Post on 07-Aug-2018
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
1/302
Cp MM • Nmd ?
Zrlbro`o hC ChugogM÷i Zoro k÷vCiCs y ohuNtls
kuitls
ci slgmchoh
?
Brupl Xmaon
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
2/302
Cp MM • Nmd ?
?
Kuitls
ci slgmchohZrlbro`o hC ChugogM÷i Zoro K÷vCiCs y ohuNt
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
3/302
Kuitls ci slgmchohCtopo MM. Nmdrl ?
Zrlbro`o hc Chugogm÷i poro K÷vcics y Ohuntls
Outlrmhohcs hcn @mimstcrml hc Chugogm÷i
Gmitfyo Gorlnmio Hcn Ïbumno @cihmzïdon@mimstro hc Chugogm÷i
Lnbo Cvcnyi O`ohl hc WcburoUmgc`mimstro Xígimgo hc Chugogm÷i
Onerchl Bustovl Borgào OrgfmnoUmgc`mimstrl Oh`mimstrotmvl hc Chugogm÷i
Butdcrtl Imglnïs Ncmvo OnvorczUmgc`mimstrl hc Chugogm÷i Dmnmibþc c Mitcrgunturon
Cnmbml Wmg MxpoiglgUmgc`mimstrl hc Hmscÿl y Ucrmemgogm÷i hc no Gonmhoh Chugotmvo
Oio Zotrmgmo Tudml OnvorohlHmrcgtlro Bcicron hc Chugogm÷i Cxtrocsglnor, HMBCCV
Tcdcgo Mrcic Bmr÷i N÷pczWudhmrcgtlro hc Chugogm÷i Dïsmgo
Cstcno Xovmgl WlnnlyKcec hcn Hcporto`citl hc no @lhonmhoh hc Chugogm÷i o Hmstoigmo
Gllrhmiogm÷i chmtlrmon; Nugào Ucrhubl (SICWGL) y @orbormto To`àrcz (MBCT)
Tchoggm÷i y `chmogm÷i hc tcxtl; Cstuorhl Hàoz, Fcrnmiho Blizïncz Wobum, Kcrsli Blizïncz yWoihro Cnmzodctf N÷pcz Eucitcs, Hmrcggm÷i hc @otcrmoncs Chugotmvls MBCT
Hmscÿl y hmobro`ogm÷i; Kcssmgo Blrhmnnl y Nmiho Xcios, Hmrcggm÷i hc @otcrmoncs ChugotmvlsMBCT
Zlrtoho; Kcssmgo Blrhmnnl y Ncsnmc _umÿ÷icz
Chmgm÷i 4:?3
M`prcsl ci MBCT tonncrcs brïemgls
Csto pudnmgogm÷i sc rconmzo gli cn oplyl tígimgl hc no SICWGL Buotc`ono, ci cn `orgl hcn Zrlycgtl Glikuitlhc Iogmlics Simhos „Woqmnok D”c; Sio ruto gnoro poro fogcr voncr nls hcrcgfls hc nos imÿos ohlncsgcitcsmihàbcios ci Buotc`ono‐, emioigmohl plr no Euihogm÷i hc nos Iogmlics Simhos.
©SICWGL, @mimstcrml hc Chugogm÷i hc Buotc`ono, Mistmtutl Buotc`ontcgl hc Chugogm÷i Tohmle÷imgo, MBCT.
Nls tcxtls, cxprcsmlics c mhcos mignumhls ci csto pudnmgogm÷i il rcenckoi icgcsormo`citc cn puitl hc vmsto hcno SICWGL im gl`prl`ctci hc imibuio ̀ oicro o no Lrboimzogm÷i. _ucho prlfmdmhl tlhl usl hc csto ldro,hc sus rcprlhuggmlics l hc sus trohuggmlics gli emics gl`crgmoncs.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
4/302
Zrcscitogm÷i
Cn Zrlbro`o hc Chugogm÷i hc Ohuntls plr Glrrcsplihcigmo ZCOG ho no
lplrtuimhoh o k÷vcics y ohuntls poro glitmiuor y emionmzor sus cstuhmls hcnimvcn prm`orml. ZCOG euc grcohl o trovís hcn Ogucrhl Budcriotmvl Il.
23, hc ecgfo ?3 hc cicrl hc ?=27, ohc`ïs ci nos rcslnugmlics :? ‗ 4:?: y
::5 ‗ 4:??, cstodncgc su lrboimzogm÷i y euigmlio`mcitl.
Hcshc cn oÿl ?=27 on oÿl 4:?7, nls cstuhmoitcs hc ZCOG foi vcimhl
trodokoihl gli nmdrls hc no Oslgmogm÷i Oneodctmzogm÷i y Nmtcroturo,
ONEONMX Buotc`ono, uio mistmtugm÷i mitcriogmlion o`mbo quc eogmnmt÷
guotrl nmdrls hc no prm`cro ctopo y guotrl nmdrls hc no scbuiho ctopo
plr ïrcos; gl`uimgogm÷i y ncibuokc, `otc`ïtmgo, gmcigmos slgmoncs ygmcigmos ioturoncs.
O portmr hcn oÿl 4:?8, no Lrboimzogm÷i hc nos Iogmlics Simhos poro
no Chugogm÷i, no Gmcigmo y no Gunturo, SICWGL, mistmtugm÷i o`mbo hcn
@mimstcrml hc Chugogm÷i, oplyo no cnodlrogm÷i hc nmdrls poro nos hls
ctopos hcn Zrlbro`o, gli ui cielquc mitcbrohlr y ̀ chmohl1 gli ïrcos
y gl`pctcigmos mitcbrohos y gli euiho`citl ci cn Gurràgunu` Iogmlion
Dosc.
SICWGL cs uio lrboimzogm÷i hchmgoho o no hmeusm÷i hc no gunturo y no
chugogm÷i poro no kustmgmo, no nmdcrtoh y no poz, ldkctmvls mihmspcisodncs o
no hmbimhoh hc nls scrcs fu`oils.
Ci glibrucigmo gli cstc plstunohl, cn @mimstcrml hc Chugogm÷i
hc Buotc`ono plr `chml hc no Hmrcggm÷i Bcicron hc Chugogm÷i
Cxtrocsglnor HMBCCV, drmiho o nls cstuhmoitcs hcn Zrlbro`o hc Chugogm÷i
plr Glrrcsplihcigmo, ZCOG, cstc tcrgcr nmdrl gli uio `ctlhlnlbào
mitcbrohlro, quc mignuyc ogtmvmhohcs quc glinncvoi cn oprcihmzokcsmbimemgotmvl.
Si tc`o m`plrtoitc odlrhohl ci cstc nmdrl hc tcxtl cs no mignusm÷i y
hcsorrlnnl hc ogtmvmhohcs slgml prlhugtmvos y glitcxtuonmzohos, quc
oyuhoi o ̀ cklror no gonmhoh hc vmho hc nls cstuhmoitcs y sus eo`mnmos, plr
`chml hc no bcicrogm÷i hcn outlc`pncl y c`pncl.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
5/302
No Hmrcggm÷i Bcicron hc Chugogm÷i Cxtrocsglnor, HMBCCV, obrohcgc cn
oplrtc hc SICWGL-BSOXC@ONO on glitrmdumr ci no elr`ogm÷i hc k÷vcics
y ohuntls quc cspcroi uio lplrtuimhoh poro emionmzor sus cstuhmls hcn
imvcn prm`orml.
Nmgho. Oio Zotrmgmo Tudml Onvorohl
Hmrcgtlro Bcicron hc HMBCCV
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
6/302
Àihmgc
¡Dmcivcimhos y dmcivcimhls! .....................
Wc`oio ?Cstuhml nos gmcigmos slgmoncs .................... ?Zlibï`lils ci `orgfoUmvl ci gl`uimhoh ................................... 4Glilgcr poro grcgcr ?. Nos gmcigmos slgmoncs ........................ 7 4. Cn pnoil, cn puitl y no nàico ............. 5
7. Cn smstc`o slnor ................................... 2 8. Wcporl ponodros ci sànodos ............. =Umho sonuhodncG÷`l supcror nos tcismlics hcn hàoo hào ............................................................ ?7
Wc`oio 4Stmnmzl nls `opos......................................... ?3Zlibï`lils ci `orgfoCn gorho`l`l............................................ ?5Glilgcr poro grcgcr
?. Stmnmzl nls `opos ................................ ?2 4. Nos gopos hc no Xmcrro ...................... 4: 7. Gnoscs hc nàicos; rcgtos y gurvos .... 44
8. Zonodros obuhos, brovcs ycshrûkunos ........................................... 48
Cxpcrm`citc y oprcihoG÷`l fogcr uio drûkuno goscro ............. 43Zonodros iucvos ......................................... 43Tcglko`ls nls erutls .................................. 45Outlglitrln ................................................. 45
Wc`oio 7No Nuio, cn sotínmtc hc no Xmcrro ................. 4=Zlibï`lils ci `orgfo¼Zlr quí sc lrmbmio cn hào y no ilgfc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
7/302
Àihmgc
Wc`oio 5Gumhl cn sucnl ............................................. 5=Zlibï`lils ci `orgfo¼Zlr quí cs m`plrtoitc gumhor cn
sucnl
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
8/302
Àihmgc
Wc`oio ?4Nls `oyos, iucstrls oitcposohls ........... ?83Zlibï`lils ci `orgfoNo Zoogf; no gcrc`limo hcn `oàz ............ ?85Glilgcr poro grcgcr ?. Nls ̀ oyos .......................................... ?82 4. Oplrtcs hc nls `oyos ....................... ?86
7. Gnosmemgogm÷i hc nls oim`oncsvcrtcdrohls ....................................... ?8=
8. Ssl hc no nctro "b" .............................. ?3? 3. Iu`crogm÷i hcgm`on ....................... ?34Umho sonuhodncNls oigmoils y no sodmhurào ....................... ?37Zonodros iucvos ......................................... ?38
Tcglko`ls nls erutls .................................. ?38Outlglitrln ................................................. ?33
Wc`oio ?7Nls curlpcls nncboi o O`írmgo ............... ?32Zlibï`lils ci `orgfoNo gurmlsmhoh; fcrro`mcito porooprcihcr ..................................................... ?36Glilgcr poro grcgcr
?. No vcimho hc nls curlpcls oO`írmgo ............................................. ?3=
4. Iucvos cspcgmcs hc oim`oncs ........ ?5? 7. Nls prlil`drcs pcrslioncs ............. ?548. Hmvmsm÷i gli glgmcitcs
tcr`miohls ci gcrl.......................... ?57Umho sonuhodncUmvo`ls no mitcrgunturonmhoh ..................... ?52
Wc`oio ?8Nls flibls; eucitc hc sonuh y onm`citl .. ?5=Zlibï`lils ci `orgfoSi flibl quc sonvo vmhos ........................ ?2:
Glilgcr poro grcgcr?. Nls flibls; eucitc hc sonuh y
onm`citl ............................................. ?2? 4. Gliqumsto hc Buotc`ono ............... ?27
7. Hmvmsmlics gli gcrls mitcr`chmlsci cn glgmcitc................................... ?23
8. Zrlil`drc y vcrdl voi hc no`oil ................................................. ?22
Umho sonuhodncG÷`l fogcr ylbur goscrl ....................... ?26Zonodros iucvos ......................................... ?2=Tcglko`ls nls erutls .................................. ?2=
Outlglitrln ................................................. ?6:
Wc`oio ?3Íplgo Glnlimon ci Buotc`ono ................ ?67Zlibï`lils ci `orgfoOnm`citls hc oycr y hc smc`prc .............. ?68Glilgcr poro grcgcr ?. Íplgo Glnlimon ci Buotc`ono ....... ?63
4. Xlhls nls scrcs vmvls ilsonm`cito`ls ..................................... ?66
7. Glilzgl nls iû`crls prm`ls .......... ?6=
8. Cn vcrdl; uio ponodro hc oggm÷i ... ?=:Umho sonuhodnc¼Cs ustch tlncroitc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
9/302
Àihmgc
Glilgcr poro grcgcr ?. No íplgo plsmihcpcihcigmo......... 4?? 4. Ioturonczo hc Gcitrlo`írmgo ....... 4?7 7. Mhml`o ci Gcitrlo`írmgo .............. 4?8 8. @àim`l gl`ûi `ûntmpnl ................... 4?3Cxpcrm`citc y oprcihoNo crlsm÷i hcn sucnl ................................... 4?6Zonodros iucvos ......................................... 44:Tcglko`ls nls erutls .................................. 44:Outlglitrln ................................................. 44?
Wc`oio ?6Gliscrvogm÷i hc nls rcgursls ioturoncs . 447Zlibï`lils ci `orgfoZrltcbmcihl iucstro dm÷secro ................... 448
Glilgcr poro grcgcr?. Gliscrvogm÷i hc nls rcgurslsioturoncs ............................................ 443
4. Cn goeí portc hc iucstro fmstlrmo ..... 4457. Tcporto`ls cn goeí ci portcs
mbuoncs ................................................ 446 8. Ssl glrrcgtl hcn vcrdl .................... 47:Umho sonuhodncOflrrl hc cicrbào cnígtrmgo ..................... 474Zonodros iucvos ......................................... 477Tcglko`ls nls erutls .................................. 477
Outlglitrln ................................................. 478
Wc`oio ?=No cicrbào; uio icgcsmhoh....................... 472Zlibï`lils ci `orgfoNos eucitcs hc cicrbào sc obltoi ........... 476Glilgcr poro grcgcr ?. No cicrbào; uio icgcsmhoh ............. 48:
4. Zrmigmponcs bldmcrils nmdcroncs hc?6=6 o ?=88........................................ 487
7. Nls tmc`pls hcn vcrdl ...................... 483
8. Eroggmlics cqumvoncitcs .................. 482Cxpcrm`citc y oprcihoGlgmic gli ui flril slnor ....................... 48=
Wc`oio 4:Eucitcs hc cicrbào il rcilvodncs .......... 43?Zlibï`lils ci `orgfo¼Ci quí utmnmzo no cicrbào
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
10/302
Stz mpctma ∔ ¡Dmcivcimhos y dmcivcimhls!
Stz mpctma
¡Dmcivcimhos y dmcivcimhls!
Fc`ls prcporohl gli `ugfl gormÿl poro ustch cstc nmdrl hcn Zrlbro`o hc
Chugogm÷i hc Ohuntls plr Glrrcsplihcigmo ‗ ZCOG, ctopo MM ‗ .
Iucstro prlpucsto cs quc ustch oprciho tc`os quc nc oyuhci o grcgcr gl`l
pcrslio y o vmvmr ci or`liào gli nls quc nc rlhcoi. Wu cxpcrmcigmo y lpmim÷i sli
`uy m`plrtoitcs ci cstc prlbro`o, osà quc nc mivmto`ls o trodokor gli `ugfl
citusmos`l ci su nmdrl.
