarlar)

    Ozon Tabakas

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    31/55

    (/

    GAZ KORUMALI METAL ELEKTRK ARK KAYNAI (MIG / MAG):(GMAW- Gas Metal Arc Welding)

    Gazalt kayna (MIG / MAG), kaynak iin gerekli snn, tkenen bir elektrod ile i parasarasnda oluan ark sayesinde ortaya kt bir ark kaynak yntemdir. Kaynak blgesine

    srekli ekilde beslenen (srlen), masif haldeki tel elektrod ergiyerek tkendike kaynakmetalini oluturur. Elektrod, kaynak banyosu, ark ve i parasnn kaynaa yakn blgeleri,atmosferin zararl etkilerinden kaynak torcundan gelen gaz veya karm gazlar tarafndankorunur. Gaz, kaynak blgesini tam olarak koruyabilmelidir, aksi taktirde ok kk bir havagirii dahi kaynak metalinde hataya neden olur.

    Resim 34: MIG/MAG Teriminin aklamas

    Olumlu ynleri:

    1. Gazalt kayna rtl elektrod ark kaynana gre daha hzl bir kaynak yntemidir.nk;

    o Tel eklindeki kaynak elektrodu kaynak blgesine srekli beslendii iin kaynakrtl elektrod ark kaynak ynteminde olduu gibi tkenen elektrodu deitirmekiin kayna durdurmak zorunda deildir.

    o Cruf olumad iin rtl elektrodlardaki gibi her paso sonras cruf temizliiilemi yoktur ve kaynak metalinde cruf kalnts oluma riski olmadndan, dahakaliteli kaynaklar elde edilir.

    o rtl elektrod ark kaynana gre daha dk apl elektrodlar kullanldndan,

    ayn akm aralnda yksek akm younluuna ve yksek metal yma hznasahiptir.

    2. Gazalt kayna ile elde edilen kaynak metali dk hidrojen miktarna sahiptir, buzellikle sertleme zelliine sahip eliklerde nemlidir.

    3. Gazalt kaynanda derin nfuziyet salanabildii iin bazen kk ke kaynaklaryapmaya izin verir ve rtl elektrod ark kaynana gre daha dzgn bir kkpenetrasyonu salar.

    4. nce malzemeler ounlukla TIG kaynak yntemi ile ilave metal kullanarak veyakullanmadan birletirilse de, gazalt kayna ince malzemelerin kaynana rtlelektrod ark kaynandan daha iyi sonu verir.

    5. Hem yar otomatik hem de tam otomatik kaynak sistemlerinde kullanma okuygundur.

    MIG / MAG Gazalt Kayna

    MIG = Metal eriyen elektrodlu Inert (asal)

    koruyucu Gazl Elektrik ark kaynaSaf Argon yada Argonca zengin karm gazlar

    r.:% 97 Ar + % 3 O2

    MAG =Metal eriyen elektrodlu Aktifkoruyucu Gazl Elektrik ark kaynaYanlz CO2 veya Dier karm gazlar.

    r.:% 75Ar + % 25 CO2

    MIG / MAG Gazalt Kayna

    MIG = Metal eriyen elektrodlu Inert (asal)

    koruyucu Gazl Elektrik ark kaynaSaf Argon yada Argonca zengin karm gazlar

    r.:% 97 Ar + % 3 O2

    MAG =Metal eriyen elektrodlu Aktifkoruyucu Gazl Elektrik ark kaynaYanlz CO2 veya Dier karm gazlar.

    r.:% 75Ar + % 25 CO2

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    32/55

    (

    Olumsuz ynleri:

    1. Gazalt kaynak ekipmanlar, rtl elektrod ark kayna ekipmanlarna gre greceliolarak daha karmak, daha pahal ve tanmas daha zordur.

    2. Gazalt kaynak torcu i parasna yakn olmas gerektii iin rtl elektrod arkkayna gibi ulalmas zor alanlarda kaynak yapmak kolay deildir.

    3. Sertleme zellii olan eliklerde gazalt kayna ile yaplan kaynak birletirmeleriatlamaya daha eilimlidir nk, rtl elektrod ark kaynanda olduu gibi kaynakmetalininin souma hzn dren bir cruf tabakas yoktur.

    4. Gazalt kayna, gaz korumasn kaynak blgesinden uzaklatrabilecek havaakmlarna kar ek bir koruma gerektirir. Bu nedenle, rtl elektrod ark kaynanagre kaynak blgesine etki edecek hava akmlarnn olduu durumlarda nlemalmadan kaynak yapmaya uygun deildir.

    1. TIG kayna, srekli bir kaynak dikii yapmak, aralklarla kaynak yapmak ve puntokayna yapmak iin hem elle, hem de otomatik kaynak sistemleri ile uygulanabilir.

    2. Elektrod tkenmedii iin ana metalin ergitilmesiyle veya ilave bir kaynak metalikullanarak kaynak yaplr.

    3. Her pozisyonda kaynak yaplabilir ve zellikle ince malzemelerin kaynana okuygundur.4. Kk paso kaynaklarnda yksek nfuziyetli ve gzeneksiz kaynaklar verir.5. Is girdisi kaynak blgesine konsantre olduu iin i parasnda deformasyon dk

    olur.6. Dzgn kaynak dikii verir ve kaynak dikiini temizlemeye gerek yoktur.

    Ancak unutulmamas gereken ve nemli olan konu udur :

    Gazalt kayna manulel (el) kullanmlarnda yar mekanize bir kaynaktr. Uygun tasarlanmsistemlerle birlikte ya da robotlara entegre edilerek robotik uygulamalarda tam mekanizeolarak kullanlmaktadr.

