Post on 06-Jul-2020
Міністэрства культуры Рэспублікі БеларусьУпраўленне культуры Віцебскага аблвыканкама
Нацыянальны Полацкі гісторыка-культурны музей-запаведнік
Гісторыя і археалогіяПолацка і Полацкай зямлі
МатэрыялыVI Міжнароднай навуковай канферэнцыі
(1–3лістапада2012г.)
У дзвюх частках
Частка 1
Полацк2013
pawet.net
63.3(4Беі)
Г51
Выданнебылоздзейснена прыфінансавайпадтрымцыЮНЕСКА
Укладальнік:Т.У. Явіч,нам.дырэктарапанавуковайрабоце НацыянальнагаПолацкагагісторыка-культурнагамузея-запаведніка
Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі: матэрыялыVIМіжнароднайнавуковайканферэнцыі(1–3лістапада2012г.):у2ч.Ч.1.—Полацк:НПГКМЗ,2013.—380с.:іл.
У зборніку апублікаваны даклады VI Міжнароднай навуковай кан-ферэнцыі «Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі», якая былапрысвечана 1150-годдзю першага ўзгадвання Полацка ў летапісах іпраходзіла 1-3 лістапада 2012 г. на базе Нацыянальнага Полацкага гіс-торыка-культурнагамузея-запаведніка.
У дакладах удзельнікаў знайшлі адлюстраванне разнастайныя пра-блемы гісторыі, археалогіі, культуры і мастацтва Полацка і Полаччы-ныадстаражытнасціданашыхдзён,атаксамашырокіспектрпытанняўгістарычнайінфарматыкі.
63.3(4Беі)+79.1(4Беі)Асаблівасцімовыіарфаграфііаўтараўзахаваны
©НацыянальныПолацкігісторыка-культурнымузей-запаведнік,2013©Калектыўаўтараў,2012
Г51
Змест
Падсумаванне 5
Балыкина Е.Н. Рольэлектроннойучебнойкнигиворганизациисамостоятельнойработыстудентовисторическихспециальностей 7
Баўтовіч М.М. СпадчынаМяніцкіх 17
Бортнік І.А. Сацыяльна-палітычныякаштоўнасціінормыпаводзіншляхтыПолацкагаваяводстваўканцыXVI—пачаткуXVIIстст.паводлесоймікавыхінструкцый 41
Вайніцкі П.У. Сучасныятэндэнцыіўбеларускайгарадскойскульптуры напрыкладзеПолацка 54
Варонін В.А. Чарсцвяды:аддваракняскагададварагаспадарскага 68
Восович С.М. ДеятельностьПолоцкогобратства воимясвятителяНиколаяипреподобнойкняжныПолоцкойЕвфросиниивсференародногообразованияв1867–1904гг. 75
Галубовіч В.У. ЗлачынцыўПолацку, альбодасацыялогііітыпалогіізлачыннасці ўдругойтрэціXVIIcт. 94
Дук Д.У. Унікальныпомнікархеалогіі—заходняячастка ЗапалоцкагапасадаПолацка:праблемыаховыівывучэння 108
Иоаннисян О.М. ОтДесятиннойцерквидоСофииПолоцкой (остановлениидревнерусскогозодчества) 120
Кепин Д.В. Музеефикацияархитектурно-археологическихпамятников вКиевскомрегионе 145
Клімаў М.В. Параўнаўчыаналізнекаторыхкатэгорый матэрыяльнайкультурызПолацкаіЛучна 159
Колабава І.Н. Фальшывыяасігнацыіікрэдытныябілеты ўграшовымабарачэннінатэрыторыіПолацкаХІХст. 173
Кравчук Е.М., Гавриленко Н.В. Исследованиестроительных материалов Спасо-ПреображенскойцерквиXIIвека вг.Полоцке 181
Кулешов Вяч. С. Редкиеипримечательные‘аббасидскиедирхамы последнейтретиIXиначалаXв.изКозьянковскогоклада 194
3
Лабоха Г.М. РоляЕўфрасінніПолацкайудзяржаўнайпалітыцыПолацкагакняства 205
Латышонак А.Ю. Крыў,ВелтіЛатв—фіна-вугорскіяназвы днепра-дзвінскагаВерху? Дагісторыістаражытных найменаванняўПолаччыны 214
Лесман Ю.М. HomonudusвПолоцкомкняжестве 221
Лобач У.А. «Полацкіялабірынты»:беларускінацыянальныміф уфальклорнайперспектыве 234
Магалінскі І.У. ХімічныскладвырабаўзкаляровыхметалаўХ–XVIIстст. зПолацка(суадносіныметалургічныхітыпалагічныхгруп) 243
Мацук А.У. Полацкаяшляхтападчасбескаралеўя1764г. 252
Нароўская А.М. Інтэр’ертрадыцыйнагажыллябеларусаў Віцебскайгуберні (сярэдзінаXIX—пачатакXXстст.) 262
Оськин А.Ф., Джумантаева Т.А. Технологиясоздания виртуальныхмузейныхэкспозиций 274
Плавінскі М.А. ПраблемыхраналогііархеалагічныхпомнікаўБеларускагаПадзвінняканцаІ—пачаткуІІтыс.н.э. ішляхііхвырашэння 281
Полевой Н.А. Некоторыепроблемынейросетевогомоделированияразвитиятеоретическойисториографии 289
Соловьёв А.А. Новыеисследованиятерритории ДомикаПетраПервого 302
Тарасаў С.В. ПолацкаемярылапачаткуХIIIст. 314
Шадыра В.І. ЭтнакультурнаясітуацыянапоўначыБеларусі ўканцыIтыс.н.э. (дапытанняабранніхкрывічах) 322
Юмашева Ю.Ю. Стандартыописанияобъектов историко-культурногонаследиявинформационно-поисковыхсистемах: проблемыисточниковедения 331
Ярмоленка Э.В. Абвыданні«ЖыціяблажэннайЕўфрасінні,ігуменніманастыраУседзяржыцеляСвятогаСпасаўгорадзеПолацку» (Мінск,2012) 354
Ярошевич А.А. ДревностиДисненскогоВоскресенского монастыря 366
Звесткіабаўтарах 375
4
Баўтовіч М.М.
Спадчына Мяніцкіх
Кожны з нас мае продкаў.Кожны з нас аднекуль прыходзіць.Амаль кожны з нас нясе з сабой пах дому,зь якога выйшаў, яго выяву, яго водгукі.
(ДэвізЗгуртаваньняпольскаешляхты)
Паводлестатыстычныхзьвестак,здругойпаловыХІХстагодзьдзяземлібылогаПолацкагаваяводзтвабыліпакрытыя сеткайшляхецкіх гаспада-рак.Шчыльнасьць гаспадарак, якія мелі больш за 50 дзесяцінаў зямлі,была прыблізна аднана 4–5 км2. Сядзібы зьяўляліся ня толькі цэнтрамігэтыхгаспадарчыхсуб’ектаў,алеіпэўнымікультурніцкіміасяродкамі,штоўплывалі на жыцьцё навакольля. Адным з такіх значных, але забытыхасяродкаўбыласядзібаМяніцкіхуСелігорах.
Род Мяніцкіх належыць да почату старажытных полацкіх шляхецкіхродаўiвядомызXIVст.ЗапратапластавызнаеццаПётарсынХарына,які,паводледакумэнтаў,набыўу1444г.зямлюнарацэСар’я[1,c.55].Карыста-юццаМяніцкіягербам«Леўнамуры»,яківыводзіццазьгерба«Зарэмба»ібыўатрыманы22.ХІ.1551г.ВасілёмГрыдкавічамучасенабілітацыіяговая-водамполацкімСтаніславамДавойнамзапаходысупрацьмаскавітаўітатараў.Ужоў 1552 годзе Васіль Грыдкавіч валодаўмаёмасьцю Мяніца на р. Вушачы (ад-сюльназвароду)[2,c.137],аў1557годзенабыў адЯцкаБудзькі Селігоры, якія да1921 году заставаліся ў валоданьні яго-ныхнаўпроставыхнашчадкаў.
У першай палове ХІХ ст. фальваракСелігоры перайшоў ад ротмайстра По-лацкагаваяводзтваМіхалаМяніцкагадааднога зь ягоных сыноў Пятра. Кожнаяшляхецкая сям’я старанна захоўвалапаперы аб каралеўскіх наданьнях або
Мал. 1.Герб«Зарэмба»паводлегербоўнікаК.Нясецкага
17
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
зямельныхнабытках ад іншых асобаў.Паперы складалі пэўны сямейныархіў. Аднак, падобна, ужо Пётар не абмяжоўваўся адно захаваньнемюрыдычныхдакумэнтаў,алепачаўзьбірацьі іншыя,наягопогляд,вар-тыятагопаперы.ГэтакуархівеМяніцкіхзахоўваласякарэспандэнцыяміжроднымбратамПятралепельскімдэканамВінцэнтамМяніцкімідваюрад-нымбратам,удзельнікампаўстаньня1831году,ЮрыямБрынкам[3,c.80].ПраПятравядоманяшмат.Ажаніўсяённедзеў1848годзенамаладзень-кайГаньнеСушынскай(нар.1830)зсуседнягаСушына.ПозьнішлюбможатлумачыццадалучанасьцюПятрадапаўстаньня.Ікаліінябыўасуджаны,мусіў,пэўна,недзедачасухаваццаадцарскіхуладаў.Усям’інарадзілісядочкіЕваіПаўлінадысынВінцэнт.У1855годзеПётарпамёр,іўдава,якойбылотолькі25гадоў,засталасязтрымамалымідзецьмі.