¼G÷`l cs cn nmdrl hcn ZCOG, ctopo MM<
Wu nmdrl cstï hmvmhmhl ci vcmitc sc`oios hc cstuhml, ci nos quc sc mitcbroi cstos
ïrcos;
• @otc`ïtmgos
• Gl`uimgogm÷i y Ncibuokc
• Gmcigmos Wlgmoncs
• Gmcigmos Ioturoncs y Xcgilnlbào
• Zrlhugtmvmhoh y Hcsorrlnnl
• Cxprcsm÷i Ortàstmgo• Chugogm÷i Eàsmgo
Fobo`ls ui rcglrrmhl poro glilgcr quí
scggmlics ciglitrorï ci goho uio.
Mimgmo`ls gli no plrtoho; cs no prm`cro
pïbmio hc no sc`oio.
Zrcscito cn iû`crl, cn tàtunl y nls nlbrls
quc nc prlplic`ls ongoizor on emionmzor cn
cstuhml.
Nls glit micit cs y nls lgíoils
• _uí cs ui glitmicitc.• Guïncs sli nls scms glitmicitcs.• Guïn cs nlgonmz ogm÷i hc nls scms glitmicitcs.• _uí cs ui lgíoil.
• Guïncs sli nls gmigl pr migmponcs lgíoils.• _uí cs y guïncs sli nos z lios gnm`ïtmgos hcn `uihl.
• Nls plnàblils r cbunor cs.• Cn bnlsorml.
Hur oit c cst o sc`oio nlbr or ï r cglilgcr y cxpnmgor ;
Tce lr z or ï cn oprcihmz o kc hc;
8
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
11/302
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
12/302
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
13/302
Tcvmsc su oprcihmzokc; hcspuís hc fogcr
uio torco, cs ducil rcencxmlior sldrc
iucstrl hcsc`pcÿl. Zoro csl, on emion hcn
outlglitrln, ciglitrorï cstc guohrl ci cn
quc puchc vcrmemgor sm ongoiz÷ nls nlbrls.X÷`csc su tmc`pl poro rcsplihcr.
¼G÷`l oprlvcgfor `cklr su cstuhml<
Zlr ûntm`l, nc ho`ls onbuils glisckls poro quc no ovcituro hc oprcihcr sco
`ïs prlvcgflso.
• Dusquc ui nubor g÷`lhl y gli ducio mnu`miogm÷i. Cs m`plrtoitc quc
sc onckc hcn rumhl y hc nos hmstroggmlics.
• Cnmko ui flrorml poro cstuhmor y cnodlror sus torcos. No glistoigmo y no
hmsgmpnmio sli sus `cklrcs gl`poÿcros hc cstuhml.
• Nco gli otcigm÷i nos mistruggmlics hc nls ckcrgmgmls oitcs hc rcslnvcrnls.
• Glisuntc sus huhos gli ltros pcrslios hc su gl`uimhoh quc puchoi
oyuhornc.
@uy m`plrtoitc
Iltorï quc onbuios sc`oios hc cstc nmdrlsli hmstmitos o nos hc`ïs. Wc prcscitoi
smtuogmlics hc oprcihmzokc ci nos quc sc
nc mivmto o rconmzor ogtmvmhohcs, pcrslioncs
y ci cqumpl. Cstls hcsoeàls nc oyuhorïi o
rcencxmlior, mitcrprctor, dusgor mielr`ogm÷i
y rcslnvcr prldnc`os hc no vmho gltmhmoio.
Gl`porto gli su tutlr o l tutlr nls r csuntohls hc csto cvonuogm÷i.
Hcspuís hc cst uhmor ...
@or quc gli ui no gosmnno quc `c klr mihmquc su oprcihmz o kc. Nl nlbr í Hcdl
`c klr or Glilz gl quí sli y guïncs sli nls scms glitmicitcs.Nlgonmz l nls glitmicitcs ci ui `opo.
Glilz gl quí cs ui lgíoil.
Nlgonmz l c mhcitme mgl nls gmigl lgíoils.Glilz gl guïncs sli nos pr migmponcs z lios gnm`ïtmgos hcn`uihl.
Mhcitme mgl quí sli nls plnàblils.
Glistruy l ui bnlsor ml.
Sio `u kcr trodo kohlro
Glilzgo`ls o Msodcn. Cnno trodo ko gl`l scgrctormo ci
Xcx tmncsB X, uio c`prcso quc sc hchmgo o no cnodlrogm÷i
hc tc xtmncs y hc`ïs oggcslrmlsporo no gliecggm÷i hc
rlpo.
Ogtuon`citc, no gl`poÿà o hmstrmduyc sus prlhugtls
ûimgo`citc ci Buotc`ono.
Wmi c`dorbl, ci nls ûntm`ls oÿls, no c`prcso fo
grcgmhl y sc fo elrtoncgmhl `ugfl, plr nl quc no kuito
hmrcgtmvo hc Xcx tmncsB X fo hcgmhmhl quc cs `l`citl
hc mitrlhugmrsc on `crgohl mitcriogmlion y c xplrtor sus
prlhugtls o ltrls poà scs hcn `uihl.
Msodcn cs uio klvci `uy rcsplisodnc y glnodlrohlro, plr nl q
uc cn hmrcgtlr nc
fo hcsmbiohl no torco hc dusgor guïncs sli nls poàscs `ïs
ohcguohls poro
mimgmor cn prlycgtl.
Msodcn sodc no m̀ plrtoigmo hc fogcr gli c xgcncigmo cn trodo kl
cigl`cihohl,
plr nl quc qumcrc glilgcr `uy dmci no nlgonmzogm÷i hc nls gli
tmici tcs poro vcr
nls plsmdncs hcstmils hc nos c xplrtogmlics y nls lgíoils poro g
lilgcr nos rutos
hcn troisplrtc `oràtm`l. Zoro cstl, Msodcn nc fo pchmhl oyuho
.
Zrog tmquc`ls
Oitcs hc gl`cizor gli iucstrl prlycgtl, c̀hmtc`ls sldrc iuc
strls glilgm`mcitls
ogtuoncs. Hcemio gli sus ponodros nls tír`mils smbumcitcs.
Glitmicitc;
Lgíoil;
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
14/302
Wc`oio ? ?
Cstuhml nos
gmcigmos slgmoncs
• Guïn cs cn ldkctl hc cstuhml hc nos gmcigmos slgmoncs.
• Guïncs sli onbuils hotls sldrc fmstlrmo, cglil`ào, bclbroeào y
hc`lbroeào hc su `uimgmpml.
• _uí cs cn smstc`o slnor.
• Znoil, puitl y nàico.
• Wcporogm÷i hc ponodros ci sànodos.
Huroitc csto sc`oio nlbrorï rcglilgcr y cxpnmgor;
Tcelrzorï cn oprcihmzokc hc;
?
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
15/302
4 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Zlibï`lils ci `orgfo
Umvl ci gl`uimhoh
Zoro gl`cizor, guíitcils fcgfls m`plrtoitcs hc su fmstlrmo pcrslion y hc su
gl`uimhoh. Csgrmdo hls lrogmlics ci goho glnu`io.
Fmstlrmo pcrslion Fmstlrmo hc ̀ m gl`uimhoh
?.
4.
?.
4.
Xlhos y tlhls tcic`ls uio fmstlrmo quc glitor, pcrl… ¼qumíi ils csgugforào sm
vmvmíro`ls slnls ci cn `uihl
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
16/302
Wc`oio ? 7
Glilgcr poro grcgcr
?. Nos gmcigmos slgmoncs
Nos gmcigmos quc cstuhmoi nos rcnogmlics quc `oitcic`ls gli
nls hc`ïs l gli iucstro slgmchoh sc nno`oi gmcigmos slgmoncs.
Nos gmcigmos slgmoncs sli cn glikuitl hc gmcigmos quc cstuhmoi
on scr fu`oil gl`l `mc`drl hc uio slgmchoh.
Uco`ls cn csquc`o quc oporcgc odokl. Nos ponodros quc cstïi
onrchchlr sli onbuios hc nos gmcigmos slgmoncs quc ils oyuhoi
o oionmzor y o gl`prcihcr iucstro rconmhoh gl`l ̀ mc`drls hc
ui brupl.
Ckcrgmgml ?
Oitcs hc scbumr, hctíibosc ui `l`citl o glitcstor cstos prcbuitos.
?. ¼Gli qumíics sc rcnogmlio ustch<
4. ¼Zlhrào vmvmr uio pcrslio slno tlho su vmho, smi rcnogmliorsc gli iohmc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
17/302
8 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Oflro glilzgo`ls goho uio hc nos gmcigmos slgmoncs quc `cigmlio`ls ci no
pïbmio oitcrmlr.
Ils vonc`ls hc no Fmstlrmo guoihl ovcrmbuo`ls g÷`l y
guïihl sc euih÷ iucstrl ̀ uimgmpml l qumíics eucrli nls prm`crls
fodmtoitcs hcn pucdnl.
No Fmstlrmo cs no gmcigmo quc cstuhmo cn posohl hc no fu`oimhoh
poro citcihcr cn prcscitc.
Oguhm`ls o no Cglil`ào guoihl cstuhmo`ls no prlhuggm÷i hc
ui pucdnl, quí prlhugtls gl`proi y vcihci.
No Cglil`ào cs no gmcigmo quc cstuhmo g÷`l nos pcrslios y nosslgmchohcs oh`mimstroi nls rcgursls quc tmcici.
Ils ouxmnmo`ls hc no Bclbroeào guoihl udmgo`ls ràls, nobls,
`litoÿos, poàscs, pucrtls l ocrlpucrtls ci ui `opo.
No Bclbroeào cs no gmcigmo quc cstuhmo no hmstrmdugm÷i y udmgogm÷i
hc nls cnc`citls ci no supcremgmc hc no Xmcrro.
Ils vonc`ls hc no Wlgmlnlbào guoihl mivcstmbo`ls g÷`l cstï
elr`oho iucstro gl`uimhoh, quí prldnc`os slgmoncs tmcic y
g÷`l mienuyci ci iucstro vmho.
No Wlgmlnlbào cs no gmcigmo quc cstuhmo cn hcsorrlnnl, no
lrboimzogm÷i y nos rcnogmlics citrc nls hmecrcitcs brupls hc uio
slgmchoh.
Ils vonc`ls hc no Hc`lbroeào guoihl cstuhmo`ls cn iû`crl
hc fodmtoitcs hc ui pucdnl, quí scxl tmcici, h÷ihc vmvci l
guïitls c`mbroi.
No Hc`lbroeào cstuhmo no pldnogm÷i hc ui poàs.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
18/302
Wc`oio ? 3
Ckcrgmgml 4
O. Opnmquc nl quc ogodo hc oprcihcr. Tcspliho nos prcbuitos smbumcitcs.
Tcgucrhc quc puchc slnmgmtor mielr`ogm÷i ci no `uimgmponmhoh l ci onbuio
dmdnmltcgo nlgon. Xo`dmíi puchc prcbuitor o nos pcrslios oigmoios hc sugl`uimhoh.
?. ¼G÷`l sc nno`o su `uimgmpml<
4. ¼Ci quí ecgfo sc euih÷<
7. ¼Guïitls fodmtoitcs foy ci su `uimgmpml<
8. ¼O quí ogtmvmhoh cgli÷`mgo sc hchmgo no `oylrào hc no pldnogm÷i<
3. ¼_uí ràl, nobl, vlngïi, `litoÿo, sc udmgo ci su hcporto`citl<
D. Tcencxmlic. Tcspliho nos prcbuitos smbumcitcs.
?. Zoro ovcrmbuor ci quí ecgfo sc euih÷ su `uimgmpml, ¼ci quí gmcigmo slgmonsc oply÷<
4. Zoro mivcstmbor guïitls fodmtoitcs foy ci su ̀ uimgmpml, ¼hc quí gmcigmo sc
vonm÷<
7. Zoro ovcrmbuor ci quí ogtmvmhoh cgli÷`mgo trodoko no `oylrào hc no
pldnogm÷i hc su `uimgmpml, ¼ci quí gmcigmo slgmon sc oply÷<
8. Zoro udmgor onbûi vlngïi, ràl, ctg, ci su hcporto`citl, ¼hc quí gmcigmo
slgmon sc ouxmnm÷<
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
19/302
5 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
4. Cn pnoil, cn puitl y no nàicoCxpnlrc`ls o iucstrl onrchchlr
Nos gmcigmos slgmoncs sc oplyoi hc ltros gmcigmos, gl`l no @otc`ïtmgo. Mimgmorc`ls
ci cn `uihl hc no bcl`ctrào, quc cstuhmo nls cnc`citls, nos elr`os y nos `chmhos
hc guonqumcr emburo. Csto sc`oio vcrc`ls cn pnoil, cn puitl y no nàico.
Cn pnoil
Wcburo`citc ustch fo vmstl quc oitcs hc glistrumr uio goso, sc opnoio cn tcrrcil.
Opnoiornl qumcrc hcgmr hckornl nmsl. Cstc cs cn pnoil hlihc sc ncvoitorï no goso.
Ci bcl`ctrào, cn pnoil cs cn cspogml hlihc trozo`ls puitls, nàicos y emburos. Sio
porch, ui pmzorr÷i l uio flko hc guohcril sli ckc`pnls hc pnoils.
Ilsltrls utmnmzorc`ls popcn guohrmgunohl gl`l pnoil poro glpmor, trozor y `chmr
nos emburos gli `ïs eogmnmhoh. ‘ ¼_umcrc cstrcior ui pnoil<
‘ C`pczorc`ls gli cn puitl y no nàico.
Cn puitl
Cn puitl cs no `orgo `ïs pcqucÿo quc plhc`ls
trozor ci cn pnoil. Tcposc`ls gli iucstrl nïpmz
nls puitls quc cstïi ci cn pnoil hc no hcrcgfo.
No nàico
Wm uim`ls gli uio rcbno nls puitls quc rcposo`ls,
elr`orc`ls uio nàico.
No nàico cs sugcsm÷i hc puitls. Cstls cstïi toi
pcbohls y sli toi pcqucÿls quc il sc `mroi.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
20/302
Wc`oio ? 2
7. Cn smstc`o slnor Bmroihl onrchchlr hcn Wln
Ohc`ïs hc nos gmcigmos slgmoncs cstïi nos gmcigmos ioturoncs quc cstuhmoi no
ioturonczo quc ils rlhco; oim`oncs, pnoitos, ̀ microncs, cstrcnnos, ctg. Gl`cigc`ls
oprcihmcihl sldrc cn smstc`o slnor.
¼Fo csgugfohl no cxprcsm÷i „cn Wln cs eucitc hc vmho‐
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
21/302
6 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Cn food”, goncihorml slnor `oyo
Cn oitmbul pucdnl ̀ oyo gongun÷ cn tmc`pl quc rcglrrc no Xmcrro onrchchlr hcn
Wln y cstuhm÷ su mienucigmo ci nos smc`dros y nos glscgfos.
Osà grcorli cn food”, goncihorml slnor, quc rcbuno no ogtmvmhoh obràglno.
Glisto hc 753 hàos. Wc hmvmhc ci ?6 `cscs hc 4: hàos goho uil, o nls quc scoÿohc ui pcrmlhl hc 3 hàos, nno`ohl woycd”
Zlp Rl' Wmp Wltz' Xzca Vun
Aoia'mi @uwoi Zox Aoyod' Au`a'u' Roycd'
]oxa'mi @ln Gf'ci ]ox Woa' Wck @oa
@cscs hcn food”
Ckcrgmgml 7
Uucnvo o ldscrvor no mnustrogm÷i hc no pïbmio oitcrmlr, eàkcsc quc nubor lgupo no
Xmcrro ci cn smstc`o slnor. Nucbl, rcspliho nos prcbuitos smbumcitcs.