    Dolays ile ark blgesine bir tetik yardm ile ynlendirilen;Koruyucu Gazn, Tel Elektrodun, Kaynak AkmnnVarsa soutma amal kullanlan su geli-gidilerinin salkl gelebilmesi iin ;

    Sistemi oluturan tm paralar;1 Temiz ve bakml olmal2 lsnde olmal3 Yerlerine yeterince sk ve dzgn taklm olmaldr.

    Gazalt kaynaklarnda eriyen tel elektrod, ark blgesine tel srme mekanizmas yolu ileitiklenerek tor paketi elemanlarndan sipral iinden gnderilir. Dolays ile bu itikleme yolu ilegndermenin salkl olmas iin tor boyunun da snrl olmasn kalmazdr.Buna gre

    karbon, paslanmaz veya alaml eliklerin kaynaklar iin kullanlan masif (dolu kesitli) vezl teller iin, tor boyu 4,5 metreyi amamas nerilir. Bu uzunluk alminyum vealamlarnn kaynaklarnda daha ksa rnein 1,5 2 metre gibi tutulmaldr. Ancak buuzunluklar push-pull (itme-ekme) sistemli tor paketleri ile 12 metreye kadaruzatlabilmektedir.

    Resim 35: Tor tip ve boylar

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    33/55

    ('

    Gazalt kaynak makinalar fiziki yaplar itibari ile iki tipte retilmektedir. Bunlar;o Compact (bileik) tip kaynak makinalaro Ayrlabilir tel srme niteli kaynak makinalardr.

    Resim 36:Compact makina rnei Resim 37: Ayr tel srmeli makina rnei

    Genelde kaynak makina reticisi ve satcs firmalar ayrlabilir tel srme niteli tipmakinalarnn g nitesi ile tel srme nitesi arasndaki gaz hortumu, kaynak akm kablosu,varsa su soutma gidi/dn hortumlarnn bulunduu ara paket olarak adlandrlan,

    kabloyu 5 metre olarak planlayp sata sunarlar. stee bal olarak bu ara paketin uzunluu30 metreye kadar uzatlabilmektedir.Makina seim ve almlarnda kullanclar bu snrlarlamalar bilmeleri ve ilerine uygun trdemakina seimi yapmallar.

    Gazalt kaynak sisteminde nemli ekipmanlardan biri tortur. Su ile veya hava (gaz) ilesoutmal tor olarak iki eittir. Makinann k kaynak gcne gre farkl amperlerdetorlarda mevcuttur.Tor kabzeden balayarak birka elemandan olumaktadr. Bunlar;kabze, tor (kuu)boynu, izalatr, datc (gaz ve kaynak akmn), kontak meme (akmborusu), gaz nozuludur.Torcun devamnda, tel srme nitesine balant ekleman olan euro connectre kadar

    tor paketi olarak adlandrlan ve iinde;tel siprali, kaynak akm kablosu, varsa su soutma gidi ve geli hortumlarn kapsayanblm bulunmaktadr.

    Resim 38: MIG/MAGTorcu ve paralar

    MMeemmee

    eelliikk SSii rraall

    GGaazz NNoozzuulluu

    DDaa ttcc

    YYaallttcczzaallaattrr

    TTeettiikk

    TToorrcc BBoo nnuu

    KKaabbzzee

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    34/55

    ((

    Dier ok nemli ekipman tel srme mekanizmalardr. Gnmzde gazalt kaynakmakinalar iki veya drt makaral sistem olarak pazarda bulunmaktadr. ki makaralsistemlerde bir adet tel apna gre seilen tel srme makaras, bir adet de bask makarasbulunmakta ve tel elektrod tek noktadan ilerletilmektedir. Drt makaral sistemlerde ise, ikiadet tel ap ve cinsine gre seilen tel srme makaras ile iki adet bask makarasbulunmakta, bylece tel elektrod iki noktadan temas ile ilerletilmektedir. Drt makaral sistemdoal olarak tel elektrodu daha rahat ve salkl ilerletmekte, hatta baz durumlarda telelektrodda olumu olan eriliklerin de dzeltilmesine yardmc olmaktadr.

    Resim 39: Tel srme mekanizmas rnei

    Tel srme makaralar kullanlacak tel elektrodun aplarna gre seilip kullanlmaldrlar.Yaygn ve standart olarak 0,80mm, 1,00mm, 1,20mm ve 1,60mm apl teller kullanlmakta vegenelde de makina reticileri makinalar ile birlikte bu apl tel srme makaralarnvermektedirler. Ancak zel ap kullanmlar da mmkndr. Bu durumda makina retici veyasatcsndan kullanlacak tel elektrod ap ve cinsine uygun tel srme makara (lar) teminedilmelidir.Genelde karbon eliinden imal edilerek, semantasyon ile sertletirilmi tel srme makaralar

    kullanlmakla birlikte, zeri titanyum kaplamas ile sertlik (amaya kar dayanm)kazandrlm tel srme makaralarda bulunmaktadr.Tel srme makaralar tel elektrod apna uygun seilmekle birlikte, tel elektrodun cinsinegre de makara kesit formlar deimektedir. Buna gre;Karbon elii, zel alaml elik, paslanmaz elik, sert dolgu vb.malzemelerde (V) kesitli telsrme makaralar kullanlrken, alminyum ve alamlar trnde hafif metallerin kaynaklariin tel srme makara kesiti (U) eklinde olmaldr. zl tel kullanlmas durumunda isemakara kesiti yine (V) kesitli ancak tel srme yzeyleri trtrl (iz yaplm) olmaldr. Ayrcazl tel kullanmlarnda bask kuvveti solid (dolu kesitli) tellere gre daha azalatlmaldr. Aynbask kuvveti kullanlrsa zl teller birleme yerlerinden alp iindeki rt malzemesinidkmeye balarlar.

