0113ace 001-019 MJ - accioncultural.es Files/files... · NCB Naturalis de Leiden una selección de...

0113ace_001-019_MJ.indd 1 08/03/12 13:23

0113ace_001-019_MJ.indd 2 08/03/12 13:23

Pasión por las fl ores Dibujos de la colección Van Berkhey

Passie voor bloemen Tekeningen uit de Van Berkhey collectie

Passion for Flowers Drawings from the Van Berkhey Collection

0113ace_001-019_MJ.indd 3 08/03/12 14:44

CONSEJO DE ADMINISTRACIÓN | RAAD VAN BESTUUR

| BOARD OF DIRECTORS

Miguel Ángel Cepeda CaroFernando Eguidazu PalaciosPablo Hispán Iglesias de UsselMaría Teresa Lizaranzu PerinatRafael Mendívil PeydroGloria Pérez-SalmerónMaría Belén Plaza CruzJesús Prieto de PedroMiguel Ángel Recio CrespoJorge Sainz GonzálezRoser Samplón SalvadorMiren Itziar Taboada AquerretaAlberto Valdivielso Cañas

SECRETARIA DEL CONSEJO | SECRETARIS VAN DE RAAD

| SECRETARY OF THE BOARD

María del Carmen Tejera Gimeno

ACCIÓN CULTURAL ESPAÑOLA (AC/E)

0113ace_001-019_MJ.indd 4 08/03/12 13:23

EQUIPO DIRECTIVO | DIRECTIE | BOARD OF DIRECTORS

DIRECTOR GENERAL | ALGEMEEN DIRECTEUR | GENERAL DIRECTOR

Edwin van Huis

DIRECTOR CIENTÍFICO | WETENSCHAPPELIJK DIRECTEUR

| SCIENTIFIC DIRECTOR

Erik Smets

JUNTA DIRECTIVA | RAAD VAN TOEZICHT | BOARD OF TRUSTEES

Cees VeermanPRESIDENTE | VOORZITTER | CHAIRMAN

Louise VetMarc UdinkAnnemieke Nijhof Douwe BreimerRudy RabbingeWillem te BeestBen CornelissenPauline Kruseman

PRESIDENTE | VOORZITTER | PRESIDENT

Emilio Lora-Tamayo D’Ocon

SECRETARIO GENERAL | SECRETARIS-GENERAAL

| GENERAL SECRETARIAT

Alberto José Sereno Álvarez

REAL JARDÍN BOTÁNICO

DIRECTOR | DIRECTEUR | DIRECTOR

Gonzalo Nieto Feliner

VICEDIRECTORA DE DOCUMENTACIÓN | ADJUNCT-DIRECTEUR

DOCUMENTATIE | DEPUTY DIRECTOR OF DOCUMENTATION

Esther García Guillén

CONSERVACIÓN-RESTAURACIÓN | CONSERVATIE

EN RESTAURATIE | CONSERVATION-RESTORATION

Gloria Pérez de Rada Cavanilles

ARCHIVO | ARCHIEF | ARCHIVES

Yara Mostazo Fernández

CONSEJO SUPERIOR DE INVESTIGACIONES

CIENTÍFICAS

NCB NATURALIS

0113ace_001-019_MJ.indd 5 08/03/12 13:23

Este catálogo se publicó con motivo de la exposición

Pasión por las fl ores. Dibujos de la colección

Van Berkhey celebrada en el museo Naturalis,

Leiden, entre el 29 de marzo y el 8 de julio de 2012,

en el marco de la Exposición Internacional

de Horticultura Floriade 2012.

Deze catalogus is gepubliceerd voor de tentoon-

stelling Passie voor bloemen. Tekeningen uit de Van

Berkhey collectie, gehouden in museum Naturalis,

Leiden, van 29 maart tot en met 8 juli 2012, in het

kader van de Wereld Tuinbouw Expo, Floriade 2012.

This catalogue was published on the occasion

of the Exhibition Passion for Flowers. Drawings

from the Van Berkhey Collection held at the Naturalis

museum, Leiden, from 29 March to 8 July 2012,

in the framework of the International Horticultural

Exhibition Floriade 2012.

Agradecimientos | Met dank aan | Acknowledgements

Agradecemos la colaboración y el apoyo de las siguientes personas:

Graag willen wij de volgende personen en organisaties danken voor hun inzet:

We appreciate the collaboration and support of the following people:

Juan Armada Diez de Rivera, Santiago Castroviejo Bolibar(†), José María Gaztelu Quijano, Clara y José M. Gaztelu San Pío, Marijn van Hoorn, Ludmila Frankova, Isabel Morón Merchante, María Vigón Tabar, Godfried Vranken, Carmen Zamarrón Moreno

Organizado por | Organisatie | Organized by

Acción Cultural Española (AC/E)

Real Jardín Botánico, CSIC

NCB Naturalis

Con la colaboración de | In samenwerking met

| With the collaboration of

Embajada de España en los Países Bajos

0113ace_001-019_MJ.indd 6 09/03/12 13:02

0113ace_001-019_MJ.indd 8 08/03/12 13:23

Prólogos institucionales

El legado botánico de Johannes le Francq van Berkhey

Catálogo

Plantas monocotiledóneas

Plantas compuestas

Plantas dicotiledóneas no compuestas

Tulipanes, narcisos y amarilis

Dibujos chinos

Bibliografía

10

21

46

46

60

70

86

94

102

Voorwoord

De botanische erfenis van Johannes le Francq van Berkhey

Catalogus

Eenzaadlobbigen

Samengesteldbloemigen

Tweezaadlobbigen

Tulpen, narcissen en amaryllissen

Chinese tekeningen

Bibliografi e

10

30

46

46

60

70

86

94

102

Forewords

The botanical legacy of Johannes le Francq van Berkhey

Catalogue

Monocotyle Plants

Composite Family

Dicotyledons Non-Composites

Tulips, Daffodils and Amaryllises

Chinese Drawings

Bibliography

10

38

46

46

60

70

86

94

102

0113ace_001-019_MJ.indd 9 08/03/12 13:23

10

Si la Ilustración puede defi nirse por un solo rasgo es por la certeza de la capacidad humana para llegar a conocer y comprender el mundo en su totalidad. Fruto de esa creencia fue el interés por describir y analizar los diferentes campos de la naturaleza, in-cluyendo la Botánica y la Zoología. A ese impulso debemos algunas de las mayores y mejores recopila-ciones de dibujos y grabados que se conservan y que desde Acción Cultural Española (AC/E) llevamos años difundiendo entre el gran público. En 2008 y 2009 recuperábamos la labor de José Celestino Mu-tis y sus bellos dibujos mediante una exposición rea-lizada junto con el Real Jardín Botánico de Madrid (CSIC). Hoy colaboramos de nuevo para llevar al NCB Naturalis de Leiden una selección de las obras realizadas por el polifacético neerlandés Johannes le Francq van Berkhey (Leiden, 1729–1812), con motivo de la participación española en Floriade 2012, Expo-sición Internacional de Horticultura.

Los cuarenta y un dibujos botánicos seleccio-nados, integrantes de la colección que Van Berkhey acumuló a lo largo de su vida y que llegó a España en 1785, representan la fi siología de plantas africanas, americanas, asiáticas y europeas y forman parte de las láminas que en 1903 se desgajaron del conjunto de la colección para pasar a formar parte de los fon-dos que custodia el Real Jardín Botánico. El valor de éstas es altísimo, tanto como ejemplo del conoci-miento científi co del siglo xviii como por recoger las diferentes escuelas y la variedad de técnicas emplea-das en la ilustración botánica de la época.

El segundo centenario del fallecimiento de Van Berkhey es un buen momento para hacer llegar al público neerlandés la gran labor de recopilación

Acción Cultural Española (AC/E)

realizada por el que fuera profesor de la Universidad de Leiden y una oportunidad para recordar la pro-funda imbricación existente entre los Países Bajos y España. La exposición que presentamos en Lei-den, y que será complementada por otra, más am-plia, en el Limburgs Museum de la ciudad de Ven-lo, ha sido posible gracias al trabajo de la comisaria, Pilar de San Pío, y a la generosidad del Real Jardín Botánico, que ha contribuido generosamente tanto con las obras como con el saber hacer y los conoci-mientos de su personal.

Als “de Verlichting” kan worden samengevat in een enkel idee, dan is dat de overtuiging dat de mens de wereld als geheel zelf kan leren kennen en begrijpen. Dat was de drijfveer om de natuur in al haar verschei-denheid, zoals de planten dierkunde, te bestuderen. Aan deze nieuwsgierigheid danken we een aantal van de grootste en fraaiste bewaard gebleven verzamelin-gen tekeningen en gravures, die door “Acción Cultu-ral Española” (AC/E) al jaren aan het grote publiek worden getoond. In 2008 en 2009 exposeerden we de mooie tekeningen van José Celestino Mutis in sa-menwerking met de Real Jardín Botánico van Madrid (CSIC). Momenteel werken we weer samen om een selectie van de werken van de veelzijdige Nederlan-der Johannes le Francq van Berkhey (Leiden, 1729–1812) in NCB Naturalis in Leiden te presenteren in het kader van de Spaanse deelname aan de Wereld Tuinbouw Expo, Floriade 2012.

De selectie van 41 botanische tekeningen vormt een klein deel van de collectie die Van Berkhey

0113ace_001-019_MJ.indd 10 08/03/12 13:23

11gedurende zijn leven bijeenbracht, en die in 1785 aankwam in Spanje. De tekeningen tonen Afrikaan-se, Amerikaanse, Aziatische en Europese planten en vormen een deel van de prenten die in 1903 werden afgescheiden van de totale collectie van Van Berk-hey, en ondergebracht in het door de Real Jardín Botánico beheerde archief. De betekenis van de tekeningen is enorm, zowel als voorbeeld van de achttiende-eeuwse wetenschappelijke kennis en omdat de verschillende scholen en in die tijd ge-bruikte botanische illustratietechnieken erin zijn vertegenwoordigd.

De tweehonderdste verjaardag van het over-lijden van Van Berkhey is een goede aanleiding de fantastische, door deze oud-hoogleraar aan de Uni-versiteit van Leiden bijeengebrachte, verzameling aan het Nederlandse publiek te tonen. De tentoons-telling is tevens een gelegenheid de nauwe band tussen Nederland en Spanje te bevestigen. De ten-toonstelling wordt behalve in Leiden, ook, in uitge-breidere vorm, geëxposeerd in het Limburgs Mu-seum in Venlo. De tentoonstelling is tot stand gekomen onder inhoudelijke verantwoordelijkheid van curator Pilar de San Pío. De Real Jardín Botá-nico heeft op genereuze wijze bijgedragen zowel door het beschikbaar stellen van werken als door de expertise van zijn staf.

If the Enlightenment can be defi ned by a single feature, it is by the confi dence in human capacity to come to know and understand the world as a whole. This belief led to the interest in describing and analysing the different fi elds of nature, includ-ing botany and zoology. Some of the largest and best collections of drawings and prints that are con-

served, which Acción Cultural Española (AC/E) has been circulating among the general public for years, can be attributed to this tendency. In 2008 and 2009 the work of José Celestino Mutis and his beautiful drawings were revived by an exhibition prepared in conjunction with the Real Jardín Botánico of Madrid (CSIC). Now we collaborate again to bring to NCB Naturalis of Leiden a selection of works by the multi-faceted Dutchman Johannes le Francq van Berkhey (Leiden, 1729–1812) on the occasion of the Spanish participation in Floriade 2012, World Hor-ticultural Exhibition.

The forty-one botanical drawings selected, which are part of the collection that Van Berkhey put together throughout his life and reached Spain in 1785, represent the physiology of African, American, Asian and European plants. They are some of the plates that were separated from the collection as a whole in 1903, and became part of the collections under the safekeeping of the Real Jardín Botánico. The drawings are very highly valued as an example of 18th century scientifi c knowledge, and for including the different schools and variety of techniques used in the botanical illustrations of the period.

The second centennial of the death of Van Berkhey is a good time to bring to the Dutch public the outstanding collection work performed by the former professor of the University of Leiden. It is also an opportunity to recall the profound interde-pendence between the Netherlands and Spain. The exhibition that we present in Leiden, which will be complemented by another, larger show at Limburgs Museum in the city of Venlo, has been possible as a result of the work of the curator, Pilar de San Pío, and the generosity of the Real Jardín Botánico, which has kindly contributed with the works as well as the expertise and knowledge of its personnel.

0113ace_001-019_MJ.indd 11 08/03/12 13:23

12 Gonzalo Nieto Feliner

DIRECTOR DEL REAL JARDÍN BOTÁNICO, CSIC

DIRECTEUR VAN DE REAL JARDÍN BOTÁNICO, CSIC

DIRECTOR OF THE REAL JARDÍN BOTÁNICO, CSIC

En 2007 publicamos un libro sobre la parte de la colección Van Berkhey que corresponde a plantas y que se conserva en el Real Jardín Botánico (CSIC). En ese libro, con la ayuda de las refl exiones de varios autores y de la reproducción de unas decenas de dibujos, se daba a conocer la mejor colección ho-landesa de ilustraciones botánicas conservada en España. Pero para dar una difusión adecuada en el país donde se originó la colección, era obligado ex-hibir en los Países Bajos una muestra de la misma, no solo por el valor estético que ofrece sino porque el propio destino de la misma reviste un considera-ble interés histórico. Por ello, es una satisfacción para los que la custodiamos poder colaborar en la exposición de una muestra de dibujos, aunque sea pequeña, en el Nederlands Centrum voor Biodiver-siteit (Naturalis) de Leiden, dentro de las activida-des organizadas en el marco de Floriade 2012.

No es fácil imaginar en 1785, concatenadas, todas las circunstancias que hicieron posible que la colección de Van Berkhey fuera adquirida por la corona española: Un médico y naturalista despojado de sus cargos por su alineamiento político con los Orange, que subasta, en Ámsterdam, una colección de historia natural reunida a lo largo de décadas para paliar sus problemas económicos; colección que es adquirida por el cónsul español y también natura-lista, Ignacio de Asso, con el beneplácito del direc-tor del Gabinete de Historia Natural —Pedro Fran-co Dávila— y del propio primer ministro español Floridablanca. Pero al azar que entreteje ésta, como todas las historias, hay que añadir dos hechos cier-tos: durante la Ilustración, la corona española tenía mucho interés por la historia natural y los benefi cios

que esperaban obtener de las plantas y la operación se llevó a cabo con una efi cacia en la gestión que hoy asombra.

Pero, obviamente, el interés histórico de la colección se deriva sobre todo del de su propio crea-dor, Johannes le Francq van Berkhey (1729-1812), que en su juventud había sido conservador de coleccio-nes de Historia Natural de la Universidad de Leiden, y de la propia colección. Ésta es producto de su afán por reunir, al uso de la época, iconografía propia y ajena para describir comparativamente —y, de paso, intentar comprender— el mundo vivo y los minera-les. La representación fue sesgada. Es imposible que fuera de otro modo no solo por el acceso limitado al considerable número de especies que ya entonces se conocían sino por el propio historial académico de Van Berkhey, quien se doctoró en Medicina con una tesis sobre estructura de las fl ores en las Com-puestas. Esta familia está, por ello, sobrerrepresen-tada como lo están las plantas cultivadas, acaso por primar un afán de coleccionismo o por una fascina-ción de toda manifestación de diversidad orgánica, incluso la dirigida por la especie humana a través de la domesticación. La colección –a la que él se refi -riera como un atlas de animales, plantas y minera-les— es un fi el refl ejo de ese afán acopiador y de la imposibilidad de adquirir todas las imágenes desea-bles, de ahí que copiara láminas de autores muy conocidos de la época. También reúne elementos muy singulares, como la mayoría de los dibujos que sirvieron para hacer las planchas de cobre de las ilus-traciones del Paradisus Batavus de Paul Hermann (1698), obra que reunía plantas europeas y de las Indias, tanto orientales como occidentales, cultivadas

0113ace_001-019_MJ.indd 12 08/03/12 13:23

13en los jardines de Holanda y que no habían sido descritas o ilustradas hasta entonces.

Finalmente, hay detalles de interés que se en-tremezclan con la historia de la colección y de la taxo-nomía. Concretamente, un dibujo (Cat. 16, ARJB, XIV, 130) que fi gura como Helianthus (girasol) pero que pa-rece refl ejar una forma cultivada del género Dahlia. Este género no fue descrito para la Ciencia hasta 1791, por Antonio José de Cavanilles —director del Real Jardín Botánico de Madrid entre 1800 y 1804—, a par-tir de semillas que le fueron enviadas de México. El dibujo de Van Berkhey, anterior a 1785, hecho a partir de una planta cultivada, sería por tanto la primera re-presentación conocida de una Dahlia crecida en Eu-ropa. De ser así, el que fuera una forma de jardinería, de fl ores dobles, añade otro punto de interés y misterio a la lámina y a la colección.

In 2007 brachten we een boek uit over het planten-deel van de collectie van Van Berkhey, dat in de Real Jardín Botánico (CSIC) bewaard wordt. Dat boek geeft informatie over een van de beste Nederlandse collecties botanische illustraties, en bevat bijdragen van verschillende auteurs en reproducties van en-kele tientallen tekeningen. Maar om de verzameling meer bekendheid te geven in het land van herkomst, was het noodzakelijk een selectie eruit in Nederland ten toon te stellen. Niet alleen vanwege de estheti-sche waarde, maar ook omdat de collectie van groot historisch belang is. Daarom is het degenen die de collectie beheren een groot genoegen, mee te mogen werken aan een, weliswaar kleine, expositie van en-kele tekeningen in museum Naturalis in Leiden, in het kader van de activiteiten die rond Floriade 2012 georganiseerd worden.

Het is niet gemakkelijk zich de reeks gebeur-tenissen voor te stellen waardoor de Spaanse Kroon in 1785 de collectie van Van Berkhey kon aankopen.

De arts en naturalist was ontheven van zijn functies vanwege zijn politieke keuze voor de Oranjes, en moest uit geldgebrek zijn, gedurende tientallen jaren verzamelde, natuurhistorische collectie in Amster-dam laten veilen. Deze collectie werd aangekocht door de Spaanse consul en naturalist, Ignacio Asso, met goedkeuring van de directeur van het Koninklijk Kabinet van Natuurlijke Historie — Pedro Franco Dávila — en de Spaanse eerste minister Florida-blanca. Maar daarnaast zijn nog twee zaken vermel-denswaardig: tijdens “de Verlichting” was de Spaan-se Kroon zeer geïnteresseerd in natuurlijke historie en in de voordelen die ze hoopten te halen uit plan-ten; én de operatie werd uitgevoerd met een, in vergelijking met tegenwoordig, verbluffende effi ci-entie.