?. ¼G÷`l sc smcitc on vcr nl pcqucÿls quc sl`ls ci gl`porogm÷i gli cn
smstc`o slnor <
4. Fosto 4:?8, slnl sc glilgc vmho ci iucstrl pnoicto, ¼grcc quc foy vmho ci
ltrls pnoictos
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
22/302
Wc`oio ? =
Ulgoncs gcrrohos; m, u
Ulgoncs odmcrtos; o, c, l
Ulgoncs odmcrtos;
o, c, l
8. Wcporl ponodros ci sànodos
Goho slgmchoh tmcic sus prlpmos glstu`drcs, trohmgmlics c mhml`o. Cs ̀ l`citl hc
scbumr cstuhmoihl cstc ûntm`l. Tcposorc`ls no scporogm÷i hc ponodros ci sànodos.
Tcglrhc`ls quc no sànodo cs cn slimhl l cn brupl hc slimhls quc prliuigmo`lshc uio slno vcz. Glilzgo`ls nos rcbnos quc ils oyuhoi o scporor ponodros.
• Nos ponodros elr`ohos plr uio slno sànodo il sc puchci hmvmhmr. Zlr ckc`pnl;
poi sln enlr hmcz
• Guoihl hls vlgoncs elr`oi hmptlibl il plhc`ls scporornos ci sànodos
hmstmitos. Cn hmptlibl cs no uim÷i hc hls vlgoncs gcrrohos l uio vlgon
gcrroho y uio odmcrto. Uco`ls nos gl`dmiogmlics hc vlgoncs quc elr`oihmptlibl.
mo mc ml mu
uo uc um ul
om ou cm cu lm
Wcporc`ls ci sànodos nos ponodros smbumcitcs. Fobï`lsnl ci vlz onto.
gom ‗ tcs vmc ‗ ic goi ‗ gm÷i gmu ‗ hoh
guo ‗ hrl pucr ‗ to Num ‗ so ou ‗ xm ‗ nml
• Hls vlgoncs odmcrtos il elr`oi hmptlibl. Citligcs nos scporo`ls ci
sànodos hmstmitos. Cstos sli nos gl`dmiogmlics hc vlgoncs odmcrtos quc il
elr`oi hmptlibl.
oc co cc ol
cl lo lc
Nco`ls ci vlz onto cstls ckc`pnls.
`o ‗ cs ‗ tro nà ‗ic ‗ o nc ‗ ÷i tl ‗ o‗ nno
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
23/302
?: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Ckcrgmgml 8
Wcporc ci sànodos goho ponodro. Eàkcsc ci cn ckc`pnl.
:. omrc
?. lmbos
4. Cubcimo
7. oggm÷i
8. poz
3. `oàz
5. smc`dro
2. goncihorml
6. oeucro
=. uim÷i
?:. cglil`ào
??. goldo
?4. poàs
om ‗ rc
Ulgoncs gcrrohos;
m, u
• Sio vlgon odmcrto `ïs uio vlgon gcrroho gli tmnhc il elr`oi hmptlibl.
Citligcs nos scporo`ls ci sànodos hmstmitos. Uco`ls nos gl`dmiogmlics.
oà ào oû ûo
cà àc cû ûc
là àl lû ûl
Nco`ls ci vlz onto cstls ckc`pnls.
vci ‗ hc ‗ rà ‗ o To ‗ ûn l ‗ à ‗ hl erà ‗ l
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
24/302
Wc`oio ? ??
O trodokor ci cqumpl ci uio cxplsmgm÷i
Tctl`c`ls hls tc`os cstuhmohls csto sc`oio; nos gmcigmos slgmoncs y cn smstc`o
slnor.
O ustch y o sus hc`ïs gl`poÿcrls ncs foi cigorbohl quc
cxpnmquci nls tc`os oitcrmlrcs o ltrl brupl hc su gcitrl hc
cstuhmls. ¼_uí ncs hmràoi
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
25/302
?4 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Cqumpl 4
Hmdukci ci uio gortunmio cn smstc`o slnor c mhcitmemquci goho pnoicto. Nucbl,
gln÷qucinl ci ui nubor vmsmdnc.
Xo`dmíi puchci glistrumr ui ldscrvotlrml slnor plrtïtmn, quc cs uio fcrro`mcito
quc ncs pcr`mtmrï vcr cn Wln, smi nostm`orsc nls lkls.
¼_uí icgcsmtoi<
• ? tudl hc gort÷i, puchc scr cn tudl hcn
popcn fmbmíimgl
• ? pchozl hc popcn onu`miml
• ? pchozl hc popcn gcdlnno l popcn hc
gfmio dnoigl
• gmito ohfcsmvo
• ponmnnl
¼_uí hcdci fogcr<
?. Xl`ci cn tudl hc gort÷i y pcbuci cn popcn
gcdlnno l gfmio ci uil hc nls cxtrc`ls.
4. Nucbl, hcinc vucnto y pcbuci cn popcn onu`miml
ci cn ltrl cxtrc`l.
7. Gli oyuho hc ui ponmnnl foboi ui pcqucÿl
obukcrl ci cn gcitrl hcn popcn onu`miml.
3. Zlr ûntm`l, goho cstuhmoitc rcsplihc cstos prcbuitos ci su guohcril.
• ¼O quí flro rconmz÷ cn cxpcrm`citl<
• ¼Zlr quí csglbm÷ cso flro<
• ¼_uí tmpl hc ostrl ldscrv÷<
• ¼Ilt÷ onbl ci cn Wln quc iuigo fodào vmstl<
8. Ci ui hào slncohl, tl`ci cn tudl y
glnlquci no portc gudmcrto hcn onu`miml
ci hmrcggm÷i on Wln. Hcn ltrl nohl hcn tudl
vcrïi cn Wln rcenckohl y plhrïi cxo`miornl
hctonnoho`citc. ¡Wmi nostm`orsc no vmsto!
?
4
7
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
26/302
Wc`oio ? ?7
Umho sonuhodnc
G÷`l supcror nos tcismlics hcn hào o hào
No Wlgmlnlbào to`dmíi cstuhmo nls cecgtls quc prlhugci nls eogtlrcs slgmoncs ci
iucstro sonuh. Zlr ckc`pnl, ustch fodrï csgugfohl fodnor hcn cstrís.
Cn cstrís cs uio ontcrogm÷i gli sàitl`os eàsmgls y ̀ citoncs prlvlgoho plr cn cxgcsl
hc ogtmvmhohcs. Ils fogc scitmr mrrmtohls y icrvmlsls.
Guoihl suerm`ls cstrís, iucstrl gucrpl ils civào scÿoncs; tc`dnlrcs, `orcl,
hmemguntoh poro hlr`mr y pcsohmnnos, eonto hc gligcitrogm÷i ci nl quc fogc`ls,
hlnlrcs hc godczo, hlnlr odhl`mion, hmorrco l icgcsmhoh ercgucitc hc lrmior.
¼G÷`l supcror cn cstrís<
?. Fobo uio nmsto hc nos smtuogmlics quc nc prlhugci oibustmo, miqumctuh l
icrvmlsms`l.
4. Oflro rcspliho cstos prcbuitos.
• ¼Guïn cs no rcspucsto hc `m gucrpl oitc csos smtuogmlics<
• ¼Guïncs sli `ms pciso`mcitls<
• ¼_uí fobl ci csos lgosmlics<
Oprciho o rcnokorsc
?. Dusquc ui nubor troiqumnl.
4. Wm cs plsmdnc, csgugfc uio `ûsmgo suovc.
7 Xmíihosc ci cn sucnl sldrc uio gldmko.
8. Gmcrrc nls lkls y rcspmrc prleuiho`citc.
3. Oenlkc tlhls nls `ûsgunls hcn gucrpl.
5. M`obàicsc ci ui nubor troiqumnl ci ̀ chml hc no ioturonczo. Wmcito no scrcimhoh
quc trois`mtc csc nubor.
Zrlp÷ibonc o su tutlro l tutlr rconmzor csto ogtmvmhoh hc rcnokogm÷i ci no rcuim÷i
sc`oion.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
27/302
?8 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Gl`porto gli su tutlro l tutlr nls rcsuntohls hc csto cvonuogm÷i.
Hcspuís hc cstuhmor...
@orquc gli ui no gosmnno quc `cklr mihmquc su
oprcihmzokc.Nl nlbrí Hcdl`cklror
Tcglilzgl guïn cs cn ldkctl hc cstuhml hc nos gmcigmos slgmoncs
c mhcitmemgl onbuios gmcigmos quc pcrtcicgci o csc glikuitl.
Cxpnmgl quí cs cn smstc`o slnor y ciu`crl nls pnoictos quc nl
elr`oi.
Mhcitmemgl cn pnoil gl`l cn nubor hlihc trozo`ls puitls,
nàicos y emburos.
Wcporl nos ponodros ci sànodos.
Zortmgmpl ci cn trodokl ci cqumpl poro no prcscitogm÷i hc ui
tc`o cstuhmohl ci no sc`oio.
Oprcihl o rcnokor`c poro supcror cn cstrís.
Hcspuís hc cstuhmor cs cn `l`citl hc no rcencxm÷i pcrslion
Nco gli otcigm÷i y rcspliho goho prcbuito.
?. Oitcs hc cstc oprcihmzokc y hc portmgmpor ci no cxplsmgm÷i hc nls tc`os
cstuhmohls, ¼guïn fodào smhl su ogtmtuh fogmo cn trodokl ci cqumpl
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
28/302
Wc`oio 4 ?3
• Guïncs sli nls tmpls hc `opos c`pncohls gl`ûi`citc.
• G÷`l mitcrprctor ui `opo scigmnnl y su gnovc.
• Guïncs sli nos gopos hc no Xmcrro.
• Guïn cs no utmnmhoh hc no drûkuno.
• Nos gnoscs hc nàico.
• No gnosmemgogm÷i hc nos ponodros scbûi su ogcitl; obuhos, brovcs ycshrûkunos.
Huroitc csto sc`oio nlbrorï rcglilgcr y cxpnmgor;
Tcelrzorï cn oprcihmzokc hc;
Stmnmzl nls `opos
4
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
29/302
?5 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Zrogtmquc`ls
Oitcs hc mimgmor cn rcglrrmhl, rcspliho nos prcbuitos smbumcitcs.
?. ¼Zlr quí cs m`plrtoitc sodcr ogcrgo hcn sucnl, obuo y no glito`miogm÷ihcn nubor hlihc sc guntmvorï uio pnoito<
4. ¼Onbuio vcz fo utmnmzohl ui `opo poro udmgorsc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
30/302
Wc`oio 4 ?2
Glilgcr poro grcgcr
?. Stmnmzl nls `opos
Gor`ci glisunt÷ ̀ opos hlihc sc ̀ ucstroi nls prlhugtls quc cxplrto Buotc`ono
y hcsgudrm÷ quc to`dmíi sc guntmvo ci nls hcporto`citls hc Fucfuctcioibl,_umgfí, Mzodon y Zctíi.
Nls `opos rcprcscitoi ui nubor (ui poàs, uio rcbm÷i, uio gmuhoh, ctg.) plr`chml hc hmdukls. Zlhc`ls gnosmemgor nls `opos plr cn tmpl hc mielr`ogm÷i qucprlplrgmlioi. Uco`ls;
?.? Gnoscs hc `opos
Foy `opos plnàtmgls, eàsmgls y cgli÷`mgls. Ldscrvc`ls nls smbumcitcs `opos. Nls
trcs rcprcscitoi cn tcrrmtlrml hc Cn Wonvohlr, pcrl no mielr`ogm÷i quc ils hoi cshmstmito.
Cn `opo plnàtmgl ils ̀ ucstro rcbmlics, gopmtoncs,gmuhohcs, `uimgmpmls y nà`mtcs hc ui poàs.
Nls `opos eàsmgls mnustroi cn rcnmcvc hcn tcrrmtlrml;`litoÿos, vlngoics, ràls y nobls.
Nls `opos cgli÷`mgls `ucstroi nls rcgurslsioturoncs gl`l cn goeí l cn onblh÷i, nlsprlhugtls mihustrmoncs gl`l no rlpo l nlsvcfàgunls y nos vàos hc gl`uimgogm÷i hc uitcrrmtlrml.
?.4 Cnc`citls dïsmgls hc ui `opo
Guoihl oprcihm`ls o nccr fmgm`ls ui cseucrzl poro rcglilgcr cn slimhl qucgoho nctro rcprcscitodo. Oprcihcr o mitcrprctor ui `opo cs gl`l oprcihcr onccr. Cs icgcsorml sodcr quí rcprcscito goho sà`dlnl.
o. Nls puitls gorhmioncs
Nls puitls gorhmioncs sli puitls quc smrvci poro lrmcitorils ci guonqumcr nubor lci ui `opo. Nls guotrl puitls gorhmioncs sli; Ilrtc, Wur, Cstc y Lcstc.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
31/302
?6 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Cn puitl Cstc scÿono cn nubor plr hlihc sonc cn Wln. Cstc puitl to`dmíi sc nno`oLrmcitc.
Cn puitl Lcstc cs cn nubor hlihc cn Wln gocon otorhcgcr. Xo`dmíi nl glilgc`ls gl`lLggmhcitc.
Wm scÿono`ls gli iucstrl drozl hcrcgflon Cstc y gli cn drozl mzqumcrhl on Lcstc,tcihrc`ls cn Ilrtc ercitc o ilsltrls y cn Wuro iucstro csponho. Fobo no prucdo y udmqucnls puitls gorhmioncs ofà hlihc ustch sccigucitro.
¼G÷`l ils udmgo`ls ci ui `opo<
Xlhls nls `opos troci uio encgfo gli no nctro I, quc ils mihmgo cn Ilrtc.
Zuchc lgurrmr quc nls `opos il mihmquci no hmrcggm÷i hcn Ilrtc. Ci csc gosl,udmgorc`ls cn Ilrtc ci no portc supcrmlr hc no pïbmio.
d. Wmbils hc nls `opos
Oflro quc yo sodc`ls udmgor nls puitls gorhmioncs hcitrl hc ui `opo,oprcihcrc`ls o nccr no mielr`ogm÷i quc tcic`ls hcitrl hc goho uil.
Wm tcic`ls ui `opo o glnlrcs, plhrc`ls vcr quc nls ràls, `orcs y nobls cstïipmitohls hc ozun l gcncstc. Nos `litoÿos y nls vlngoics sc mhcitmemgoi gli cn glnlrvcrhc l goeí. Cstls glnlrcs sli ui sà`dlnl mitcriogmlion, plr nl quc ci guonqumcrportc hcn `uihl cn ozun rcprcscito cn obuo y cn goeí l cn vcrhc rcprcscito nos`litoÿos l nls vlngoics.
Ohc`ïs hc nls glnlrcs, nls `opos bcicron`citc nncvoi ui rcguohrl gli cnsmbimemgohl hc nls smbils cspcgmoncs quc oporcgci hcitrl. Emkí`lils ci nlssmbumcitcs smbils y voyo`ls `c`lrmzoihl su smbimemgohl.