    Resim 40: Tel srme makara tipleri

    Bask Makaras

    Tel srme

    MakarasV Oluklu DZ Tel

    Sevk Makaras

    V Oluklu Trtrl

    Tel Sevk Makaras

    U Oluklu Tel Sevk

    Makaras

    Bask Makaras

    Tel srme

    Makaras

    Bask Makaras

    Tel srme

    MakarasV Oluklu DZ Tel

    Sevk Makaras

    V Oluklu Trtrl

    Tel Sevk Makaras

    U Oluklu Tel Sevk

    Makaras

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    35/55

    ()

    Gazalt kaynann hata yaplmadan kullanlmas gereken en nemli unsurlardan biri dekoruyucu gaz ve bu gaz ark blgesine ayarlanan miktarda sevk eden ak reglatrleridir.

    Erimi kaynak banyosu ve dolgu metalinin kirlenmesini engellemek iin kaynak blgesindekiatmosferin bir koruyucu gazla yer deitirmesi salanr. Bu kirlenme esas olarakatmosferdeki azot, oksijen ve su buhar nedeniyle olur.

    Azot, elik kaynak metalinde sneklii ve darbe dayanmn azaltr ve atlamaya neden olur.Azot ayrca gzenee de yol aar.

    Oksijen elikte mevcut olan karbonla birleerek karbon monoksidi (CO) oluturur. Bu gazise, katlaan kaynak banyosunda hapsolarak gzenee neden olur. Buna ek olarak, oksijenelikteki dier elementlerle birleir ve kaynak metalinde metalik olmayan kalntlar oluturur.

    Su buharndaki hidrojen, erimi elikte znr ve gzenek veya baz ana metallerde dikialt(ITAB) atla oluturur.

    Kaynak banyosunun kirlenmesiyle ilintili bu sorunlardan kanmak iin, koruyucu olarak temel gaz kullanlr: argon, helyum ve karbon dioksit. Baz uygulamalar iin dk orandahidrojen ve oksijen ilavesi yararl olmaktadr. Bu gazdan argon ve helyum kimyasal olaraksoydur/asaldr.

    Karbon Dioksit

    Karbon dioksit kimyasal olarak aktif bir gazdr. Kaynak ark gibi youn bir s kaynanda,karbon monoksit ve serbest oksijene ayrarak aktif hale geer. Serbest oksijen kaynakbanyosundaki dier elementlerle reaksiyona girer.

    Karbon dioksit ounlukla alamsz karbon eliklerin kaynanda kullanlr. Bu gazla sprey

    metal iletimi mmkn deildir, yani ksa-devre ve globler (kresel) modda metal iletilir.Kolay bulunabilirlii, dk maliyeti ve kaynak performans nedeniyle poplaritesi yksektir.En nemli dezavantaj, sert ve sesli ark ile yksek sramadr.

    Argon

    Argon, demir esasl ve demir d metallerin kaynanda tek bana veya dier gazlarlabirlikte kullanlr. Argon ve dier gazlarla karmlar tm metal iletimi modlarndakullanlabilir. Bylece iyi kaynak kabiliyeti, mekanik zellikler ve ark kararll elde edilir.Argon, dar bir ark kolonu ve yksek akm younluu oluturarak, kk bir yzey alanndaenerjiyi konsantre eder.

    Helyum

    Helyum yksek s girdisi gerektiren uygulamalarda kullanlr. Kaynak metalinin yaylmasn(esas metali slatmasn: wetting), nfuziyet derinliini ve ilerleme hzn artrr. Kaynakbanyosunun akkanl sayesinde alminyum, magnezyum ve bakr alamlarnnkaynanda avantajldr. ounlukla argonla kartrlr.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    36/55

    (2

    Gazalt Ark Kaynanda Gaz SeimiMetalTipi

    Kalnlk letim Modunerilen

    Koruyucu GazAvantajlar/Tanmlar

    Karbon

    elii

    Maks. 2 mmKsa Devre Ar+CO2 /

    Ar+CO2+O2

    Yeterli nfuziyet ve distorsiyon

    kontrol.

    2 mm-3.2

    mm

    Ksa DevreAr+8-25 % CO2

    Ar+He+CO2

    Daha yksek metal yma hz. Enaz distorsiyon ve srama.

    Pozisyon kaynanda iyi banyokontrol.

    3.2 mmdenok

    Ksa DevreCO2

    Ar+15-25 % CO2

    Yksek kaynak hz. yi nfuziyetve banyo kontrol. Pozisyon

    kaynana uygun.

    Ksa Devre /

    KreselAr+25 % CO2

    Yksek akm ve yksek hz

    kaynana uygun.

    Ksa Devre Ar+50 % CO2

    Derin nfuziyet, dk srama,yksek ilerleme hz. Pozisyon

    kayna iyi.

    Ksa Devre +

    Kresel

    (gml ark)

    CO2

    Derin nfuziyet ve en yksek

    ilerleme hz fakat delme riski

    yksek. Yksek akmla mekanize

    kaynak.

    Sprey Ar+1-8 % O2

    yi ark kararll. O2 arttkadaha akkan kaynak banyosu

    oluur. Gzel diki grnts veesas metalle kaynama. yi banyokontrol.

    Sprey Ar+5-20 % CO2

    Banyo akkan. CO2 arttka esasmetalin oksidasyonu ile cruf ve

    tufal oluumu artar. Kararl ark,salam kaynak metali ve artandiki genilii.

    Ksa Devre

    Sprey letim

    Ar+CO2+O2

    Ar+He+CO2

    He+Ar+CO2

    Ksa devre ve sprey iletim

    modlarna uygun. Geni kaynakakm aral ve iyi arkperformans. yi banyo kontroluve dzgn diki biimi.