Het historische belang van de collectie is ui-teraard grotendeels te danken aan de verzamelaar ervan, Johannes le Francq van Berkhey (1729-1812). Hij was in zijn jonge jaren conservator van de natuur-historische collecties van de Universiteit van Leiden, en ook van zijn eigen collectie. Deze laatste is het resultaat van zijn, in die tijd gebruikelijke, passie een verzameling bijeen te brengen van eigen prenten en die van anderen en een vergelijkende beschrijving ervan te maken in een poging de levende wereld en de wereld der mineralen te begrijpen. De collectie is echter niet onbevooroordeeld samengesteld. Dat kon ook niet anders, niet alleen omdat een groot aantal soorten toen niet of beperkt toegankelijk was, maar ook vanwege Van Berkhey’s academische loop-baan. Hij promoveerde in de geneeskunde op een proefschrift over de structuur van de bloemen in de Composieten familie. Deze familie is dan ook over-vertegenwoordigd, evenals gekweekte planten. De reden hiervoor is misschien dat zijn passie voor ver-zamelen de overhand had of zijn fascinatie voor alle uitingen van de biologische diversiteit, zelfs de pro-ducten van veredeling door de mens. De collectie, die hij een atlas van dieren, planten en mineralen

0113ace_001-019_MJ.indd 13 08/03/12 13:23

14 noemde, is een weerspiegeling van deze verzamel-woede én van de onmogelijkheid om alle gewenste prenten te verwerven, vandaar dat er bladen in voor-komen die gekopieerd zijn van in die tijd bekende auteurs. De collectie bevat ook zeer bijzondere ele-menten, zoals de meeste tekeningen die zijn gemaakt voor de koperplaten voor de illustraties van Paradisus Batavus van Paul Hermann (1698). Dit werk bevat in Nederlandse tuinen gekweekte Europese en Oost- en West-Indische planten, die tot dan toe nog niet waren beschreven of afgebeeld.

Tot slot levert de geschiedenis van het verza-melen en de taxonomie nog interessante bijzonder-heden op. Vooral één tekening (Cat. 16, ARJB, XIV, 130), die in de catalogus van Van Berhey Helianthus (zonnebloem) wordt genoemd, maar een geculti-veerde vorm van het Dahlia geslacht lijkt uit te be-elden. Van deze soort bestond toen nog geen we-tenschappelijke beschrijving. De Dahlia werd pas in 1791 beschreven door Antonio José de Cavanilles — directeur van de Real Jardín Botánico van 1800 en 1804 — op basis van zaden die uit Mexico waren opgestuurd. De tekening van Van Berkhey, gemaakt vóór 1785 van een gekweekte plant, zou dan de eerst bekende afbeelding van een in Europa gekweekte Dahlia zijn. Als dit het geval is, maakt deze vorm van tuinieren, met dubbele bloemen, het betreffende blad en de collectie extra belangrijk en mysterieus.

In 2007 we published a book about the part of the Van Berkhey collection that refers to plants and is kept in the Real Jardín Botánico (CSIC). In that book, with the assistance of the refl ections of sev-eral authors and reproduction of some tens of draw-ings, the best Dutch collection of botanical illustra-tions conserved in Spain was made known. But in order to give the collection adequate circulation in the country where it originated, it was necessary to

exhibit a sample in the Netherlands, not only due to the aesthetic value it offers but also because the destination of the exhibition has considerable his-torical interest. Therefore, for those of us that en-sure safekeeping of the collection it is a satisfaction to be able to collaborate in the exhibition of a sam-ple of drawings, although it is small, in the Neder-lands Centrum voor Biodiversiteit (Naturalis) of Leiden, as part of the activities organised in the setting of Floriade 2012.

It is not easy to imagine in 1785, linked to-gether, all of the circumstances that facilitated ac-quisition of the Van Berkhey collection by the Span-ish Crown: a physician and naturalist that had lost his posts due to his political alignment with the Or-angists, who sold at an auction, in Amsterdam, a natural history collection compiled over decades to alleviate his fi nancial problems; a collection that was acquired by the Spanish consul and also naturalist, Ignacio de Asso, with the approval of the director of the Royal Cabinet of Natural History—Pedro Fran-co Dávila—and the Spanish prime minister Flori-dablanca. But to the fate that is interwoven here, like in all histories, two facts that are true must be added: during the Enlightenment the Spanish Crown had a high level of interest in natural history and the benefi ts they hoped to obtain from plants, and the operation was conducted with an adminis-trative effi cacy that is surprising today.

Nevertheless, obviously, the historical inter-est of the collection derives above all from that of its creator, Johannes le Francq van Berkhey (1729-1812), who in his youth had been curator of Natural History collections at the University of Leiden, as well as his own collection. This is the product of his interest in collecting, as was the custom in the pe-riod, iconography of his own and others to describe comparatively—and, in the process, attempt to un-derstand—the living world and minerals. The rep-resentation was biased. It cannot be otherwise, not

0113ace_001-019_MJ.indd 14 08/03/12 13:23

15only due to limited access to the considerable number of species that were already known at that time, but also as a result of the academic back-ground of Van Berkhey, who was awarded his doctor-ate in Medicine with a thesis on the structure of the fl owers in the Compositae family. Consequently, this family is overrepresented, as are the cultivated plants, perhaps since an interest in collecting takes precedence or due to a fascination with all manifes-tations of organic diversity, even that directed by humans through domestication. The collection—which is referred to as an atlas of animals, plants and minerals— is a faithful refl ection of this interest in collecting and of the impossibility of acquiring all of the desirable images, which led to copy plates by authors that were very well-known during the pe-riod. It also includes very singular elements, like most of the drawings used to make the copper plates of the illustrations in Paradisus Batavus by Paul Her-

mann (1698), a work that included plants from Eu-rope and the Indies, eastern as well as western, cultivated in the gardens of Holland, which had not been described or illustrated up until then.

Finally, there are details of interest that are intermingled with the history of the collection and taxonomy. Specifi cally, in drawing Cat. 16, ARJB, XIV, 130, which is shown as Helianthus (sunfl ower) but appears to refl ect a cultivated form of the genus Dahlia. This genus was not described for science until 1791, by Antonio José de Cavanilles—director of the Real Jardín Botánico of Madrid from 1800 to 1804— from seeds that were sent to him from Mex-ico. Therefore the drawing by Van Berkhey, prior to 1785, made from a cultivated plant, would be the fi rst known representation of a Dahlia grown in Eu-rope. If that is the case, what was a form of garden-ing, of double fl owers, adds another point of interest and mystery to the plate and the collection.

0113ace_001-019_MJ.indd 15 08/03/12 13:23

16

La ciudad de Leiden es mundialmente famosa por su universidad, fundada en 1575. Esta localidad histórica es también la sede de numerosos museos, varios de ellos centrados en torno a temas esenciales para la ciencia y la naturaleza. En este sentido, me gustaría mencionar tres que están dedicados a la biodiversidad en nuestro planeta Tierra. Ya en 1590, la Universidad de Leiden creó uno de los jardines botánicos más antiguos de Europa en el centro de la ciudad, el Hor-tus botanicus. El primer director de este jardín univer-sitario fue Charles de l’Écluse, más conocido como Carolus Clusius (1526-1609). En 1820, Leiden fue ele-gida para alojar el Museo Nacional de Historia Natu-ral, que con el tiempo llegaría a ser el museo más grande de los Países Bajos dedicado al estudio de la vida sobre la Tierra. Poco después de inaugurarse este museo de historia natural, las colecciones de herbarios del Rijksherbarium fundado en Bruselas en 1829 en-contraron un hogar permanente en Leiden, después de la Revolución belga de 1830.

En este contexto, resultaba casi inevitable que la vida y la obra de Johannes Le Francq van Berkhey (1729-1812), nacido en Leiden, estuvieran marcadas por la ciencia. Su sed de conocimiento y su pasión por el mundo que nos rodea quedaron plasmadas en la aclamada enciclopedia de nueve volúmenes Natuurlijke Historie van Holland («La historia natural de Holanda»). Como cabría esperar, Johannes le Francq van Berkhey era un apasionado coleccionista y llegó a reunir el asombroso número de 7000 objetos, entre los cuales sus propios dibujos botánicos, que en su conjunto ofrecían una exce-lente descripción de la biodiversidad, la topografía y la geología de los Países Bajos en el siglo xviii.

La Colección de Le Francq van Berkhey, sin embargo, no permaneció en los Países Bajos. Fue conservada y protegida en España, donde ha sido excelentemente gestionada, durante más de un si-glo, por el Museo Nacional de Ciencias Naturales y el Real Jardín Botánico español. El destacado tra-bajo de estas instituciones ha permitido poner la colección al servicio de la ciencia y la historia del arte, como ejemplifi ca perfectamente la exposición en la que se basa el presente catálogo. Pero esta muestra no revela tan solo el valor científi co de las ilustraciones presentadas, sino que ofrece además una excelente visión de la calidad artística y la be-lleza de los dibujos botánicos de la época de Le Francq van Berkhey y de sus predecesores. Artistas de la talla de Maria Sibylla Merian (1647-1717) y Georg Ehret (1708-1770) siguen sirviendo como modelos para la generación actual de ilustradores botánicos. En nuestra era digital, los dibujos botá-nicos siguen siendo imprescindibles para una pre-cisa descripción de las plantas, y en las publicacio-nes de especies recién descubiertas no faltan los detallados dibujos del organismo en su conjunto y de los elementos característicos esenciales para su identifi cación.

El Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis (NCB Naturalis), fundado en 2010, englo-ba todas las colecciones, actividades educativas y tareas investigadoras y pedagógicas del ya menciona-do Museo Nacional de Historia Natural (posterior-mente renombrado como Nationaal Natuurhistorish Museum Naturalis), del Rijksherbarium (posterior-mente, Herbario Nacional de los Países Bajos) y del Museo Zoológico de Amsterdam. Como principal

Erik Smets

DIRECTOR CIENTÍFICO DE NCB NATURALIS

WETENSCHAPPELIJK DIRECTEUR NCB NATURALIS

SCIENTIFIC DIRECTOR NCB NATURALIS

0113ace_001-019_MJ.indd 16 08/03/12 13:23

17institución holandesa en defensa de la biodiversidad, nos sentimos estrechamente vinculados a los dos principales conceptos de esta exposición: la historia natural y el arte. Con 37 millones de piezas, NCB Naturalis no aloja tan solo una de las mayores co-lecciones mundiales de historia natural, sino que sus artistas (antiguos y actuales) se cuentan entre los mejores del mundo.

Por todo ello, es un honor para NCB Natu-ralis colaborar en esta ocasión con el Real Jardín Botánico de Madrid y con Acción Cultural Españo-la para acercar al gran público la vida y la obra de quien fuera nuestro compatriota, Le Francq van Berkhey, y estas espléndidas piezas de su colección. Su amor por la naturaleza, su detallismo y la sed de conocimientos son, al fi n y al cabo, valores muy apreciados hoy por NCB Naturalis.

El resultado es una magnífi ca muestra, digno paradigma de las relaciones entre España y Holanda y de más de 400 años de historia natural.

Leiden is wereldwijd vermaard door haar in 1575 opgerichte universiteit. Daarnaast bezit deze histo-rische stad tal van musea, waaronder verscheidene die wetenschap en natuur als centraal thema heb-ben. Ik noem er drie die de biodiversiteit op Aarde als centraal thema hebben. Al in 1590 werd door de Universiteit Leiden in het stadscentrum één van Europa’s oudste botanische tuinen, de Hortus bo-tanicus, opgericht. De eerste directeur van deze universiteitstuin was Charles de l’Écluse, beter be-kend als Carolus Clusius (1526-1609). In Leiden werd in 1820 ook het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie opgericht, dat later zou uitgroeien tot het grootste Nederlandse museum over het leven op Aarde. Kort na de oprichting van dit natuurhisto-risch museum vonden ook de herbariumcollecties van het te Brussel in 1829 gestichte Rijksherbarium

in Leiden een permanent onderkomen, na de Bel-gische revolutie van 1830.

Het kan bijna niet anders dan dat het leven en werk van de in Leiden geboren Johannes le Francq van Berkhey (1729-1812) in het teken van de wetenschap heeft gestaan. Zijn zucht naar kennis en passie voor de wereld om ons heen, heeft geleid tot de beroemde negendelige encyclopedie Natuur-lijke Historie van Holland. Johannes Le Francq van Berkhey was, hoe kan het anders, een verwoed ver-zamelaar. Zijn collectie telde niet minder dan 7000 objecten, waaronder eigen botanische tekeningen, die samen een uitstekend beeld geven van de bio-diversiteit, topografi e en geologie van Nederland in de 18e eeuw.

De collectie van Le Francq van Berkhey is niet behouden gebleven in Nederland, maar heeft een veilig onderkomen gevonden in Spanje, waar ze nu al meer dan honderd jaar voortreffelijk wordt beheerd door de Museo Nacional de Ciencias Na-turales en de Real Jardín Botánico. Dit heeft ervoor gezorgd dat deze collectie beschikbaar bleef en toe-gankelijk is voor de wetenschap en kunsthistorie. De tentoonstelling waarop deze catalogus is geba-seerd, is hiervan een goed voorbeeld. Niet alleen wordt de wetenschappelijke waarde van de tentoon-gestelde prenten inzichtelijk gemaakt, maar ook wordt een uitstekend beeld gegeven van de kunst en schoonheid van de botanische tekeningen ten tijde van Le Francq van Berkhey en daarvoor. Kun-stenaars als Maria Sibylla Merian (1647-1717) en Georg Ehret (1708-1770) zijn nog steeds voorbeelden voor de huidige generatie botanisch tekenaars. Want ook nu nog, in het digitale tijdperk, zijn botanische tekeningen onontbeerlijk voor de nauwkeurige be-schrijving van planten en worden publicaties van nieu w ontdekte soorten voorzien van een gedetail-leerde tekening van het organisme als geheel en van karakteristieke onderdelen noodzakelijk voor iden-tifi catie.

0113ace_001-019_MJ.indd 17 08/03/12 13:23

18 Het in 2010 opgerichte Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis (NCB Naturalis) ver-enigt alle collecties, alle educatieve activiteiten en alle onderzoek- en onderwijsfuncties van het eerder genoemde Rijksmuseum van Natuurlijk Historie (later Nationaal Natuurhistorisch Museum Natura-lis), van het Rijksherbarium (later Nationaal Herba-rium Nederland) en van het Zoölogisch Museum Amsterdam. Als hét Nederlandse instituut voor bio-diversiteit voelen wij ons sterk verbonden aan beide aspecten van deze expositie: natuurlijke historie en kunst. NCB Naturalis huisvest met 37 miljoen exemplaren niet alleen één van ’s werelds grootste natuurhistorische collecties, haar vroegere en hui-dige tekenaars behoren tot de wereldtop.

NCB Naturalis is dan ook trots op de huidige samenwerking met de Spaanse Real Jardín Botánico en Acción Cultural Española om het leven en werk van onze voormalige stadsgenoot Le Francq van Berkhey en deze schitterende onderdelen uit zijn collectie aan het grote publiek kenbaar te maken. Zijn liefde voor de natuur, oog voor detail en drang naar kennis zijn immers waarden die het heden-daagse NCB Naturalis ook koestert. Het is een prachtige tentoonstelling geworden die recht doen aan de Nederlands – Spaanse betrekkingen en meer dan 400 jaar natuurlijke historie.

Leiden is renowned the world over for its university, established in 1575. This historical city is also home to numerous museums, including several concen-trating on the central themes of science and nature. Here, I would like to mention three that focus on the biodiversity of our planet Earth. As long ago as 1590, the University of Leiden established one of Europe’s oldest botanical gardens in the centre of the city, the Hortus botanicus. The fi rst director of this university garden was Charles de l’Écluse, better

known as Carolus Clusius (1526-1609). In 1820, Lei-den was chosen as the city to house the National Museum of Natural History, which would subse-quently become the Netherlands’ largest museum dedicated to the study of life on Earth. Soon after the establishment of this natural history museum, the herbarium collections of the Rijksherbarium founded in Brussels in 1829 found a permanent home in Lei-den, following the Belgian revolution in 1830.

Against this background it was almost inevi-table that the life and work of the Leiden-born Johannes le Francq van Berkhey (1729-1812) was hallmarked by science. His thirst for knowledge and his passion for the world around us resulted in the celebrated nine-volume encyclopaedia Natuurlijke Historie van Holland (The Natural History of Hol-land). Naturally enough, Johannes le Francq van Berkhey was a fervent collector. His collection con-sisted of a staggering 7,000 objects, including his own botanical drawings, together creating an excel-lent picture of the biodiversity, topography and ge-ology of the Netherlands of the 18th century.

The Le Francq van Berkhey collection, how-ever, did not remain in the Netherlands. Instead it was safely housed in Spain, where for more than one hun-dred years it has been excellently managed by the Spanish Museo Nacional de Ciencias Naturales and Real Jardín Botánico. Thanks to their sterling work, this collection has been made available and accessible to science and art history, of which the exhibition on which this catalogue is based is an excellent example. Not only does the exhibition reveal the scientifi c value of the featured illustrations; it also provides an excellent picture of the art and beauty of the botanical drawings from the era of Le Francq van Berkhey and his predecessors. Such artists as Maria Sibylla Merian (1647-1717) and Georg Ehret (1708-1770) to this day serve as examples for the current generation of bo-tanical artists. Even in the current digital era, botani-cal drawings are essential to the accurate description

0113ace_001-019_MJ.indd 18 08/03/12 13:23

19of plants, and publications of newly-discovered spe-cies are still accompanied by a detailed drawing of the organism as a whole and of the characteristic elements essential for its identifi cation.

The Netherlands Centre for Biodiversity Naturalis (NCB Naturalis), established in 2010, brings together all the collections, all the educa-tional activities and all the research and teaching functions of the National Museum of Natural His-tory (subsequently the National Natural History Museum Naturalis) to which I referred earlier, of the Rijksherbarium (later the National Herbarium of the Netherlands) and of the Zoological Museum Amsterdam. As the leading Dutch institute for bio-diversity, we feel strong ties to both aspects of this exhibition: to natural history and to art. With 37

million specimens, NCB Naturalis is not only home to one of the world’s largest natural history collec-tions; at the same time, its past and present artists were and are amongst the best in the world.

NCB Naturalis is therefore duly proud of today’s collaboration with the Spanish Real Jardín Botánico and the Acción Cultural Española for bringing to the attention of the general public the life and work of our former compatriot Le Francq van Berkhey and these magnifi cent elements from his collection. His love for nature, eye for detail and thirst for knowledge are after all values still much cherished today by NCB Naturalis. The result is a magnifi cent exhibition that fully does justice to Hispano-Dutch relations and more than 400 years of natural history.