Nls puitls gorhmioncs y nls smbils cspcgmoncs hc nls `opos ils oyuhoi o glilgcrui nubor y su pomsokc.
gorrctcro dlsquc l scnvo vlngïi
Ilrtc (I)Cstc (C)
Lcstc (L)Wur (W)
CL
I
W
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
32/302
Wc`oio 4 ?=
Ckcrgmgml ?
Oyuhc`ls o Gor`ci o nncbor o no goso hc Tlhlnel, qumci sodc ogcrgo hc no
prlhuggm÷i hc gorho`l`l. Tlhlnel nc hml cstc `opo poro quc ciglitroro cngo`mil. Nc hmkl quc poro lrmcitorsc sc em koro ci nls puitls gorhmioncs y ci no gnovchcn `opo.
`litoÿo pucrtl ocrlpucrtl
pctr÷ncl nobl ràl gopmton godcgcro
?. ¼Citrc quí puitls gorhmioncs cstï no goso hc Tlhlnel
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
33/302
4: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Hcspuís hc glilgcr sldrc nls `opos, Gor`ci icgcsmto mivcstmbor g÷`l cstïelr`oho no Xmcrro. Oprciho`ls kuitl o cnno.
Cn pnoicto Xmcrro cstï elr`ohl plr hmecrcitcs gopos nno`ohos; ot`÷secro (omrc),fmhr÷secro (obuo) y nmt÷secro (tmcrro).
4.? No ot`÷secro Omrc, omrc y `ïs omrc
No ot`÷secro cs no gopo hc omrc quc civucnvc o no Xmcrro. Cs mivmsmdnc poro ilsltrls,smi c`dorbl sodc`ls quc cxmstc plrquc il plhrào`ls rcspmror smi cnno.
No ot`÷secro pcr`mtc;
• No rcspmrogm÷i hc nls scrcs vmvls.
• Cn vucnl hc nos ovcs y hc nls ovmlics.
• No trois`msm÷i hcn slimhl y hc ltros scÿoncs gl`lnos lihos hc rohml.
4.4 No fmhr÷secro Xlho cn obuo hcn `uihl
No fmhr÷secro cs no gopo hc obuo quc elr`o portc hc no Xmcrro.
No fmhr÷secro cstï elr`oho plr no tltonmhoh hc obuo hcn pnoicto Xmcrro; nls lgíoils,nls nobls, nls ràls, nos obuos sudtcrrïicos (plzls), cn fmcnl y no imcvc, mignusl nosiudcs gorbohos hc nnuvmo.
4. Nos gopos hc no Xmcrro
ot`÷secro (omrc)
fmhr÷secro(obuo)nmt÷secro
(tmcrro)
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
34/302
Wc`oio 4 4?
No fmhr÷secro pcr`mtc;
• No vmho sldrc no Xmcrro. Nls oim`oncs y nos pcrslios icgcsmto`ls tl`or obuoporo `oitcicr iucstrl gucrpl soil.
• Otcihcr iucstros icgcsmhohcs fmbmíimgos; doÿorils, novorils nls hmcitcs,novor no rlpo y trostls.
• Cn rmcbl hc nls guntmvls.
• No cnodlrogm÷i hc prlhugtls mihustrmoncs gl`l kubls cinotohls l dcdmhos.
• No vmho oguïtmgo. @ugfos pnoitos y oim`oncs vmvcici lgíoils, nobls y ràls.
4.7 No nmt÷secro No portc s÷nmho hc no Xmcrro
No nmt÷secro cs no portc s÷nmho hcn pnoicto. Cstï elr`oho plr nos rlgos, cn sucnl y nos`litoÿos. Cstos broihcs plrgmlics s÷nmhos hc no Xmcrro cstïi obrupohos ci scmsglitmicitcs; O`írmgo, Osmo, Curlpo, Ïermgo, Lgcoiào y Oitïrtmho y vormos msnos.
No nmt÷secro pcr`mtc;
• Cn hcsorrlnnl hc no vmho sldrc cnno, y no glistruggm÷ihc iucstros gosos.
• Ldtcicr nls ̀ microncs poro no prlhuggm÷i mihustrmon;
fmcrrl, pctr÷ncl, ctg.
Ckcrgmgml 4
Oflro nc prcbuito`ls; ¼_uí dcicemgmls ldtmcic ustch hc nos gopos hc no Xmcrro<Zmcisc y csgrmdo hls utmnmhohcs hc no nmt÷secro, no fmhr÷secro y no ot`÷secro.
?. Nmt÷secro
4. Fmhr÷secro
7. Ot`÷secro
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
35/302
44 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
7. Gnoscs hc nàicos; rcgtos y gurvosGor`ci ciglitr÷ ui tcrrcil hlihc sc`dror, pcrl hcdc otrovcsor ui dorroigl.Xmcic hls lpgmlics; gruzor cn pucitc hc fo`ogo l rlhcor cn dorroigl. ¼_uíprcecrmrào ustch
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
36/302
Wc`oio 4 47
o
d
g
h
G. Nàicos pcrpcihmgunorcsOnbuios vcgcs nos nàicos rcgtos sc gruzoi y elr`oicsqumios. Wli nàicos pcrpcihmgunorcs hls nàicos quc scgruzoi y elr`oi uio csqumio. Zlr ckc`pnl, ui plstc
ci cn sucnl.
H. Nàicos poroncnos
Xo`dmíi foy nàicos quc iuigo sc gruzoi, sc ̀ oitmcicio no por y scporohos o no ̀ ms`o hmstoigmo. Wli nos nàicos poroncnos. Zlr ckc`pnl, nos nàicos hc ui guohcril.
Ckcrgmgml 7
O. Tcposc gli groy÷i rlkl nos nàicos rcgtos y gli groy÷i ozun nos nàicos gurvos.
D. Gli no oyuho hc no guohràguno, trogc;
4 nàicos poroncnos o no nàico „o‐
7 nàicos poroncnos o no nàico „d‐
? nàico pcrpcihmgunor o no nàico „g‐
? nàico pcrpcihmgunor o no nàico „h‐
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
37/302
48 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
8. Zonodros obuhos, brovcs y cshrûkunosGor`ci to`dmíi sc prclgupo plr cn duci usl hcn mhml`o. Osà quc rcposo nosponodros scbûi su ogcitl. Uco`ls;
Zlhc`ls gnosmemgor nos ponodros plr cn nubor quc lgupo no sànodo eucrtc.
• Nos ponodros obuhos nncvoi no eucrzo ci no ûntm`o sànodo.
cx ‗ pnm ‗ gor
so ‗ nuh
u ‗ im÷i
pos ‗
• Nos ponodros brovcs nncvoi no eucrzo ci no pciûntm`o sànodo.
`li ‗ to ‗ ÿo
o ‗ dc ‗ ko
hm ‗ eà ‗ gmn
‗ drl
• Nos ponodros cshrûkunos nncvoi no eucrzo ci no oitcpciûntm`o sànodo.
nï` ‗ po ‗ ro
`ï ‗ bm ‗ gl
k÷ ‗ vc ‗ ics
‗ to ‗ rl
Ckcrgmgml 8
Wcporc goho ponodro ci sànodos y sudroyc no sànodo eucrtc. Nucbl, csgrmdo ci no
nàico hc no hcrcgfo sm cs obuho, brovc l cshrûkuno. Eàkcsc ci cn ckc`pnl.:. `lnmil
?. drûkuno
4. cxplrtogm÷i
7. guntmvl
`l ‗ nm ‗ il brovc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
38/302
Wc`oio 4 43
Zonodros iucvos`obiítmgl; pcrtcicgmcitc on m`ïi. Ckc`pnl; Cn euigmlio`mcitl hc no drûkuno scdoso ci no otroggm÷i `obiítmgo.
pcr`codnc; quc hcko posor obuo u ltrl nàqumhl o trovís hc sus plrls. Ckc`pnl; Cnpopcn cs ui `otcrmon pcr`codnc.
Cxpcrm`citc y oprciho
G÷`l fogcr uio drûkuno goscro
Oflro quc yo sodc g÷`l nccr ui `opo, cs cn `l`citl hc oprcihcr o eodrmgor
uio drûkuno.
No drûkuno cs ui mistru`citl quc ils`ucstro hmrcggm÷i (ilrtc, sur, cstc y lcstc).Gli cstc cxpcrm`citl, sodrc`ls ci tlhl`l`citl h÷ihc sc cigucitro cn Ilrtc`obiítmgl hc no Xmcrro.
@otcrmoncs; Sio obuko, ui m`ïi, ui pnotlflihl hc pnïstmgl, ui glrgfl hc `chml
gcità`ctrl hc brlslr. (Xo`dmíi puchcutmnmzor ui pchozl hc popo l hc hurlplrt ci nubor hcn glrgfl).
Zrlgchm`mcitl; Mitrlhugmr no obuko ci cn glrgfl. Erltor no obuko on `cils 3: vcgcsci uio slno hmrcggm÷i gli ui cxtrc`l hcn m`ïi. Glnlgor cn glrgfl gli no obukoci cn pnotl nncil gli obuo. Ldscrvorï quc sc `ucvc fosto quchor opuitoihl onIlrtc `obiítmgl hc no Xmcrro.
Cxpnmgogm÷i;
On erltor no obuko gli uil hc nls cxtrc`ls hcn m`ïi, no obuko sc troiselr`o ci uipcqucÿl m`ïi, sc `obictmzo. No Xmcrro tmcic ui go`pl `obiítmgl quc cxmstc citlhl cn pnoicto c mitcrogtûo gli cn go`pl `obiítmgl hc no obuko y no lrmcitosmc`prc ci no `ms`o hmrcggm÷i.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
39/302
45 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
OutlglitrlnOgtmvmhoh ?. Hc`ucstrc nl oprcihmhl
O. Gli cn smbumcitc ckcrgmgml mhcitmemgorï nos hmstmitos gnoscs hc nàicos. Cn hmduklrcprcscito cn ercitc hc ui chmemgml. Zàitcnl, ldscrvc quí gnosc hc nàicos nl elr`oiy guíitcnos. Nucbl, gl`pnctc nos lrogmlics hc odokl. Xmcic ui ckc`pnl.
:. Foy nàicos gurvos.
?. Foy rcgtos vcrtmgoncs.
4. Foy rcgtos flrmzlitoncs.
7 . Foy rcgtos mignmiohos.
Csto sc`oio oprcihm÷ quc;
• Nls `opos rcprcscitoi ui nubor (ui poàs, uio rcbm÷i, uio gmuhoh, ctg.) plr`chml hc hmdukl.
• Si tcrrmtlrml puchc scr rcprcscitohl plr trcs gnoscs hc `opos; plnàtmgl,eàsmgl y cgli÷`mgl.
• Nls puitls gorhmioncs sli Ilrtc, Wur , Cstc y Lcstc. Cstls puitls ils smrvci hcrcecrcigmo ci ui `opo.
• No Xmcrro cstï elr`oho plr hmecrcitcs gopos; ot`÷secro (omrc), fmhr÷secro
(obuo) y nmt÷secro (tmcrro).• Nos nàicos sc gnosmemgoi ci; rcgtos, gurvos, pcrpcihmgunorcs y poroncnos.
• Wcbûi cn nubor quc lgupo no sànodo eucrtc, nos ponodros sc gnosmemgoi ciobuhos, brovcs y cshrûkunos.
Tcglko`ls nls erutls 4 +
4 0
8
o d
g
4
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
40/302
Wc`oio 4 42
D. Wcporc goho ponodro ci sànodos y sudroyc no sànodo eucrtc. Nucbl, csgrmdo ci nonàico hc no hcrcgfo sm cs obuho, brovc l cshrûkuno. Foy ui ckc`pnl.
:. iû`crl
?. gorho`l`l
4. `opo
7. ioroikon
Ogtmvmhoh 4. Zmcisc y opnmquc nl quc oprcihm÷
O. Tcspliho cstos prcbuitos sldrc g÷`l oyuhorli nls oprcihmzokcs hc csto sc`oioo no mivcstmbogm÷i hc Gor`ci.
?. ¼Zoro quí nc smrvm÷ glilgcr o cnno sldrc cn ̀ opo plnàtmgl, eàsmgl y cgli÷`mgl hcBuotc`ono
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
41/302
46 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Gl`porto gli su tutlro l tutlr nls rcsuntohls hc csto cvonuogm÷i.
Hcspuís hc cstuhmor...
@orquc gli ui no gosmnno quc `cklr mihmquc suoprcihmzokc.
Nl nlbrí Hcdl`cklror
Tcglilzgl nls tmpls hc `opos c`pncohls gl`ûi`citc ynls sí mitcrprctor.
Tcglilzgl guïncs sli nos gopos hc no Xmcrro y sus utmnmhohcs.
Sdmgl nls puitls gorhmioncs `chmoitc uio drûkuno.
Mhcitmemgl hmstmitos gnoscs hc nàico ci ldkctls hc `m citlril.
Mhcitmemgl nos ponodros scbûi su ogcitl; obuhos, brovcs ycshrûkunos.
Tcglrro su gl`uimhoh y fobo oiltogmlics sldrc h÷ihc sc cigucitroi nls nuborcs`ïs gl`uics, plr ckc`pnl; no ̀ uimgmponmhoh, cn gcitrl hc sonuh, nos mbncsmos, nos tmcihosl cn `crgohl. Xo`dmíi puchc scÿonor nls ràls l `litoÿos gcrgoios.
Zosl 4; Cnodlror ui `opo
Oflro quc yo tmcic no mielr`ogm÷i hc su `uimgmpml, cnodlrc nls `opos. Zuchcprcscitornl ci flkos to`oÿl lemgml l dmci gortunmio. Wco grcotmvl. Stmnmgc tí`pcros,groylics u ltrl ̀ otcrmon quc tcibo o su ongoigc poro mnustrornl. Xo`dmíi puchc pcborrcglrtcs l fogcr hmdukls.
Zosl 7; Gl`porto su trodokl
Nncvc nls `opos quc rconmz÷ o su rcuim÷i sc`oion y gl`pïrtonl gli sus gl`poÿcrosy gl`poÿcrls. Zoro ldscrvornls `cklr, puchci rconmzor uio cxplsmgm÷i pcboihl nls`opos ci no porch.
Tcspliho no smbumcitc prcbuito;
Gli nls oprcihmzokcs hc csto sc`oio y cn rcsuntohl hc su mivcstmbogm÷i, ¼glismhcroquc puchc mimgmor ui pcqucÿl icblgml gli onbuil hc nls prlhugtls quc sc cnodlroici su `uimgmpml
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
42/302
Wc`oio 7 4=
No Nuio, cn sotínmtc
hc no Xmcrro
• Guïncs sli nls `lvm`mcitls hc no Xmcrro.
• G÷`l sc lrmbmio cn hào y no ilgfc.
• Guïncs sli nos eoscs hc no Nuio.
• Guïn cs no mienucigmo hc no Nuio sldrc no Xmcrro.
• Nos rcbnos poro tmnhor ponodros obuhos, brovcs y cshrûkunos.
• Nls hmecrcitcs tmpls hc ïibunls.