    Yksek Akm

    YounluuAr+He+CO2+O2

    Ar+CO2+O2

    Yksek metal yma hz salar(3.5-7 kg/saat). Bu deerlereerimek iin zel ekipman vekaynak teknikleri gerekebilir.

    Dk veYksek

    Alamlelik

    Maks. 2.4

    mm

    Ksa Devre

    Ar+8-20 % CO2

    He+Ar+CO2

    Ar+CO2+O2

    yi kaynama ve dikii grn.yi mekanik zellikler.

    Ksa Devre /

    KreselAr+20-50 % CO2

    Yksek kaynak hz. yi nfuziyetve banyo kontrol. Pozisyon

    kaynana uygun. Yksek akm veyksek hz kaynana uygun.

    2.4 mmden

    ok

    Sprey (Yksek

    Akm

    Younluu)

    Ar+2 % O2

    Ar+5-10 % CO2

    Ar+CO2+O2

    Ar+He+CO2+O2

    Kenaryann (undercut) azaltr.Yma hz daha yksek ve yaylmadaha iyi. Derin nfuziyet ve iyi

    mekanik zellikler.

    Darbeli Sprey

    Ar+2 % O2

    Ar+5 % CO2

    Ar+CO2+O2

    Ar+He+CO2

    Hem ince hem de kaln malzemelerin

    pozisyon kaynanda kullanlr.Geni bir ark karakteristii veylan metal aralnda kararlkaynak imkan salar.

    Paslanmaz

    elik,

    Nikel,

    Nikel

    Alamlar

    Maks. 2 mm Ksa Devre Ar+2-5 % CO2

    yi nfuziyet ve distorsiyonkontrol. Sprey ark ile de

    kullanlr. Esas metale gre

    bazan banyo akkanl azalr.

    2 mmden

    ok

    Ksa Devre

    He+7.5 % Ar+2.5

    % CO2

    Ar+2-5 CO2

    Ar+He+CO2

    He+Ar+CO2

    He ile dk oranda CO2karmyla, baz alamlardakitaneleraras korozyon riskini

    yaratan C almay en aza indirir.

    He yaylmay ve diki formunuiyiletirir. % 5ten daha fazlaCO2 baz alamlarda dikkatlekullanlmaldr. Tm pozisyonlara

    uygundur.

    Sprey

    Ar+1-2 % O2

    Ar+He+CO2

    He+Ar+CO2

    Kararl ark. Akkan fakatkontrol edilebilir banyo bsalar,iyi kaynama ve diki formu.

    Kaln kesitli paralardakenaryann azaltr.

    Paslanmaz 2 mmden Darbeli Sprey Ar+1-2 % O2 Hem ince hem de kaln malzemelerin

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    37/55

    (8

    elik ok Ar+He+CO2

    He+Ar+CO2

    Ar+CO2+H2

    pozisyon kaynanda kullanlr.Geni bir ark karakteristii veylan metal aralnda kararlkaynak imkan salar.

    Bakr,

    Bakr-

    Nikel

    Alamlar

    Maks. 3.2

    mmKsa Devre

    He+10 % Ar

    He+25 % Ar

    Ar+He

    Kararl ark, iyi banyo kontrol,

    iyi yaylma.

    Bakr,

    Bakr-

    Nikel

    Alamlar

    3.2 mmden

    ok

    Sprey

    He+Ar

    Ar+50 % He

    Ar veya He

    He karmlarnn yksek s girdisi,kaln malzemelerdeki yksek sl

    iletkenliin stesinden gelir. yiyaylma ve diki formu. Pozisyondakullanlabilir. 100 % He veya daha

    kaln malzeme kullanm yaylma ve

    nfuziyeti iyiletirir.

    Darbeli sprey Ar+He

    Hem ince hem de kaln malzemelerin

    pozisyon kaynanda kullanlr.Geni bir ark karakteristii veylan metal aralnda kararlkaynak imkan salar.

    Alminyum

    Maks. 12 mm.Sprey, Darbeli

    SpreyAr

    En iyi metal iletimi, ark kararllve yzey temizlii. ok az veya sfrsrama. DC + ile oksidi temizler.

    12 mmden

    ok.

    Sprey, Darbeli

    Sprey

    He+20-50 % Ar

    Ar+He

    Yksek s girdisi. Akkan banyo, dzdiki formu ve derin nfuziyet salar.Gzenek en aza iner.

    Magnezyum,Titanyum ve

    dierreaktif

    metaller

    Tm

    kalnlklar

    Sprey ArMkemmel temizleme. He oran yksekkarmlara gre daha kararl ark.

    Sprey Ar+20-70 % He

    Daha yksek s girdisi ve dkgzenek riski. Daha akkan banyo veiyi yaylma.

    Kaynakl uygulamalarda kullanlan reglatrler iki eit olarak karmza karlar. Bunlar;Basn Reglatrleri (r: Oksijen, asetilen reglatrleri gibi) ve Ak Reglatrleri dir (r:Karbondioksid, argon, karm gaz reglatrleri gibi). Basn reglatrlerinin her ikigstergeside basn cinsinden, ak reglatrlerinde tp gstergesi basn, almagstergesi ise debi (lt/dak) cinsinden gsterime ayarlanmlardr.Gazalt kaynaklarnda kullanlan reglatrler ak reglatrleridir ve mutlaka kullanlan gazncinsine uygun seilmelidir. Pratikte alma debisi olarak ise tel apnn on kat ve kkkayplarn karlanmas iin bu sonuca iki litre/dak. Daha gaz ilave edilerek kullanlr.

    rnein, 0,80 mm apnda gaz kullanmnda : (0,80 x 10) + 2 = 10 lt /dak. Gaz kullanmayarlanmaldr.