0113ace_001-019_MJ.indd 19 08/03/12 13:23

0113ace_020-045_MJ.indd 20 08/03/12 14:44

21

BIOGRAFÍA

Johannes le Francq van Berkhey (Leiden, 1729–1812) fue un hombre de múltiples inquietudes intelectua-les: médico, dibujante y pintor, escritor y poeta, profesor de Historia Natural, coleccionista, y com-prometido y destacado activista político. Hijo de Evert le Francq, comerciante de lanas, y de Maria Berkhey, cuyo padre era marchante de arte, tuvo contacto desde niño, a través del negocio que su abuelo regentaba, con el mundo de las antigüeda-des, la pintura, el dibujo, el grabado y los libros, lo que sin duda despertaría su interés por el Arte y la Literatura y su fuerte afi ción por el coleccionismo.

El legado botánicode Johannes le Francq van Berkhey

Mª Pilar de San Pío AladrénConservadora Jefe del Archivo del Real Jardín Botánico (1991-2010)

Retrato de Johannes le Francq van Berkhey. Grabado por J. Houbraken a partir del retrato realizado por H. Pothoven (1771). Frontispicio de su magna obra Natuurlyke Historie van Holland (1769-1779). Rijksbureau Voor Kunsthistorische Documentatie-Iconografi sch Bureau/rkd

Portret van Johannes le Francq van Berkhey. Ets door J. Houbraken naar het portret gemaakt door H. Pothoven (1771). Titelplaat van zijn meesterwerk Natuurlyke Historie van Holland (1769-1779). Rijksbureau Voor Kunsthistorische Documentatie-Iconografi sch Bureau/rkd

Portrait of Johannes le Francq van Berkhey. Engraving by J. Houbraken from the portrait by H. Pothoven (1771). Frontispieceof his magnum opus Natuurlyke Historie van Holland (1769–1779). Rijksbureau Voor Kunsthistorische Documentatie-Iconografi sch Bureau/rkd

Hasta 1741 cursó sus primeros estudios en un internado francés en Katwijk, cerca de Leiden, y en 1746 comenzó a trabajar como mancebo de farmacia. El gran interés que desde su juventud había sentido por la Historia Natural hizo que en 1747, tras termi-nar los estudios de latín y griego, se matriculase en la Universidad de Leiden. Para entonces ya poseía un gabinete zoológico que llamó la atención del que más tarde sería su protector, el profesor J. Allamand. En mayo de 1753 Allamand le contrató como ayu-dante y «conservador de las colecciones de especí-menes y curiosidades de la naturaleza» de dicha Universidad, cargo que ocuparía durante los ocho años siguientes. Animado por este profesor estudió Medicina, doctorándose el 12 de diciembre de 1760, con una tesis sobre taxonomía vegetal titulada: Ex-positio characteristica structurae fl orum qui dicuntur compositi cum fi guris ad naturam expressis, en la que estudió la familia de plantas con fl or, o angiosper-mas, llamada Compuestas.1 La tesis se publicó en 1761 e incluía un poema dedicándola a la Universi-dad de Leiden y ocho grabados en cobre de muy buena calidad, en los que fi gura la anotación auctor ad vivum delin., es decir dibujados del natural por el propio Berkhey, lo que demuestra sus buenas ap-titudes como ilustrador de plantas.2

Al tiempo que realizaba sus estudios de Medi-cina desarrolló su interés por la Literatura, muy

0113ace_020-045_MJ.indd 21 08/03/12 13:23

22

especialmente, por la poesía, y entró a formar parte de grupos literarios de la época. En 1760 publicó el poema pastoral Bataasfch Athene dedicado a la ciu-dad de Leiden y al profesor de botánica de aquella Universidad, Adriaan van Royen, de quien era fer-viente seguidor.

Tras el fracaso de su matrimonio, celebrado en 1750, del que habían nacido tres hijos, dejó Leiden y su familia y se trasladó a Ámsterdam con una nue-va compañera, con la que tendría siete hijos más. Allí trabajó especialmente como médico aunque continuó compatibilizándolo con la Literatura y pu-blicó en 1764 su primera obra de teatro Claudius Civilis en cuyo prefacio manifi esta su gusto por los poemas que glorifi casen su nación.

En 1764 se trasladó a Warmond, cerca de Lei-den, instalándose en una casa de campo donde co-menzó la que sin duda es la más importante y cono-cida de sus obras: Natuurlyke historie van Holland (Historia Natural de Holanda), una oda a su tierra, en la que incluía estudios de geología, topografía e historia de la cultura, documento indispensable para conocer la vida en Holanda en el siglo xviii. En 1769 apareció el primer volumen continuando su publi-cación hasta 1778, aunque desgraciadamente no llegó a terminarse pues faltan los estudios de botá-nica y vegetación de Holanda. Debido al gran éxito de esta obra, que fue traducida al alemán y francés, van Berkhey fue nombrado profesor de Historia Na-tural de Leiden en 1773.

En el bicentenario de la ciudad, en 1774, leería el poema Leiden glorifi cado, que acrecentaría su fama en la República Holandesa y en 1782 se publi-có la colección completa de sus poemas con el títu-lo de De zeetriumph der Bataassche vrijheid op de Doggersbank. Llegó a ser considerado como uno de los mejores poetas de su tiempo. La lista completa de sus obras es muy extensa —consta casi de 300 artículos— y abarca una gran variedad de temas

Por otra parte, su vida estuvo marcada por la si-tuación política de los Países Bajos. Acérrimo parti-dario del Príncipe de Orange, empleó su habilidad literaria en su defensa, lo que le convertiría en peli-groso enemigo de los anti-orangistas conocidos como los «Patriotas». A causa de su tendencia política en 1783 le denegaron la Cátedra de Historia Natural de la Universidad de Leiden, aunque era lector de aque-lla Universidad y miembro de varias academias. De-nunciado por los anti-orangistas por su actividad política fue juzgado y suspendido de empleo y sueldo en la Universidad de Leiden. Para poder afrontar los gastos de su defensa en los largos y costosos procesos judiciales que siguieron, tuvo que subastar las impor-tantes colecciones de Historia Natural que había reunido a lo largo de su vida. Previamente hubo de redactar los correspondientes catálogos; el de la bi-blioteca en 1783 y entre febrero de 1784 y marzo de 1785 el del resto de las colecciones por secciones.

Aunque los orangistas retomarían el poder en 1787, Berkhey ya no recuperaría su antigua posición.

Cartela de la carpeta de la familia de las plantas compuestas del archivo Van Berkhey, s. xviii. Colección Van Berkhey, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Titelkaart van de map uit het archief van Van Berkhey, die de familie van de Compositae planten bevat, s. xviii. Van Berkhey collectie, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Card from the Compositae plant family folder in Van Berkhey archive, 18th century. Van Berkhey collection, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

0113ace_020-045_MJ.indd 22 08/03/12 13:23

23Tras la muerte de su compañera en 1791, volvió a Warmond, donde trabajó en Natuurlijke historie van het rundvee in Holland (la Historia natural del ga-nado holandés), que publicó entre 1805 y 1811. En 1805 volvió a Leiden, donde tuvo la desgracia de que se quemase su casa en el incendio provocado por el estallido de un barco lleno de pólvora, que destruyó la ciudad en 1807, lo que le obligó a trasladarse al palacio de Luis Napoleón en La Haya. En 1808 pudo regresar a su casa, reconstruida, donde murió olvi-dado en 1812.

LA FORMACIÓN DE LA COLECCIÓN

Los gabinetes de curiosidades y el coleccionismo alcanzaron un gran desarrollo en el siglo xviii ha-ciéndose más científi cos y la ordenación de las pie-zas más sistemática. Van Berkhey, siguiendo la tra-yectoria de los hombres ilustrados en el campo de la Historia Natural, reunió importantes colecciones de esta materia. Coleccionó libros y toda clase de materiales, pero también hizo una magnífi ca colec-ción de dibujos y grabados de calidad, clasifi cados para ilustrar de manera sistemática todas las espe-cies de animales y organismos vegetales y, con ellos, tratar de explicar y ordenar la diversidad de la vida.

Como él no podía pintar todas las especies cono-cidas —que ya eran muchísimas— empezó desde joven a comprar colecciones de representaciones en grabados, dibujos y láminas. Llegó a reunir más de 7.000 piezas. Él realizó unos 400 dibujos para la co-lección: 296 dibujos a la aguada, tinta china y alba-yalde, casi todos de animales, y unos 100 de plantas, minerales, rocas y trajes. Coleccionó también series de dibujos de especies exóticas de las expediciones comerciales y científi cas holandesas, y pinturas y dibujos sueltos de naturalistas y médicos.

Se ha considerado su colección como un impor-tante testimonio de los esfuerzos realizados durante muchos años por aplicar las artes pictóricas y las técnicas de impresión al estudio descriptivo y com-

parativo de la Naturaleza. Las ilustraciones antiguas que reunía hacen pensar que van Berkhey investiga-ba cómo debía ser la ilustración naturalista. En su colección incluyó algunas estampas de A. Durero o de su taller, así como primeras ediciones, ilustra-das con xilografías, de naturalistas del siglo xvi como G. Rondelet (1507–1566), K. Gessner (1516–1565) o U. Aldrovandi (1522–1605). También recopiló graba-dos calcográfi cos, algunos de ellos coloreados a la aguada, como se hacía en el s. xvii hasta la invención de la tetracromía y la litografía en el xviii.

Como ya dijimos, imprimió tres catálogos con motivo de la subasta de la colección. El primero correspondía a la biblioteca; el segundo correspon-día a los dibujos, grabados e ilustraciones de anima-les y plantas y el tercero al resto de objetos de la colección. Los catálogos tenían portadas en holan-dés y latín, notablemente discordantes.

El título del segundo, traducido del holandés al español, sería Primer catálogo de la extensa colección sistemática de historia natural formada por dibujos, grabados e ilustraciones montados en passe-partout de todo tipo de clases de animales y plantas, dispuestos según su rango sistemático, cuidadosamente adaptados al mismo tamaño de lámina de atlas y presentados en más de 160 carpetas y con cubiertas especiales recopi-lados, preparados y clasifi cados por orden a lo largo de casi cuarenta años. Johannes le Francq van Berkhey fi gura como autor, pero también se indican los nom-bres de seis intermediarios que desarrollaban sus actividades comerciales en Ámsterdam.

Este catálogo, publicado en Ámsterdam en 1784, consta de 200 páginas y en su introducción van Berkhey explica que la descripción de la colección le supuso una ardua tarea que requirió grandes do-sis de paciencia y que él había pretendido seguir «un tipo de orden sistemático» o más concretamente hacer «una colección ordenada de dibujos y gra-bados» creyendo que no existía en ninguna parte otra colección clasifi cada sistemáticamente. También

0113ace_020-045_MJ.indd 23 08/03/12 13:23

24 explica cómo se formó la colección: «desde enton-ces, adquirí tantas obras de distintos autores como mis recursos y circunstancias me permitían, e in-tenté encontrar hermosos dibujos (...) y añadí mu-chos otros de mi propia mano»,3 afi rmando que su colección debería interpretarse «como un atlas de países, ciudades, pueblos y aldeas, similar a un atlas general o álbum de animales, plantas y minerales», incluso menciona que él se encargaría de llevar a cabo las distintas tareas necesarias para la creación de un museo de papel: «recortar, pegar, colocar, di-bujar, adaptar a un formato agradable». En resumen defi ne su colección como un «gabinete de material gráfi co».

En el catálogo, contrariamente a la tradición es-tablecida, se describen meticulosamente casi todas las piezas individualmente sólo en contadas ocasio-nes se reúnen en lotes. Comprende un total de 7.682 piezas: 1.823 dibujos y 5.859 grabados. Incluye más de 6.000 dibujos y grabados de animales, incluidos las de anatomía del cuerpo humano; 1.646 de vege-tales y hongos; 223 de rocas, minerales y fósiles; 460 de trajes y costumbres; 30 retratos de naturalistas famosos, más siete libros impresos con grabados o láminas, dos manuscritos inéditos, 386 muestras vegetales, 149 pieles de animales disecados y 12 fl o-res artifi ciales. En él se referencia a 177 autores di-ferentes.

LA COMPRA DE LA COLECCIÓN

El 19 de febrero de 1785, Pedro Franco Dávila (1711–1786),4 fundador y director del Real Gabinete de Historia Natural, abierto en 1776, recibió un ofi cio del conde de Floridablanca, primer ministro de Car-los III, con la noticia, proporcionada por Ignacio de Asso (1742–1814), cónsul de España en Ámsterdam, de la subasta de esta colección, que ya conocía, y aconsejaba adquirirla para el Real Gabinete sobre todo la de iconografía naturalista, cuya importancia artística y científi ca valoró:

«(…) en mi concepto no hay colección igual de esta

especie (…). Esta colección me parece digna del Rey

para su Real Gabinete que tiene a toda Europa en la

creencia que en pocos años ha de ser el mejor que

se conozca».5

Cuando Dávila recibió la propuesta no tardó en contestar a Floridablanca y señaló, entre los miles y miles de piezas que fi guraban en el catálogo de la subasta varias que serían muy buenas para el Real Gabinete. Consideró que sería muy interesante comprar las 160 «carteras con diseños», así como los cuadrúpedos y aves disecados, piedras fi nas, con-chas y cualquier objeto que Asso considerase «raro».

Floridablanca atendió los deseos de ambos y el 6 de marzo dio la orden de compra a Asso, pero cuan-do ésta llegó varias piezas de las deseadas por Dávi-la ya se habían subastado aunque quedaban otras, sobre todo, la colección iconográfi ca científi ca. Sin embargo, Asso hubo de comprar algunas piezas que ya tenía el Real Gabinete porque la venta era por lotes y no se podían separar, pero pujó hasta ganar, y el 31 de marzo se lo comunicó al primer ministro: «Esta inestimable y única colección en Europa, como dice muy bien mi Director, será uno de los principales ornamentos del Real Gabinete».

La llegada a Madrid de la totalidad de la colec-ción está bien documentada en el Museo Nacional de Ciencias Naturales (MNCN). La primera parte, 16 cajones, fueron embarcados en Ámsterdam en el navío San Gabriel rumbo a Bilbao, adonde llegaron el 13 de agosto y el 3 de septiembre se enviaron a Madrid, sin abrir, llegando 11 días después al Real Gabinete. Tres cajones más, con los nuevos libros comprados en agosto por Asso se enviaron en octu-bre a Bilbao, saliendo hacia Madrid el 10 de noviem-bre para llegar el 21 del mismo mes.

Dávila, ya muy enfermo, empezó inmediatamen-te el inventario de los fondos recibidos, lo que sería su último trabajo, pues falleció a primeros de enero

0113ace_020-045_MJ.indd 24 08/03/12 13:23

25

de 1786, apenas un mes más tarde. El inventario consta de 44 hojas en folio6 y se titula: Noticia pun-tual de los dibujos de cuadrúpedos, aves, ynsectos y plantas, y de los libros que han venido de Amsterdam en 16 caxones, comprado todo de orden del Exmo. Sr. Conde de Floridablanca por Dn Ygnacio de Asso. La descripción es muy detallada, indica, incluso, la técnica de los dibujos y en el aparecen algunas pie-zas que no fi guran en el catálogo de la subasta como las cajas 133 y 134 de plantas naturalizadas.

LA COLECCIÓN VAN BERKHEY

DEL REAL JARDÍN BOTÁNICO DE MADRID

El Real Jardín Botánico de Madrid (RJB) cuenta, entre las series de ilustraciones botánicas que con-serva, con la parte de la colección van Berkhey co-rrespondiente al reino vegetal que fi gura en el catá-logo de la subasta como Regnum vegetabile, con 27 carpetas con láminas botánicas o plantas secas.

En el herbario se conservan la totalidad de los pliegos que fi guran en el catálogo de la subasta y que corresponden a gramíneas.

Los dibujos y grabados forman una magnífi ca colección que destaca del resto de los fondos del Archivo por ser el fruto del empeño de una sola persona, por la procedencia internacional de los ar-tistas que intervienen, y porque en ella conviven diferentes estilos, tipos y técnicas

No se conoce la fecha exacta de la entrada de este fondo en el Real Jardín Botánico aunque se sabe que aún estaban en la biblioteca del MNCN en 1877, según una relación de fondos de aquel año fi rmada por el bibliotecario Vicente E. Bachiller.7 Es probable que se incorporasen al Jardín Botánico en 1903 cuando se escindió del MNCN.8

El número total de dibujos es 458, sobre todo acuarelas, y el de estampas, 1.188, incluyendo las rea-lizadas por impresión natural, y las de técnica xilográ-fi ca o calcográfi ca. En resumen, el número total de láminas o ilustraciones de la Colección Van Berkhey del Real Jardín Botánico de Madrid es de 1.646.

Están representadas plantas de muy diversas partes del mundo, aunque la inmensa mayoría de las plantas reproducidas procedían de regiones tem-pladas, en muchos casos probablemente cultivadas en diversos jardines de Europa. Se ha dicho que las americanas podrían proceder, parcialmente, de la costa este de Norteamérica, y haber sido recolec-tadas por el naturalista J. Bartram (1699–1777), re-mitidas a Peter Collinson (1694–1768), miembro de la Royal Society, y dibujadas luego por J. Baster (1711–1775), botánico holandés, miembro también de la Royal Society. Hay, por ejemplo, un predomi-nio de láminas de la familia de las Compuestas y también un número signifi cativo de plantas cul-tivadas.

Carpetas en las que van Berkhey guardaba sus dibujos clasifi cados, s. xviii. Colección Van Berkhey, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Mappen waarin Van Berkhey zijn tekeningen geclassifi ceerd, bewaarde, s. xviii. Van Berkhey collectie, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Folders in which Van Berkhey kept his drawings classifi ed, 18th century. Van Berkhey collection, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

0113ace_020-045_MJ.indd 25 08/03/12 13:23

26

Es uno de los escasos ejemplos de materiales gráfi cos conservados en el Archivo del RJB que data de un periodo temprano de la historia de la Botánica, organizado con arreglo a la clasifi cación prelinneana de Adriaan van Royen (Leiden, 1704–1779), uno de los principales botánicos que hubo en Leiden a me-diados del siglo xviii. Éste en su Florae Leydensis Prodromus,9 el catálogo de las plantas que se culti-vaban en el extraordinario Jardín Botánico de Leiden, publicó una organización de las plantas en 20 clases, defi niendo cada una con combinaciones complejas de diversas características: el hábito, el tipo de fl or y la forma. Van Berkhey quiso tener imágenes de especies de todas las clases de Van Royen y cada ilustración incluida en su colección tenía un nombre: una frase que, en esencia, la describía.