Вінцэнт Мяніцкі.Бацьканепасьпеўпадзяліццазадзінымсынам,якінарадзіўся31.V.1850г.,сваіміпоглядамінажыцьцё,вопытам,распавесьціпра былыя часы, продкаў. Вінцэнту да ўсяго трэба было зь цягам часудаходзіцьсамому.Разьбіраючы і ўпарадкоўваючысямейныархіў,мала-дыМяніцкіспазнаваўсвойрод.Сям’яМяніцкіхвалодала287дзесяцінамізямлі ў фальварках Селігоры, Катушонкі, Каралёва, Ракусіна [4, с. 308].
Мал. 2. МапанавакольляСелігораў(1-ячвэрцьХХст.)
18
БаўтовічМ.М.
Дапамога маці па гаспадарцы выма-галазначныхвысілкаў.Згэтаепрычы-ны Вінцэнт ня меў магчымасьці пры-дбацьналежнаегістарычнаеадукацыі,адно здолеў скончыць гімназію [5,с.26]. Найверагодней, гэта была най-бліжэйшаяВіцебская гімназія,боРыс-кая, куды пазьней ён адсылаў па на-вуку сваіх сыноў, расчыніла дзьверытолькі ў 1868 годзе. Па дасягненьніпаўнагадовага ўзросту Вінцэнт цал-кампераняўклопатабмаёнткуідобраразьвіўгаспадарку,асаблівалясьніцтва[6,c.92].У1885годзеМяніцкіпабраўсяшлюбам з Зоф’яй Слушкай-Цяпінскай(нар.1862),дачкойпаўстанца1863годуМечыслава, дзяцінства якой прайшлона выгнаньні ў Сібіры. Трохі ўладкаваўшы справы гаспадарчыя, Вінцэнтаддаўся ўлюбёнай справе зьбіраньня памятак даўніны. Наведваў нава-кольныямаёнткі,праглядаўсямейныяархівы.Шматгадоўсупрацоўнічаўз часопісамі «Kraj» (Санкт-Петэрбург), «Kwartalnik Historyczny» (Львоў),«Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne»(Кракаў),«Wisła»(Варшава).
Згадваецца імяВінцэнтаМяніцкага і ўшаснаццацітамовымвыданьні«Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich».Ужоўдругімтоме,штоўбачыўсьвету1881годзе,імяМяніцкагапазначанаеміж асобаў, што стала дапамагаюць у працы над слоўнікам [7, c.ХІ]. Увыданьнімаеццашмат артыкулаўбез пазначэньня аўтараў, тамуцяжкавызначыць ступень удзелу маладога ўладальніка Селігораў. Адно ў не-падпісанымартыкулепраКублічызгаданапраапісаньнемястэчка,зроб-ленае зьбіральнікаммясцовыхрарытэтаўМяніцкім, якое захоўваецца ўрукапісе[8,c.833].Верагодна,тоеапісаньнеляглоўасновуэнцыклапе-дычнагаартыкула.Алегэтаеапісаньненеадзінае.МіжпапераўсямейнагаархівумаеццаапісаньневёскіКрупніцы,шторанейналежалаМяніцкім,апотымМараўскім.СазбораўМяніцкагапаходзіцьлістпольскагафілосафаБраніслава Трантоўскага, пісаны недзе каля 1860 году да ўдавы паэтаЗыгмунта Красінскага, ліставаньне 1790 году між каралём Станіславам
Мал. 3. ВінцэнтМяніцкі
19
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
Аўгустам іўладальнікаммаёнткуМосар,полацкімкашталянамРабэртамБжастоўскім. Зборамі Мяніцкага карыстаўся Браніслаў Эпімах-Шыпілапры ўкладаньні зборніка «Biеłаrusskajа Chrestomatija».Можа нават зна-ёмствасазборамсталасядляШыпілыштуршкомдапрацы,бопершымтворамухрэстаматыіёсьцьпесьня«О, мой Божа, веру табе»,друкава-наяздазволуўніяцкагалуцкагабіскупаіполацкагаадміністратараЯкубаМартусевічанедзеў1822–1826гг.Пасьлятэкступесьніўкладальнікзрабіўзапіс«Сьпісана ў чэрвені месяцы 1889 г. у Селігорах у п. В. Мяніцкага з друкаванае карткі».Апрочтаго,згэтагазборуШыпілапазычыўінекалькііншыхтвораў.ЗдрукаванайспадчыныўладальнікаСелігораўвартаадзна-чыцьзьмешчаныяўпетэрбурскімчасопісе«Kraj»пасьмяротныяўспаміныабА.Семянтоўскім, артыкулпрапершыязафіксаваныяўПолацкімвая-водзтве,амагчымаіўБеларусі,раскопкі,зробленыя«у Мосары ў канцы ХVIII ст.»,«Кароткае паведамленьне пра старэйшую рэвізію Полацкага ваяводзтва»,агляд«Камяні Дзьвінскія або князя Барыса».Некаторыязьіхпазьнейвыйшліўсьветасобнымікніжкамі.
ВінцэнтМяніцкі ахвотна дзяліўся сваімі набыткамі, ведамі, заштояму былі ўдзячныя: ужо згаданы Браніслаў Эпімах-Шыпіла; гісторык,аўтаркнігі«Браніслаў Трэнтоўскі (1808–1869)»УладыслаўГарадыскі[9,c. 423]; ЯнМарэк Гіжыцкі задапамогу ўпрацынадартыкулам«Шко-лы ў Полацкім ваяводзтве ХVIII ст. пасьля першага падзелу краю» [10, c.71].Найверагодней,сазбораўМяніцкагапаходзіць«Штодзён-нае апісаньне падзеяў і мясцовых выпадкаў ва Ўшацкіх школах, па-чатае ў верасьні 1791 году», урывак зь якога пададзены Гіжыцкім учасопісе«Квартальнік гістарычны» [11, c.29–39].БыўМяніцкішчы-рымхрысьціянінам.Часткусабраныхімззачыненыхкасьцёлаўабразоўён ахвяраваў віленскаму касьцёлу Сьв. Духа [6, c. 92]. Быў таксамаініцыятарампабудовываЎшачахкасьцёлаСьвятогаЛаўрэна.Ужозга-даныГіжыцкіпаведаміў,што«… некалькі гадоў таму ўдалося людзям добрай волі … і асабліва пану Вінцэнту Мяніцкаму з Селігораў, палкаму каталіку, палымяна закаханаму ў айчынную гісторыю (які валодае ба-гатым архівам), атрымаць дазвол на пабудову філіяльнай сьвятыні…» [12,c.230].СпачыўВінцэнт,якіягонаясужэнкаЗоф’я,упершайпалове1916году,каліўсесыныбыліўвойску.Пахаваны,пэўна,намогілкахляШандзялоў,богэтабліжэйшыякаталіцкіямогілкі,дзеляжацьінашчадкіСталыгваў,якіянапачаткуХХст.валодалізямлёйусуседняйКрупніцы.
20
БаўтовічМ.М.
Толькі ўлетку 1918годусыныздолеліна-ведацьроднуюсядзібуіўратавацьчасткукаш-тоўных дакумэнтаў,што пазьней склаліфонд№599Мяніцкіху Дзяржаўным гіста-рычнымархівеўВільні[13,c.152].Засавецкімчасам сядзіба зазна-ларазбурэньне,апа-кінутыя зборы былізьнішчаныя.
У Вінцэнта з Зоф’яй было чацьвёра дзетак: Рышард,Мар’ян, Пётар імалодшаядачкаГанна.Бацькідбаліабдобрайадукацыідлясваіхдзяцей.Сынынавучалісяваўнівэрсітэтах,дачкаатрымаласярэднююадукацыюўРызе,пэўна,утойсамайнавучальнайустанове,штоібудучыгеолагГаннаМісуна. ІхоцьГаннабыламалодшай,аледзелязручнасьцівыкладаньняпачнемзьяе.
Ганна Мяніцкая. На-роджаная ў 1894 годзе,Ганна прыймала ўдзел узмаганьні з бальшавікаміў польскіх вайсковых ад-дзелах у якасьці медыч-найсястры.Уміжваеннымчасе была супрацоўніцайВіленскага ўнівэрсітэту імяСьцяпана Батуры. Спа-чатку была замужам заўладальнікаммаёнткуВэн-самполь (былога Полац-кагаваяводзтва,потымДзісьненскагапавету,цяперШаркаўшчынскіраён)ВінцэнтамТурскім,апасьляягонаесьмерці—заГедымінамМаліноўскім[6,c.93].ПасьляДругойсусьветнайвайныэмігравалаўАнгельшчыну.Памер-
Мал. 4.МогілкіляШандзялоў
Мал. 5. КутнікаменьбылоесядзібыМяніцкіх
21
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
лаў1993годзеўМанчэстарына99-мгадужыцьця.Захоўваланейкуючасткусямей-нагаархівуМяніцкіх,праштозгадваеейнысваякЗьбігнеўСямашка[14,c.80].