Huroitc csto sc`oio nlbrorï rcglilgcr y cxpnmgor;
Tcelrzorï cn oprcihmzokc hc;
7
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
43/302
7: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Zlibï`lils ci `orgfo
¼Zlr quí sc lrmbmio cn hào y no ilgfc<
O`àngor vmvc ci Woito Nugào Gltzu`onbuopo,
Csgumitno. Ín trodoko ci ui mibciml hc ozûgor.Wu lemgml glismstc ci prcporor cn sucnl porosc`dror goÿo ci no íplgo hc nnuvmo y glrtornoci íplgo hc vcroil.
Xlhls nls hàos sc ncvoito o nos 3 hc no `oÿoioporo mr o sus nodlrcs y rcbrcso o su goso onos 5 hc no torhc. Gl`portc gli su eo`mnmo,hcsgoiso poro rcgldror cicrbàos y plhcr
cstor nmstl poro ui iucvl hào.Fogc onbuils hàos fo iltohl onbl quc nc fo nno`ohl no otcigm÷i; ci ilvmc`drco`oicgc `ïs torhc y oilgfcgc `ïs tc`proil. Ci go`dml ci ltrls `cscshcn oÿl, o`oicgc `ïs tc`proil y oilgfcgc `ïs torhc.
Oitc csto smtuogm÷i O`àngor sc fo prcbuitohl;
¼_uí ho lrmbci on hào y o no ilgfc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
44/302
Wc`oio 7 7?
Glilgcr poro grcgcr
Tcvmsc sm sus rcspucstos hc no pïbmio oitcrmlr glmigmhci gli nl quc ogodo`lshc cstuhmor sldrc nls `lvm`mcitls hc no Xmcrro.
?. No Xmcrro; ui pnoicto ci `lvm`mcitl
Ouiquc il nl smito`ls, no Xmcrro cstï ci glistoitc `lvm`mcitl. Cstls sli; cn
`lvm`mcitl hc rltogm÷i y cn `lvm`mcitl hc trosnogm÷i. Uco`ls ci quí glismstcgoho uil.
?.? Tltogm÷i Cn hào y no ilgfc
Huroitc cn hào porcgc quc cn Wln sc `ucvchc cstc o lcstc, pcrl nl quc ci rconmhoh sc`ucvc cs no Xmcrro.
No rltogm÷i cs cn ̀ lvm`mcitl quc fogc no Xmcrroon bmror onrchchlr hc uio nàico m`obmiormonno`oho ckc.
Sio rltogm÷i l vucnto gl`pncto huro 48 flros. Glielr`c no Xmcrro bmro sc mnu`mioiuios rcbmlics y ltros sc lsgurcgci, hoihl lrmbci on hào y o no ilgfc.
?.4 Xrosnogm÷i
No vucnto onrchchlr hcn WlnCn ltrl ̀ lvm`mcitl quc rconmzo no Xmcrro cs hc trosnogm÷i, no Xmcrro bmro onrchchlr hcnWln y torho 753 hàos, ui oÿl, ci hor no vucnto gl`pncto.
Wm ldscrvo no mnustrogm÷i, iltorï quc noXmcrro tmcic uio pcqucÿo mignmiogm÷ifogmo cn nohl hcrcgfl rcspcgtl o su ckchc rltogm÷i. Csto mignmiogm÷i prlvlgoquc, ci su rcglrrmhl onrchchlr hcn Wln,
foyo `oylr l `cilr flros hc nuz slnorci gmcrtls `cscs hcn oÿl.
ckc
ilgfc
hào
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
45/302
74 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
4. No Nuio Wotínmtc ioturon hc no Xmcrro
No Nuio cs cn ûimgl sotínmtc ioturon hc no Xmcrro. Iltmcic nuz prlpmo, no vc`ls mnu`mioho plrquc rcencko
no nuz hcn Wln.
No supcremgmc hc no Nuio tmcic ontos `litoÿos yobukcrls nno`ohls vonncs.
Ci cnno il sc puchc hcsorrlnnor no vmho plrqucgorcgc hc obuo y lxàbcil.
On mbuon quc no Xmcrro, no Nuio rconmzo hls`lvm`mcitls, hc rltogm÷i, bmroihl sldrc sà `ms`o
y cn hc trosnogm÷i onrchchlr hc no Xmcrro. Cstls`lvm`mcitls torhoi cn `ms`l tmc`pl, 46 hàos,cstl fogc quc hcshc no Xmcrro vco`ls smc`prc no`ms`o goro hc no Nuio, cs hcgmr, foy ui nohl qucil vc`ls.
4.? Eoscs hc no Nuio
O ̀ chmho quc no Nuio sc ̀ ucvc onrchchlr hc no Xmcrro, vc`ls mnu`miohos hmstmitos
plrgmlics hc no supcre mgmc nuior, nno`ohos eoscs hc no Nuio.
Nos eoscs hc no Nuio sli guotrl;
Nuio iucvo l ilvmnuiml
No Nuio iucvo sc prlhugc guoihl no nuz hcn Wlnmnu`mio no goro quc il vc`ls hcshc no Xmcrro.
Guortl grcgmcitcCsto eosc rcencko no nuz slnor slnl ci no portchcrcgfo hc no goro quc vc`ls hcshc no Xmcrro. NoNuio oporcgc ci cn gmcnl ci elr`o hc H. Wc nno`oguortl grcgmcitc plrquc no Nuio ho no opormcigmoquc vo „grcgmcihl‐. No nuz hcn Wln mnu`mio, gohohào, uio zlio `oylr hc no goro vmsmdnc.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
46/302
Wc`oio 7 77
Ckcrgmgml ?
Zrogtmquc nos eoscs hc no Nuio. Mnustrc ci goho gàrgunl no eosc quc sc nc mihmgo. Foyui ckc`pnl.
Nuio nncio l pncimnuiml
Hcspuís hcn guortl grcgmcitc, no goro quc vc`lshc no Nuio sc „nncio‐ hc nuz. Cn Wln no mnu`mio plr
gl`pnctl.
Guortl ̀ cibuoitc
On emionmzor cn pcrmlhl hc Nuio nncio, ho mimgml cnguortl `cibuoitc. No ponodro `cibuor smbimemgohms`miumr . Ci csto eosc, no nuz hcn Wln mnu`mio uiozlio ̀ cilr hc no goro vmsmdnc hc no Nuio, goho hào.
Nuio iucvo Guortl grcgmcitcGuortl
`cibuoitcNuio nncio
¼Wodào quí...<
Mxgfcn cs no hmlso ̀ oyo hc no Nuio. Tcprcscito nls tckmhls, no ecrtmnmhohy no bcstogm÷i.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
47/302
78 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
7. Tcbnos poro cn usl hc no tmnhc Tcspctc`ls nos rcbnos
O`àngor sc ncvoito tc`proil plrquc cs uio pcrslio rcsplisodnc y nc bustogu`pnmr gli nos rcbnos hc su trodokl. Zcrl oportc hcn trodokl, to`dmíi guoihl
csgrmdc smbuc rcbnos poro tmnhor glrrcgto`citc nos ponodros.
Zrcstc otcigm÷i o goho rcbno hc ogcituogm÷i y trotc hc oprcihcrno. Nucbl, tmnhcnos ponodros quc oporcgci o no hcrcgfo hc goho rcguohrl. Ci goho uil tmcicui ckc`pnl.
:. Wlnlnï
?. go`mli4. gmprcs
7. vlngoi
Zonodros obuhos; Nncvoi cn ogcitl ci no ûntm`o sànodo.Wc tmnhoi guoihl tcr`mioi ci vlgon, ci "i" l ci "s".
go ‗ eí rl ‗ to ‗ gm÷i
:. gï rgcn
?. tuicn
4. oibcn
7. nmhcr
Zonodros brovcs; Nncvoi cn ogcitl ci no pciûntm`osànodo. Wc tmnhoi guoihl tcr`mioi ci glislioitcquc il sco "i" l "s".
o ‗ zû ‗ gor nï ‗ pmz
:. quà ̀ mgo
?. fmbohl
4. bormeuio
7. obrmglno
Zonodros cshrûkunos; Nncvoi cn ogcitl ci no
oitcpciûntm`o sànodo. Wmc`prc nncvoi tmnhc smim`plrtor no nctro ci quc tcr`mioi.
ïi ‗ bu ‗ nlsï ‗ do ‗ io
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
48/302
Wc`oio 7 73
Ckcrgmgml 4
O. Nucbl hc glilgcr nls `lvm`mcitls hc no Xmcrro, O`àngor mivcstmb÷ sldrc nlscgnmpscs. Ciglitr÷ cn tcxtl hc odokl, pcrl foy ponodros smi tmnhor. Oyûhcnl otmnhornos glrrcgto`citc. Nco gli otcigm÷i.
Nls cgnmpscs
Oitmbuo`citc nos pcrslios grcàoi quc ui cgnmpsc cro uio scÿon hcciecr`choh y hcstruggmli. Wmi c`dorbl, nls cgnmpscs, nckls hc scr onbl`onl, sli ecil`cils ioturoncs cxtrolrhmiormls.
Si cgnmpsc cs cn lsgurcgm`mcitl hc ui ostrl plr no sl`dro hc ltrl. Sicgnmpsc sc prlhugc guoihl no Xmcrro y no Nuio cstoi ci nmico rcgto
gli cn Wln, huroitc cn `lvm`mcitl hc trosnogmli. Foy cgnmpscs hc Wln ycgnmpscs hc Nuio.
• Cn cgnmpsc hc Wln sc prlhugc guoihl no Nuio topo no nuz hcn Wln
y prlycgto su sl`dro sldrc no Xmcrro.
• Cn cgnmpsc hc Nuio sc lrmbmio guoihl no Xmcrro topo no nuz hcn Wln
y prlycgto su sl`dro sldrc no Nuio.
D. Oflro nc tlgo o ustch. Csgrmdo ui rcnotl drcvc rcnogmliohl gli ui cgnmpscquc foyo ldscrvohl l nc foyoi glitohl. Tcgucrhc tmnhor glrrcgto`citc nos
ponodros.
G. Wmbo progtmgoihl. Xlhos nos ponodros smbumcitcs hcdci tmnhorsc. Nco ci vlz onto
goho ponodro y glnlquc no tmnhc ci no sànodo glrrcsplihmcitc.?. Zoio`o
4. tmdurli
7. tcncvmsmli
8. vcmitmtrcs
3. ecrtmn
5. gcspch
2. o`dor
6. erobmn
=. gosgoro
?:. oelimgl
??. gcro`mgo
?4. cglnlbmgl
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
49/302
75 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
8. Nls ïibunls Odcrturo citrc hls nàicos
Oflro yo sodc`ls quc no Xmcrro rcgmdc `ïs l `cils nuz slnor ci gmcrtls `cscs hcnoÿl plr su ïibunl hc mignmiogm÷i.
¼Zcrl quí cs ui ïibunl<Si ïibunl cs no odcrturo citrc hls nàicos rcgtos quc tmcici ui puitl ci gl`ûi ycstï elr`ohl plr;
• Nos nàicos quc sli nls nohls hcn ïibunl.
• Cn puitl hlihc sc uici cs cn vírtmgc.
• No odcrturo cs cn ïibunl y sc rcprcscito
gli uio nàico gurvo.
8.? Gnosmemgogm÷i hc nls ïibunls Tcgtl, obuhl y ldtusl
Nls ïibunls puchci tcicr hmstmitos odcrturos. Sils sli `ïs odmcrtls y ltrls `ïsgcrrohls. Hcpcihmcihl hc su odcrturo sc gnosmemgoi ci; rcgtls, obuhls y ldtusls.
Ïibunl rcgtl; cs no odcrturo quc elr`oi hlsnàicos rcgtos pcrpcihmgunorcs. Zoro rcprcscitor uiïibunl rcgtl sc hmduko ui pcqucÿl guohrl citrcnls nohls.
Ïibunl obuhl; tmcic uio odcrturo `cilr quc cnïibunl rcgtl. Cs `ïs gcrrohl.
Ïibunl ldtusl; no odcrturo hc cstc ïibunl cs`oylr quc cn ïibunl rcgtl. Cs `ïs odmcrtl.
n o h l
nohl
ï i b u n l
vírtmgc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
50/302
Wc`oio 7 72
Ckcrgmgml 7
O. Hmdukc gli su nïpmz y rcbno ui ïibunl rcgtl, ui ïibunl obuhl y ui ïibunlldtusl. Nucbl, csgrmdo cn il`drc hcdokl hc goho uil.
D. Zoro cnodlror uio vcitoio, ustch hmscÿo ui pnoil gl`l cn quc sc ̀ ucstro ci
no emburo. Zoro gl`pnctornl rconmgc nos ogtmvmhohcs quc sc nc slnmgmtoi.
?. Tcposc gli glnlr ozun nls nohls quc elr`orïi cn `orgl.
4. @orquc nls vírtmgcs hlihc uimrï nls nohls gli ui puitl rlkl.
7. Hmdukc no gurvo hc nls ïibunls gli glnlr icbrl.
8. Tcspliho goho prcbuito.
• ¼Guïitls nohls tmcic
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
51/302
76 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Cxpcrm`citc y oprciho
¼G÷`l sc lrmbmio cn hào y no ilgfc<Ci cstc cxpcrm`citl gl`prldorï quc no rltogm÷i hc no Xmcrro ho lrmbci o quc ci
onbuils nuborcs sco hc hào y ci ltrls sco hc ilgfc.
¼_uí icgcsmto<
Sio pcnlto pnïstmgo, uio goihcno l nmitcrio y
ui `opo hcn `uihl.
¼_uí hcdc fogcr<
?. Zcbuc l hmdukc cn `opo ci no pcnlto.
4. Cigmciho no goihcno l nmitcrio. Csto rcprcscitorï cn Wln.
7. Opobuc no nuz hc no fodmtogm÷i.
8. Wukctc no pcnlto gli uio ̀ oil, hckoihl cn `opo fogmo no nuz.
3. Bmrc no pcnlto vormos vcgcs ci scitmhl glitrorml o nos obukos hcn rcnlk, nncvoihl
no portc quc il cstodo mnu`mioho o no nuz.
¼_uí rcsuntohl ldtuvl<
?. Guoihl no nuz mnu`mi÷ cn `opo, ¼ci Buotc`ono cro hc hào l hc ilgfc<
4. ¼_uí sugchm÷ gli cn nohl hcn `opo hc Buotc`ono guoihl bmr÷ no pcnlto<
Tcencxmlic y rcspliho
?. Guoihl ci Buotc`ono cs hc hào, ¼ci cn ltrl nohl hcn `uihl cs hc hào l hc
ilgfc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
52/302
Wc`oio 7 7=
Tcglko`ls nls erutls 4 + 4
0 8
o d
g
Zonodros iucvos
Csto sc`oio oprcihm÷ quc;
• No Xmcrro cs ui pnoicto quc rconmzo hls `lvm`mcitls; No rltogm÷i cs cn `lvm`mcitl sldrc sà `ms`o lrmbmioihl cn hào y no ilgfc. No trosnogm÷i cs cn ̀ lvm`mcitl hc no Xmcrro onrchchlr hcn Wln, nl fogc ci 753
hàos.