    Resim 41: Gaz ak reglatr ve flowmetre rnei

    Reglatrlerin kullanmlarnda dikkat edilmesi gereken konulardan birka unlardr: ncelikle di kaptrmadan ve szdrmazla dikkat edilerek tpe rakor blmnden

    zellikle ay azl anahtar ya da kurback anahtar kullanlarak balanmal, kesinlikle boru

    anahtar trnden alet ve edavat kullanlmamaldr. zellikle oksijen reglatrlerinde geerli olan, bunun dnda ise bir alkanlk ve standartdavran biimi olarak kazanlmas ve dikkat edilmesi gereken davran ise; yal el,

    Reglatr gvdesi

    Ayar kelebeiRakor

    Tp ventili

    Reglatr gvdesi

    Ayar kelebeiRakor

    Tp ventili

    Rakor

    Tp ventili

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    38/55

    (9

    eldiven, stb, bez vb. ile tp ventili almamal, reglatr montaj veya skmaplmamaldr.

    Herhangi bir nedenle (paydoslar, tp deiimleri vb) tp ventilini kapatlmak durumundakalnyorsa, mutlaka ayar kelebeinin gevetilmesi gerekmektedir. Aksi durumda ayarl(sk) braklrsa, ventil tekrar aldnda tpdeki sktrlm yksek basnl gaz sratlereglatrn iine dolmacak ve hassas olan ikinci blmeye (alma basn yada debisinigsteren) ani giri yaparak bata gsterge hassasiyetini bozacak, muhtemelen diyaframnani esnemeden dolay yrtlmasna (patlama) neden olacaktr.

    Karbondioksit gaz kullanmlarnda elektirikli zel imal edilmireglatr stclar kullanlmas nerilmektedir. Karbondioksitsktrlarak tp ierisinde servise sunulur Gaz tpde 2/3 oranndalikit, 1/3 oranda gaz eklinde bulunur. st ksmda bulunan gaztketildike, likit halde bulunan karbondioksid dardan (tp vereglatr gvdesindeki) s alarak gaz fazna dnr. Isy veren tpgvdesi ve zellikle reglatr, s kaybettiinden hzl sour vekarlanma/buzlanma balar. Dolays ile bir sre sonra tkanan gaziletim yollar nedeni ile gaz ak zayflar ve durur. Istc kaybedilen

    bu sy karlamak iin kullanlmaldr. Hatta, zellikle soukortamlarda karbondioksid bakmndan yksek oranl karm gazlarn,daha ok kaln apl tel elektrodlar ile youn kaynakl imalatlardakullanlmas durumlarnda da stc kullanlmas nerilebilir.

    Kaynak torcunun i parasna gre konumu ve kaynak srasndaki hareketi kaynak dikiininbiimini etkileyen paremetrelerden bir tanesidir.Bu alar, alma ve hareket alardr.alma as 90 0 etrafnda yaplan 5 0 10 0 derece arasnda sarka hareketidir.Hareket as ise dik eksenden max.30 0 derecelik (yataydan 60 0) ilerlemede torca kaynakdikii ekseni paralelinde verilen adr. Hareket as 30yi amad srece, ark banyosukaynak tarafndan kolay kontrol edilebilir. Kaynak kaynak banyosunu ve elektrod ucununergimesini rahatlkla grebildii iin dikiin kalitesi ykselir.Buna karlk bu deer aldndanfuziyet azalr , diki incelir, ayrca gaz koruma emsiyesi tam olarak ark banyosunun

    zerini (ergimi ve snm blgeyi) koruyamyacandan gzenekli bir kaynak dikiiolumasna neden olunur.

    Resim 43: Tor hareket ve alma as

    ! ! ! " #

    1/3GazCO2

    2/3LikitCO2

    Resim 42:CO2 tp aklamas

    5-10 5-10

    Max.3

    00

    Max.3

    00

    Max.3

    00

    KT

    Y

    DERN

    AZ

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    ORTA

    ORTA

    ORTA

    ORTA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    SRKLEME KAYNAK DKEY KAYNAK

    KAYNAK YN KAYNAK YN

    Y

    KT

    DK

    FAZLA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    SAPLAMA KAYNAK

    KAYNAK YN

    KT

    Y

    DERN

    AZ

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    KT

    Y

    DERN

    AZ

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    ORTA

    ORTA

    ORTA

    ORTA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    ORTA

    ORTA

    ORTA

    ORTA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    SRKLEME KAYNAK DKEY KAYNAK

    KAYNAK YNKAYNAK YN KAYNAK YNKAYNAK YN

    Y

    KT

    DK

    FAZLA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    SAPLAMA KAYNAK

    KAYNAK YN

    Y

    KT

    DK

    FAZLA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    Y

    KT

    DK

    FAZLA

    Aralk doldurma

    Ark kararll

    Nfuziyet (yanma)

    S rama

    :

    :

    :

    :

    SAPLAMA KAYNAK

    KAYNAK YNKAYNAK YN

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    39/55

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    40/55

    (:

    Resim 45: Pozisyonlar ve ilerlemede tor hareket ekilleri

    Gazalt kaynaklarnda metal transferi :Malzemenin ark boyunca elektrottan i parasna geii drt farkl tipte olabilmektedir.