Пётар Мяніцкі.МалодшызбратоўПё-тарнарадзіўся1траўня1892году.Бацькамеркаваў,што ёнмусіць заняцца гаспа-даркай.Тамупасканчэньніў1912годзеАляксандраўскае гімназіі ў Рызе ПётарпаступіўназемляробчыфакультэтЯгелон-скагаўнівэрсітэтуўКракаве.Аднакпасьлядвухгадоўнавучаньнябыўпакліканыдарасейскагавойска.У1915годзеўМасквескончыўАляксееўскуювайсковуюшколуібыўпрызначаныў142-гіЗьвянігарадскіполк. Даслужыўся да чыну падкапітана.У кастрычніку 1917 году пакідае шэрагічасткіідалучаеццада1-гакорпусугене-ралаДаўбор-Мусьніцкага.Служыўу5-мпалку2-йстралковайдывізіі.Устудзені1918годупрыймаўудзелубаяхзбальшавікамізаБабруйск.Пасьлярасфармаваньнянемцамікорпусаўчэрвені1918годунакароткічасвяртаеццанарадзіму.
Увосень1918годуад’язджаедаВільні,дзеўступаеўшэрагіСамаабаро-ныВіленскайзямлі.БыўадасланыўЛідудзелядапамогігенералуАдамуМакрэцкамуўфармаваньніаддзелаўСамаабароныЛідзкайзямлі[15,c.7].Ачоліў2-гібатальёнпяхоты,штосфармаваўсяздобраахвотнікаўзьЛіды,Шчучына,Радуні,Беліцы[16, c.29].Зад’ездамгенералаўВільнюзасту-паеягоначалеЛідзкайСамаабароныад12.ХІІ.1918да13.І.1919г.Пасьляаб’яднаньнязаддзеламмаёраДамброўскага ірэарганізацыіўШчучынестаўначалепершагабатальёнупяхотыЛідзкагапалка,алепаплечнікаміўважаеццазапершагакамандзіра76-гапалкаЛідзкіхстралкоўімяЛюдвікаНарбута,штоўвайшоўускладЛітоўска-Беларускайдывізіі[17,c.1].14лю-тага 1919 году аддзелМяніцкага ў складзепяці афіцэраў і 57жаўнераўразьбіваебальшавіцкіаддзелускладзе180жаўнераў,80зьіхбярэўпа-лон,здабывае105карабінаў,2кулямёты,16коняў іпалявуюкухню,дыўрэшцезаймаеБярозуКартускую.ГэтаядатаангельскімгісторыкамНор-
Мал. 6.ПётарМяніцкі
22
БаўтовічМ.М.
манамДэвісамуважаеццазапачатаксавецка-польскаевайны[18,c.496].Учасенаступу23ліпеня1919годунамястэчкаКамень(6кмнапаўднёвызахададІвянца)ачольваўгрупуўскладзебатальёнупяхоты(453чал.)і10-гакавалерыйскагашвадрону (50шабляў).Калібальшавіцкіаддзелкуля-мётнымагнёмпрыціснуўжаўнераўдазямлі,ёнсваімпрыкладампадняўіхуатаку,алебыўцяжкапараненыіпамёрадстратыкрыві,перажагнаўшыжаўнераўіпрамовіўшы:«Большужоваснепавяду»[19,c.9].ПахаваныПё-тарнапарафіяльныхмогілкахуНаваградку.ПасьмяротнаўзнагароджаныкрыжомвайсковаедоблесьціVitrtutiMilitari.
Мар’ян Мяніцкі.СярэднісынМар’яннарадзіўся15лютага1890году. Скончыў медычны факуль-тэт Дорпацкага ўнівэрсітэту (Тар-ту, Эстонія). 12 ліпеня 1915 годупабраўся шлюбам з БраніславайЦыбульскайзмаёнткуМаназыль(былога Полацкага ваяводзтва,потым Дзісьненскага павету, ця-перМёрскіраён;за4кмадВэн-самполя)[20,c.447].Мабілізаваныў расейскую армію. У 1917–1918гг.таксамазнаходзіццаўкорпусеДаўбор-Мусьніцкага.Учасеарга-нізацыі Віленскай самаабароныачольваелякарскуюслужбуўад-дзеле Ўладыслава Дамброўскага,пазьней—ускладзе76-гапалкаЛідзкіхстралкоў[21,c.28].
Пасьлявайныдэмабілізаваўсяў чыне капітанамедычнае служ-бы. Ад 1 кастрычніка1922годуМар’ян ад’юнктам у дэрматала-гічнай клініцы пры вайсковымшпіталю на Антокалі (Вільня)[22, c.32].Ад15.ХІІ.1927 г. ачольваезгадануюклініку [23, c.400].Разамз сваімкіраўнікомпрафэсарамЗьдзіславамСавінскімМяніцкі зьяўляўся
Мал. 7. Здымак1920г.уВільні(адлевагабоку:маёрРышардМяніцкі,капітанМар’янМяніцкіібылыкамандзір76-гапалкапалкоўнікВільгельмЗагурскі)
23
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
арганізатарам 5-га штогадовага зьезду польскага дэрматалагічнага та-варыства ў Вільні 5 чэрвеня 1927 году, дзе выступіў са спавешчаньнем«Дыятэрма-каагуляцыя ў дэрматалогіі» [24,c.1].З8.І.1929годувыкладаеналякарскімфакультэцеВіленскагаўнівэрсітэту.Ад1925годуягоныяартыкулысталазьяўляюццаўмедычныхвыданьнях«Polska Gazeta Lekarska»(Кракаў),«Przegląd Dermatologiczny» (Варшава), «Pamiętnik Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego»(Вільня)[23,c.452].Ягоныяпрацыдрукуюцьтаксамаэўрапейскіяіамэрыканскіяперыядычныявыданьні:«Annales de dermatologie et de syphili-graphie» (Парыж),«Dermatologische Wochenschrift» (Ляйпцыг),«Acta dermato-venereologica» (Стакгольм),«Archives of dermatology and syphilology» (Чыкага),«The Urologic and cutaneous review» (ВэстПалмБіч,ЗША)дыіншыя.15ліпеня1932 годуМяніцкі абараняе годнасьцьпрафэсара [25, c. 7].УчасеДругойсусьветнайвайныМар’янзаставаўсяўВільні.Уначыз16на17верасьня1943годубыў,які13іншыхпрафэсараўбылогаВіленскагаўнівэрсітэту,увязьненылітоўскайслужбайбясьпекі(Sauguma),алепраздзеньвыпушчаны[26,c.48].ПасьлявайнызпрычыныперадачыВільніЛітвевымушаныбыўзьехаць.У1945годзепасяляеццаўЛодзі,становіццааднымззакладальнікаўмедычна-гафакультэтуЛодзьскагаўнівэрсітэтуістваральнікамЛодзьскайдэрматалогіі.ЧалавекамМар’янбыўвясёлым.КазімірЛяскарыс,бацькіякогатаксамабылізмушаныяпакінуцьВільнюіперабраццаўЛодзь,такапісваеМяніцкага,які22ліпеня1946годубыўміжзапрошаныхнаднінараджэньняягонаемаці:«Быў пан Мяніцкі, сьведка шлюбу бацькоў, чалавек надзвычай даўгі, з гуч-ным голасам, якім голасна гукаў, узыходзячы па лесьвіцы: «Людзі, людзі, дай-це хутчэй гарэлкі, каб мае кішкі не распаўзьліся на часткі» [27,р.3].Алепрацаўнікомбыўнястомным.КіраваўдэрматалагічнайклінікайуЛодзі[28,c.198].Да1964годупрацягваўзаймаццанавуковайдзейнасьцю.Спачыўу1966годзе,пахаваныўЛодзі[29,c.401–404].ЯгонаеімяўключанаеўПольскі біяграфічны слоўнік[30,c.799–800].
Рышард Мяніцкі.НарэшцепрастарэйшагасынаВінцэнтаМяніцкага.Рышарднарадзіўся28ліпеня1886году.Звыклымбыло,штостарэйшысынпераймаўадбацькіклопатабгаспадарцы.АледляВінцэнтабольшваж-нымбыло,кабсынпрасякнуўсяягонымзамілаваньнемгісторыяйіпайшоўдалей,зрабіўтое,чагосамгаспадарСелігораўзаб’ектыўныхпрычынаўняздолеў.СкончыўшыАляксандраўскуюгімназіюўРызе,дзенавучаўсяад1896да1904 году, Рышардпаступаена гістарычна-філалагічныфакуль-тэтПетэрбурскагаўнівэрсітэту.ПраздвагадыёнперабіраеццаўКракаў,
24
БаўтовічМ.М.
дзеда1910годупрацягваенавучаньнеўЯгелонскімунівэрсітэце.