Las ilustraciones estaban organizadas en carpe-tas y cada una tenía una cartela con la clase y los nombres de las familias a las cuales pertenecían los dibujos y grabados que contenían, agrupados por géneros y especies.

DIBUJOS Y ESTAMPAS

Algunos de los autores de los dibujos citados en el catálogo de la subasta son grandes artistas botánicos de diversos países europeos de los siglos xvii y xviii. Hay 40 dibujos alemanes: de G.D. Ehret (Heidelberg, 1708–1770), M.S. Merian (Frankfurt, 1647-Ámster-dam, 1717) y J.W. Weinmann (Gardelegen, 1683–1741); 227 holandeses: de J. L’Admiraal (1700–1770), cono-cido por haber hecho las primeras tetracromías con planchas de metal; J. Baster (1711–1775), botánico y dibujante de plantas norteamericanas enviadas a P. Collinson en Inglaterra; J. le Francq van Berkhey; P. Hermann (1640–1695); J. van Huysum (ha. 1687–1740); P. Knogh (1737–1802), cuya perfección en el dibujo destaca el catálogo; V. van der Vinne (Haarlem, 1736–1811) y A. Withoos (Amersfoort 1663-Hoorn 1719?); seis ingleses de P. Collinson (1694–1768); 14 dibujos chinos; y 175 dibujos anónimos.

Las estampas son de muy diversa procedencia: unas danesas, como las 20 calcográfi cas realizadas por P. Haas para el Icones rerum naturalium, de Pehr

Pliego de Paeonia sp. Botanicorum Monumenta. Colección Van Berkhey, Herbario del Real Jardín Botánico, csic, Madrid.

Prenten van Paeoniasp. Botanicorum Monumenta. Van Berkhey collectie, Herbario del Real Jardín Botánico, csic, Madrid.

Sheet of Paeonia sp. Botanicorum Monumenta. Van Berkhey collection, Herbario del Real Jardín Botánico, csic, Madrid.

Pliego de Melica nutans. Botanicorum Monumenta. Colección Van Berkhey, Herbario del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Prenten van Melicanutans. Botanicorum Monumenta. Colección Van Berkhey, Van Berkhey collectie, Herbario del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Sheet of Melica nutans. Botanicorum Monumenta. Van Berkhey collection, Herbario del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

0113ace_020-045_MJ.indd 26 09/03/12 13:08

27Forsskål, otras holandesas de J. Commelyn (1629–1692), A. Delfos (1731–1820), P. Hermann, P. Knogh, J. y N. van der Meer, J. Nieuhof (1618–1672) y A. Seba (Eetzel, Frisia, 1665-Ámsterdam, 1736); las 39 de H. Boerhaave (1668–1738) del Index alter plantarum quae in horto academico Lugduni Batavorum aluntur; algu-nas inglesas de R. Furber; muchas alemanas, donde encontramos por impresión natural todas las de J.M. Seligman (1720–1762) para Die Nahrungsgefäse in den Blättern der Bäume (Núremberg, 1748) y la Collectio Variarum Plantarum, proprio sicceo coloratarum & ipsis foliolis impressarum. Secundum Artem. Leibkne-gt(…).10 Son muy notables también entre las alema-nas las 44 mezzotintas pertenecientes a la Phytantho-za iconographia (1737–1745), primera obra botánica impresa en color por el boticario de Regensburg J.W. Weinmann, así como las estampas xilográfi cas

del siglo xvi de la obra De Materia Medica de Dioscó-rides; de origen belga son las xilografías del Cruyde-boeck de R. Dodoens (1517–1585). Francia está repre-sentada por las 53 planchas del Nouveau Recueil des Fruits & des Fleurs, & Plantes Utiles, aux dessinateurs.

Hortus Botanicus Leiden. Jardín de la Universidad de Leiden. Grabado por Willem Swanenburg y dibujado por Jan Woudanus, 1610. En Les delices de Leide […], Leiden; Pieter van der Aa, 1712. Universiteit Bibliotheek, Leiden

Hortus Botanicus Leiden. Tuin van de Universiteit van Leiden. Ets van Willem Swanenburg en getekend door Jan Woudanus, 1610. In Les delices de Leide […], Leiden; Pieter van der Aa, 1712. Universiteit Bibliotheek, Leiden

Hortus Botanicus Leiden. Garden at the University of Leiden. Engraving by Willem Swanenburg and drawing by Jan Woudanus, 1610. In Les delices de Leide […], Leiden; Pieter van der Aa, 1712. Universiteit Bibliotheek, Leiden

0113ace_020-045_MJ.indd 27 08/03/12 13:24

28 PARADISUS BATAVUS

La pieza más importante de la colección, desde el punto de vista científi co y por su antigüedad, es el álbum de dibujos y estampas titulado P. Hermanni Paradisus Batavus continens plus quam centum plan-tas ad vivum delineatas & inde affabré are incisas. Paulus Hermann (Halle, 1640-Leiden, 1695), natu-ralista alemán, doctorado en Medicina, que viajó a Ceilán como médico de la Compañía Holandesa de las Indias Orientales y se dedicó al estudio de la Historia Natural. Ideó un sistema de clasifi cación basado en el estudio del fruto, lo que impidió que fuese adoptado. Se le debe la descripción de un importante número de vegetales antes desconocidos y sus obras, además del valor científi co, son notables por la belleza de los grabados. Regresó a Holanda en 1680 y más tarde apareció su obra póstuma, Pa-radisus Batavus, continens plus centum plantas affa-bre aere incisas & Descriptionibus illustratas qui ac-cessit catalogus plantarum, quas pro tomis nondum editis delineandas cuaraverat.

Van Berkhey recortó un ejemplar de esta obra para pegar las estampas, al lado de sus correspondientes dibujos y formó este álbum. En la colección también se encuentra un ejemplar del libro impreso que sólo contiene el texto y lleva el mismo tipo de encuader-nación que el álbum. Éste, de tamaño folio, tiene 113 dibujos junto a 111 estampas, de las cuales 108 corres-ponden a los dibujos. Hay cinco dibujos en el álbum cuyo grabado no aparece en la obra publicada. Exis-ten otros dibujos originales para esta obra de Her-mann, con notas autógrafas, en el Museo Británico de Historia Natural.11 Es importante destacar que, como consecuencia del estudio realizado por el Dr. C. Jarvis, conservador del herbario de dicho Museo, se puso de manifi esto que C. Linneo utilizó su ejem-plar del Paradisus batavus, que se conserva anotado en la Linnean Society, para identifi car las plantas re-presentadas y trece de ellas pasaron a ser lectotipos de la especie.12

Paul Hermann, (1646-1695). Hortus Academici Lugduno-Batavi. Lugduni Batavorum: apud Cornelium Boutesteyn, 1687. Biblioteca del Real Jardín Botánico, csic.

Paul Hermann, (1646-1695). Hortus Academici Lugduno-Batavi. LugduniBatavorum: apud Cornelium Boutesteyn, 1687. Biblioteca del Real Jardín Botánico, csic.

Paul Hermann, (1646–1695). Hortus Academici Lugduno-Batavi. Lugduni Batavorum: apud Cornelium Boutesteyn, 1687. Biblioteca del Real Jardín Botánico, csic.

0113ace_020-045_MJ.indd 28 08/03/12 13:24

29BIBLIOTECA NACIONAL (MADRID)

En la Biblioteca Nacional se encuentra una intere-sante parte de la Colección Van Berkhey: al menos treinta dibujos de personajes vestidos con trajes re-gionales y de diversas naciones, descritos en su His-toria Natural de Holanda, y que fueron dibujados del natural.13

MUSEO NACIONAL DE CIENCIAS NATURALES

(MADRID)

En el Museo Nacional de Ciencias Naturales de Madrid está toda la documentación referente a la adquisición de la colección, todas las ilustraciones del reino animal y la mayoría de los libros. También se encuentran seis retratos de los 31 de personajes que fi guran en el catálogo de la subasta, dos dibu-jados y cuatro grabados. Por otra parte, hay siete estampas de etnografía. Sin embargo, el grueso de la colección lo forman 5.840 ilustraciones del reino animal de las cuales 1.275 son dibujos de zoología y anatomía humana, y 48 del reino fósil. Lo que su-pone que el 20% de la totalidad son dibujos, mien-tras el resto son 4.601 estampas grabadas del reino animal. Existen también 178 naturalizaciones (pieles naturalizadas de serpientes y peces), siete obras im-presas y dos manuscritos.

Los fondos más copiosos y de mayor calidad lo forman la heterogénea colección de A. Seba, y las primeras tetracromías realizadas por sus inventores: los hermanos Jan (1698–1773) y Jacob (1694–1770) L’Admiraal, incluyendo un tratado manuscrito y cientos de dibujos en color del segundo, que repre-sentan especies de mariposas y sus ciclos vitales.

1 Lack & Sipman (2007, p. 69) señalan que resulta paradójico

que el género de plantas africanas Berkheya Ehrh., integrado

por más de setenta especies, sea más conocido entre botánicos

que J. le Francq van Berkhey a quien dicha denominación

debe su origen; sobre todo habiendo contribuido Berkhey al

conocimiento de la familia a la que pertenece la Berkheya.

2 Ver Lack & Sipman (2007, p. 71) dicen que se desconoce el

paradero de los dibujos originales que sirvieron para hacer los

grabados, y que no se incluyeron en la posterior subasta de las

colecciones Van Berkhey.

3 Lack y San Pío (2007, p. 38) interpretan que tuvo intención

de construir una especie de museo de papel, similar al

realizado por Cassiano dal Pozzo, uno de los fundadores de la

Accademia dei Lincei en Roma.

4 Pedro Franco Dávila era un hombre ilustrado, y buen

naturalista, además de industrial y erudito. Había recorrido los

Países Bajos y otros de Europa desde su residencia en París,

entre 1745 y 1771, mientras coleccionaba su propio Gabinete,

que cedería a la Corona española en 1772. Miembro de las más

importantes sociedades científi cas de la época, fue el primer

director del Real Gabinete.

5 Ver M.A. Calatayud Arinero (1987).

6 Núm. 838 del Catálogo de documentos del Real Gabinete

de Historia Natural. Madrid, 1984.

7 Consultado en el MNCN y citado en el epígrafe de

manuscritos de: M. S. Vicente Rosillo y A. Orbiso Viñuelas (1990).

8 Véase P. Lorente, p. 262.

9 Adriaan van Royen, Floræ leydensis prodromus, exhibens

plantas quæ in horto academico Lugduno-Batavo. Aluntur.

Lugduni Batavorum: Apud Samuelem Luctmans, 1740.

10 Traducido al español: Colección de diversas plantas,

coloreadas una vez secas, y reproducidas estampando sus hojas

siguiendo el método recientemente descubierto por Leibknegt y

otros amateurs.

11 Ms. Sloane 4033. Bl 28–80, así como un volumen en folio

con dibujos y el herbario de Hermann, 4 Bde. V. Henry

Trimmen en Journal Linn. Society Botany 24, 1888, S. 129.

12 C. Jarvis y M. P.de San Pío Aladrén (2007).

13 Ángel M. de Barcia. Catálogo de la colección de dibujos

originales de la Biblioteca Nacional. Madrid, 1906, p. 742.

0113ace_020-045_MJ.indd 29 08/03/12 13:24

30

BIOGRAFIE

Johannes le Francq van Berkhey (Leiden, 1729 - 1812) was een veelzijdig man. Hij was zowel arts als docent natuurhistorie en verzamelaar. Maar ook tekenaar, schilder en schrijver. En hij was een betrokken en prominent politiek activist. Zijn vader, Evert le Francq, was wolkoopman. Zijn moeder, Maria Berk-hey, was de dochter van een kunsthandelaar met een eigen bedrijf. Via zijn grootvader kwam Johannes le Francq van Berkhey als kind al in contact met de wereld van antiek, schilderkunst, illustraties en boeken. Dit legde zonder twijfel de kiem voor zijn interesse in kunst en literatuur en zijn passie voor verzamelen.

Tot 1741 bezocht Van Berkhey voor zijn eerste studies een Frans internaat in Katwijk, vlakbij Lei-den. Vijf jaar later begon hij als boodschappenjon-gen van een apotheek. Zijn vroege belangstelling voor natuurhistorie maakte dat hij zich in 1747 na afronding van zijn studies Latijn en Grieks inschreef aan de Universiteit van Leiden. Tegen die tijd bezat Van Berkhey een eigen rariteitenkabinet, dat de aan-dacht trok van zijn latere beschermheer, professor J. Allamand. De professor stelde hem in mei 1753 aan als zijn assistent en “conservator van de specimens en curiosa uit de natuurcollecties” van de univer-siteit. Deze positie zou Van Berkhey gedurende de acht daaropvolgende jaren bekleden.

Aangemoedigd door professor Allamand ging Van Berkhey geneeskunde studeren. Op 12 december 1760 promoveerde hij in de plantentaxonomie. Zijn proefschrift droeg de titel: Expositio characteristica structurae fl orum qui dicuntur compositi cum fi guris ad naturam expressis. Dit betrof een studie naar de com-posieten,1 een familie van bloeiende planten (Angio-spermen). Het proefschrift werd gepubliceerd in 1761, met daarin een gedicht gewijd aan de Universiteit van Leiden en acht kopergravures. De hoge kwaliteit van de kopergravures toont de goede vaardigheden van Van Berkhey als botanisch illustrator.2 Ze kregen de speciale notatie auctor ad vivum delin., wat betekent “naar het leven getekend door Van Berkhey zelf”.

Tijdens zijn medische studie ontwikkelde Van Berkhey belangstelling voor literatuur. Vooral poëzie had zijn interesse. Hij sloot zich aan bij literaire genootschappen uit zijn tijd. In 1760 publiceerde hij het pastorale gedicht Het Bataafsch Athene. Dit was gewijd aan de stad Leiden en aan Adriaan van Royen: hoogleraar plantkunde van de Leidse univer-siteit die Van Berkhey erg bewonderde.

Toen In 1750 zijn huwelijk, waaruit drie kinderen waren geboren, was stukgelopen ging Van Berkhey weg uit Leiden. Hij liet zijn gezin achter en vertrok naar Amsterdam met een nieuwe partner, met wie hij nog eens zeven kinderen kreeg. In Amsterdam werkte Van Berkhey voornamelijk als arts, maar hij

De botanische erfenisJohannes le Francq van Berkhey

Mª Pilar de San Pío AladrénHoofdconservator van de archieven van de Real Jardín Botánico (1991-2010)

0113ace_020-045_MJ.indd 30 08/03/12 13:24

31

bleef ook actief in de literatuur. In 1764 publiceerde hij zijn eerste toneelstuk: Claudius Civilis, Hersteller der Bataafsche Vrijheid, treurspel. In zijn voorwoord spreekt de auteur over zijn liefde voor gedichten die het vaderland roemen.

In 1764 verhuisde Van Berkhey naar een landhuis in Warmond, in de buurt van Leiden. Zonder twijfel markeert deze periode het begin van een van zijn be-langrijkste en bekendste werken: Natuurlyke historie van Holland. Dit document is een ode aan zijn land, met studies over geologie, topografi e en cultuurge-schiedenis. Dit werk is essentieel als men het leven in het achttiende-eeuwse Nederlandse wil leren kennen. Het eerste deel verscheen in 1769, en Van Berkhey werkte eraan tot 1778. Helaas werd het nooit afgerond, want studies over de Nederlandse plant-kunde en vegetatie ontbreken. Het werk werd naar het Duits en Frans vertaald. Als gevolg van het grote succes ervan, werd Van Berkhey in 1773 benoemd tot Lector Natuurlijke Geschiedenis in Leiden.

Op de tweehonderdste verjaardag van de stad, in 1774, las Van Berkhey het gedicht Het verheerlijkt Leyden voor. Hierdoor kreeg hij een nog betere re-putatie in de Nederlandse Republiek. In 1782 werd zijn voltallige gedichtencollectie gepubliceerd onder de titel De zeetriumph der Bataafsche vrijheid op de Doggersbank. Hij werd beschouwd als een van de beste dichters van zijn tijd. De volledige lijst van zijn werken is zeer uitgebreid. Het bestaat uit bijna 300 titels en bestrijkt een breed scala aan onderwerpen.

Paul Hermann, (1646-1695). Portada de la obra Florae lugduno-batavae fl ores, con una vista del Jardín Botánico de Leiden. Lugd. Batavor.: apud Fredericum Haaring, 1690. Biblioteca del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Paul Hermann, (1646-1695). Voorblad van het werk Floraelugduno-batavae fl ores, met een afbeelding van de Botanische Tuin te Leiden. Lugd. Batavor.: apud Fredericum Haaring,1690. Biblioteca del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Paul Hermann, (1646–1695). Cover of the work Florae lugduno-batavae fl ores, with a view of the Botanical Garden of Leiden. Lugd. Batavor.: apud Fredericum Haaring, 1690. Biblioteca del Real Jardín Botánico, csic, Madrid

Het leven van Van Berkhey werd ook gekenmerkt door de politieke situatie in Nederland. Als fervent voorstander van de Prins van Oranje, gebruikte hij zijn literaire vaardigheid ter verdediging van de Prins. Als gevolg hiervan werd hij door de anti-Oranjepartij van de “Patriotten” als een gevaarlijke vijand beschouwd. Zijn politieke kleur zorgde ervoor dat hem in 1783 de leerstoel in Natuurlijke Historie aan de Universiteit van Leiden werd geweigerd. Zijn positie als lector van de Universiteit en lidmaatschap van verschil-lende academies hielpen hem niet. Aangegeven door de anti-Orangisten vanwege zijn politieke activiteiten werd hij berecht en zonder salaris geschorst van de Leidse Universiteit. Om de kosten van de lange juri-dische procedures te kunnen betalen zag Van Berkhey zich genoodzaakt om zijn omvangrijke natuurhistori-sche collecties – zijn levenswerk! – te veilen. Voor de veiling moesten catalogi van de collectie worden geschreven. De bibliotheekcatalogus kwam gereed

0113ace_020-045_MJ.indd 31 08/03/12 13:24

32 in 1783. De catalogi van de overige collecties volgden tussen februari 1784 en maart 1785.

Hoewel de Orangisten in 1787 opnieuw aan de macht kwamen, betekende dit niet de terugkeer van Van Berkhey naar zijn oude positie. Na de dood van zijn partner in 1791, ging hij weer in Warmond wonen. Daar werkte hij aan de Natuurlijke Historie van het Rundvee in Holland, dat werd gepubliceerd tussen 1805 en 1811. In 1805 keerde hij terug naar Leiden. Daar sloeg het noodlot toe. In 1807 ontplofte in de buurt van zijn huis een schip vol buskruit. Zijn woning brandde af en een groot deel van de stad werd verwoest. Noodgedwongen verhuisde Van Berkhey naar het paleis van Lodewijk Napoleon in Den Haag. In 1808 keerde hij terug naar zijn her-bouwde huis. Daar overleed hij vier jaar later, door iedereen vergeten.