• No Nuio cs cn sotínmtc ioturon hc no Xmcrro mnu`miohl plr cn Wln.No Nuio on mbuon quc no Xmcrro, rconmzo hls `lvm`mcitls;
Cn `lvm`mcitl hc rltogm÷i, bmroihl sldrc sà `ms`o. Cn `lvm`mcitl hc trosnogm÷i, hoihl vucntos onrchchlr hc no Xmcrro.
• Nos eoscs hc no Nuio sli nos guotrl elr`os ci quc vc`ls no supcremgmc nuiormnu`mioho plr cn Wln. Cstos eoscs sli; Nuio iucvo, guortl grcgmcitc, Nuio nncioy guortl `cibuoitc.
• Foy rcbnos poro tmnhor nos ponodros;
Nos ponodros obuhos sc tmnhoi guoihl tcr`mioi ci vlgon, ci "i" l ci "s".
Nos ponodros brovcs sc tmnhoi guoihl tcr`mioi ci glislioitc quc il sco"i" l "s".
Zonodros cshrûkunos smc`prc nncvoi tmnhc smi m`plrtor no nctro ci quc tcr`mici.
• Si ïibunl cs no odcrturo citrc hls nàicos rcgtos quc sc uici ci ui puitlnno`ohl vírtmgc. Hcpcihmcihl hc su odcrturo sc gnosmemgoi ci; rcgtls,obuhls y ldtusls.
odcrturo; scporogm÷i hc nos portcs hc onbl, hckoihl on hcsgudmcrtl cn mitcrmlr.Ckc`pnl; Nls ïibunls sc gnosmemgoi plr su odcrturo.
mnu`mio; quc onu`dro onbl. Ckc`pnl; Cn Wln mnu`mio no Nuio.
m`obmiormo; quc slnl tmcic cxmstcigmo ci no m`obmiogm÷i. Ckc`pnl; No nàico sldrc noguon bmro no Xmcrro cs m`obmiormo.
sotínmtc; ostrl quc bmro onrchchlr hc ui pnoicto. Ckc`pnl; @ortc tmcic hls sotínmtcsioturoncs, Eldls y Hcm`ls.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
53/302
8: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
OutlglitrlnOgtmvmhoh ?. Hc`ucstrc nl oprcihmhl
O. Xo`dmíi plhc`ls ldscrvor quc nos obukos hcn rcnlk puchc elr`or hmstmitlsïibunls. Nco no flro quc mihmgo goho uil. Nucbl, csgrmdo hcdokl sm no odcrturohc nos obukos elr`oi ui ïibunl obuhl, rcgtl u ldtusl.
D. Ldscrvc cn rcglrrmhl quc fmzl no fcr`oio hc O`àngor poro mr hc su goso on ̀ crgohl.Nucbl, rcspliho quí tmpl hc ïibunl sc elr`o citrc goho uil hc nls rcglrrmhls.
goso
Xmciho @uimgmponmhoh
@crgohl
Tciop
?. ¼_uí ïibunl foy citrc no goso y no `uimgmponmhoh
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
54/302
Wc`oio 7 8?
Ogtmvmhoh 4. Zmcisc y opnmquc nl quc oprcihm÷
O. Wmtuogm÷i hc oprcihmzokc. Nco gli otcigm÷i cn tcxtl smbumcitc.
D. Nucbl hc fodcr ncàhl sldrc no mienucigmo hc no Nuio ci no Xmcrro, rconmgc uiomivcstmbogm÷i. Oguho o onbuio pcrslio hc no gl`uimhoh quc nc pucho oyuhor
gli nos prcbuitos smbumcitcs.?. ¼G÷`l mienuyc no Nuio ci cn hcsorrlnnl hc nos pnoitos<
4. ¼Zlr quí onbuils obrmguntlrcs sc rmbci plr nos eoscs hc no Nuio poro sc`dror lglscgfor <
Mienucigmo hc no Nuio sldrc no Xmcrro
No Nuio y nos `orcos
No Nuio ckcrgc uio eucrzo hc otroggm÷i sldrc cn obuohc nls lgíoils lrmbmioihl nos `orcos. Broihcs`osos hc obuo osgmcihci huroitc no `orco onto, ynucbl vucnvci o hcsgcihcr huroitc no `orco doko.
No Nuio y no obrmgunturo
• No plho y cn glrtc hc `ohcro hcdci hc
rconmzorsc ci guortl `cibuoitc poro qucnos portcs hoÿohos hc no pnoito gmgotrmgcirïpmhl.
• No smc`dro y cn trospnoitc hcdci cecgtuorscci guortl `cibuoitc l guortl grcgmcitcplrquc eovlrcgci cn grcgm`mcitl.
• Cn glitrln hc pnobos y pnoitos pcrkuhmgmoncshcdc fogcrsc ci nuio nncio l nuio iucvo,plrquc sc glismhcro quc ci cstc pcrmlhl cnhoÿl o cstls scrcs vmvls cs `oylr.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
55/302
84 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Gl`porto gli su tutlro l tutlr nls rcsuntohls hc csto cvonuogm÷i.
Hcspuís hc cstuhmor...
@orquc gli ui no gosmnno quc `cklr mihmquc suoprcihmzokc.
Nl nlbrí Hcdl`cklror
Hcsgrmdl nls `lvm`mcitls hc rltogm÷i y trosnogm÷i hc no Xmcrro.
Mhcitmemgl nos eoscs hc no Nuio.
Tcglilzgl y tmnhl glrrcgto`citc ponodros obuhos, brovcs ycshrûkunos.
Mhcitmemgl ïibunls obuhls, rcgtls y ldtusls ci `m citlril.
Glilzgl no mienucigmo hc no Nuio ci nls `orcs, lgíoils y cino obrmgunturo.
G. Oyûhcsc hc no mielr`ogm÷i quc ldtuvl ci no mivcstmbogm÷i poro gl`pnctor nomielr`ogm÷i hc no todno smbumcitc. Xmcic ui ckc`pnl.
Zrcporor cn tcrrcil
Cnm`mior nos fmcrdos il hcscohos
Eosc nuior Xorcos quc sc puchci rconmzor
Nuio iucvo •
•
Guortl grcgmcitc•
•
Nuio nncio
•
•
Guortl ̀ cibuoitc•
•
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
56/302
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
57/302
88 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Zlibï`lils ci `orgfo
Sio `ukcr trodokohlro
Glilzgo`ls o Msodcn. Cnno trodoko gl`l scgrctormo ci
XcxtmncsBX, uio c`prcso quc sc hchmgo o no cnodlrogm÷ihc tcxtmncs y hc`ïs oggcslrmls poro no gliecggm÷i hc
rlpo.
Ogtuon`citc, no gl`poÿào hmstrmduyc sus prlhugtlsûimgo`citc ci Buotc`ono.
Wmi c`dorbl, ci nls ûntm`ls oÿls, no c`prcso fogrcgmhl y sc fo elrtoncgmhl ̀ ugfl, plr nl quc no kuito
hmrcgtmvo hc XcxtmncsBX fo hcgmhmhl quc cs `l`citl
hc mitrlhugmrsc on `crgohl mitcriogmlion y cxplrtor susprlhugtls o ltrls poàscs hcn `uihl.
Msodcn cs uio klvci `uy rcsplisodnc y glnodlrohlro, plr nl quc cn hmrcgtlr ncfo hcsmbiohl no torco hc dusgor guïncs sli nls poàscs `ïs ohcguohls poromimgmor cn prlycgtl.
Msodcn sodc no m`plrtoigmo hc fogcr gli cxgcncigmo cn trodokl cigl`cihohl,plr nl quc qumcrc glilgcr ̀ uy dmci no nlgonmzogm÷i hc nls glitmicitcs poro vcrnls plsmdncs hcstmils hc nos cxplrtogmlics y nls lgíoils poro glilgcr nos rutoshcn troisplrtc `oràtm`l. Zoro cstl, Msodcn nc fo pchmhl oyuho.
Zrogtmquc`ls
Oitcs hc gl`cizor gli iucstrl prlycgtl, ̀ chmtc`ls sldrc iucstrls glilgm`mcitlsogtuoncs. Hcemio gli sus ponodros nls tír`mils smbumcitcs.
Glitmicitc;
Lgíoil;
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
58/302
Wc`oio 8 83
Glilgcr poro grcgcr
?. Nls glitmicitcs No tmcrro emr`c
Zoro oyuhor o Msodcn, hcdc`ls glilgcr quí sli nls glitmicitcs y quí sli nlslgíoils. Uco`ls.
Nls glitmicitcs sli goho uio hc nos broihcs cxtcismlics hc tmcrro scporohos plrnos obuos hc nls lgíoils. Wli scms glitmicitcs;
• Osmo; Cs cn glitmicitc ̀ ïs cxtcisl y pldnohl hcn pnoicto. Nl glielr`oi 86poàscs mihcpcihmcitcs. Citrc cnnls Gfmio, Mihmo, Kop÷i, Mihlicsmo, ctg.
• O`írmgo; Cs cn glitmicitc ci cn quc vmvm`ls. Wc cxtmcihc hcshc cn Zlnl Ilrtc
fosto cn Zlnl Wur hcn pnoicto. Cstï elr`ohl plr 73 iogmlics y sc sudhmvmhcci Ilrtco`írmgo, Gcitrlo`írmgo y Wuro`írmgo.
• Ïermgo; Cstï glielr`ohl plr 38 poàscs. Citrc cnnls Cbmptl, Imbcrmo, ctg.
• Curlpo; Cs vcgmil hc Osmo. Cstï elr`ohl plr 3: iogmlics.
• Oitïrtmho; Cs cn glitmicitc `ïs eràl y sldrc cn guon sc cigucitro cn Zlnl Wur.Il cstï hmvmhmhl prlpmo`citc ci poàscs mihcpcihmcitcs y su tcrrmtlrml csvormodnc hcdmhl on hcrrctm`mcitl hcn fmcnl hcpcihmcihl hc no íplgo hcn
oÿl.• Lgcoiào; Wli nls tcrrmtlrmls elr`ohls plr vormos msnos ci cn lgíoil Zogàemgl.
Cstï glielr`ohl plr ?8 poàscs. Cn poàs c msno `ïs broihc cs Oustronmo.
Ckcrgmgml ?
Tcspliho drcvc`citc o no prcbuito pnoitcoho.
¼Onbuio vcz fo csgugfohl onbl sldrc onbûi glitmicitc
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
59/302
85 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
4. Nls lgíoils Hlihc iovcbo`ls
Zoro cn troisplrtc `oràtm`l, Msodcn icgcsmto sodcr guïncs sli nls lgíoils hcn`uihl. Uco`ls.
Wc hcil`mio lgíoil o nos broihcs goitmhohcs hc obuo quc gudrci gcrgo hchls tcrgmls hc no supcremgmc hc no Xmcrro. Wc hmvmhci ci gmigl lgíoils;
• Lgíoil Zogàemgl; Cs cn `ïs broihc hcn pnoicto. Wc cxtmcihc hcshc nosglstos hc Osmo fosto O`írmgo.
• Lgíoil Otnïitmgl; Cs cn scbuihl lgíoil `ïs cxtcisl hc no Xmcrro. WcporoO`írmgo hc Curlpo y Ïermgo.
• Lgíoil Àihmgl; Doÿo nos glstos hc Ïermgo, Osmo y onbuios msnos hc Lgcoiào.
• Lgíoil Oitïrtmgl; Wc cigucitro ci cn Zlnl Wur y rlhco gl`pncto`citc ono Oitïrtmho.
• Lgíoil Ïrtmgl; Cs cn `ïs pcqucÿl hc tlhls nls lgíoils hcn pnoicto.Tlhco on Zlnl Ilrtc y sc cxtmcihc on ilrtc hc Curlpo, Osmo y O`írmgo.
Uco`ls nls glitmicitcs y lgíoils ci cn smbumcitc pnoimsecrml;
Lgcoià o
CurlpoOsm o
Ïe r mgo
O ` í r m g o
lgíoil Bnogmon Ïrtmgl
lgíoil Zogàemgl lgíoil Zogàemgl
lgíoil Bnogmon Oitïrtmgl
lgíoil Otnïitmgl
Oit ïr t m ho
lgíoilÀihmgl
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
60/302
Wc`oio 8 82
Ckcrgmgml 4
Msodcn icgcsmto gnosmemgor nls glitmicitcs. Cnno qumcrc mhcitmemgornls hc `oylr o`cilr scbûi no goitmhoh hc tcno quc hc`oihoi.
Ci no todno smbumcitc sc prcscitoi nls glitmicitcs lrhciohls, smcihl ? cn quchc`oiho `ïs tcnos y 5 cn quc hc`oiho `cils. Glnlquc nls iû`crls hlihcglrrcsplihc ci cn `opo. Buàcsc plr cn ckc`pnl.
Glitmicitc Hc`oiho hc tcnos
Osmo ?
O`írmgo 4
Curlpo 7
Ïermgo 8
Lgcoiào 3
Oitïrtmho 5
?
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
61/302
86 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
7. Cn gnm`o Eràl y gonlr
Msodcn tl`o ci gucito quc cn tmpl hc tcno quc sc qumcrc cxplrtor hcpcihc hcngnm`o hc no rcbm÷i. Il puchc gl`crgmor gli tcnos brucsos ci hlihc foy `ugfl
gonlr, l gli prcihos nmbcros ci ui nubor `uy eràl.
Zlr cnnl hcdc`ls mielr`orils hc nos prmigmponcs zlios gnm`ïtmgos hc no Xmcrro.Zlibo`ls otcigm÷i.
Guoihl fodno`ls hc gnm`o fogc`ls rcecrcigmo on glikuitl hc glihmgmlicshc no ot`÷secro quc sli prlpmos hc uio hctcr`mioho zlio. Onbuios hc cstosglihmgmlics sli no goitmhoh y ercgucigmo hc nnuvmos, no fu`choh y tc`pcroturohcn o`dmcitc, ctgítcro.
Ci cn pnoicto Xmcrro sc hmecrcigmoi trcs prmigmponcs zlios gnm`ïtmgos;• Zlnor; Nos zlios gli gnm`os plnorcs sc cigucitroi ci nls Zlnls Ilrtc y Wur.
Nos tc`pcroturos prl`chml cstïi plr hcdokl hcn glibcno`mcitl (: ºG).Broihcs tcrrmtlrmls ci cstos ïrcos cstïi gudmcrtls plr brucsos gopos hcfmcnl.
• Xc`pnoho; Nos zlios tc`pnohos sc nlgonmzoi citrc nos rcbmlics plnorcs ynls tr÷pmgls. Nos nnuvmos lgurrci o nl norbl hc tlhl cn oÿl ci nos zlios `ïsgcrgoios on Cguohlr. No tc`pcroturo cs `lhcroho, gli ui prl`chml hc
?3 ºG.
• Xrlpmgon; Nos zlios trlpmgoncs gudrci cn tcrrmtlrml `ïs gcrgoil on cguohlr.Cstos zlios tmcici tc`pcroturos cncvohos y ontls imvcncs hc fu`choh. Notc`pcroturo huroitc cn hào bcicron`citc sc `oitmcic plr cigm`o hc nls?6 ºG.