1910-м годам дасьледчыкі датуюцьпершуюпублікацыюРышардаМяніцкагапад назвай «Страта Смаленска ў 1654 годзе і справа Абуховіча», надрукавануюў«Літоўскім квартальніку»[31,c.39].Ад-накварта зьвярнуцьувагунаасобу,штопадпісваласямянушкамі«Румбольт з По-лацка»або«Румбольт Полацкі».Першыартыкул Румбольта зьявіўся яшчэ ў 1906годзеў«Гістарычным аглядзе» імеўна-зву«Рафал Корсак: мітрапаліт Русі (нар. 1601 г. + 1642 г.)».Уважацьзааўтараар-тыкула Рышарда Мяніцкага маюцца на-ступныяпадставы:
1.Супадаюцьпершыялітарыімёнаў.2.Румбольт і Мяніцкі друкаваліся ў тых
самыхвыданьнях«Гістарычны агляд»,«Літва і Русь».3.ПрацыРумбольтаахопліваюць той самыабшар (ВКЛ) і тыя самыя
часы(XVI–XVIIстст.),штоібольшасьцьраньніхпрацаўРышардаМяніцкага.ДатагожабодвааддаюцьзначнуюперавагучасупанаваньняЎладыславаIV(артыкулРумбольта«Здароўе Ўладыслава IV»інекальківарыянтаўне-надрукаванаепрацыМяніцкагападканчатковымтытулам«Постаць Ула-дыслава IV» [32,c.88].
4.УрэшцеімяРумбольтаўзятазэпохітагосамагаЎладыславаIV,каліпадэлекцыяйкараляадПолацкагаваяводзтвападпісаўсяЯнРумбольт.
Завадовайпрычынайвыкарыстаньнямянушкі,пэўна,былаадсутнасьцьнапачаткуўМяніцкаганалежнаеадукацыі,боёнтолькіпачаўнавучаццаўЯгелонскімунівэрсітэце.У1911годзевярнуўсяждаяе,верагодна,зпра-пановыЯнаКорвінКаханоўскага,рэдактара«Гістарычнага агляду», дзеадначасовадрукавалісядваартыкулыРышарда«Апошнія гады Гераніма Радзяёўскага»і«Здароўе Ўладыслава IV».
У 1911 годзе Мяніцкі непрацягла дасьледуе зборы Віцебскага цэн-тральнагаархівустаражытныхактаў.Вынікамдосьледусталапраца«Архіў старажытных актаў у Віцебску 1852–1903»,якаяўбачыласьветтолькіў
Мал. 8. РышардМяніцкі
25
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
1939годзе.Ад1912годуРышарддапамагаеЯнуКорвінКаханоўскамуўпрацынадукладаньнемдыпляматычнагакодэксуМазовіі[33,c.XII,XXVI].АдначасоваёндасканаліцьведынаюрыдычнымфакультэцеДорпацкагаўнівэрсітэту,дыплёмякогаатрымліваеў1915годзе[34,c.154].
Утымсамым1915годзеМяніцкімабілізаваныўрасейскуюармію.Пась-лябальшавіцкагапераваротупакідаечасткуідалучаеццада1-гапольска-гакорпусупадначаламЮзафаДаўбор-Мусьніцкага[35,c.7].Улетку1918годупарасфармаваньнікорпусупрыязджаеўроднымаёнтак,дзезабіраезбацькоўскагаархівунайбольшкаштоўныядакумэнты іперавозіць іх уВільню.ПрымаеўдзелустварэньніВіленскайСамаабароны.Паводлеза-гадуначальнікавайсковайакругіЛітвыіБеларусіЎладыславаВейтка№1ад29.ХІІ.1918г.,Мяніцкіпрызначанышэфамканцылярыіштабуакругі[16,c.71],пазьнейад’ютантамштабуаддзелападначаламмаёраЎладыславаДамброўскага[36,c.8].УскладзеЛітоўска-Беларускайдывізіі,началеякойстаяўгенералЛюцыянЖалігоўскі,прыймаўудзелузаняцьці9кастрычніка1920г.Вільні.
Дэмабілізаваўшыся пасьля вайны ў чыне маёра, уладкоўваецца напрацу ў Віленскі архіў. У 1922 годзе бярэшлюб з удзельніцай савецка-польскай вайны Ірэнай Кіркор, якая ў 1926 годзе нарадзіла яму сынаГаральда.Адчасуабароныдысертацыі20.IX.1923г. [25,c.7]выкладаеўВіленскімунівэрсітэцегісторыю[37,c.161],непакідаючыархіўнаепра-цы [38, c. 323]. РышардМяніцкі быў актыўным сябрамВіленскага тава-рыствасяброўнавук[39,c.5],Польскагагістарычнагатаварыства[40,c.61],Аб’яднаньняпольскіхбібліятэкараў[41,c.82].У1932годзеёнстаўсяахвяраю змаганьня санацыйнага рэжыму Польшчы зь іншадумцамі, боналежаўдакансэрватыўнагалягеру,штогуртаваўсяваколвіленскайгазэты«Слова»(галоўнымрэдактарамвыданьнябыўСтаніслаўМацкевіч,які,якіМяніцкі,служыўучасевайныпадначаламмаёраДамброўскага).Канфліктмеўпачатаку1929годзе,калізьініцыятывырэжымубыўадпраўленынапенсіюзагадчыккатэдрыЎсходняйЭўропыФеліксКанечны.Гуманітарныфакультэт унівэрсітэту на вольнуюпасаду вылучыў РышардаМяніцкага.АднакМіністэрстварэлігійныхвызнаньняўіасьветынепадтрымалакан-дыдатуры. Калі факультэт пацьвердзіў свой выбар, міністэрства ў асобенамесьніка міністра Жангаловіча катэгарычна запатрабавала зьняцьцякандыдатуры Мяніцкага, пагражаючы расфармаваць факультэт. СамогаРышардавысокаеначальствавырашылавызваліцьадпрацынятольківа
26
БаўтовічМ.М.
ўнівэрсітэце,алеіўархіве[34,c.158].ТолькіпасьляперамоваўіадмовыМяніцкагаадпасадызагадчыкакатэдрысітуацыястабілізавалася.КатэдруачоліўбольшлаяльныдарэжымуГенрыкЛаўмянскі[42,c.14].1красавіка1939годупасьлязыходунапенсіюкіраўнікаВіленскагаДзяржаўнагаархіваВацлаваСтудніцкагаРышардапрызначаюцьновымкіраўніком.Якзважаліўміністэрстве,гэтабылолепш,чымдапусьціцьягодакіраваньнянавучальнымпрацэсаммаладыхгісторыкаў.ТадыжМяніцкібыўадзначаныЗалатымКры-жамЗаслугі[43,c.81].
Пасьля заняцьця Вільні савецкімі войскамі Рышард Мяніцкі ад 28сьнежня1939годубыўпераведзеныўнамесьнікі,аягонаемесцазаняўлітовецЮозасСтакаўскас.У1940годзеМяніцкібыўарыштаванысавецкіміўладамі,алеадпушчаны[44,c.109].Уначыз16на17верасьня1943году,гэтаксамаяк ібратМар’ян,быўўвязьненылітоўскайслужбайбясьпекі,алепраздзеньвыпушчаны[26,c.48].Усярэдзінеліпеня1944годуўчасебаёўзаВільнюзгарэлажытлоМяніцкіх,аразамзьіммаёмасьць,архівы,пачатыяпрацы.СяродстратаўнайбольшкаштоўнымібыліматэрыялыдагісторыіПолацкагаваяводзтва,якіяскладалісяз30000старонакрозныхзанатовак, выяваў, дакумэнтаў. Быў зьнішчаны базіс вялікае працы, даякойРышардМяніцкіпадступаўсяцягамнекалькіхдзесяцігодзьдзяў [45,c.628].Сям’ямусілазьехаць.
НапачаткуяныспыняюццаўКельцах,дзе17–27ліпеня1945годусынГа-ральднагуманітарнымфакультэцекаталіцкагаліцэюімяСтаніславаКосткіздаеэкзаменнасталасьць [46, c.4].НепрацяглычасРышардМяніцківы-кладае ў Ягелонскім унівэрсітэце, але, даведаўшыся ад братаМар’яна абутварэньніновагаўнівэрсітэтуўТоруні,недзеўканцыкастрычніка1945годуразамзсям’ёйперабіраеццанановаемесца.ТутваўнівэрсітэцеімяМікалаяКапэрнікаадпачаткуёначольваекатэдругісторыіЎсходняйЭўропы,аад1951году—катэдруархівістыкі.Лекцыі,чытаныяМяніцкімутымчасе,пра-фэсар Торуньскага ўнівэрсітэту Ежы Вайтовіч успамінае гэтак: «Ненадоўга на трэцім курсе навучаньня сутыкнуўся з праф. Рышардам Мяніцкім як слухач ягонае лекцыі пад назвай «Гісторыя Інфлянт у другой палове XVII ст.». Быў гэта высокі чалавек, заўсёды выпрастаны, у часе лекцыі сядзеў нерухома, трымаючы перад сабой скрыжаваныя далоні, глядзеў перад сабой і ніколі не карыстаўся ані якімі занатоўкамі, хаця прыводзіў роз-ныя падрабязнасьці і дэталі, якія «звычайна» чытаюцца з паперак» [47,c.368].Ад1952годуМяніцкідасьледуеархівыХэлмінскагабіскупства,ад-
27
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
наку1955годзезпалітычныхпрычынаў,нядаўшыскончыцьпачатаепра-цы,ягоадпраўляюцьнапенсію[48,c.45].Верагодна,гэтасталасяаднымзчыньнікаў,якіяпрысьпешылісьмерць,штонапаткаланавукоўца26студзе-ня1956году.ПахаваныбыўРышардМяніцкінагарадзкіхмогілкахСьвятогаЕжы.Прыжыцьціпрафэсаравыйшаўусьветтолькіпершытом«Інвентароў маёмасьці Хэлмінскага біскупства»(1955),цалкампадрыхтаваныпрафэса-раміагучанынанавуковымпасяджэньні.Другіамальгатовытом,дапраца-ванынамаганьняміжонкіІрэныісынаГаральда,зьявіўсяўнаступнымгодзе.Трэці,дзякуючыягонымсябрамісупрацоўнікам,прыйшоўдачытачаяшчэпразтрыгады.