    Ksa devreli gei: Bu tip metal transferinde dolgu teli kaynak havuzuna temas ettiinde arksner, gerilim der ve akm ykselir. Bu noktada tel elektrot ucundaki erimi metal damlaskaynak havuzuna geer. Bu sayede elektrot ile kaynak havuzu arasndaki temas kopmuolur ve ark yeniden yanarak telin ucunda yeni bir erimi metal oluuturur. Bu yntemdedk akm ve gerilim kullanldndan kaynak havuzu olduka youn ve bu sebeple kontrol

    edilmesi daha kolay olduundan zor pozisyonlarda ve kk pasolarnda tercih edilen bir geitrdr. Bu tip metal transferi karbondioksite zengin karm gazlar kullanlarak demiralamlarnn kaynanda kullanlr.

    Resim 46: Ksa devreli metal transferi

    ri damlack geii: Bu tipte damlack boyutu tel apnn iki veya katna ular. Kullanlan

    akm ve gerilim deerleri ksa devreli geie gre biraz daha yksektir. Damlack geii arkboyunca olduka dzensiz ve srantl olur. Kaynak metalinin grnm de dzensizdir.

    Yatay Pozisyonda Ke KaynakYatay Pozisyonda Ke Kaynak

    Damla geii KISA DEVRE ile yaplr. Damla geii yaklak 70 damla / saniyedir Dk gerilim altnda gerekleir (16 22 V arasnda)

    Is girdisi dktr (30 200 A arasnda) nce kesitlerin birletirilmesinde, zor pozisyonlarda ve byk kk aklklarnn

    kapatlmasnda gerekli olan kk ve hzl kaynak banyolar oluturmak amacile kullanlr.

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek :1mm Tel ve Karm Gaz ile Ksadevre gei iin Volt-Amper ayar alan

    Damla geii KISA DEVRE ile yaplr. Damla geii yaklak 70 damla / saniyedir Dk gerilim altnda gerekleir (16 22 V arasnda)

    Is girdisi dktr (30 200 A arasnda) nce kesitlerin birletirilmesinde, zor pozisyonlarda ve byk kk aklklarnn

    kapatlmasnda gerekli olan kk ve hzl kaynak banyolar oluturmak amacile kullanlr.

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek :1mm Tel ve Karm Gaz ile Ksadevre gei iin Volt-Amper ayar alan

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek :1mm Tel ve Karm Gaz ile Ksadevre gei iin Volt-Amper ayar alan

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    41/55

    )/

    Damlack geii yerekimi etkisiyle ark boyunca gerekletiinden yatay ve olukpozisyonlarnda kullanlr.

    Resim 47: ri damalckl metal transferi

    Spray ark geii: Argonca zengin koruyucu gaz altnda yksek akm ve gerilim deerlerindebu gei elde edilir. Dolgu malzemesi ok kk damlalar halinde ark boyunca kaynakhavuzuna geer. Damlalarn byklkleri tel apndan ok daha kktr. Srant ok az vediki grnm ok dzgndr. ok yksek eritme gcnden dolay genellikle olukpozisyonlarnda tercih edilir.

    Resim 48: Sprey metal transferi

    Darbeli ark geii: Burada iki tip akm kullanlr birincisi ksa ark denilebilecek dk amperdeerlerinde malzeme ile elektrot arasnda arkn snmedii ve malzemeyi stma amalkullanlan akmdr. Dieri ise darbeli olarak artan amper deeri ile elektrotu ve malzemeyieritip dolgu malzemesinin kaynak banyosuna gemesini salar.

    Damla geii kaba taneli olur .Yerekimi etkisi veya Ksa devre ile gerekleir.. Damla aplar tel elektrod apndan byktr. Damla geii yaklak 100 damla / saniyedir Yksek gerilim altnda gerekleir (20V ile 25 V aras) 2mmden kaln salarn birletirilmesinde, oluk pozisyonunda i ke kaynaklarndakullanlr.

    Tor, damlann byyerek kaynak banyosuna demeden kopacak kadar

    uzaklkta tutulmal.Fazla uzak tutulursa da, yetersiz ergime/nfuziyet ve ardiki tamalar oluabilir.

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )

    50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek : 1mm Tel ve Karm Gaz ileriTaneli gei iin Volt-Amper ayar alan

    Damla geii kaba taneli olur .Yerekimi etkisi veya Ksa devre ile gerekleir.. Damla aplar tel elektrod apndan byktr. Damla geii yaklak 100 damla / saniyedir Yksek gerilim altnda gerekleir (20V ile 25 V aras) 2mmden kaln salarn birletirilmesinde, oluk pozisyonunda i ke kaynaklarndakullanlr.

    Tor, damlann byyerek kaynak banyosuna demeden kopacak kadar

    uzaklkta tutulmal.Fazla uzak tutulursa da, yetersiz ergime/nfuziyet ve ardiki tamalar oluabilir.

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )

    50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek : 1mm Tel ve Karm Gaz ileriTaneli gei iin Volt-Amper ayar alan

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )

    50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek : 1mm Tel ve Karm Gaz ileriTaneli gei iin Volt-Amper ayar alan

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )

    50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek : 1mm Tel ve Karm Gaz ile Spreygei iin Volt-Amper ayar alan

    Damla geii ksa devri olmakszn yaplr. Damla geii yaklak 100-300 damla / saniyedir Yksek gerilim altnda gerekleir (25V ve st) Akm iddeti Gei akm ad verilen kritik bir deerin zerinde olmal. Sprey ark yanlzca argon veya argonca zengin karm gaz karmlar ile elde edilir. Yatay pozisyonlarda ve kaln salara uygulanr.

    Tor, damlann byyerek kaynak banyosuna demeden kopacak kadaruzaklkta tutulmal.Fazla uzak tutulursa da, yetersiz ergime/nfuziyet ve ardiki tamalar oluabilir.