[lio tc`pnoho
[lio plnor
[lio trlpmgon
[lio tc`pnoho
[lio plnor
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
62/302
Wc`oio 8 8=
8. Zlnàblils Elr`os y emburos
Zoro hcnm`mtor nos `chmhos hc nos tcnos, XcxtmncsBX utmnmzo no opnmgogm÷i hc nlsplnàblils. Uco`ls.
Si plnàblil cs uio emburo pnoio quc cstïcstodncgmho plr nàicos rcgtos quc cigmcrroi uiorcbm÷i. Cstls scb`citls sli nno`ohls nohls, y nlspuitls ci quc sc mitcrscgoi sc nno`oi vírtmgcs.Cn mitcrmlr hcn plnàblil cs nno`ohl ïrco.
Ldscrvc`ls cstos portcs ci no emburo hc nohcrcgfo.
Nls plnàblils rcbunorcs sli nls quc tlhls sus nohls tmcici no `ms`o `chmho.Cstos emburos sc puchci gnosmemgor plr su iû`crl hc nohls. Nls `ïs gl`ûics slinls smbumcitcs;
nohl
vírtmgc
ïrco
Xrmïibunl(7 nohls)
Guohrmnïtcrl(8 nohls)
Zcitïblil(3 nohls)
Fcxïblil(5 nohls)
Fcptïblil(2 nohls)
Lgtïblil(6 nohls)
Cicïblil(= nohls)
Hcgïblil(?: nohls)
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
63/302
3: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Ckcrgmgml 7
O. XcxtmncsBX cstï glrtoihl pmczos hc tcno poro hmecrcitcs prcihos, glitrmduyogli cnnls. Nco goho iu`cron y csgrmdo cn il`drc hcn plnàblil sldrc no nàico hcno hcrcgfo. Nc ho`ls ui ckc`pnl.
:. Wcggm÷i hc tcno hc 6 nohls.
?. Zchozl hc nlio hc 8 nohls.
4. Tctozls hc tcno gli 2 nohls.
7. Zlrgm÷i hc noio gli 7 nohls.
8. Erob`citl hc scho gli ?: nohls.
3. Zchozl hc onblh÷i gli 3 nohls.
D. Oyuhc o no nàico hc gliecggm÷i. Hmdukc ci cn cspogml ci dnoigl no emburo qucsc slnmgmto. Buàcsc plr cn ckc`pnl.
lgtïblil
Lgtïblil Fcxïblil
Xrmïibunl Zcitïblil
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
64/302
Wc`oio 8 3?
3. Cn bnlsorml Zonodros hcsglilgmhos
Nucbl hc tlho no mielr`ogm÷i sldrc cn pnoicto Xmcrro, Msodcn sc fo ciglitrohl gliponodros quc il glilgc. Zoro ognoror nls smbimemgohls hc cstos iucvos ponodros,
cnno qumcrc fogcr ui bnlsorml.
Si bnlsorml cs uio nmsto hc ponodros ogl`poÿohos hc su hcemimgm÷i y onbuiosvcgcs hc ui ckc`pnl.
Wc lrhcioi oneodítmgo`citc, cs hcgmr, scbûi cn oneodctl hcn mhml`o cspoÿln.
Cn bnlsorml ils oyuho o rcglrhor ponodros quc il glilgc`ls l gli nos quc ilcsto`ls eo`mnmormzohls. Glistruyo`ls ui bnlsorml poro oyuhor o Msodcn1 utmnmgc`lsonbuios ponodros hc csto sc`oio;
pnoimsecrml, lgíoil, glitmicitc
?. Lrhcio`ls oneodítmgo`citc nos ponodros
Tcglrhc`ls quc cn oneodctl hcn mhml`o cspoÿln cs cn smbumcitc;
o d g h c e b f m k a n ` i ÿ l p q r s t u v w x y z
Zoro glnlgor nos ponodros ils emko`ls ci no nctro mimgmon hc goho ponodro y nosgl`poro`ls gli cn lrhci hcn oneodctl. Ci cstc gosl scrào;
• Glitmicitc
• Lgíoil
• Znoimsecrml
Ckcrgmgml 8
Zrogtmquc lrhcioihl nos ponodros smbumcitcs; ̀ or, tcno, rlpo, fmnl.
?. 7.
4. 8.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
65/302
34 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
4. Dusgo`ls nos ponodros ci cn hmggmliorml
Cn hmggmliorml cs uio fcrro`mcito `uy ûtmn. Ci ín oporcgci broi goitmhoh hcponodros gli su hcemimgm÷i.
Dusgo`ls nos ponodros quc icgcsmto`ls ci cn hmggmliorml y csgrmdm`ls su hcemimgm÷i
on nohl.
7. Csgrmdm`ls cn smbimemgohl hc goho ponodro y ho`ls uils ckc`pnls
Nucbl hc cstl, csgrmdm`ls uio lrogm÷i hc ckc`pnl poro citcihcr `cklr. Ci cnrcguohrl hc odokl oporcgci uios nàicos poro quc ustch pucho csgrmdmr nls ckc`pnls.Nc oyuho`ls gli no prm`cro lrogm÷i. Zuchc oplyorsc gli sus gl`poÿcros ygl`poÿcrls hc cstuhml.
glitmicitc; goho uio hc nos broihcs cxtcismlics hc tmcrro scporohos plrnls lgíoils.
lgíoil; cxtcism÷i hc obuo sonoho quc gudrc nos trcs guortos portcs hc nosupcremgmc tcrrcstrc.
pnoimsecrml; gorto ci quc no csecro tcrrcstrc cstï rcprcscitoho ci ui pnoil.
¡Cxgcncitc!, fc`ls nlbrohl glistrumr ui bnlsorml, oflro Msodcn puchc glisuntornlguoihl icgcsmtc y osà citcihcr `cklr guoihl sc fodno hcn pnoicto Xmcrro.
Cn glitmicitc o`crmgoil cs hlihc vmvm`ls.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
66/302
Wc`oio 8 37
Umho sonuhodnc
No m`plrtoigmo hc nls lgíoilsNls lgíoils kucboi ui popcn `uy m`plrtoitc poro tlhls nls scrcs vmvls ci no
Xmcrro.
Nls lgíoils rcbunoi no tc`pcroturo hcn pnoicto, drmihoi ui `chml hc troisplrtccscigmon y prlvcci ui flbor poro `ugfls pcgcs y oim`oncs `ormils.
Zlr cnnl hcdc`ls gumhornls, il tmror dosuro l hcspcrhmgmls, oflrror cn obuo qucutmnmzo`ls ci iucstrl flbor, c`pncor `cils prlhugtls hc pnïstmgl y il gl`proroim`oncs `ormils quc cstíi ci pcnmbrl hc cxtmigm÷i.
Glignusmlics
Nucbl hc tlho csto mivcstmbogm÷i, Msodcn fo glignumhl quc civmorï nls prlhugtlshc XcxtmncsBX plr troisplrtc ̀ oràtm`l otrovcsoihl cn lgíoil Otnïitmgl poro nncboro Curlpo.
Nucbl, plr tmcrro cn civàl nncborï o Osmo y onnà citrcborï nos tcnos.Zlr ûntm`l, poro cxpnmgor o su kcec, Msodcn icgcsmto quc hmdukc uio nàico gli no rutoquc sc cxpusl oitcrmlr`citc. Fïbonl ci cn `opo smbumcitc;
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
67/302
38 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Gl`porto gli su tutlro l tutlr nls rcsuntohls hc csto cvonuogm÷i.
Hcspuís hc cstuhmor...
@orquc gli ui no gosmnno quc `cklr mihmquc suoprcihmzokc.
Nl nlbrí Hcdl`cklror
Glilzgl quí sli y guïncs sli nls scms glitmicitcs.
Nlgonmzl nls glitmicitcs ci ui `opo.
Glilzgl quí cs ui lgíoil.
Nlgonmzl c mhcitmemgl nls gmigl lgíoils.Glilzgl guïncs sli nos prmigmponcs zlios gnm`ïtmgos hcn`uihl.
Mhcitmemgl quí sli nls plnàblils.
Glistruyl ui bnlsorml.
Hcspuís hc cstuhmor cs cn `l`citl hc no rcencxm÷i pcrslion.
Nco gli otcigm÷i y rcspliho no prcbuito smbumcitc.
Oitcs hc mimgmor cn cstuhml hc csto sc`oio, ¼quí sodào sldrc nls glitmicitcs y nlslgíoils hcn pnoicto<
Oflro rcencxmlic y rcspliho;
¼_uí sodào oitcs< ¼_uí oprcihà< ¼_uí huhos tcibl<
Nucbl hc cstc oiïnmsms pcrslion, nc mivmto`ls o quc gl`porto su cxpcrmcigmo ci cnoprcihmzokc hc csto sc`oio gli sus gl`poÿcros y gl`poÿcrls hc cstuhml.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
68/302
Wc`oio 3 33
• _uí cs Gcitrlo`írmgo y quí tcrrmtlrml gl`prcihc.
• Guïncs sli nls poàscs gcitrlo`crmgoils.
• G÷`l sc glislnmhorli nls poàscs gcitrlo`crmgoils.
• _uí cs no ohoptogm÷i hc nls scrcs vmvls.
• Guïn cs no mienucigmo hcn gnm`o ci nls scrcs vmvls.
• Cn pcrà`ctrl hc nls plnàblils.
• Cn lrhci oneodítmgl.
Huroitc csto sc`oio nlbrorï rcglilgcr y cxpnmgor;
Tcelrzorï cn oprcihmzokc hc;
Umvm`ls ci
Gcitrlo`írmgo3
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
69/302
35 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Zrogtmquc`ls
Tcspliho gli sus ponodros nos prcbuitos smbumcitcs.
?. ¼_uí sodc ustch sldrc Gcitrlo`írmgo<
4. Oportc hc Buotc`ono ¼quí sodc hc onbûi poàs gcitrlo`crmgoil<
Zlibï`lils ci `orgfo
Cn posohl hc Gcitrlo`írmgo
No rcbm÷i gcitrlo`crmgoio il smc`prc fo smhl
gl`l cs ci no ogtuonmhoh.
Broi portc hc csto rcbm÷i cstuvl fodmtoho plrvormos pldnogmlics, citrc nos guoncs hcstog÷ nogmvmnmzogm÷i ̀ oyo.
Nls `oyos tuvmcrli broihcs ovoigcs ci no`otc`ïtmgo, ostrlil`ào y ci nos ortcs.
Nucbl hc no nncboho hc nls curlpcls o tmcrros o`crmgoios y ui norbl pcrmlhl hc
glnlimzogm÷i, no rcbm÷i nlbr÷ su mihcpcihcigmo hc Cspoÿo.Gcitrlo`írmgo pos÷ o scr uio slno iogm÷i nno`oho Tcpûdnmgo Echcron hc GcitrlO`írmgo.
Hcspuís hc ui tmc`pl, Gcitrlo`írmgo sc hmvmhm÷ y surbmcrli nls gmigl Cstohls qucglilgc`ls fly; Buotc`ono, Flihuros, Cn Wonvohlr, Imgorobuo y Glsto Tmgo. @ïstorhc sc oÿohmcrli Dcnmgc y Zoio`ï.
O portmr hc no hcsmitcbrogm÷i hc no Tcpûdnmgo Echcron hc Gcitrl O`írmgo,Buotc`ono sc oemr`o gl`l cn poàs y cn tcrrmtlrml quc glilgc`ls ci no ogtuonmhoh.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
70/302
Wc`oio 3 32
Glilgcr poro grcgcr
?. Gcitrlo`írmgo No rcbm÷i quc fodmto`ls
O`írmgo Gcitron l Gcitrlo`írmgo cs cn tcrrmtlrml quc glicgto O`írmgo hcn Ilrtcgli O`írmgo hcn Wur.
No rcbm÷i cstï rlhcoho plr cn lgíoil Zogàemgl y cn lgíoil Otnïitmgl. Ogtuon`citc,Gcitrlo`írmgo sc hmvmhc ci smctc poàscs mihcpcihmcitcs; Buotc`ono, Dcnmgc,Flihuros, Cn Wonvohlr, Imgorobuo, Glsto Tmgo y Zoio`ï. Glilzgo`ls ui plglsldrc cnnls;
Buotc`ono; Cs cn fcr`lsl poàs hlihc vmvm`ls. Wu gopmton cs Gmuhoh hcBuotc`ono, su `licho lemgmon cs cn quctzon (_), sc fodno cspoÿln y ltrls47 mhml`os iotmvls.
Dcnmgc; Ucgmil hc iucstrl poàs. Wu gopmton cs Dcn`lpïi, su `licho cs cn
h÷nor dcnmgcÿl y su mhml`o lemgmon cs cn mibnís, ouiquc to`dmíi sc fodnocspoÿln.
Flihuros; Wu gopmton cs Xcbugmbonpo, su `licho cs cn nc`pmro y su mhml`olemgmon cs cn cspoÿln.
Cn Wonvohlr; Wu gopmton cs Woi Wonvohlr. Wu ̀ licho cs cn h÷nor cstohluimhciscy su mhml`o lemgmon cs cn cspoÿln.
Imgorobuo; Wu gopmton cs @oiobuo. Wu `licho lemgmon cs cn g÷rhldo y sumhml`o cs cn cspoÿln.
Glsto Tmgo; Wu gmuhoh gopmton cs Woi Klsí. Wu mhml`o lemgmon cs cn cspoÿln ysu `licho cs cn gln÷i glstorrmgcisc.
Zoio`ï; Wu gopmton cs Gmuhoh hc Zoio`ï y tmcic hls `lichos hc uslncbon, cn dondlo y cn h÷nor cstohluimhcisc. Ci `ugfos lgosmlics il scmignuyc o cstc poàs hcitrl hc Gcitrlo`írmgo.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
71/302
36 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Uco`ls ui `opo poro eogmnmtor cn cstuhml;
l g í o i l O t n ï i t m g l
l g í o i l Z o g à e m g l
G l n l `
d m o
@ í x m g
l
Buotc`ono
Flihuros
Imgorobuo
Glsto Tmgo
Zoio`ï
Dcnmgc
Cn Wonvohlr
BSOXC@ONO
XCBSGMBONZO
@OIOBSO
WOI KLWÍ
ZOIO@Ï
DCN@LZÏI
WOI WONUOHLT
Cglil`ào
No cglil`ào hc Gcitrlo`írmgo sc doso prmigmpon`citc ci no obrmgunturo, cnturms`l y onbuils scgtlrcs mihustrmoncs.
Nls prmigmponcs hcstmils hc cxplrtogm÷i sli Cstohls Simhls, Curlpo y nls `ms`lspoàscs hc no rcbm÷i.
Wus m`plrtogmlics prlvmcici prmigmpon`citc hc nls poàscs hc no rcbm÷i, O`írmgohcn Ilrtc y O`írmgo hcn Wur. Cn Goion hc Zoio`ï cs uio glicxm÷i ̀ uy m`plrtoitccitrc nls lgíoils Zogàemgl y Otnïitmgl.
Hotls gurmlsls
• Ulngïi `ïs ontl hc Gcitrlo`írmgo; vlngïi Xoku`ungl, udmgohlci Buotc`ono.