СпадчынаМяніцкагазначнаяіахопліваерозныягаліныгістарычнаенавукі.Найбольшзначныміёсьць:згаліныархівістыкі—ужозгаданыя«Інвентары маёмасьці Хэлмінскага біскупства»,зьгісторыі—«Здароўе Уладыслава IV»ды«Ян Пётар Дварэцкі-Багдановіч, карэктар друкарні Віленскага ўнівэрсітэту, забыты геральдык (1773–1840)»,зуспамінаўпратое,штобачыўіперажыўсам—«Вільня ў польскім збройным высілку» ды«Першае дзесяцігодзьдзе ўнівэрсітэту Сьцяпана Батуры ў Вільні».Няменшкаштоўнымёсьцьвыда-дзеныпадначаламМяніцкага«Бія-бібліяграфічны слоўнік былога Віленскага ўнівэрсітэту» [49, c. 45]. Мяніцкі прыймаў удзел у разнастайных канфэ-рэнцыях.Дапрыкладу,наVI-мзьезьдзепольскіхгісторыкаў,штопраходіў17–20верасьня1935годуўВільні,РышардМяніцківыступіўсаспавеш-чаньнем «Агляд дасьледваньняў гісторыі Літвы 1569–1696». На тым са-мымзьезьдзепрагучаліспавешчаньні«Нарадавольцы-беларусы і іхны орган «Гоман»АнтонаЛуцкевічады«Роля беларускіх земляў у польска-літоўскіх уніях»ВінцэнтаГрышкевіча.З-падпяраМяніцкагавыходзілінятолькінаву-ковыяпрацы.ЁнбыўаўтарампасьмяротныхуспамінаўабАтонеГедэмане,аўтарыгрунтоўныхпрацаўпагісторыіБраслаўскага іДзісьненскагапаветаў,абЛеантыне Івашэўскай,кіраўніцыполацкагарыма-каталіцкага таварыствадабрачыннасьці ізакладальніцыпрыватнаесістэмынавучаньня[50, c.259]дыіншых.ШматнапісаўМяніцкібіяграфічныхартыкулаўдляшматтамовагавыданьня«Польскі біяграфічны слоўнік»,рэцэнзіяўнакнігі,штовыдавалісяўрозныхкраінах,улікуякіхіБеларусь.ДлядасьледчыкаўгісторыіПолацкайзямлі,безумоўна,каштоўнымізьяўляюццапрацы«Тры дакумэнты ХV ста-годзьдзя, датычныя Полацкай зямлі»,«Гальшка Слушчанка»,«Справаздача Віцебскага губарнатара аб паўстаньні ў Інфлянтах у 1863 г.»,«Станіслаў Давойна, ваявода полацкі»і,нарэшце,«Полацкія выгнаньнікі (1563–1580)».Зь
28
БаўтовічМ.М.
ненадрукаванай,алезахаванайспадчыныцікаўныміёсьць:«Нарыс гісторыі Літвы да 1865 году»,«Дзёньнікі Альжбэты з Рудамінаў Пакаш (1804–1867)»,«Уладыслаў IV (1632–1648)»[35,c.11].
Ушаноўваючы памяць выдатнага архівіста, Торуньская філія ТаварыстваПольскіхархівістаўад2007годуштогодладзіцьконкурсдыплёмныхпрацаўзгаліныархівістыкіімяР.Мяніцкага.Вартымікарыснымдлянасбылобвы-дацьневялікізборнікягоныхпрацаўпагісторыіПолацкайзямлі.Сталасябгэтаданінаюпавагікалінеадзінаму,дык,пэўна,найбуйнейшамудасьледчыкугісторыіПолацкагакраюўміжваеннымчасе.
Бібліяграфія1.Uruski, S.Rodzina,herbarzszlachtypolskiejopracowanyprzezSeweryna
hrabiego Uruskiego, przy wspołudziale Adama Amilkara Kosinskiego,wykonczony i uzupełniony przez Aleksandra Włodarskiego / S. Uruski,A.Kosinski,A. Włodarski.—Warszawa,1994.—T.XVI.—Cz.1.
2.Лаппо, И.И. Полоцкаяревизiя1552года/И.И.Лаппо.—Москва,1905.3.Śliwowska, W. ZesłancypolscywImperiumRosyjskimwpierwszejpołowie
XIXwieku:słownikbiograficzny/WiktoriaŚliwowska.—Warszawa,1998.4.ПамятнаякнижкаВитебскойгуберниина1878год/сост.А.М.Семен-
товский.—Витебск,1878.5.Bahdanowicz, I. RękopismiennezbioryWincentegoMienickiegowBiało-
ruskimPanstwowymArchiwum-MuzeumLiteraturyiSztuki/IrynaBahdano-wicz//Białostocczyzna.—Białystok.1998.—Nr.4.
6. Mienicki, H. Mienicki Wincenty h. Lew z Muru / Harald Mienicki //ZiemianiepolscyXXwieku:słownikbiograficzny.—Warszawa,2000.—Cz.5.
7.SłownikgeograficznyKrolestwaPolskiegoiinnychkrajowsłowianskich/red.F.Sulimierski,B.Chlebowski,W.Walewski.—Warszawa,1881.—T.II.
8.SłownikgeograficznyKrolestwaPolskiegoiinnychkrajowsłowianskich/red.F.Sulimierski,B.Chlebowski,W.Walewski.—Warszawa,1883.—T.IV.
9.Krasiński, Z. ListydoAugustaCieszkowskiego,EdwardaJaroszynskiego,BronisławaTrentowskiego/ZygmuntKrasinski/oprac.ZbigniewSudolski.—Warszawa,1988.—T.2.
10.Gozdawa, M. Szkoływwoj.połockiemwXVIIIw.popierwszymKrajurozbiorze/MarekGozdawa//KwartalnikLitewski.—Petersburg,1910.—T.2.
29
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
11. Z Pamiętnika szkoły OO. Dominikanow w Uszaczu. Podał M.K. //Kwartalnikhistoryczny.—Lwow,1903.—T.XVII.
12. Wołyniak. Wiadomości o dominikanach prowincyi Litewskiej /Wołyniak.—Krakow,1917.—Cz.І.
13.Miscellaneahistorico-archivistica.—Warszawa,1997.—T.IX.14.Siemaszko, Z. Zaplecze imłodość:XVwiek-17wrzesien1939r./Zbi-
gniewSebastianSiemaszko.—Londyn,2000.15.Dziczkaniec, J.BohaterowieZiemiLidzkiej.S.p.kapitanPiotrMienicki/
JozefDziczkaniec//ZiemiaLidzka.—1936.—Nr.2.16. Wejtko, W.SamoobronaLitwyiBiałorusi:szkichistoryczny/Władysław
Wejtko.—Wilno,1930.17.Whołdziepoległym//Nowiny:żołnierskagazetaścienna.—1939.—
1lut.18. Davies, N. Boże igrzysko: historia Polski. Od roku 1795 / Norman
Davies.—Krakow,1991.—T.2.19. Dziczkaniec, J. Ostatnia bitwa kapitana Mienickiego ze wschodnim
najeźdźcą/JozefDziczkaniec//ZiemiaLidzka.—1936.—Nr.2.20. Łoza, S.Czywieszktotojest?/StanisławŁoza.—Warszawa,1938.21.Dziczkaniec, J.SamoobronaZiemiLidzkiej/JozefDziczkaniec.—War-
szawa,1992.22. Uniwersytet Stefana Batorego wWilnie. Skład Uniwersytetu w roku
akademickim1923/24.—Wilno,1924.23. Trzebiński, S. Wydział Lekarski U.S.B. w latach 1919–1929 / Stani-
sławTrzebinski //KsięgaPamiątkowaUniwersytetuWilenskiego.—Wilno,1929.—T.II.
24. Program V-go Zebrania Dorocznego P[olskiego] T[owarzystwa]D[ermatologicznego]wdniach5 i6czerwca1927rokuwWilnie.—Wilno,1927.
25.Wykaz imiennydocentowwedługstanuzdnia31grudnia1937r.—Warszawa,1938.
26.Korab-Żebryk, R.BiałaKsięgawobronieArmiiKrajowejnaWilenszczyź-nie/RomanKorab-Żebryk.—Lublin,1991.
27. Laskarys, K. Wilno Engramem Jest Moim [Электронны рэсурс]. —Рэжымдоступуhttp://www.jedrusie.org/laskarys/2_03.htm.
28.Piechnik, L. ZdziejowAlmaeMatrisVilnensis/LudwikPiechnik,Kazi-mierzPuchowski.—Krakow,1996.