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )

    50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek : 1mm Tel ve Karm Gaz ile Spreygei iin Volt-Amper ayar alan

    Gerilim

    (V)

    Akmiddeti ( A )

    50 100 150 200 250

    40

    30

    20

    10

    40

    30

    20

    10

    0

    rnek : 1mm Tel ve Karm Gaz ile Spreygei iin Volt-Amper ayar alan

    Damla geii ksa devri olmakszn yaplr. Damla geii yaklak 100-300 damla / saniyedir Yksek gerilim altnda gerekleir (25V ve st) Akm iddeti Gei akm ad verilen kritik bir deerin zerinde olmal. Sprey ark yanlzca argon veya argonca zengin karm gaz karmlar ile elde edilir. Yatay pozisyonlarda ve kaln salara uygulanr.

    Tor, damlann byyerek kaynak banyosuna demeden kopacak kadaruzaklkta tutulmal.Fazla uzak tutulursa da, yetersiz ergime/nfuziyet ve ardiki tamalar oluabilir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    42/55

    )

    Kaynakta, tel elektrod akmkontak borusundan (kontakmeme) itibaren kaynakbanyosuna kadar serbestkalr. Bu mesafeyeelektriksel serbest telboyu ad verilir. Bu l,kullanlan metal transferinegre deimektedir.Bukaynan kalitesi asndanmutlaka ayarlanmasgereken kaynakparametresi, beraberindebir baka l ayarlamasda getirmektedir. Bu da,kontak memenin grnengaz nozul azndan ne

    kadar ieride braklmasgerektiini belirleyenldr. Bu ayar daelekriksel serbest tel boyuls gibi, kullanlan

    Resim 49: Serbest tel boyu mesafe lleri

    metal transfer biimine gre belirlenmelidir. Buna gre yandaki ekilde belirtilen deerleruygundurlar.

    GAZALTI KAYNAINDA OLUAN HATALAR :

    Fiziksel hatalar :Torlar kullanmda ok fazla eilip bklmemeli. Unutulmamaldr ki iinde ilerletilen tel

    elektrod var. Aksi durumda tel elektrod ar srtnme ile kar karya kalarak, zerindekikaplamay dkecek ve ark blgesine kesiklik yaparak gelecektir.

    Elektriksel tm balantlar mutlaka sk ve uygun kesitlerde olmaldr. Bu konuda en okhata yaplana nokta topraklama balantsnn olduu blmdr. En iyi sonu (arkkararllna bal olarak) dzgn ve en az kaypla dolaan kaynak akm ile elde edilir.

    KARIIK ARKN (MAG)

    d x 8-12 =.....mm

    2 - 5 mm

    KISA DEVRE ARKN (MAG/ MIG)

    0 - 3 mm

    d x 10 =.....mm

    SPREY ARKN (MAG/ MIG)

    5 - 8 mm

    d x 15 =.....mm

    Gaz nozulu

    Kontak meme

    Spral

    GrnenTel boyu

    Telelektrod

    Arc

    paras

    Elektiksel serbesttel boyuKo

    ntak

    meme

    mesafesi

    zalatr

    t

    h

    t

    h d

    KARIIK ARKN (MAG)

    d x 8-12 =.....mm

    2 - 5 mm

    KISA DEVRE ARKN (MAG/ MIG)

    0 - 3 mm

    d x 10 =.....mm

    SPREY ARKN (MAG/ MIG)

    5 - 8 mm

    d x 15 =.....mm

    Gaz nozulu

    Kontak meme

    Spral

    GrnenTel boyu

    Telelektrod

    Arc

    paras

    Elektiksel serbesttel boyuKo

    ntak

    meme

    mesafesi

    zalatr

    tt

    hh

    tt

    hh d

    !!

    !

    !

    !!

    !

    !

    !!

    Resim 50 : Tor paketi katlanmamal Resim 51 : Elektrik balantlar dzgn olmal

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    43/55

    )'

    Tel elektrodun makaras ve adaptrnn takld yuvann sklk ayar, tel srme nitesiyardm ile ekilip srlen telin boalma hzna uygun olmaldr. Bunun ayar gbek civatasile (ou sistemlerde ters dilidir) yaplmaldr. ok sk olmas telin srlmesindeaksaklklara ve tel srme mekanizmasnn ar zorlanarak zaman iinde arzalanmasnaneden olacaktr. Gevek olmas durumunda ise tel srme mekanizmas tarafndan eilmesrasnda tel makaras fazla hzl dnecek ve telin makaradan bir ka sra ani zlerekdalmasna neden olacaktr.

    Tel srme makaralarnn mutlaka tel apna ve tipine uygun seilmesi gerekmektedir. Bykseilirse, bask makaras tel srme makaras zerine oturacak ve telin srlmesi iin baskolamyacaktr. Kk seilmesi durumunda, bask nedeni ile tel elektrodun yuvarlak olmasgereken formu bozulacak ve zellikle kontak meme (akm borusu) blmnde telelektrodun, hem ilerlemesi zorlanacak, hem de salkl kaynak akm yklenilmesi mmknolamyacaktr. Arkn bu nedenlerle kararszl ise kaynak kalitesini ve uygulamasnolumsuz etkileyecektir. Dier bir dikkat edilmesi gereken konu ise bask makarasnn bask

    ayardr. Bu ayar iin, tel tor ucundan bir miktar (yaklak 30-40 cm) karlarak katlayptor boynu ile birlikte skca tutulur ve bask makaras gevetilerek tetie baslp telinsrlmesi salanr, eer tel kendi kuvvetini yenip tor ucundan kamyorsa bask birazdaha arttrlarak ayn test yinelenir. Bu ilem telin kendi kuvvetini yenip ilerlemeye devamettii deer bulununcaya kadar devam ettirilip o noktada daha fazla bask yaplmadan ayartamamlanr.