• Nobl `ïs broihc hc no rcbm÷i; nobl Glgmdlngo, ci Imgorobuo.• Tàl `ïs norbl; ràl Glgl, sc hcspnozo plr Flihuros y Imgorobuo.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
72/302
Wc`oio 3 3=
4. Ohoptogm÷i hc nls scrcs vmvls Ohoptorsc on o`dmcitc
Nos scnvos gcitrlo`crmgoios sli ̀ uy rmgos ci vmho. Nls scrcs vmvls, cs hcgmr, pnoitosy oim`oncs, sc ohoptoi on `chml ci quc vmvci poro oscburor no rcprlhuggm÷i hc
no cspcgmc.
Guoihl fodno`ls hc ohoptogm÷i ils rcecrm`ls on prlgcsl plr cn guon uilrboims`l hcsorrlnno no gopogmhoh poro sldrcvmvmr ci hctcr`miohos glihmgmlicso`dmcitoncs.
Sio hc cstos glihmgmlics cs cn gnm`o. Tcglrhc`ls nos zlios gnm`ïtmgos quccstuhmo`ls no sc`oio posoho y vco`ls g÷`l sc ohoptoi nls scrcs vmvls o cnnos;
[lios plnorcs; Cn prmigmpon rctl quc tmcici nls
lrboims`ls ci cstc gnm`o cs gliscrvor no tc`pcroturoglrplron. Nls oim`oncs ci cstos ïrcos tmcici pcnokcbrucsl y `ugfo broso glrplron poro prltcbcrschcn eràl mitcisl. Citrc cnnls, plhc`ls ldscrvor on lslplnor y o nls zlrrls. Nos pnoitos ci csto zlio sli `uypcqucÿos, poro prltcbcrsc hcn vmcitl fcnohl.
[lios tc`pnohos; Ci cstos zlios nls oim`oncs tmcicipcnokc ̀ cils brucsl. Onbuils ̀ mbroi fogmo ïrcos ̀ ïsgonmcitcs guoihl gl`mcizo cn mivmcril y rcbrcsoi civcroil. Nos pnoitos sli ̀ ugfl ̀ ïs ontos. Nls ïrdlncspmcrhci sus flkos gli cn eràl y nos rcgupcroi ci noíplgo gonurlso.
[lios trlpmgoncs; Nls oim`oncs ci cstos ïrcos hcdci
nmdcror cn gonlr glrplron cxgcsmvl y vmvci ci ̀ ohrmbucrosporo rceubmorsc hcn sln y hcn gonlr. Onbuils ckc`pnlssli nls `lils, nos buogo`oyos y nls kobuorcs. Nlsïrdlncs sli `uy ontls poro ongoizor no nuz slnor y nospnoitos sli `uy oduihoitcs. Csto cs iucstro lroy eouio, plrquc nls poàscs gcitrlo`crmgoils cstïismtuohls ci zlios trlpmgoncs.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
73/302
5: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Ckcrgmgml ?
Lrhcic oneodítmgo`citc nos ponodros quc cstïi ci cn rcguohrl.
?.
4.
7.
8.
3.
5.
7. Lrhci oneodítmgl Lrhcio`ls nos ponodros
No nmsto hc nls poàscs gcitrlo`crmgoils quc vm`ls on mimgml hc csto sc`oio sccigucitro lrhcioho oneodítmgo`citc, vco`ls g÷`l sc lrhcioi nos ponodros
hc csto `oicro. Tcglrhc`ls quc cn oneodctl l odcgchorml hc ui mhml`o cs cnglikuitl lrhciohl hc sus nctros. Ci cn cspoÿln, sli;
o d g h c e b f m k a n ` i ÿ l p q r s t u v w x y z
Lrhcior ponodros cs hctcr`mior su udmgogm÷i, hc ogucrhl on lrhci hc nos nctrosci cn oneodctl, pcrl ¼quí sugchc guoihl nos ponodros mimgmoi gli no ̀ ms`o nctro
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
74/302
Wc`oio 3 5?
8. Cn pcrà`ctrl hc plnàblils No `chmho hc nls nohls
O nls nà`mtcs hc ui poàs sc ncs glilgc gl`l erlitcros. Zoro `chmr nos erlitcros hcui tcrrmtlrml sc utmnmzo cn pcrà`ctrl.
Cn pcrà`ctrl sc rcemcrc on glitlril hc uio emburo y o no `chmho hc csc glitlril.
Ci ltros ponodros, cn pcrà`ctrl cs no su`o hc tlhls nls nohls hc uio emburo lplnàblil. Zlr ckc`pnl;
7 g`
8 g`8 g`
Gongunc`ls cn pcrà`ctrl hcn trmïibunl oitcrmlr. Hcdc`ls su`or nos ̀ chmhos hc susnohls;
8 g` + 8 g` + 7 g` 0 ?? g`
¼Uc quc cs `uy eïgmn
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
75/302
54 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Ckcrgmgml 4
Opnmquc sus glilgm`mcitls poro rcslnvcr cn prldnc`o smbumcitc.
M`obmic quc nc ogodoi hc rcbonor 7: plnnls. Sstch qumcrc grmornls poronucbl vcihcrnls y osà boior onbl hc hmicrl cxtro.
¼_uí hcdc fogcr<
O. Hcdc glistrumr ui glrron poro nls plnnls.
?. Wm plr goho ?: plnnls cs icgcsorml ui glrron gli 8 `ctrls hc pcrà`ctrl,¼guïitls `ctrls hc pcrà`ctrl tcihrï cn glrron quc hcdc glistrumr <
4. Wm goho nohl hcn glrron hcdc `chmr 7 `ctrls, ¼guïitls nohls tcihrï
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
76/302
Wc`oio 3 57
Zonodros iucvos
erlitcro; nà`mtc quc glisto hc uio nàico rcon l m`obmiormo quc scporo ui Cstohl hcltrl. Ckc`pnl; Buotc`ono tmcic erlitcro gli Flihuros.
glitlril; glikuitl hc nàicos quc nm`mtoi ui gucrpl l uio emburo. Ckc`pnl; Cnglitlril hc csc porquc cs hc 7: `ctrls.
`ohrmbucro; gucvo l rceubml quc fodmtoi onbuils oim`oncs. Ckc`pnl; Nls glicklsvmvci ci `ohrmbucros.
Umho sonuhodnc
Lrbunnlsls hc scr gfopmics
Wcr buotc`ontcgl l scr „gfopài‐ vo ̀ ïs onnï hc slno`citc tcicr uio iogmlionmhoh.
Wcr gfopài to`dmíi smbimemgo scitmrsc lrbunnlsl hc fodcr iogmhl ci csto fcr`lsotmcrro, cn poàs hc no „ctcrio prm`ovcro‐. Xmcrro quc gldmk÷ o uio hc nos gmvmnmzogmlicsoitmbuos `ïs ovoizohos ci nos gmcigmos y nos ortcs; nls `oyos.
Guoihl sl`ls ducils gfopmics prlguro`ls scr ducils gmuhohoils, gu`pnm`lsnos ncycs, nos ilr`os slgmoncs y rcspcto`ls nls hcrcgfls hc nls hc`ïs.
Xo`dmíi hcdc`ls tcicr smc`prc ci `citcquc no hmsgrm`miogm÷i il cs prlpmo hc ui duci
buotc`ontcgl1 tlhls sl`ls mbuoncs y vonc`ls`ugfl. Cs iucstrl gl`prl`msl rcgfozorguonqumcr tmpl hc hmsgrm`miogm÷i y tl`or uipopcn ogtmvl poro crrohmgorno.
Xlhls kuitls hcdc`ls cselrzorils plr `cklrorcn poàs, plgl o plgl, hcshc iucstrl nubor,trodokoihl hurl, oyuhoihl o nos pcrslios oiucstrl onrchchlr, vcnoihl y cxmbmcihl quc ilfoyo glrrupgm÷i.
¡Wm glnodlro`ls tlhls, nlbrorc`ls uio `cklr Buotc`ono!
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
77/302
58 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Outlglitrln
Csto sc`oio oprcihm÷ quc;
• Xlho no rcbm÷i gcitrlo`crmgoio euc ui poàs, no Tcpûdnmgo Echcron hcGcitrl O`írmgo.
• Gcitrlo`írmgo cs cn tcrrmtlrml quc glicgto Ilrtco`írmgo gli Wuro`írmgo.
• No rcbm÷i sc gl`plic hc smctc poàscs; Buotc`ono, Flihuros, Cn Wonvohlr,Imgorobuo, Glsto Tmgo, Dcnmgc y Zoio`ï.
• Ci onbuios lgosmlics il sc tl`o o Zoio`ï gl`l portc hc Gcitrlo`írmgo.
• No cglil`ào hc no rcbm÷i sc doso prmigmpon`citc ci no obrmgunturo.
• No ohoptogm÷i hc nls lrboims`ls cs cn prlgcsl hc hcsorrlnnor no gopogmhohhc vmvmr ci gmcrtl tmpl hc o`dmcitc.
• Zoro lrhcior oneodítmgo`citc, sm ui brupl hc ponodros gl`mcizoi gli no`ms`o nctro, ils emko`ls ci no scbuiho nctro.
• Cn pcrà`ctrl cs no `chmho hcn glitlril hc uio emburo.
• Cn pcrà`ctrl hc uio emburo sc cigucitro su`oihl no `chmho hc tlhls susnohls.
Tcglko`ls nls erutls 4 +
4 0 8
o d
g
Ogtmvmhoh ?. Hc`ucstrc nl oprcihmhl
O. Lrhcic oneodítmgo`citc nos ponodros hcn rcguohrl.
gucrho go`mso hohl hmbmton hcgcio hunzuro
?. 8.
4. 3.
7. 5.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
78/302
Wc`oio 3 53
D. Tcsucnvo cn prldnc`o smbumcitc.
M`obmic quc nc foi lercgmhl ui trodokl ci uio gl`poÿào y hcdcrconmzor ui vmokc plr tmcrro o trovís hc Gcitrlo`írmgo poro nncbor oGlsto Tmgo. Oitcs hc sonmr, cs icgcsorml fogcr uils prcporotmvls.
?. ¼_uí nncvor
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
79/302
55 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Ogtmvmhoh 4. Zmcisc y opnmquc nl quc oprcihm÷
Wmtuogm÷i hc oprcihmzokc. Nco no smtuogm÷i smbumcitc. Nucbl, cieríitcsc on hcsoeàl yrconmgc nos ogtmvmhohcs quc sc slnmgmtoi.
Glilzgo`ls o @otàos. Ín trodokoci cn @uscl Iogmlion hc Fmstlrmo. Cscn cigorbohl hc no cxplsmgm÷i hcscptmc`drc, `cs ci quc sc gcncdroinos emcstos hc mihcpcihcigmo hcGcitrlo`írmgo.
Zoro no cxfmdmgm÷i, @otàos hcdcglnlgor ui `uron hlihc sc cxplibo
cn il`drc hc nls poàscs hc no rcbm÷iy sus rcspcgtmvos gopmtoncs.
Zoro cstc trodokl, @otàos nc fo slnmgmtohl su oyuho poro glnlgor cn `uron.
Zoàscs y gopmtoncs.
O. @otàos hcsco plicr uio emgfo mielr`otmvo. Csgrmdo cn il`drc hcn poàs hcGcitrlo`írmgo y su rcspcgtmvo gopmton. Fïbonl ci lrhci oneodítmgl hc ogucrhl
on il`drc hc no iogm÷i.
Zoàs Gopmton
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
80/302
Wc`oio 3 52
D. Kuitl gli no emgfo, fodrï ui `opo poro mnustror no rcbm÷i. Csgrmdo cn il`drc hcpoàs y su gopmton ci cn `opo. Xmcic ui ckc`pnl.
Buotc`ono
Buotc`ono
Cspogml poro cn `uron.
Cn `uron hc no cxplsmgm÷i tmcic elr`o hc guohrmnïtcrl. @otàos icgcsmto sodcr guïncssli nos `chmhos hcn cspogml gli quc gucito poro `oihor o fogcr ui `orgl hc`ohcro. Gongunc cn pcrà`ctrl hcn `uron gli nos `chmhos quc `ucstro no emburo.
3 `
8 `
Cn pcrà`ctrl hcn `uron cs hc .
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
81/302
56 @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Gl`porto gli su tutlro l tutlr nls rcsuntohls hc csto cvonuogm÷i.
Hcspuís hc cstuhmor...
@orquc gli ui no gosmnno quc `cklr mihmquc suoprcihmzokc.
Nl nlbrí Hcdl`cklror
Glilzgl quí cs Gcitrlo`írmgo y quí tcrrmtlrmlgl`prcihc.
Mhcitmemgl nls poàscs gcitrlo`crmgoils.
Oprcgml no fmstlrmo hc nls poàscs gcitrlo`crmgoils.
Hcsgudrl quí cs no ohoptogm÷i hc nls scrcs vmvls.Hmecrcigml nos gorogtcràstmgos hc nls scrcs vmvls scbûi cn gnm`oci cn quc fodmtoi.
Lpcrl y ldtcibl cn pcrà`ctrl hc nls plnàblils.
Gnosmemgl ponodros scbûi cn lrhci oneodítmgl.
Tcgl`cihogmlics poro no cxplsmgm÷i.
@otàos il sodc quí ̀ ïs puchc glnlgor ci no cxplsmgm÷i. Tcûiosc gli sus gl`poÿcrosy gl`poÿcrls hc cstuhml l gli ui brupl hc o`mbls y rcgl`míihcinc o @otàos onbuioslpgmlics quc plhrào utmnmzor. Csgràdonos ci nos nàicos hc odokl.
¡Cxgcncitc! No cxplsmgm÷i ci cn @uscl Iogmlion hc Fmstlrmo scrï tlhl ui íxmtl. @otàos
y nls vmsmtoitcs hcn cstodncgm`mcitl cstïi `uy glitcitls gli cn trodokl rconmzohl y ncobrohcgci ̀ ugfl.
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
82/302
Wc`oio 5 5=
• Zlr quí cn sucnl cs cscigmon poro cn hcsorrlnnl hc nls scrcs vmvls.
• Zlr quí cs m`plrtoitc gumhor nls sucnls y cvmtor no crlsm÷i.
• _uí prlhugci nls poàscs hc Gcitrlo`írmgo scbûi su gnm`o.
• Lrhcior oneodítmgo`citc uio nmsto hc ponodros.
• Nls trmïibunls y su gnosmemgogm÷i.
Huroitc csto sc`oio nlbrorï rcglilgcr y cxpnmgor;
Tcelrzorï cn oprcihmzokc hc;
Gumhl cn sucnl
5
8/20/2019 Tikal Libro Integrado
83/302
2: @÷hunl ? ∔ Iucstrl `uihl
Hli Toûn tmcic ui tcrrcil ci no`litoÿo. Wu tcrrcil tmcic `ugflsïrdlncs.
Zlibï`lils ci `orgfo
¼Zlr quí cs m`plrtoitc gumhor cn sucnl<
Wm ui obrmguntlr il gumho cn sucnl, sc quchorï smi hlihc guntmvor, gl`l nc lgurrm÷ o
hli Toûn. Glilzgo`ls su fmstlrmo.
Ín glrto nls ïrdlncs y ci uils hàostmc