30
БаўтовічМ.М.
29.Chęciński, T. Profesordr.med.MarianMienicki(1890–1966)/TadeuszChęcinski//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1966.—T.53.—Nr.4.
30. Lutowiecki, J. MienickiMarian(1890–1966)dermatologwilenski,profe-sorUniwersytetuŁodzkiego/JerzyLutowiecki//Polskisłownikbiograficzny.—Wrocław,1975.—T.XX.
31. RyszardMienicki // Sprawozdania TowarzystwaNaukowegow Toru-niu.—Torun,1956.—T.7.
32.Posiedzenienaukowezdnia17.II.1948r.//SprawozdaniaTowarzystwaNaukowegowToruniu.—Torun,1949.—T.1.
33. Codex Diplomaticus et Commemorationum Masoviae Generalis. —Warszawa,1919.—T.I.
34.Tomczak, A. RyszardMienicki,pierwszykierownikKatedryArchiwistykii Nauk Pomocniczych Historii na Uniwersytecie Torunskim (1886–1956) /AndrzejTomczak//Archeion.—Warszawa,1972.—T.LVII.
35.Ryszewski, B. SpuściznarękopiśmiennaProfesoraRyszardaMienickiegowzbiorachBibliotekiUniwersyteckiejwToruniu/BohdanRyszewski//StudiaodziałalnościizbiorachBibliotekiUniwersytetuMikołajaKopernika.—Torun,1991.—Cz.VI.
36.Zaryshistorjiwojennej76-goLidzkiegopulkupiechoty.—Warszawa,1930.
37.Kolbuszewski, K.WydziałhumanistycznyU.S.B.w latach1919–1929 /KazimierzKolbuszewski,JanOko//KsięgaPamiątkowaUniwersytetuWilen-skiego.—Wilno,1929.—T.II.
38.Żytkowicz, L.RyszardMienicki/LeonidŻytkowicz//Zapiskihistoryczne.—Torun,1956.—T.XXII.
39.TowarzystwoPrzyjaciołNaukwWilnie. — Wilno,1936.40. Spis członkowPolskiego TowarzystwaHistorycznego z koncem roku
1938orazzapisanychnarok1939//Kwartalnikhistoryczny.—Lwow,1939.—T.LIII.—Z.2.
41.PrzeglądBiblioteczny.—Krakow,1929.—Z.1.42.Łowmiański, H.Prusy-Litwa-Krzyżacy/HenrykŁowmianski,MarceliKos-
man.—Warszawa,1989.43.Wróblewska, E.SpuściznyrękopiśmiennewBiblioteceUniwersyteckiej
w Toruniu / ElwiraWroblewska // ZeszytyNaukoweUMKwToruniu.NaukiHumanistyczno-Społeczne.NaukaoksiążceIV.—Torun,1966.—Z.XVIII.
44.AlmaMaterVilnensis.—London,1949.—T.1.
31
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
45.Górski, K. Polska nauka historyczna— problemy odbudowy / KarolGorski //Kwartalnikhistoryczny.—Warszawa,1979—T.LXXXVI.—Z.3.
46.KtootrzymałmaturęwKielcach?//DziennikPowszechny.—1945.—9sierpnia.
47. Wojtowicz, J. Moi nauczyciele akademiccy — garść wspomnienhistoryka: studenta i pracownika naukowego UMK / Jerzy Wojtowicz //Uniwersytet Mikołaja Kopernika: wspomnienia pracownikow. — Torun,1995.—T.II.
48.Archiwistapolski.—2001.—Nr.1.49. Hejnosz, W. RyszardMienicki28.VII.1886—29.I.1956/WojciechHej-
nosz//Archeion.—Warszawa,1957.—T.XXVII.50.Aftanazy, R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej.
Wojewodztwaminskie,mścisławskie,połockie,witebskie/RomanAftanazy.—Wrocław,1991.—T.1.
Друкаваная спадчына Вінцэнта Мяніцкага:1.Mienicki, W. WykopaliskowMosarzuwkoncuXVIIIstulecia/W. Mienicki//
WiadomościNumizmatyczno-Archeologiczne. — 1892. —Nr.1i2.—S.285–289.2.Mienicki, W. WspomnieniepośmiertneoA.Siemiętowskim/W. Mienicki//
Kraj.—Petersburg,1893.—Nr.9.—S.13.3.Mienicki, W. Krotkawiadomośćonajdawniejszej rewizyiwojewodztwa
Połockiego/W. Mienicki//WiadomościNumizmatyczno-Archeologiczne.—1894.—Nr.1і2.—S.152–155.
4. Mienicki, W. KamieniedżwinskieczyliksięciaBorysa/W. Mienicki//Wia-domościNumizmatyczno-Archeologiczne.—1896.—Nr.1.—S.20–25.
Друкаваная спадчына Мар’яна Мяніцкага:1.Mienicki, M.WpływpromieniRoentgenanakrzepliwośćkrwiiformułęleuko-
cytowąwświetlewłasnychspostrzeżen/M.Mienicki,T.Wąsowski//Polskagazetalekarska.—Krakow,1925.
2. Mienicki, M.Przypadeksłoniowatościnabytejpowiek/M.Mienicki//Polskagazetalekarska.—Krakow,1925.
3.Mienicki, M. Przyczynek do leczeniawilka pospolitego angiolymphą /M.Mienicki//Polskagazetalekarska.—Krakow,1925.
4.Mienicki, M. Ozastosowaniujontoforezywdermatologji/M.Mienicki//Pa-miętnikWilenskiegoTowarzystwaLekarskiego.—Wilno,1926.
32
БаўтовічМ.М.
5.Mienicki, M. Probyleczeniakiłypreparatemarseno-bismutowym«Bias»/M.Mienicki,MankowskiA.//Polskagazetalekarska.—Krakow,1926.
6.Mienicki, M. Leczeniewilkapospolitegodiatermo—koagulacją/M.Mienicki//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1926.—T.21.
7.Mienicki, M. Pityriasis lichenoides chronica (Parapsoriasis Brocq avecatrophiecutanee)/M.Mienicki//Actadermato-venereologica.—Stockholm,1926.—T.7.
8. Mienicki, M. Diatermo-koagulacjawdermatologji/M.Mienicki//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1927.
9.Mienicki, M.L’influencedelaponctionlombairesurlapressionartérielleré-tiniennechez lesmaladessyphilitiques/M.Mienicki,J.Abramowicz//Archivesd’ophtalmologie.—Chicago,1927.—T.44.—Nr.9.—S.566–573.
10.Mienicki, M. Postępującysamoistnyzanikskory/M.Mienicki//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1928.
11.Mienicki, M. Stosowanie kollargolu wzgl. korgolu w przebiegu rzeżączkimęskiej/M.Mienicki//Polskagazetalekarska.—Krakow,1928.
12. Mienicki, M. Ziarninak grzybiasty (mycosis fungoides) / M. Mienicki //PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1929.
13. Mienicki, M. Reaktionen bei Psoriasis-Kranken in Verbindung mit derFieberbehandlung/M.Mienicki,Cz.Ryll-Nardzewski//PrzeglądDermatologic-zny.—Warszawa,1932.—T.27.—S.143–175.
14.Mienicki, M. Recherchessurlacoagulationdusangdesmaladessyphilitiqu-esavecconsidérationdutauxdecalciumdanslesérumetdesgroupessanguins/M.Mienicki//Actadermato-venereologica.—Stockholm,1933.—T.13.—S.63.
15.Mienicki, M. Lesreactionschezlespsoriasiquesparrapportalapyrotherapie/M.Mienicki,Cz.Ryll-Nardzewski//Actadermato-venereologica.—Stockholm,1933.—T.14.—S.137–164.
16.Mienicki, M. Bemerkungen liberPsoriasisaisAllergiezustand./M.Mieni-cki,Cz.Ryll-Nardzewski //DermatologischeWochenschrift.—Leipzig,1933.—T.97.—S.1685–1688.
17.Mienicki, M. Ołuszczycywywołanej.Dalszestudjumnadłuszczycąjakosta-nemalergicznym/M.Mienicki,Cz.Ryll-Nardzewski//PrzeglądDermatologicz-ny.—Warszawa,1933.—T.28.—S.527–535.
18.Mienicki, M. AnAttempttoIncreasetheCurativeEffectofaSalt-FreeDietonLupusVulgaris/M.Mienicki//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1934.—T.29.—S.346.
33
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
19.Mienicki, M. MultipleGangreneof theSkin in anAdult /M.Mienicki //PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1934.—T.29.—S.459.
20.Mienicki, M. Dupsoriasisprovoqué/M.Mienicki,Cz.Ryll-Nardzewski//An-nalesdedermatologieetdesyphiligraphie.—Paris,1934.—T.5.—S.499–508.
21.Mienicki,M. Przypadek sporotrychozy skory i błony śluzowej jamy ust-nej/M.Mienicki,Cz.Ryll-Nardzewski//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1937.—T.32.—S.62–69.
22.Mienicki, M. Grzybicamadurska.Potowki/M.Mienicki//Chorobyzakaźne.Podręcznikdlalekarzy.—Warszawa,1937.—T.1.—S.441–444.