    Dikkat ! Ters DiDikkat ! Ters Di

    Resim 52 : Tel makara/adaptr uygun sklkta olmal

    FFF FFFF

    Resim 53 : a) Makara ap byk b) Makara ap kk c) Bask ayar fazla

    a b c

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    44/55

    )(

    Baz tel srme sistemlerinde, klavuz (quide) tpleri sabit mesafeli olmayp ayarldr.zellikle bu tip sistemlerde bu tplerin tel srme makarasna olduka yakn ayarlanmasnadikkat edilmelidir. Aksi taktirde, tel akaradan srlerek ktnda bolukta fazla kalyorsa bunoktada eilip krlmalara ve sistemin durmasna neden olacaktr.

    Sipraller genelde tor boylarndan yaklak olarak 25 30 cm kadar uzundurlar. Yeni sipraltakldnda bir yan keski veya kl testere ile bu fazlaln kesilmesi gerekmektedir. Ancakburada kesimi yaparken, tor elemanlar yerine takldnda, sipralin uzunun kontakmemeye kadar ulayor olmasna dikkat etmek gerekir.Fazla uzun olursa belki montajsrasnda sipralin esnekliinden dolay geriye esneyerek katlanmas mmkn olacaktr,ancak bu durumda iinden srlen tel elektrod fazladan srtnme noktalarna maruz kalpilerlemede sorunlar ortaya kartacak ve zerindeki kaplamann sipral iine dklmesineneden olacaktr. Ksa olursa da yine bota kalan tel elektrodun krlp bklmesi olas halegelecektir.

    Kontak meme (akm borusu) mutlaka kullanlan tel elektrod apna uygun seilmelidir.

    Byk apl seilmi ya da uzun sre kullanmdan tr anarak ap bym bir kontakmeme tel elektroda salkl bir ekilde kaynak akmn ykleyemiyecek dolays ile arkkaraszlk gsterecektir. Kk apl kontak memelerin -ki seim ile kullanlmaz ama uzunsreli ve yksek akml almalarda fazla s etkisi ile ierek delik ap klebilir-kullanmnda doal olarak tel elektrod skarak ilerleyemiyecektir. zellikle 1,20mm telelektrod ile ve uzun metrajl / sreli kaynak uygulamalarnda zirkonyumlu (Zr) kontak memekullanmlar tavsiye olunmaktadr. Zirkonyum sya dayanm ve sertlii nedeni ile zoranyor olmas kesinti sorunu yaanlmadan alma olana salamaktadr.

    TemizlikGazalt ark kaynanda hem kaynatlacak i parasnn zellikle kaynak aznn temizliihem de tel elektrodun temizlii, rtl elektrodla veya tozalt ark kaynandaki durumdandaha kritiktir. rtl elektrod kaynaklarnda kullanlan elektrod rts veya tozaltkaynanda kullanlan tozdaki bileikler, erimi kaynak metalini oksit ve gazlardan arndrrlar.Bu tr bir rt, gazalt ark kaynanda olmadndan, gzenek oluma riski daha fazladr.

    Gzenek oluumu:Gzenek, kaynak metalinde hapsolmu kk bir gaz cebidir. Kaynak dikiinin belirli birnoktas veya tm boyunda, yzeyinde veya iinde oluabilir. Bu sreksizlik veya hata kaynak dikiinin iinde veya yzeyinde olsun herhangi bir kaynakl birletirmenin yapsalbtnln ciddi olarak zayflatr.

    Gzenek oluumunun en temel nedeni yetersiz gaz korumasdr ve aadaki yntemlerinbiri veya tamamnn uygulanmasyla kolaylkla zlr.

    Reglatr/flowmetredeki gaz debisini kontrol ediniz (yetersiz ise arttrnz) (Pratiktekullanlan tel elektrod apnn on katnn iki fazlas litre / dakika cinsinden ayarlanr). Gaznfazlas trblans nedeni ile havann kaynak dikiine hapsolmasna neden olacaktr.

    Hortum ve torcu gaz kaaklar asndan test ediniz

    Yanl koruyucu gaz kullanmndan saknnz. (daima ana malzeme ve kaynak teline uygunve kaynak iin retilmi koruyucu gaz kullannz).

    Kirli veya nemli koruyucu gaz kullanlmamal, tespiti durumunda tpler hemen

    deitirilmelidir.

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    45/55

    ))

    Arkn evresindeki ar hava akmn yok ediniz; kaynak darda yaplyorsa, rzgarnlemek iin uygun boyda perdeler kullannz.

    Uygulamaya uygun byklkte gaz nozulu seildiinden eminolunuz. ok kk nozul yetersiz gaz korumasna, dolays ilekaynak metalinde gzenek oluumuna neden olur.

    Nozul zerinde ve ierisinde birikmi sramalar temizleyiniz. Ancak srekli olarak sadeceaz ksmnn temizlenmesi yetersizdir. Srayan apaklar i ksmlarda birikerek, hemkontak meme ile nozul arasnda iletkenlii salayp kaynak akmnn nozula atlamasna,dolays ile zamanla nozulun delinmesi ve akmn yetersizliinden dolay da tel elektrodunerimesinde problem yaanmasna, hem de datcnn deliklerini tkayarak gaz knaengel olup gzenek oluumuna neden olabilir.

    Resim 54 : Az miktarda

    gaz kullanm

    Resim 55 : ok miktarda

    gaz kullanm

    Resim 56 : Hava akmlar

    Resim 57 : U un olma an a zl nozul kullanm

    Resim 58 : Nozul a z kirlili i Resim 59 : Nozul i ksm kirlilii

  • 8/2/2019 20110918150308 Teknik Egitim El Kitabi

    46/55

    )2