VERZAMELEN VAN DE COLLECTIE

In de achttiende eeuw werden rariteitenkabinetten en verzamelingen steeds wetenschappelijker en steeds systematischer geordend. Van Berkhey volgde het voorbeeld van progressieve naturalisten en legde belangrijke collecties aan op dat gebied. Hij verza-melde boeken en allerlei soorten materialen, maar beschikte ook over een prachtige collectie fraaie te-keningen en gravures. Hij paste een systematische ordening van planten en dieren toe om de diversiteit van het leven te illustreren en vast te leggen.

Van Berkhey realiseerde zich dat het onmo-gelijk was om alle bekende soorten te schilderen. Het waren er te veel. Daarom startte hij al op jonge leeftijd met de aankoop van collecties van voorstel-lingen ervan in gravures, tekeningen en prenten. Zijn collectie groeide uit tot meer dan 7000 stuks. Zelf maakte hij ongeveer 400 tekeningen, waarvan 296 als aquarel met Oost-Indische inkt en loodwit, nagenoeg allemaal van dieren. Daarnaast maakte hij ongeveer 100 afbeeldingen van planten, mineralen, gesteenten en kostuums. Van Berkhey verzamelde

ook tekeningen van exotische soorten, die tijdens commerciële en wetenschappelijke Nederlandse expedities waren ontdekt, en ook losse schilderijen en tekeningen van naturalisten en artsen.

De collectie van Van Berkhey wordt gezien als be-langrijke getuigenis van jarenlange inspanningen om de natuur door middel van beeldende kunst en druk-technieken te beschrijven en te vergelijken. Het oud-ste deel van zijn verzameling wekt de suggestie dat hij onderzocht aan welke eisen natuurillustraties moesten voldoen. Zijn collectie bevat prenten van A. Dürer of uit diens atelier. Maar er zijn ook eerste drukken, geïl-lustreerd met houtsneden van 16de-eeuwse naturalis-ten, zoals G. Rondelet (1507-1566), K. Gessner (1516-1565) en U. Aldrovandi (1522-1605). Ook verzamelde Van Berkhey diepdrukgravures, waarvan een aantal is met aquarel is ingekleurd. Dit was gebruikelijk in de 17de eeuw, de lithografi e en de vierkleurendruk werden pas een eeuw later uitgevonden.

Zoals eerder vermeld werden drie catalogi ge-drukt voor de veiling van de collectie van Van Berk-hey. De eerste catalogus betrof de collectie van de bibliotheek, de tweede de tekeningen, gravures en illustraties van dieren en planten, en de derde de andere objecten in de collectie. De catalogi werden uitgevoerd met titelbladen in het Nederlands en het Latijn, en zijn zeer verschillend.

De titel van de tweede catalogus is: “Eerste catalogus van de uitgebreide systematische natuur-historische verzameling, bestaande uit tekeningen, gravures en illustraties gemonteerd in passe-partout, van allerlei soorten dieren en planten, systematisch gerangschikt en zorgvuldig afgestemd op het formaat van de atlasplaten en gepresenteerd in meer dan 160 mappen met speciale hoezen, verzameld, voorbereid en gerangschikt op orde gedurende meer dan veertig jaar”. Johannes le Francq van Berkhey wordt ver-meld als de auteur. Daarnaast worden de namen genoemd van zes bemiddelaars die in Amsterdam commerciële activiteiten ontplooiden.

0113ace_020-045_MJ.indd 32 08/03/12 13:24

33DE AANSCHAF VAN DE COLLECTIE

Op 19 februari 1985 ontving Pedro Franco Dávila (1711-1786),4 de directeur en tevens oprichter van het Koninklijk Kabinet van Natuurlijke Historie, dat in 1776 werd opgericht, een offi ciële brief van graaf Flo-ridablanca, de eerste minister van Karel III. De brief kwam van de Consul van Spanje in Amsterdam, Yg-nacio de Asso (1742-1814), en ging over de veiling van de collectie van Van Berkhey. Dávila was al bekend met de collectie en adviseerde de aanschaf ervan door het Koninklijk Kabinet. Met name de artistieke en wetenschappelijke waarden van de naturalistische iconografi e werden hogelijk gewaardeerd:

“(...) naar mijn mening is er geen collectie zoals deze (...). De collectie lijkt me waardig voor de Koning en voor zijn Koninklijk Kabinet waarvan iedereen in Europa overtuigd is, dat het over een paar jaar de beste zal zijn.”5

Na het voorstel antwoordde Dávila snel aan Florida-blanca met aanwijzingen voor die collectiestukken in de omvangrijke veilingcatalogus, die een aanwinst zouden zijn voor het Koninklijk Kabinet. Zijn interesse ging vooral uit naar het kopen van de 160 “portfolio’s met ontwerpen”, evenals de opgezette viervoetigen en vogels, edelstenen en schelpen en al die objecten die door De Asso als “zeldzaam” werden beschouwd.

Floridablanca gaf gehoor aan de wensen van beide heren. Op 6 maart 1785 verzocht hij De Asso tot aankoop over te gaan. Op dat moment waren echter al een aantal van de door Dávila gewenste stukken geveild. Andere stukken waren nog wel beschikbaar, in het bijzonder de wetenschappelijke iconografi sche collectie. De Asso moest wel een aantal stukken, die al in het Koninklijk Kabinet aan-wezig waren, aanschaffen. Dat komt omdat het een partijverkoop betrof waarvan de stukken bij elkaar moesten blijven. Hij bleef bieden tot hij won, en op 31 maart kon hij de eerste minister het volgende me-dedelen: “Deze waardevolle en unieke collectie in

Deze catalogus van 200 pagina’s is in 1784 in Am-sterdam uitgegeven. In de inleiding legt Van Berkhey uit dat de beschrijving van de collectie een lastige taak was. Hij had er veel geduld voor nodig en pro-beerde “een soort systematische orde” aan te houden. Vanuit de overtuiging dat er nergens anders een syste-matisch geclassifi ceerde collectie bestond probeerde hij “een geordende verzameling van tekeningen en prenten” te vormen. Ook legt Van Berkhey uit hoe de collectie in elkaar zit. Zijn uitspraak: “sindsdien heb ik zoveel werken van verschillende auteurs ver-worven als mijn middelen en de omstandigheden het mij toelieten, en probeerde ik mooie prenten te vinden (...) en heb ik vele anderen van mijn eigen hand toegevoegd”3 bevestigt dat zijn collectie moet worden geïnterpreteerd “als een atlas van landen, steden, dorpen en nederzettingen, vergelijkbaar met een algemene atlas of album van dieren, planten en mineralen”. Van Berkhey vermeldde dat hij er alles voor in het werk zou stellen een papieren museum op te richten: “knippen, plakken, invoegen, tekenen, en aan een aantrekkelijk formaat aanpassen”. Kort samengevat omschrijft de auteur zijn collectie als een “kabinet vol grafi sch materiaal”.

In tegenstelling tot de gevestigde traditie, zijn alle onderdelen van de collectie afzonderlijk minuti-eus beschreven in de catalogus. Slechts af en toe zijn ze in partijen bij elkaar gevoegd. In totaal gaat het in zijn catalogus om 7.682 stuks: 1.823 tekeningen en 5.859 gravures. Er zijn meer dan 6000 tekeningen en prenten van dieren, waaronder die van de mense-lijke anatomie. Er zijn 1.646 prenten van planten en schimmels, 223 van stenen, mineralen en fossielen, 460 prenten van kostuums en gewoontes en der-tig portretten van beroemde naturalisten. Naast de prenten zijn er zeven gedrukte boeken met gravures of platen, twee ongepubliceerde manuscripten, 386 plantenmonsters, 149 huiden van opgezette dieren en twaalf kunstbloemen. De catalogus bevat refe-renties naar 177 verschillende auteurs.

0113ace_020-045_MJ.indd 33 08/03/12 13:24

34

Europa, zoals door mijn directeur terecht opmerkte, zal één van de belangrijkste sieraden van het Ko-ninklijk Kabinet worden”.

In het Nationaal Museum van Natuurweten-schappen (Museo Nacional de Ciencias Naturales, MNCN) is de aankomst in Madrid van de totale collectie nauwkeurig vastgelegd. De eerste vracht van 16 kisten reisde op het schip San Gabriel van Amsterdam naar Bilbao, en kwam daar op 13 augus-tus aan. De kisten werden, zonder ze te openen, op 3 september doorgestuurd naar Madrid, en arriveer-den daar elf dagen later bij het Koninklijk Kabinet. Drie extra kisten met boeken, die later in augustus door De Asso waren gekocht, werden in oktober naar Bilbao verzonden. Op 10 november werden ze vandaar naar Madrid gestuurd, waar ze elf dagen later aankwamen.

De inmiddels ernstig zieke Dávila begon meteen met het opstellen van een inventaris van de ontvan-

gen collectie. Dit zou zijn laatste werk zijn. Nauwe-lijks een maand later, in januari 1786, overleed hij. De inventaris van 44 bladen6 gaf hij de volgende titel: Noticia puntual de los dibujos de cuadrúpedos, aves, ynsectos y plantas, y de los libros que han venido de Amsterdam en 16 caxones, comprador todo de orden del Exmo. Sr. Conde de Floridablanca por Dn Ygnacio de Asso (“Nauwkeurig rapport van de tekeningen van viervoeters, vogels, insecten en planten, alsmede van de boeken die in 16 kisten uit Amsterdam gekomen zijn. Alles gekocht in opdracht van Zijne Excellentie Graaf van Floridablanca door de heer Ygnacio de Asso”). De beschrijving is uiterst gedetailleerd, zelfs de teken-technieken zijn vermeld. En er komt zelfs een aantal stukken in voor die in de veilingcatalogus ontbreken, zoals de kist 133 en 134 met gedroogde planten.

DE COLLECTIE VAN BERKHEY VAN DE REAL

JARDÍN BOTÁNICO IN MADRID

De collectie van 27 mappen met botanische pla-ten van gedroogde planten uit de collectie van Van Berkhey, die in de veilingcatalogus is opgenomen als Regnum vegetabile, wordt bewaard bij de series botanische illustraties in de Koninklijke Botanische Tuin in Madrid (Real Jardín Botánico, RJB).

Alle bladen uit de veilingcatalogus die corres-ponderen met grasachtigen worden bewaard in het herbarium.

De prachtige collectie tekeningen en gravures van Van Berkhey onderscheidt zich van de rest van de collecties in het archief. Allereerst omdat deze het tastbare resultaat is van de inspanningen van een enkel individu. Maar ook vanwege de internatio-nale herkomst van de betrokken kunstwerken en het samenvloeien van een verscheidenheid aan stijlen, vormen en technieken.

Francisco de Goya y Lucientes, El Conde de Floridablanca, gestor de la compra de la Colección, 1783. Banco de España, Madrid

Francisco de Goya y Lucientes, Graaf van Floridablanca, verantwoordelijk voor de aanschaf van de Collectie, 1783. Banco de España, Madrid

Francisco de Goya y Lucientes, Count of Floridablanca, agent for the purchase of the collection, 1783. Banco de España, Madrid

0113ace_020-045_MJ.indd 34 08/03/12 13:24

De exacte datum waarop deze collecties aan de Real Jardín Botánico zijn toegevoegd is niet bekend. Wel staat vast dat ze zich in 1877 nog in de biblio-theek van het Nationale Museum van Natuurweten-schappen (MNCN) bevonden. Dit valt op te maken uit collectie-inventaris, in dat jaar ondertekend door bibliothecaris Vicente E. Bachiller.7 Men neemt aan dat de collecties in 1903 in de Real Jardín Botánico zijn opgenomen, na afsplitsing van het MNCN.8

Het totaal aantal platen of illustraties van de Van Berkhey collectie in de Koninklijke Botanische Tuin in Madrid bedraagt 1.646. Dit betreft 458 te-keningen, voornamelijk aquarellen en 1.188 prenten, waaronder afdrukken van de natuur, van houtsneden en van diepdrukplaten.

De collectie omvat planten uit verschillende de-len van de wereld, maar de nadruk ligt op soorten uit gematigde streken. Naar men aanneemt gaat het in veel gevallen om planten die in Europese tuinen werden gekweekt. Waarschijnlijk gaat het bij de Amerikaanse planten om exemplaren die afkomstig zijn van de oostkust van Noord-Amerika. De planten zijn daar verzameld door de naturalist J. Bartram (1699-1777), en daarna verstuurd naar Peter Collin-son (1694-1768), lid van de Royal Society. Vervolgens maakte de Nederlandse botanicus J. Baster (1711-1775), tevens lid van de Royal Society, illustraties van die planten. Er zijn veel platen met afbeeldingen van de composietenfamilie en ook een aanzienlijk aantal van gekweekte plantensoorten.

Dit is één van de weinige voorbeelden van gra-fi sch materiaal dat bewaard is in het archief van de Real Jardín Botánico. Het dateert uit een vroege periode in de geschiedenis ervan. De ordening is volgens Adriaan van Royen (Leiden, 1704-1779) en stamt uit de tijd vóór Linnaeus. Van Royen was een van de voornaamste Leidse botanici uit het midden van de 18de eeuw. In zijn Florae Leydensis Prodro-mus,9 een catalogus van de planten gekweekt in de bijzondere Hortus Botanicus van Leiden, waren de

planten gerangschikt in twintig klassen. Elke klasse werd gedefi nieerd door een ingewikkelde combina-tie van verschillende eigenschappen: uiterlijk, soort bloem en vorm. Van Berkhey wilde prenten van alle klassen van Van Royen hebben. En bij elke illustra-tie in zijn collectie stond een naam: een zin, die het wezen ervan beschreef.

De illustraties waren opgeborgen in mappen. Elke map had een titelkaart met daarop de naam van de familie en de klasse waartoe de tekeningen en gravures, die erin zaten, behoorden. De tekeningen en gravures waren gegroepeerd per soort.

TEKENINGEN EN PRENTEN

Enkele tekeningen uit de veilingcatalogus zijn ge-maakt door beroemde 17de- en 18de-eeuwse botani-sche kunstenaars uit verschillende Europese landen. Er zijn veertig tekeningen uit Duitsland: van G.D. Ehret (Heidelberg, 1708-1770), M.S. Merian (Frank-furt, 1647- Ámsterdam,1717) en J.W. Weinmann (Gardelegen, 1683-1741). Verder 227 tekeningen uit Nederland, onder andere van J. L’Admiraal (1700-1770), bekend als eerste vierkleurendruk met platen van metaal. J. Baster (1711-1775) was plantkundige en tekende de Noord-Amerikaanse planten die naar P. Collinson in Engeland waren gestuurd. De per-fectie van de tekeningen van P. Knogh (1737-1802) wordt in de catalogus benadrukt. De overige Neder-landse tekeningen zijn van de hand van J. le Francq van Berkhey, P. Hermann (1640-1695), J. van Huy-sum (1687-1740), V. van der Vinne (Haarlem, 1736-1811) en A. Withoos (Amersfoort 1663 - Hoorn 1719). Tenslotte bevat de veilingcatalogus zes tekeningen van de Engelsman P. Collinson (1694-1768); veertien tekeningen uit China en 175 anonieme tekeningen.

De prenten hebben een zeer uiteenlopende oorsprong. Enkele Deense, zoals twintig ingekleur-de gravures gemaakt door P. Haas voor Icones rerum naturalium en van Pehr Forsskål. Verder Nederland-se prenten van J. Commelyn (1629-1692), A. Delfos

35

0113ace_020-045_MJ.indd 35 08/03/12 14:47

36

PARADISUS BATAVUS

Vanuit wetenschappelijk oogpunt en vanwege zijn an-tieke waarde is het album met tekeningen en prenten P. Hermanni Paradisus Batavus continens plus quam centum plantas ad vivum delineatas & inde affabré are incisas een van de belangrijkste onderdelen van de collectie. De Duitse arts en natuurliefhebber Paulus Hermann (Halle, 1640-Leiden, 1695) reisde met de Verenigde Oost-Indische Compagnie naar Ceylon

en wijdde hij zich aan de studie van de natuurlijke historie. Het door hem bedachte classifi catiesysteem was gebaseerd op de vrucht en werd daarom niet overgenomen. Een groot aantal beschrijvingen van voorheen onbekende planten worden aan Hermann toegeschreven. Afgezien van de wetenschappelijke waarde, wordt zijn werk hoog gewaardeerd om de schoonheid van de gravures. In 1680 keerde Hermann terug naar Nederland. Zijn werk Paradisus Batavus, continens plus centum plantas affabre aere incisas & Descriptionibus illustratas qui accessit catalogus plan-tarum, quas pro tomis nondum editis delineandas cua-raverat14 verscheen postuum.

Van Berkhey verknipte een exemplaar van dit werk en plakte de prenten naast de bijbehorende tekeningen om een album te maken. De collectie bevat tevens een exemplaar van het gedrukte boek, dat alleen de tekst bevat maar op dezelfde manier als het album is gebonden. Dit boek op folioformaat be-vat 113 tekeningen en 111 prenten, waarvan 108 over-eenkomen met de tekeningen. Het album bevat vijf originele tekeningen waarvan gravures ontbreken in de gedrukte versie. In het British Natural History Museum11 zijn nog andere originele tekeningen van Hermann’s werk aanwezig, met handgeschreven notities. Belangrijk om te benadrukken is het feit dat dr. C. Jarvis, conservator van het herbarium van het Britse museum, ontdekte dat het exemplaar met

(1731-1820), P. Hermann, P. Knogh, J. en N. van der Meer, J. Nieuhof (1618-1672) en A. Seba (Eetzel, Friesland, 1665 - Ámsterdam, 1736). Er zijn 39 pren-ten van H. Boerhaave (1668-1738) van de Index alter plantarum quae in horto academico Lugduni Batavo-rum aluntur. Ook zijn er enkele Engelse prenten van R. Furber. Er zijn vele Duitse prenten, waaronder alle natuurlijke impressies van J.M. Seligman (1720-1762), bestemd voor Die Nahrungsgefäse in den Blättern der Bäume (Nürnberg, 1748) de Collectio Variarum Plantarum, proprio sicceo coloratarum & ipsis foliolis impressarum. Secundum Artem. Leibknegt(…).10 Zeer opmerkelijke prenten in de Duitse collectie zijn de 44 mezzotintos behorend tot de Phytanthoza icono-graphia (1737-1745); het eerste botanische werk dat is gedrukt in kleur door de apotheker uit Regensburg, J.W. Weinmann. Andere Duitse hoogstandjes zijn de houtsnede prenten van Dioscórides werk De Materia Medica uit de 16de eeuw. Van Belgische oorsprong zijn de houtsneden uit het Cruydeboeck van R. Dodoens (1517-1585). Frankrijk wordt vertegenwoordigd door 53 platen van Nouveau Recueil des Fruits & des Fleurs, & Plantes Utiles, aux dessinateurs.