23.Mienicki, M. Del’effetdel’autosérumintroduitparvoieintradermiquesurlepsoriasis/M.Mienicki//Annalesdedermatologieetdesyphiligraphie.—Paris,1939.—T.10.—S.1054–1063.
24.Mienicki, M. Zaburzenia troficznewprzebiegu łuszczycy/M.Mienicki //PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1955.—T.5(3).—S.219–223.
25.Mienicki, M. Leczeniebliznowcowwświetlewłasnychdoświadczenklinicz-nych/M.Mienicki,H.Kossakowska-Kośminska//Polskitygodniklekarski.—War-szawa,1956.—T.22.—S.972–977.
26.Mienicki, M.Probywykryciaswoistegodziałaniaautosurowicywprzebiegułuszczycywoparciuoelektroforetyczneoznaczaniefrakcjibiałkowych/M.Mie-nicki,H.Panusz//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1956.—T.6(5).—S.407–418.
27.Mienicki, M. Remarksoncasesofkeloid&scleroderma/M.Mienicki,H.Kos-sakowska-Kośminska //Annalesdedermatologieetdesyphiligraphie.—Paris,1957.—T.84(2).—S.159–164.
28.Mienicki, M.KeloideundSklerodermie/M.Mienicki,H.Kossakowska-Ko-śminska//DermatologischeWochenschrift.—Leipzig,1958.—T.137.—S.159.
29.Mienicki, M. Remarques surdesproblèmesd’étiologieetde thérapeuti-quedesChéloïdes/M.Mienicki,H.Kossakowska//LaPresseMédicale.—Paris,1959.—28janv.—Nr.5.—S.176–179.
30. Mienicki, M. On therapeutic problems in scleroderma / M.Mienicki,H.Kossakowska//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1961.—T.48.—S.267–272.
31. Mienicki, M. ProfessorDr.CzeslawRyll-Nardzewski(1893–1961)/M.Mieni-cki//PrzeglądDermatologiczny.—Warszawa,1962.—T.49.—S.307–312.
32.Mienicki, M.RecherchessurletauxdelavitamineKetplusparticulie-rement1’influence therapeutiqueexerceeparcelle-cidans le traitementde
34
БаўтовічМ.М.
cheloides /M.Mienicki, H. Kossakowska // Annales de dermatologie et desyphiligraphie.—Paris,1963.—T.90.—S.389–392.
Друкаваная спадчына Рышарда Мяніцкага:1.Rumbold z Połocka. RafałKorsak:metropolitaRusi(ur.1601r.†1642r.)/
RumboldzPołocka//PrzeglądHistoryczny.—Warszawa,1906.—T. III.—Z.3.—S.351–373;1907.—T.IV.—Z.1.—S.37–61.
2.Mienicki, R. Utrata Smolenska w roku 1654 i sprawa Obuchowicza /R.Mienicki//KwartalnikLitewski.—Petersburg,1910.—T.4.—S.41–66.
3.Mienicki, R. Ostatnie lata Hieronima Radziejowskiego / R.Mienicki //PrzeglądHistoryczny.—Warszawa,1911.—T.XIII.—Z.1.—S.24–56;Z.2.—S.181–202;Z.3.—S.315–346.
4. Rumbold z Połocka. ZdrowieWładysława IV / Rumbold z Połocka //PrzeglądHistoryczny.—Warszawa,1911.—T.XIII.—Z.1.—S.1–23;Z.2.—S.167–180;Z.3.—S.301–314.
5.Mienicki, R.StanisławRadziejowskiwojewodałęczycki/R.Mienicki.—Warszawa,1911.—29s.
6.Mienicki, R.HalszkaSłuszczanka/R.Mienicki//Litwa iRuś.—Wilno,1912.—T.IV.—Z.I.—S.3–18;T.IV.—Z.II.—S.96–105.
7.Mienicki, R.PierwszyzatargJerzegoLubomirskiegozJanemKazimierzem(1651)/R.Mienicki//ZokolicDźwiny.—Wilno,1912.—S.144–153.
8.Mienicki,R.ZestosunkuTrentowskiegozKrasinskim/R.Mienicki//Ku-rierWarszawski.—Warszawa,1912.—Nr.214.
9.Mienicki, R. Poglądy polityczne w dziejopisarstwie polskiem XVII w. /R.Mienicki//PrzeglądHistoryczny.—Warszawa,1913.—T.XVI.—Z.1.—S.35–66;Z.2.—S.164–186;Z.3.—S.257–293.
10.Mienicki, R.Zpzeszłościwojewodztwapołockiego/R.Mienicki//Zie-mia.—Warszawa,1913.—15marca.—Nr.11.—S.162–164;29marca.—Nr.13.—S.195–198.
11.Rumbold Połocki.ZdziejowstarostwaDzisnienskiego/RumboldPoło-cki//LitwaiRuś.—Wilno,1913.—Z.X–XII.—S.114–134.
12. Mienicki, R. Samoobronawilenska/R.Mienicki//WilnoWyzwolone.—Wilno,1920.—10października.
13.Mienicki, R. Kartkazdziejowsamoobronywilenskiej.(5stycznia1920r.)/R.Mienicki.—Wilno,1923.
14.Mienicki, R. ArchiwumAktDawnychwWilniewokresie od 1795do
35
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
1922roku:ryshistoryczny/R.Mienicki.—Warszawa,1923.—146s.15.Mienicki, R. Sprawozdanie witebskiego gubernatora o powstaniu w
Inflantachw r.1863/R.Mienicki //AteneumWilenskie.—Wilno,1924.—Z.5–6.—S.234–246.
16. Mienicki, R.WilenskaKomisjaArcheograficzna(1864–1915)/R.Mieni-cki.—Wilno,1925.—222s.
17.Mienicki, R.PowstaniewRadoszkowiczachwr.1831/R.Mienicki//Ate-neumWilenskie.—Wilno,1925/26.—Z.9.—S.104–145.
18.Mienicki, R. NotatkaozaginionemarchiwumJaroszynskichwKunie/R.Mienicki//Archeion.—Warszawa,1927.—T.I.—S.215–219.
19.Mienicki, R. Zamachnakaplicęiobraz/R.Mienicki//ŻrodlaMocy.—Wilno,1927.—Z.II.—S.73–75.
20.Mienicki, R. DiarjuszWalnejRadyWarszawskiejzroku1710/R.Mieni-cki.—Wilno,1928.—432s.
21.Mienicki R. JanPiotrDworzecki-Bohdanowicz, korektordrukarniUni-wersytetuWilenskiego,zapomnianyheraldyk (1773–1840 r.) /R.Mienicki //Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszeniaUniwersytetuWilenskiego.—Wilno,1929.—T.I:ZdziejowdawnegoUniwer-sytetu.—S.297–312.
22.Mienicki R. PierwszedziesięciolecieUniwersytetuStefanaBatoregowWilnie/R.Mienicki//KsięgapamiątkowakuuczczeniuCCCLrocznicyzałoże-niaiXwskrzeszeniaUniwersytetuWilenskiego.—Wilno,1929.—T.II:Dzie-sięciolecie1919–29.—S.116–158.
23.Mienicki R. [Recenzja] / R.Mienicki // AteneumWilenskie.—Wilno,1930.—Z.1–2.—S.365–370.—Recenzjaksiążki:Беларускіархіў:у3т./падрэд.Дз.Даўгялы.—Менск,1928.—Т2.(ХV–ХVІстст.),
24.Mienicki, R.TrzydokumentyzwiekuXVdotycząceziemipołockiej/R.Mienicki//AteneumWilenskie.—Wilno,1930.—Z.3–4.—S.893–904.
25. Mienicki R. Dąbrowszczycyiichdzieje/R.Mienicki//Słowo.—Wilno,1930.—Nr.259.
26.Mienicki R.Wilnowpolskimwysiłkuzbrojnym/R.Mienicki//Wilnoiziemiawilenska:zarysmonograficzny.—Wilno,1930.—T.I.—S.31–42.
27. Mienicki, R. Wyzyskaniewilenskichaktwładzcentralnychlitewskich/R.Mienicki // Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historykow Polskich wWarszawie28 listopadado4grudnia1930 r.: referaty.—Lwow,1930.—S.231–240.
36
БаўтовічМ.М.
28.Mienicki, R. BibljotekaArchiwumPanstwowego/R.Mienicki//BibljotekiWilenskie/red.A.Łysakowski.—Wilno,1932.—S.159–163.
29.Mienicki, R. EgzulanciPołoccy(1563–1580r.)(Kartazdziejowziemipo-łockiej) /R.Mienicki //AteneumWilenskie.—Wilno, 1933/34.—R. IX.—S.33–128.
30.Mienicki, R. BazanowDymitr(ur.1838);BenetJerzy;BerdowskiAdolf(ur.1822);BergWładysław;BieganskiJanKazimierz;BieganskiPiotrKazimierz/R.Mienicki//Polskisłownikbiograficzny.—Krakow,1935.—T.I.
31.Mienicki, R.ZiemiaNowogrodzkawdobieporozbiorowej:1793–1915/R.Mienicki.—Wilno,1935.—79s.
32.Mienicki, R.ArchiwaWielkiegoKsięstwaLitewskiego/R.Mienicki//Pa-miętnikVIPowszechnegoZjazduHistorykowPolskichwWilnie17–20września1935r.Referaty.—Lwow,1935.—S.403–413.
33.Mienicki,R.PrzeglądbadannaddziejamiLitwy1569–1696/R.Mieni-cki//PamiętnikVIPowszechnegoZjazduHistorykowPolskichwWilnie17–20września1935r.Referaty.—Lwow,1935.—S.26–36.
34.Mienicki, R. [Recenzja] /R.Mienicki//AteneumWilenskie.—Wilno,1935.—R.X.—S.419–422.—Recenzja:Granicapolsko-moskiewskawedlepokojupolanowskiego(wytyczonawlatach1634–1648),GodziszewskiWłady-sław,Krakow,1934.
35.Mienicki, R. BienkowskiJan(1837–1863);BiałłozorJerzy(zm.1665);Biał-łozorKazimierz(zm.1644);BiałłozorKrzysztof(zm.1687);BiałłozorStanisław;BitisAdam(1836–1884);BohdanowiczPaulinKsawery(1842–1863)/R.Mieni-cki//Polskisłownikbiograficzny.—Krakow,1936.—T.II.
36.Mienicki, R. [Recenzja] /R.Mienicki //AteneumWilenskie.—Wilno,1936.—R.XI.—S.518–521.—Recenzja:Szczerbakow,W.K. KrestjanskojedwiżenjewBiełorussiiXVIiXVIIw./W.K.Szczerbakow//TrudyIstoriczeskojKomissiiAkadiemiiNaukS.S.S.R:IstoriczeskijSbornik.—Moskwa—Leningrad,1935.—Т.4.
37.Mienicki, R.Rejestrpopisowywojewodztwapołockiegozdn.30IX.1765r. / R.Mienicki // AteneumWilenskie.—Wilno, 1936.— R. XI.—S.303–342.
38.Mienicki, R. [Recenzja] /R.Mienicki //AteneumWilenskie.—Wilno,1936.—R.XI.—S.521–524.—Recenzja:Fleischhacker,H.RusslandzwischenzweiDynastien(1598–1612)eineUntersuchungüberdieKriseinderoberstenGewalt/HedwigFleischhacker—Wieden,1933.
37
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
39.Mienicki, R. Wacław Sobieski (ur. 26.X.1872 r.— zm. 3.IV.1935 r.):nekrolog/R.Mienicki//AteneumWilenskie.—Wilno,1936.—R.XI.—S.881–892.
40.Mienicki,R.ArchiwumMurawjewskiewWilnie(r.1898—1901—1936)/R.Mienicki.—Warszawa,1937.—85s.
41.Mienicki, R. ArchiwumpanstwowewWilnie/R.Mienicki//Wilnoiziemiawilenska:zarysmonograficzny.T.II.—Wilno,1937.—S.126–130.
42. Mienicki, R. JerzyKarolChodkiewicz/R.Mienicki//Polskisłownikbiogra-ficzny.—Krakow,1937.—T.III.
43.Mienicki, R.OttoHedemann(ur.29.IV.1887—zm.16.V.1937):nekrolog/R.Mienicki//AtheneumWilenskie.—Wilno,1937.—R.XII.—S.700–705.
44.Mienicki, R. StanisławDowojnowojewodapołocki/R.Mienicki//AtheneumWilenskie.—Wilno,1937.—R.XII.—S.404–482.
45.Mienicki, R.UniwersytetWilenski/R.Mienicki//Wilnoiziemiawilenska:zarysmonograficzny.—Wilno,1937.—T.II.—S.11–41.
46.Mienicki, R. CiapinskiWasil(Bazyli)/R.Mienicki//Polskisłownikbiograficz-ny.—Krakow,1938.—T.IV.
47. Mienicki, R. [Recenzja]/R.Mienicki//AtheneumWilenskie.—Wilno,1938.—Z.2.—S.294–296.—Recenzja:Konopczynski,W.DziejePolskiNowożytnej/Wła-dysławKonopczynski.Warszawa,1936.—T.I(1506–1648),т.II(1648–1795).
48.Mienicki, R. OddziałmajoraDąbrowskiego/R.Mienicki//Słowo.—Wilno,1938.—Nr.341.
49.Mienicki, R. Zeznaniaizobowiązaniauczestnikowpowstaniar.1830–31naLitwiewświetleaktsledczych/R.Mienicki.—Wilno,1938.—16s.
50. Janowski, Ludwik.Słownikbio-bibliograficznydawnegoUniwersytetuWi-lenskiego,wydanypodkierunkiemRyszardaMienickiego/LudwikJanowski.—Wilno,1939.—527s.
51.Mienicki, R. ArchiwumaktdawnychwWitebsku(CentralneArchiwumWi-tebskie).1852–1903/R.Mienicki.—Warszawa,1939.—107s.
52.Mienicki, R. KsięgaBatorianska(Zbiordokumentowkuuczczeniu350-letniejrocznicyzgonukrolaStefanaBatorego,wydanyna20-leciewskrzeszeniaWszech-nicyWilenskiej)/R.Mienicki.—Wilno,1939.—53s.
53.Mienicki, R. LeontynaIwaszewska.Wspomnieniepośmiertne/R.Mienicki//Słowo.—Wilno,1939.—Nr.5.
54.Mienicki, R. Uniwersałzroku1688dlaKaraimowtrockich/R.Mienicki//MyślKaraimska(1937–1938).—Wilno,1939.—Z.12.—S.20–21.
38
БаўтовічМ.М.
55.Mienicki, R.DorohostajskiMikołajh.Leliwa;DowojnoStanisław,starostame-recki,lekarzZygmuntaAugusta/R.Mienicki//Polskisłownikbiograficzny.—Kra-kow,1939–1946.—T.V.
56.Mienicki, R.EhrenkreutzStefan/R.Mienicki//Polskisłownikbiograficzny.—Krakow,1948.—T.VI.
57.Mienicki,R.[Recenzja]/R.Mienicki//ZapiskiTowarzystwaNaukowegowToruniu.—Torun,1949.—T.XV.—Z.1–2.—S.191–194.—Recenzja:Svanström,R.HistoiredeSuède./R.Svanström,C.F.Palmstierna.—Paryż,1947.
58.Mienicki R.[Recenzja]/R.Mienicki//SprawozdaniaTowarzystwaNauko-wegowToruniu.—Torun,1949.—T.1.—S.92–93.—Recenzja:Glemma,T.PiotrKostkabiskupchełminski/TadeuszGlemma.—Torun,1949.
59.Mienicki, R. [Recenzja] / R.Mienicki // Roczniki Historyczne.— Poznan,1949,—T.XVIII.—S.430–434.—Recenzja:Czaplinski,W.PolskaaPrusyiBran-denburgiazaWładysławaIV/WładysławCzaplinski.—Wrocław,1947.
60.Mienicki, R.«Rationes»hetmanaKrzysztofaRadziwiłłazr.1635/R.Mie-nicki//ZapiskiTowarzystwaNaukowegowToruniu.—Torun,1949.—T.XV.—Z.1–2.—S.187–190.
61.Mienicki, R.[Recenzja]//ZapiskiTowarzystwaNaukowegowToruniu.—To-run,1951.—T.XVII.—Z.1–2.—S.97–103.—Recenzja:Baranowski,B.ZnajomośćWschoduwdawnejPolscedoXVIIIwieku/BohdanBaranowski.—Łodź,1950.
62. Mienicki R. Inwentarze dobr biskupstwa chełminskiego (1646–1676) /R.Mienicki.—Torun,Warszawa,1955.—182s.
63. Mienicki R. Inwentarze dobr biskupstwa chełminskiego (1723–1747) /R.Mienicki.—Torun,Warszawa,1956.—278s.
64.Mienicki R.Inwentarzedobrbiskupstwachełminskiegozr.1759/R.Mieni-cki.—Torun,Łodź,1959.—420s.
Недрукаваная спадчына Рышарда Мяніцкага:1.Mienicki, R. GenerałKarolStahlijegopamiętniki(1816–1868)//Biblioteka
UniwersytetuM.Kopernika.Działrękopisow.—Torun.—Rkps.947/1–2,948.2.Mienicki, R.PamiętnikElżbietyzRudominowPakoszowej(1804–1867)//Bi-
bliotekaUniwersytetuM.Kopernika.Działrękopisow.—Torun.—Rkps.951.3.Mienicki, R.SprawapruskawPolscewlatach1632–1648//BibliotekaUniwer-
sytetuM.Kopernika.Działrękopisow.—Torun.—Rkps.952.4.Mienicki, R.WładysławIV(1632–1648)//BibliotekaUniwersytetuMikołaja
Kopernika.Działrękopisow.—Torun.—Rkps.945.
39
ГісторыяіархеалогіяПолацкаіПолацкайзямлі
5.Mienicki, R. ZarysdziejowLitwydo1865r.//BibliotekaUniwersytetuM.Ko-pernika.Działrękopisow.—Torun.—Rkps.951.
6.Mienicki, R. ZestosunkowdworupolskiegozGdanskiem1645r.//BibliotekaUniwersytetuM.Kopernika.Działrękopisow.—Torun.—Rkps.952.
40