Collectio fl orum diversium Chinensium, Anónimo. Archivo del Real Jardín Botánico, csic. ARJB. xiv, 302.4.

Collectio fl orum diversium Chinensium, Anoniem. Archivo del Real Jardín Botánico, csic. ARJB. xiv, 302.4.

Collectio fl orum diversium Chinensium, Anonymous. Archivo del Real Jardín Botánico, csic. ARJB. xiv, 302.4.

0113ace_020-045_MJ.indd 36 08/03/12 13:24

371 Lack (2007) merkt op dat het nogal paradoxaal is dat een

genus van Afrikaanse planten, bestaande uit meer dan 70

soorten, onder botanici beter bekend staat als Berkheya Ehrh.,

dan J. le Francq van Berkhey zelf, waaraan het zijn oorsprong

dankt. Temeer daar Van Berkhey heeft bijgedragen aan de

kennis van de familie waartoe de Berkheya behoort.

2 De verblijfplaats van de originele tekeningen die voor de

gravures werden gebruikt is onbekend. Deze zijn niet in de

daarop volgende veiling van de Van Berkhey collecties

opgenomen.

3 Lack & San Pío (2007 p. 38 ) interpreteren het voornemen

om een museum van papier te bouwen, als vergelijkbaar met

dat van Cassiano dal Pozzo, een van de oprichters van de

Accademia dei Lincei in Rome.

4 Pedro Franco Dávila was een geleerd man, een goed natura-

list, ijverig en deskundig. Tijdens zijn verblijf in Parijs, reisde

hij tussen 1745 en 1771 door Nederland en andere Europese

landen. Ondertussen verzamelde hij zijn eigen rariteitenkabi-

net, dat hij in 1772 aan de Spaanse Kroon schonk. Hij was lid

van de belangrijkste wetenschappelijke genootschappen van

die tijd en was de eerste directeur van het Koninklijk Kabinet.

5 Zie M.A. Arinero Calatayud, (1987).

6 No. 838 van de Catalogus van het Koninklijk Kabinet van

Natuurlijke Historie. Madrid, 1984.

7 Navraag in MNCN in Madrid en geciteerd in het epigram

van de manuscripten van: M. S. Vicente en A. Rosillo (1990).

8 Zie P. Lorente, p. 262.




10 Nederlandse vertaling: Verzameling van verschillende

planten, gekleurd na droging en gereproduceerd door middel

van reliëfdruk van de bladeren volgens de, onlangs door

Leibknegt en andere amateurs, ontdekte methode

11 Ms. Sloane 4033. Bl 28-80, net als een folioblad met

tekeningen en het herbarium van Hermann, 4 Bde. V. Henry

Trimmen in Journal Linn. Society Botany 24, 1888, p. 129.

12 C. Jarvis en M. San Pio de Aladrén. (2007).

13 Angel M. de Barcia. Catalogus van de collectie originele

tekeningen uit de Nationale Bibliotheek. Madrid, 1906, p. 742.

aantekeningen van de Paradisus Batavus dat wordt bewaard bij de Linnean Society, door C. Linnaeus zelf is gebruikt bij het identifi ceren van planten. Als gevolg hiervan werden dertien van deze planten aan-gewezen als lectotypes van de soort.12

NATIONALE BIBLIOTHEEK (MADRID)

Een interessant deel van de collectie Van Berkhey bevindt zich in de Nationale Bibliotheek. Dit zijn tenminste dertig tekeningen13 van personen in kle-derdracht uit verschillende landen, beschreven in het boek Natuurlijke Historie van Holland.

NATIONAAL NATUURHISTORISCH MUSEUM

(MADRID)

In het Nationaal Natuurhistorisch Museum te Ma-drid bevinden zich alle documenten met betrekking tot de aanschaf van de collectie. Ook zijn hier alle tekeningen van het dierenrijk en het merendeel van de boeken aanwezig. Tevens kan men hier zes por-tretten (twee tekeningen, vier gravures) vinden van de 31 personages die in de veilingcatalogus worden genoemd. Bovendien zijn er zeven etnografi sche prenten. Echter, het grootste deel van de collectie beslaat 5.840 illustraties van het dierenrijk, waar-van 1.275 tekeningen zijn van dierkunde en men-selijke anatomie, en 48 tekeningen van fossielen. Dit betekent dat twintig procent van het totaal uit tekeningen bestaat. De 4.601 gravures gaan over het dierenrijk. Tenslotte bevinden zich hier ook 178 na-turalisaties (gelooide huiden van slangen en vissen), zeven gedrukte werken en twee manuscripten.

Het meest uitgebreide werk van hogere kwaliteit is de heterogene verzameling van A. Seba, waaron-der de eerste vierkleurendruk, gemaakt door uit-vinders ervan, de broers Jan (1698-1773) en Jacob (1694-1770) L’Admiraal. Deze verzameling bevat ook een handgeschreven verhandeling en honder-den kleurentekeningen van Jacob, die de levenscycli van verscheidene vlindersoorten uitbeelden.

0113ace_020-045_MJ.indd 37 09/03/12 13:09

38

BIOGRAPHY

Johannes le Francq van Berkhey (Leiden, 1729 - 1812) was a man with numerous intellectual interests: a physician, draughtsman and painter, a writer and poet, professor of Natural History, a collector, and a committed and prominent political activist. Son of Evert le Francq, a wool merchant, and Maria Berkhey, whose father was an art dealer, he had con-tacts with the world of antiques, painting, drawing, engraving and books from an early age through his grandfather’s business. This undoubtedly awakened his interest in art and literature, and his strong inter-est in collecting.

His early years, to 1741, were spent at a French boarding school in Katwijk, near Leiden. In 1746 he began working as a pharmacy assistant. Having been interested in natural history since his youth, he en-rolled at the University of Leiden in 1747, after com-pleting Latin and Greek studies. At that time he already had a zoological library that attracted the attention of Professor J. Allamand, who later be-came his patron. In May 1753 Allamand hired him as an assistant and “curator of the collections of specimens and natural curiosities” of the university, a post he held for the next eight years.

Professor Allamand encouraged him to study medicine. He received his doctorate on 12 December 1760 for his thesis on plant taxonomy, Expositio char-

acteristica structurae fl orum qui dicuntur compositi cum fi guris ad naturam expressis, which studied the family of plants with fl owers, or angiosperms, referred to as compositae.1 The thesis, which was published in 1761, included a poem dedicated to the University of Leiden and eight very high-quality copper engrav-ings annotated auctor ad vivum delin. – in other words, drawn from life by Berkhey himself, and thus demonstrating his skills as a botanical illustrator.2

While studying medicine he developed an inter-est in literature, particularly poetry, and became a member of literary groups of the period. In 1760 he published the pastoral poem Het Bataafsch Athene, which was dedicated to the city of Leiden and the university’s Professor of Botany, Adriaan van Royen, of whom he was a fervent follower.

He married and had three children. When his marriage failed in 1750, he left Leiden and his fam-ily and moved to Amsterdam with a new partner, with whom he would have seven more children. There he worked mainly as a physician, although he continued to combine this activity with literature. His fi rst play, Claudius Civilis, was published in 1764, with a preface showing his preference for po-ems glorifying the nation.

In 1764 Van Berkhey moved to a country house in Warmond, near Leiden, where he began what is un-questionably the most important and well-known of

The botanical legacyof Johannes le Francq van Berkhey

Mª Pilar de San Pío AladrénHead Curator of the Archives of the Real Jardín Botánico (1991-2010)

0113ace_020-045_MJ.indd 38 08/03/12 13:24

his works: Natuurlyke historie van Holland (“Natural History of Holland”). This ode to his country included studies of geology, topography and cultural history. It is considered an essential document for gaining an understanding of life in Holland in the 18th century. The fi rst volume was published in 1769; work contin-ued until 1778, but was unfortunately not completed and so does not include the studies of the botany and vegetation of Holland. Following the great success of this work, which was translated into German and French, Van Berkhey was appointed Professor of Natural History in Leiden in 1773.

To mark the city’s bicentenary in 1774, he read the poem Het verheerlijkt Leyden (“Leiden glorifi ed”), which increased his fame in the Dutch Republic. The complete collection of his poems was published in 1782 under the title: De zeetriumph der Bataafsche vrijheid op de Doggersbank. He came to be regarded as one of the best poets of his time. The complete list of his works is very extensive, consisting of near-ly 300 articles on a wide variety of subjects.

His life was also, however, marked by the po-litical situation in the Netherlands. A staunch sup-porter of the Prince of Orange, he used his literary abilities to defend him, and this led him to be seen as a dangerous enemy of the anti-Orangists (the “Patriots”). As a result of his political views, Van Berkhey was denied the chair of Natural History at the University of Leiden in 1783, even though he was a lecturer there and a member of several acad-

emies. Condemned by the anti-Orangists for his political activity, he was suspended without pay from the university. In order to pay the costs of his defence in the lengthy and costly judicial proceed-ings that followed, he had to auction the major natural history collections he had been compiling throughout his life. Firstly, the catalogues for these collections had to be prepared: the catalogue for the library was completed in 1783, while the catalogues for the other collections were compiled between February 1784 and March 1785.

Although the Orangists regained power in 1787, Van Berkhey never regained his former position. Af-ter the death of his partner in 1791, he returned to Warmond, where he worked on Natuurlijke historie van het rundvee in Holland (“Natural history of Dutch cattle”), which was published between 1805 and 1811. In 1805 he returned to Leiden, where his house unfortunately burned down in a fi re caused by the gunpowder explosion on a ship that destroyed much of the old city in 1807. He initially moved to the Palace of Louis Napoleon in The Hague. In 1808 Van Berkhey was able to return to his home, which had been rebuilt, and there he died forgotten in 1812.

COMPILING THE COLLECTION

In the 18th century, the collections assembled in cabinets of curiosities became more scientifi c and started to be arranged more systematically. Van Berkhey followed the example of progressive natural

Dibujo de van Berkhey en el que se representa a sí mismo a la derecha, Album Amicorum, Egbert Philip van Visvliet, 1755-1795. Koninklijke Bibliotheek, Amsterdam

Tekening van Van Berkhey, waarin hij zichzelf aan de rechterkant afbeeldt, Album Amicorum, Egbert Philip van Visvliet, 1755-1795. Koninklijke Bibliotheek, Amsterdam

Drawing by Van Berkhey in which he represents himself on the right, Album Amicorum, Egbert Philip van Visvliet, 1755-1795. Koninklijke Bibliotheek, Amsterdam

39

0113ace_020-045_MJ.indd 39 09/03/12 13:10

40

items in the collection. The catalogues, which had title pages in Dutch and Latin, were very different from each other.

Translated from Dutch into English the title of the second catalogue would be First catalogue of the extensive systematic natural history collection formed by drawings, engravings and illustrations of all types of classes of plants and animals, assembled in passe-partout, arranged according to their systematic rank, carefully adapted to the same size as the atlas plate, and presented in over 160 folders with special covers, collected, prepared and classifi ed by order over a pe-riod of nearly forty years. Johannes le Francq van Berkhey is cited as the author, but the names of six intermediaries with commercial activities in Amster-dam are also stated.

This 200-page catalogue was published in Am-sterdam in 1784. In the introduction Van Berkhey explains that the description of the collection was an arduous task that required a great deal of pa-tience. He attempted to follow “a sort of systematic order” or, more specifi cally, to prepare “an orderly collection of drawings and engravings”, as he be-lieved there was no other systematically classifi ed collection anywhere else. He also explained how the collection was formed: “As of that time, I acquired as many works of different authors as my resources and circumstances allowed, attempted to fi nd beau-tiful drawings (...) and added many other drawings that were my work”.3 He stated that his collection

history scholars by compiling a series of important collections in this fi eld. He collected books and all types of materials, including a magnifi cent collec-tion of high-quality drawings and engravings. These were classifi ed systematically in order to illustrate the range of species of animal and plant life and thus record the diversity of life.

Since he could not paint all the known species – there were already so many of them – he began early on to purchase collections of their represen-tations in engravings, drawings and plates. His col-lection expanded to comprise over 7,000 works. He also prepared around 400 drawings for the collec-tion: 296 drawings, nearly all of animals, in water-colour, Indian ink and white lead. And also around 100 illustrations of plants, minerals, rocks and cos-tumes. Van Berkhey also collected a series of draw-ings of exotic species from Dutch commercial and scientifi c expeditions, as well as individual paint-ings and drawings by naturalists and physicians.

His collection is seen as an important testimony of the work conducted over many years to apply pictorial arts and printing techniques to the descrip-tive and comparative study of nature. The older il-lustrations he collected suggest that Van Berkhey sought to investigate how naturalist illustration should be. His collection included some prints by A Dürer or his studio, as well as fi rst editions, il-lustrated with woodcuts, by 16th-century naturalists such as G. Rondelet (1507 - 1566), K. Gessner (1516 - 1565) and U. Aldrovandi (1522 - 1605). He also col-lected intaglio engravings, some of which were in watercolour, as was common in the 17th century until the invention of four-colour printing and li-thography in the 18th century.

As noted previously, three catalogues were print-ed for the auction of his collection. The fi rst cata-logue covered the library, while the second com-prised drawings, engravings and illustrations of plants and animals; and the third covered the other

Portada del inventario del archivo Van Berkhey, 1786. Museo de Ciencias Naturales, csic, Madrid.

Voorblad van het overzicht van Van Berkhey, 1786. Museo de Ciencias Naturales, csic, Madrid.

Cover of inventory of Van Berkhey archive, 1786. Museo de Ciencias Naturales, csic, Madrid.

0113ace_020-045_MJ.indd 40 08/03/12 13:24

41

should be interpreted “as an atlas of countries, cit-ies, towns and villages, similar to a general atlas or an album of plants, animals and minerals”. He even mentioned that he would be responsible for per-forming the tasks required to create a paper muse-um: “cut, paste, place, draw, adapt to an attractive format”. In short, he defi ned his collection as a “cabinet of graphic material”.

In contrast to the established tradition, the cata-logue contains a detailed description of nearly all the individual items, which were only rarely combined in lots. It comprises a total of 7,682 works: 1,823 draw-ings and 5,859 engravings. There are over 6,000 draw-ings and engravings of animals, including those of the human anatomy; 1,646 of vegetables and fungi; 223 of rocks, minerals and fossils; 460 of costumes and customs; 30 portraits of famous naturalists, as well as seven books containing engravings or plates, two un-

published manuscripts, 386 plant samples, 149 skins of dissected animals and 12 artifi cial fl owers. The catalogue includes references to 177 authors.

PURCHASE OF THE COLLECTION

On 19 February 1785, Pedro Franco Dávila (1711 - 1786),4 founder and director of the Royal Cabinet of Natural History, which opened in 1776, received an offi cial letter from the Count of Floridablanca, the prime minister under Charles III. In this letter Ig-nacio de Asso (1742 - 1814), the Spanish consul in Amsterdam, gave notice of the auction of the col-lection, which Dávila already knew about, and rec-ommended that he should purchase it for the Roy-al Cabinet. Of particular interest was the naturalist iconography, the artistic and scientifi c importance of which was valued as follows:

«“(…) in my view there is no equivalent collec-tion of this species (…). This collection appears to be worthy of the King for the Royal Cabinet that everyone in Europe believes in a few years shall be the best that is known”.5

Dávila replied to Floridablanca without delay, stat-ing that, of the thousands of items in the auction catalogue, several would be very suitable for the Royal Cabinet. He believed it would be very inter-esting to purchase the 160 “portfolios with designs”, as well as the quadrupeds and dissected birds, pre-cious stones, shells and any object that De Asso considered “rare”.

Floridablanca complied with the wishes of both and on 6 March ordered De Asso to purchase. By this time, however, several of the pieces requested by Dávila had already been auctioned. Although oth-ers remained, particularly the scientifi c iconograph-ic collection, De Asso had to purchase some items that the Royal Cabinet already had because the sale was by lots and these could not be separated. He continued bidding until he was successful, and on

0113ace_020-045_MJ.indd 41 08/03/12 13:24

42 31 March informed the prime minister that “This invaluable and unique collection in Europe, as my Director rightly says, shall be one of the principal ornaments of the Royal Cabinet”.

The arrival in Madrid of the entire collection is well-documented in the National Museum of Nat-ural Sciences (Museo Nacional de Ciencias Natu-rales, MNCN). The fi rst shipment of 16 boxes left Amsterdam on the San Gabriel destined for Bilbao, where it arrived on 13 August. On 3 September it was sent to Madrid unopened and arrived at the Royal Cabinet 11 days later. Three more boxes con-taining the new books purchased by De Asso in August were sent to Bilbao in October. These were forwarded to Madrid on 10 November, arriving there on the 21st of the month.

Dávila, who was already very ill, immediately began making an inventory of the collection re-ceived. This would be his fi nal work since he passed away only one month later in early January 1786. The inventory consists of 44 folios6 and is entitled: No-ticia puntual de los dibujos de cuadrúpedos, aves, ynsectos y plantas, y de los libros que han venido de Amsterdam en 16 caxones, comprador todo de orden del Exmo. Sr. Conde de Floridablanca por Dn Ygna-cio de Asso (“Specifi c notice of the drawings of quad-rupeds, birds, insects and plants, and the books that have come from Amsterdam in 16 boxes, all purchased under the order of his Excellency the Count of Flori-dablanca by Mr Ygnacio de Asso”). The description is very detailed and even specifi es the drawing tech-niques. Some of the items, such as boxes 133 and 134 of dried plants, are not included in the auction catalogue.

THE VAN BERKHEY COLLECTION

OF THE MADRID REAL JARDÍN BOTÁNICO

The part of the Van Berkhey collection relating to the plant world is kept among the series of botanical il-lustrations of the Royal Botanical Gardens of Madrid

(Real Jardín Botánico, RJB). This was shown in the auction catalogue as Regnum vegetabile, and includes 27 folders of botanical plates and dry plants.

All the sheets in the auction catalogue referring to grasses are conserved in the herbarium.

The drawings and engravings form a magnifi cent collection that stands out from the rest of the ar-chive collection because of being the result of the work of a single person, the international origins of the artists participating and the inclusion of differ-ent styles, types and techniques.

The exact date on which this collection was in-troduced in the Real Jardín Botánico is not known. According to a list of collections signed by librarian Vicente E. Bachiller that year, it was still in the MNCN library in 1877.7 It was probably integrated into the Real Jardín Botánico in 1903, when the lat-ter separated from the MNCN.8

There are a total of 458 drawings, mainly water-colours, and 1,188 prints, including those prepared by printing-from-nature, woodcuts and intaglio. In total, therefore, there are 1,646 plates or illustrations in the Van Berkhey Collection of the Real Jardín Botánico.

Although plants from many different parts of the world are represented, the vast majority of the plants reproduced were from temperate regions, and in many cases were probably cultivated in various Eu-ropean gardens. Some of the American plants may have come from the east coast of North America, collected by the naturalist J. Bartram (1699 - 1777) and sent to Peter Collinson (1694 - 1768), who was a member of the Royal Society, and later illustrated by J. Baster (1711 - 1775), a Dutch botanist and also a member of the Royal Society. There is a predomi-nance of plates from the compositae family and also signifi cant numbers of cultivated plants.

This is one of the few examples of graphic materi-als conserved in the archives of the Real Jardín Botáni-co and dating from an early period of its history. It

0113ace_020-045_MJ.indd 42 08/03/12 13:24

is rganised according to the pre-Linnaean classifi ca-tion of Adriaan van Royen (Leiden, 1704 - 1779), one of the principal Leiden botanists in the mid-18th century. In his Florae Leydensis Prodromus,9 a cata-logue of plants cultivated in the extraordinary Bo-tanical Garden of Leiden, the plants were arranged into 20 classes, with the defi nition of each including complex combinations of diverse characteristics: the habitat, type of fl ower and shape. Van Berkhey wanted pictures of species from all the classes used by Van Royen. Each illustration included in his col-lection was accompanied by a name: a sentence describing its essence.

The illustrations were arranged in folders, each with a card stating the class and the name of the family to which the drawings and engravings in the folder belonged, grouped by type and species.

DRAWINGS AND PRINTS

Some of the drawings listed in the auction catalogue were made by renowned 17th- and 18th-century botani-cal artists from various European countries. There are 40 drawings from Germany by G.D. Ehret (Heidel-berg, 1708 - 1770), M.S. Merian (Frankfurt, 1647 -Amsterdam, 1717) and J.W. Weinmann (Gardelegen, 1683 - 1741); 227 drawings from the Netherlands by

J. L’Admiraal (1700 - 1770), known for making the fi rst four-colour prints with metal plates; J. Baster (1711 - 1775), botanist and illustrator of North Ameri-can plants sent to P. Collinson in England; J. le Francq van Berkhey; P. Hermann (1640 - 1695); J. van Huysum (circa 1687 - 1740); P. Knogh (1737 - 1802), the perfection of whose drawings is highlighted in the catalogue; V. van der Vinne (Haarlem, 1736 - 1811) and A. Withoos (Amersfoort 1663 - Hoorn 1719?), togeth-er with six drawings from England by P. Collinson (1694 - 1768), 14 drawings from China and 175 anon-ymous drawings.

The prints are of very diverse origins and include Danish prints, such as the 20 intaglio drawings pre-pared by P. Haas for the Icones rerum naturalium by Pehr Forsskål; Dutch prints, such as the prints by J. Commelyn (1629 - 1692), A. Delfos (1731 - 1820), P. Hermann, P. Knogh, J. and N. van der Meer, J. Nieuhof (1618 - 1672) and A. Seba (Eetzel, Friesland, 1665 - Amsterdam, 1736); 39 drawings by H. Boer-haave (1668 - 1738) from the Index alter plantarum quae in horto academico Lugduni Batavorum aluntur; some English prints by R. Furber; and many German prints, made by the special printing-from-nature tech-nique of J.M. Seligman (1720 - 1762) for Die Nahrungs-gefäse in den Blättern der Bäume (Nuremberg, 1748)

Cartela de la carpeta de dibujos de hongos del archivo Van Berkhey, S. xviii. Colección Van Berkhey, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid.

Titelkaart van de map met tekeningen van schimmels uit het archief van Van Berkhey, s. xviii. Van Berkhey collectie, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid.

Card from mushroom drawings folder in Van Berkhey archive, 18th century. Van Berkhey collection, Archivo del Real Jardín Botánico, csic, Madrid.

43

0113ace_020-045_MJ.indd 43 08/03/12 15:07

44

and Collectio Variarum Plantarum, proprio sicceo coloratarum & ipsis foliolis impressarum. Secundum Artem. Leibknegt (…).10 The German drawings in-clude noteworthy works such as the 44 mezzotint prints from Phytanthoza iconographia (1737 - 1745); the fi rst botanical work printed in colour by the Re-gensburg chemist J.W. Weinmann; and the 16th-century woodcut prints from De Materia Medica by Dioscórides. The woodcuts from the Cruydeboeck by R. Dodoens (1517 - 1585) are of Belgian origin. France is represented by the 53 plates from Nouveau Recueil des Fruits & des Fleurs, & Plantes Utiles, aux dessinateurs.

PARADISUS BATAVUS

The most important piece in the collection, both from a scientifi c perspective and because of its age, is the album of drawings and prints entitled P. Her-manni Paradisus Batavus continens plus quam centum plantas ad vivum delineatas & inde affabré are incisas. Paulus Hermann (Halle, 1640 - Leiden, 1695), a Ger-man naturalist and a medical doctor who travelled to Ceylon as a physician for the Dutch East Indies Company was dedicated to the study of natural his-tory. He designed a classifi cation system based on the study of fruits, and his classifi cation was there-fore not adopted. Descriptions of signifi cant num-bers of previously unknown plants are attributed to him. His works are noteworthy both for their scien-

Johannes Le Francq van Berkhey, Trajes holandeses [antes de 1785]. Biblioteca Nacional de España, Madrid

Johannes Le Francq van Berkhey, Nederlandse Klederdracht [voor 1785]. Biblioteca Nacional de España, Madrid

Johannes Le Francq van Berkhey, Dutch dress [prior to 1785]. Biblioteca Nacional de España, Madrid

tifi c value and the beauty of the engravings. He re-turned to Holland in 1680 and his work Paradisus Batavus, continens plus centum plantas affabre aere incisas & Descriptionibus illustratas qui accessit cata-logus plantarum, quas pro tomis nondum editis delin-eandas cuaraverat was published posthumously.

Van Berkhey cut up a copy of this work so that the prints could be stuck next to the appropriate drawings to form this album. The collection also has a copy of the printed book, which includes only the text and is bound in the same way as the album. This book, of folio size, has 113 drawings and 111 prints, 108 of which correspond to the drawings. There are fi ve drawings in the album in which the engraving is not shown in the published work. There are also other original drawings for this work by Hermann (with handwritten notes) in the Brit-ish Museum of Natural History.11 It is noteworthy that the study performed by Dr. C. Jarvis, curator of the British Museum’s herbarium, showed that Linnaeus used his copy of the Paradisus batavus, which is conserved (with annotations) in the Lin-naean Society, to identify the plants represented. Thirteen of these plants became lectotypes of the species.12

0113ace_020-045_MJ.indd 44 08/03/12 15:07

45BIBLIOTECA NACIONAL (MADRID)

An interesting part of the Van Berkhey Collection can be found in the Biblioteca Nacional (National Library): at least 30 drawings of people in the na-tional dress of various countries, described in his Natural History of Holland and drawn from life.13

NATIONAL MUSEUM OF NATURAL SCIENCES

(MADRID)

All the documents relating to the acquisition of the collection, all the illustrations of the animal king-dom and most of the books can be found in the National Museum of Natural Sciences in Madrid, along with six portraits (two drawings and four en-gravings) of the 31 people mentioned in the auction catalogue. In addition, there are seven ethnograph-ic prints. However, most of the collection consists of 5,840 illustrations of the animal kingdom, 1,275 of which are zoological and human anatomy draw-ings, as well as 48 drawings of fossils. A total of 20% of the collection consequently consists of drawings, while the remaining 4,601 items are engravings of the animal kingdom. There are also 178 preserved skins of snakes and fi sh, seven printed works and two manuscripts.

The collections that are the most extensive and of the highest quality are the diverse collection of A. Seba and the fi rst four-colour printings prepared by the inventors of this technology, the brothers Jan (1698 - 1773) and Jacob (1694 - 1770) L’Admiraal. These include a handwritten treatise and hundreds of colour drawings of butterfl y species and their li-fecycles by Jacob.

1 Lack and Sipman (2007, p. 69) point out that it is

paradoxical that the Berkheya Ehrh genus of African plants,

which comprises more than seventy species, is better known

among botanists than J. le Francq van Berkhey, to whom the

origin of the name is due, particularly since Van Berkhey

contributed to knowledge of the family to which the Berkheya

belongs.

2 See Lack and Sipman (2007, p. 71). They state that the

location of the original drawings used to make the engravings

is not known, and these drawings were not included in the

subsequent auction of the Van Berkhey collections.

3 Lack and San Pío (2007, p. 38) believe he intended to

construct a sort of paper museum, similar to that created by

Cassiano dal Pozzo, one of the founders of the Accademia dei

Lincei in Rome.

4 Pedro Franco Dávila was a learned man and a good

naturalist, as well as an erudite industrialist. From his

residence in Paris he travelled in the Netherlands and other

European countries between 1745 and 1771, while collecting

his own Library, which he later gave to the Spanish Crown

in 1772. He was a member of the most prominent scientifi c

societies of the period, and the fi rst director of the Royal

Cabinet.

5 See M.A. Calatayud Arinero (1987).

6 No. 838 in the Catálogo de documentos del Real Gabinete

de Historia Natural. Madrid, 1984.

7 Consulted in the MNCN and cited in the epigram in the

manuscripts of M.S. Vicente Rosillo and A. Orbiso Viñuelas:

(1990).

8 See P. Lorente, p. 262.




10 English translation: Collection of different plants, coloured

after drying, and reproduced by printing their leaves using the

method recently discovered by Leibknegt and other amateurs.

11 Ms. Sloane 4033. Bl 28-80, as well as a folio volume with

drawings and the herbarium of Hermann, 4 Bde. V. Henry

Trimmen in Journal Linn. Society Botany 24, 1888, p. 129.

12 C. Jarvis and M.P. de San Pío Aladrén (2007).

13 Ángel M. de Barcia. Catálogo de la colección de dibujos

originales de la Biblioteca Nacional [“Catalogue of the collection

of original drawings from the National Library”]. Madrid, 1906,

p. 742.

0113ace_020-045_MJ.indd 45 08/03/12 13:24

0113ace_046-101_MJ.indd 46 08/03/12 13:24

Plantas monocotiledóneas

Eenzaadlobbigen

Monocotyle Plants

0113ace_046-101_MJ.indd 47 08/03/12 13:24

48

1 Iris unifl ora / [Alida Withoos]. – [1660-1730]. Iris sp. (Iridaceae). ARJB, XIV, 1

Acuarela sobre papel; 290 x 185 mm, pegado en h. de 510 x 360 mm.

Aquarel op papier; 290 x 185 mm, bevestigd op blad van 510 x 360 mm.

Watercolour on paper; 290 x 185 mm, adhered to 510 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 48 08/03/12 13:24

49

2 Ixia / [Job Baster]. – [1711-1775]. Belamcanda chinensis (L.) A. DC.? (Iridaceae). ARJB, XIV, 11




0113ace_046-101_MJ.indd 49 08/03/12 13:25

0113ace_046-101_MJ.indd 50 08/03/12 13:25

51

3 Bromelia ananas / Anónimo | Anoniem | Anonymous. Ananas comosus Merrill (Bromeliaceae). ARJB, XIV, 46




0113ace_046-101_MJ.indd 51 08/03/12 13:25

52

4 Polianthes tuberosum / [Maria Sibylla Merian]. – [1647-1717]. Polianthes tuberosa L.

(Amaryllidaceae). ARJB, XIV, 47




0113ace_046-101_MJ.indd 52 08/03/12 13:25

53

5 Hyacinthus oblongo fl ore coeruleo / [Alida Withoos]. – [1660-1730]. Hyacinthus cf. orientalis L. (Liliaceae). ARJB, XIV, 50




0113ace_046-101_MJ.indd 53 08/03/12 13:25

54

6 Gloriosa / [Georg Dyonisius Ehret]. – [1708-1770]. Gloriosa superba L. (Liliaceae). ARJB, XIV, 60

Lápiz, tinta y acuarela sobre papel; 460 x 310 mm, pegado en h. de 510 x 360 mm.

Potlood, inkt en aquarel op papier; 460 x 310 mm, bevestigd op blad van 510 x 360 mm.

Pencil, ink and watercolour on paper; 460 x 310 mm, adhered to 510 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 54 08/03/12 13:25

55

7 Lirium foliis refl exis / [Johannes le Francq van Berkhey]. – [1729-1812]. Lilium sp.

(Liliaceae). ARJB, XIV, 65

Tinta y acuarela sobre papel; 310 x 215 mm, pegado en h. de 510 x 360 mm.

Inkt en aquarel op papier; 310 x 215 mm, bevestigd op blad van 510 x 360 mm.

Ink and watercolour on paper; 310 x 215 mm, adhered to 510 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 55 08/03/12 13:25

0113ace_046-101_MJ.indd 56 08/03/12 13:25

57

8 Petilium fl avum / [Maria Sibybilla Merian]. – [1647-1717]. Fritillaria imperialis L.

(Liliaceae). ARJB, XIV, 63



Ink and watercolour on paper, 295 x 195 mm, adhered to 510 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 57 08/03/12 13:25

58

9 Ornithogalum vulgare / [Alida Withoos]. – [1660-1730]. Galanthus nivalis L. (Amaryllidaceae). ARJB, XIV, 68



Ink and watercolour on paper; 250 x 205 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 58 08/03/12 13:25

59

10 Crocus variegatus / [Pieter? Holstein]. – [1612/1614?-1673]. Crocus vernus (L.) Hill (Iridaceae). ARJB, XIV, 74




0113ace_046-101_MJ.indd 59 08/03/12 13:25

0113ace_046-101_MJ.indd 60 08/03/12 13:25

Plantas compuestas

Samengesteldbloemigen

Composite Family

0113ace_046-101_MJ.indd 61 08/03/12 13:25

0113ace_046-101_MJ.indd 62 08/03/12 13:25

63

11 Carduus sive Jacobea / [Jacob L’Admiraal]. – [1700-1770]. Senecio cf. vulgaris (Compositae). ARJB, XIV, 82

Acuarela y lápiz sobre papel; 250 x 190 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Aquarel en potlood op papier; 250 x 190 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Watercolour and pencil on paper; 250 x 190 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 63 08/03/12 13:25

64

12 Centaurea spinosa / [Georg Dyonisius Ehret]. – [1708-1770]. Centaurea calcitrapa L. (Compositae). ARJB, XIV, 86




0113ace_046-101_MJ.indd 64 08/03/12 13:25

65

13 Aster chinensis fl ore pleno albo / Job Baster. – [1711-1775]. Aster chinensis L.(Compositae). ARJB, XIV, 102




0113ace_046-101_MJ.indd 65 08/03/12 13:25

66

14 Helianthus fl os solis major / Anónimo | Anoniem | Anonymous. Helianthus annuus L. (Compositae). ARJB, XIV, 127

Acuarela sobre papel; 340 x 225 mm, pegado en otra hoja formando un reborde y ésta en h. de 515 x 360 mm.

Aquarel op papier; 340 x 225 mm, bevestigd op blad om een rand te vormen en vervolgens bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Watercolour on paper; 340 x 225 mm, adhered to other sheet forming a rim, with this adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 66 08/03/12 14:47

15 Varietates 5. Helianthi / [Johann Wilhelm Weinmann]. – [1683-1741]. Heliantheae sp. (Compositae). ARJB, XIV, 128




0113ace_046-101_MJ.indd 67 08/03/12 13:25

68

16 Helianthus / [Johannes le Francq van Berkhey]. – [1729-1812]. aff. Dahlia (Compositae). ARJB, XIV, 130




0113ace_046-101_MJ.indd 68 08/03/12 13:25

69

17 Rudbekkia americana pulcherrima / Job Baster. – [1711-1775]. Echinacea purpurea (L.) Moench (Compositae). ARJB, XIV, 134




0113ace_046-101_MJ.indd 69 08/03/12 13:25

Plantas dicotiledóneas no compuestas

Tweezaadlobbigen

Dicotyledons Non-Composites

0113ace_046-101_MJ.indd 70 08/03/12 13:25

0113ace_046-101_MJ.indd 71 08/03/12 13:25

0113ace_046-101_MJ.indd 72 08/03/12 13:25

73

18 Salicornia hispanica / Job Baster. – [1711-1775]. Lysimachia cf. ephemerum (Primulaceae). ARJB, XIV, 140

Acuarela y tinta sobre papel; 415 x 280 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Aquarel en inkt op papier; 415 x 280 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Watercolour and ink on paper; 415 x 280 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 73 08/03/12 13:25

74

19 Nasturtium indicum dictum / Johannes le Francq van Berkhey. – [1729-1812]. Tropaeolum majus L. (Tropeolaceae). ARJB, XIV, 145

Acuarela y lápiz sobre papel; 300 x 185 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Aquarel en potlood op papier; 300 x 185 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Watercolour and pencil on paper; 300 x 185 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 74 08/03/12 13:25

75

20 Passifl ora / Johannes le Francq van Berkhey. – [1729-1812]. Passifl ora caerulea L. (Passifl oraceae). ARJB, XIV, 156




0113ace_046-101_MJ.indd 75 08/03/12 13:25

76

21 Rosa fl ore pleno / Johannes le Francq van Berkhey. – [1729-1812]. Rosa centifolia L. (Rosaceae). ARJB, XIV, 164




0113ace_046-101_MJ.indd 76 08/03/12 13:25

22 Leonurus / Job Baster. – [1711-1775]. Monarda didyma L. (Labiatae). ARJB, XIV, 200




0113ace_046-101_MJ.indd 77 08/03/12 13:26

78

23 Stewartia ex Virginia / Peter Collinson. – [1694-1768]. Stewartia malacodendron L. (Theaceae). ARJB, XIV, 212




0113ace_046-101_MJ.indd 78 08/03/12 13:26

79

24 Lupinus major / Johannes Le Francq van Berkhey. – [1729-1812]. Lupinus sp. (Leguminosae). ARJB, XIV, 217




0113ace_046-101_MJ.indd 79 08/03/12 13:26

80

25 Gomphrena rubra / [Jacob L’Admiraal]. – [1700-1770] Gomphrena globosa L. (Amaranthaceae). ARJB, XIV, 234




0113ace_046-101_MJ.indd 80 08/03/12 13:26

81

26 Midia Colinsoni / Anónimo | Anoniem | Anonymous. Dodecatheon meadia L.

(Primulaceae). ARJB, XIV, 248




0113ace_046-101_MJ.indd 81 08/03/12 13:26

82

27 Dianthus maximus / Georg Dyonisius Ehret. – [1708-1770]. Dianthus x plumarius (Caryophyllaceae). ARJB, XIV, 253

Lápiz y acuarela sobre papel; 295 x 220 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm

Potlood en aquarel op papier; 295 x 220 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Pencil and watercolour on paper; 295 x 220 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 82 08/03/12 13:26

83

28 Dictamnis / [Maria Sibylla Merian]. – [1647-1717]. Dictamnus albus L.

(Rutaceae). ARJB, XIV, 269

Acuarela y tinta sobre papel; 335 x 210 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Aquarel en inkt op papier; 335 x 210 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Watercolour and ink on paper; 335 x 210 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 83 08/03/12 13:26

84

29 Papaver fl ore pleno / [Alida Withoos]. – [1660-1730]. Papaver somniferum L.

(Papaveraceae). ARJB, XIV, 280




0113ace_046-101_MJ.indd 84 08/03/12 13:26

85

30 Nigella / Anónimo | Anoniem | Anonymous. Nigella damascena L. (Ranunculaceae) y Dianthus sp. (Caryophyllaceae). ARJB, XIV, 284




0113ace_046-101_MJ.indd 85 08/03/12 13:26

Tulipanes, narcisos y amarilis

Tulpen, narcissen en amaryllissen

Tulips, Daffodils and Amaryllises

0113ace_046-101_MJ.indd 86 08/03/12 13:26

0113ace_046-101_MJ.indd 87 08/03/12 13:26

88

31 Tulipán abigarrado rojo / Anónimo. Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 443Acuarela sobre pergamino; 195 x 140 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Bonte rode tulp / Anoniem. Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 443Aquarel op perkament; 195 x 140 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Variegated tulip red / Anonymous. Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 443Watercolour on parchment; 195 x 140 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 88 08/03/12 13:26

89

32 Tulipán y narcisos | Tulp en narcissen | Tulip and narcissus / Johannes le Francq van Berkhey. – [1729-1812]. Tulipa sp. (Liliaceae) et Narcissus L. (Amarillydaceae). ARJB, XIV, 448



Watercolour; 245 x 165 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 89 08/03/12 13:26

90

33 Tulipán abigarrado gris y rojo / Anónimo. – Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 449Acuarela y témpera sobre papel; 275 x 170 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Bonte grijs en rode tulp / Anoniem. – Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 449Aquarel en tempera op papier; 275 x 170 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Variegated grey and red tulip / Anonymous. – Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 449Watercolour and tempera on paper; 275 x 170 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 90 08/03/12 13:26

91

34 Tulipán abigarrado violeta / Anónimo. Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 453Acuarela sobre pergamino; 200 x 150 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Bonte paarse tulp / Anoniem. Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 453Aquarel op perkament; 200 x 150 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Variegated violet tulip / Anonymous. Tulipa sp. (Liliaceae). ARJB, XIV, 453Watercolour on parchment; 200 x 150 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 91 08/03/12 13:26

92

35 Narciso / Anónimo. Narcissus L. (Amarillydaceae). ARJB, XIV, 456Tinta y acuarela sobre papel; 265 x 180 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Narcis / Anoniem. Narcissus L. (Amarillydaceae). ARJB, XIV, 456Inkt en aquarel op papier; 265 x 180 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Daffodil / Anonymous. Narcissus L. (Amarillydaceae). ARJB, XIV, 456Ink and watercolour on paper; 265 x 180 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 92 08/03/12 13:26

93

36 Amarilis / Anónimo. Hippeastrum sp. (Amaryllidaceae). ARJB, XIV, 463Tinta y acuarela sobre papel; 370 x 235 mm, pegado en h. de 515 x 360 mm.

Amaryllis / Anoniem. Hippeastrum sp. (Amaryllidaceae). ARJB, XIV, 463Inkt en aquarel op papier; 370 x 235 mm, bevestigd op blad van 515 x 360 mm.

Amaryllis / Anonymous. Hippeastrum sp. (Amaryllidaceae). ARJB, XIV, 463Ink and watercolour on paper; 370 x 235 mm, adhered to 515 x 360 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 93 08/03/12 13:26

0113ace_046-101_MJ.indd 94 08/03/12 13:26

Dibujos chinos

Chinese Tekeningen

Chinese Drawings

0113ace_046-101_MJ.indd 95 08/03/12 13:26

0113ace_046-101_MJ.indd 96 08/03/12 13:26

97

37 Conjunto de fl ores con una mariposa sobre una roca / Anónimo. – ARJB, XIV, 302, 1Acuarela sobre papel; 420 x 300 mm, pegado en hoja de 520 x 365 mm.

Set van bloemen met een vlinder op een rots / Anoniem. – ARJB, XIV, 302, 1Aquarel op papier; 420 x 300 mm, bevestigd op blad van 520 x 365 mm.

Group of fl owers with a butterfl y on a rock / Anonymous. – ARJB, XIV, 302, 1Watercolour on paper; 420 x 300 mm, adhered to a 520 x 365 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 97 08/03/12 13:26

98

38 Conjunto de fl ores con una mariposa / Anónimo. ARJB, XIV, 302, 2Acuarela sobre papel; 420 x 300 mm, pegado en h. de 520 x 365 mm.

Set van bloemen met een vlinder / Anoniem. ARJB, XIV, 302, 2Aquarel op papier; 420 x 300 mm, bevestigd op blad van 520 x 365 mm.

Group of fl owers with a butterfl y / Anonymous. ARJB, XIV, 302, 2Watercolour on paper; 420 x 300 mm, adhered to a 520 x 365 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 98 08/03/12 13:26

99

39 Conjunto de fl ores con un saltamontes / Anónimo. ARJB, XIV, 302, 10Acuarela sobre papel; 420 x 300 mm, pegado en h. de 520 x 365 mm.

Set van bloemen met een sprinkhaan / Anoniem. ARJB, XIV, 302, 10Aquarel op papier; 420 x 300 mm, bevestigd op blad van 520 x 365 mm.

Group of fl owers with a grasshopper / Anonymous. ARJB, XIV, 302, 10Watercolour on paper; 420 x 300 mm, adhered to a 520 x 365 mm sheet.

0113ace_046-101_MJ.indd 99 08/03/12 13:27

100

40 Balsamine chinensis / Anónimo | Anoniem | Anonymous. ARJB, XIV, 214




0113ace_046-101_MJ.indd 100 08/03/12 13:27

101

41 Dianthus chinensis / Anónimo | Anoniem | Anonymous. Dianthus chinensis L.?

ARJB, XIV, 255




0113ace_046-101_MJ.indd 101 08/03/12 13:27

102

Aa, A.J. van der, «Francq Van Berkhey, Johannes Le», pág.194–201, en: Biographisch Woordenboek der Nederlanden, vol. 6. Haarlem: Van Brederode, 1859.

Aguirre, E., Orbiso, A.I. y Vicente, M.S., «Iconografía zoológi-ca del S. XVIII en el Real Gabinete de Historia Natural», Lull: Revista de la Sociedad española de Historia de las Ciencias y de las técnicas, 10 (18–19): 5–32, 1987.

—, «Dibujo zoográfi co y tetracromía: la iconografía zoológica en el siglo xviii y el Real Gabinete de Madrid». Mundo científi co, 8, pág. 268–275, 1988.

—, «La singular colección pictórica de Historia Natural de van Berkhey en Madrid», pág. 13–19, en: San Pío Aladrén, M. P. de (ed.), La colección van Berkhey del Real Jardín Botánico. Un atlas del reino vegetal en el siglo XVIII. – Madrid (2007). (Trad. inglesa: «The Unique Van Berkhey Collection of Natural His-tory Paintings in Madrid», idem, pág. 265–267).

Allgemeines Künstler-Lexikon: Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker. München y Leipzig: Saur, 1992.

Arpots, R. P. L., Vrank en vry. Johannes le Francq van Berkheij (1729–1812). Nijmegen, 1990.

Berkhey, J. le Francq van (1729–1812), Expositio characteristica structurae fl orum qui dicuntur compositio. Lugdunum Batavo-rum: Apud Petrum van der Eyk, 1760.

—, Catalogus van de tentoonstelling gehouden in het Academisch Historisch Museum te Leiden van 22 oktober tot 11 december 1987. Leiden: Academisch Historisch Museum, 1987.

—, Pars bibliothecae sive catalogus librorum, nitidissime com-pactorum, medicorum, anatomicorum [...] botanicorum [...] et miscellaneorum. Quos inter excellunt libri quidam rariores & nonnulla manuscripta [...] Accedunt quaedam naturalia ac ins-trumenta, quae omnia in usus suos collegit. Johs. le Francq van Berkhey [...]. Omnia haec publice vendentur in aedibus dicti lec-toris (Op het Rapenburg tusschen de Vliet en Koepoorts-Gracht.) Per Franciscum de Does, P. F. Ad diem lunae 20. octobris 1783, & seqq. Lugduni Batavorum: F. De Does, 1783.

—, Erste catalogus van de uitgebreide Systhematische Na-tuurkundige Verzameling van Teekeningen, Printen en afgezette Afbeeldingen, van allerleye Classen van Dieren en Planten, alle naar eene Systhematische rang, zindelyk op een en ‘t zelve Atlas formaat gebragt, en in ruim 160 byzonder zoort van Portefeuilles en Omfl agen in den Tyd van vinar veertig Jaren byeenverzamelt, bereid en zindlyk verzamelt. Con portada en latín: Pars prima

Bibliografía | Bibliografie | Bibliography

catalogi collectionis systhematicae, fi gurarum delineatarum, aere incisarum ac ad vivum coloratarum, nec non variorum ani-malium, ac & plantarum, praecipue Cryptogamicarum arte exsic-catarum atque praeparatarum, spatio annorum fere XL propria manu impensia & labore sopra Chartis majoribus formae eadem in plusquam 160 involucris bene asservatorum & collectarum. Amstelaedami: Theodor Crayenschot, 1784.

—, Catalogus secundus, tertius & quartus musæi, continens 1a. præparata anatomiæ camparativæ. 2a. mineralia... 3a. concha-rum maritimarum... auctio fi et Amstelædami 29 martii 1785.

—, Natuurlijke historie van het rundvee in Holland. Leiden: P.H. Trap, 1805–11.

Calatayud Arinero, M.A., Catálogo de documentos del Real Gabinete de Historia Natural, 1752–1786: fondos del Archivo del Museo Nacional de Ciencias Naturales. Madrid: Museo Nacio-nal de Ciencias Naturales, CSIC, 1987.

—, Pedro Franco Dávila: primer director del Real Gabinete de Historia Natural fundado por Carlos III. Madrid: Museo Nacio-nal de Ciencias Naturales, CSIC, 1988.

La colección Van Berkheij. Arte y naturaleza en el Museo Nacio-nal de Ciencias Naturales. Estudio introductorio de Armando García González; Láminas del Museo Nacional de Ciencias Naturales. Madrid: CSIC y Ediciones Doce Calles, 2008.

Forskal, P., Flora Aegyptiaco-arabica: sive descriptiones planta-rum quae per Aegypteum inferiorem et Arabiam felicem / Post mortem auctoris edidit Carsten Niebuhr. Hauniae, 1775.

Hermann, P., Paradisus Batavus continens plus centum plan-tas affabre aere incisas & Descriptionibus illustratas cui accessit Catalogus plantarum, quas pro tomis nondum editis, delineandas curaverat. In Academia Lugduno-Batava nuper Medicinae ac Botanices Professor Opus Posthumum Lugduni Batavorum, 1698.

Lack, W. & San Pío Aladrén, M. P. de, «Las colecciones botánicas de Jan le Franc van Berkhey», pág. 36–49, en: San Pío Aladrén, M. P. de (ed.), La colección van Berkhey del Real Jardín Botánico. Un atlas del reino vegetal en el siglo XVIII. Madrid, 2007. (Trad. inglesa: «The botanical collection of Jan le Francq van Berkhey», idem, pág. 271–275).

Lack, W. & Sipman, H., «Berkhey y la taxonomía de las plan-tas», pág. 68–73, en: San Pío Aladrén, M. P. de (ed.), La colección van Berkhey del Real Jardín Botánico. Un atlas del reino vegetal en el siglo XVIII. Madrid, 2007. (Trad. inglesa: «Berkhey and plant taxonomy», ídem, pág. 279–280)

0113ace_102-104_MJ.indd 102 09/03/12 12:00

103Landwehr, J., Studies in Dutch books with coloured plates published in 1662–1875: natural history, topography and travel, costumes and uniforms. The Hague: Junk, 1976.

Loosjes, A.P., De Geest der geschriften van wijlen Joannes Le Francq Van Berkhey, in huisselijke zamenspracken van Dichtlief en Gloorroos met hunne kinderen. Haarlem: A. Loosjes Pz., 1813.

Lorente Guadalix, P., Colección iconográfi ca van Berkheij, siglo XVIII: Los dibujos zoológicos, tesis doctoral inédita. Facultad de Ciencias Biológicas de la Universidad Complutense. Madrid, 1999.

Lourteig, A., «L’herbier de Paul Hermann, base du Thesaurus zeylanicus de Johan Burman». Taxon, 15 (1966): pág. 23–33.

Nissen, C., Die Botanische Buchillustration: Ihre Geschichte und Bibliographie. Stuttgart: Anton Hierseman, 1996.

Orbiso Viñuelas, A., Lope Oter, I., Serrano Marín, D. y Vicente Rosillo, M.S., Catálogo de los fondos especiales de la biblioteca del Museo Nacional de Ciencias Naturales. Obras impresas del s. XVIII. Madrid: MNCN, CSIC, 2000.

Pritzel, G. A., Iconum botanicarum index locupletissimus. Berlin, 1855.

Royen, A. van, Florae leydensis prodromus: exhibens plantas quae in Horto academico Lugduno-Batavo aluntur. Lugduni Batavorum: Apud Samuelen Luchtmans academiae typogra-phum, 1740.

San Pío Aladrén, M.P. de (ed.), «La Flora de Asia en los dibu-jos del Real Jardín Botánico», en Oriente en Palacio: Tesoros Asiáticos en las Colecciones Reales Españolas, pág. 293–298. Madrid: Patrimonio Nacional, 2003.

—, La Colección van Berkhey del Real Jardín Botánico. Un Atlas del Reino Vegetal en el siglo XVIII. Madrid: Lunwerg editores, Real Jardín Botánico, CSIC y Obra Social de Caja Madrid, 2007.

—, y Jarvis, C., «Los dibujos del Paradisus Batavus de P. Hermann en la Colección van Berkhey del Archivo del Real Jardín Botánico», en La Colección van Berkhey del Real Jardín Botánico: un Atlas del Reino Vegetal en el siglo XVIII, ed. M. Pilar de San Pío Aladrén, pág. 50–68. Madrid: Lunwerg editores, Real Jardín Botánico, CSIC y Obra Social de Caja Madrid, 2007. (Trad. inglesa: «Van Berkhey’s drawings of P. Hermann’s Paradisus Batavus preserved in the Archives of the Real Jardín Botánico», ídem, pág. 275–278).

—, y Casal Romero, Iria, «Catálogo de la Colección van Berkhey del Archivo del Real Jardín Botánico», en La Colec-ción van Berkhey del Real Jardín Botánico: un Atlas del Reino Vegetal en el siglo XVIII, ed. M. Pilar de San Pío Aladrén, pág. 289–328. Madrid: Real Jardín Botánico, CSIC, Lunwerg edito-res y Obra Social de Caja Madrid, 2007.

—, «Notas biográfi cas sobre los principales autores», en La Colección van Berkhey del Real Jardín Botánico: un Atlas del Reino Vegetal en el siglo XVIII, ed. M. Pilar de San Pío Aladrén, pág. 250–253. Madrid: Lunwerg editores, Real Jardín Botánico, CSIC y Obra Social de Caja Madrid, 2007 (trad. Inglesa: «Bio-graphical notes on the main authors», ídem, pág. 284–287).

—, «La Colección van Berkhey: el reino vegetal», en Memoria y Naturaleza. El Archivo del Real Jardín Botánico de Madrid, ed. M. Pilar de San Pío Aladrén, pág. 142–151. Madrid: Real Jardín Botánico, CSIC; Lunwerg editores y Obra Social de Caja Madrid, 2009.

Seba, A., Locupletissimi rerum naturalium thesauri accurata descriptio et iconibus artifi ciosissimis expresio, per universam physicies historiam: opus, cui, in hoc rerum genere, nullum par exstitit. Amstelodami: Apud. Wetstenius & Gul. Smith & Janssonio-Waesbergii, 1734–1765.

Seligmann, J.M., Die Nahrungs-Gefäse in den Blättern der Bäu-me nach ihrer unterschiedlichen Austheilung und Zusammenfü-gung, so wie solche die Natur sebst gebildet... Núremberg, 1748.

Stafl eu, F.A. & Cowan, R.S., Taxonomic Literature, ed. 2, The Hague, 1979.

Thieme, U., Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike zur Gegenwart. Leipzig: Verlag E. A. Seemann, 1940.

Waller, F.G., Biographisch Woordenboek van Noord Nederlands-che Graveurs. La Haya: Martinus Nijhoff, 1938.

Weinmann, J.W., Phytanthoza Iconographia, sive conspectus aliquot millium, tam indigenarum quam exoticarum, ex quatuor mundi partibus. Augsburg: Barth. Seuter, Joh. Elias Ridinger & Joh. Jak. Haid, 1735–45.

Wurzbach, A., Niederländisches Kunstler-Lexikon. Wien und Leipzig, 1906.

Zagwijn, W.H., «Berkhey’s treatise on the grounds of Holland (1771): Geology before the term existed», pág. 1–30 en: Touret, J.L.R. & Visser, R.P.W. (eds.), Dutch Pioneers of the Earth Sciences. Amsterdam: Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, 2004.

0113ace_102-104_MJ.indd 103 08/03/12 13:22

0113ace_102-104_MJ.indd 104 09/03/12 12:00

Passie voor bloemen

Passion for Flowers

Pasión por las flores

Pasión por las flores P

assie voor bloemen P

assion for Flow

ers

0113ace_cubierta_MJ.indd 1 09/03/12 13:29

0113ace_cubierta_MJ.indd 2 09/03/12 13:29

0113ace 001-019 MJ - accioncultural.es Files/files... · NCB Naturalis de Leiden una selección de...

Documents

Transcript of 0113ace 001-019 MJ - accioncultural.es Files/files... · NCB Naturalis de Leiden una selección de...